فصلنامه جغـرافیا 15

١

مطالعه (: روستاها در(ICT) عوامل موثر بر پذيرش و بكارگيري فن آوري اطالعات و ارتباطات

)استان گلستان-قرن آبادموردي روستاهاي

* دكتر شهره تاج

** دكتر زهرا ارزجاني

***ساعد فرج نژاد قادي

:چكيده

است چارچوب نظري اين پـژوهش بـا توجـه بـه گلستاناستان در روستاهاي ICT هدف اين تحقيق بررسي عوامل موثر بر پذيرش و بكارگيري

پيمايشـي انجـام در اين پژوهش كه به شـيوه . باشدمي ،انجام شده اتروستايي در كشور و تحقيقات پيشين و مطالع ICT وضعيت موجود پروژه

اسـتان اي قـرن آبـاد در روسـت خانوارهـاي كشـاورز طالعـه ، جامعـه مـورد م . گرديد جهت جمع آوري داده ها ، از پرسشنامه استفاده شده است

فرضـيه از مـدل 6، در ايـن تحقيـق . نفري بر اساس نمونه گيري تصـادفي انتخـاب شـده اسـت 100 كه از بين آنها يك نمونه مي باشد گلستان

رفته اسـت و بـا اسـتفاده از روشـهاي آمـاري سطح توصيفي و استنباطي انجام گ تحقيق در نظر گرفته شده است و تجزيه و تحليل داده ها در دو

SPSS مركـز .شـرح اسـت بـه ايـن تحليل شدند كه نتـايج آن و مدل استقالل صفاتICT روسـتاي قـرن آبـاد در بهبودررانـدمان محصـوالت

داشـته كشاورزي، افزايش فرصت هاي شغلي، تجارت الكترونيك، تعادل در نسبت سني و جنسي جمعيت، آمـوزش و مشـاركت نقـش مثبـت

. روستايي بيان شده است ICT دفاتر جهت توسعه و استفاده بهينه از يپيشنهادات ، نتيجه گيري ودرنهايت ضمن .است

استان گلستان - توسعه روستايي – ICT - ي قرن آبادروستا -تكنولوژي : واژه هاي كليدي

دانشگاه آزاد اسالمي واحد تهران مركزي گروه جغرافيااستاديار *

،دانشگاه آزاد اسالمي واحدتهران مركزيمدعو كتري در جغرافياي روستايي،مدرسد**

دانشجوي كارشناسي ارشد جغرافيا و برنامه ريزي روستايي ***

15/7/89:تاريخ پذيرش 23/4/89: تاريخ دريافت مقاله

٢

:مقدمه

يكي از عمده ترين معيارهاي توسعه و پيشرفت اقتصادي و ICTامروزه .است) ICT(يكي از مظاهر تكنولوژي، فناوري اطالعات و ارتباطات

آنچنان بر جنبه هاي مختلف زندگي سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي افراد و اجتماعات ICTدر حال حاضر . صنعتي محسوب مي گردد

باعث جريان كارامد ICT.تأثير پذيرفته اند ICTوسعه در اين راستا روستاها نيز از ت. تأثير گذاشته است كه نمي توان از آن غفلت نمود

درمان مشكالت توسعه روستايي نيست؛ اما ICTالبته . اطالعات، كاال، مردم و سرمايه ها در فراسوي مرزهاي محلي، منطقه اي و ملي مي شود

ق افزايش دسترسي به اطالعات، گسترش بازارهاي پتانسيل كمك به فقراي روستايي در از بين بردن تدريجي برخي از موانع سنتي توسعه از طري

.اصلي آنها، افزايش فرصت هاي شغلي و دسترسي به خدمات دولتي بهتر را دارا است

مي تواند دسترسي فقرا را به اطالعات، بهداشت و خدمات دولتي، ICTتجربيات جهاني نشان مي دهد كه با برنامه ريزي صحيح، گسترش

مستقيم، ميسر كردن امكان ارائه آموزش به مردم و حمايت از فقرا در زمينه ي توليد، انبار، بازاريابي براي محصوالت ايجاد فرصت هاي اشتغال

مي تواند موانع گسترش دانش را بوسيله فراهم كردن امكان ارائه اطالعات و خدمات مورد نياز فقراي ICT. زراعي و غيرزراعي بهبود بخشد

. روستايي درهم بشكند

بدون شك بررسي بسياري از تحوالت روستاهاي امروز و برنامه ريزي براي آينده آنها، بدون توجه به نقش و اهميت توسعه فناوري اطالعات و

به يك مسئله مهم براي بسياري از ICTبه همين دليل امروزه تدوين و تنظيم سياست ها و استراتژي هاي توسعه . ارتباطات غيرقابل تصور است

داراي اثرات مثبت و منفي بسياري ICTاما نكته قابل توجه اين است كه توسعه . ا، به ويژه كشورهاي جهان سوم تبديل گرديده استكشوره

.است و بهره گيري از منافع آن بستگي به قابليت ها و توانايي هاي استفاده كنندگان آن دارد

هزار روستا به نوعي از ابزارهاي ارتباطي مخابراتي مجهزند ولي در كشور ما 50هزار و دويست روستا وجود دارد كه نزديك به 68در ايران

)1384-قزلقي (.هنوز توسعه فناوري اطالعات و ارتباطات به صورت كاربردي در روستاها تحقق نيافته است

ه است كه اگر مجدانه دنبال شود، قطعا اقدامات نسبتا خوبي در توسعه فناوري اطالعات و ارتباطات روستايي در كشور آغاز شددر حال حاضر

يكي از نمونه هاي توسعه فناوري اطالعات و ارتباطات روستايي اجراي . ايران جزء كشورهاي مؤفق در اين زمينه در سطح جهان خواهد شد

داخل كشور، توسط روستاي قرن آباد مي باشد كه عالوه بر - پايلوت مركز جامع خدمات فناوري اطالعات و ارتباطات روستايي كشور

.نهادهاي بين المللي مانند بانك جهاني و يونسكو مورد توجه قرار گرفته است

پيشينه تحقيق

:در سطح دانشگاه

در تغييرات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي روستاها، مطالعه ICTتاثير "تنها مورد يافته شده دراين ضمينه، پايان نامه اي است تحت عنوان

توسط خانم رويا جعفري در دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه آزاد اسالمي تهران مركزي براي " 1388- رزكان شهريارموردي روستاي

اخذ مدرك كارشناسي ارشد تحت راهنمايي خانم دكتر شهره تاج، بوده است كه در آن ضمن مشخص كردن شاخص هاي اجتماعي،

٣

در ICTدر نتيجه اين تحقيق مشخص گرديد كه . در اين روستا پرداخته است ICTزمان ورود اقتصادي و فرهنگي به بررسي اين تغييرات از

.بهبود شرايط اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي تاثير مثبت داشته است

:تحقيقات انجام شده در رابطه با موضوعات مشابه در كشور هند، نپال و ايران

ناطق روستايي اروپا عالوه بر بهبود كارايي اقتصادي منطقه باعث افزايش بهره وري از فناوري اطالعات و ارتباطات در م -1

)137، ص 1385جاللي، روحاني، زارع،. (كيفيت زندگي مردمان اين منطقه شده است

هندوستان يكي از كشورهايي است كه توسعه فناوري اطالعات و ارتباطات را از روستاها آغاز كرده است تا از اين طريق -2

)19، ص 1385جاللي،. (كالت بپردازدبه رفع مش

در اين كشور هم ئو پروژه فناوري اطالعات و ارتباطات روستايي . نپال هم يكي از كشورهاي كم توسعه يافته جهان است -3

)137، ص1385جاللي، روحاني، زارع، . (وجود دارد و باعث شده اهداف توسعه اي خود را با موفقيت پيگيري كند

روستاي قرن آباد ICTز مرك :متغيير مستقل

اجتماعي و اقتتصادي توسعه :متغيير وابسته

: اهداف تحقيق

در روستاي قرن آباد ICTبررسي تغيير و تحوالت اقتصادي در پي ايجاد مركز -

در روستاي قرن آباد ICTبررسي تغيير و تحوالت اجتماعي در پي ايجاد مركز -

روستاي قرن آباد ماعي و اقتصاديچگونگي تاثيرات اين مركز بر توسعه اجتبررسي -

:فرضيه هاي تحقيق

.و بهبود راندمان محصوالت كشاورزي وجود دارد) ICT(رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات -1

.و ايجاد فرصت هاي شغلي وجود دارد) ICT(رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات -2

.و توسعه تجارت الكترونيك وجود دارد) ICT(رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات -3

.و كاهش مهاجرت وجود دارد) ICT(رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات -4

.و آموزش روستاييان در بين وجود دارد) ICT(رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات -5

.جود داردو تقويت روحيه مشاركت و) ICT(رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات -6

روش تحقيق و انجام كار

اين تحقيق از نوع توصيقي مي باشد و در آن از روش كمي و كيفي و تحليل آماري از نوع پيمايشي استفاده شده است و از نظر مقاصد تحقيق

پرسشنامه و از ساير روش در اين تحقيق با استفاده از روش هاي مختلف جمع آوري اطالعات به صورت كتابخانه اي، مصاحبه، . كاربردي است

.ها استفاده نموده و پس از كسب اطالعات و ثبت داده ها، آن ها را تجزيه و تحليل نموده و به نتايجي دست پيدا كرديم

جامعه آماري و حجم آن

انوارخ 310: حجم جامعه آماري خانوار هاي كشاورز روستاي قرن آباد: جامعه آماري

۴

حجم نمونه و روش نمونه گيري

الزم . بدست آمد 90درصد استفاده شد و طبق فرمول عدد 95در اين پژوهش براي اندازه گيري حجم نمونه از فرمول كوچران با سطح اطمينان

.در نظر گرفتيم 100به ذكر است براي راحتي در انجام محاسبات تعداد نمونه ها را

محدوده تحقيق

اداري وابسته به اين - قرار دارد و به لحاظ تقسيمات سياسي استان گلستان در گرگان كيلومتري شمال شهرستان 20در ستاي قرن آبادرو

روستاي قرن .متر است 270از سطح دريا بوده و ارتفاع آن) 36و 44(و ) 53و 55(و عرض جغرافيايي روستا به ترتيب طول. شهرستان است

از شمال محدود به روستاي آهنگر محله و )طرح هادي روستاي قرن آباد(.انجير آب و در منظومه گرگان واقع شده است آباد در مجموعه

اصفها ن كالته و از جنوب به آبادي هاي خيرات و توسكستان واز غرب به اراضي اصفها ن كالته واز شرق به اراضي زراعي محدود ميشود

.اراضي زراعي احاطه نموده است تقريبا تمامي اراضي روستا را.

سازمان نقشه برداري كشور: منبع

ICTآشنايي با مفاهيم اوليه در

ي شود ، فناوري يعني توليد ، خالقيت ،ابتكار و فناوري معموال به دانش توليد كاربرد ماشين و تجهيزات سرمايه اي گفته م: تعريف فناوري

فناوري عبارت است ازتمام مهارتها ، دانش ها و روندهاي توليد ، استفاده و انجام كارهاي مفيد براي ارتقاي .اختراع به صورت جامع تر

كاظمي . (ور امور علمي تعريف مي كندزندگي جامعه بشري، در تعريفي ديگر ، گالبرايت ، فناوري راكاربرد سيستماتيك دانش علمي به منظ

)9، ص 1387، باقري ،

222

22

21

21

α

α

δε

δ

−

−

+=

uN

uN

n

۵

سعيدي .( تبديل، ذخيره ،حفاظت ،پردازش ،انتقال و بازيابي اطالعات به شكل مطمئن و ايمن رافناوري اطالعات گويند: فناوري اطالعات

)621،ص 1387و همكاران

سعيدي وهمكاران . (گيرد كه در زندگي روزمره كسب و انتقال داده مي شودژه اطالعات معموال حقايق و عقايدي را دربر مي وا: اطالعات

)29،ص1387،

حروف يانمادي كه )ديجيتال(مارچلوبكي از كارشناسان انفورماتيك ،معتقد است كه اطالعات ،عبارت است از مجموعه اي از عناصررقمي

)29،ص1387كاظمي ، باقري،.(قرار گيردداراي مفهومي آشكار و مشخص است و مي تواند درمعرض پردازش خودكار

گزارش دادن ،بيان كردن ، منتقل كردن ،پيوند دادن ، : زه اي عربي و جمع آن ارتباطات است و معاني گوناگون از قبيل ارتباط وا: ارتباطات

ل وانتشارآگاهي ها و انديشه ها وهمكاري منتشركردن از ان استنباط مي شود به طوركلي ارتباط به معناي گسترده مفاهيم مختلفي از نظير انتقا

)21،ص1382بابايي ،.(عمومي رادر برمي گيرد

آوري اطالعات و ارتباطات به معناي استفاده از ابزارهاي اداره و مديريت اطالعات شامل مجموعه اي فن: فناوري اطالعات و ارتباطات

) 87،ص1385اميدي،پيش بيني ،.(ش،توزيع و تبادل اطالعات به كار مي رونداز وسايل وسرويس هايي است كه به منظورتوليد، ذخيره ، پرداز

)351، ص 1385بهفروز، (سيستم هاي مخابراتي و اطالع رساني درتوسعه اقتصادي كشورهاي جهان نقش موثري داشته است

نقش اطالعات و ارتباطات در توسعه روستايي

لذا با توجه به فاكتورها و عوامل اساسي توسعه روستايي بنا به . ي هر كشوري مي باشد توسعه روستايي پايه و اساس و جز الينفك توسعه مل

تحقيقات در نواحي روستاهاي كشورهاي مختلف نشان داده اند كه اين تكنولوژي در صورتي كه . قول اكثر اساتيد تكنولوژي نوين مي باشد

البته فناوري اطالعات و . يرات چشم گيري برتوسعه روستايي خواهد د اشت صحيح و متناسب با نيازهاي جامعه به كارگرفته شود ، تاث

بنابراين . ارتباطات راه حل سريع توسعه روستايي نيست و فرايندي دراز مدت است كه وابستگي تام به نيروي انساني منطقه مورد مطالعه دارد

) 51، ص 1385ايماني ، .( تكنولوژي تنها قطعه اي از پازل توسعه روستايي است

تحليل داده ها و نتايج

به طوري كه در كليات تحقيق عنوان گرديد جامعه آماري تحت بررسي جامعه كشاورزان مي باشند كه با توجه به كليات تحقيق و فرضيه هاي

.ارائه شده پرسش نامه اي تهيه گرديد و بين خانوارهاي كشاورز توزيع و جمع آوري گرديد

.نسخه بود كه همه تكميل و عودت داده شد 100 تعداد پرسشنامه ها

اطالعات بدست آمده از پرسشنامه مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت كه آزمون فرضيه ها به شرح ذيل اعالم مي گردد

1آزمون فرضيه

.و بهبود راندمان محصوالت كشاورزي وجود دارد) ICT(رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات : 1فرضيه

:1مراحل انجام آزمون فرضيه

۶

1- :0H رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات و بهبود راندمان كشاورزي وجود ندارد

:1H رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات و بهبود راندمان كشاورزي وجود دارد

2- 05/0=α

3- ∑∑′

′−==

s t

ij

ijij

nm

mmXXXXK

2

2

21

)(),...,(

4- )49.9()4,(

))1)(1(,(

22

95/0

2

2

1

2

≥⇒≥

−−≥−

XwXXw

tsXXw α

انتخاب نمونه -۵

1389-در روستاي قرن آباد در مورد بهبود راندمان محصوالت كشاورزي) مشاهده شده( فراواني تجربي : 4-4جدول

)درصد(گزينه

سوال

خيلي

كم

جمع خيلي زياد زياد كم

1 4 6 42 48 100

2 4 15 56 25 100

3 4 20 50 26 100

300 89 148 41 12 جمع

جدول ادغام شده فراواني نظري: 4-6جدول )محاسبه شده ( فراواني نظري : 4-5جدول

الت كشاورزيدر مورد بهبود راندمان محصو در مورد بهبود راندمان محصوالت كشاورزي

محاسبه مقدار عددي مالك آزمون كننده در مورد بهبود راندمان محصوالت كشاورزي: 4-7جدول

ij

ijij

m

mm

′

′−2)( ijij mm ′−

ijm′ ijm

3.32 7.66- 17.66 10

1.08 7.33- 49.33 42

11.34 18.34 29.66 48

4 13.66 49.33 29.66

4 13.66 49.33 29.66

4 13.66 49.33 29.66

17.66 49.33 29.66

17.66 49.33 29.66

17.66 49.33 29.66

٧

0.1 1.34 17.66 19

0.9 6.67 49.33 56

0.73 4.66- 29.66 25

2.27 6.34 17.66 24

.0.009 0.67 49.33 50

0.45 3.61- 29.66 26

مجموع 20.199

⇒ 9.49 < 20.194تصميم گيري -۶ wk∈

يعني اينكه مركز . رد و فرضيه مقابل پذيرفته مي شود 0Hچون مقدار عددي مالك آزمون كننده در ناحيه بحراني قرار مي گيرد لذا فرضيه

.اطمينان داريم% 95ات و بهبود راندمان محصوالت كشاورزي به هم وابسته اند و به اين قضاوت فناوري اطالع


.و ايجاد فرصت هاي شغلي وجود دارد) ICT(رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات : 2فرضيه


1- :0H ن مركز فناوري اطالعات و ايجاد فرصت هاي شغلي وجود نداردرابطه معناداري بي

:1H رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات و ايجاد فرصت هاي شغلي وجود دارد

2- 05/0=α

3- ∑∑′

′−==

s t

ij

ijij

nm

mmXXXXK

2

2

21

)(),...,(

4- )59.12()6,(

))1)(1(,(

22

95/0

2

2

1

2

≥⇒≥

−−≥−

XwXXw

tsXXw α


1389-در روستاي قرن آباد در مورد ايجاد فرصت هاي شغلي) مشاهده شده( فراواني تجربي :4-8جدول


سوال

جمع خيلي زياد زياد كم خيلي كم

4 4 6 34 56 100

5 6 30 38 26 100

6 8 24 26 42 100

∑∑′

′−=

s t

ij

ijij

m

mmK

2)(

199.20=

٨

300 124 98 60 18 جمع

جاد فرصت هاي شغليدر مورد اي) محاسبه شده ( فراواني نظري : 4-9جدول

6 20 32.66 41.33

6 20 32.66 41.33

6 20 32.66 41.33

محاسبه مقدار عددي مالك آزمون كننده در مورد ايجاد فرصت هاي شغلي: 4-10جدول

ij

ijij

m

mm

′

′−2)(

ijij mm ′− ijm′ ijm

0.66 2 6 4

9.8 14 20 6

0.05 1.34 32.66 34

5.2 14.67 41.33 56

0 0 6 6

5 10 20 30

0.87 5.34 32.66 38

5.68 15.33- 41.23 26

0.66 2 6 8

0.8 4 20 24

1.35 6.66- 32.66 26

0.01 0.67 41.23 42

مجموع 30.08

⇒ 12.59 <30.08تصميم گيري -۶ wk∈

∑∑′

′−=

s t

ij

ijij

m

mmK

2)(

08.30=

٩


.اطمينان داريم% 95شغلي به هم وابسته اند و به اين قضاوت فناوري اطالعات وايجاد فرصت هاي

3فرضيه آزمون

.و توسعه تجارت الكترونيك وجود دارد) ICT(رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات : 3فرضيه


1- :0H عه تجارت الكترونيك وجود نداردرابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات و توس

:1H رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات و توسعه تجارت الكترونيك وجود دارد

2- 05/0=α

3- ∑∑′

′−==

s t

ij

ijij

nm

mmXXXXK

2

2

21

)(),...,(

4- )59.12()6,(

))1)(1(,(

22

95/0

2

2

1

2

≥⇒≥

−−≥−

XwXXw

tsXXw α


)محاسبه شده ( فراواني نظري : 4-12جدول در مورد) شدهمشاهده ( فراواني تجربي : 4- 11جدول

در مورد توسعه تجارت الكترونيك 1389-در روستاي قرن آباد توسعه تجارت الكترونيك

محاسبه مقدار عددي مالك آزمون كننده در مورد توسعه تجارت الكترونيك: 4- 13جدول

ij

ijij

m

mm

′

′−2)(


4.67 10.67 24.33 35

0.38 4 42 46

0.76 8- 21 13


سوال

خيلي

كم

خيلي زياد كم

زياد

جمع

7 35 46 13 6 100

8 6 32 34 28 100

9 32 48 16 4 100

300 38 63 126 73 جمع

24.33 42 21 12.66

24.33 42 21 12.66

24.33 42 21 12.66

١٠

3.5 6.66- 12.66 6

13.8 18.32- 24.33 6

2.38 10- 42 32

8.04 13 21 34

18.58 15.34 12.66 28

2.41 7.67 24.33 32

0.85 6 42 48

1.19 5- 21 16

5.92 8.66- 24.33 4

مجموع 62.48

⇒ 12.59 < 62.48تصميم گيري -۶ wk∈

ه مركز يعني اينك. رد و فرضيه مقابل پذيرفته مي شود 0Hچون مقدار عددي مالك آزمون كننده در ناحيه بحراني قرار مي گيرد لذا فرضيه

.اطمينان داريم% 95فناوري اطالعات و توسعه تجارت الكترونيك به هم وابسته اند و به اين قضاوت


.و كاهش مهاجرت وجود دارد) ICT(رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات : 4فرضيه


1- :0H بين مركز فناوري اطالعات و كاهش مهاجرت وجود ندارد رابطه معناداري

:1H رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات و كاهش مهاجرت وجود دارد

2-

3- ∑∑′

′−==

s t

ij

ijij

nm

mmXXXXK

2

2

21

)(),...,(

4- )59.12()6,(

))1)(1(,(

22

95/0

2

2

1

2

≥⇒≥

−−≥−

XwXXw

tsXXw α


)محاسبه شده ( فراواني نظري : 4-15جدول ددر مور) مشاهده شده( فراواني تجربي : 4- 14جدول

7 28.66 41.66 22.66

7 28.66 41.66 22.66

∑∑′

′−=

s t

ij

ijij

m

mmK

2)(

48.62=

05/0=α

١١

1389-در روستاي قرن آباد كاهش مهاجرت

در مورد كاهش مهاجرت

محاسبه مقدار عددي مالك آزمون كننده در مورد كاهش مهاجرت: 4- 16جدول

ij

ijij

m

mm

′

′−2)(


0.14 1- 7 6

9.31 16.34 28.66 45

0.32 3.66 - 41.66 38

5.99 11.66 - 22.66 11

2.28 4- 7 3

3.96 10.66 - 28.66 18

0.96 6.34 41.66 48

3.06 8.34 22.66 31

3.57 5 7 12

1.11 5.66 - 28.66 23

0.16 2.66 - 41.66 39

0.49 3.34 22.66 26

مجموع 31.35

⇒ 12.59 < 31.35تصميم گيري -۶ wk∈

7 28.66 41.66 22.66


سوال

خيلي

كم


زياد

جمع

10 6 45 38 11 100

11 3 18 48 31 100

12 12 23 39 26 100

300 68 125 86 21 جمع

∑∑′

′−=

s t

ij

ijij

m

mmK

2)(

35.31=

١٢

ه مركز يعني اينك. رد و فرضيه مقابل پذيرفته مي شود 0Hچون مقدار عددي مالك آزمون كننده در ناحيه بحراني قرار مي گيرد لذا فرضيه

.اطمينان داريم% 95فناوري اطالعات و كاهش مهاجرت به هم وابسته اند و به اين قضاوت


.و رونق آموزش در بين روستاييان وجود دارد) ICT(رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات : 5فرضيه


1- :0H ناداري بين مركز فناوري اطالعات و رونق آموزش در بين روستاييان در وجود نداردرابطه مع

:1H رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات و رونق آموزش در بين روستاييان در وجود دارد

2-

3- ∑∑′

′−==

s t

ij

ijij

nm

mmXXXXK

2

2

21

)(),...,(

4- )59.12()6,(

))1)(1(,(

22

95/0

2

2

1

2

≥⇒≥

−−≥−

XwXXw

tsXXw α


)محاسبه شده ( فراواني نظري : 4-18جدول در مورد) مشاهده شده( فراواني تجربي : 4- 17دول ج

بين روستاييانرونق آموزش در

در مورد رونق آموزش در بين روستاييان

روستاييانمحاسبه مقدار عددي مالك آزمون كننده در مورد رونق آموزش در بين : 4-19جدول

ij

ijij

m

mm

′

′−2)(


0.48 1.66- 5.66 4


سوال

خيلي

كم


زياد

جمع

13 4 6 37 53 100

14 8 3 20 69 100

15 5 11 33 51 100

300 173 90 20 17 جمع

5.66 6.66 30 57.66

5.66 6.66 30 57.66

5.66 6.66 30 57.66

05/0=α

١٣

0.06 0.66- 6.66 6

1.63 7- 30 37

0.37 4.66- 57.66 53

0.96 2.34 5.66 8

2.01 3.66- 6.66 3

3.33 10- 30 20

2.23 11.34 57.66 69

0.07 0.66- 5.66 5

2.82 4.34 6.66 11

0.3 3 30 33

0.76 6.66- 57.66 51

مجموع 15.02

⇒ 12.59 < 15.02تصميم گيري -۶ wk∈


.اطمينان داريم% 95فناوري اطالعات و رونق آموزش در بين روستاييان به هم وابسته اند و به اين قضاوت


.وستاييان وجود داردو تقويت روحيه مشاركت در بين ر) ICT(رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات : 6فرضيه


1- :0H رابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات و تقويت روحيه مشاركت روستاييان وجود ندارد

:1H ن وجود داردرابطه معناداري بين مركز فناوري اطالعات و تقويت روحيه مشاركت در روستاييا

2- 05/0=α

3- ∑∑′

′−==

s t

ij

ijij

nm

mmXXXXK

2

2

21

)(),...,(

4- )59.12()6,(

))1)(1(,(

22

95/0

2

2

1

2

≥⇒≥

−−≥−

XwXXw

tsXXw α


در مورد تقويت روحيه مشاركت در بين روستاييان) مشاهده شده( فراواني تجربي : 4- 20جدول

∑∑′

′−=

s t

ij

ijij

m

mmK

2)(

02.15=

١۴


سوال

خيلي

كم


زياد

جمع

16 7 14 45 34 100

17 3 8 29 60 100

18 5 17 25 53 100

300 147 99 39 15 جمع

در مورد تقويت روحيه مشاركت در بين روستاييان) محاسبه شده ( فراواني نظري : 4- 21جدول

5 13 33 49

5 13 33 49

5 13 33 49

وستاييانمحاسبه مقدار عددي مالك آزمون كننده در مورد تقويت روحيه مشاركت در بين ر: 4- 22جدول

ij

ijij

m

mm

′

′−2)(


0.8 2 5 7

0.07 1 13 14

4.36 12 33 45

4.59 15- 49 34

0.8 2- 5 3

1.92 5- 13 8

0.48 4- 33 29

2.46 11 49 60

0 0 5 5

1.23 4 13 17 ∑∑′

′−=

s t

ij

ijij

m

mmK

2)(

96.18=

١۵

1.93 8- 33 25

0.32 4 49 53

مجموع 18.96

⇒ 12.59 < 18.96تصميم گيري -۶ wk∈

مركـز يعنـي اينكـه . رد و فرضيه مقابل پذيرفته مي شود 0Hچون مقدار عددي مالك آزمون كننده در ناحيه بحراني قرار مي گيرد لذا فرضيه

اناطمين% 95فناوري اطالعات و تقويت روحيه مشاركت در بين روستاييان به هم وابسته اند و به اين قضاوت

نتيجه گيري

ي در اين تحقيق شش فرضيه مرتبط با شاخص هاي اقتصادي و اجتماعي در نظر گرفته شد و تمامي اين فرضيه ها با استفاده از روش آمار استنباط

. درصد مورد آزمون قرار گرفتند 95سطح اطمينان استفالل صفات در

روستاي قرن آباد بر توسعه اجتماعي و اقتصادي روستاي قرن آباد نقش مثبـت داشـته و سـبب بهبـود رانـدمان ICTطبق نتيجه اين آزمون، مركز

جمعيـت، رونـق آمـوزش و محصوالت كشاورزي، افزايش فرصت هاي شغلي، گسترش تجارت الكترونيك، تعـادل در نسـبت سـني و جنسـي

.مشاركت در بين روستاييان شده است

پيشنهادات

ICT :در مورد مركز

و امكانات الزم براي استفاده از اين امكانات ،پيشنهاد مي شود تا با توجه بيشتر به اين گونه مراكز در روستاها ICTبا توجه به ابعاد گسترده -

.فراهم شود.... براي روستاها ، مانند كشاورزي دقيق و ICTكانات مفيد ،زمينه هاي الزم براي استفاده از تمام ام

روستاي قرن آباد كه نياز به فضاي بيشتري نيز خواهد داشت از راه كار هاي موثر براي تبديل شدن ICTگسترش فعاليتها و كارمندان مركز -

.به يك مركز خدماتي در سطح منطقه خواهد شد ICTمركز

.موثر خواهد بود ICTدولت مطمئنا در جهت بهبود عملكرد مركز ICTبيشتر از مركز حمايت مالي -

روستايي ICTروستاي قرن آباد به عنوان اولين مركز ICTگسترش اين گونه مراكز در سطح روستاهاي كشور با توجه به تجربيات مركز -

.كشور

روستاي قرن آباد ICTافزايش آموزش هاي عالي و تعداد دانشجويان در مركز -

.تداوم و گسترش فعاليتهاي مركز كه نيازمند توجه و ارزيابي مداوم است -

روستاي قرن آباد براي شناساندن بيشتر اين پديده نوين در سطح كشور ICTتبليغات بيشتر در مورد مركز -

١۶

در سطح روستاهاي كشور ICTتوجه بيشتر قانون گذاران به توسعه -

ماخذمنابع و

، انتشارات الياس1383فاطمه، درآمدي بر ورود تكنولوژي ارتباط جمعي به ايران و تحوالت ناشي ااز آن، .بابايي -1

1385سعيد، روستاي الكترونيكي ،انتشارات دانشگاه علم و صنعت،چاپ اول . ، روحاني محمد امين. زارع , علي اكبر جاللي -2

1385سعيد، روستاي الكترونيكي ،انتشارات دانشگاه علم و صنعت،چاپ اول . ، روحاني مينمحمد ا. زارع , علي اكبر جاللي -3

، مجموعه مقاالت همايش كاربرد فناوري اطالعات و فاطمه، مركز اجتماعي فرهنگي، تاثيرات ICT آباد قرن روستاي، فاطمه، شاهكوهي جالل -4

1382اسفند 6و5ژوهشكده الكترونيك ، ارتباطات در روستا ، دانشگاه علم و صنعت ايران ،پ

، مجموعه مقاالت همايش كاربرد فناوري قش فناوري اطالعات و ارتباطات در توسعه كشاورزي در روستان ،حميد رضا.بلوچي ،شقايق .خيري -5

1382اسفند 6و5اطالعات و ارتباطات در روستا ، دانشگاه علم و صنعت ايران ،پژوهشكده الكترونيك ،

، انتشارات سرا1385بيژن، كامپيوتر و كاربر آن در جغرافيا، . رحماني -6

سازمان نقشه برداري هاي كشور -7

، انتشارات بنياد مسكن1387عباس و همكاران، دانشنامه جغرافياي شهري و روستايي، . سعيدي -8

1383شهرستان گرگان ،بنياد مسكن استان گلستان , طرح هادي روستاي قرن آباد -9

محلي، دانشگاه توسعه در ارتباطات و اطالعات فناوري كاربرد ، مجموعه مقاالت همايش آباد قرن زنان اشتغال و دور راه از ركا، فاطمه، قزلقي -10

138 4ماه علم و صنعت ايران ،پژوهشكده الكترونيك ، فروردين

ين، انتشارات آستان قدس رضوي، فناوري اطالغات و نقش آن در مديريت و راهبري اقتصاد نو1387اكبر، . مصطفي، باقري. كاظمي -11

١٧

سن جنسيت تحصي�ت

ضمن عرض س�م و آرزوی موفقيت، پرسشنامه ای که م�حظه می کنيد ديدگاه شما را در مورد تاثير مرکز فناوری خواھشمند است در تکميل . روستای شما، به منظور انجام يک کار پژوھشی مورد بررسی قرار می دھد در) ICT(اط�عات

.اط�عات خواسته شده در پرسشنامه دقت <زم را مبذول فرماييد

چگونه بوده در آگاهي روستائيان در جهت افزايش محصوالت كشاورزي در روستا و استفاده بهتر از امكانات فناوري اطالعات نقش مركز -1

است؟

خيلي كم كم زياد خيلي زياد

و افزايش محصوالت ,ز روشهاي نوين در دامداري و دامپروري در دامپروري در روستا و آگاهي اهالي ا, تاثير ايجاد مركز فناوري اطالعات -2

؟ چگونه بوده است....دامي از قبيل شيرو


نقش مركز فناوري اطالعات در رونق صنايع دستي و شناساندن اين صنعت روستايي در جهت شكوفايي اقتصاد روستايي چقدر بوده است؟ -3


فناوري اطالعات و افزايش دسترسي به اطالعات چه تاثيري در ايجاد مشاغل جديد داشته است ؟ايجاد مركز -4


چه اندازه در اشتتغال جوانان در خارج روستا تاثير داشته است؟ عاتايجاد مركز فناوري اطالعات و افزايش دسترسي به اطال -5


وثر بوده است؟در اشتغال زنان در داخل روستا مفناوري اطالعات ايجاد مركز -6

كم زياد خيلي زياد خيلي كم

نقش مركز فناوري اطالعات در زمينه فروش محصوالت كشاورزي از طريق اينترنت تا جه حد بوده است؟ -7

م زياد خيلي زياد خيلي كم ك

١٨

مركز فناوري اطالعات تا چه اندازه در معرفي محصوالت كشاورزي در سطح جهاني موفق بوده است؟ -8

خيلي زياد خيلي كم كم زياد

آيا تبليغات اينترنتي، سبب افزايش سرمايه گذاري ها در روستا شده است؟ -9


رج از روستا شده است؟آيا وجود مركز فناوري باعث كاهش مهاجرت اعضاي خانواده به خا -10


نقش داشته است؟) از شهر به روستا( وجود مركز فناوري اطالعات، چه اندازه در مهاجرت معكوس -11

زياد خيلي زياد خيلي كم كم

آيا وجود مركز فناوري و ارائه خدمات اينترنتي توسط آن ها سبب كاهش مراجعات روزانه به شهر در جهت انجام كارهاي اداري شده است؟ -12


در آيا وجود مركز فناوري اطالعات و عملكرد آن در روستا ، باعث افزايش اطالعات رساني در مورد مسائل بهداشتي و ارتقاء سطح بهداشت - -13

شده است ؟ روستا


جوانان و خانواده ها در زمينه تحصيالت عالي موثر بوده است ؟ گرايشوجود مركز فناوري اطالعات در روستا و عملكرد آن تا چه حد بر -14

كم زياد خيلي زياد خيلي كم

عشيت در افزايش آگاهي و نحوه زندگي و م... آيا اقداماتي از قبيل اهداء كامپيوتر ارزان قيمت به روستائيان ، ايجاد كالسهاي آموزشي و -15

روستائيان موثر بوده است ؟


؟، شده است خودشان در تصميم گيري ها و مسائل مربوط به آيا وجود مركز فناوري اطالعات و عملكرد آن باعث افزايش مشاركت روستائيان -16


سازمانها و ارگانهاي مرتبط با (دولت و بخش خصوصي اطالعات چه تاثيري در توجهايجاد مركز فناوري اطالعات و افزايش دسترسي به -17

داشته است ؟ به روستاي قرن آباد ) روستا


وجود مركز فناوري اطالعات تا چه اندازه در بهبود همكاري مردم و ارگان ها و سازمان هاي ذيربط موثر بوده است؟ -18


١

درياچه اي در ارتفاعات شمال واريزه بررسي نقش عوامل موثر در پيدايش و تكوين جريانهاي

)آبخوانداري تسوج طرح مطالعه موردي حوضه هاي شمال( ورميهرا * محمد رضا اصغري مقدمدكتر

** جمشيد ياراحمديدكتر

*** مالك رفيعي

چكيده

شمال آبخوانداري تسوج از سازندهاي رسـوبي تشـكيل درصد از مساحت پيكره ارتفاعات حوضه 90درحدود

هاي مقاوم و غير مقاوم با ايجـاد تـراكم گسـلي عملكرد شديد نيروهاي تكتونيكي به ويژه در سازند. شده است

باال باعـث متري به 1700ويژه در ارتفاعاتپريگالسير، بهحاكميت سيستم فرسايش همراهبه km2 /km(2/2(باال

اي مجـزا و ممتـد بسـيار تيپيـك در هاي واريزهها، جريانپرتگاهها و پسروي فيزيكي سنگ تخريبشده تا با

و داده هـاي Arc GIS سطح وسيعي در منطقه شكل بگيرند و براي مطالعه جهت اهداف طرح از نرم افزار هـاي

در آمـاري هاي نها از تحليلآمورفومتري و به منظور شناخت روابط بين خصوصيات مختلف از راه دورسنجش

. استفاده شده است SPSSافزاري محيط نرم

Debris(اي هاي غالب منطقه عمـدتا از نـوع واريـزه هـاي دامنـه دهند كه ناپايداريآمده نشان ميدستنتايج به

slide (اي هاي درهو وايزه)Debris flow) كه در اين ميـان هستند و ديناميك آنها نيز عمدتا منشاء طبيعي داشته

هاي تاثير گذار آنها بحسـاب همراه عامل ارتفاع از جمله مهمترين پارامترشيب و ليتولوژي، نوع زمين ساخت به

هاي كمي نشان داد كه همبستگي باال و معني دار با ضريب اطمينان مناسب بين پارامترهاي نتايج تحليل. آيندمي

كـاهش خطـرات درجهـت از اين مطالعهحاصل ترين پيشنهاداتت مهمدر نهاي. مختلف واريزه ها وجود دارد

احـداث سـازه هـاي (آبخيـزداي اجـراي عمليـات مناسـب : ناپايداري دامنه اي در منطقه مطالعـاتي عبارتنـد از

. باشدهاي حوضه مورد مطالعه ميو عمليات بيولوژيكي در باالدست) تورگابيوني و بتوني و سازه هاي الستيكي

سازه هاي هيدروليكي، جريات واريزه اي، Arc GISنرم افزاري ، آبخوانداري تسوج، ناپايداري دامنه اي: هاكليد واژه آزاداسالمي واحدتهران مركزيگروه جغرافياي دانشگاه استاديار *

جغرافياي طبيعي دانشگاه تبريز عيات علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اذربايجان شرقي و دانشجويي دكتراي **

دانشگاه آزاداسالمي واحدتهران مركزي )ژئومورفولوژي،هيدرولوژي(دانش آموخته كارشناسي ارشد جغرافيايي طبيعي ***

10/9/89:تاريخ پذيرش 15/6/89: تاريخ دريافت

٢

مقدمهحبس شده اطالق مي شود كه ويژگي همراه باهوا وآب، به حركت توده اي مواد زاويه دارجريانات واريزه اي

هاي جابجايي آنها كامال متفاوت از جريان آب ويا رس خيس شده وياتخته سنگ ها در روي سطوح شيب دار

)170ص، 1379، خطيبي( . است

بـه همـراه و حجمي ازموادوعناصر تخريبي وريز ودرشت زاويه دار، اي راعده اي از محققين جريانهاي واريزه

شـيب دامنـه متفـاوت جورشدگي و، خاك رس، آنها در ارتباط با مقدار آب هايدانند كه ويژگيمي هوا آب و

اي در هر منطقه تابع شرايط پيدايش و اهميت جريانهاي واريزه. (Dorren. et. al,2004, Davies,1986)باشدمي

مشكالتياي فعالوال جريان هاي واريزههاي انساني مي باشد، معماقليمي، ليتولوژيكي، زمين ساخت و فعاليت

. آورندوجود ميبه هاي ارتباطيو شبكهامور كشاورزي، صنعتي را براي

)Liu&Li2003, Passuto&Soldat,2004, Boelhouwers. 2000, Xilin& Junzhong,2003)

ها برسطوح دامنهدارسنگريزه هاي زاويهوهرگونه وردبرخي از حركات سريع قطعات سنگي خردشدهدر م

دراين منطقه هيچ گونه تحقيقي راجع به مسايل . (Nakamur,1994; xilin,2003(اصطالح واريزه به كار برده اند

.. . . . در زمينه زمين شناسي ومسايل هيدرولوژي وخاكشناسي وتحقيقاتژئومورفولوژي صورت نگرفته واغلب

ماسه سنگ - كارستي(ق از سازندهاي عمدتا نامقاوم ومقاوممساحت منطقه مورد تحقي% 90از بيش. بوده است

سنگهاي )ماه از طول سال 4- 5حداقل (به دليل حاكميت فرسايش پريگالسير. تشكيل شده است) ومارن وشيل

دامنه ها، به شدت متالشي شده ودرپاي اغلب دامنه هامخروط هاي واريزهاي كوچك وبرزگي رابه وجود آورده

عالوه در باالبردن توان رسوبدهي آبراهه هاي مهمترين عوامل در ناپايداري دامنه هاوبه بي شك يكي از. اند

پيذايش وجابجايي جريانهاي واريزهاي فراوان در پاي پرتگاه ها . منطقه مورد تحقيق، جريانهاي واريزه اياست

به ويژه نوزمين (زمين ساختوبرونزدهاي سنگي شيبدار ودر اتباط باعوامل اقليمي، شيب توپوگرافي دامنه ها،

.Dorren. et(دورنعقيدهبه. وليتولوژي وجريانهاي حاصل از بارش هاي رگباري ونيروي ثقل مي باشد)ساخت

al,2004(فرآيند يخبندان و ذوب يخ عامل مهم در پيدايش واريزه هاي سنگي است .

طقهنويژگي هاي جغرافيايي م

هاي جغرافيائي شرقي وعرض45 ,32 'تا 45 , 18 ' 20ولهاي جغرافيائيمنطقه مورد مطالعه بين ط

٣

آذربايجان شرقي و در شمال درياچه اروميه قرار كيلومتري مركز استان 110شمالي در 38 ,24',30 تا 38 ,20'

و امسـتجان اين منطقه شامل ده زير حوضه بوده كه مشرف به شهر تسوج و روستاهاي انگشـتجان . گرفته است

از غـرب بـه ، شـرق بـه كـوه علمـدار ارتفاعات ميشـوداغ، از الراس از شمال به خطعرصة مطالعاتي باشد¬مي

)1شكل ( . درياچه اروميه محدود مي گردد روستاي امستجان و چهرگان و از جنوب به دشت حاشيه

متر در قله كوه علمدار و حـداقل 3135كيلومتر حداكثر ارتفاع منطقه 46/88منطقه مورد مطالعه داراي مساحت

. باشدمتر از سطح دريا درخروجي حوضه مي 1380آن

ميلي 53/259ساالنهمتوسط بارندگيوباميزانشدهواقعشرقيآذربايجاندرشمالغربمنطقه، اينكشوريتقسيماتمطابق

مناطق نيمـه خشـك وده اقليموتفسير دياگرام آمبروترميك، درمحدمتر وطبق اقليمي دومارتن وروش دكتركريمي

. قرارگرفته است

نقشه موقعيت جغرافيايي حوضه هاي شمال آبخوانداري تسوج دراستان آذر بايجان شرقي:1شكل

مواد وروشها

ميزان شيب جريانهاي ، مساحت، ارتفاع، عرض، طول(ابتدا جهت انجام تحقيق حاضر پارامتر هاي الزم نظير

ونفشه زمين شناسي 1:25000يق كار ميداني وبا استفاده از نقشه هاي توپوگرافي به مقياس از طر اي واريزه

Garmin 550مدل GPSوبااستفاده از سيستم تعيين موقعيت جهاني 1:20000، عكس هاي هوايي1:100000

، )1(كوچك و بزرگ توسط فرمول نمونه از واريزه هاي تيپيك 35بعد از مورفومتري . اندازه گيري شدند

E=(100-2. 5Sf(L و با استفاده از فرمول هاي هندسي اشكال حجم واريزه ) 1379، 178خطيبي، به نقل از

ها برآورد شد به منظور تعيين روابط همبستگي وضريب اطمينان موجود در بين متغير هاي مورد نظر در نرم

به طور كلي شيوه . د نظر تهيه گرديدنقشه هاي مورArc GIS استفاده شد واز طريق نر م افزارم SPSSافزار

٤

مطالعه تحقيق حاضر، به صورت اسنادي، مشاهده اي وكارميداني وتجربي وبابهره مندي از تكنيك هاي آماري

. بوده است

ويژگي هاي عمومي جريانات واريزه اي منطقه وپراكنش آنها

، ماسه سنگ قرمز ، دولوميت ، سنگ آهك انواع(از پيكره ارتفاعات منطقه از سازند هاي رسوبي % 90در حدود

، وبه دليل عملكرد شديد نوزمين ساخت وحفر شديدبستر آبراهه ها باشد¬مي.. . . (مارنهاي گچدار ونمكدار

جريانهاي واريزه اي عموما از تخريب و . اغلب دامنه ها حالت پرتگاهي دارند ،واختالف ليتولوژيكي سازند هاي

در ، نگي در بخش پرتگاهي باالي دامنه ها در اثر عملكرد سيستم فرسايش پريگالسيرمتالشي شدن برونزدهاي س

. پاي پرتگاه ها شكل مي گيرند

از طرفي حساسيت بسيار باالي تشكيالت آهكي ودولوميتي به عوامل فرسايش حاكم در ارتباط با نوزمين

. استر پاي اغلب دامنه هاشدهساخت موجب گسترش واريزه هاي سنگي در ابعاد واندازه هاي متفاوت د

-هايعكسوبررسي)ارتفاع، شيبدرجه، مساحت، عرض، عمق ، طول(آمده مستقيم بعملهايواندازه گيري

واريزه هاي ممتدوبه هم (اشكال متنوعي از جريانهاي واريزه اي در پاي پرتگاه ها ، 1:20000درمقياسهوايي

عمومي آنها در منطقه داراي سه قسمت از هم متمايز به صورت ولي در اغلب شكل . تشخيص داده شد) پيوسته

. زير بوده است

بررسي مشخصات جريانات واريزه اي

جريانات واريزه اي منطقه در روي دامنه هاي سنگي وعمدتادر ارتفاعات باال بر روي سطوح سنگي كه توسط

ب از سنگهاي باتوجه به اينكه دامنه ها اغل. تشكيل شده اند، مواد دامنه اي وسازند سطحي محافظت نمي شود

دوران دوم و سوم تشكيل شده اندحاكميت اقليم .. . . (دولوميت وغيره، آهك هاماسه سنگ قرمز، (رسوبي

به طوري كه در پاي ، دامنه اي سنگي را شديدا تخزيب كرده است، خشن كوهستاني و وجود رطوبت كافي

. مشاهده نمود، را)كه حاصل چنين تخريبي است(يزه ايوارهايمخروطوفوروان بهچنين دامنه هايي مي ت

كه پديده هاي مذكور در سراسر منطقه از نات واريزه اي منطقه نشان مي دهداز جرياهاي متعدد ميدانيبررسي

:سه بخش كامالمشخص در كليه آنها تشخيص دادوع هستند اما با اين حال مي تواننظر شكل بسيار متن

1پيدايش واريزه ها بخش .1

رخنمون هاي ، غالبا در باال دست دامنه ها ، محل تشكيل وجابجايي مواد تخريبي مخروط واريزه هاي منطقه

. باشد¬ميسنگي شيب هاي تند وپرتگاه ها

1 :Source area

٥

بخش ، اغلب نقاطي كه دامنه ها داراي رخنمون سنگي با ليتولوژي نسبتا مقاوم وبه عالوه شيب تند هستند

اين قسمت ها به صورت چاله هاي عمود بر . باشد¬ميايش وجابجايي اوليه مواد جريانهاي واريزه اي پيد

مي باشند و آثار فرسايش خطي آب در سطح آنها زياد (در سطح پرتگاه ها(منحني هاي ميزان با ديواره هاي تند

به دليل (مون هاي سنگي تند شيب در رخن (. به دليل متالشي شدن وجابجايي مواد تخريبي( باشد¬ميواضح ن

. ماه در سال وجود دارد 5فعاليت پديده ژليفراكسيون حداقل ) دارا بودن ارتفاع بيشتر ومعموال باال دست دامنه ها

يخ (موجب شدت عمل مورفوژنز ، درصد برفگيري زياد چاله ها ي كوچك در باال دست دامنه ها ، به عالوه

. رد شدن فيزيكي سنگها مي شودوفرآيند ژليفراكسيون وخ)برف

2) گذر دهي(بخش معبر. 2

در سطح دامنه ها اين . اين بخش در قسمت پايئن بخش تخريب سنگي ودر باالي مخروط واريزه اي قرار دارد

، در بخش معبر. قسمت به صورت يك مسير يا معبر شيب دار است كه در روي صخره ها شكل گرفته است

عملكرد متقابل نيز دياكالز هاي بزرگ عمودي وحساس به فرسايش، تولوژيلي برخي دامنه ها به دليل

.باشدمياز بقيه بخشها متفاوت ،جريانهاي آبي و واريزه اي

3بخش مخروط واريزه. 3

د واريزه اي درداخل كه مواجايي(مخروط تا راس) مخروطنتهايبخش ا(قاعدهازبخش مخروط واريزه

. )May&Gresswell,2004,145(شودميدرنظرگرفته)دارندگسترشدامنهشيبدتنخشبدر)جريانمجراي(آبراهه

از نقطه شكست ، به دليل كاهش محسوس شيب دامنه ها، مواد وعناصر تخريبي، دربخش مخروط واريزه

.درجه برروي هم انباشته مي شوند 35به سمت پايين دامنه با شيب حداكثر ) تغيير شديدشيب(شيب

2 :Flow channe

3 :Fan area.

٦

بنابه اظهار نظر . بوده است% 40ه محل پيدايش وجابجايي مخروط هاي واريزه اي منطقه عمدتا بيش از درحاليك

براي جابجايي ، بيشتر باشد % 40كه اندازه آن، وجود يك سطح بريدگي شيب) 300ص ، 1373(رجائي

، ريانهاي شديد آبيج. زاويه مرزي اصطكاك مي نامد، 4اين زاويه را كولومب. ي استرقطعات جدا شده ضرو

باوجود ، مي كند حمل )زبانه(بخشي از مخروط واريزها را به قسمت هاي پايين تر مخروط ، دربرخي موارد

درمجموع مواد . از قدرت تخريب خطي جريان هاي آبها مي كاهد، مواد واريزه اي درسطح دامنه ها، اين

به عالوه در . بسيار ضعيف دارند6وجورشدگي 5هتروژنتركيبي تقريبا ، اي منطقه وعناصر جريانات واريزه

غالبادر ارتباط . سانتيمتر مي باشند20الي 5داراي قطر ي تقريبا بين(واريزه هاي سنگي(از موادتخريبي %80حدود

زبانه (بزرگتر وگردتر در پايين بخش مخروطقطعات سنگي، با نيروي ثقل وسنگيني وزن مواد واريز ه ها

)2شكل(. مي گيرند قرار) مخروط

نشان دهنده سه بخش مجزاي جريانات واريزه اي :2شكل

4 :Coillomb

5 :Heterogenous

6 :sorting

٧

شكل وفرم آنهاطبقه بندي جريانهاي واريزه اي برحسب

تمامي جريانهاي واريزه اي حوضه هاي شمال آبخوانداري تسوج بر اساس شكل يامورفولوژي ظاهري آنها كه

:دسته بندي مي باشندزيرقابلصورتوگروه مشخص بهدگرديدبه در باز ديدهاي ميداني از نزديك مشاهده

7جريانهاي واريزه اي پيوسته ياممتد - الف

بدون داشتن ، در برخي از دامنه هاي سنگي بسيار پرشيب مواد تخريبي به صورت واريزه از تمام سطوح دامنه

ي مواد واريزه اي پيوسته يا معبر مشخص به سراشيبي هاي ماليم مي ريزند ومنجربه شكل گير، بخش گذر دهي

اين گونه جريان هاي واريزه اي به ويژه در پرتگاه هاي صخره اي ممتد وبلند در . در مقياس وسيع شده اند

كامال مشهود مي ) 3(سازندهاي ماسه سنگ قرمز در حوضه هاي آبخيز امستجان وانگشتجان كه درشكل

. باشدشكل گرفته اند

هاي دامنه اي پيوسته يا ممتدهاي واريزه جريان :3شكل

قسمت فوقاني يا راس اين نوع مخروط هاي واريزه ا ي در برخي نقاط تاحدي نامعلوم است وبخش پايين يا

. توپوگرافي ماليمي را به وجود آورده اند، زبانه مخروط از سازند هاي سطحي واريزه اي

7 :Contiguous

٨

8زاجريانهاي واريزه اي بامخروط مشخص ومج –ب

مجراي (ر اين نوع جريانهاي واريزه اي داراي يك بخش فرورفته مشخص درقسمت شروع بخش معب

اغلب در ، واريزه هاي مجزا. ار تپيك ومجزا از هم درپايين بخش معبر مي باشنديسونيز مخروط هاي ب)جريان

، آهك هاي ودولوميت ها –مارني باميان اليه هاي –مانند آهكهاي شيل دار ، پاي برونزد هاي سنگي تند شيب

ودرزه ) امتداد ريز گسل ها گسل انگشتجان وامستجان. به وجود آمده اند) ميوسن(به ويژه ماسه سنگهاي قرمز

. وشكافهاي زياد اين امر را تشديد مي كند

ه هاي به صورت تك)تخريب ديفرانسيل –زمين ساختي (به عالوه تجمع مقدارزياد برف در چاله هاي كوچك

زمينه مناسبي راجهت تخريب وشكل گيري جريانهاي واريزه اي مجزا درغالب سطوح شيب هاي تند ، برفي

. وصخره اي دامنه ها به وجود آورده است

جريان واريزه اي دامنه اي مجزا درحوضه آبخيز امستجان: 4شكل

اي منطقه بر اساس مكان تشكيلطبقه بندي جريانات واريزه

دونوع جريانهاي واريزه اي بسيار مشخص ، ان شل گيري ونحوه تحول در ارتباط با موقعيت مكانياز لحاظ مك

:نظير

جريانهاي واريزه اي فعال دامنه اي - 1

8 :discontiguous or diseacted.

٩

بسيار فعال در حوضه هاي آبخيز امستجان وانگشتجان وتسوج چاي (جريانهاي واريزه اي دره اي آبراهه اي - 2

. قابل تشخيص هستند

تعداد جريانهاي واريزه اي آبراهه اي به دليل اثرات جريانهاي آبي حاصل از بارندگي هاي نسبت ، در مجموع

هاي حاصل از بارش رگباري زيرا رواناب. نزديك به دوبرابر جريانهاي واريزه اي دامنه اي منطقه است، شديد

. عامل مهم در جابجاي واريزه هاي نقاط تند شيب باالدست دامنه هااست

در جابجايي واريزه ها موثر ، بيشتر از بارش هاي آرام بلند مدت، ي كوتاه مدتهاگبارهاي ربارش

به عالوه اغلب جريانهاي واريزه اي دره اي به واسطه برش پاي دامنه (. Maya&Coromimnas,2004,80(است

. فعال ترند وشيب آنها عموما ثابت وياافزايش مي يابد، هاي عمود هها توسط آبراه

در دره تسوج چاي ودره جاشيروبه ويژه در دره هاي ، اي شديدعنوان نمونه بريدگي هاي رودخانهبه

م وشيب دامنه وجابجايي وفعال شدن مدا موجب افزايشامستجان وانگشتجان در باالدست عرصه آبخوانداري

آلودگي ميزان گل و وبدهيمواد تخريبي توان رسپاي دامنه وريزش درنتيجه برش. است شده اياريزهو جريانهاي

زبانه مخروط واريزه ها كامال به واسطه .. . . . (در امتداد دره امستجان وانگشتجان و(رود درمواقع سيالبي باالمي

. نشان داده شده است) 6و5(در شكل هاي . جريانهاي سيالبي قطع شده وارتفاع آنها نيز قابل مشاهده است

اهه اي در دره امستجان و واريزه دامنه اي ممتدمخروط واريزه اي آبر: 5شكل

١٠

برش پاي دامنه وريزش مواد تخريبي در رود خانه اصلي امستجان :6شكل

)هادربخش مخروط واريزه(ها حجم واريزهمنطقه براساسايواريزهجرياناتبنديطبقه

قابل مالحظه ، واريزه هاش پايين وتا زبانه مخروطبويژه در بخ، اي منطقهدرجريانات واريزه، حجم واريزه ها

مي تواند مقادير زيادي از واريزه را وارد ، اين بخش به هنگام وقوع سيل، اياي درهدر جريانات واريزه . است

همان ميزان خطر ريزش ناگهاني به ، درواقع هرچه مقدار واريزه ها در مخروط واريزه هاباشد. رودخانه هاسازد

مخروط واريزه هاتوسط آبهاي در اثربرش پايه(افزايش خواهد يافت، عظيمي از واريزه هابه پايين دامنه هاحجم

بررسي حجم واريزه هاوبرآورد حجم آنها دربخش مخروط واريزه ها جهت طبقه بندي ، به همين دليل. )سطحي

، ه فعال بودن آنهاوبر اساس آنوقضاوت در مورد درج) بر اساس حجم واريزه ها(جريانات واريزهاي منطقه و

ي به وفور در ياين مورد در بازديدهاي صحرا. ارزيابي درجه ناپايداري دامنه ها از اهميت زيادي برخوردار است

. حوضه هاي انگشتجان وامستجان ودره جاشير مشاهده نموديم

هاي از واريزهنمونه 35ها كه از منطقه مطالعاتي داشتيم جهت بررسي حجم واريزه ، ييدر مشاهدات صحرا

ده ماهواره نموجود درحوضه هاي امستجان وانگشتجان ودره جاشير وتسوج چاي با استفاده از سنج

، ارتفاع، عرض، طول، موقعيت جغرافيايي، ابعاد مختلف جريانات واريزه اي منطقه نظير مساحت((GPSاي

ونتايج حاصل از مورفومتري در ومورفومتري نموديمريگيرا مساحي نموده وبه طور مسقيم آنها رااندازهضخامت

. آورده شده است) 13- 4(جدول

مريم ، نقل از خطيبي1993(9اي كه از طرف ريكن منجهت محاسبه حجم واريزه ها از فرمول ساده

ه واريز شده درپاي جريانات انباشتهتوان بابكارگيري آن حجم واريزه هايارائه شده است كه مي)178:1379

9 :Rickenman,1993

١١

-اي بزرگجريانات واريزه، كه ارائه شدهايرا برآورد نمودوبراساس آستانه) بخش مخروط واريزه ها(هاي

. فرمول مذكور به صورت زير طرح گرديده است. وكوچك رااز هم تفكيك نمود

]1[فرمول

]1[ 10در فرمول

E ، به متر مكعب(حجم واريزه ها(

Sf ، به درصد(شيب بخش مخروط(

L ،طول جريان واريزه - )به متر(طول بخش معبر

هستند استفاده شده است فرمول (Fan(اي كه به حالتوفرمول دومي كه جهت برآوردحجم واريزهاي دره

هندسي محاسبه حجم مخروط مي باشد

]م مخروطحج= 3/1مساحت قاعده × L[فرمول

پارامترهاي مورفومتريك شده براي جريانات واريزه هاي منطقه) 1(جدول

10 ثابت ھستند ١٠٠و۵/٢مقادير -

E=(100-2.5Sf ) L

١٢

ده ش

يساي

شناه

مونه ن

ر ما

ش

متره

ب

ل

محع

تفاار

حل

ب مشي

)S)

ه ب

%

ه ب

ه يز

وارت

احمس

m2

زه اري

وط

رومخ

ح سط

ب شي

)sf

(

ر مت

بهزه

اري و

انري

جول

ط

ه مه ب

يزوار

ط رو

مخض

عرر

ت

بكع

ر م مت

بهزه

وايد

وام م

حج

ياس

شنن

زميد

ازن س

وعن

شيل وماسه سنگ 1620 34 28 16 779 25-20 1580 1

ماسه سنگ قرمز 1425 16 28 19 72 35-30 1583 2

ماسه سنگ قرمز 1560 24 52 28 977 40بيشتر از 1600 3

ماسه سنگ قرمز 765 18 85 * 498 40بيشتر از 1620 4

ماسه سنگ قرمز 180 14 36 38 504 35-30 1680 5

(اليه آهكي وگچي ونمكدار(مارن 324 8/10 30 * 347 10-5 1562 6

(اليه آهكي وگچي ونمكدار(مارن 241 40/13 36 * 257 10-5 1568 7

ماسه سنگ قرمز 4800 5/8 96 20 606 40بيشتر از 1660 8

مزماسه سنگ قر 300 22 12 50 186 40بيشتر از 1697 9

ماسه سنگ قرمز 200 2 22/8 50 17 40بيشتر از 1700 10

ماسه سنگ قرمز 3540 63/9 48 5/10 274 25-20 1715 11

ماسه سنگ قرمز 250 90/1 10 40 14 10-5 1780 12

ماسه سنگ قرمز 1219 12 23 47 234 20-15 1876 13

ماسه سنگ قرمز 1080 8 18 16 166 40بيشتر از 1911 14

١٣

پارامترهاي مورفومتريك شده براي جريانات واريزه هاي منطقه) 1(ادامه جدول

ارشم

ي

سايشنا

ه مون

ه ن

دهش

ارتفاع

محل

به متر

شيب محل

)S) به%

مساحت

واريزه

m2به

شيب سطح

مخروط

واريزه

)sf(

طول

جريان

واريزه

به متر

عرض

مخروط

واريزه به

متر

حجم مواد

وايزه به متر

مكعب

نوع سازند زمين شناسي

سه سنگشيل وما 323 29 19 47 485 25-20 1649 15

(اليه آهكي وگچي ونمكدار(مارن 1788 50 108 * 2232 35-30 1600 16

(اليه آهكي وگچي ونمكدار(مارن 117 35 35/15 * 481 5 -10 1620 17

(اليه آهكي وگچي ونمكدار(مارن 85 25 5/10 * 212 5 -10 1620 18

(اليه آهكي وگچي ونمكدار(مارن 750 34 40 5/32 802 35-30 1660 19

(اليه آهكي وگچي ونمكدار(مارن 448 45 23 * 912 25 -30 1660 20

(اليه آهكي وگچي ونمكدار(مارن 4250 145 85 20 5672 15 -20 1680 21

(اليه آهكي وگچي ونمكدار(مارن 420 47 14 28 577 20-15 1680 22

(اليه آهكي وگچي ونمكدار(مارن 3312 9 53 15 427 20-15 1680 23

(اليه آهكي وگچي ونمكدار(مارن 565 5/17 97 14 1461 20-15 1651 24

شيل وماسه سنگ 510 17 100 * 916 35-30 1720 25

شيل وماسه سنگ 759 33 69 * 647 25-20 1760 26

شيل وماسه سنگ 275 56 23 45 816 15-10 1720 27

شيل وماسه سنگ 1746 11 200 * 1395 30-25 1700 28

شيل وماسه سنگ 63 21 13 * 153 30-25 1780 29

ماسه سنگ قرمزبا اليه مياني شيلي 351 30 27 * 418 40بيشتر از 1800 30

ماسه سنگ قرمزبا اليه مياني شيلي 5 3 8 * 12 30-25 1800 31

شيل وماسه سنگ 630 51 36 33 4963 25-20 1996 32

شيل وماسه سنگ 161 55 5/21 37 1059 30-25 2000 33

شيل وماسه سنگ 3520 77 64 62 4704 40بيشتر از 2079 34

شيل وماسه سنگ 498 23 50 * 968 25-20 2128 35

١٤

اي واريزهاي كه دهدكه در آن دسته از جريانهنشان مي) 1(در جدول ، در بررسي نمونه هاي اندازه گيري شده

معموال . فوق العاده زياد است، حجم واريزه انباشته شده دربخش مخروط، طول جريان واريزه طويلي دارند

حجم واريزه ها نيز ، كه طول مخروط واريزه در آنها زياد طويل نيست، هاي كوچك منطقهه درجرياتات واريز

ي كه ارتفاع قاعده مخروط واريزه قابل اندازه گيري بود در يدرضمن در نمونه ها. قابل مالحظه نمي باشد

ودربقيه از فرمول )2(مشاهدات فيلدي مستقيما اندازه گيري شدندودرمحاسبه حجم واريزه ها از فرمول دوم

باتوجه به اينكه زير حوضه هاي امستجان وانگشتجان ودره جاشير وتسوج . استفاده شده است) 1(ريكن من

بيشترمدنظر بوده است به اين دليل مي باشد كه حوضه هاي امستجان يگيرهاي صحرايچاي در اندازه

تمام شده است وسازه اشهكتار كارهاي اجرايي 670وانگشتجان عرصه ايستگاه آبخوانداري كه فعالبه مساحت

قه چون بامنط)9، 8، 4، 3(هاي دهدولي درزيرحوضهباشد تحت پوشش قرارميهاي هيدروليكي موجودمي

در نقشه پراكنش واريزه ها قابل مشاهده محصورشده است زياد نتوانستيم باز ديدهاي ميداني انجام دهيمنظامي

. مي باشد

:از روي رابطه همبستگي پيرسونتحليل رابطه موجود بين متغير هاي واريزه اي

شيب روي ، حجم، طول ؛عرض(مورفومتري جريانات واريزه اي نظيرهاي اساسيازپارامتربرخيبعد از بررسي

هاي محاسبه شده روابط روي دادهاز. استآورده شده) 1(ر جدولشده وداندازه گيري.. . . جريانات وسطح

. آمده است)2(همبستگي متغير ها مشخص گرديدونتايج آنها در جدول

دواريزه هاي موجوماتريس همبستگي پيرسون جهت بررسي رابطه بين متغير هاي)2(جدول

حجم مواد وايزه به متر

مكعب

طول جريان واريزه

به متر

عرض مخروط واريزه

به متر

شيب سطح مخروط

)sf(واريزه

حجم مواد وايزه به متر مكعب

1 ضريب پيرسون

سطح معني داري

35 تعداد

طول جريان واريزه به متر

1 785/0 ضريب پيرسون

000/0 سطح معني داري

35 35 تعداد

عرض مخروط واريزه به متر

1 102/0 054/0 ضريب پيرسون

562/0 759/0 سطح معني داري

35 35 35 تعداد

١٥

)sf(شيب سطح مخروط واريزه

1 144/0 - 485/0 - 435/0 ضريب پيرسون

514/0 019/0 038/0 سطح معني داري

23 23 23 23 تعداد

:سون مطابق با همبستگي پير

- باميزان%99داري درسطح اطمينان معني)مستقيم(طول جريان واريزه باحجم واريزه رابطه مثبت. �

. مي يابدنيز افزايشآنجريان واريزه، حجمطولداردبه عبارتي با افزايش) >r= ، 01/0p 785/0(همبستگي

. جريان واريزه با عرض واريزه رابطه معني دار ي نشان نمي دهدطول. �

-باميزان%95درسطح اطمينان داريمعني)معكوس(رابطه منفي)sf(واريزهسطحول واريزه باشيبط. �

. يابدبه عبارتي با افزايش طول واريزه شيب واريزه كاهش مي. دارد) >r= ، 05/0p 785/0(همبستگي

. سطح واريزه رابطه معني دار نداردعرض جريان واريزه باحجم وشيب. �

، =r 435/0(همبستگي باميزان%95اطميناندرسطحداريمعنيمنفيرابطهواريزهباحجم)sf(واريزهسطحشيب. �

05/0p< (دارد

ومكانيزم هاي پيدايش جريانهاي واريزه اي بررسي علل

باشدت . در پيدايش جريانهاي واريزه اي عوامل متعددي با مكانيزم هاي پيچيده وكامال در هم تنيده موثرند

وارمنطقه به عنوان يكي از عوامل مهم در پسروي دراغلب دامنه هاي كورنيشاي واريزه ايوگستردگي جريانه

نقشه )2(در شكل . نقش عوامل متفاوت به دقت مورد بررسي قرار گرفته است، پرتگاه وناپايداري دامنه ها

. پراكنش واريزه ها ي منطقه نشان داده شده است

١٦

ل شك

)2(وج

تسي

داروان

بخل آ

ما ش

يها

ه ض

حودر

ي ه ا

يزوار

ت انا

ري ج

شاكن

پرشه

نق

١٧

:نقش عامل ارتفاع :)1

ونيـز افـزايش ميــزان )متــر100درجـه ســانتي گـراد در هـر . /6(بـه دليـل افــت دمـا بـه ازاي افــزايش ارتفـاع

بيشــتر . شــدت تخريــب فيزيكــي رخنمــون هــاي ســنگي نيــز بــاافزايش ارتفــاع بيشــتر مــي شــود، بارنــدگي

ــز ــزه اي ب ــاعي مخــروط هــاي واري ــرون زدهــاي ســنگي محــدوه ارتف ــاي ب ــه در پ رگ وبســيار تيپيــك منطق

مـاه سـال بـه ويـژه در پـنج در ايـن محـل پديـده ژليفراكسـيون حـداقل . متر شـكل گرفتـه انـد 1800-1600

نفـوذ آب ومتالشـي شـدن سـنگها . فعـال اسـت ، اثر نفوذ آب حاصـل از ذوب برفهـا بـه درزه وديـاكالز هـا

Dorren(وامـل مهـم تخريـب سـنگها وپيـدايش ريـزش و واريـزه هـاي سـنگي اسـت به واسطه يخبندان از ع

et al ,2004,164( ــكل ــه ش ــه ب ــا )2(باتوج ــزه ه ــراكنش واري ــه پ ــتجان نقش ــاي آبخيزامس ــه ه در حوض

وانگشتجان ودره جاشير مخـروط هـاي واريـزه اي بسـيار مشـخص بـه ويـژه در پـاي رخنمـون هـاي سـنگي

ــ ــه هــاي مي ــا الي ــز ب ــاع ماســه ســنگ قرم ــارني در ارتف ــري نشــان 1800-1700 اني شــيل ســبزو م مت

مقـدار وشـدت بارنـدگي عامـل . دهنده تخريـب فيزيكـي تحـت سيسـتم فرسـا يـش پريگالسـير مـي باشـد

ميــزان بارنــدگي ســاالنه در محــدوده . مهــم ومــوثر در نحــوه جابجــاي وحجــم جريانهــاي واريــزه اي اســت

وقـوع جريانهـاي شـديد آب . ميليمتـر در سـال مـي باشـد 350ر متوسـط متر بـه طـو 1500ارتفاعي باالتر از

باعـث جابجـايي سـريع مـواد متالشـي ، به ويژه در مواقع بـارش هـاي رگبـاري در ارتبـاط بـا نيـروي ثقـل

، 11ليـويچ فرانـك وسـوا (بنـا بـه نظـر . شده از پاي پرتگاه ها به قسمت هاي پايين دسـت دامنـه هـا مـي شـود

تفـاع نقـش مهمـي در ميـزان بارنـدگي دارد وبـه دنبـال آن جريانهـاي آبراهـه اي شـديدبه عامل ار) 49، 2004

بنــابراين . هــاي شــديد نقــش بســيار مــوثري رادر جابجــايي واريــزه اي ايفــا مــي كنــد ويــژه در زمــان بــارش

ـ .. . . . (ميـزان ونـوع بـارش و ، دمـا (باايجـاد تغييـرات آشـكاردر عناصـر اقليمـي ، نقش عامل ارتفـاع زان ومي

-سـنگها وتشـكيل جريانهـاي واريـزه اي تـاثير بـه سـزايي رادر متالشـي شـدن ، )شـدت نـاهمواري (خشونت

باشــد ودر شــكل و وانگشــتجان وتســوج كامالمشــهود مــيامســتجانهــايمنطقــه دارد كــه ايــن مورددرحوضــه

. قابل رويت است)7(

11 :Laveige frank &Suwa

١٨

سه سنگ قرمز در ارتفاعات حوضه امستجاننماي از رخنمون هاي ما): 7(شكل

شيب توپوگرافي نقش: )2

ــيب ــم ش ــي ك ــيار مهم ــش بس ــه نق ــد ك ــي باش ــز م ــه آبخي ــومتري درحوض ــم مورف ــل مه ــي از عوام يك

ــيل ــون سـ ــواملي چـ ــرل عـ ــوذ آب، در كنتـ ــول ، نفـ ــاك وتحـ ــكيل خـ ــاهي وتشـ ــش گيـ استقرارپوشـ

. جريانات واريزه اي وساير ناپايداري هاي دامنه ها دارد

به تجربه ثابت شده است كه مواد . بديهي است شيب دامنه ها نقش مهمي در بهم خوردن تعادل مواد دارند

به طوري كه موادبر روي دامنه هاي با شيب ، شيب از تعادل نسبي بهتري برخوردارندبرروي دامنه هاي كم

(. ،188 ص ، 1386، محمد رضا، اصغري مقدم(بيشتري براي حركت و جابجايي برخوردارند

درصد برخودار است كه اين خود عامل %40از منطقه مطالعاتي از شيب باالي صدرد% 37جه به اينكه حدود وبا ت

تواند در توليد وتكوين واريزه هاي منطقه مورد تحقيق باشدوعمدتا واريزه ها در ارتفاعات باال مهمي مي

. ناب به پايين دست حوضه انتقال يافته استودرشيب هاي تند توليد شده ودر اثر نيروي ثقل وروا

وانواع سازندهانقش ليتولوژي): 3

١٩

به بررسي هاي صورت گرفته در منطقه موردمطالعه بيشترين پهنه ليتولوژي در منطقه مطالعاتي رسوبات باتوجه

درصدوبعد شيل وماسه % 24درصد وبعد از آن ماسه سنگ قرمز %30منفصل كواترنري ياآبرفتي است كه حدود

مي توانند كمك مي باشدواكثر واحد هاي ليتولوژي حساس به فرسايش هستندكه اين مورد خود% 24سنگ

تخريب فيزيكي وهوازدگي مكانيكي كرده شاياني براي خردشدن واحدهاي سنگي نامقاوم نيمه مقاوم در مقابل

مساحت واحد هاي ليتولوژي )3(جدول . ودر توليد وتكوين واريزه هاي منطقه نقش اساسي داشته باشد

. درحوضه هاي شمال آبخوانداري تسوج نشان مي دهد

:يژگي هاي سنگ شناختي و زمين ساختنقش و: )4

در

، مـارن ، دولوميت ، انواع سنگ آهك(از پيكره ارتفاعات منطقه مورد تحقيق از انواع سنگهاي رسوبي %90حدود

سـنگ آهـك (باشد عملكرد زمين ساخت به ويژه در سازند هـاي مقـاوم وشـكننده مي. . . . . (ماسه سنگ قرمز

شـده اسـت متوسـط ) با تراكم بسيار بـاال (موجب پيدايش گسل هاي زيادي (ودولوميت وسنگهاي آذرين مقاوم

مساحت پهنه هاي ليتولوژي درحوضه هاي شمال آبخوانداري تسوج)3(جدول

درصد مساحت به كل حوضه (ha(مساحت به نام اليه رديف

2/35 203/33 آهك 1

0/27 23/41 دولوميت 2

0/17 14/73 دياباز 2

0/05 4/03 ريوليت 3

20/15 1743/73 شيل وماسه سنگ 4

2/10 181/98 كنگلومرا 6

19/81 1713/70 مارن 7

24/57 2125/71 ماسه سنگ 8

0/42 35/96 ژيپس 9

29/76 2574/52 رسوبات منفصل كواترنري 10

0/23 19/75 گدازه بازالتي 11

0/13 10/88 گرانيت 12

100 67/8646 جمع

٢٠

در )km. km22/2(نيمـه مقـاوم ونامقـاوم ، تراكم گسل ها در تمام سازند ها ي زمين شناسي منطقه اعم از مقاوم

به همـراه .. . (گسل تسوج و –گسل بندر شرفخانه (در مجموع گسل هاي زياد. كل محدوده كوهستان مي باشد

-گسـل پـراكنش نقشـه ) 3(شكل. درآورده استشده پيكره ارتفاعات منطقه رابه صورت خرد .. . . يزگسل ها ور

. نشان مي دهدرادر منطقه مطالعاتيوانواع پهنه هاي ليتولوژي ها

شمال آبخوانداري نقشه پراكنش گسل هاوليتولوژي انواع سازند هاي حوضه هاي) 3(شكل

تسوج

٢١

د هاي در سازن.. . . . (دره جاشير دره هاي امستجان وانگشتجان و(در پاي اسكارپ هاي تند آبراهه اي وگسلي

مخروط هاي واريزه اي بسيار تيپك كامال فعال بابخش معبر ، مارني وشيلي، آهكي ودولوميتي، ماسه سنگ قرمز

وطول وعرض و ارتفاع مشخص بسيار نزديك به هم وگاهي به صورت ممتد و واريزه آبراهه اي در دره هاي

به ، علت اين امر نفوذ آبها . پوشانده اندي وخروجي دره هاي فرعي را ا مذكور بخش وسيعي از سطوح دامنه

درزه وشيار هاي زمين ساختي ، در ريز گسل هايخ ويژه آبهاي حاصل از ذوب برفها دراثرعمل يخبندان وذوب

اغلب واريزه هاي حاصل از سنگ آهك ها ودولوميت هاوشيل هاو ماسه سنگ قرمز . ومكانيكي مي باشد

ابعاد سنگ ها وحجم مواد ) انتها(اس مخروط واريزه هابه سمت زبانه آنها درشت دانه اند واز ر، ضخيم اليه

واريزه بيشتر مي شوددر پاي دامنه شيب تندگسل دره امستجان درشاخه غربي ودردره جاشير در باالدست عرصه

ي آبخوانداري واريزه هاي تپيك وفعال به صورت واريزه هاي ممتد ريزش نموده اند وباعث مسدودشدن دره ها

زمين باال آمدگيدر اثر . ذكر شده گرديده اند وبزرگترين مخروط هاي واريزه اي دامنه اي شكل گرفته اند

حركت آرام پاره سنگ هاي كامال زاويه دار در روي همديگر به ، رودخانه در اين مناطق بريساختي وزير

دهاي ميداني مواردمذكور به كه در باز دي .از عوامل عمده ناپايداري دامنه ها مي باشند، صورت جويبار سنگي

.قابل رويت بوده اندوضوح

جريانهاي واريزهاي ) (Passuto&Soldat,2004, Davis,1989, Boelhouwers,2000محققينبرخيعقيدهبه

به شدت تنگناهايي رابراي امور ، قرار دارنديخ سنگي درنواحي كوهستاني كه تحت فرايند يخبندان وذوب

دراين حوضه هانيز مشكالت عديده اي براي سازه ها وابنيه . شبكه ارتباطي وصنعتي ايجاد مي كنند، كشاورزي

. هاي فني وهيدروليكي طرح آبخوانداري به وجود آورده است

:اثرات فعاليت هاي انساني در جابجايي وتحول واريزه ها: )5

منطقه موجب .. . . . (سنگ تراورتن و، تينگ بارس(ارتعاش هاولرزه هاي شديد از انفجارات استخراج معادن

ودستكاري عوامل انساني در دامنه هاي پرشيب باعث تشديد ناپايداري . تشديد جابجايي واريزه ها مي شوند

)8(دامنه ها وريزش ولغزش آنها موجب خواهدشد كه اين مورد در شكل

٢٢

واريزه ها در حوضه تسوج چاي اثرات عوامل انساني در جابجايي وتحول):8(شكل

در باز ديدهاي ميداني عمدتا درحوضه تسوج چاي مشاهده گرديد كه جهت دسترسي به معدن واستخراج آن

متري به وجود آمده بود كه اين كار 6 شه هاي به ارتفاعنسنگين جاده هاي ايجاد كرده وترابولدوزر بادستگاه

دامنه باز شود و باعث روانه شدن تن ناژي ازواريزه ها به صورت باعث شده زخم هاي عظيم ووسيعي در اين

مستقيم وارد رودخانه اصلي تسوج چاي گردد واحتماال در آينده نزديك موجب لغزشهاو ريزشهاي زيادي

درحوضه شود اين مورد درحوضه هاي ديگر منطقه به ندرت ودر حجم كمي در اثرعامل انساني مثال آتش زدن

مي كند اتفاق افتاده بود كه در مشاهدات ميداني رويت به ناپايداري دامنه كمك شايانيكه گونه هاي گون

, ازمحققينبرخي . نشان داده شده است)9(ودرشكل . گرديد

Davis,1986 Vansteijn,1996, Xilin&Junzhong,2003, Liu&Li,2003))توام با ، اثرات معدن كارينقش

رات وايجاد بريدگي هاي درپاي دامنه ها را عوامل تشديد كننده در پيدايش ونحوه جابجايي جريانهاي انفجا

عمليات براي) تنگنا(به عالوه واريزه ها رابه عنوان عوامل مورفوژنز محدودكننده . واريزه اي بررسي نموده اند

. عنوان نموده اندار اساسيها بسيورفولوژي دامنهتحول مآنها را درزراعي و صنعتي بوده ونقش

٢٣

)از طريق آتش زدن گونه هاي گياهي(اثرات دخالت عامل انساني در ناپايداري دامنه ها ): 9(شكل

نتيجه گيري وپيشنهادات

در پاي اغلب پرتگاه ها وشيب هاي تند مواد تخريبي زاويه دار باجورشدگي بسيار ضعيف در ابعاد متفاوت در

مي باشد به طور آرام تاثير نيروي ثقل ورواناب هابه سمت پايين دست دامنه جايي كه شيب كمتر استاثر

هاي گسلي فعال پرتگاهبه ويژه در بخش ، حركت مي كنند پسروي حاصل از ماسه سنگ وآهكها ودولوميت ها

جريانهاي واريزه اي موجب پيدايش حجم زيادي از، ممتد وبلند وحاصل تخريب فيزيكي وهوازدگي مكانيكي

. بسيار فعال شده است

متوالي در سطح رخنمون يخ فرايند يخبندان وذوب، علت اصلي پيدايش مواد تخريبي جريان هاي واريزه اي

و عمق مشخص بوده بيشتر واريزه هاي منطقه داراي طول وعرض. باالدست دامنه هاست، هاي سنگي شيب تند

ليتولوژي حساس به ، محسوب مي شوندعامل شيب توپوگرافي)اهه ايآبر(واز نوع واريزه هاي دره اي

وبه ويژه (درصد تخلخل طبيعي حاصل از دياژنز، ارتفاع، تناوب وضخامت اليه ها، گياهي فقيرپوشش، فرسايش

به در ارتباط با شرايط اقليمي.. . . . (دياكالز و، درزه، به صورت گسل، مكانيكي، زمين ساختي(ثانويه عوامل

. منطقه موثرندايطور سيستماتيك در پيدايش وتوسعه جريانهاي واريزه

رود اي منتهي به بريدگي آبراهه اي مهم واصلي مانند آبراهه امستجان وانگشتجان واكثر جريانهاي واريزه

واريزه اي كامال به دليل زير بري وافزايش شيب دامنه ها جريان هاي .. . خانه تسوج چاي وجاشير دره سي و

شكلي كه Fanاي به رودخانه هاي اصلي به حالت مخروط يااي آبراهههاي واريزهورود جريانو فعال هستند

شامل رسوبات درشت وريز دانه قاعده كه ي از قسمتيهاه در زمان سيالب مقدار زيادي از جريانات واريز

٢٤

مشكالت عديدهاي و است باال برده بدهي حوضه رارسو و رسوبزايي توان و شده شسته رواناب هستند توسط

. آوردمي براي امور كشاورزي وسازه هاي هيدروليكي طرح ملي آبخوانداري تسوج به بار

، نو زمين ساختي باالآمدگيبه دليل اثرات ، هاي واريزه اي مجزا وسطوح واريزه اي ممتدوپيوستهاغلب مخروط

باجابجايي %40دامنه ها به ويژه در دامنه هاي داراي شيب بيش ازهادراغلبواريزهحجيمكامال فعالند جابجايي

تكامل ، عامل مورفوژنز باز دارنده)سانتيمتري15الي5معموال در ابعاد(درابعاد متفاوت تخريبيشديدموادمنفصل

. استكشاورزيپوشش گياهي وهرگونه فعاليت هاي، خاك

وبزرگ درمحل بريدگي جاده هاي دسترسي براي استخراج معادن در حوضه از طرفي واريزه هاي بسيار فعال

تسوج چاي رويت مي شد كه در زمان بارندگي رگباري موجب وارد شدن حجم زيادي از واريزه ها به طور

. مستقيم به رودخانه تسوج چاي مي گردد

تنگاتنگ ومثبت واريزه ها رابطه طول جريان واريزه وحجمنتايج حاصل از تحليل هاي كمي نشان مي ده كه بين

. يابدمي نيز افزايشآنحجم، جريان واريزهطولبه عبارتي بافزايش معني داري باضريب اطمينان باال وجودارد

با افزايش طول عبارتيبه. داردباالاطميناندرسطحداريمعني)معكوس(منفيرابطه)sf(واريزهسطحباشيبواريزهطول

. يابدكاهش مي واريزه شيب واريزه

در مجموع عوامل مختلف اقليمي، زمين ساختي، شيب توپوگرافي، ليتولوژيكي وفعاليت هاي بشري، با

بسيار پيچيده موجب پيدايش وتكوين جريان هاي واريزه اي حجيم وگسترده متمد ومجزادرسطح هايمكانيسم

يكي از عوامل در تغيير وتحول ارتفاعات منطقه مي دامنه ها وبه ويژه در داخل آبراهه هاي فرعي شده اند وجزو

. باشد

اي به ويژه در منطقه حوضه هاي باالدست طرح بنابراين جهت جلوگيري از خطر وخسارات جريانهاي واريزه

:آبخوانداري تسوج اقدام به

:اجراي عمليات مناسب آبخيزداري درحوضه هاي باالدست شامل �

گ مالتي در آبراهه هاي اصلي جهت تثبيت بستر رودخانه احداث سازه هاي گابيوني وسن. 1

كه محل تجمع واريزه هاي آبراهه اي هستند 3و2احداث سازه هاي تور الستيكي در آبراهه هاي درجه . 2

. وبااين كار مي توان از ورود مستقيم آنها به رود خانه اصلي جلوگيري نمودوآنهارا تاحدودي تثبيت كرد

كه در اثر فرسايش آبي خندق ها در حال 1اي الستيكي وچكدم ها در آبراهه هاي درجه احداث سازه ه. 3

. شود پيشنهاد مي گرددتوسعه هستندوباعث وقوع وتوليد واريزه ها مي

اجراي عمليات بيولوژيكي در باالدست حوضه �

٢٥

ي از حركات واريزه نهال كاري در داخل آبراه ها ي اصلي وبه ويژه در آبراه هاي فرعي جهت جلوگير. ١

. فرسايش جانبي در رودخانه ها، ها

هاي خودرو در روي دامنه هاي منطقهحفاظت از درختچه. 2

تقويت پوشش گياهي در دامنه هاي كم شيب . 3

آموزش وفرهنگ سازي �

برگزار جهت استفاده بهينه از دامنه هاي منطقه بايستي ازطرف نهادهاي وسازمانهاي مربوطه كالس هاي آموزشي

تاحدودي جلو عواقب وخيم شده وفرهنگ سازي شود كه اصول استفادصحيح از دامنه ها چگونه باشدتا بتوان

. ناشي از استفاده نادرست از آنها را گرفت ويا به حداقل كاهش داد

٢٧

:فهرست منابعي كه بطور مستقيم وغير مستقيم مورد استفاده قرار گرفته است

. انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ دوم، 1جلد ، ژئومورفولوژي كاربردي، 1374، سن، حياحمد )1

. انتشارات تهران سرا، زمين شناسي براي جغرافيا، 1383، محمدرضا، اصغري مقدم )2

. انتشارات تهران سرا، درآمدي بر جايگاه عوامل طبيعي در برنامه ريزي، 1384، محمدرضا، اصغري مقدم )3

. انتشارات سرا تهران ، چاپ دوم، اقليمي- مباني ژئومورفولوژي ساختماني ، 1386، محمد رضا، مقدماصغري )4

. واحد تهران مركزدانشگاه آزاداسالمي، درسيجزوه، ژئومورفولوژي ايرانواحدهاي، 1386، محمد رضا، اصغري مقدم. )5

، دانشگاه آزاد واحد مركزي، ه درسيجزو، هيدرولوژي در جغرافيا، 1388، محمد رضا، اصغري مقدم )6

دانشگاه ، رساله مقطع دكترا، )همدان(در دامنه هاي شمالي توده الوندناپايداريعواملواثراتمورفوديناميكبررسي، 1381، عليرضا، ايلدرمي )7

. گروه جغرافيايي طبيعي، دانشكده علوم انساني واجتماعي، تبريز

، دانشگاه تبريز، رساله مقطع دكترا، )ماكو تادشت بازرگان(منطقه ماكوايمورفولوژي جريان هاي واريزهحليلي بر ژئو، 1382، علي,بالدپس )8

. گروه جغرافيايي طبيعي، دانشكده علوم انساني واجتماعي

، دانشگاه تبريز ،رساله مقطع دكترا، نقش عوامل مورفوديناميك درنا پايداري دامنه هاي شمالي قوشه داغ، 1379، مريم، خطيبي بياتي. )9

. گروه جغرافيايي طبيعي، دانشكده علوم انساني واجتماعي

. انتشارات نشر قومس، تهران، چاپ اول، ژئومورفولوژي كاربردي در برنامه ريزي عمران ناحيه اي، 1373، عبدالحميد، رجايي. )10

. انتشارات نشر قومس، تهران، اپ اولچ، كاربردژئومورفولوژي درآمايش سرزمين ومديريت محيط، 1373، عبدالحميد، رجايي )11

شناسي كشور انتشارات سازمان زمين ، 1/ 100000مقياس ، شناسي تسوج نقشه زمين، 1385، شناسي كشور سازمان زمين. )12

. ،چاپ سوم، انتشارات نيروهاي مسلح ارتش، 1/50000مقياس ، نقشه توپوگرافي تسوج، 1385، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح. )13

. انتشارات سازه، چاپ اول، )شيب هاي طبيعيمباني واصول پايداري(مين لغزش، 1375، محسن، شريعت جعفري. )14

آذربايجان شمالغرب(ديوان داغي –هاي منطقه دره ديز دامنهبررسي نقش عوامل مورفوژنز موثر در ناپايداري، 1384، موسي، عابديني. )15

. گروه جغرافيايي طبيعي، دانشكده علوم انساني واجتماعي، گاه تبريزدانش، رساله مقطع دكترا ، )شرقي

منابع انگليسي16-Abrahmm. Z,(2000),Drainge evolution in a rifted basin. Corinth, graben,Greece,Geomorphology. Vol. 35. P(69-

85) . 17-Birti,M and Genevois, R(2000);Debris flow monitoring the Acquabona watershd on the Dolomites (Italian Alps).

Hydrology,Ocean and Atmosphere. 25/9. p707-715 . 18-Boelhouwers. S. H and Sumner,p(2000) geomorphological of small debris flow on Junior,s kop. Marion

Island,Maritime sub-Antarctic, Earth surface processes and Land forms. Vol. 25. P(341-352) . 19-Dorren,L. K. A(2004);Combining fied and modeling tecniques to assess rockfall dyanamics on protection forest

hillslop in the European alps. Geomorphology Vol. 57. Nos. 3-4p (135-149) . 20-Fraccarollo. L and Papa. M(2000); Numerical simulation of real debris flow events. Physice and chemistry of the

earth ,partB; Hydrology ,Ocean and Atmosphere N25. 9,p757-763 . 21-Lavigne,F& Suwa,H(2004) constrats between debris flow ,hyperconcentrated flows and sterm flows at a channel-

of mountSemeru,Eastjava,Indoneesia,Geomorphology. Vol,61pp41-58 22-Liu. X and Lie. J(2003);Ameth for assessing reginal debris flow risk, Geomorphology. Vol52,p181-193

1

تحليل ژئوپليتيكي روابط ايران وپاكستان وتاثير آن بر امنيت نواحي مرز شرقي

*دكتر فرهاد حمزه

**علي رنجبر كلور

چكيده

امنيت وآرامش مرز هاي سياسي از جمله عواملي است كه باعث توسعه هر كشور نقش مهمي ايفا مي

سالمي ايران توسط كشورهاي همسايه ويا در سالهاي اخير برخي اقدامات در مناطق مرزي جمهوري ا.كند

لذا با درك اين مفهوم ،شناخت . كشورهاي فرا منطقه اي ، زمينه هاي ناامني را فرا هم آ ورده است

ويژگيهاي مرز هاي شرقي وروابط ايران وكشور پاكستان با نگاهي دقيق تر به مشكالت مناطق مرزي

خاطر دور بودن از مركزيت سياسي ، عدم برقراري روابط مرز شرقي ايران به . مشترك دو كشور داشته ايم

مطلوب بين دو كشور ايران و پاكستان همواره ما با نا امني هايي نظير قاچاق مواد مخدر ، كاال ، تردد

اين تحقيق در پي . غيرمجاز اتباع خارجي ، شرارت ، حمل سالح و اعمال تروريستي مواجه بوده است

كه آيا امنيت در محور شرق متاثر از روابط سياسي ايران و پاكستان . سئواالت استپاسخ گفتن به به اين

است ؟ همچنين آيا پيوند هاي ژئو پليتيكي دو كشورايران وپاكستان در شكل گيري امنيت مرزهاي شرقي

تحليلي به تبيين و تشريح –موثر است ؟ جهت پاسخ گويي به سواالت تحقيق از روش تحقيق توصيفي

نتايج تحقيق نشان مي دهد كه ، امنيت . وامل موثر در همگرايي و واگرايي روابط دو كشور پرداخته شدع

در محور شرق متاثر از روابط سياسي دو كشور مي باشد و همگرايي اين روابط در برقراري امنيت در

ن دو كشورهمسايه در نهايت در جهت تحكيم ، بسط و گسترش روابط بي. نواحي مرزي تاثير گذار است

اسالمي با توجه به پيوندهاي ژئوپليتيكي پيشنهاداتي براي تامين امنيت در نواحي مرز شرقي ارائه گرديده

.است

امنيت ، ژئوپليتيك ، روابط ژئوپليتيكي ، ايران ، پاكستان ، دكترين تعامل : واژگان كليدي

سازنده،همگرايي وواگرايي

واحد تهران مركزي مدعوگروه جغرافياي دانشگاه آزاد اسالمي ياسي،مدرسدكتري در جغرافياي س*

كارشناس ارشد رشته جغرافياي سياسي**

١۴/١٢/٨٩:تاريخ پذيرش 30/8/89: تاريخ دريافت

2

:مقدمه

هر كشوري براي بقاي نيازمند امنيت چه داخل و چه در خارج از مرزهاي خود مي باشد و براي حيات

كشورها همسايه 15با توجه به اينكه ايران با . ياسي خود بايد با همسايگان خود رابطه خوبي داشته باشد س

است و جزء پر همسايه ترين كشورها محسوب مي شود يا به عبارتي هم داراي همسايه از طرف مرز خاكي

ن را با تهديد جدي مواجه و هم از طرف مرز آبي است هر گونه چالش در اين همسايگان امنيت كشور ايرا

.مي نمايد

كشور ايران به خاطر قدمت طوالني حكومت و ارتباط تنگاتنگ با همسايگان در گذشته و هم اكنون مي

با توجه به اصول حاكم بر روابط سياست . تواند بر كشورهاي اطراف خود تأثير بگذارد و هم تأثير بپذيرد

صويب گريده است و انتظار مي رود كه ايران كشوري باشد خارجي بر اساس سند چشم انداز تدوين و ت

دست يافته به جايگاه اول اقتصادي ، علمي و فن آوري در سطح منطقه آسياي جنوب غربي و الهام بخش

در جهان اسالم ، فعال و موثر در جهان اسالم و كشوري امن ، مستقل و مقتدر با سازمان دفاعي مبتني بر

و پيوستگي مردم و حكومت ، داراي تعامل سازنده و مؤثر در جهان و همسايگان بر بازدارندگي همه جانبه

بنابراين .لذا كشورمادر محور شر ق باناامني هايي روبرو است .اساس عزت ، حكمت و مصلحت

.براي ايجاد رابطه با كشور همسايه پاكستان الزم است كنكاشي در روابط دو كشور صورت بگيرد

:مساله بيان

با وجود اينكه) 4: 1388نامي ، ( با پاكستان مرز مشترك دارد كيلومتر 891كشور ايران در شرق

كه مي شودبرايم مطرح سئوال اين .كشور پاكستان از نظر تمدن جزء عقبه تمدن ايراني محسوب مي شود

يك نوع همگرايي و اتحاد به در راه رسيدن چرا در جهاني كه بسياري از كشورها در فكر بردا شتن مرزه

هنوز نتوانستيم ارتباط خوبي با همسايگان خود خصوصا در محور شرق 21در حالي كه ما در قرن .هستند

. با افغانستان و پاكستان برقرار نماييم و باز طبق ادوار گذشته ما در اين مرزها شاهد ناامني هايي هستيم

مرزي كي روابط ايران و پاكستان و تاثيرات آ ن بر نواحيجواب سوال زير را از طريق بررسي ژئو پليتي

.زيرآغاز مي كنيم ئوا ل سوبه همين خاطر اين پژوهش را با د. جستجو خواهيم كردشرقي

آيا امنيت در محور شرق متاثر از روابط سياسي ايران و پاكستان است ؟ و - 1: سئواالت تحقيق

پيوندهاي ژئو پليتيكي در شكل امنيت در نواحي - 2ردد عالوه بر اين پرسش ديگري نيز مطرح مي گ

مرزي شرق موثر است ؟

.با توجه به سواالت تحقيق دو فرضيه مطرح است :فرضيه هاي تحقيق

.امنيت در محور شرق در روابط دو كشور ايران و پاكستان تاثير گذار است : الف

در اين . مرز شرقي ايران مي شودنيت در نواحي ايران باعث شكل ام پيوندهاي ژئو پليتيكي: ب

.تحليلي به سئواالت فوق پاسخ خواهيم داد –تحقيق سعي شده است از روش توصيفي

3

در شرق ايران كشورهاي ا فغانستا ن و پا كستا ن وا قع شده اند كه از :قلمرو مكاني تحقيق

987نستان و از كوه ملك سياه تا دهانه خليج گواتر كيلومتر با ا فغا 945دهانه ذوالفقاري تا كوه ملك سياه

برخي از محققان معتقدند كه كشور ايران ) 121: 1386مينايي ، . (كيلو متر با كشور پاكستان هم مرز است

: داراي سه امتياز است

.متصل به اوراسياست و از موقعيت بري برخوردار است – 1

.در خليج فارس از موقعيت بحري برخوردار است به سبب دارا بودن سواحل طوالني – 2

از ) 39: 1376اطاعت ، . (به لحاظ در اختيار داشتن تنگه هرمز داراي موقعيت گذرگاهي است – 3

سوي ديگر نقش مركزيت ايران ناشي از موقعيت جغرافيايي است كه به ايران امكان مي دهد تا به عنوان پل

. ارتباطي ميان قاره اي براي ترا نزيت محموله هاي نفتي را ايفا كند ارتباطي ميان شرق و غرب و نقش

آسياي مركزي تنها از راه ايران به صرفه است كه به –افزون بر اين انتقال منابع نفتي و انرژي منطقه خزر

از هند جدا شده اين 1947از سوي ديگر مرز كشور پاكستان در سال . بازارهاي بين المللي صادر شود

درصد جمعيت پاكستان 98اسالم دين رسمي اين كشور است و .كشور با نام دين اسالم تاسيس گرديد

و تنها علت وجودي تاسيس اين كشور دين مبين اسالم ) 21: 76فرزين نيا،( .پيرو اين دين هستند

براي رهبري جهان پاكستان با كشور ايران. است كه از لحاظ ديني و فرهنگي با كشور ها پيوند هايي دارد

اسالم و همچنين براي نفوذدر ا فغانستان و آ سياي مركزي رقابت دارد اما روابط دو كشور به خاطر

، قدرت هسته اي پاكستان ، نفوذ )كه دردوسوي مرز دوكشور پراكنده هستند(مسائلي از قبيل قوم بلوچ

).312: 1388نامي،.(آنها تنش وجود دارداختالفاتي پيدا كرده و در روابط ... آمريكا در اين كشور و

در اين ايالت و در جهات مختلف،كوه ها گسترده .آن شهركويته استمركز: ايالت بلوچستان

جزو بزرگترين منابع » درسو«ذخاير گاز طبيعي . بزرگترين بيابان پاكستان در بلوچستان است .ترشده اند

نظيف . (درصد خاك پاكستان را شامل مي شود 44حدو اين ايالت . گاز طبيعي جهان شمرده مي شوند

).24_1382:23كار و نوروزي؛

تقسيمات سياسي پاكستان وهمجواري با ايران:1نقشه شماره

4

)8: 1385محمدي ، :(منبع

:چارچوب تئوريك تحقيق

تيماه عمده مسئله دو از يناش يمل تيامن يها مشخصه و ابعاد ف،يتعر مورد در يدگاهيد اختالفات

،ياسيس تحوالت به توجه با يتيامن متفاوت يكردهايرو شيدايپ نيهمچن و مفهوم نيا مبهم و دهيچيپ

حال در يها كشور در ژهيو به يمل تيامن يكردهايرو مطالعه ، وجود نيا با. باشد يم ياقتصاد و ياجتماع

نيا مقامات ينگران و دغدغه ياصل ياه هيپا همواره» تيامن«و»توسعه« مفهوم دو كه است آن انگريب توسعه

نيا نيب رابطه آن اساس بر بتوانند كه اند بوده يا معادله جاديا يپ در همواره يحكومت نخبگان.كشورهاست

و يراهبرد برنامه. كنند ميترس كشورشان ندهيآ از يروشن يدورنما بيترت نيبد و فيتعر را مفهوم دو

:است استوار ريز اصل دو يمبنا بر زين داريپا تيامن و توسعه يبرا توسعه حال در يكشورها مدتبلند

به آنها از توان يم كه دارد وجود يتوجه قابل منابع و ها فرصت ، يخارج و يداخل يها حوزه در -١

كرد؛ استفاده مدت بلند اهداف تحقق پشتوانه عنوان

و ياقتصاد– يماعاجت ،ياسيس يها حوزه در كشورها نياي ها چالش و داتيتهد ، ها بيآس -٢

.است مهم و توجه قابل ينظام

توسعه،مولد)الف: كه رساند يم جهينت نيا به را ما آنها نيب هطراب فيتعر و تيامن و توسعه ميمفاه

باعث يفناور و يفرهنگ- ي،احتماع ياقتصاد ليمسا در كشور كي يماندگ عقب نياست؛بنابرا تيامن

توسعه كه نيا ضمن. شود يم يمل تيامن ديتهد به منجر يطيشرا در و كشور يريپذ بيآس بيضر شيافزا

توسعه ساز بستر ، تيامن) ب .بود خواهد آن يمل تيامن نيتأم مقدمه ، كشور كي يمل قدرت شيافزا و

5

از يكي يمل تيامن)28: 1388 ، زاده مومن( .رديگ يم شكل تيامن بستر در تنها توسعه كه يمعن نيبد است؛

و ثبات شيافزا آن يدرپ و تيامن حفظ و جاديا. شود يم محسوب ياسيس ينظامها و جوامع ياصل اهداف

يضرور آن به لين يبرا نيبنابرا ، كشورهاست مردم و ياسيس رهبران نظر مد همواره ، يمل منافع توسعه

هزنند برهم عوامل و داتيتهد ييشناسا ، اقدامات نگونهيا از يكي. ديآ بعمل يگوناگون اقدامات تا است

ها، فرصت ، تحوالت ، جامع از نانهيب واقع درك كشور يكنون طيشرا اتيمقتض نيمهمتر از. است تيامن

واقع درك با تنها. ميهست مواجه باآن يكنون طيشرا در كه است ييها ينگران و يمل داتيتهد ها، تيظرف

ها فرصت از و گماشت تهم جامعه مشكالت حل به ديتمه و ريتدب با توان يم كه است طيشرا از نانهيب

عام مفهوم كي عنوان به تيامن واژه .نمود يبردار بهره كشور يمل تيامن نيتأم و توسعه روند قيتعم يبرا

تيموجود و اتيح از انتيص و نفس يبقا با و رديگ يم بر در را انسان يزندگ ابعاد و شؤونات يتمام

تيامن. باشد يم زنده وموجود انسان يبقا و اتيح كننده نيتضم تيامن واقع رد. خورد يم ونديپ انسان

تيامن)29: 1978س،يبل(يمل اي ياسيس اتيح هيعلي خارجي دهايتهد دفع در كشوريي توانا از عبارتست

دارد نگه دشمن نفوذ از را كشور كهي اقداماتي برقرار و حفظي برا طيشرا وجود: از عبارتست

ازي پاسدار: از عبارتند ارزشها نيا. استي مل ارزش نيچند از مركب تيامن مفهوم)12: 1369،ينسكيبرژ(

ي برا الزم طيشرا جاديا مردم،)يجمع وي كيزيف(كيارگاني بقا نيتضم ، كشوري نيسرزم وي اسيسي بقا

بري نوسيس و ترسونيپ زيني فيتعر.كشور درون فيطوا و اقوام انيمي هماهنگ حفظ و نيتأم ،ي اقتصاد رفاه

حفاظت: از عبارتست تيامن. اند داده ارائه ريز شرح به كايآمري مل تيامني شوراي دكاربر فيتعر هيپا

در واقع امنيت رابطه ي ).43: 1377ماندل،( .آني اديبني ارزشها و ها نهاد به خوردن لطمه از جامعه

.نزديكي با روابط يك كشور با كشورهاي ديگر دارد

البته مورگنتا نيز ».ديگري كشمكش براي كسب قدرت است سياست بين المللي، مثل هر سياست«پس

مي پذيرد كه كسب قدرت ممكن است هدف نهايي نباشد اما تأكيد مي كند كه هدف نهايي هرچه باشد ،

)59: 1388قوام،.(كسب قدرت هدف فوري و بال فصل است

در دنياي كنوني . مللي استامنيت ملي متكي به پيشبرد امر همكاري بين المللي و حتي همپيوندي بين ال

هر روز بيش از پيش پي برده مي شود كه افزايش ميزان امنيت يك كشور به افزايش ميزان امنيت ديگر

لذا همگرايي )8: 1374روشندل ،.(كشور ها وابستگي دارد و اين امر كمتر از امنيت ملي حائز اهميت نيست

ي مختلف متقاعد و راغب مي شوند تا وفاداري و عبارتست از فرايندي كه طي آن رهبران سياسي كشورها

فعاليت هاي سياسي خود را به سمت مركز جديدي سوق دهند تا نهادهايش صالحيت تصميم گيري وراي

واگرائي عبارتست از فرآيندي كه طي آن واحدهاي سياسي و ).191: 1386سيف زاده،. (ملي داشته با شند

و ) 229: 13880قوام،.(زمينه هاي بحران و جنگ فراهم مي آيد دولتها از همديگر دور شده و در اثر آن

شكستن يك كليت يا سيستم به اجزاء و بخشهاي كوچكتر بنحوي كه وجود و : تجزيه عبارتست از

. كاركردهاي آن نابود گردد

6

ويژگيهاي سيستم هاي همگرا

سياسي و - به نقش و اعتبار همكاريهاي اقتصادي -2.عموما به صورت دمكراتيك ادار ه مي شوند -1

در آنها احساسات و - 3.ايجاد علقه هاي فرهنگي و اجتماعي معتقدند و به آن اهميت بيشتري مي دهند

رهبران آنها داراي جهان بيني -4.منافع و حاكميت ملي در جهت منافع بين المللي كنترل و محدود مي شود

ميل به بقا و حس مسئوليت براي مسائل فراملي و -5.رون گرا هستندواقع نگري و خصوصيات فردي ب

:ويژگيهاي سيستمهاي واگرا . سرنوشت نوع بشر و تعالي انسانيت در آنها وجوددارد

داراي رهبران و نخبگان درون گرا بوده و -2.عموما از سيستمهاي تكرو،انقالبي و يا ديكتاتوري هستند

سابقه خوبي در ايفاي تعهد به پيمانها -3.رزها و ايجاد رابطه با دول خارجي ندارندعالقه اي به باز كردن م

داراي -5.همواره از قرار گرفتن تحت سلطه قدرت بزرگتر نگرانند -4.و اقوال و عهود بين المللي ندارند

ر روابط رابطه تعاملي كه د).66: 1370كاظمي،(احساسات ملي،قومي يا ميهني و عقيدتي شديد مي باشند

كشورها مطرح است

رابطه تعاملي عبارت است از ارتباطات گوناگون و متقابل بين بازيگران بين المللي يا رابطه اي مبتني بر

چنين . در اين نوع ارتباطات طرفين از سطح نسبتا برابر قدرت و وزن ژئوپوليتيكي برخوردارند. برابر قدرت

به عبارتي بازيگر ان. محتاطانه مي باشدمتقابل و ارتباطي داراي خصلت اقدام

روابطي كه بين قدرتهاي درجه يك جهاني يا . مربوطه، به يكديگر نگاه احترام آميز توأم با احتياط دارند

جهاني و يا كشور هاي همسايه با وزن نسبتا برابر ژئوپليتيكي وجود 2منطقه اي و نيز قدرت هاي درجه

. قي مي باشددارد از نوع روابط تعادلي اف

الگوي رابطه تعادلي: 1مدل شماره

بازيگر بازيگر

) 363: 1385حافظ نيا ،(منبع

.الزم است نگرشهاي سياسي دو كشور را به اختصار بيان نماييم

مهمترين استراتژي منطقه اي پاكستان ، استراتژي شايد از :ديدگاه سياست خارجي پاكستان)الف

دفاعي اين كشور در منطقه جنوب آسيا به ويژه در قبال هندوستان است مقامات ارشد پاكستاني به خوبي از

اين حقيقت آگاهند كه نيروي دفاعي پاكستان با نيرو هاي هندي برابر نيست ، از اين رو اجتناب از جنگ ،

پاكستان در سياست منطقه اي خود از . منيتي خارجي پاكستان محسوب مي شوداولين هدف در سياست ا

اين كشور در پي اتخاذ يك سياست تهاجمي در قبال "استراتژي دفاعي پيروي مي كند؛ زيرا مطمئنا

A B

7

به عبارت ديگر ، مي توان گفت اتخاذ .با مشكالت عديده اي رو به رو خواهد شد ،همسايگان خويش

دكترين دفاع آفندي . مشخص و شناخته مي شود» دفاع آفندي « ف پاكستان ، با دكترين استراتژي متعار

در اين دكترين بدست آوردن منطقه نفوذ قلمرو دشمن . ضربه اي سريع و پيشگيرانه را تجويز مي نمايد

اين كه هر با توجه به.براي استفاده ابزاري از آن در مذاكرات صلح ، يكي از اركان اصلي به شمار مي آيد

دو كشور از يك سياست تنش زدايي در روابط خود با يكديگر پيروي مي كنند ، مي توانند روابط بسيار

. مطلوبي با هم ديگر در زمينه هاي فرهنگي ، سياسي و اقتصادي به خاطر ويژگيهاي مشترك برقرار كنند

) 247: 1388محمدي،(

:ديدگاه سياست خارجي ايران )ب

پنج گروه زير تقسيم بندي شده اند روابط ايران با ساير كشورها بهبا توجه به رويكرد دولت جديد در

يتيككشور هاي همسايه و برخوردار از اهميت ژئوپل .1

كشور هاي اسالمي غير همسايه .2

؛ )جنوب ( كشور هاي جهان سوم و يا درحال توسعه .3

) 114-107: 1388موالنا و محمدي، ( .كشور هاي صنعتي و برخوردارري از فن آوري .4

شمسي به نظر مي رسد كه شرايط چه ا زنظر جهاني و منطقه اي و چه از لحاظ داخلي به 1380در دهه

مرحله اي رسيده بود كه امكان اتخاذ سياستي پويا ، فعال و عالمانه وجود داشت كه مي توان آن را در قالب

داده و دكترين معين و منسجمي ارائه داد كه با آن بتوان با توجه چشم انداز بيست ساله در دستور كار قرار

به محتواي سياست هاي پيشنهادي و جايگاه جمهوري اسالمي به عنوان يك بازيگر قدرتمند منطقه اي و

. ذي مدخل در روابط بين الملل نقش كليدي و اساسي خود را هر چه بهتر بر عهده گيرد

عدم موفقيت اياالت متحده در . و حمله به افغانستان و عراق شكل گرفت سپتامبر 11به دنبال حوادث

عراق و افغانستان ميدان مانور گسترده اي براي ايجاد نظام تك قطبي و شكست اين كشور در تهاجم به

همچون جمهوري اسالمي فراهم نمود و اتخاذ يك سياست مدبرانه و ماهرانه و بازيگران مستقل منطقه ا ي

. برداري از شرايط موجود در قالب يك دكترين قابل تبيين و ارائه بود با بهره

شرايط فوق امكان و فرصت استثنايي به جمهوري اسالمي مي دهد كه از الك دفاعي در آمد و تهاجم

غاز نمايد و اين سياست در شرايطي موفق خواهد بود كه نه تنها به آرام و محكم خود را عليه استكبارآ

.كندزدايي خاتمه داده و سياست تعامل سازنده و قدرتمندانه را انتخاب سياست تنش

گاهي و آاتخاذ سياستي فعال ، پويا ، تاثير گذار ، جهت دار با :عبارت است از دكترين تعامل سازنده

شناخت دقيق از معادالت سياسي جامعه بين الملل ، خروج از جايگاه متهم و قرار گرفتن در جايگاه مدعي ،

رود به عرصه سياست جهاني به عنوان بازيگري قدرتمند با عبور از مرحله تنش زدايي به مرحله پيشرفته و

. تر آن در صحنه بين الملل مي باشد

8

: سطوح مختلف دكترين تعامل سازنده

اين دكترين در شش سطح بين المللي ، جهان در حال توسعه ، جهان اسالم خاورميانه ، همسايگان و

)114: 1388موالناومحمدي،(. رائه مي گرددملي ا

مهمترين زير بناي ژئوپولتيكي ايران عبارت اند از موقعيت ژئوپلتيكي ، منابع انرژي و ايدئولوژي سياسي

ساير زيربناهاي ژئوپولتيكي اعم از ثابت و متغير در اين مجموعه قادر به . حاكم بر مظام سياسي كشور

.ايفاي نقش مي باشند

تشكيالت دولتي در عرصه هاي مختلف در بيشتر : هاي نواحي مرز شرقي ايران از درونچالش

مثل هزاران نفر از شهروندان بلوچ به داليل مختلف از جمله ناكارآمدي .منطقه شرق كشور نا كارآمد است

مناطق همچنين گسست ارتباطي و اطالعاتي ميان. سازمان ثبت احوال از داشتن شناسنامه محروم مي باشند

مرزي و مركزي كشور خصوصا در رابطه با مناطقي مانند سيستان و بلوچستان و جنوب خراسان كه در

ه گذاريهاي همچنين سرماي. انزواي جغرافيايي و اقليمي طبيعي به سر مي برد و نيز مزيد بر علت شده است

محدود صورت گرفته در منطقه كه معموال بخش قابل توجهي ار آن در بخش شيعه نشين اجرا شده است

عدم استقاده از نيرو هاي اهل سنت در مناصب . به شكلي خود ذهنيت تبعيض را در اذهان تقويت مي كند

ي كه بسياري از مسئولين ازافراد به گونه ا.سياسي و فرهنگي نيز از ديگر چالشهاي جدي در اين منطقه است

.غير بومي اعزامي از تهران يا ساير استانها مي باشند

همچنين مشكل مي توان پذيرفت كه ميان توسعه نيافتگي و انزواي جغرافيايي واقليمي ، دوري از مركز ،

و عمراني، مرزي بودن، نسبت باال بودن جمعيت در روستاهاي عشيره اي، كمبود سرمايه گذاري اجتماعي

قاچاق كاال و ضعف نظارت در مرزها و عدم مشاركت هم وطنان اهل سنت در ساختار مديريتي كشور ، ده

به عبارت ديگر نا كارآمدي نهادهاي تصميم گيري و سياست . ها متغير ديگر اساسا نسبتي وجود ندارد

اند كه نمي توان و نبايد از آنها گذاري هر كدام به سهم خود موانعي براي توسعه مناطق قومي كشور بوده

) 98:1384كارگر، .( غافل بود

در ضمن عوامل موثر در همگرايي و واگرايي روابط ژ ئو پليتيكي دو كشور كه مي توانند در امنيت

نواحي مرزي ايران تاثير گذار باشند جهت جلو گيري از اطاله كالم به صورت نمودار ارائه

تا بحال روابط خود را با كشور 1947ت ،ايران از همان بدو استقالل از سال الزم به ذكر اس.مي گردد

.داده استهمسايه اسالمي گسترش

:مهمترين عوامل واگرايي در روابط ايران و پاكستان و تاثير آن بر امنيت نواحي مرزي سالح اتمي در اصل روابط آمريكا با پاكستان به دليل تالش براي دستيابي به : آمريكا : الف

با ايران به دليل رهبران ضد آمريكايي خوب نيست اگر چه موقعيت ايران بين خزر و . هسته اي تيره است

سپتامبر و اعالم 11پس از حوادث ) 228: 1378عزتي ، ( خليج فارس اهميت ويژه اي براي آمريكا دارد

آمريكا مطرح شد و منطقه آسياي جنوب غربي به اتهام به بن الدن و طالبان ، مساله حمله به افغانستان براي

9

منطقه اي با اهميت براي آمريكا تبديل شد به همين خاطر آمريكا پايگاهي براي حمله به افغانستان الزم

درجه اي در سياست خارجي 180پاكستان با چرخش . از طرف ديگر پاكستان حامي طالبان بود . داشت

دست برداشت و آمريكا نيز به منظور تقويت اسالم آباد براي مبارزه عليه به نفع آمريكا از حمايت طالبان

نمودار كمكهاي آمريكا به پاكستان. ترورييسم كمكهايي نمود

به ميليون دالر.م 2001-2004كمكهاي مالي آمريكا به پاكستان در سالهاي:1جدول شماره

2004سال 200 3سال 2002سال 2001سال

91 8/1160 3/513 385

) 269: 1385محمدي، ( منبع

آمريكا بعد از اينكه انقالب اسالمي ايران به وقوع پيوست روابط پر تنشي با ايران پيدا كرد و سيا ست

ده است اما در مهار ايران را در پيش گرفت اگر چه تحوالت اقتصادي آمريكا بر اقتصاد ملي ايران تاثير گذار

به دليل عدم حمايت گسترده كشورهاي قدرتمند جهان به ويژه اتحاديه اروپا و ژاپن ، اقتصاد ملي و اقتصاد

)25: 1379حسيني ، .( نفت ايران به زانو در نيامد

به هر حال آمريكا پيرو سياستهاي خود با نفوذ در پاكستان ، افغانستان ، عراق ، كشورهاي حوزه خليج

نفوذ در كشورهاي تازه استقالل يافته كناره در ياي خزر تا حدودي از قدرت فارس و

.منطقه اي ايران كاسته است

پاكستان داراي مرزهاي باز و بدون كنترل با كشور ايران ، هند و : چالشهاي ژئوپليتيكي مواد مخدر : ب

، همچنين در ايران به خاطر قرار به همين دليل با چالش هاي جدي در كنترل مواد روبرو است . چين است

گرفتن در مجاورت بزرگترين كانون مواد افيو ني و واقع شدن در مسير تراننزيت موا د مخدر ، حسا

چون ايران مناسب ترين . سترين موقعيت ژئو پليتيكي را در ميان ساير كشورهاي منطقه و حتي جهان دارد

و همچنين . ق مواد مخدر به قصد كشورهاي اروپايي است و تقريبا آسانترين و نزديك ترين مسير قاچا

و وضع توپوگرافي ) كيلو متر 2000نزديك ( طوالني بودن مرز شرقي ايران با كشور پاكستان و افغانستان

خاص مرز و حاشيه مرز شرقي از سمت ايران ، كنترل مرز را در جلو گيري از ورود كاروانهاي قاچاق مواد

) 106: 1385محمدي و غنجي ، . ( ه كرده است مخدر با مشكل مواج

با توجه به مطالب ذكر شده مي توان گفت كه اين عوامل باعث گرديده در نواحي مرزي ايران نا امني

.هايي بو جود آيد

پاكستان مهمترين عوامل موثر در همگرايي روابط ايران و*

ين اسالم و به عنوان كشوري خاص مسلمانان شبه كشور پاكستان اصال با نام د: دين اسالم: الف

و حتي اين) 21: 1379فرزين نيا،.(توسط محمد علي جناح تاسيس گرديده است 1947قاره هند در سال

پاكستان ) 30: 1379رئيس السادات،(گذاشته شده است ) پاك ( نام به لحاظ ابتناي بر دين اسالم

10

دين اسالم است و نوع حكومت آن اسالمي است كه اين عامل كشوري است كه تنها علت وجودي آن

هر چند عربستان صعودي به عنوان . بزرگترين عامل در همگرايي دو كشور ايران و پاكستان مي تواند باشد

رقيب ايران و ساير كشور هاي منطقه ، معادله ژئو پليتيكي ايران با همسايگانش به ويژه افغانستان و پاكستان

.ده ساخترا پيچي

شايد اين يكي از عواملي بود كه موجب گرديد ايران پس از خاتمه جنگ تحميلي ، از صدور انقالب

با نظر به اينكه حدود ) 195: 1381بديعي، (اسالمي در منطقه به ويژه خلج فارس كمتر سخن به ميان آورد

ست كه كه جمعيت زيادي از ميليون نفر شيعه از جمعيت اسالم را تشكيل مي دهد اين در حالي ا 240

را مسلمانان اهل سنت) حدود يك ميليارد و دويست ميليون نفر ( جهان اسالم

تشكيل مي دهند ايران و پاكستان بر اساس دين اسالم مي توانند روابط ژئو پليتيكي مطلوب با يكديگر

.برقرار نمايند

، پراكنش اقوام بلوچ در سه كشور نوجود هويت مشترك ايراني در دو كشور ايران و پاكستا: ب

به شرطي كه اشتراكات . ايران ، پاكستان و افغانستان مي تواند عاملي براي پيشرفت مناطق مرزي باشد

در طي سال هاي اخير برگزاري كنفرانس . فرهنگي و سياسي در جهت تقويت روابط ايران و پاكستان باشد

بين المللي و سياسي تهران مهمترين روابط فرهنگي دو كشور عالمه اقبال ال هوري در موسسه مطالعات

) 188: 1382نظيف كارو نوروزي ، (محسوب مي شود

پروژه احداث خط لوله گاز ايران به هند از طريق خاك پاكستان عامل مهمي در همگرايي دو : ج

تراتژي يكي از بهترين گزينه ايران قلب خاورميانه است و به واسطه موقعيت ژئو پليتيكي و ژ ئو اس :كشور

اگر ايران و پاكستان در ) 49: 1385شهاليي ، . (مي باشد) بازار مصرف ( هاي انتقال انرژي گاز به هند

مورد احداث خط لوله گاز به هندوستان به توافق برسند از نظر اقتصادي به هم نزديك مي شوند چون

پيش مي روند همين ) اقتصاد محور(رف ژئو اكونوميك امروزه بيشتر مناسبات سياسي كشورهاي جهان به ط

هر چند قدرتهاي فرا منطقه اي مانع اين . روابط اقتصادي باعث شكل گيري روابط سياسي پايدار مي گردد

.كار مي شوند

ساختن بندر در خلج گواتر براي دسترسي به اقيانوسيه شرق آسيا و آبهاي آزاد عامل ديگر : د

هر چند ايران و پاكستان اختالفات عمده اي در زمينه مرزهاي خشكي ندارند .است همگرايي دو كشور

ولي در مساله مرز دريايي اين دو كشور در خليج گواتر هنوز به انجام نرسيده است كه اگر اين امر تحقق

) 286: 1388نامي ،. ( پيدا كند مي تواند روابط دو كشور را مطلوب گرداند

مندرج در مقاله مي توان گفت عواملي در همگرايي و واگرايي رئابط دو كشور طالبدر جمع بندي م

دخيل هستند كه اگر عوامل همگرا تقويت شوند باعث رونق و توسعه مناطق مرزي از نظر سياسي و

در پاسخ به فرضيه . اقتصادي خواهد شد و ديگر ما كمتر شاهد نا امني در نواحي مرزي خوا هيم بود

. منيت در نواحي مرزي متاثر از روابط ايران و پاكستان مي باشد و فرضيه مطروحه قابل قبول است نخست ا

11

در جواب به فرضيه دوم ايران و پاكستان با برخورداري از پيوند هاي ژئو پليتيكي نظير دسترسي به

ي و ژئو اكو ميكي كه بازارهاي مصرف آسياي مركزي و شبه قاره هند و اشتراكا ت ژئو پليتيكي، ژئو كا لچر

با يكديگر دارند مي توانند در صورت استفاده از اين موقعيت ها امنيت در محور شرق را بهتر تا مين كنند

.پس فرضيه دوم نيز قابل قبول است

12

)177: 1389رنجبر ،: (2ر نمودا

عوامل همگرايي در روا بط دو كشور ايران و پاكستان

اقتصادي فرهنگي مذهبي سياسي

نقش ايران در حل

مناقشات بين هند و

پاكستان

دارا بودن هويت مشترك وجود نياز مشترك

آسيايي -آريايي دين اسالم عامل

اصلي وحدت بخش

دو كشور

احداث خط آداب و رسوم مشترك

لوله صلحكاستن نقش عوامل فرا

منطقه اي

حل مسائل منطقه توسط

خود دو كشور

ارتباط تجاري در درياي

عمان و اقيانوس هند

–وجود ادبيات فولكور

مشترك -هنر

اشتراك در خانواده زباني

هندي و سانسكريت

ايجاد بندر در خليج

گواتر

ه عليه ترورسيممبارز

حضور پر رنگ در

سازمانها و نهادهاي

منطقه اي و بين المللي

ايجاد ارتباط زميني و

هوايي

كمك به همسايگان براي

خارج شدن آنها از بن

بست جغرافيايي

شناخت دقيق از موقعيت

خويش در جهان

كاستن از نقش طالبان در

توجه به بازارهاي سراي روابط دو كشور

مصرف

همگام شدن در مبارزه

عليه توليد مواد افيولي

13

)178:1389رنجبر،:(3نمودار

سياسي اقتصادي فرهنگي و اجتماعي مذهبي

داشتن سالح اتمي

نقش كشورهاي فرا پاكستان

منطقه اي

وجود اقوام بلوچ در

سه كشور ايران ،

شيعه گرايي

راناي

نظر دانشمندان غربي در

مورد بنيادگرايي اسالم

خرده فرهنگ هاي

بومي

تفرقه بين مسلمانان در

جهت منارت منابع آنها

اختالف بين مسلمانان از

لحاظ مذهبي

رقابت جهت رهبري

جهان اسالم

نقش تهاجم فرهنگي

در عصر جهاني

شدن

محروميت بي

سوادي مردم نواحي

مرز شرقي

ف بين اقواماختال

ــوان وجــود طالبــان بعن

مسلمان افراطي

فتاواي بعضي از

علماي اهل تسنن

قاچاق به عنوان رزق

روابط نامطلوب

اقتصادي

اقتصاد تك

)پالتيشن(محصولي

نقش قدرتهاي فرا

منطقه اي

وجود تنش بين هند

و پاكستان بر سر

روابط سرد پاكستان

با افغانستان

ت پاكستان در دخال

افغانستان

نقش اسرايئل

ــورهاي ــش كشـ نقـ

عـرب حـوزة خلــيج

ناسيوناليسم بلوچ

عدم توسعه سياسي

مناطق مرزي

دور بودن اين مناطق از

مركزيت سياسي كشور

��ا�� وا� ا�� در روا� دو آ��ر ا� ان و ��آ��ن

14

21مقايسه دو كشور ايران و پاكستان بر اساس عوامل موثر ژئو پلتيكي در قرن : 2جدول شماره

)179: 1389رنجبر ، :( منبع

توضيحات نحوه ي اثر جايگاه پاكستان جايگاه ايران عناوين نظريات

جهاني ژئوپلتيك بر اساس نظريه دريايي ماهان ، از طريق

خليج فارس و درياي عمان داراي موقعيت ساحلي است و با در اختيار

تن تنگه هرمز از موقعيت گذرگاهي داشو استراتژيك بهره مند است بر طبق

نظريه مكيندر و اسپايكمن ،بخشي از سرزمين ايران جزء سرزمين قلب است

. و بقيه ننقش حاشيه اي دارد

بر اساس نظريه مكيندر در منطقه هاللي داخلي و اطراف منطقه محور قرار دارد و در نظريه دريايي ماهان

از حيث . اراي موقعيت دريايي است دطبق . دريايي جايگاه ويژه اي دارد

نظريه ريملند اسپايكمن در منطقه ريملند و توانايي كسب قدرت بري و

. بحري دارد

ايران و پاكستان داراي منفي مثبت -1: اشتراكات زير مي باشند

هر دو كشور داراي جمهوري داراي -2اسالمي هستند

از -3. ريايي هستند هويت آنظر نظامي در خاور ميانه

هر دو -4. مطرح هستند . داراي جمعيت فعال هستند

هر دو به آبهاي گرم جنوب -5و به آسياي مركزي دسترسي

هر دو از موقعيت -6دارند هر -7گذرگاهي برخوردارند

دو با چالش هاي مواد مخدر . روبرو هستند

*

تباط دهنده سه قاره اروپا ،آفريقا و ار موقعيت نقش ارتباطي در استراتژيها ,آسياست

ي بري و بحري دارد و داراي موقعيت است ) استراتژيك (ساحلي و گذرگاهي

.

از نظر موقعيت در جهان اسالم دومين كشور مسلمان جهان است و در منطقه

خاور ميانه دومين قدرت ا تمي

*

شانزدهمين (كيلو متر مربع 1648195 وسعت )كشور جهان

كيلومتر 796095پاكستان با مساحت مربع از نظر وسعت سي و دومين

. كشور جهان است

*

توپوگرافي

مرزها

كشور ، داراي مرزهاي 15همسايگي با آبي و خشكي

كشور ايران ، افغانستان 4همسايگي با و داراي مرز خشكي ، هند و چين

كيلومتر است 1046و مرز آبي 6774 .

*

شبكه آبها

از ) گرم(دسترسي به درياي آزاد جنوب طريق خليج فارس و تنگه هرمز و درياي عمان ،داراي مرز ساحلي با درياي خزر

- داراي رودخانه هاي قابل توجه مرزي داخلي

دسترسي به آبهاي گرم درياي عمان و داراي رود سند ، جهلم –قيانوس هند ا

، چناب ، راوي و بيا س

*

داراي رشته كوههاي البرز و زاگرس و ناهمواريها موقعيت مناسب دفاعي با پستي و

بلنديهاي زياد

رشته كوههاي هندو كش و دشت سند ، چيتا ، جلگه سند و پنجاب ، فالتهاي

پتوار ، سا لت ، سيالكوت و فالت ا ن بلوچست

*

چهارضلعي نامنظم كه قظر بزرگ آن شكل كشور 1400كيلومتر و قطر كوچك آن 2210

. كيلومتر است

جزء كشورهاي طويل است و شكلي . شبيه متوازي االضالع كشيده دارد

هر دو به انبار نفت جهان -8 * دسترسي دارن

از ابتداي سده حا ضر تا كنون جمعيت جمعيت و هرم سني 60ميليون نفر به حدود 4/10ايران از

با توجه . ميليون نفر افزايش يافته است به ميزان رشد باال از جمعيت جواني

برخوردار است بر اساس آخرين آمارها ، درصد 78درصد اين جمعيت فعال و 22

. آن مصرف كننده يا غير فعال هستند

ميالدي جمعيت 2005در سال ليون نفر بوده است مي 59/177پاكستان

كه نرخ رشد جمعيت . م1982از سال . به . م2005درصد بوده در سال 6/3درصد رسيده است اين كشور در 6/2

راستاي كاهش فقر در نظر دارد تا نرخ 6/1به 2012رشد جمعيت را در سال

. در صد برساند

هر دو در نظر يه -9 *هانتينگتن جزء تمدن اسالمي

هر دو متاثر از – 10هستند 11نقش طالبان بعد از

-11. مي باشند 2001سپتامبر هر دو داراي اقتصاد تك

. هستند ) پالتيشن(محصولي

درصد منابع جهان را در اختيار دارد 13 منابع . كه عمده ترين آنها نفت و گاز است

داراي منايع محدود نفت ، ذغال سنگ اد معدني شناخته نوع مو 5نا مرغوب ،

.شده و گاز در ايالت بلوچستان است

*

ثير زيادي بر "از نظر عقيدتي تا بافت سياسي و اجتماعي كشورهاي مسلمان منطقه دارد ايد

ئولوژيحاكم بر انقالب اسالمي ، امروزه به عنوان عامل حركت جنبشهاي اسالمي

. مطرح است

در صد مردم 97از نظر عقيدتي 3ان پيرو دين مبين اسالم و پاكست

درصد اديان ديگر و داراي اقوام مختلف پنجابي ، سنديها ،بلوچها و

. پشتونها مي باشد

*

15

پيشنهادات :ي در جهت تحكيم روابط ايران و پاكستان به طور خالصه ارائه مي گردد پيشنهادات

.توافق بر سر احداث خط لوله گاز و عبور آن از طريق خاك پاكستان به هند – 1

.ايجاد بازار چه اي مرزي – 2

.توزيع منابع دو كشور در مناطق مرزي مشترك – 3

.شرق آسيا، اقيانوسيه و جهان ايجاد بندر در خليج گواتر جهت دسترسي به – 4

.حل مشكالت كشمير توسط ايران – 5

.كاستن از نقش قدرتهاي فرا منطقه اي – 6

.همكاري دو جانبه در جهت مبارزه با قاچاق مواد مخدر – 7

.حضور پر رنگ در سازمانهاي منطقه اي نظير ا كو و سازمان كنفرانس اسالمي – 8

.ارتباطي بين دو كشورتكميل و احداث خطوط – 9

.بهر ه مندي از دين مبين اسالم و اشتراكات فرهنگي و تمدني در جهت حصول به روابط حسنه – 10

در يك جمع بندي كلي مي توان گفت به خاطر حضور آمريكا در اطراف ايران و جلو گيري از رشد سياسي

يكي بين ايران و پاكستان برقرار نشده ايران در منطقه بخصوص همسايگان شرق تا بحا ل روابط بسيار نزد

.است همين ا مر مهمترين علت نا امني در نواحي مرزي ايران مي باشد

16

:منابع و ماخذ

، تهران ، نشر سفير 1376، ژئو پليتيك و سياست خارجي ايراناطاعت ، جواد ، -1

، تهران ، نشر سفير 1369ابراهيم خليلي ، : جمه ، تر در جستجوي امنيت مليبرژنسكي ، زبيكنيو ، -2

بليس

، مشهد ، انتشارات نيروهاي مسلح 1385، اصول و مفاهيم ژئو پليتيكحافظ نيا ، محمد رضا ، -3

، فصل نامه مطالعات 1379، طالبان تهديدي بر امنيت ملي جمهوري اسالمي ايرانحسيني ، سردار ، -4

رنجبركلور -5 ن ، انتشارات مطالعات راهبردي ، تهرا 8 - 7راهبردي شماره

،پايان نامه كارشناسي ارشد دانشگاه آراد اسالمي تهران مركزي 1389،علي،

، تهران ، انتشارات سمت 1376، امنيت ملي و نظام بين المللروشندل ، جليل ، -6

، تهران ، انتشارات سازمان 1379، نگي پاكستانشناسنامه فرهرئيس ا لسادات ، عبد الحسين ، -7

فرهنگ و ارتبا طات اسالمي

، پايان نامه كارشناسي ارشد دانشگاه آزاد اسالمي تهران مركزي 1386شهاليي ، محسن ، -8

، تهران ،انتشارا ت سمت 1378، ژئو استراتژي و قرن بيست و يكمعزتي ، عز ت اهللا ، -9

، تهران ، انتشارات وزارت ا مور خارجه 1376، پاكستان ، فرزين نيا ، زيبا -10

ا منيتي ، –، فصل نامه گزيده مطالعات سياسي 1378، امنيت و امنيت مليفريد من ، لورنس ، -11

ترجمه پژوهشكده مطا لعات راهبرد ، جلد اول ، تهران ،ا نتشارات پژوهشكده مطا لعا ت راهبردي

، چاپ پانزدهم ، تهران 1388، ل سياست خارجي و سياست بين المللاصوقوام ، عبد العلي ، -12

،انتشا رات سمت

، چاپ دوم ، تهران ، انتشارت 1386، جغرافياي سياسي و سياست جغرافياييمجتهدزاده ، پيروز ، -13

سمت

غرب آسيا چا لش هاي ژئو پليتيكي مواد مخدر در جنوبمحمدي ، حميد رضا و غنجي ، محمد ، -14

، فصل نامه ژئو پليتيك ، سا ل دوم ، شماره ا ول و 1385، ) با تاكيد ير ايران ، پا كستان و ا فغا نستان (

دوم ، تهران ، اتنشارات سازمان جغرافياي نيروهاي مسلح

، تهران ، ا نتشارا ت سازمان جغرا 1385، جغرا فياي كشور همجوار پاكستانمحمدي ، نا صر ، -15

رو هاي مسلح فيايي ني

، مجله سپهر ، دوره 1388، مفا هيم اسا سي در رابطه با جغرافيا و امنيتمو من زاده ، رضا ، -16

شانزدهم ، شماره شصت و چهار ، تهران ، انتشارا ت سازمان جغرا فياي نيروهاي مسلح

، تهران ، 1388، جغرافياي كشور پاكستان با تاكيد بر ايالت بلوچستاننا مي ، محمد حسن ، -17

. انتشارات جغرا فياي نيرو هاي مسلح

1

(ؿت لی مزب: غبؼ كؿی)تأحيل پـیـ بی هئكفهی ثل بثغ آة میلميی

* ؿوتلفلیـ اـیب

** رؼفل ؽفی

صىيـ

ؿ ل ب ثل ای ات و عتی ؿك پلثبكاتلی ؿتبی وك، يبم ث آة میلميی اعبى ی ؿك وك ب لایظ اليی ث

ای ب رت افت غظ آثبی میلميی عتی پيلی آة ك ؿك . لؿؿ تؼـاؿ صببی ػيك ي ػيك ؿك آب افنؿ ی

ثب تر ث للاك لفت ثيبكی ام لب كتبب ؿك ای بعك ضي للاك ؿات غظ . ثيبكی ام ؿتبی وك لؿیـ ات

يؼی ام اكاضی وبكمی ؿك ای اعی يبم ث آة لة وبكمی ؿك ثيبكی ام ای بعك اعبى ی ؿ ام ی ؿیل

ای ب افت ـیـ غظ آة میلميی و ل ب بـ آ تي كا رت لؿیـ ات، ث ظل ی كـ تلی ئ رؿ

ثبثلای ثلكی ضؼيت بثغ آثبی میلميی تؼيي ػا . ثبـ ؿك عب عبضل آیـ، تبي آة كؿ يبم بوي ای ؿتب

تاـ ثل فلب فلایـبی هئكفيه ام ر تلی ػای تـ و ی. احلقاك ثل كی آب ام ايت بیبی ثلؽكؿاك ات

ك پو ثـی ظك، ؿ. ينا فؽيل، رت رلیب ويت ويفيت آة میلميی احلقاك ثؿ آ كا ؿك وتل ؽؿ ؿات ثبـ

ثب تر ث ايت ببیی ػا حل ؿك ضؼيت ای بثغ ث ظك اتفبؿ غيظ ام بثغ آثبی میلميی، الـا ث عبضل

ب ثل كی بثغ آة میلميی ؿت لی الغ ؿك اتب مزب، ثب تبحيلات ای پـیـثلای اكمیبثی غبؼ پـیـ بی هئكفهی

. لؿیـ ات (GIS )يتبی اعالػبت رغلافيبیی (RS)اتفبؿ ام ف ز ام ؿك

تبیذ عب ام ای پو ب ی ؿـ، پـیـ بی هئكفهی رنء ػا تبحيلقاك ثل بثغ آة میلميی ؿت لی

بی آثقاتی ؾلط. ی ثبـ ثل ای ابى ی تا فت بعك وتبی اكتفبػبت بی ؿت، ؿت بی يالثی، پبؿب

ثي ثلكی اكتجبط ثي پـیـ بی هئكفهی بثغ آة میلميی ؿك ؿت، بعك . ب رنء تلی ای ػا ی ثبـ افى

پي پيبؿاتی ثلای تمیت ثجؿ ضؼيت آة میلميی ؿت لی، بـ . ؿاكای پتبي بثغ آة میلميی ؾ لؿیـ

ثتل میلميی یب اعـاث ـبی میلميی ؿكبعمی و ؿاكای آة میل ميی تؼيي غبی بت ثلای تغقی ػی بثغ آة

. بت ات الـا لؿیـ

RS ،GIS پـیـ بی هئكفهی، بثغ آة میلميی، :اه بی ويـی

ؿاب آماؿ االی اعـ تلا لونی ـػؿوتلی ؿكرغلافيبی عجيؼی،ـكى*

عجيؼی مزب ؿاب آماؿ االی اعـ تلا لونی وبكبى لون تغميمبت وبكمی بثغ اكـكبىؿازی وب**

2/11/89: تبكیؼ پقیل28/6/89:تبكیؼ ؿكیبفت

2

مـ

831)ای ينا یه تظ ثبك ربی . ييتل ات252ؿك ایلا جغ ای آة، ثبك ات و ث عك عجيؼی بال

ث ای تلتيت ؿك . ؿكـ ثبك ث ى ثلف ثمي ث ى ثبكا ات30عـؿ . ات ( ييتل732) یه ينا آيب (يی تل

فول ای . ـ ؿكـ ات36عبی و یه ؿكـ رؼيت رب ؿك ایلا مـی ی وـ، ایلا ام بثغ آة تزـیـپقیل فمظ

بی ثي ای ـاك ی ؿـ و ثب ؿكـب ثلای ای ايت ؿاكؿ و ثلم ثغلا آة آب كا ؿتؾ تغييل ی وـ بمب

850ؿك ثؾ بی وك ثبك ثبكا ث . ؿكيل ثغلا رـی آة ؽاـ ثؿ2025افنای رؼيت ؿك ایلا، ای وك ؿك ب

ام . ييتل ی كـ50ييتل یؼی ينای ثبالتل ام تظ ربی ثبغ ی ؿ، ؿك عبی و ؿك ثؾی ام وك ای ينا ث وتل ام

ب وب ی یبثـ ؿك تبثتب تب جغ لبث اتفبؿ آثبی میلميی ات ب ص ؿك عبی و ثب ينا . يب ثبك آة كؿؽب

تغميمبت بمب عبوی ام آ ات و بثغ لبث اتفبؿ . ثل ثلؿاكی وی، آثبی میلميی ؿك ؼل ؽغل رـی للاك ؿاكـ

ی، ) وب ؽاـ یبفت2025 ييبكؿ تلىؼت ؿك ب 860 تب 726 ث 1990 ييبكؿ تلىؼت ؿك ب 2200آة ایلا ام

1382.)

ثب تر ث ايت ببیی ػا حل ؿك ضؼيت بثغ آثبی میلميی ث ظك اتفبؿ غيظ ام آب، الـا ث ك پو عبضل ؿ

ب ثل كی بثغ آة میلميی ؿت، تبحيلات ای پـیـثلای اكمیبثی غبؼ پـیـ بی هئكفهی رؿ ؿك ؿت لی مزب

. لؿیـ ات (GIS )يتبی اعالػبت رغلافيبیی (RS)ثب اتفبؿ ام كبی ز ام ؿك

بی كة بؽتی ت(1379) ػجـی ا ث ظك تؼيي غبی بی واتللی ؿت كذ، ؿك تغميك ؽؿ ث ثلكی ؾ

ثيتل ؿت كاغيظ كثیبت تغقی ػی پلؿاؽت ؿك كاافت غظ آة میلميیؿات ينا ام ع ؾلط افى

فل 550كا ؼت فل آة میلميی ؿت تل 10عـؿ تل ىؼت ة1713عـؿ كا ويتل لثغ عز ولؿ ؿكآك يي

ؽبی فل كابة غغیپي . ات ثرؿ عز تلىؼت ؿك ب200عـؿ ) ثبتر ارلای غ ،ؿت مزبؿك ( يي

ػی ؿك غبی بت كا پله بی تغقی . ؿ اتتؼيي

، ؿك تغميك ؽؿ ث ثلكی تبحيل پؾ يالة ثل بثغ آة غم لل صلیب پلؿاؽت ث ای تيز كيـ ات و (1382)ی

ب لات رؿ ؿك غـؿ پؾ يالة ؿك مبی ثب بیل بعك افنای صيلی ؿات ات آة فف ينا آثـی ص

ب لات رؿ ؿك آ یبفت ام علیك جى پؾ يالة، ػت افنای غظ آة میلميی ث تجغ آ افنای ينا ؿثی ص

. غـؿ ؿك مبی ثب بیل بعك ی ثبـ

RAO( 2002)بی هئكفهی ، ؿك ثؾی ام لون اع للی ـتب ث ثلكی وبكثلؿ ز ام ؿك ؿك غبؼ پـیـ

. پلؿاؽت ث تفيك غبؼبت يـای ثب ف ز ام ؿك ؿك رت ثلكی بؽت پـیـ بی هئكفهی تبويـ ی بیـ

3

ؿك كؿ تبحيل بثغ آة میلميی ثل كی پـیـ Warren( 2010)یه غبؼ ربت ؿك ؿتبی لتفغ رة ایبالت تغـ تظ

بی مي بی، هئكفهی پبئويبی غم ازب لؿیـ و تبیذ عب ام ای غبؼ ثيبل تبحيل تمبث فلایـبی

. ثبـ میلميی ثل كی فؽيل تمیغ آة ؿك غيظ ی بی بثغ آة مي

ایب . ، ث ثلكی م یويبی هئكفهیىی ؿك بثغ آة ب ویل عبد ػيمی پلؿاؽت ات(1384)عی لیؼت پبی

ب كا بعك بت ثلای تغقی بثغ آة میلميی ؿك ای غم ؿات ضي، ثؾ . ات غ ث كيـ ؾلط افى

وتبی غم كا ػب رقة كعثت ثبكـی تبي آة كؿ يبم ؿت ؼلفی تىتين ثؿ ای ثؾ كا ػب حل ؿك

ب تغقی آة میلميی ؿت ثيب ولؿ، ؿك پبیب، ثـ ابك ث ؼضالت میت غيغی اعـاث رقة ثيتل آثب ظك ص

. ـبی میلميی، ارلای ای پله ب كا ؿك غم پيبؿ ؿاؿ ات

اعالػبت رؿ ب ی ؿـ و تغميمبت تلؿ ربؼی ؿك كاثغ ثب ضع تبحيل پـیـ بی هئكفهی ثب بثغ آة میلميی

بی اؽيل ات، . ؾب ؿك ؿاؽ وك كت لفت ات ضي پيي تغميك غبؼ ؿك ای كؿ ثيتل لثط ث ؿ

ثغكیى ث كغ پوبی ازب ـ تب ث الم، ث ظل ی كـ، اؿا تالبی ػی ث غبػ كاثظ پيضيـ پـیـ بی

. هئكفهی ثب بثغ آة میلميی تب ك ـ ؿكن اثؼبؿ ؾتف آ ارتبة بپقیل ثبـ

غم كؿ غبؼ

48˚،34' ، 40" تب 48˚ ، 10' ، 14"ؿت لی ؿك ب غلثی ایلا ؿك بعي ب غلثی ل مزب، ثي عبی رغلافيبیی

ای . (1م ) ويتلی ام آ للاك ؿاكؿ 25 بی ؿك فب 37˚ ، 00' ، 50" تب 36˚ ، 46' ، 03"للی ػل بی رغلافيبیی

ىتبك ام ب لق ث وبی عبك، ام رة غلة ث كؿؽب مزبلؿ، ام رة لق ث كؿؽب 4/38936ؿت ثب بعت

تل ؿك لت ب لق ؿت الغ ؿك 2900عـاوخل اكتفبع غم . لی ام ب غلة ث كؿؽب لل صلیب غـؿ ی لؿؿ

بال ثبكايیؽه ثؿ الي غم ام ع ي. تل ؿك نؿیىی كؽب مزبلؿ ات1380وبی عبك عـال آ

. كتب ی ثبـ14بعك ىی ػـ رؿ ؿك ای ؿت ب . ات ييتل 340 ثلاثل ثب 1347-1377غم ؿك عی ؿك آبكی

اؿ كب

بی تي ـ تظ بمببی ثل جتى تغميك، فلآیـ ك لؿآكی بثغ غبؼبتی رؿ ب تغميمبت كت لفت، م

افناكبی . غم اتIRSؾتف تبیل باك ای بی پبی، ؿك غيظ ل ؿك لع ا، ثب اتفبؿ ام اعالػبت رؿ م

GIS RS بـ ،Ilwis3.3 ،ArcGIS ثلب رجی Arc Hydroبی ضػی كؿ يبم لؿیـ پي ثب اتفبؿ . الـا ث تي م

ب، م هئكفهی اي ظك . ثلای ؿت تي لؿیـ (ب فلب فلایـبی هئكفهی)ام ای م ؿك ای لع ث

4

وتل تغيظ اىب فلایـبی ؾتف هئكفهی ؾ ـ كی م مـبتی تؼيي غـؿ ای پـیـ ب، ام تبیل

ثلای تي ؿاؿ بی كؿ يبم ام ای تبیل، اثتـا ثب تر ث غـؿ . اتفبؿ لؿیـ (2007 ب 345LISSثبـبی ) IRSباك ای

للاك 44/66غم غبؼبتی ؿك فلی . ، بك قك كؿیف غـؿ ؿت تؼيي ـ(1 :25000ميبى )ؿت كی م تپلافی

پي تیل لثط ث ل . كؿ اتفبؿ للاك لفتIlwis 3.3م غـؿ ؿت ثلای ثل تبیل باك ای ؿك ل افنام . ؿاكؿ

.ثبـ ثلای غـؿ ؿت تي تیل وبفة كی ام ای تبیل تي لؿیـ

لؼيت غم كؿ غبؼ ؿك تل ایلا اتب مزب - 1م

ثلای ؾ ـ ثيتل ثتل ضؼيت تپلافی اىب ؾتف كی ؿت، تلويت كی تي ـ، ثب اتفبؿ ام ـ كلی

پي ثب اتفبؿ ام بـ ثلی تیل للاكؿاؿ م . تي ـ ام م تپلافی، ثؼـی لؿیـ (DEM)اكتفبع

ضي غـؿ . هئكفهی اي تي ـ كی آ، غـؿ فلب فلایـبی ؾ ـ كی م وتل تغيظ لؿیـ

ب آثقاتبی كی ؿت ثب ؿلت ثبال ؾ ـ افناك. ؾلط افى DNRثلای وتل بیی م تي ـ، ثب اتفبؿ ام ل

Garmin ای م ث یه ؿتب ،GPS تم لؿیـ ثي يتبی يلیبة باك ای (Navigation) م رؿ ؿك عی ،

بی تي ـ تبیل باك ای، ػجبكت . ػيبت غلایی تغيظ لؿیـ تيز بیی عب ـ ام تفيك اعالػبت يـای، م

. ات ام م هئكفهی غم و عبی فلب فلایـبی ؾتف هئكفيه ؿك غم ات

ب، لات ازب ... ؿك لع ؿ، ثب اتفبؿ ام آبك لؿآكی ـ لثط ث بثغ آة میلميی غم اػ ام صبب، ص

. ػيبت يـای، لؼيت بثغ آة رؿ ؿك ؿت ؾ م پلاو آب تي ؾبت آب كؿ غبؼ للاك لفت

ب اعالػبت رغ آكی ـ، ث بی رؿ، تي ثبه اعالػبتی اتفبؿ ام تب ؿاؿ ب، م ؿك بیت ثب تفيك اعالػبت م

پلؿاؽت ... میلميی ثلكی كاثظ ثي پـیـ بی هئكفهی رؿ ثب تىي، ينا فؽيل، رت رلیب لؼيت بثغ آة

5

ثب تر ث تبیذ عب، . ـ تلی پـیـ ب اىب هئكفهیىی تبحيلقاك ثل بثغ آة میلميی ؿك ؿت ببیی لؿیـ

میلميی پيبؿاتی رت ثل ثلؿاكی ثي ام بثغ آة رؿ ؿك غم اكائ ىببی بت رت تغقی ػی فل بی آة

. بت تـ ؾ ــ ثتل ين اعـاث ـ یب ـبی میلميی ؿكبعمی و ؿاكای آة میل ميی

اعـبی هئكفهی رؿ ؿك غم كؿ غبؼ

پـیـ ب اىب هئكفهیىی غظ مي ام یه علف بی ام ػىلؿ يلبی بمـ فلایـبی ؿكی ی ثبـ و تغت

ػا فلایـبی بؽتبی بيـ ی ـ ام علف ؿیل ای پـیـ ب تغت تبحيل فلایـبیی ام ثيل الغ ی ـ و ثيتل آب

ؿك ای لت ث ثلكی ای پـیـ ب . (1386اغلی مـ، )بی ام ػىلؿ فلایـبی اليی فبوتكبی آة ایی ات

ؿك ؿ یؾ ػـ، پلؿاؽت ـ ثل ای ابى م (كفؿیبيىی) آة ایی (كفتىتيىی)فلایـبی بؽتبی

.هئكفهی ؿت اكائ ؽاـ ـ

فلایـبی بؽتبی

. ثغكوی فلایـبی بؽتبی رؿ ؿك ؿت لی، ؿك كفهی رـاب لبث ثغج ثلكی ی ثبـ

: اعـ وتب اكتفبػبت

غغی ؿك عـؿ ؿكـ ثؿ 25 يت ػی ای غـؿ وتبی لتبل اكتفبػبت بی ؿت كا ؿك ثل ی يلؿ و ؿاكای

ی ويتل لثغ 92/139 ثـتلی مغ آ و . ؿكـ غظ ؿت كا ث ؽؿ اؽتب ؿاؿ ات35ؿ و عـؿ كا ب

ای، ؿك ائ ؿك ای غم، ب بی ثؼـ ام كة قاكی ولای لبػـ. ی ثبـ ( تل ام غظ ؿكیب2900)ؽيلازـ

بی آفك آاكی ثب ؿ ت. ی ؿـای كثبت ثيتلی تل ضؾبت كا ؿك ای وب ب. آفكیی كثبت تفی ات

.ب آتفبی كثی ؿك ای وب ؼبؿ بمـ ولد ؿك اجلم لونی ات

م رت يت - 3م م يت - 2م

6

بی - 4م م تىتيه - 5م م مي

م يتهی - 7م م مي ىب - 6م

م يـكلافی - 9م م وبكثلی اكاضی - 8م

ب تي ـ تظ پول ثلؿاكی (1389)م بی بمب مي بی م ، ثب التجبى ام م

7

(IRS 345ی ثبـب) ؿت لی ی ثؼـی وبفة ككیت- 1ى

م مئكفهی ؿت لی- 10م

8

بی آ، امؿی فينیىی حل لؿیـ تىي ثب تر ث ثلف يل لؿيل ثؿ اكتفبػبت ؿت رت ك ث آفتبة اغت ؿا

ؿك ایزب ػ یؾجـا آة، پ يبی غم، تزنی ب ث ي كی . اكین بی تظ ؿكت ؿك ای لت ب ؿاؿ ات

. يبب تغييلات ؿكر علاكت ػب تـیـ ای ع امؿی ات

ؿك لت غلثی غم كؿ تغميك ات ػب تىي كیب س لل ؿك لق لی ای پ ث ؿي ایى لص ؿ كؿؽب

ثغكوی ای پ ام اعـبی . ی ثبـ ؿاكای ايت فلاای ی ثبـ (عـ فب ؿ كؿؽب)بعك ىی رؿ ؿك ؿت

بی ائ لا ثب ـام بی آـمیتی تف تىي ـ ات و ث ؿي صي ؽكؿ ؽكؿ تىيالت ب

ب ؿك ای اعی ؼال ثلؽكؿاكی ام ثلؽی یويبی ؽب، ظيل مبت فينیىی جتب ثبال يبی تپلافی لتفغ، مغغ آثلا

«V »ى ثكت پلتب ات .

ؿك تغييل ى وتب ث ػـ لػت رلیب ؿك ای مبعغ ث ؿي امؿیبؿ يت عز فلاا ثبكب، میبؿ ثؿ م ی كا

بی فلاا ؾب ؿك لت ب غلثی ات. ؿاكـ ث . ام یويبی ؿیل ای غـؿ ضلیت ففپقیلی و آ رؿ ص

ثـی وبيبی بمب و لیؼب ظل ی كـ ای لتب ث ؿي رؿ بی فلاا ؿات ىتيبی ثلی، غط الی

تل فلا ی ـ اىب فف آثب كا ث الی امؿ ی (. 1ػىي )آكـ بی پبیي

ام ىبت لبث تر ایى ثلف رؿ ؿك وبی ب للی كتب ؿك غی ث ب لبث تب یىی ؿ ؿ پي ثیو ؿك ف

. (ث م ام بعج ثب افلاؿ ثی بوي كتبی بكی )تبثتب كؿ اتفبؿ ابی للاك ی لفت ات

(1389ػىي ام پول، ) ایزبؿ ـ ؿك ؿا ك ث غلة اكتفبػبت بی ؿت- 1ػىي

9

بی و اكتفبع تپ اعـ وپبی

ب ؾل بی عبی تىيالت ففی لاؿیكیت لايت ات و ؿك ثؾبی يبی ؿت ثغك پلاوـ ؿك )ای پ، ب تپ

ثبالؿت كتببی لی، ) ثيتل ؿك پبیي ؿت نؿیه اكتفبػبت بی غـؿ (پبیي ؿت ثي كتببی ك لی

. ؿ غبؼ ؿیـ ی كؿ (ك اكتبثالق

بی ی ين تىي فل بی آة ثب عز فؽيل ثبال ؿك ای لت ام ؿت، ی تا ث ام ػا غـؿ وـ فف آة ؿك الی

ث یو )رؿ ـات ؿكم ىبفبی وبفی ؿك ب، ػـ اكتجبط فضبب ثب ـیل، پل ـ ؿكم ىبفب ث ي اؿ ؿا كینتل

ب كا ب ثلؿ (ؿك ب لاؿیكیتی ام ظل . ـ وة ـ وة ـ غظ مي ث ي اعب تل ام يت ؿا

ب ؿك ب غة ؿاكای آة يلی ويفيت آة ؿك اعـبی ی ؿت ث ػت غـؿ ثؿ اؿ لبث اغال، ويفيت آة ص

ام پـیـ بی ؿیل رؿ ؿك ای تىيالت ی تا ث رؿ ص آثل ؿك نؿیه كتبی ك ؿك تىيالت . ی ثبـ

. لاؿیكیتی ابك ولؿ

اعـ تملیجب اك و اكتفبع

بی اك و اكتفبع ثب يت عـؿ ( ؿكـ40عـؿ ) ثؾ تلؿ ای ام اكاضی ؿت ؿكـ 10 ای 1، لثط ث پ

تؼـ ثلای وبكمی ؿك غظ اتب غلط ثؿ ؿاكای یويبی غيغی ای غـؿ ام اكاضی ؿت، ث ؿي ؿاكا ثؿ . ات

: ؿاؿ للاك ثلكیكؿ ای غـؿ كا ؿك ی تا ؿك ثؾ رـاب يبی كفهیىیثغك وی . ايت التبؿی فلای ات

بی آثقاتی : ؿت بی يالثی پبؿب

ؿك اعلاف يل ؽؿ عی بيب میبؿ بی لی، لل صلیب مزبلؿای اكاضی ابب عب كة قاكی تبؿی كؿؽب

ؿك عبيى . يلـ ای اكاضی ؼال ث ؿي الغ ـ ؿك يل يالثبی فی، وتل كؿ اتفبؿ وبكمی للاك ی .ی ثبـ

اكاضی عبي ای بعك ؼال ػال ثل ایى ؿاكای ؽبن عبؾين ثلای وبكمی ات، ث ؿي نؿیىی ث يل ػجك رلیببت

ای اكاضی لبثيت فف . مكاػی ؿك آب كك فلاای ؿاكؿتبیی ثبـ، ث ي ؿي فؼبمیلميی، ىببی بجی ثلای عفل صب ی

ؿاكؿ میلا فضببی ؽبی ثي اؿ تىي ؿـ آ ثنكتل ات، و ثبػج ث رؿ آـ لبثيت فف تمي آة ـ میبؿی

( 2ػىي ).ات

10

ب ثتلبی عغيبی لـیی ي

ثتلبی عغيبی قت، ب لتبیی ام اكاضی ات و ؿك ع بيب قت، يل ػجك رلیببت فی يالثی

ب، ؿك ثليلـ ؽبن بی ؿاكای لین و .ؽبكد ـ ام وتب ؿك پبی و ب ی ثبـ ات و ( ؿكـ15عـاوخل تب )ای پ

ب ؿك غم كثقاكی ـ . اـپي ام ع تظ كؿؽب

ب ؾلط افى

وبكمی بی رج ام آب، غـؿ ؿك میلميی بثغ غغی ث ؿتلی اىب عبؾينی ػت ث ب افى ؾلط

(. Blair ،1994)تـ ب تر هئكفي كؿ ىتبی

بی لوجی ثب يت وتل ام ؿكـ تىي ی ؿـ و ث ؿالی فی 5غظ لبث تری ام اكاضی ؿت لی كا ؾلط افى

: غبؼ آب ايت ثنایی ؿاكؿ

(. 4 3ػىي ) ثبـتؼـتلی اكاضی رت مكاػت ی-

. ثبـ ام ر ؿت لی ی ام ؿتب ثيبكی میلميی آثبی تغقی یب فؽيل ثلای بجی غ جغ-

تمی میلميی آة بی فل تغقی بی ثلای پله بجی غ ػاك ای ای، افى ؾلط كثبت ففپقیلی ثؿ ثبال ػت ث -

. لؿـ ی

ای تیل باك) بیی ام اكاضی وبكمی عبي ؿت كثی ؿك عبي كؿؽب لل صلیب- 2ػىي

‌Google Earth 2003)

11

ب ث ػت فؽيل آثی ؽثی و ػب ثي عفل لبت اتؾلاد ی- (. 1381پببیی، )لؿـ ىی تـ ؾلط افى

فلایـبی كفؿیبيىی تبحيلقاك ثل غم

تلی ػا فلبیی ام ت اكتفبػبت ب للی ث ت پت تلی مبط ؿك عب عبضل ثب تر ث لایظ آة ایی،

فلبی ثلفی، فلایـبی ثب ب امؿی، فؼبيت آثبی ربكی اغال : ؿت ؿك نؿیىی كؿؽب مزبلؿ ب فلایـبی

. ات

ييبیى ين ػ اغال ، اغت ؿك تىيالت بكی الغ ؿك رة غلثی ؿت امؿى يـاى، غبؼبت بـات ث تر ثب

(. 5ػىي )لبث بـ ات

‌ای تیل باك) رؿ ؿك ؿت لیوصه بی مكاػت ؿی آثی ؿك كی ؾلط افى- 3ػىي Google Earth 2003)

12

‌ای تیل باك) رؿ ؿك ؿت لیلوت بی مكاػت ؿی آثی ؿك كی ؾلط افى- 4ػىي Google Earth 2003)

‌ای تیل باك) فلبی ثــی ثل كی بكبی نؿیه كتبی لل صلیب- 5ػىي Google Earth 2003)

13

ففپقیلی ؿت

ثـی يتهی بی غم پي ؿك غبؼ بثغ آثبی میلميی لبثيت فؽيل آثب ؿك بمـبی ؾتف، اي لـ عجم

(. 11م )غبؼ ضؼيت ؿكمب ب ينا اغال یبفتی آبت

آثبی میلميی

پـیـ بی ؾتف هئكفهی رؿ ؿك وـی تغقی م میلميی آة ينا رلیب رت ولؿ ثلای ؾ

بی رؿ ؿك ؿت پلؿاؽت ـ م تلام آة غظ ؿت، ث ثلكی آبك لؼيت صببی پينتلی ثل ثلؿاكی ص

.ثلای ؿت تي لؿیـ میلميی

وی ایتبثی غظ ثلؽكؿ ث تب میلميی، آة غظ ببت غبؼ يلی اـام ثلای و تـ صببیی پينتلی، ایصب

صب پينتلی ؿك ؿت لی غـؿ آ تظ 23ؿك عـؿ . ـ ی عفل (ایش ٨ عـؿ)غـؿ ؿب لغل ثب آ، ام تل پبیي

و ثب اتفبؿ ام ای آبك، ث . بمب آة اتب مزب عفل لؿیـ و آبك آب ثكت لتت ثلؿات كؿ غبؼ للاك ی يلـ

12م )بی عـاوخل عـال تي ـ ات بی ػك غظ آة میلميی ؿك ؿك ، مSurferك ؿك یبثی ؿك ل افناك

آبك صبب ؿك غم ثيبل یه تيز ربت ات آ ایى ؿك عـاوخل ؿك صببی پبیي ؿت ایتب پؾ يالة . (13

ام . لل صلیب لثط ث ل ب ات ؿك عبيى ؿك عـاوخل ؿك ثمي صببی رؿ ؿك ؿت ؼال ؿك ااؽل افـ ب كػ ی ؿـ

ثب تر ث ي صببی پينتلی رؿ، . صب ؿاكای ي عفبكی غبؼ ـ تـ9 عم صب پينتلی، ؿك عـؿ 23تؼـاؿ

ؿا تغييلات غظ ایتبثی تب عـی ام تپلافی تجؼيت ؿ ثغكیى ؿك اعی لتفغ ػـتب ؿك ػك ثيتلی جت ث غظ

تل ـ ات ثغكیى ؿك زبكت مزبلؿ ػك غظ ایتبثی ؽيی تپلافی للاك لفت ؿك اعی پت ث غظ مي نؿیه

تل ات و ثغك 66 تب 20ثغكوی، ػك غظ ایتبثی ؿك ؿت، ثي . تل ات10نؿیه ث غظ مي ؿك عـؿ وتل ام

(. 1رـ ) تل ی ثبـ 33 عـؿ غظ ثلؽكؿ ث آةتظ ؿك لتبی يبی ؿت،

ؽيبت فينیىی يـكؿیبيىی آثؾابی آثلفتی ؿت - 1رـ

(m)ضؾبت آثؾا غظ ثلؽكؿ ث آة

(m)

ففپقیلی

( m/day )

ضلیت فؽيل

)%(

لبثيت اتمب

(m/day)

85 33 15-1 4 125

14

صببی ثل ثلؿاكی، ص، لبت

ثب تر ث بمـبی مي بی، پلاو ع . بثغ تؾي وـ آة میلميی ب ص، لات صبب ی ثبـ

ص ب غبجب ؿك بعك وتبی الغ ثؿ لات صبب ؿك آثقاتب عفل لؿیـ . ای بثغ ؿك مبط ؾتف تفبت ات

.بی عجيؼی ػی آة میلميی ی ثبـ ص ب لات صبب، تؾي وـ. اـ

عم صب ثكت لبی حجت لؿیـ، و ث ظل ی كـ تؼـاؿ صببی ثل ثلؿاكی 143 ،1384 وی ؿك ؿت لی تب ب ثغك

اوخل ای صبب ؿك نؿیىی كؿؽب مزبلؿ یب ؿك پبیي ؿت ایتب پؾ يالة لل صلیب عفل لؿیـ . ثي ام ای آبك ثبـ

ؿك ثبمؿیـ ث ػ آـ ام كتبب اكاضی پبیي ؿت ایتب پؾ يالة، ای ضع حبثت لؿیـ و پي ام . (14م )ات

ثغكیى ؿك یه تزنی تغي ثب . اعـاث ای ایتب ينا عفل صبب تجـی ميبی مكاػی ؿی ث آثی ـت ثيتل ـ ات

تؾي 1386 ىتبك ؿك ب 271 ث 1375 ىتبك ؿك ب 3/110اتفبؿ ام تبیل باك ای، افنای بعت اكاضی مكاػی ؿی ام

.مؿ ی ؿ

عم ص حجت لؿیـ ات و پلاو آب ثيتل ؿك بعك وتبی بی ؿت 298 ؿك عـؿ 1389ؿك ؿت لی تب ب

بی ؿك كثبت آثقاتی ولایی بـ ی ـ (تىيالت ولد)تىيالت تف ب بمـ ائ ؿك

ام تلی ای لبتب ی تا ث . كت لبت حجت لؿیـ ات21، ؿك عـؿ 1384ؿك ؿت لی تب ب ضي . (14م )

لبتبی لل صلیب، ع لبت ؿاؽ ایتب پؾ يالة لل صلیب ابك ولؿ و تغييلات ؿثی ؽلری لبتبی لل صلیب لبت

. (14م )ؿاؽ ایتب پؾ يالة تب عـؿ میبؿی ثب ينا آثيلی ایب پؾ يالة تغييل ی بیـ

م ػك غظ آة میلميی ؿك ؿك عـال - 12م م ففپقیلی ؿت لی - 11م

15

ب م لؼيت صببی ثل ثلؿاكی، لات - 14م م ػك غظ آة میلميی ؿك ؿك عـاوخل - 13م ص

بی بثغ آة میلميی ثب م هئكفهی تفيك م

بی ؿك اؿا ث ظك ؿكن غيظ بت ام تبحيل پـیـ بی هئكفهی ثل بثغ آة میلميی ؿك ؿت، الـا ث تفيك م

ب، تبیذ عب (. 15م )بثغ آة میلميی ثب م هئكفهی ـ تبحيلات آب ثل ای بثغ ثلكی لؿیـ ام تفيك م

. بثغ آة میلميی ؿك ؿت لی ات هئكفهی پـیـ بی ثي ثيبل اكتجبط

ث ػا خب ؿاكؿ، ؿك ؿت لی رؿ يتبی يـكهی هئكفهی اىب تپلافی ثي تبتی اكتجبط

ص ؿك بعك ؿتی و يت ات پلاو آب ثيتل ؿك بعك وتبی بی ؿت 32 ص حجت لؿیـ، فمظ 298ام

ثغكیى . بی ؿك كثبت آثقاتی ولایی بـ ات (تىيالت ولد)تىيالت تف ب بمـ ائ ؿك

ب، ص ؿك بعك ؿاكای تىيالت آثقاتی، ص ؿك 18 ص ؿك تىيالت ولای پي، 27ام تؼـاؿ و ص

بی تىتيىی فؼبيت ثي وی ثلآكؿ ضي ؿك یه. آـمیت تف ائ ثمي ؿك تىيالت ب ی ائ للاك ؿاكؿ

ب ؿك غيظ ص ؿك زبكت بعك فؼب ی ؿك 160 ص رؿ ؿك ؿت، 298بـ ی لؿؿ و ام ، GIS رؿ ص

اتمب آة ؿك ای مبط ام ؿت تغت تأحيل فلایـ وای ضع ثيبل ای غت ات. ب ب غلثی ؿت ایزبؿ ـ ات

. غلط ثبـاـ تاعتبال ای ب ث ػا یىی ام بثغ تغقی وـ آثؾابی ؿت ی. للاك لفت اتبی ی ؽغاك

ب ثمي ؿك تىيالت ولایی ؿت ایزبؿ 13 كت لبت رؿ ؿك ؿت، عـؿ 21ضي ام لبت ؿك غـؿ ؾلط افى

ؿ یؼی ایى بؿك صبب ؿك غ كاى ؾلط عفل لؿیـ اـ ب تبي ی افى آة فات ؼال ام نؿیىی كاى ؾلط. اـ ـ

ؿك تيز ثل احل لبثيت ففپقیلی ثيتل اؿ ؿك عم صببی فلبی، . و ثبفت ؿكتتل ثنكتل ام ب ؿاكـ وتل تفىيه ـ اـ

ای ضع لبث فول ات و، ويفيت آة ؿك بؿك صبب . بیـ افى علوت ی آة ث لػت ث علف پبیي ؿك ؿاؽ ؾلط

16

ثيبك بت ات، ؿك كتی و ؿك لتبی اتبیی لايجی نؿیه پز ؾلط افى، لغل تظ فكات وب ی یبثـ

.میلميی ين ثبال ی آیـ ام ويفيت آة وبت ی ؿ غظ آة

عـاوخل غظ ایتبثی فل آة میلميی ؿك عبي ثيبل ای ضع ات و، ؿت، میلميی آة غظ تلام ی م ؿك ؿلت

كؿ، تل ات، ؿك عبيى ؿك غـؿ آثقات بی عبي مزب50 ثي ام (افى ؿك اثتـای ؾلع)اكتفبػبت بی غم

ی مغ علف ث میبؿ اكتفبع ثب ای مغ ام میلميی آة علوت تلتيت تل ػك ؿاكؿ ثـی10غظ ایتبثی فل آة میلميی وتل ام

ای .يلؿ، یؼی ؿك ؿت لی رت رلیب ب ام لتبی وتبی بی ث ت لون رة ات ی كت اكتفبع و

ضع بی ام ضؾبت آثقات ب ات و ل ص ام اكتفبػبت ؿك ی ی ضؾبت آب وب ی یبثـ ؿك تيز غظ

كؿؽب مزبلؿ و ؿك ؽظ امؼل ؿت الغ ـ ات ، م مى ؿت آة ؽلری يبی ثبثلای . ایتبثی ثبال ی آیـ

. بیـ ثبالؿت كا ایفب ی

آثؾابی ضؼی

ب غبجب ثلؿاكی ام ای فل ثل. عز ثؿ و اثؼبؿ ثيبك غـؿی ؿاكـ بی آة میلميی ضؼيف و ای آثؾاب ؿاكای فل

بی وصه ؿت تىي ـ ثبـ ؿك عبي يب، آثقكب كؿؽب ػيك ی بی ي ثكت صب بثغ . اـب ؾلط افى

بی بی فی ؿت، ثؾ كؿؽب آة ای فل ب تبثغ لایظ اليی يـكهی رلیببت غغی ثؿ ؿك عبي كؿؽب

. ام ايت ؽبی ثلؽكؿاك تـلی لل صلیب

بثغ آة میلميی ثب م هئكفهی- 15م تفيك م

17

تيز يلی

ثب تد ث تبیذ عب، م ػا هئكفهی ؿك بثغ آة میلميی ؿت لی كا ی تا ؿك ثؾ رـاب كؿ ثغج

. للاك ؿاؿ

ای ؿك ؿت آثؾابی ثنكي غم

ای ثرؿ ی آكـ، ؿاكای ؼت میبؿ عز بیآثؾا ضؼی ث پيت و تىي یه آثؾا ثنكي آماؿ كا ؿك ميبى غم

آثؾا یب فل آماؿ ثنكي رؿ ؿك ؿت لی ؿك الغ لتی ام آثؾا آماؿ ؿت مزب ات و . ی ثبـ ایلبث العظ

ؿاكای عز ثيبك میبؿ ثؿ ام نؿیىی غبي ؿك لق اتب تب كتبی لص ؿك تی اي غلة اتب ایزبؿ ـ ات

(فل بی آماؿ ؿك الغ فل بی غغی ات و ؿك تيز ثلؽكؿ آثبی ففی ث اي لل غيل لبث فف مي، تىي ی ؿ)

ب ای آثؾا ؿك ؿت لی، تظ اكتفبػبتی و ؿك ثؾ بی ؿت للاك ؿاكـ ضي كؿؽب. (1385ولؿای، )

بی رؿ ؿك آ آثبی ثلتی ام ناكع تغقی ی . ؿ ؾلط افى

ينا فف پقیلی ؿك آب اعـ وتب اكتفبػبت بی ؿت

ؿك بعك وتبی اكتفبػبت بی ؿت و ثبكـی . اكتفبع، م ی ؿك تؼيي ينا، ع ثبكـی ينا تجؾيل تؼلق ؿاكؿ

ؿك متب ثيتل ثكت ثلف ات ينا تجؾيل تؼلق وتل ات، فة تـكیزی ثلف ؿك فبی ل ب رت تمیت آثبی

رؿ غی ث ب لبث ؿك ب للی كتبی بكی، و ؿك ااظ ف تبثتب ين ؿاكای ثلف ات بـی . میلميی ی لؿؿ

. ثل ای ـػب ات

يت میبؿ ؿك ای لت ام اكاضی ؿت لی، ث ػا ػب وب ؿـ فف آة، رت افنای كابثب، ؾب ؿك بعك

ثغكوی ای ثؾ ث ػا غـؿ ػب رقة كعثت ثبكـی تبي آة كؿ يبم ثلای . ػبكی ام پ يبی ـ ات

بی ؾتف ػ ولؿ اـ، امؿی فينیىی ب ام بی تؼـؿ و ؿك رتتىتين ثؿ غم ثكت . ؿت لی ات

علفی پ يبی لتؼی بت، ثبػج ایزبؿ ؿكم ىبفبی فلاا ؿك تيز افنای تغقی آة میلميی ؿك ای غـؿ ـ

. ات

18

اعـ تملیجب اك و اكتفبع ضؼيت فف آة ؿك آب

بی آثقاتی، ثتلبی عغيبی قت ؾلط: ثؾ جتب يؼی ام اكاضی ؿت ب ب افى ؿت بی يالثی پبؿب

میلميی، بـ بثغ غغی ث ؿتلی اىب عبؾينی ػت ای اكاضی ؼال لبثيت فف میبؿی ؿات ث. ی ثبـ

بی . آب تي غـؿ وبكمی ؿك اتملاك لاون رؼيتی اكاضی غظ لبث تری ام اكاضی ؿت لی كا ؾلط افى

ب و ضؾبت كثبت آثقاتی ين ثيتل ات، . ؿكـ تىي ی ؿـ5لوجی ثب يت وتل ام ؿك غ ث كيـ ؾلط افى

. آیـ ب ثنكتلی فؽبیل آة میلميی ؿت ث عبة ی ای ؾلط افى. تغقی آثبی میلميی ثيتل ی ثبـ

ينا فف پقیلی ؿك آبعبي رثی رة غلثی

بكبی قوك، و ؿك . ؿك لتبیی ام عبي رثی رة غلثی ؿت، كثبت بكی بكبی ش ؿاك رؿ ؿاكـ

بعت ؿت كا تىي ی ؿـ4/0آب آحبك فلبی ثــی ؽـلی كا ی تا بـ ولؿ، ؼبؿ ؿاكای . ؿكـ و غم ای

يبی ات یب ػبكی ام پ يبی ثيبك و تری كة ين تيـ . پ لبث العظ ات و ينا ؿك آب لبث فلبی

. ينا ففپقیلی ؿك ای ثؾ ام اكاضی ؿت پبیي ی ثبـ. وـ ی

رت ػی رلیب آة میلميی غظ ایتبثی ؿك ؿت

غلثی، یؼی للی ث رة ثب تر ث م ػك غظ آة میلميی، رت ای رلیب آة میلميی ؿك ؿت لی ام ب

ای ثيبل ای ىت ات و مزبلؿ ؿك ای غم وبال م مى آثؾا كا . ام اكتفبػبت بی ؿت ث ت مزبلؿ ات

ضي ثب تر ث ي صببی پينتلی اكائ ـ، ؿا تغييلات غظ . بیـ ایفب ی وـ آة میلميی كا ام غم تؾي ی

ایتبثی تب عـی ام تپلافی تجؼيت ؿ ثغكیى ؿك اعی لتفغ ػـتب ؿك ػك ثيتلی للاك لفت ؿك اعی پت بـ

بی لی، لل صلیب ؾب مزبلؿ ث غظ مي نؿیه .تل ـ ات غـؿ كؿؽب

وبی بی ؿت لا ثب : ثب تر ث تبیذ ثـت آـ تلی اعـبی هئكفهی رؿ ؿك ؿت لی ػجبكتـ ام

بی آثقاتی، ثتلبی عغيبی قت، بی تؼـؿ ؿك رتبی ؾتف، ثؾبی يبی ؿت ثكت ؿت بی يالثی پبؿب

غنبی رؿ ؿك اكتفبػبت افى آثقكب، ؾلط ب ؾل بی و اكتفبع عبی تىيالت ففی لاؿیكیت، مي ب تپ

ييبیى ين ػ اغال ؿك تىيالت ب للی كؿؽب لل صلیب ب غلثی كؿؽب لی، اىب بی ام امؿى

بی لف ث ای ثل كی ؿا بكی عبي رثی رة غلثی ؿت، امؿی فينیىی ؿك اكتفبػبت بی علوتبی ؿا

. كؿؽب لل صلیب

19

ثغكیى وبی ثـ بی ؿت ثب . پـیـ بی هئكفهی رنء ػا تبحيلقاك ثل بثغ آة میلميی ؿت لی ی ثبـ

ب ؿتبی يالثی آثقكب ... تبحيل ؿك ينا ثبك تىيالت آثقاتی رؿ ؿك لتبی يبی ؿت ثكت ؾلط افى

.لا ثب يتهی تع ؿك لتبی ؾتف م ابی ؿك تغقی، فؽيل، رت رلیب ويفيت آة میلميی ایفب ی بیـ

پيبؿب

بی رؿ ؿك بی يالثی ثب تر ث پتبي ثيبكی ام مبط ؿت، ام ر رؿ بثغ آثبی غغی ث كت رلیب

رؿ اؿ آثقاتی بت، ازب علط بی تغقی ػی تمیت بثغ آة میلميی اك ر وبكبیی ات و ؿك ببی اؽيل

بی فف ؿك لق پله پؾ . كؿ تر ؿت اـكوبكا ال للاك لفت ات ارلای علط بی تغقی ػی ثكت عضض

اتؼـاؿ ثيبل ام ارلای علط پؾ يالة لل صلیبتبیذ عب ـ .يالة لل صلیب ؿك غلة ؿت یـ ای ضع ات

.بت ؿت ثلای ارلای علعبی بث ات

ثب تر ث تبیذ عب ام ارلای پؾ يالة لل صلیب ثب تر لایظ بث كؿؽب لی ثب كؿؽب لل صلیب، پيبؿ

. ی لؿؿ، پله پؾ يالثی بـ پؾ يالة لل صلیب ؿك ت لق ؿت ارلا لؿؿ

رؿ بثغ آة غغی، ازب علط بی بی بی ؿت ثب تر ث اؿ آثقاتی ثب ففپقیلی ضؾبت بت، ؾلط افى

. تغقی ػی تمیت بثغ آة میلميی اك ضلكی تلی وبكبیی ات و ثبیـ ـ ظل ؿت اـكوبكا ؿك ای ؿت للاك يلؿ

پقیل ی بمؿ بی كؿی فك ارلا ـ ؿك ؿت، بـ . ای لایظ، ارلای علط بی تغقی ػی ؿك ای ؿت كا تري

ای پله ػی عضض تغقی قت ؿبی عی ؿك پبیي ؿت كتبی لی ين پله ػظي پؾ يالة لل صلیب

. ی تاـ كابی بجی رت اؿا ارلای ای پله ب رت كك ثيتل ثؾ وبكمی ؿك رت تؼ پبیـاك ؿك ؿت ثبـ

پيبؿ ی لؿؿ، رت ازب پله بی ثؼـی پوب تغميمبت ربؼی ؿك كاتبی ىبيبثی غبی بت ازب ػيبت تغـی

بی ؿت، تؼيي بت تلی كبػی پؾ يالة، غ ثـی تىيالت مي ثب تر ث لایظ ی تغـی ػی الی

بی، بثغ آة . كت يلؿ... هئكفهیىی، مي

بغ ایزبؿ میلميی ثي ـبی یىی ام كبیی و ؿك ببی اؽيل ثلای مبث ثب ى تبي آة پيبؿ ـ ات اعـاث

بی اؽيل تر بیبی آثـاك بی الی يل ؿك ث ظك تبي آة ات و ثب تر ث نایبی میبؿ آ جت ث آثبی غغی، ؿك ؿ

ام ی ؿیل ثيبكی ام پولا ثب اعـاث ای ـب ث ؿي ػاك میت غيغی آ ؿك پبیي ؿت، . ث آ لؿیـ ات

كینا ث ای ػاك، اعـاث ای ـب ضب . ث ـت ؾبف تـ ػی كغ ای ضع آبی ثيبكی ام ـیلا ثلب

ث ج ؿي ؿك ای جغج غبی بت ؿك ؿت لی رت اعـاث ـبی میلميی ؼلفی . ؿك ؿتك وبك للاك ؿاكؿ

كینا فلا ثبـ ای بت ثلای ثلب . ی لؿـ تب ؿك كت تبويـ ثل اعـاث ای ـب، مي

20

ب ث ػا یىی )ثـی ظك ثي تفيل ل یه ام اىب فلایـبی رؿ ثل كی يلؽب م بیی، بـ ؾلط افى

بی آثقاتی،(ام تلی تغقی وـ فؽبیل بثغ آة میلميی تىيالت ففپقیل مي بی، فب عـال ام ب ، ت

اكاضی ؿاكای يت ( بـ آثقاتبی واتلل) تىيالت میلغغی ثب لبثيت فؽيل ـایت آثی بت ( تل150عـال )

(. 1385الی، )(1388اغلی مـ، ) ؿكـ ث ػا ىببی بت ایزبؿ ـبی میلميی تؾي ؿاؿ ـ اـ 8وتل ام

ثغكیى ؿك ای ؿت ؿك زع، بعك ث غبػ اتؼـاؿ آب ثلای ایزبؿ ـ میلميی ؿك ؿكر تؾي ؿاؿ ـ، و م

.(16م ) ایت ثـی اكاضی ثلای اعـاث ای ـب ثب اتفبؿ ام اعالػبت رؿ م هئكفهی تي لؿیـ

S1 -ب . ای اكاضی ام ظل ػا غـؿ وـ ثلای ایغبؿ ـ میلميی، يش غـؿیتی ـاكـ ػال ثلای رؿ ؾلط افى

بی ففپقیل غغی ػـ بی آثقات)ؿك ثبالؿت ای اكاضی، يت و، رؿ یه الی فف بپقیل میلغغی ؿك پبیي الی

بی تغقی كی ای اكاضی ب ی ؿـ و ای بعك وبال تؼـ ثلای ایزبؿ (عبضل ارلای علعبی پؾ يالة عضض

. ـبی میلميی ی ثبـ

S2 -تىيالت مي بی ای بعك ثيتل ام ع . ای اكاضی ام ظل ػا غـؿ وـ، ؿاكای غـؿیت وی ی ثبـ

. ولا ات و جتب ففپقیل ات

م ایت ثـی بعك تؼـ رت ایزبؿ ـبی میلميی - 16م

21

S3 -ث غبػ غـؿیت ای اكاضی ؿاكای بثغ تغقی بت . ای اكاضی ثلای ایزبؿ ـبی میلميی ببت تؾي ؿاؿ ــ

بی اػ ام آـمیت، بك ب ، ؿاكای لبثيت فف ـایت جؿ ؿك ثيبكی ام لتب ث ؿي ؿاكا ثؿ تىيالت مي

. آثی بت يتـ

فلت لارغ

. جبی يـكهی ثلای رغلافيب، ؿاب آماؿ االی اعـ تلا لونی. 1388اغلی مـ، غـ كضب، - 1

. ، ؿاب آماؿ االی اعـ تلا لونی(اليی- بؽتبی )جبی هئكفهی . 1386اغلی مـ، غـ كضب، - 2

ثلكی م یويبی هئكفهیىی ؿك بثغ آة ب ویل عبد ػيمی اىب زی . 1384عی لیؼت پبی، فلؿی، - 3

ؿاب آماؿ االی اعـ تلا لونی، ؿاىـ . ، پبیب ب وبكبی اكـRS-GISثل ثلؿاكی ثي ؿك تؼ غم ثب اتفبؿ ام

.91فغ . كابی ػ ارتبػی، ل رغلافيب

: اتفبؿ ام ؿكزی، غبؼ كؿی ، تؼيي ىببی بت رت اعـاث ـ میلميی ؿك بعك آفكی ثب1385الی، ت، - 4

.1فغ . www.SID.com، بیت ؿا بی وبی ولوي

.111هئيـكهی، اتبكات ؿاب تلا، فغ . 1385ولؿای، پلین، - 5

ویلبی ایلا ؽيبت هئكفهیىی پبئويبتهی آ، اتبكات بمب رغلافيبیی . 1381ولیی، ؿاي، - 6

.56يلبی ظ، فغ

بی كة بؽتی ت. 1379ػجـی، پلین، - 7 ا ث ظك تؼيي غبی بت تغقی بی واتللی ؿت كذثلكی ؾ

. 45فغ . پبیب ب وبكبی اكـ ؿاب تلا. ػی

تبحيل پؾ يالة ثل بثغ آة غم لل صلیب مزب، پبیب ب وبكبی اكـ، ؿاب تلا، . 1382. ی، يـ رب- 8

.134فغ

22

9- Bayat Movahhed, F. Farahnak, M. 1997, Biomass Rangeland Mapping, MSc Thesis, ITC,

Enschede, the Nether Lnds.

13- Blair, T.C and Mc pherson, J.G 1994 Alluvial fan processes and Forms. In: A.D. Abrahams

and A.J. parsons (eds). Geomorphology of desert environments. Chapman and Hall., pp.354-

367.

10- D.P. RAO,2002 .Remote sensing application in geomorphology. Tropical Ecology 43(1):

49-59, 2002. International Society for Tropical Ecology.

12- Warren W. Wood, 2010. Role of Ground Water in Geomorphology, Geology, and

Paleoclimate of the Southern High Plains, USA. Journal compilation © 2010 National Ground

Water Association.

1

دهستان آبگرم از بخش : مطالعه موردي(امكان سنجي توسعه گردشگري درنواحي روستايي

)سرعين در استان اردبيل

* دكتر بيژن رحماني

** بهرام ايماني

***محمد علي نظام محله

چكيده

ملي امروزه گردشگري به عنوان يكي از پيشرو ترين صنايع در حال رشد دنيا و ابزاري براي افزايش درآمد

در اين صنعت يكي از جذاب ترين و شايد جديدترين آن ها،گردشگري روستايي . كشورهاي دنيا به حساب مي آيد

چنانچه توسعه گردشگري درمناطق روستايي عنصري اساسي و يكي از . است كه اخيرا مورد توجه واقع شده است

ايجاد رفاه اجتماعي،حفظ ويژگي هاي اقتصادي –راه هاي نجات روستاها از فقر، مهاجرت،مشكالت اجتماعي

روستاهاي مورد . فرهنگ سنتي ، حفظ بافت سنتي روستاها ، ارتباطات فرهنگي ، حفظ منابع طبيعي قلمداد مي شود

با توجه به اين كه . روستاي دهستان آب گرم از بخش سرعين در شهرستان اردبيل مي باشد15مطالعه اين تحقيق،

شهر توريستي قرار گرفته اند،ولي از منافع حاصل ازفعاليت هاي گردشگري بي نصيب اين روستاهادر نزديكي يكي

مانده اند،كه يكي از داليل اين امردرناشناخته بودن توان ها و قابليت هاي توريستي اين روستاها و نداشتن طرح و

موجود امكانات و خدمات به همين دليل تحقيق حاضردرپي شناسايي جاذبه ها،وضع . برنامه براي آن ها مي باشد

گردشگري ، و تنگناهاي موجود در راه توسعه گردشگري روستايي در اين دهستان و در نهايت در پي ارائه

تحليلي بوده واز روش هاي –روش تحقيق دراين پژوهشي،توصيفي. پيشنهادات با توجه به وضع موجود مي باشد

با توجه به اين تحقيق مي توانيم اين نتيجه . استفاده شده استكتابخانه اي واسنادي براي گردآوري اطالعات درآن

را اخذ كنيم كه روستاهاي دهستان مورد مطالعه از جاذبه هاي ناشناخته زيادي برخوردارند ولي ازامكانات تفريحي

. ورفاهي اندكي برخوردار هستند

.گرم سرعينامكان سنجي؛گردشگري روستايي؛توسعه روستايي؛دهستان آب: واژگان كليدي

دانشگاه شهيد بهشتي گروه جغرافياي دانشيار *

دانشجوي دكتري جغرافيا و برنامه ريزي روستايي دانشگاه شهيد بهشتي**

دانشجوي كارشناسي ارشد جغرافيايي طبيعي دانشگاه شهيد بهشتي***


2

مقدمه

با مسائل و چالش هاي درنواحي روستايي كشور رن بيستم به پايان رسيده است هنوز توسعهكه ق در شرايطي

اند موفقيت آميزنبوده ونتوانسته روستايي متعددي مواجه است چراكه،راهبردهاي گذشته درزمينه توسعه نواحي

ين راهبردها در توزيعا. مسائلي همچون فقر،اشتغال،بهداشت،امنيت غذايي و پايداري محيط زيست را تامين كنند

يكي از راهبردهايي كه اخيرا .ازرشد و توسعه نيزموفق نبوده و سبب ايجاد مشكالت متعددي شده اند منافع حاصل

پتانسيل وداراي محروم درنواحي گردشگري وگسترش در اغلب كشورهاي جهان مورد توجه قرار گرفته،توسعه

دراين راستا توسعه صنعت گردشگري ).1384،2كريم پناه،(گسترش گردشگري است مي باشد براي هاي الزم

جوامع محلي،عوامل سياسي وبرنامه ريزان مورد توجه درنواحي روستايي به عنوان يك استراتژي جديد توسط

به ،روستايي مي تواند نقش داشته باشد مناطق ي مهم توسعه قرارگرفت،زيرابه اعتقاد آنان گردشگري به عنوان عامل

اقتصادي،اجتماعي جوامع روستايي مشكالت يگر گردشگري روستايي حكم دارويي مشترك براي عبارت د

).4، 1386سنايي،(محسوب مي شود

ار روستاييان قراردارد،از اين جا مي توان بهتياين كه هفتاد درصدازعرصه هاي طبيعي كشوردراخ با توجه به

ي توريستي پي برد،سفر ميليون ها گردشگر كه ممكن است به ازفعاليت ها اهميت مناطق روستايي در بهره برداري

دنبال ديدار گياهان،جانوران و يا انجام بررسي هاي اكولوژيكي، مطالعات زمين شناسي،معدن ومشابه آن باشند،آثار

ز اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي فراواني را مي تواند از خود به جاي گذارد كه ايجاد اشغال و توسعه روستايي ا

.آن است آثار مهمي

با توجه به مطالب فوق ، شهر سرعين و روستاهاي پيراموني آن با داشتن جاذبه هاي طبيعي ، فرهنگي ،

تاريخي، داراي قدرت جذب گردشگري در فصول مختلف سال هستند و مي توانند نقش عمده اي را در اقتصاد

اين كار پژوهشي بعد از بيان مباني نظري،به بررسي جاذبه در . منطقه و توانمند سازي مردم محلي داشته باشند

و راهكارهاي را براي بهبود ها،امكانات و خدمات وتنگناهاي گردشگري در دهستان آبگرم سرعين خواهد پرداخت

.روستاي دهستان مورد نظر ارائه خواهد داد15وضعيت گردشگري در

طرح مسئله و فرضيه هاي تحقيق

از فعاليت هاي گردشگري در مناطق روستايي،به امكان سنجي منابع و جاذبه ها و خدمات از آغ بايد قبل

وامكانات پايه اساسي براي هر نوع برنامه ريزي مي دراين مناطق پرداخت،زيرا شناخت منابع وامكانات گردشگري

: باشد؛در همين راستا،تحقيق حاضر در پي پاسخ گويي به سئواالت زيراست

د؟نجذب گردشگر دارالزم را جهت وفرهنگي تاريخي ،دهستان آبگرم پتانسيل هاي طبيعي روستاهايآيا -1

3

روستاهاي درموجود)زيرساختي كالبدي وعمراني،درماني،پذيرايي،اقامتي،تفريحي،ورزشي(آيا امكانات -2

دهستان آبگرم پاسخ گويي نيازهاي تفريحي و گذران اوقات فراغت گردشگران مي باشد؟

:به سواالت فوق فرضيات زير ارائه مي شود در جهت پاسخ گويي

ازتوانايي وپتانسيل هاي كافي براي جذب گردشگر برخوردار رسد روستاهاي دهستان آبگرم به نظرمي -1

.هستند

به نظر مي رسد روستاهاي دهستان آبگرم از امكانات كافي براي پاسخ گويي به نيازهاي تفريحي و گذران -2

.برخودارنيستنداوقات فراغت

تعريف مفاهيم و واژه ها )لفا

ي بررسي وانجام مطالعات امكان سنجي الزامي است،مطالعه،قبل ازبرنامه ريزي براي يك منطقه :امكان سنجي

وضعيت ظرفيت الزم،ميزان توسعه وتسهيالت موردنياز،سنجش وضع موجودومطالعه امكانات بازار،ميزان سنجش

امكان سنجي يك پروژه ازلحاظ مزيت )1383،46قادري،(الزامي است موردانتظاردربرنامه ريزي گردشگري روستايي

هاي مختلف اقتصادي به طوركلي هميشه مدنظرمي باشند،همچنين عالوه بر تجزيه وتحليل اقتصادي پروژه،تجزيه

وتحليل حساسيت محيط واحتمال ايجادخطردرصورت انجام پروژه معموالتوسط تعدادي ازپژوهشگران براي

. )1387،25نصرتي،(وري اقتصادي پروژه صورت مي گيردتشخيص سودآ

گردشگري روستايي را عبارت است ازفعاليت ها و گونه هاي مختلف گردشگري در :گردشگري روستايي

محيط هاي مختلف روستايي و پيرامون آن ها كه دربر دارنده آثار مثبت و منفي براي محيط زيست روستا، انسان

. )1385،10مطيعي لنگرودي، ايماني،(و طبيعت مي باشد

را فرآيند افزايش توان جمعي در بهره برداري پايدار از آن توسعه روستايي محققان در تعريف :توسعه روستايي

محيط زيست در جهت بهگشت زندگي و سازگاري با ارزش هاي فرهنگي اجتماع تعريف مي كنند

.)29؛ 1383رضواني،(

مباني نظري تحقيق)ب

در زمان گسترش اوليه . م ترين و اصلي ترين جاذبه گردشگري روستايي، به طور سنتي خود روستا مي باشدمه

گردشگري روستايي بسياري از بازديد كنندگان با لذت بردن از ويژگي هاي طبيعي و فرهنگي اقناع مي شدند و نياز

در سال هاي اخير كيفيت بهتر و .كمي براي روي آوردن به جاذبه هاي اضافي ديگر را احساس مي كردند

استاندارهاي باالتر خدمات و راحت طلبي جايگزين عقايد و انتظارات اوليه درباره گردشگري روستايي شده است

و ايجاد فعاليت هاي گوناگون، افرادي را كه به تعطيلي مي روند در طول مدت اقامت سرگرم و فعال نگه مي دارد

بررسي هاي مختلف گردشگري روستايي بايد به بررسي و بحث پيرامون طبقه بندي قبل از .)48، 1388، ايماني(

جاذبه ها و منابع موجود در روستاها پرداخته شود، زيرا طبقه بندي گردشگري روستايي منوط به نوع جاذبه هاي

4

به اجزاي فرعي منابع عمده گردشگري روستا ها به دو دسته كلي منابع طبيعي و انساني و. موجود در روستا است

: زير تقسيم مي شوند

هوا ؛زمين شناسي و خاك ؛حيات وحش شامل حيوانات و گياهان يك روستا ؛چشم انداز هاي زيباي طبيعي

سكونتگاههاي روستايي ؛تاسيسات مربوط به فعاليت هاي كشاورزي ؛پرچين ها و مرزهاي مزرعه ها ؛وكيفيت آن

جريان ؛راه ها، جاده ها و خيابان هاي روستاها ؛و باستاني روستايي ساختمان سنتي ؛و شيوه ساخت آن ها

رسوم ويژه، زبان، لباس محلي، ؛جنگل ها و مراتع و مزارع ؛آب و كيفيت آن ؛رودخانه ها، تاالب ها و درياچه ها

.(Garrod, wornell, Youell, 2006, 119)صنايع دستي، سنن، موسيقي، جشنواره ها و شيوه معاش

با توجه به موارد فوق از آن جا كه نواحي روستايي داراي توانمندي بالقوه و پتانسيل هاي طبيعي و فرهنگي پس

مي توان انواع گوناگوني از گردشگري روستايي را بر شمرد كه با توجه به اهداف . براي توسعه گردشگري است

يي شكل مي گيردگردشگري و بر اساس شرايط فرهنگي، اقليمي و اقتصادي نواحي روستا

توسعه ي روستايي درايران و جايگاه گردشگري در آن

ابتدا جاذبه هاي طبيعي و در مرتبه ،جاذبه هاي گردشگري روستاهاي ايراني را مي توان به دو بخش تقسيم كرد

باط مستقيم آغازين زنجيره ي سكونتگاهي در ارت كه روستا به عنون حلقه ي دوم جاذبه هاي انساني،با توجه به اين

از اين منظرداراي قابليت باالي .عي كشور در اختيار روستاييان استبا طبيعت قرار دارد،بيشترين عرصه هاي طبي

است،بررسي جغرافياي طبيعي ايران و نيز امكان سنجي هر كدام از جاذبه هاي ) اكوتوريسم(گردشگري درطبعيت

آن است كه اكوتوريسم درايران يك منبع اقتصادي كم نظير اكوتوريستي قابل سرمايه گذاري در كشور ما بيانگر

. )1384،48،كريم پناه ( خاص بسيارمستعد و البته رها شده به حال خود است

در ايران،بعد انساني آن مي باشد، كه به اعتقاد بسياري از گردشگري روستايي دومين بخش جاذبه هاي

تاكيد مي كند كه گردشگري روستايي بايستي به صورت »نيلسون«انچهچن،انديشمندان مهم تر از بخش اول است

يك شيوه ي زندگي كه بيشتر برپايه عقايد مربوط به جوامع روستايي و نحوه مجزا شدن آن از هر چيزي كه به نام

وي مدعي است كه بيشترجاذبه هاي روستايي منشعب شده از بعد فرهنگي از سوي مردم . شهر است درك مي شود

ساكن در آن منطقه مي باشد و اكوتوريسم را به صورت زير مجموعه اي از گردشگري روستايي كه معطوف به

,Kajanus,kangas,kurttila(مناطق كشاورزي جمعيت دار مي باشد ژيكيامنيت اجتماع و صحت اكولو

2004,500.(

اين توانايي . مينه جذب گردشگر دارنددر مجموع مي توان چنين استنباط كرد روستاهاي كشور توان باالي در ز

دولت درراستاي برنامه ريزي گردشگري . كه بهره مندي از آن نيازمند برنامه ريزي است. نيروي بالقوه است

درنواحي روستايي، روستاهاي را كه در سطح كشور داراي توان الزم براي جذب گردشگر هستند رابه تفكيك

است در درآنها بعمل آورده اماتي جهت بهره برداري هاي گردشگرياستان شناسايي كرده و يك سري اقد

.تعداد روستاهاي هدف گردشگري به تفكيك استان ارائه شده است1نمودار

5

مي توان به اين نتيجه مهم رسيد كه گردشگري خارجي در ايران از يك نوسان 2 نموداربا توجه آمار ذكر شده و

و تاكيد به اين بخش از گردشگري نمي تواند براي كشور يك منبع درآمدي رشدي هميشگي برخوردار بوده است

بررسي آماري مسافران خروجي از كشور طي برنامه پنجساله اول نشان چنانچه ،دائمي بوده و ايجاد اشتغال نمايد

1/5 ميليون دالر ارز، حدود 450هزار گردشگر به كشور و كسب 900دهد كه در اين دوره،همزمان با ورودمي

دالر به ازاي هر نفر، 1000ميليون نفر اتباع ايراني به خارج از كشور مسافرت كرده و با احتساب خروج حداقل

تفاضل در آمد و هزينه هاي بخش . ميليارد دالر از طريق اين مسافران از كشور خارج شده است 1/5مجموعا

دالر دميليار 6/4ارچوب سياست هاي سازندگي،حدودگردشگري در طول برنامه اول، نشان مي دهد كه ايران در چ

).1380،65رهنمايي،(تراز مبادله منفي در بخش جهانگردي داشته است

چندان رضايت بخش و مطلوب وضعيت ايرانجهاني بياندازيم گردشگرياگر نگاهي به ارقام همچنين

68رتبه ) نفر1008000(ظ تعداد گردشگر كشور ايران از لحا2000در سال WTOنيست،طوري كه طبق برآوردهاي

كريم (را در سطح جهاني دارا مي باشد 77نيز، رتبه) دالر 477000000(و از نظر در آمد ارزي حاصل از آن

.)1384،49پناه،

ري كه از جانب مسافرت اتباع وكه در مورد گردشگري خارجي شد و همچنين ضر يپس با تمامي تفاسير

ور نصيب كشور مي شود بايد مسووالن امر توجه خود را هر چه بيشتر روي گردشگر داخلي از ايراني به خارج كش

گردشگري روستايي متمركز كنند تا از خروج ارز و سرمايه از مملكت جلوگيري و نيز زمينه هاي توسعه جمله

روستايي در

1387درسال گردشگري به تفكيك استان هدف تعداد روستاهاي: 1نمودار

6

1387،2سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري،: عمنب

وميزان درآمد ارزي حاصل از آن1383الي1348نمودار روند ورود جهانگردان خارجي به ايران از سال :2نمودار

1386،15كرمي،چگيني،:منبع

هاي توسعه روستايي گردشگري روستايي متمركز كنند تا از خروج ارز و سرمايه از مملكت جلوگيري و نيز زمينه

. در كشور فراهم شود

معرفي منطقه مورد مطالعه)پ

1280000درجه عرض جغرافيايي با مساحتي بيش از 09/38درجه طول جغرافيايي و 04/48شهر سرعين در

دهستان .مترمي باشد1650ارتفاع متوسط شهراز سطح دريا . كيلومتري غرب شهر اردبيل قراردارد28متر مربع در

روستاي15شامل)شهرسرعين نيزدرمحدوده ي اين دهستان مي باشد(كيلومترمربع 1/261با مساحتي درحدود بگرمآ

آق قلعه،ويند كلخوران،كلخوران :سكنه مي باشد،روستاهاي داراي سكنه اين دهستان عبارتنداز داراي

. )1382،5ادق مغانلو،ص) (1نقشه(ويند،وريناب،كنزق،و آلوارس كه مركز دهستان روستاي وريناب مي باشد

7

،بخش سرعين داراي دودهستان به نام هاي آب گرم و سبالن مي 1385براساس سر شماري عمومي نفوس سال

. نفر جمعيت مي باشد 7844خانوار و1718تعداد كل جمعيت اين دهستان. باشد

در ايران دهستان آبگرم سرعينموقيعت :1نقشه

توان هاي گردشگري دهستان آبگرم)ت

جاذبه هاي طبيعي)1) ت

آب و هوا)1)1)ت

ويژگـي سرعين به يمن وجود سبالن و نقش آن در اعتدال آب و هوا،داراي چهار فصل منظم بـا خصوصـيات و

با توجه به وضعيت آسايش اقليمي منطقه سرعين، گرم ترين ماه هاي .هاي خاص هر كدام از اين فصل ها مي باشد

درجـه سـانتي گـراد، شـرايط آب و هـوايي مناسـبي بـراي 17و5/17ين درجـه حـرارت سال ، تير و مرداد بـا ميـانگ

درجه سانتي گـراد بـا توجـه 1/1و -6/2و -5/3سردترين ماه هاي سال هم با ميانگين. گردشگران تابستاني مي باشد

8

د به برف و يخبندان منطقه مناسب ترين زمـان بـراي گردشـگران و عالقـه منـدان ورزش هـاي زمسـتاني مـي باشـ

).1384،8اسبقيان،(

ناهمواريها)2)1)ت

سرعين و روستاهاي آن به لحاظ موقعيت جغرافيايي و طبيعي خود از شمال و شمال غرب به كوه ها و

مترارتفاع،تلكه 3500مترباارتفاع،قره برون3120متر،آيقار3801ارتفاعات سبالن ازجمله بابا مقصود با ارتفاع

متر ارتفاع منتهي مي شودكه اين 4811اي معروف نظيرقله سلطان سبالن با ارتفاعهمچنين سايرقله ه،متر3780داغي

در سال هاي اخير از سوي سازمان . كوه ها وارتفاعات در هر يك از فصل ها و جاذبه هاي خاص خودشان را دارند

ار به عنوان هكت6879متراز سطح درياهاي آزاد و به وسعت3600حفاظت محيط زيست،قله سبالناز محدوده ارتفاع

از دره ها و دربندهاي ). 1387،6اداره حفاظت محيط زيست استان اردبيل،(.اثر طبيعي ملي معرفي گرديده است

اسنزدره سي «يا »دره اسب مرز«معروف سبالن كه جزو روستاهاي دهستان آب گرم نيز مي باشند مي توان به

هاي شرقي سبالن و يكي از كه از دره »لرقزل گل «يا»گلستان دره«ونيز»قزل گول لردره سي«يا»دره آلوارس«و»

).gdoe.or www.iran(رود هاي آن به شمار ميترين و باصفاترين درهعريض

منابع آب،هيدرولوژي ) 3)1)ت

نه شاه نشينرودخا،رودخانه درويش چاي بهمي توان از جريان هاي سطحي آب در روستاهاي دهستان آب گرم

مسيل و دره اين رودخانه داراي چشم انداز بسيار ،رودخانه كنزق چاي،رودخانه بيله درق،درهرودخانه ساري،چاي

.هيچ استفاده از آن نمي شودزيباي است كه تقريبا

ر از آبشا آبشار روستاي ورگه سران؛اين:از آبشارهاي موجود در اين دهستان مي توان به موارد زير اشاره كرد

ورگه سران با صخره ها درمسيررود حاصل از آب چشمه ها،چشم اندازي » قيرخ بوالغ « برخورد آب چشمه هاي

مورد بعدي آبشارهاي رودخانه روستاي بيله درق است؛اين آبشارها در طول مسير . زيبا به وجود آورده است

رودخانه در داخل روستا ايين و منتهي اليهرودخانه بيله درق كه يكي از آن ها در همان محدوده انتهايي قسمت پ

. قرار گرفته است

در دامنه هاوارتفاعات روستاي اين چشمه آبشارازچشمه هاي واقع؛چشمه آبشار گرگر در روستاي آلوارس

آن نهاده اند؛اين را به »گرگر«اين رودخانه،اهالي اسم آلوارس سرچشمه مي گيرد،به خاطرحجم و شدت جريان

چشمه آبشار با دارا بودن چشم اندازهاي زيبا دره قزل گول لر آلوارس منحصر بوده و مي تواند از نظر گردشگري

. ليتردر ثانبه دارد 500از كيلومتر از روستا فاصله وآبدهي بيش 5اين چشمه آبشار حدود .مورد توجه قرار گيرد

سرعين و روستاهاي دهستان آب گرم،چشمه هاي آب سرد و آب گرم از مهم ترين جاذبه هاي گردشگري شهر

معدني است كه در منطقه وجود دارد،اين آب ها از منابع مهم هيدرولوژي منطقه محسوب مي شوند،از ميان چشمه

هاي ذكر شده،بيشترين تعداد چشمه هاي آب سرد معدني در روستاهاي دهستان آب گرم واقع هستند،درمقابل

دهنه چشمه 38 مجموعا .است تعدادچشمه هاي آبگرم معدني درداخل محدوده شهر سرعين واقع شدهبيشترين

) 1387،2مركزخدمات كشاورزي سرعين،(آب سرد در منطقه وجود دارد

9

پوشش گياهي دهستان آبگرم) 4)1)ت

از ابراين ازنظر پوشش گياهيو دهستان آبگرم درمحدوده كوهستان سبالن قرارگرفته بن با توجه به اين كه سرعين

شناسايي شرايط كلي حاكم براين منطقه تبعيت مي كند،لذا براي بررسي پوشش گياهي دهستان آبگرم به بررسي و

كنند كه عبارتند هاي زيادي از گياهان كه در سينوزي سبالن شركت ميگونه.پوشش گياهي منطقه سبالن مي پردازيم

اين گياهان كه خود را . ر مرغ كوهي،گل سنبل، الله سرنگون،زنبق و نوعي سيزابشقايق نعماني، گل حسرت، شي :از

اند،در صورت توسعه وگسترش افزوده زيادي براي منطقه سبالن و كشور خواهند با شرايط خاص سبالن تطبيق داده

يز نقش بسزايي داشت،پوشش گياهي سبالن، عالوه بر ارزش ،غذايي و دامي در كنترل سيالب و آبخيزداري منطقه ن

همچنين از جاذبه هاي گردشگري پوشش گياهي يك .كنددارد كه لزوم حفاظت، حراست از آن را توجيه مي

).1384،48اسبقيان،(منطقه،خاصيت دارويي اين گياهان مي باشد،

جاذبه هاي تاريخي دهستان آبگرم )2) ت

ــه ــا از جمل ــتان ه ــتاني گورس ــرم ي باس ــتان آبگ ــه دهس ــوان ب ــي ت ــا گم ــتان ه ــتاهاي ي ورس ــازير،كرد روس گ

مكعب مسـتطيل و بـا گورستان هابا اشكال هندسي عمدتا اينسنگ قبور .اشاره كردده،كنزق،آلوارس،ويند كلخوران

عالئمي نظير،آيينه،قيچي،تنديس هايي با تراش ناقص به شكل حيوانات در ابعاد و اندازه هاي گوناگون با اسـتفاده از

دردو كيلـومتري شـمال همچنين .خارا و غيره كه نشان و يادگاري از دوران مختلف استسنگ هاي رسوبي،آذرين،

اي رسوبي به ارتفاع پنجاه متر كه در كنـار يكـي از اردبيل به نير برروي تپهغرب روستاي ويندكلخوران، برسر راه

در . ار هم وجود دارنـد هاي كنهاي سنگي به صورت اتاق و اتاقكهاي رودخانه بالخلو واقع شده،دخمهسرشاخه

. سنگي، تصويري برروي سنگ كنده شده كه در حاشيه آن حروفي نوشته شده است هايداخل يكي از اين دخمه

يك سلسله خانه هاي صخره اي وزير زميني با ي كنزق نيزدر حوالي دامنه جنوب،جنوب غربي و شرقي روستا

ر اساس اظهار نظر كارشناسان ميراث فرهنگي با توجه به ب. اشكال و فضا هاي كنده شده شگفت انگيز قرار دارد

پيدا شدن سفال خاكستري در محدوده داخلي و خارجي آن قدمت اين منطقه و آثارآن به هزاره اول قبل از ميالد

).1387،3استانداري اردبيل،(مي رسد

:فرهنگي و ورزشي –جاذبه ها ي اجتماعي) 3) ت

غيرهاي مردم شناختي است كه ازشيوه نشست و برخاست و ازدواج گرفتـه تـا ترين متآداب و رسوم ازپر دامنه

اي ازابعـاد ايـن متغيـر مـي بـه معرفـي گوشـه ادامـه دركـه . گيـرد برگزاري مراسم ملي و مذهبي را در بـر مـي

هاي ملي و مذهبي،شـور و شـوق وصـف مردم اين خطه در جاري ساختن آداب ورسوم اعياد و جشن.پردازيم

.توان اشاره كرد ساالما ميتوان به عيد نوروز،غديرخم،عيد قربان،رسم شالاز اين ميان مي. رندناپذيري داارائه شده در سرعين صنايع دستي و توليدي مردمان روستاها، عشاير و همچنين هنرمنـدان شـهر ،صنايع دستي

ورت تجربي نحـوه خلـق و هاي شفاهي به صباشد كه هر كدام از خالقين اثرهاي هنري و دستي با آموزش مي

10

-گمارند،ازمعروفترين صنايع دستي اين منطقه ميايجاد چنين آثاري را آموخته و به توليد و بافت آنها همت مي

.اشاره كردهاي دست بافت فرشنمد،،جوراب،خورجين،جاجيم،ورنيگليم توان به

ند،كار اصلي شاهسون ها پرورش و اين منطقه اتراق مي كنند،شاهسون ها هستدر عشايري كه دربخشي ازسال

اين ،نگهداري گله هاي احشام و تهيه لبنيات و فرآورده هاي شيري مانند سرشير،كره،پنير،ماست و دوغ مي باشد

ونان محلي مي وعسل گردشگران لبنيات مي كنندوبه اطراق روستايي آلوارس عشايردرنزديكي پيست اسكي

.فروشند

يحيجاذبه هاي ورزشي و تفر) 4)3) ت

ازجاذبه هاي زيادي درزمينه ي ورزش هاي كوهستاني با توجه به ماهيت كوهستاني بودن آن دهستان آبگرم

از جمله فعاليت هاي ورزشي كه مي توان در محيط پيراموني روستاهاي دهستان آبگرم انجام داد . برخوردار است

.،وكوهنوردي اشاره كردمي توان به اسكي روي برف،صخره نوردي،سنگ نوردي،پياده روي

اين مجموعه . از جمله مجموعه هاي فرهنگي،گردشگري و ورزشي دهستان آبگرم،مجموعه آلوارس سبالن است

پيست اسكي در اين ،در يكي اززيباترين نقاط دهستان آبگرم و در دامنه هاي مرتفع و زيباي سبالن واقع شده است

12اين پيست در فاصله . ي از لحاظ وسعت در ايران مي باشدبزرگ ترين پيست اسك كهمجموعه قرار دارد

. )1387،5آبادگسترمهرگان،شركت (كيلومتري سرعين قرار گرفته است24وكيلومتري روستاي آلوارس

بررسي وضع موجود امكانات و خدمات گردشگري) ث

وضعيت تاسيسات زير بنايي ) 1)ث

و خانه بهداشت بجزگاز ه تاسيسات زير بنايي الزم مثل آب، برق،تلفناز هم روستاهاي دهستان آب گرم،اكثرا

بهره مند هستند و ازاين لحاظ زير ساخت هاي الزم براي استقرار تاسيسات مربوط به فعاليت هاي گردشگري

د،مي باشناز جهت راه هاي ارتباطي تمامي روستاهاي مورد مطالعه داراي جاده آسفالته .رادرخود دارا مي باشد

كيلومتر؛تا شهر اردبيل از طريق جاده 1-2متوسط فاصله اين دهستان تا شهر سرعين ازطريق جاده آسفالته متوسط

.مي باشدكيلومتر26-38تا فرودگاه اردبيل متوسط وكيلومتر 18-31آسفالته دوبانده متوسط

درروستاهاي دهستان آبگرم اقامتي وضعيت موجود مراكز پذيرايي و)2)ث

فقط سه روستاي آلوارس،گازيرو بيله درق داراي واحدهاي پذيرايي اعم از آبگرم روستاي دهستان 15از

از ميان روستاهاي دهستان آبگرم فقط مي باشند،همچنينوبقيه فاقد اين واحد ها هستند رستوران وسفره خانه سنتي

اتاق و يك كمپينگ اقامتي در روستاي ويند 35ودو واحداقامتي در روستاي بيله درق با چهار روستاي شايق،گازير

در شهر سرعين ذكرشدهبه غيراز موارد،)87،1387استانداري اردبيل ،(كلخوران داراي مراكز اقامتي هستند

. واحداقامتي وجود دارد كه گردشگران روستاهاي آبگرم مي توانندازآن ها استفاده كنند222نيز

11

هنگيوضعيت موجود مراكز تفريحي وفر )3)ث

هيچ گونه مركز تفريحي براي استفاده و بيله درق به جزروستاي آلوارس در روستاهاي دهستان آبگرم تقريبا

در روستاهاي دهستان آبگرم دردو روستاي همچنين ).1387،4آبادگسترمهرگان،شركت (گردشگران وجود ندارد

ي داخلي اين چشمه ها هيچ گونه آلوارس و بيله درق كه داراي چشمه هاي آب معدني هستند،در محوطه

.تاسيسات و امكانات رفاهي تعبيه نشده است

وضعيت موجود گردشگري در دهستان آبگرم ) ج

تعداد گردشگران وارد شده به منطقه سرعين)1)ج

كه از اين مي كنندسرعين بازديد شهرحدود سه ميليون نفر گردشگر از ساالنه محلي ظهارات مسئوليناطبق

مي كنندديدن وآلوارس از روستاهاي دهستان آب گرم به خصوص از روستاهاي بيله درق% 25داد حدودتع

)114، 1387رحمتي ،(

متوسط ماندگاري و مبدا عمده گردشگران )2)ج

انجام شد ، نيمي از 1385براساس آمار گيري انجام شده توسط ميراث فرهنگي استان اردبيل در مرداد ماه

شبانه روز ذكر كرده 3تا 2مورد پرسش قرار گرفتند، مدت اقامت خود را 1385كه در سرعين در سال مسافراني

سازمان (مستدل است اين رفتار مسافران و اقامت كوتاه آن ها در سطح استان و همچنين شهر سرعين كامال. اند

ان آبگرم مستعد ماندگاري طبق اظهارت مسئولين محلي دهست .)1385ميراث فرهنگي،صنايع دستي،گردشگري،

گردشگران در روستاهاي دهستان نصفه روز و يا چند ساعته است و اقامت شبانه در اين روستاها ندارند، با توجه

. به اين موضوع الگوي گردشگري دهستان آبگرم يك روزه مي باشد

تجزيه و تحليل وضع موجود گردشگري در دهستان آبگرم وآزمون فرضيه ها) چ

از شناخت ابعاد چند گانه فعاليت هاي گردشگري در محدوده روستاهاي دهستان آب گرم سرعين الزم پس

است تا با ديدي منسجم اصلي ترين و كليدي ترين عوامل ومولفه هاي مؤثر بر توسعه گردشگري به بوته ي تحليل

.مي باشد استراتژيك –ليل كيفي گذاشته شود با توجه به ماهيت مطالعات مناسب ترين تكنيك تحليل ، تكنيك تح

روش تجزيه و تحليل نقاط ضعف،قوت،فرصت ها وتهديدها،وسيله ي تجزيه و تحليل كيفي است كه چارچوبي

اين روش اهداف را روشن ساخته . جامع با ساختاري منطقي وعيني جهت ساماندهي اطالعات كيفي ارائه مي نمايد

يند برنامه ريزي و تدوين اهداف را حسب واقعيت هاي موجود و وضعيت موجود را شفاف مي كند و فرآ

لذا در اين مرحله بايستي كليدي ترين . ساماندهي و در نهايت نتايج ودست آوردها را مستند به عينيت مي نمايد

. دهستان را از طريق اين تكنيك به محك آزمايش زد روستاهاي عوامل ومولفه هاي مؤثر بر توسعه گردشگري

تحليل عوامل طبيعي - 1

12

نقاط قوت ) الف

آب وهواي مطبوع و ييالقي در فصل تابستان؛وجود كوه سبالن در اين منطقه و برف كافي در بيشتر فصول سال؛ -

وجود دامنه هاي زيباي سبالن؛ وجود آبشار زيباي گورگور در روستاي آلوارس و آبشار رودخانه بيله درق؛ -

كلخوران،كلخوران ويند،اسب دي دره،كرده ده،وريناب،آلداشين،گازير،كنزق،وين،سارودربندهايوجود دره ها -

دربند ورگه سران؛ وجود رودهاي درويش چاي،ساري دره،كنزق،شاه نشين چاي،بيله و مرز،قزل گول لر آلوارس

درق؛

وجود آب هاي معدني روستاهاي بيله درق و آلوارس،اوجور،الطران؛ -

نقاط ضعف ) ب

پاييز و زمستان كه منجر به عدم استقبال گردشگران و در نتيجه فصلي شدن گردشگري دهستان سرماي هوا در -

شده است؛

عدم وجود دسترسي هاي مناسب به مناطق جذاب و ديدني كوهستاني؛ -

بي توجهي به مسيل كنزق چاي روستاي كنزق ومسيل هاي رودخانه هاي روستاهاي ديگر؛ -

احي شده براي صعود به سبالن از طريق روستاها وجود ندارد؛وجود گسل بيله درق ارتباط مناسب و از قبل طر -

وگسل سرعين در دهستان مورد مطالعه و به تبع آن لرزه خيزي هر چند اندك منطقه؛

آسيب پذيري باالي اكولوژيك وعدم رعايت اصول حفاظت اكوسيستم كوهستان ودره با توجه به تبود طرح هاي -

ناهموار منطقه كه انجام اقدامات مختلف را با محدوديت ه در زمينه مرتع داري؛ توپوگرافي نسبتاحفاظتي به ويژ

مواجه مي كند؛

فرصت ها )پ

بسيار اقليم زمستاني منطقه و طبيعت آن براي ورزش هاي زمستاني نظير اسكي و كوهنوردي و كوهپيمايي -

قابليت هاي فراواني براي توسعه و جذب گردشگر دارد؛ پيست اسكي روستاي آلوارس وتوسعه آن بوده ومناسب

تاكيد بر قابليت هاي مهم روستاهاي منطقه براي جذب گردشگر،به طوري كه اين منطقه به عنوان هدف در ايام -

تابستان مطرح شود و بارزترين گزينه براي سفر در فصل تابستان باشد؛

بكر،عشايرمي تواند روستاهاي منطقه را به عنوان كلكسيوني گياهي وجود كوهستان سبالن،آبهاي معدني،پوشش -

از جاذبه ها براي انواع ساليق مختلف معرفي كند؛

امكان فراهم كردن شرايط استفاده از اين آب هاي معدني منطقه هم به صورت ورزشي و هم به عنوان منطقه ويژه -

ده از آن و اشتهار آن در سطح داخلي و خارجي؛آب و استفاده از اين موهبت طبيعي به اشكال مختلف و استفا

13

امكان معرفي و استفاده بهينه از مراتع و گياهان دارويي منطقه و چشم اندازهاي طبيعي در جهت جذب گردشگر؛ -

امكان ايجاد مجتمع هاي آب درماني مدرن در روستاهاي بيله درق و آلوارس؛ -

بين روستاهاي دهستان وشهر سرعين و شهر نيروشهر اردبيل،فاصله كريدور ارتباط دهنده امكان پذيري برقراري -

اين روستاها درتوسعه گردشگري كمك اندك ميان اين دهستان وديگر مراكزگردشگري اطراف مي تواند به نسبتا

.شاياني كند

تهديدها )ت

منطقه سرعين؛در يگردشگري عدم پايداري اقتصاد منطقه در صورت ادامه روند فصلي بودن فعاليت ها -

امكان آلودگي آب و هوا به علت گسترش تاسيسات اقامتي؛ امكان برهم خوردن تعادل اكوسيستم منطقه بر اثر -

مراجعه بيش از حد گردشگران؛

به علت مراجعه بيش از حد گردشگران ممكن است آلودگي هايي در اين محدوده به وجود آيد و حالت بكر -

بودن آن از بين برود؛

زياد دراين محدوده،امكان فرسايش جاده هاي روستاها در صورت عدم كنترل و بهسازي وجود علت بارش به -

دارد؛

در اثر ازدياد جمعيت ومسافران و استفاده بيش از حد،امكان از دست دادن مزيت هاي نسبي منطقه مانند بكر -

بودن و سكونت و آرامش آن وجود دارد؛

تحليل عوامل اقتصادي) 2

نقاط قوت)لفا

فراهم بودن زمينه ونيز از نظر وضعيت كشاورزي و زنبورداري دهستان از موقعيت اقتصادي خوبي برخوردار است -

گسترش فعاليت هاي غير كشاورزي؛

بيشترين تعداد بازديد كنندگان دهستان آبگرم و شهر سرعين،قشري با درآمدمتوسط هستند؛ -

له انواع ، ورني ، فرش ، گليم ، جاجيم ، جوراب و نمد؛تنوع توليدات صنايع دستي از جم - -

فرآورده هاي لبني و كشاورزي ازقبيل دهستان از طيف وسيعي از غذاهاي محلي و بومي روستاهاي برخورداري -

و عسل كه براي افراد ميهمان و غريبه واجد ارزش فراواني است؛

نقاط ضعف )ب

14

غير همچنينگردشگري درروستاهاي كه گردشگري درآن ها شكل گرفته؛ اشتغال افراد غير بومي در فعاليت هاي -

بومي بودن اكثر فعاالن در بخش زنبورداري در روستاهاي مورد مطالعه؛

كوتاه بودن و گردشگري شده است؛ هستان كه منجر به ناپداري اشتغال دربخشدفصلي بودن فعاليت ها دراين -

مدت اقامت گردشگران در منطقه؛

كه اين امر منجر ،يت چشمه هاي معدني دولتي است كه به صورت مناقصه به افراد غير بومي واگذار مي شودمالك -

به خروج نقدينگي از منطقه مي شود؛

از ايجاد بوفه و مغازه در مراكز و روستاهاي محل تمركز گردشگران؛ استانممانعت اداره منابع طبيعي -

ار پايين است كه اين امر در كاهش تقاضاي گردشگران مؤثر است؛وضعيت ارائه خدمات در چشمه ها بسي -

عدم تبليغ كافي و عدم انجام پروژه هاي امكان سنجي گردشگري در دهستان آب گرم كه منجر به عدم بهره -

برداري مناسب و توسعه گردشگري در منطقه شده است؛

بيله درق و آلوارس؛مديريت سنتي چشمه هاي آب معدني بهره برداري مناسب و عدم -

هيچ گونه كنترلي بر روي قيمت ها صورت نمي گيرد بسياري از مراكز اقامتي مالك قيمت اتاق را مدل ماشين -

مسافر قرار داده اند؛

فرصت ها )پ

توسعه امكانات دهستان و سرعين به نحوي كه تمامي اقشاردرآمدي،امكان بهره مندي از خدمات ارائه شده را -

امكان جذب سرمايه گذاري و حتي سرمايه گذاران بين المللي دردهستان آبگرم و شهر سرعين؛ونيز ند؛داشته باش

متوسط باالي قيمت زمين مي تواند موجب رونق اقتصادي و نشان دهنده تقاضاي سرمايه گذاري باشد؛ -

ه اين موضوع است كه تعداد شاغلين بخش كشاورزي و بيكاري پنهان اين بخش از نيروي انساني،نشان دهند -

منطقه ظرفيت ايجاد اشتغال جديد را دارا است؛

مي توان از ظرفيت كشاورزي منطقه براي ايجاد فعاليت هاي مربوط به اگروتوريسم بهره گرفت و منبع درآمدي -

براي كشاورزان ايجاد كرد؛جديدي

تاي بيله درق و آلوارس و شهر سرعين گام با برنامه ريزي صحيح و ايجاد مجتمع هاي آبدرماني پيشرفته در روس -

بلندي در جهت اعتالي اقتصاد گردشگري منطقه مي توان برداشت؛

تهديدها )ت

ماهه سال كساد است؛ 9فصلي بودن فعاليت اقتصادي دهستان كه در طول -

15

عدم استفاده صحيح بخش خصوصي از منابع آب و ضعف نظارت بخش دولتي؛ -

ان كم و در نتيجه تقاضاي سفر به منطقه كاهش مي يابد؛ميانگين اقامت مسافر -

در سال هاي آتي احتمال اين كه بخش كشاورزي كوچك شده و سنتي باقي بماند وجود دارد؛ -

؛باشدوضعيت كنوني برنامه ريزي نمي تواند جوابگويي جذب افراد با درآمد باال براي سرمايه گذاري -

حتي اهالي شهر اردبيل؛،ه دهاي روستاهاي دهستان آبگرم براي مردمشناخته نبودن توان هاي و جاذب -

اجتماعي –تحليل عوامل فرهنگي) 3

نقاط قوت )الف

گورستان،دهكده صخره اي ويند كلخوران ،وجود معماري هاي صخره اي روستاي كنزق :آثارباستاني ازقبيلوجود -

وجود امام زاده سيد صادق روستاي كنزق؛ و كلخورانهاي تاريخي روستاهاي گازير،كرده ده،كنزق،آلوارس،ويند

وجود برخي اقوال تاريخي مبني بر اقامت زردتشت در سبالن و تقدس سبالن؛ -

وجود جلوه هايي از زندگي عشايري در منطقه؛ -

رواج غذاهاي محلي و بازي هاي محلي در دهستان ؛ -

نقاط ضعف )ب

حاكميت ديدگاه بخشي و واگرا در حوزه هاي مختلف؛فقدان مديريتي قوي وتوانمند و كارا و -

ضعف در شناساندن جاذبه هاي فرهنگي،تاريخي دهستان آبگرم؛ -

تاريخي بوسيله آب هاي معدني؛ -تحت الشعاع قرار گرفتن جاذبه هاي فرهنگي -

هداري امام زادگان عدم وجود سطح باالي مشاركت اجتماعي به ويژه در زمينه بهره برداري از منابع آب ونيز نگ -

منطقه؛

روند تخليه جمعيت روستاهاي دهستان آب گرم طي دهه هاي اخير قابل توجه بوده است،زيرا مراكز گردشگري -

نيازمند يك جمعيت پشتيبان و حامي است؛

عدم رعايت بهداشت ازسوي بسياري ازاستفاده كنندگان ازآب هاي معدني وعدم آموزش مناسب به استفاده كنندگان

از آب هاي معدني؛

فرصت ها )پ

16

امكان برقراري تورهايي در تابستان براي بازديد از عشايري كه به دامنه هاي سبالن كوچ مي كنند؛ -

معرفي و ترميم غارهاي روستاي ويند كلخوران؛ -

با برگزاري نمايشگاه ها و بازارچه هاي صنايع دستي مي توان به جذب توريست كمك نمود؛ -

ستفاده از پيست اسكي آلوارس در برگزاري جشنواره كوهستاني؛امكان ا -

.جلب و جذب بخشي از گردشگران منطقه گيالن از طريق تبليغات -

تهديدها )ت

از بين رفتن پتانسيل هاي فرهنگي و باستاني درصورت ادامه روند فعلي مبني بربي توجهي به آن ها؛ -

افزايش نرخ بيكاري بخصوص در بخش و توليدات كشاورزي؛احتمال خالي از سكنه شدن روستا و افت -

كشاورزي؛

امكان دارد سنن و آداب و فرهنگ محلي به يك كاالي نمايشي تبديل شود؛ -

به علت فعاليت واشتغال افرادغير بومي درفعاليت هاي گردشگري منطقه،يك نوع بدبيني دراهالي روستاها بوجود -

د اهالي شده است؛آمده كه باعث عدم مسئووليت وتعه

باعدم فراهم بودن امكانات الزم براي پركردن اوقات فراغت روستاييان وشهروندان رو به تفريحات كاذب،پرخطر -

خواهند آورد؛

تحليل عوامل زيرساختي )4

نقاط قوت )الف

سبالن،شهرستان فاصله بسيار كم منطقه سرعين به انواع مراكز گردشگري نظير گردنه حيران،درياي خزر،رشته كوه -

كيلو متري اين دهستان انواع جاذبه هاي تاريخي به چشم مي خورد؛ 60نير،يعني تاشعاع متوسط

برخورداري روستاهاي دهستان آبگرم ازجاده آسفالته و افزايش سطح دسترسي به تسهيالت خانوار در كل استان؛ -

برخورداري تمامي روستا ها از و عينسراب تا سر –اجراي پروژه چهار باند كردن سه راهي اردبيل -

ويند وشايق،گازير،وجود تاسيسات اقامتي در روستاهاي آلوارس،بيله درق و خانه بهداشت،آب،تلفن،برق ودبستان

كلخوران؛

پيست اسكي ومجموعه تفريحي ورزشي روستاي آلوارس؛ -

نقاط ضعف )ب

17

فقدان مراكز پذيراي با نيروهاي آموزش ديده؛ -

عدم وجود امكانات مناسب و د مسيرهاي دسترسي مناسب به مناطق جذاب و ديدني كوهستانيعدم وجو -

كيفيت نامناسب و سايط نقليه براي سفرهاي بيرون از روستاها كمبود وو تفريحي و پذيرايي در روستاهاي مورد نظر

مسيرهاي

عدم وجود فرودگاه در شهر سرعين و زميني در زمستان ها باعث مي شود اكثر گردشگران به روستاها سفر نكنند

ودرصد باالي تاخير و باطل شدن پروازهاي اردبيل؛

در ايام اوج گردشگري؛ عدم وجود يك سيستم منسجم جمع آوري زباله ها درروستاها مخصوصا -

سطح پايين خدمات گردشگري و عدم وجود تاسيسات اقامتي و پذيرايي در اكثر روستاهاي دهستان مورد نظر -

ائه شده؛ار

فعاليت واحدهاي شخصي بدون مجوز در زمينه پذيرش گردشگر به منظور اسكان و اقامت دادن آنها؛ -

عدم وجود امكانات تفريحي و ورزشي،گردشگري و پذيرايي در روستاهاي دهستان آب گرم؛ -

وضعيت بهداشتي و خدماتي چشمه ها پايين است كه موجب كاهش تقاضاي گردشگران مي شود؛

ژه در ايام پرتردد كه اين امر باعث ازدحام محدوده ورودي وخروجي كمبود فضاي پاركينگ عمومي به وي -

روستاها مي شود؛

كم عرض بودن مسيرهاي ارتباطي در درون منطقه؛ -

فرصت ها )پ

بالن؛فراهم آوردن امكانات مناسب مانند كمپينگ و اقامتگاه وامكانات اقامتي مناسب جهت صعود به قله س -

امكان احداث تله كابين در منطقه سبالن در جهت استفاده از مناظر طبيعي منطقه؛ -

امكان باال بردن ميزان گردشگري با برقراري محورهاي ارتباطي سريع و ايمن و با كيفيت مطلوب؛ -

گور روستاي امكان احداث مسيرهاي دسترسي مناسب به جاذبه هاي گردشگري روستاهاي منطقه نظير آبشار گور -

آلوارس ، معماري هاي صخره اي كنزق و ويند كلخوران؛

امكان تنظيم يك برنامه و طرح جمع آوري و دفع فاضالب در شهر سرعين و روستاهاي منطقه به منظور -

جلوگيري از آلودگي رودخانه هاي روستاها و استفاده بهينه از منابع آب هاي سرعين؛

،فرصت هاي گسترده اي را جهت توسعه گردشگري و اقتصاد روستايي اين امراز توسعه شبكه جهاني اينترنت -

طريق ايجاد وب سايت و معرفي جاذبه ها صورت مي گيرد؛

18

بين روستاهاي دهستان آب گرم و شهر سرعين از طريق توسعه ساختاري و كاركرديامكان برقراري پيوندهاي -

.وتقويت زير ساخت هاي ارتباطي و دسترسي

ديدها ته)ت

در صورت عدم توجه به كيفيت راههاي دسترسي به منطقه و عدم اصالح نقاط حادثه خيز جاده ها شاهد بروز -

حوادث غير قابل جبران در منطقه خواهيم بود كه منجر به كاهش تقاضاي گردشگري به اين منطقه خواهد شد؛

كافي از سوي ارگانهاي مسؤول؛عدم استفاده صحيح بخش خصوصي از منابع آب وعدم وجود نظارت -

تداوم روند جاري از جهت امكانات رفاهي و تاسيسات زير بنايي تفريحي در كوتاه مدت اثرات مشهودي ندارد، -

لكن در طوالني مدت بر روندهاي گردشگري منطقه اثرات و تبعات منفي بر جاي خواهد گذاشت،زيرا تمايل

.ت مناسب بهره مندند بيشتر است و بالعكسگردشگر به بازديد از مناطقي كه از خدما

ازتوانايي وپتانسيل رسد روستاهاي دهستان آبگرم به نظر مي با توجه به موارد فوق فرضيه اول تحقيق يعني

به نظر مي يعني تحقيقدو همچنين فرضيهاثبات مي شود وهستند،هاي كافي براي جذب گردشگر برخوردار

امكانات كافي براي پاسخ گويي به نيازهاي تفريحي و گذران اوقات فراغت رسد روستاهاي دهستان آبگرم از

.اثبات مي شود نيز برخودارنيستند،

پيشنهادات نتيجه گيري و

در قالب اين تركيب است شدهدهستان آبگرم سرعين تركيبي از جاذبه هاي انساني وطبيعي شكل روستاهاي

نقاط ضعف مي باشد كه در ارتباط با فضاي اطراف خود داراي فرصت دهستان داراي مجموعه اي از نقاط قوت و

آنچه كه در اين زمينه قابل توجه است اين است كه جداي از بر شمردن تك تك .ها و تهديدهايي نيز مي باشد

فرصت ها وتهديدهاي دهستان ، چگونگي ارتباط اين ويژگي ها با هم و بر اساس آن ،نقاط ضعف و قوت

.يج و رسيدن به طرح ها و پروژه هاي اجرايي نياز دهستان مي باشداستخراج نتا

به طور كلي هنوز ساز وكارهاي الزم براي بهره برداري بهينه از پتانسيل هاي بالقوه و بالفعل منطقه شكل نگرفته و

الزم براي توسعه و با اين حال ذكر اين نكته الزم است كه عزم و اراده . تا شكل گيري نيز راهي دراز در پيش است

ل مرتبط با گردشگري و هم از وگسترش گردشگري در منطقه هم از طرف دستگاهها و نهادهاي مديريتي و مسئو

:باتوجه به آن چه ذكرشد پيشنهادات زير ارائه مي شودطرف مردم و ساكنان محلي شكل گرفته است

اذبه ها در سطح ملي و بين المللي؛شناسايي وامكان سنجي دقيق پتانسيل هاي طبيعي ومعرفي اين ج -

ايجاد وب سايت مخصوص دهستان وبرنامه ريزي براي جذب گردشگر از كشورهاي حوزه خليج فارس؛ -

برنامه ريزي براي استفاده ازجاذبه كوهستاني و برفي بودن منطقه براي ورزش هاي مثل يخچال -

ني در ارتفاعات؛نوردي،صخره نوردي ، پرواز با كايت ، ساخت سكوهاي ديدبا

19

دهستان مورد نظر؛ روستاهاي ارتقاء وضعيت بهداشتي،درماني،تفريحي،پذيرايي و زير بنايي -

شناسايي دقيق محل اقامت ايالت و عشاير و هماهنگي با سران آنها،تدارك امكانات پذيرايي از مسافران در -

چادرها؛

قه با هدف معرفي هرچه بيشتر روستاهاي برگزاري جشنواره هاي فرهنگي،تاريخي،هنري در منط -

دهستان؛

بين نقاط جذاب و ديدني روستاها؛ ياحداث و ايجاد و وصل مسيرهاي گردشگر -

بايستي در تمامي طرح وبرنامه هاي كه براي شهر سرعين تهيه و اجرا مي شود به روستاهاي حوزه نفوذ -

گري لحاظ شود؛ يعني بايد به پيوند دادن م شدن آنها در فرآيند توسعه گردشيآن توجه شود و شرايط سه

جاذبه هاي شهر سرعين به جاذبه هاي روستاهاي اطراف اقدام شود؛

بازسازي وترميم ومحوطه سازي براي آثار باستاني موجود در روستاها؛ -

زمينه سازي هرچه بيشتر براي جلب مشاركت هاي مردمي، -

ب گردشگران از استان هاي مجاور؛تاكيد هرچه بيشتر برگردشگري درون استاني ونيز جذ -

تالش براي رفع محدوديت ها و موانعي كه اداره منابع طبيعي براي ايجاد بوفه و مغازه در دهستان -

اعمال مي كند؛

هدف گيري سرمايه گذاري ها بايد به سمت سرمايه گذاري طبيعت درماني و ايجاد مراكز تفريحي و -

زمان قابل مالحظه اي است،برنامه ريزي صورت سافران كه اتفاقااغت مرف سرگرمي باشد تا براي زمان هاي

گيرد كه هم مدت زمان اقامت و هم نحوه ي استفاده از آب و طبيعت توسط مسافران اصالح خواهد شد؛

حمايت دولت از سرمايه گذاران با الويت حمايت از سرمايه گذاران بومي از طريق اعطاي وام هاي با -

نرخ بهره پايين؛

بع و ماخذمنا

؛اثر طبيعي سبالن؛برشورتبليغاتي اداره كل حفاظت محيط 1387اداره كل حفاظت محيط زيست استان اردبيل، -1

.زيست استان اردبيل

.؛سرعين بهشت آب هاي گرم؛نشرشيخ صفي؛اردبيل1384اسبقيان؛شاهين؛ -2

واحد هيه شده توسط؛طرح سرمايه گذاري روستاي نمونه گردشگري ويند كلخوران؛ت1387استانداري اردبيل؛ -3

.دهياري ها استانداري اردبيل

خش سرعين در بدهستان آبگرم : مطالعه موردي (اثرات گردشگري در توسعه روستايي ،1388ايماني ؛بهرام؛ -4

. دانشگاه تهرانپايان نامه كارشناسي ارشد ؛)استان اردبيل

پايان ) استان اردبيل: مورد مطالعه (؛تاثير ارتقاء سطح سياسي فضايي بر گسترش توريسم 1387رحمتي؛منصور؛ -5

.كارشناسي ارشد جغرافيايي سياسي دانشگاه تربيت مدرس

.تهران ؛نشرقومس ؛مقدمه اي بر برنامه ريزي توسعه روستايي در ايران؛1383؛محمد رضا؛رضواني -6

20

مجله ؛توسعه جهانگردي ونقش آن در سياست ساماندهي ساختار اقتصادي؛1380؛محمد تقي؛رهنمايي -7

.گري شماره يكگردش

؛طرح آمار گيري مسافران سرعين در 1385؛استان اردبيل سازمان ميراث فرهنگي؛صنايع دستي؛گردشگري -8

.. 85تابستان

دانشگاه ؛پايان نامه دكتري؛عملكرد و نقش گردشگري درتوسعه پايدار نواحي روستايي؛1386؛مهدي؛سنايي -9

.تهران

.آلوارس مهرگان؛بروشور تبليغاتي 1387شركت آباد گسترمهرگان؛ -10

.؛جاذبه هاي گردشگري سرعين؛انتشارات باغ انديشه؛اردبيل1382صادق مغانلو؛حسينعلي؛ -11

سازمان شهرداري ها و انتشارات؛اصول برنامه ريزي توسعه پايدار گردشگري روستايي؛1383؛زاهد ؛قادري -12

.دهياري هاي كشور

.60و 61شماره ي ؛سال هفتم؛ه پيام سبزماهنام ؛بررسي روند جهانگردي در ايران ؛1386 ؛چگيني ؛كرمي -13

پايان نامه كارشناسي ؛تحليل اكوتوريسم ونقش آن در توسعه منطقه اي استان كردستان؛1384رفيق؛؛كريم پناه -14

.ارشد دانشگاه تربيت مدرس

؛جزوه ي بررسي وضعيت كشاورزي و اقتصادي روستاهاي تحت پوشش 1387مركزخدمات كشاورزي سرعين؛ -15

.ورزي سرعينمركز خدمات كشا

مجله علوم ايران گردشگري دراقتصادي روستايي نقش؛1385؛بهرام؛ايماني؛سيد حسن؛مطيعي لنگرودي -16

.جغرافيايي دانشگاه آزاد اسالمي مشهد، شماره سوم

نامه پايان؛كرگانرود:مطالعه موردي؛امكان سنجي توسعه گردشگري درنواحي روستايي؛1387؛ماهره؛نصرتي -17

.تهرانه كارشناسي ارشد دانشگا

18 - Garrod, Brain, Wornell, Roz, Youell, Ray, 2006. Re- Conceptualising rural

resources as Countryside capital: The Case of rural tourism. JOURNAL of

RURAL STUDIES, www. elsevier.Cam.

١٩- kajanus, miika, kangas, jyrki , kurttila, 2004,The use of value focused thinking

and the A,WOT hybrid method in turism management, Tourism

management, www.elserier.com.

20 - www.irandoe.ir

] بررسي روند گسترش توسعه فيزيكي شهر ايوان و اثرات زيست محيطي آن

* دكتر اكبر پرهيزكار

**سكينه غالمي

چكيده

هر چند پيدايش شهر و شهرنشيني در ايران سابقه طوالني دارد و ليكن آنچه مسلم است گسترش فيزيكي شهرها در سالهاي اخير مـي باشـد

شـهر ايـوان در سـه . به خود جلب كرده است از اين رو شناخت تحوالت شهر در توسعه پايدار شهري امري ضروري است ريزان شهري را كه نظر برنامه

هـاي يـك، دو، باشد كه محله تا اكنون مي 1361: ، مرحله سوم1355-1361: ، مرحله دوم 1335-1355: مرحله توسعه پيدا كرده است كه شامل مرحله اول

اين تحقيق با هدف شناسايي مهاجرت به عنوان مهمترين عامل رشد فيزيكي شهر ايوان و تعيين توليد زباله . اند راحل بوجود آمدهسه، چهار و پنج در اين م

. روش تحقيق از نوع توصيفي، تحليلي اسـت .و آلودگي آب به عنوان مهمترين اثرات زيست محيطي ناشي از اين گسترش فيزيكي به نگارش درآمده است

ز آن است كه عواملي از قبيل مهاجرت، بورس بازي زمين، توسعه مسكن، زمين شهري و ارائه خدمات در توسعه فيزيكي شـهر ايـوان تـأثير نتايج حاكي ا

از اثـرات زيسـت محيطـي ناشـي از ايـن . شهري به عنوان عامل اصلي تلقي مي گردد -اند كه در اين ميان مهاجرت به خصوص مهاجرتهاي روستا داشته

يكي تخريب اراضي مزروعي، آلودگي آب و خاك به علت دفع نامناسب فاضالب هاي شهري ، خانگي و كشـاورزي مـي باشـد و همچنـين گسترش فيز

.افزايش توليد زباله در سطح شهر است

. شهر ايوان، توسعه، محله، بافت، شهر، اثرات زيست محيطي :واژگان كليدي

اسالمي واحد تهران مركز دانشگاه آزاد گروه جغرافيا ي دانشيار *

27/1/90: تاريخ دريافت دانش آموخته كارشناسي ارشد جغرافيا و برنامه ريزي شهري دانشگاه آزاد اسالمي واحد علوم و تحقيقات تهران **

20/5/90:تاريخ پذيرش

مقدمه

در جهت عمودي و افقي از حيث كمي و كيفي افزايش هاي فيزيكي شهر و فضاي كالبدي آن گسترش فيزيكي فرآيندي پوياست كه طي آن محدوده

برنامه باشد به تركيب فيزيكي مناسبي از فضاي شهري نخواهد انجاميد و در نتيجه سيستم شهري با مشكالت عديده يابد و اگر اين روند سريع و بي مي

) . 1-2، صص 1389ضيافتي، (روبرو نخواهد شد

با ). 313، 1374محالتي، (باشد دانند كه از عوامل تغيير محيط مي هاي تمدن جديد مي ترين جنبه از عميقشهر نشيني و توسعه شهري بدون شك يكي

گردد كه اين عنصر محدود تحت تأثير عواملي چون ازدياد جمعيت، ادغام نگاهي به روند توسعه فيزيكي شهرها در نيمه دوم قرن حاضر معلوم مي

رش فيزيكي و پرشمار شدن واحدهاي توليدي، خدماتي و مسكوني، تغيير الگوي مصرف زمين، افزايش حرص و روستاها در بافت فيزيكي شهرها، گست

ترين ترين، مناسب هاي زيستي بخش وسيعي از مرغوب باشد بدنبال رشد فيزيكي شتابان مجتمع طمع انسانها، زمين خواري و سوء مديريت و مانند آن مي

يك شهرها كه از ديرباز شرايط زيست محيطي الزم و كافي براي تجمع انسانها در آنها وجود داشته در معرض نابودي ترين اراضي نزد و بالطبع با ارزش

جمعيت شهري ايران در طي دهه هاي اخير به خاطر دو عامل مهاجرت و رشد فزاينده جمعيتي افزايش ). 222، 1376محمدزاده، (قرار گرفته است

به طوري كه . اجرت عالوه بر رشد جمعيت در داخل شهر باعث تغييراتي در ساختار و همچنين بافت شهرها گرديده استاين موج مه.فراواني يافته است

به گونه اي كه اين جمعيت مازاد نياز به . جمعيت مهاجر عمدتا در حاشيه شهرها اسكان يافته اند و اين امر باعث افت كاركردهاي شهري شده است

شناخت شهر و تحوالتش جهت تأمين تداوم رشد ). 40، 1389ابراهيم زاده ،(و شهزها عمدتا توان پاسخ گويي به آنها را ندارند خدمات متعدد شهري دارند

اي بوده است كه اين رشد مسائل و مشكالت خاص امروز را براي و توسعه امري ضروري است براي اينكه در گذشته روند رشد شهري به گونه

آورد و امروزه گسترش فيزيكي شهر پيامدهاي زيست محيطي را در ابعاد منفي بوجود آورده است كه اين رخداد شرايط تحقق ميشهرنشينان به ارمغان ن

كالبدي بوده است و –در اين تحقيق منظور از تعادل و پايداري شهري، تعادل و پايداري اكولوژيكي ).12،1388نظريان،(توسعه پايدار مخدوش كرده است

. ا از نظر عوامل تأثير گذار در آن و اثرات زيست محيطي مورد بررسي قرار گرفته استگسترش شهر ر

ترش شهر ايوان كه تحت تأثير رشد روزافزون جمعيت، تمركز فعاليتهاي اداري، برخورداري از تسهيالت و ارائه خدمات به روستاهاي بخش مركزي گس

ضي كشاورزي و مسائل زيست محيطي ديگر شده است بنابراين ضرورت دارد راهكارها و فيزيكي سريعي داشته است كه اين امر باعث تخريب ارا

.پيشنهادات مناسب جهت توسعه فيزيكي شهر نمايان سازيم تا گسترش فيزيكي شهر در يك چهارچوب قانونمند صورت بگيرد

سئواالت تحقيق

: ند از سئواالت اساسي كه اين تحقيق به دنبال پاسخ گويي به آنهاست عبارت ا

تواند بعنوان عاملي تأثيرگذار بر رشد فيزيكي شهر ايوان محسوب گردد؟ آيا مهاجرت مي �

تواند از مهمترين اثرات زيست محيطي ناشي از گسترش فيزيكي شهر ايوان باشد؟ آيا توليد زباله و آلودگي آب مي �

اهداف تحقيق

:تحقيق حاضر در پي دست يابي به اين اهداف است

. امل نامناسب تأثيرگذار بر گسترش فيزيكي شهر ايوانتعيين عو �

.شناخت معضالت زيست محيطي ناشي از گسترش فيزيكي شهر ايوان �

فرضيه هاي تحقيق

. رسد مهاجرت از مهمترين عوامل تأثير گزار بر گسترش فيزيكي شهر ايوان است به نظر مي �

باشد اثرات زيست محيطي ناشي از گسترش فيزيكي شهر ايوان ميرسد توليد زباله و آلودگي آب از مهمترين به نظر مي �

روش تحقيق

اي و اسنادي و ميداني بوده است بدين منظـور تحليلي است و روش جمع آوري اطالعات مبتني بر شيوه كتابخانه –در اين پژوهش شيوه تحقيق توصيفي

هـا مطالـب مـورد نظـر فـراهم شهري و عكس گرفتن از آنها و رجوع به ادارات و سازمانها و مشاهده مستقيم فضاي با استفاده از كتب، مقاالت، گزارش

كـامپيوتري گرديده است با تجزيه و تحليل آمار جمع آوري شده به تهيه نقشه و ترسيم اشكال و جداول مورد نظر پرداخته و در اين راسـتا از نـرم افـزار

Excel وGIS استفاده شده است .

پيشينه تحقيق

تري بيان نمود كه تحوالت پيچيده اقتصادي، فني كه براساس انقالب صنعتي شكل گرفته بودند موجب تغييرات عميق 1998انسون در سال ج �

. در اندازه شهرها، نسبت جمعيت در آنها و آهنگ رشد شهرنشيني شده است

وسعه فيزيكي و چالش ها و راهبردهاي اين شـهر مطالعـه در مطالعات خود بر روي شهر زرقان تحت عنوان ت 1386فيروز پارسانژاد در سال �

–رويه روسـتا اي و ميداني تحقيق كرده است در مطالعات خود به اين نتايج دست يافت كه مهاجرت بي نمود او با استفاده از روش كتابخانه

. رغوب كشاورزي شده استباشد كه اين امر باعث زيرساخت و ساز رفتن اراضي م شهري عامل اصلي گسترش فيزيكي شهر مي

در مطالعات خود بر روي شهر دره شهر تحت عنوان گسترش فيزيكي اين شهر و اثـرات زيسـت محيطـي آن 1388وند در سال مهران زيني �

يكي اي و ميداني تحقيق كرده است و به اين نتايج دست يافت كه مهاجرت عامل اصلي گسترش فيز مطالعه نمود با استفاده از روش كتابخانه

. اين شهر بوده است و از اثرات زيست محيطي ناشي از اين گسترش فيزيكي آلودگي آب، خاك، هوا، صوتي و افزايش توليد زباله بوده است

.باشد اي صورت نگرفته است و تحقيق اينجانب اولين مطالعه در اين مورد مي در سطح شهر ايوان در اين زمينه مطالعه▪

ه مورد مطالعهمعرفي و موقعيت محدود

شـهر ايـوان از .دقيقه طول جغرافيايي واقع شـده اسـت 20درجه و 46دقيقه عرض شمالي و 50درجه و 33هكتار در 376شهر ايوان به وسعت تقريبي

مال و شـمال غربـي بـه توابع شهرستان ايوان است كه در استان ايالم مي باشد و اين شهر در غرب كشور و شمال غربي استان ايالم قـرار دارد كـه از شـ

ي بـه شهرستان گيالن غرب از جنوب به بخش چوار از توابع شهرستان ايالم از غرب به بخش سومار از توابع شهرستان قصر شيرين از شرق و شمال شرق

1385طبـق سرشـماري . اسـت شود و از دو ناحيه و پنج محله تشكيل شده است و از اقليم گرم مديترانـه برخـوردار شهرستان شيروان چرداول منتهي مي

.، نقشه موقعيت استان ايالم در كشور و موقعيت شهرستان ايوان در استان ايالم را نشان مي دهد 1شكل . باشد نفر مي 27883جمعيت اين شهر

نقشه موقعيت استان ايالم در كشور و موقعيت شهرستان ايوان در استان ايالم -1شكل

تا اكنون 1361: ، مرحله سوم1355-1361: مرحله دوم ،1335-1355: شهر ايوان در سه مرحله توسعه پيدا كرده است كه شامل مرحله اول :مراحل توسعه

).103، ص 1361دفتر فني استانداري، (باشد مي

قـرار گرفـت ) كرمانشـاهان (استان پنجم وقت ءتحت عنوان جوي زرجز 1338شد از سال در دوران معاصر اين شهر زير نظر واليان اداره مي :هسته اوليه

محله هسته اوليه شهر يك محله قديمي است كه در مركز فعلي شهر و جنوب غربي محله سه فعلي واقع شده است بررسيهاي ميداني نشانگر اين است كه

تگاه روستايي بـوده اسـت و داراي بافـت فشـرده و باشد و بصورت يك سكون مركزي واقع در شمال شرق ميدان امام خميني هسته اوليه پيدايش شهر مي

. باشد هكتار مي 10مساحت

آيد توسعه شـهر در اين شهر بعنوان يكي از شهرهاي فرمانداري كل ايالم بشمار مي 1342با تأسيس شهرداري در سال :1335-1355مرحله اول توسعه

وسعه شهر قبل از پيروزي انقالب آرام بود با چشم پوشي از هسته اوليه كه بصورت يك هاي شرقي و غربي و شمالي آغاز شد ت اطراف هسته اوليه و بخش

توسـعه 1335-1355به آرامي ادامه يافته است و در فاصله سـالهاي 50آغاز و در دهة 40سكونتگاه روستايي بوده توسعه و گسترش فيزيكي شهر از دهة

. نفر بوده است 13512هكتار و جمعيت آن 194ه دارد مساحت شهر در اين مرحله شهر در اطراف محله مركزي بوده و بافتي نيمه فشرد

توسعه شهر ابتدا در قسمت شمالي بخش مركزي شهر و سپس در شرق، غرب و جنوب ادامه يافته 50در نيمه دوم دهه :1355-1361مرحله دوم توسعه

الب موجب مهاجرت جنگ زدگان و روستانشينان به اين نقطه شهري گرديـد كـه در است بروز جنگ ايران و عراق و تحوالت اجتماعي كشور پس از انق

در ايـن مرحلـه شـهر از بـافتي . نتيجه اين مهاجرتها عالوه بر بخش شمالي خيابان امام خميني در بخش جنوبي خيابان امام خميني نيز توسعه يافته است

هكتـار بـه 141نفر بوجود آمد يعنـي حـدود 25743هكتار و جمعيت 335شهر با مساحت باشد و ها و ساخت و ساز برخوردار مي مناسب از نظر شبكه

. نفر به جمعيت آن در اين مرحله اضافه شده است 12231مساحت آن و

بـا 1374بدليل تحوالت اجتماعي كشور و مهاجرت جنگ زدگان تشديد گرديـد و در سـال 60توسعه شهر در دهه :تا اكنون 1361مرحله سوم توسعه

ر مرحلـه تأسيس فرمانداري در شهر ايوان اين شهر به مركز شهرستان ارتقاء يافت و بعنوان يكي از مراكز مهم شهرستان هاي استان شناخته شـده اسـت د

كتار و جمعيتـي ه 41باشد توسعه شهر در چهار طرف بافت مسكوني موجود ادامه يافت شهر در اين مرحله با مساحت هاي اخير مي سوم كه شامل توسعه

.نفر رسيده است 27883هكتار و جمعيت 376نفر بوجود آمد و در اين مرحله به مساحت 2140حدود

براساس الگوي توسعه شهرداري يك مركز تجاري مقياس شهري، دو مركز خدماتي مقياس شهري و فراشهري، دو مركز ناحيه و پنج مركز محلـه اسـت

ها و دسترسي هاي مناسب، از نظر توزيع فعاليت ها با تمركـز فعاليـت هـا در ندي متوسط از نظر شبكه ارتباطي با غلبه شبكهب بافت شهر ايوان از نظر دانه

باشـد در خيابان امام خميني و از نظر شكل گيري و گسترش در طي زمان بافتي فشرده در بخش قديم و بافتي نسبتا منظم در ساير بخش ها مشخص مـي

، نقشه مراحـل تـاريخي توسـعه شـهر 2شكل . باشد از بافتي مناسب برخوردار است ستثناي بخش قديمي آن كه در محدوده كوچك ميواقع كل شهر به ا

. دهد ايوان را نشان مي

نقشه مراحل تاريخي توسعه شهر ايوان-2شكل

محالت شهر

ت ناحيه يك محال

مرزهاي اين محله بوسيله خيابان امام خميني در جنوب، خيابان مسجد جامع در شرق و مرز محدوده محاسباتي شهر بـا خيابـان شـهيد :محله شماره يك

دهد ي تشكيل ميجنوب –شمالي هاي متفاوت چمران در شمال و خيابان شهيد مطهري در غرب مشخص گرديده است حد فاصل اين خيابان ها شبكه

بخشهايي از محله نتيجه توسـعه شـهر در دهـه اخيـر و بخـش . كند خيابان شهيد چمران ارتباط بخشهاي مختلف محله را يكديگر و مركز محله برقرار مي

تانسيل مناسبي براي رفع هايي از آن نيز در خارج از محدوده مصوب شهر استقرار يافته است بخش غربي محله داراي مقادير زيادي زمين خالي است كه پ

. باشد هكتار مي 2/103نفر و مساحت 8549كمبودهاي محله و شهر خواهد بود و كاربري عمده محله مسكوني است اين محله داراي جمعيت

را امتداد خيابان باهنر در بخش جنوبي خيابان امام خميني واقع است مرزهاي غربي و جنوبي آنرا محدوده محاسباتي شهر و مرز شرقي آن :محله شماره دو

كنـد ايـن بهمن از بخش جنوبي آن كه نقش خيابان عبوري دارد امنيت ساكنين را تهديد مي 22دهد عبور خيابان از بلوار امام خميني تا جنوب تشكيل مي

اسـت شـبكه شـطرنجي موجـود در محلـه باشد از بافتي منظم با خيابان درجه بندي شده و عريض برخوردار محله نتيجه توسعه شهر در سالهاي اخير مي

محله امكان دسترسي مناسب را فراهم كرده است در حال حاضر محله داراي مساحت قابل توجهي زمين باير است كه در جهت تأمين نيازهاي آتي شهر و

اي در محله استقرار يافته است امـا ي و ناحيهتواند مورد استفاده قرار بگيرد در شرايط كنوني چندين واحد خدماتي، درماني و آموزشي با عملكرد شهر مي

. باشد هكتار مي 8/90نفر و مساحت 4963محله فاقد مدرسه ابتدايي است اين محله داراي جمعيت

محالت ناحيه دو

و از شـمال بـه محـدودة اين محله از طرف غرب به خيابان مسجد جامع از جنوب به خيابان امام خميني از شرق به خيابان شهيد باهنر :محله شماره سه

شود اين محله از دو بخش قديم و جديد تشكيل شده است بخش قديمي محله در نيمه جنوبي آن قرار گرفته كـه هسـته اوليـه محاسباتي شهر محدود مي

جنـوبي و خيابـان –دهد و بخش شمالي آن در سالهاي اخير شكل گرفته است خيابان مسجد جامع و شـهيد بـاهنر بـا جهـت شـمالي شهر را تشكيل مي

كند اراضي باير محله بصورت فضـاهاي غربي ارتباط بخش هاي مختلف محله را با يكديگر و ساير بخش هاي شهر برقرار مي –تندگويان با جهت شرقي

هاي نسبتا منظم ولـي بـا كهكنند اين محله داراي مدرسه راهنمايي و ابتدايي است و از شب متخلخلي است كه امكان تأمين خدمات سطح محله را فراهم مي

. هكتار است 87/43نفر و مساحت 4766سطح عملكرد متفاوت برخوردار است اين محله داراي جمعيت

اين محله از غرب به خيابان شهيد باهنر از جنوب به خيابان امام خميني از شرق و شمال به مرز محدوده قانوني شهر متصـل اسـت و :محله شماره چهار

غربي حلقه رابـط دو بخـش مـذكور و –ر تنها بيمارستان شهر و چندين واحد آموزشي و اداري است خيابان شهيد تندگويان با جهت شرقي محل استقرا

باشد و محل استقرار برخي كاربري ها با عملكرد شهري مانند بيمارستان، فرمانداري، كالنتري و چنـدين واحـد ادامه آن رابط اين محله با محله يك مي

7465اي در شمال و شرق آن وجود دارد اين محله داراي جمعيـت هاي باير بصورت تخلخل هاي ميان بافتي و پهنه باشد زمين آموزشي سطح متوسطه مي

. هكتار مي باشد 52/98نفر و مساحت

دهـد بـه محدوده محاسـباتي شـهر تشـكيل مـي در جنوب محله چهار و خيابان امام خميني قرار گرفته و مرزهاي جنوبي و شرقي آنرا :محله شماره پنج

1370اند بقية بخش هاي آن در سـال هـاي پـس از شكل گرفته 1345-70استثناي بخش هاي جنوب شرق ميدان امام خميني كه در حد فاصل سال هاي

شهيد رجايي، ادامه خيابـان بـاهنر و خيابـان بوجود آمده اند محله پنج از بافتي منظم و قطعاتي متوسط برخوردار است چند خيابان فرعي از جمله خيابان

كند لبه شمالي محله در امتداد خيابان امام خميني بعنوان يـك محـور ارتبـاطي بـا كارگر ارتباط محله را با مركز محله شهر و خيابان امام خميني فراهم مي

ست بخش مياني محله نقش خدماتي دارد بخش شرقي محله عملكرد شهري است بخش غربي با چندين واحد آموزشي به يك مركز آموزشي تبديل شده ا

2140تا مرز منطقه مسكوني موجود داراي كاربري زراعي است اراضي باير محله بصورت فضاهاي متخلخل درون بافتي است اين محلـه داراي جمعيـت

تحوالت خانوار و جمعيت شهر ايوان در فاصله سالهاي 1جدول . دهد ، نقشه محالت شهر ايوان را نشان مي3شكل . باشد هكتار مي 46/39نفر و مساحت

. دهد نشان مي 1385-1335

1335-1385تحوالت خانوار و جمعيت شهر ايوان -1جدول

سال

بعد تعداد

خانوار

افزايش جمعيت

رشد ساالنه تعداد جمعيت خانوار

1335 86 539 24/6 - -

1345 233 1379 92/5 840 4/9

1355 526 3071 84/5 1692 0/8

1370 3367 19951 93/5 4892 6/5

1375 4133 23482 68/5 3531 3/3

1385 6021 27883 63/4 4401 7/1

9/7 1335-84ميانگين رشد دوره

1365 2671 15059 64/5 11988 9/15

مركز آمار ايران: ماخذ

نقشه محله بندي شهر ايوان - 3شكل

عوامل محدود كننده توسعه شهر

شـوند و بيشـترين گسـترش را در محـدوده ترين اراضي براي توسعه شهر محسوب مي درصد مناسب3-5سطوح شيب :توپوگرافي و شيب �

درصد هم مناسب براي 5-8اند اراضي با شيب رگرفتهدرصد از مساحت شهر را درب 55هكتار حدود 1/205شهر دارند اين اراضي با وسعت

درصد 15-30هاي شمال شرقي و شرقي با شيب باشند كه در جنوب شرق شهر قرار دارند علي رغم شرايط كلي فوق بخش توسعه شهر مي

ها با توجه به موقعيت بالفاصل با شهر براي ايجاد كمربند سبز يـا پـارك از توپوگرافي خشن و برونزدهاي سنگالخي برخوردارند و اين پهنه

شـوند لـذا اراضـي ديـده مـي هاي كوچكي در ميان اين درصد بصورت لكه 15تا 10جنگلي مناسب هستند و با توجه به اينكه سطوح شيب

درصـد بـراي 15تـا 10امكان توسعه آتي به سمت ارتفاعات كوهستاني با استفاده از تمهيدات الزم وجود دارد با وجود آنكه سطوح شـيب

ل گيرد در حـا كند اما در صورت احراز تمهيدات الزم ساخت و ساز محدود و پلكاني بر روي آن صورت مي شهرسازي محدوديت ايجاد مي

درصـد برخوردارنـد كـه بـراي 10-30شود از شـيب درصد كل وسعت شهر را شامل مي 9/4هكتار از محدوده شهر كه 1/18حاضر حدود

. كند شهرسازي نامناسب و از نظر توسعه محدوديت ايجاد مي

هـاي جنـوبي خاك اسـت بخـش باشد حاصلخيزي آنچه در اين رابطه براي توسعه يك شهر محدود كننده مي :جنس خاك و قابليت اراضي �

. شود شهر از اراضي كشاورزي درجه يك برخوردارند و ساخت و ساز در آنها با مخالفت جهاد كشاورزي مواجه مي

هاي شرقي و جنوب شـرقي آن شهر به طور كلي از لحاظ لرزه خيزي در پهنة نسبتا آرام قرار گرفته است ولي بخش :خيزي تكتونيك و لرزه �

. يزي نسبتا باالتري قرار دارنددر معرض لرزه خ

متر متغير است هر چه به سمت شمال و ارتفاعات پيش بـرويم 24تا 5/0عمق برخورد به آب زيرزميني از :سطح ايستايي آبهاي زيرزميني �

هر بايد مورد توجه دهد كه در ايجاد مستحدثات زهكشي زمين بويژه در نيمه جنوبي ش رود اين شرايط نشان مي سطح آب زيرزميني پايين مي

. قرار بگيرد

جهات توسعه شهر

ايالم قرار دارد از آنجا كه از جاده به طرف غرب اراضي كشاورزي قـرار دارد از –اين قسمت از پهنه شهر در دو طرف جاده ايوان :جنوب �

باشـد كـه تـا روسـتاي داراب و عيف مـي شود و بنابراين تنها امكان توسعه شهر در اراضي با مرغوبيت كشاورزي ض توسعه شهري حذف مي

. يابد البته رعايت حريم جاده الزامي است چاالنچي تداوم مي

اراضي واقع در غرب حد فاصل جاده اصلي و ارتفاعات غرب قرار دارد و كال اراضي مرغوب كشاورزي هستند علـي رغـم مرغـوب :غرب �

. دند و شهر در اين جهت نيز توسعه پيدا كرده استبودن اراضي افراد اقدام به ساخت و ساز در اين اراضي نمو

عوامل مؤثر در گسترش فيزيكي شهر ايوان

مهاجرت، بورس بازي زمين، مسكن، زمين شهري، عوامل خدماتي

مهاجرت يكي از عوامل مهم مطالعاتي جمعيت است حركت هاي مكاني جمعيت با پيشرفت تكنولوژي و توسعه اقتصادي جوامع : مهاجرت �

به بعد روند شتاباني به خود گرفت و در 40روند مهاجرت بخصوص مهاجرتهاي روستايي از دهه ). 172، 1373كالرك، (يش يافته است افزا

هاي اخير از جمله داليل افزايش جمعيت كه بالطبع توسعه كالبدي شهر را بدنبال دارد مهاجرت است كه اثرات آنرا در ويژگيها و تركيب دهه

جريانـات . ي و رشد آن نمايان است ضمن اينكه سيماي شهر را دسـتخوش تغييـرات اجتمـاعي و فرهنگـي كـرده اسـت جمعيت، شهرنشين

مهاجرت در شهر مورد مطالعه به دو صورت بوده يكي مهاجرت روستاييان و عشاير به شهر كه به تبعيت از روند عمومي مهاجرت ها داخلي

باشـد عـالوه بـر ايـن رونـد ديگـري از مي هاي جذب جمعيت به سن فعاليت رسيده، زمينهكشور صورت گرفته است و عمدتا بدليل فقدان

مهاجرت در سالهاي اخير بعد از انقالب بر جمعيت ساكن اين شهر تحميل شده است كه بر خالف روند عام پيش بيني فقط تعامل روستاييان

تـر بود كه موجب مهاجرتي شد كه انگيزه آنها سكونت در منـاطق امـن به شهر نبود و علت خارجي داشت و آن بروز جنگ عراق عليه ايران

). 64،1388حسـن بيگـي، (شهر بود و اين مهاجران از منطقه سومار، شهرستان گيالن غرب، نفت شهر و قصر شيرين به اين شهر آمـده بودنـد

سياسي و اداري، گسترش نهادهـاي دولتـي، امنيـت مهاجرت به اين شهر بيشتر از مراكز روستايي بوده است و داليل مهاجرت افراد مركزيت

هاي سازماني براي مهاجرين جنگ، پايين بـودن درآمـد روسـتاييان نسبي شهر در دوران جنگ تحميلي، ارائه خدمات، احداث و اسكان خانه

هاي پيرامون شهر را اند و زمين مهاجرين فضاهاي خالي شهر ايوان را پر كرده ). 65پيشين ، (باشد شهرستان به سبب كشاورزي نيمه سنتي مي

شوند و به موازات آن تغييرات در استخوان بندي اقتصادي و دگرگون در بافت كنند و سبب گسترش آن مي بصورت زاغه نشيني تصاحب مي

376وليـه بـه هكتـار ا 10كند به طوري كه مساحت شـهر از گردد و شهر كالبد خود را شكسته و به اطراف گسترش پيدا مي فيزيكي شهر مي

كنند كـه زمينـه توسـعه فيزيكـي هكتار رسيده است مهاجرين به مسكن، فضاي آموزشي، بهداشتي، تأسيسات و تجهيزات شهري نياز پيدا مي

. دهد نشان مي 1385تا 1365مهاجران وارد شده به شهر ايوان را از سال 2جدول. كنند شهر را فراهم مي

1365-1385مهاجران وارده شده به شهر ايوان -2دولج

از نقاط روستايي از نقاط شهري درصد تعداد

5600 873 51/70 6473 شهرستان ايوان

139 1770 78/8 1909 ساير شهرستانهاي استان ايالم

251 3913 38/20 4149 ها ساير استان

0 30 7/0 30 خارج از كشور

43 197 9/0 240 اظهار نشده

6033 6783 %100 12816 جمع

مركز آمار ايران: ماخذ

ها بازار را گرم كرده و تنها به منافع شخصي خود نظر دارنـد، بورس بازان و بساز و بفروش: و ساز غير قانوني بورس بازي زمين و ساخت �

ي اراضي وسيع و تفكيك غلط آنها توسعه ناموزون و ناهماهنگ آنها بدون اطالع از فن شهرسازي و صرفا با رعايت منافع شخصي با خريدار

كنند و هر مرتبه مقداري به قيمت آنها اند متأسفانه در بعضي اوقات قطعه زميني تا مرحله ساخت چندين مرتبه معاوضه مي شهر را باعث شده

كنند كه در طول چندين هفته واحـد غير مجاز مي گردد و در محالت مختلف افرادي هستند كه اقدام به ساخت واحدهاي مسكوني اضافه مي

شوند در ساخت اين واحدهاي مسكوني اسـتانداردهاي قـانوني رسانند و باعث گسترش نامناسب شهر مي مسكوني را ساخته و به فروش مي

. رعايت نشده و هدف اصلي آنها بدست آوردن سود بيشتر است و به اين طريق در توسعه فيزيكي شهر تأثير دارد

عملكرد مسكن در توسعه اقتصادي بويژه از نظر نقش آن در ايجاد اشتغال، جـذب مـازاد توليـد و افـزايش ارزش :مسكن و توسعه فيزيكي �

شـود ميـزان اجـاره و قيمـت افزوده و تقويت بنية اقتصادي اهميت خاصي دارد اين روند افزايش جمعيت باعث بروز مشكالت مسـكن مـي

كنند و به اين صورت باعث گسترش فيزيكـي شـهر اد بدليل عدم توانايي مالي اقدام به ساخت مسكن غير قانوني ميرود و افر مسكن باال مي

. شود مي

بعد از انقالب سياست هاي خاص كارگزاران دولت در رابطه با ارائه تسهيالت زمين شهري به طبقات آسـيب پـذير جامعـه از : زمين شهري �

شوند روستاييان از طرف ديگر سبب شد تعداد زيادي از نيروهاي جوان روستا جذب زندگي شهري مي يك طرف و پايين بودن سطح درآمد

. شود كه اين امر باعث افزايش جمعيت و گسترش فيزيكي شهر مي

ز آنهـا بـه استقرار ادارات مختلف در سطح شهر ايوان با تأسيسات و تجهيزات وابسته به آنها و نوع سرويس دهي هر يك ا: عوامل خدماتي �

. باشد مراجعين خود از جمله عوامل گسترش فيزيكي شهر مي

اثرات زيست محيطي ناشي از گسترش فيزيكي شهر ايوان

آلودگي آب -4آلودگي و تخريب خاك -3تخريب اراضي مزروعي -2زباله -1

مصرفي كه حاصل پيشرفت و توسعه است موجب ازدياد زباله رشد روزافزون جمعيت و باال رفتن سطح آگاهي عموم و بدنبال آن افزايش مواد: زباله -1

شود مسئله جمع آوري زباله به علل اقتصادي و بهداشتي مهمترين مرحله دفع زباله است چون اين مسئله با دقـت در و مشكل نمودن دفع بهداشتي آن مي

عات دريافتي، زباله توليدي در سطح شهر در طـول شـبانه روز براساس اطال. تفكيك و با رعايت روشهاي صحيح جمع آوري در سطح شهر همراه نيست

مسائل و مشكالت زباله توليدي در سطح شهر . باشد ماشين مي 5نفر پرسنل خدماتي و 30باشد تجهيزات جمع آوري زباله در سطح شهر شامل تن مي 35

: عبارتند از

شوند و از سوي ديگر انباشت غير اصولي زباله اره از زباله مسدود مياز يك سو كانال هاي شهري همو: آلودگي آبهاي سطحي و زيرزميني -

كنند و در مسير خود ها در مواقع بارندگي در جهت شيب زمين حركت مي شود اين زباله باعث آلودگي آبهاي سطحي و زيرزميني و خاك مي

. كنند هاي زيرزميني را آلوده ميكنند و در صورت نفوذ به درون زمين، خاك و آب منابع آبهاي سطحي را آلوده مي

. شود از طريق سوخت آن حاصل مي -2از طريق بوي زباله -1آلودگي هواي ناشي از زباله به دو صورت است : آلودگي هوا -

اد شود و اين مواد سبك وزن بوسيله ب وجود انبوه زباله در گوشه و كنار شهر و حتي ورودي شهرها باعث آلودگي بصري مي:آلودگي بصري -

. كنند شوند و محيط را آلوده مي به اطراف پراكنده مي

اي كـه كشاورزي شهر ايوان اراضي مزروعي را بطه مستقيمي با شرايط پايدار شهر دارد به گونه –با توجه به نقش خدماتي : تخريب اراضي مزروعي -2

شود اراضي حاصلخيز دشـت در اعث بهم خوردن تعادل اكولوژيكي شهر ميهاي كشاورزي و باغات ب برنامه زمين رويه و بي به زير ساخت و ساز رفتن بي

فـاز يـك (در جنـوب غربـي ) فرهنگيـان، تعـاوني سـپاه 2فـاز محله بسـيجيان ، (هاي كشاورزي غرب جنوب و غرب قرار دارند ساخت و ساز در زمين

. جوانب توليدي و در آمدزايي دارد اي اثرات سويي بر هاي كشاورزي حاشيه صورت گرفته است تخريب زمين) فرهنگيان

آلودگي خاك در شهر ايوان عمدتا بدليل تخليه غير اصولي فاضالبها و زباله هاي شـهري، صـنعتي بوجـود مـي آيـد تخليـه : آلودگي و تخريب خاك -3

كند در نتيجه به محصوالتي كـه از نفوذ مي شود مواد شيميايي و ميكروبهاي موجود در فاضالب به داخل هاي كشاورزي باعث مي فاضالبها در داخل زمين

. شوند ها با مصرف اين محصوالت مبتال به بيماري مي شوند كه در نهايت انسان كنند منتقل مي اين خاك تغذيه مي

. براي آلودگي آب شهر ايوان الزم است فاضالب و سيستم حركت آبهاي سطحي را مورد مطالعه قرار دهيم:آلودگي آب -4

منبع اصلي در ايجاد آلودگي آب فاضالب ناشي از فعاليت هاي انساني است كه شامل فاضالبهاي خانگي و كشـاورزي و شـهري :فاضالب -

باشد مواد آلي موجود در فاضالب ها بزرگ ترين خطر براي سالمتي اجتماعات انساني است و از لحاظ اهميت از نظر مسائل بهداشتي در مي

باشند كه اين فاضالب ها فاضالب هاي انساني حاوي مقادير عظيمي از باكتري ها، ميكروب ها و ويروس ها ميدرجه اول اهميت قرار دارد

شـوند يكـي ديگـر از مـوارد آلـودگي آبهـاي سـطحي و اند كه باعث آلودگي آب و افزايش بوي تعفن و انواع بيماري ها مـي وارد آب شده

ت كه در جنوب شهر قرار دارند استفاده از كود و سموم دفع آفات گياهي كه عموما مواد زيرزميني شهر ايوان فاضالب كشاورزي مزارعي اس

شود و موجبات آلودگي آب را فراهم شيميايي و تركيبي هستند به علت حل شدن در آب و عدم جذب قسمتي از آنها به رودخانه سرازير مي

در شبانه روز است شبكه جمع آوري و تصفيه فاضالب شهر ايوان از مترمكعب 4380كنند مجموع فاضالب توليدي در سطح شهر حدود مي

در دستور كا رشركت آب و فاضالب استان ايالم قرار گرفت و انجام مطالعات به مهندسين مشاور تهران سـحاب محـول گرديـد 1385سال

يه خانه به تملك در آيد و در پايان سال زمين محل تصف 1389كيلومتر است پيش بيني شده است كه در سال 45شبكه جمع آوري فاضالب

در صورت تخصيص اعتبار عمليات اجرايي تصفيه خانه و خط انتقال آغاز شود اما تحقيقات به عمل آمده نشان مي دهد كه اعتبـار آن تهيـه

در . ان را نشان مي دهد،نقشه سيستم شبكه فاضالب شهر ايو4شكل . نشده و كار اجرايي تصفيه خانه متوقف شده است و صورت نمي گيرد

3جـدول . باشـد باشد و شهر فاقد سيستم جمـع آوري و تصـفيه فاضـالب مـي حال حاضر جمع آوري فاضالبها در شهر بصورت سنتي مي

.دهد نشان مي1385فاضالب توليدي شهر ايوان را در هر شبانه روز در سال

1385در سال )مترمكعب(مقدار فاضالب توليدي شهر ايوان در هر شبانه روز-3جدول

شهرداري ايوان: اخذم

اشتراك صنعتي اشتراك تجاري اشتراك عمومي اشتراك خانگي

مقداربارش

روزانه

)ميليمتر(

مقدار

فاضالب

توليدي

)ميليمتر(

مقدار كل آب

مصرفي

مقدار كل

فاضالب توليد

شده در شهر

ايوان

مقدار آب

مصرفي

مقدار

فاضالب

توليدي

مقدار آب

مصرفي

مقدار

فاضالب

يتوليد

مقدار آب

مصرفي

مقدار

فاضالب

توليدي

مقدار آب

مصرفي

مقدار

فاضالب

توليدي

77/1 6/1 88/4864 4380

13/4267 4/3840 19/427 47/384 09/123 78/110 47/47 72/42

نقشه سيستم شبكه فاضالب شهر ايوان -4شكل

باشـد و شهر ايوان بعلت شيب عمومي زمين حركت آبها تابع شـيب زمـين و از شـمال بـه جنـوب مـي در :سيستم حركت آبهاي سطحي -

رودخانه كنگير كه بعنوان تنها منبع آب شرب و كشاورزي شهر در قسمت جنوب واقع شده است در فصول پر باران بـه همـراه جريـان آب،

شـوند هاي كشاورزي مـي فاده از اين آب در امر كشاورزي باعث آلودگي زمينشوند و است ها به داخل رودخانه ريخته مي فاضالب ها و زباله

هاي واقع در شمال شهر گيرد و سيل نحوه دفع آبهاي سطحي و رواناب ها در سطح شهر كال از طريق جداول و كانال هاي روباز صورت مي

باشـد و توسـط مـردم در فصـل خشـك از زبالـه و كم ميشوند كه ظرفيت اين سيل بندها توسط سيل بند شمالي و غربي و شرقي مهار مي

شوند و در مواقع سيالب هاي شديد اين مواد به همراه سيل در جهت شيب عمومي از شمال به جنـوب حركـت كـرده و در خاكروبه پر مي

. ريزند امتداد خيابان اصلي شهر با حركت به سمت غرب به سيل بند غربي مي

نتيجه گيري

هاي پيرامون را تصـاحب اند و زمين شهر باعث افزايش جمعيت شده است كه اين مهاجرين فضاهاي خالي شهر را پر كرده مهاجرت افراد به

آمد كنند كه اين امر باعث گسترش فيزيكي شهر شده است همچنين عامل مهاجرپذيري رشد امكانات شهر را در زمينه توليد مشاغل جديد ، افزايش در مي

. اي مسكوني و خدماتي را موجب شده كه اين امر هم به نوعي به توسعه فيزيكي شهر انجاميده استشهري و افزايش واحده

باشـد كـه بـدليل از اثرات زيست محيطي ناشي از گسترش فيزيكي به علت افزايش جمعيت باال رفتن حجم توليد زبالـه و آلـودگي آب مـي

گيرد و در نتيجه اين افزايش حجم زباله در سطح شهر بصورت به طريق بهداشتي صورت نميمحدوديت تعداد افراد و وسايل نقليه جمع آوري و دفع آن

آيد از طرف ديگر منشأ آلودگي آب فاضالب ها هستند بدليل اينكه سيستم جمع آوري و تصفيه فاضالب در سطح شهر وجود ندارد دفع يك معضل درمي

. شود ث آلودگي آب مينامناسب فاضالب ها در حاشيه شهر و داخل رودخانه باع

پيشنهادات

اي رويه به شهر با گسترش خدمات آموزشي، بهداشتي بويژه تجاري در نقاط روستايي در قالـب سـاماندهي منظومـه كنترل روند مهاجرت بي -

. روستايي در جهت كاهش نابرابري هاي موجود

اثر رشد شهرنشيني بوجود آمده توسعه و افزايش مسكن در ارتفاع جلوگيري از توسعه افقي شهر با وجود احتياج روزافزون به مسكن كه در -

نبوده بلكه توسعه تا به حال مبتني بر ساخت و ساز غيرقانوني در اطراف شهر بوده كه اين خود موجب انهدام اراضي مزروعي مي شـود لـذا

. ضروري است كه بتدريج شرايط براي توسعه مسكن بصورت عمودي فراهم كرد

. سعه مسكن در اراضي خالي داخل شهر اولويت تو -

. تسريع در اجراء و احداث سيستم جمع آوري و تصفيه فاضالب در شهر -

: با توجه به سيل خيز بودن شهر -

. ها نكاهد اي باشد كه از سطح مقطع كانال ها بايد به گونه ها، اندازه پل اندازه و استحكام پل �

. سيل اعمال ضوابط درخصوص مقاوم سازي در مقابل �

هاي شهر و لزوم اتخاذ تدابيري در زمينه ممانعت از انباشـت زبالـه در داخـل هاي روباز و مسيل نظافت مستمر خيابانها و كانال �

. آنها

هاي زراعتي بايستي الگوي ساخت مسكن در بـين براي توسعه شهرها و توسعه پايدار در بخش كشاورزي و عدم تخريب زمين �

.ت و بهبود اراضي و منابع طبيعي توسعه يابدمردم تغيير كند تا حفاظ

منابع

شهر زنجان، فصلنامه GISمكاني خدمات بهداشتي و درماني با استفاده از -، برنامه ريزي و ساماندهي فضايي1389ابراهيم زاده، عيسي، پاييز -

. 73پژوهش هاي جغرافيايي انساني، سال چهل و دوم ،شماره

، 1-2، صـص 1386فيزيكي و چالش هـا و راهبردهـاي شـهر زرقـان ،نشـريه مقـاالت زيسـت محيطـي، بهمـن پارسا نژاد ، فيروز، توسعه -

http://firozparsa.blogfa.com/post-10.aspx . ، نقش عوامل طبيعي در گسترش فيزيكي ايوان، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسالمي واحد مالير1383حسن بيگي، بندر، -

. ، بخش اول طرح جامع ايوان، جلد اول1361ي استانداري ايالم، دفتر فن -

نامـه كارشناسـي ارشـد، دانشـگاه آزاد پايان ، بررسي روند گسترش فيزيكي شهر دره شهر و اثرات زيست محيطي آن،1388وند، مهران، زيني -

.اسالمي واحد علوم و تحقيقات تهران

www.boukan-،1-2صـص ، 25/3/89امـدهاي آن، نشـريه مقـاالت زيسـت محيطـي، ضيافتي، كاوه، گسترش فيزيكي شـهر بوكـان و پي -

engo.com

. نشر قومس: تهران اصول و مباني جغرافياي جمعيت، ترجمه مسعود مهدوي ، ،1373كالرك، جان اينس، -

. ، انتشارات دانشگاه شهيد بهشتي، انسان جامعه محيط زيست1374محالتي، صالح الدين، -

. اقتصادي –، درآمدي بر توسعه فيزيكي شتابان شهرها، مجله اطالعات سياسي 1371محمد زاده، رحمت، فروردين و ارديبهشت -

.ريزي شهري در ايران، كتاب پويايي نظام شهري ايران ، جزوه درس شهرنشيني و برنامه1388نظريان، اصغر،

- Jhnson,E.A.J (1988),The organization of space in developing press.

١

آذربايجان غربي: مطالعه ي موردي: تاثير مناسبات بين قومي بر امنيت منطقه اي

*دكتر زهرا احمدي پور

**دكتر محمد اخباري

***نجفقلي پورباقر

چكيده

در كشورهاي با تنوع قومي ،روابط ميان گروه ها ي قومي از موضوعات مهمي است كه مورد مطالعه ي جغرافيدانان سياسي قرار

ايران گوناگوني و تنوع فرهنگي ،اجتماعي و قوميكه از آذربايجان غربي جزئي از پيكره ي سرزمين ايران مي باشد .مي گيرد

براثر مقتضيات زمان و . در طول ساليان دراز شاهد حضور اقوام مختلف از جمله آذري ها و كردها بوده استمستثني نبوده و

و در دوره اي مختلف اقوامي كه در آن ساكن بوده اند زندگي مسالمت آميزي سياست هاي متفاوت دچار تغيير و تحوالتي شده

در كنار اين زندگي مسالمت آميز گاهي نيز شاهد بروز برخي ناآرامي هايي در منطقه بوده ايم كه بيشتر به صورت .داشته اند

.در منطقه بوده و مي باشنداحزاب مخالف نظام رشد كرده و باعث بوجود آوردن برخي ناآرامي ها و ناامني هايي

تحليلي به بررسي تاثير مناسبات بين قومي بر امنيت منطقه –اين پژوهش با رويكرد جغرافياي سياسي و به شيوه ي توصيفي

-و پرسشنامه) اسنادي(اي كتابخانهروش و ابزار گرد آوري اطالعات، .پرداخته است) آذربايجان غربي : مطالعه ي موردي(اي

دهد كه توسعه ي مناسبات بين قومي در اي نشان ميهاي ميداني و كتابخانهنتيجه تحقيق حاضر با تكيه بريافته. اشدباي مي

ازجمله مناسبات بين قومي مي توان مناسبات فرهنگي ،اجتماعي و اقتصادي و سياسي . باشندافزايش امنيت منطقه موثر مي

اشاره نمود

امنيت، آذربايجان غربي،قوميت، مناسبات، : واژگان كليدي

دانشيارگروه جغرافياي دانشكده علوم انساني دانشگاه تربيت مدرس*

ي دانشگاه آزاد اسالمي واحدتهران مركزيگروه جغرافيا استاديار **

دانشجوي كارشناسي ارشد جغرافياي سياسي دانشگاه تربيت مدرس ***

2/5/90:تاريخ پذيرش 3/2/90:تاريخ دريافت

٢

:مقدمه

جهان امروز دستخوش دگرگوني هاي عميقي است كه تمامي عرصه هاي حيات انساني را در ابعاد ملي دچار تحول كرده

عليرغم اينكه موضوع روز بسياري از پژوهش هاي علمي حول مسئله ي نظام جهاني و پيدايش دهكده ي جهاني . است

مگام با حركت نظام جهاني و جهاني شدن ،با نوعي زنده شدن يعني ه. است ، روند معكوسي نيز در حال وقوع است

اين حركت ها به دنبال نيل به هويت هاي . احساسات فرهنگي ،قومي ، زباني و محلي در سراسر جهان، روبرو هستيم

، مستقل فرهنگي انجام مي گيرد و فراگيري چنين روندي ،درگيريها و تنش هاي آينده ي جهان ،مسائل فرهنگي ، قومي

هويت قومي كه برآمده از گرايشات ،تعلقات ،مناسك و اداب خاص ).16: 1384هاشمي، .(زباني و محلي شكل خواهد داد

هرقوم بوده ودر جهت گيريها و ايفاي نقش اعضايش در عرصه هاي مختلف مؤثر است ، به عنوان يكي از عمده ترين

).8: 1384عباسي،.(چالش هاي نظام جهاني مطرح مي گردد

دراين بين شاخص هاي .ور ي كه داراي اقوام و مذاهب گوناگون است ، همواره با تهديداتي نيز روبرو بوده است كش

از جمله ي اين شاخص . مختلفي وجود دارد كه مي تواند امنيت يك كشور را از طرف اقوام موجود مورد تهديد قرار دهد

گون ، ميزان پيوند تاريخي مشترك اقوام با همسايگان يا قدرت ها مي توان به ميزان مشروعيت نظام در نزد اقوام گونا

هاي خارجي ديگر ، ميزان انسجام دروني يك قوم ، چگونگي توزيع و تركيب جمعيتي اقوام و سرانجام موقعيت

)86: 1385مراديان، .(جغرافيايي و پراگندگي يك قوم اشاره كرد

د كه توزيع فضايي آنها در نواحي پيراموني كشور كه هركدامشان نيز با اين حال نواحي مختلف قومي در كشور وجود دارن

مكمل هاي فرهنگي و گاهي سياسي در انسوي مرز دارند و دربرهه هايي از آنها براي اعمال فشار بر ايران استفاده شده

فرهنگي –ومي بطوركلي در كشور ايران كه فرهنگ ملي آن تركيبي از همه فرهنگ هاي قومي است گونه گوني ق. است

).185: 1383خوب روي پاك،.(،غناي فرهنگ ملي ايران را موجب شده كه امتياز بزرگي براي ملت ايران است

آذربايجان غربي نيز جزئي از پيكره ي سرزمين ايران مي باشد به طبع از اين گوناگوني و تنوع فرهنگي ،اجتماعي و .

سياست هاي متفاوت دچار تغييرات و تحوالتي شده و در دوره هاي قومي مستثني نبوده و به مقتضيات زمان و بر اثر

كه در دوره ي كنوني نيز بنا بر بوده اندمختلف اقوامي كه در ان ساكن بوده اند داراي خواسته ها ،گرايشها و مطالباتب

ان مي باشد ،مطالبات همان مقتضيات گذشته ولي با تفاوت هايي كه ناشي از آگاهي آنها از تغيير و تحول جهان اطرافش

.خود را جستجو واز قدرت حاكم خواهان هستند

در طول سالهاي گذشته ما شاهد برخي ناآرامي هاو گرايش هاي برون مرزي از سوي برخي از اين اقوام بوده كه منجر به

نقش و تاثير اين ) رديآذري،ك(ناامني هاي منطقه بوده ايم لذادر اين پژوهش برآنيم كه تا با بررسي مناسبات بين قومي

بنابراين سوال اصلي تحقيق اينگونه مطرح مي . مناسبات را بر امنيت منطقه ي آذربايجان غربي كنكاش نماييم

مناسبات بين قومي چه تاثيراتي مي تواند بر امنيت منطقه اي داشته باشد؟:شود

: سوال اصلي تحقيق

مناسبات بين قومي چه تاثيراتي مي :ن به اين سوال اصلي مي باشداين تحقيق در پي دست يابي و يا احرازپاسخي بنيادي

تواند در ايجاد امنيت در منطقه داشته باشد؟

: قيسواالت فرعي تحق

مناسبات فرهنگي و اجتماعي چه تاثيراتي مي توانند درايجاد امنيت پايدار در منطقه داشته باشند؟ - 1

ي توانند در ايجاد امنيت موثر باشند؟مناسبات اقتصادي و سياسي تا چه اندازه م -2

٣

چه نوع سياست هاي حكومتي مي توانند درافزايش سطح مناسبات بين قومي و در نهايت در ايجاد امنيت منطقه -3

موثر باشند؟

:فرضيات تحقيق

جر به و در نهايت منموجب رفع اختالفات مناسبات فرهنگي و اجتماعي بين قومي فرضيه اول معتقد است كه توسعه

.امنيت بيشتر در منطقه خواهد شد

در زمينه ساز بسط و گسترش آگاهيهاي قومي و ،مناسبات اقتصادي وسياسي دوم معتقد است كه افزايش سطح فرضيه

.نهايت زمينه ساز امنيت منطقه اي خواهد شد

يدار و درنهايت يكپارچگي فرضيه ي سوم؛ به نظر مي رسد نگرش مثبت حكومت به قوميت مي تواند در ايجاد امنيت پا

.سرزميني نقش اصلي را ايفانمايد

:روش انجام تحقيق

.و دلفي مي باشد) اسنادي(تحليلي و ابزارگردآوري اطالعات به دو روش كتابخانه اي–روش انجام تحقيق توصيفي

.نفر؛ متشكل از مديران و مسئوالن استان ومحلي،نخبگان علمي مي باشد100جامعه ي آماري

:بيات ومفاهيم نظري تحقيقاد

قوم و قوميت -1

م توسط آلفرز سوري، جمعيت شناس فرانسوي مفهوم قوميت و قوم گرا در مقابل مفهوم 1952نخستين بار در سال

. مليت قرار گرفت

قوم يك گروه انساني ،نژادي است كه از زبان و فرهنگ و روش زندگي و تمنيات گروهي ويژه اي در چهارچوب يك

خه ي بزرگ نژادي برخورداراست به قسمي كه حتي از ديگر گروه هاي نژادي خود قابل تشخيص و تفكيكشا

)158: 1383الطائي،(مي گردد

خود آگاهي،زبان مادري، سرزمين نياكان، در مورد برخي از اقوام : در اين بين موثرترين متغييرهاي قومي عبارتند از

و يا خواسته ها ) جغرافيايي(يوه ي زيستن و يا گونه ي معيني از سازمان اجتماعي ،سرزمين ويژگيهاي رواني،فرهنگي ،ش

).26: 1380كاوياني،(و تمايالت آشكار افراد يك قوم براي برپايي يك سازمان دولتي نيز مي توانند جزو متغيرها باشند

تعريف عملياتي متغير قوميت -1جدول

معرف ها مفهوم

هويت قومي - قوميت

ناسيوناليسم قومي -

مطالبات قومي -

منازعات قومي -

اجتماعي و عقيدتي و نفساني كه در مجموعه اي خاص از عوامل عيني و ذهني ،فرهنگي و: هويت قومي :هويت قومي -

يك گروه انساني متجلي مي شود و آن را نسبت به ديگر گروهها متمايز مي سازد زيرا كه اين هويت بايد با واقعيت همان

٤

هويت قومي احيا شده نظريه اي .هويت قومي مي تواند احيا و دوباره پديدار شود ) 158: 1383الطايي،.(گروه منطبق باشد

ويت هاي سنتي و ابا و اجدادي را مي توانند دوباره از طريق حوادث تاريخي و موارد محيطي خاص ظهور كنند است كه ه

)2001: 5،Jackson (

ناسيوناليسم قومي گونه اي معماري سياسي، فرهنگي براساس قوميت بوده كه با هدف ايجاد دولتي :ناسيوناليسم قومي -

اين گونه از ناسيوناليسم به لحاظ مكاني منشاء مشترك گروه قومي خاص را تبيين .د متحد و يكپارچه نضج و قوام مي ياب

سرزمين : به عنوان مثال.مي نمايد ،اغلب آنها را به سرزمين خاص مرتبط مي سازد كه به باور اين گروه مقدس مي باشد

هاني و سرد ،موضوع اغتشاشات و ناسيوناليسم قومي بعد از جنگ هاي ج) 52: 1380مقصودي،.( كنعان براي قوم يوسف

)Shelley ،BradenT، 2000: 55-54.(ناآرامي ها شده است

در جوامعي كه گروه اقليت قومي ،دارنده ي قدرت سياسي است ،اكثريت خارج از قدرت سياسي ،سهم :مطالبات قومي -

تواند به رشد فزاينده ي مطالبت در اين ميان عقب نشيني اقليت حاكم مي .خود را از قدرت سياسي مطالبه مي كند

قومي دامن زند از طرفي مقاومت در برا بر مطالبات سياسي اقوام نيز مي تواند زمينه ساز بحران هاي سياسي

)62: 1384هيودي،.(گردد

به تعبير هانتينگتن ، اجماع عالمانه ي گسترده اي وجود دارد مبني بر اينكه هرگاه شكاف هاي : منازعات قومي -

اين حالت بويژه آنگاه رخ مي .تماعي نسبت به مشتركات قومي تقويت شوند ،توان بالقوه براي درگيري بيشتر مي گردداج

يا ائتالفي (دهد كه بخش هاي يك جامعه به طور سلسله مراتبي سازمان يافته باشد و آن زماني است كه يك گروه معين

).45: 1379و دي سيسك،ي ئتيمو.(برگروه هاي ديگر تسلط يابند) از گروه ها

نظريه هاي قومي -2

:»رقابت بر سر منابع«نظريه

ملت زمينه ي مشخصي را –اين نظريه معتقد است كه يكپارچه كردن سياسي گروه هاي قومي در درون يك دولت

ل مي شود به انگيزه ي تضاد بين قومي تبدي - بويژه براي مشاغل دولتي -بوجود مي آورد كه درآن رقابت براي منابع

هنگامي كه منابع رقابتي واضحي وجود دارند كه با يك هويت قومي مرتبط باشد ،هويت قومي به عنوان مبنايي براي .

اين رقابت بين قومي ،بسيج قومي را رواج داده و به شكل گيري سازمان هاي .كنش جمعي بوجود آمده و حفظ مي شود

). Ahmadi،180 : 1995.( قومي و تقويت هويت ها ي قومي منجر مي شود

اقدام جمعي نژادي و قومي زماني روي مي دهد كه دو گروه قومي يا بيشتر بر سر منابعي با ارزش «: اولزاك مي نويسد

رقابت قومي نيز زماني به وجود مي آيد كه گروه هاي قومي سعي دارند بر ساير گروه هاي .يكسان با يكديگر رقابت كنند

در شرايطي كه منابع پايدار يا ناپايدار مطرح باشد ،اين . ر دستيابي به همان منابع پيشي بگيرند قومي اكثريت يا اقليت د

)156: 1383احمدي ،.(رقابت منجر به اقدام جمعي قومي مي شود

:»هيز كياس آصفا«نظريه -

. لش هاي قومي مي داندآصفا، نقش نخبگان قومي در ايجاد درگيري ها را مهم تلقي نموده و آن را عامل اصلي وقوع چا

به عقيده ي وي ،آنچه درگيري و بحران قومي ناميده مي شود تا حدود زيادي درگيري هايي است كه توسط نخبگان

٥

ايجاد مي شود؛زيرا اين نخبگان هستند كه از زمينه هاي قومي متفاوتي برخواسته و بحران هاي قومي را هدايت و رهبري

.مي كنند

قايد قالبي قومي به عنوان زمينه هاي مناسب براي جلب سريع حمايت از آرمان هاي سياي و نخبگان از تعصبات و ع

توسعه «: آنان با استفاده از اصطالحات عوام فريب در قالب قوميت يا مليت مانند.اقتصادي خود بهره برداري مي كنند

ا موجه جلوه داده و مشروعيت مي اعمال خود ر» محافظت در مقابل گروه قومي ديگر« و يا » منافع مردم خودمان

).154: 1388صالحي اميري ،.(بخشند

:»گوبوگلو«نظريه ي

يكي از رويكردهاي نظري كه به تحليل و تبيين درگيري هاي قومي پرداخته و در ميان انديشمندان روسي و اروپايي از

خشونت ها و درگيري هاي قومي در درون براساس اين نظريه ،.جايگاه بااليي برخوردار است،نظريه ي گوبوگلو مي باشد

وي بيشترين توجه خود را به عناصر و عوامل .اجتماعي قابل بررسي است –دسته بندي هاي اجتماعي و منافع اقتصادي

اين ديدگاه ،پديده ي غصب .قومي در دسته بندي اجتماعي، تقسيمات كاري و طبقه بندي اجتماعي معطوف كرده است

ي ممتاز اجتماعي توسط اعضاي يك گروه قومي و نژادي را به عنوان كشف عمده خود در نظر مي موقعيت ها و فرصت ها

گيرد كه اين تفاوت هاي اساسي اجتماعي،قومي و طبقاتي قوي ترين انگيزه را براي وقوع تنش هاي بين قومي و درگيري

).127: همانصالحي اميري،.(هاي آشكار قوي ايجاد مي كند

:»شاپفلين«و»راتچايلد«عيني – نظريه عوامل ذهني

از ديد راتچايلد و شاپفلين، نهضت هاي تمايز طلبي و روحيه ي مركز گريزي جامعه ي قومي د رقالب دو دسته از عوامل

به اعتقاد آنها عوامل ذهني كه ريشه در هويت خواهي جامعه قومي دارند ،شامل عوامل .ذهني و عيني قابل تبيين است

قيدتي و رواني شده هستند كه در خواست هاي اساسي غير قابل مذاكره را پديد مي آورند و از طريق فرهنگي ،سياسي ،ع

تفاوت هاي زباني، ذهني، فرهنگي ،تجربه خاص تاريخي و وقوف بر وجود تفاوت ها با ديگر : مشخصه هاي مشابه مثل

اختالفات ميان : و اجتماعي دارند شاملعوامل عيني كه اساسا ريشه هاي اقتصادي .جوامع قومي قابل بررسي هستند

حق مالكيت ،حقوق مدني : قومي ،تبعيض در قوانين ،سياست ها و برنامه ها و ترتيبات سازماني تبعيض گرايانه مثل

.،قشربندي در بازار كار و ميزان مشاركت سياسي مي باشند وبه طور وسيع درخواست هاي قابل مذاكره هستند

مل ذهني و عيني بر مخفي شدن نهضت هاي قومي اثر گذاشته ،ضمن تشديد خواست هاي قابل براساس اين نظريه ،عوا

مذاكره و غير قابل مذاكره ،ناخشنودي و نارضايتي قومي را افزايش مي دهند و شرايطي را فراهم مي آورند كه منجر به

مي ،وحدت و همبستگي قومي، شكل گيري سازمان سياسي قومي شده و به منبعي براي تسريع در بازسازي هويت قو

خواست مشاركت عمومي و اصالت فرهنگي از جمله بازگشت به ريشه هاي نمادين ،اسطوره هاي گذشته و يادبود هاي

).142:همان.(تاريخي تبديل ميگردد

فرهنگي-الگوهاي مديريت تنوع قومي -

فرهنگي-مديريت تنوع قومي تعريف عملياتي متغيرالگوهاي - 2جدول

معرف ها مفهوم

دفع يا جذب - فرهنگي-الگوهاي مديريت تنوع قومي

تقسيم قدرت -

سياست ادغام-

٦

با توجه به نوع نظام هاي سياسي و رويكردهاي فكري و فلسفي موجود به سياست هاي قومي ، راهبردهاي اتخاذ شده

:توسط دولت ها در قالب سه الگو جاي مي گيرد

دفع يا جذب -

صالحي . (در اين روش حكومت به زور و خشونت توسل مي شود و اين كار او در نهايت به نسل كشي منجر مي گردد

در كنار اين راهبرد ، شيوه ي ديگري به نام جذب نيز وجود دارد كه بوسيله ي آن فرهنگ اقليت در ). 56: 1385اميري،

).159: خوب روي،همان.(د و بدين ترتيب اقليت همان ديگران مي شوندچارچوب اجتماعي و فرهنگي نوين رنگ مي باز

تقسيم قدرت -

تقسيم قدرت يا خودگرداني اساسا مجموعه اي از تعهد هاي مربوط به رفتار ،فرآيند ها و نهادهايي است كه هر حكومت

) . Esman ،2004 :178(در آن انجام معامله و برقراري سازوگارهاي ميان جوامع قومي است

سياست ادغام -

درجامعه ي ادغام گرا يك گروه قومي نمي تواند بر ديگر گروه ها مسلط شود و تقسيم قدرت نيز در اين قسم از جامعه

در اين صورت >جوامع متعهد به ادغام ، تنوع را ويژگي افراد مي دانندنه عامل همبستگي اجتماعي .ممكن نمي باشد

). Esman ،2004 :160. (ي يابد و ازدواج بين قومي تسهيل مي گرددموانع تعامل اجتماعي كاهش م

ادغام فرهنگي عبارت است از سازوكاري به منظور برقراري ارتباط روزمره .ادغام داراي دو بعد فرهنگي و اجتماعي است

در ميان همسايگان و و ادغام اجتماعي يعني زندگي . ،زبان، پوشش،عادات غذايي، تفريح هاي عمومي ، و شيوه ي زندگي

).8: 1388عبدي،(زيارتگاهها و تشكيالت اجتماعي: مشاركت در نهادهاي غالب مانند

در اين . حافظ نيا رويكردي جديد در جغرافياي سياسي تحت عنوان جغرافياي سياسي انسان گرا را طرح نموده است -

، توسعه ي پايدار ، حقوق شهروندي ، عدالت فراگير حوزه علم جغرافياي سياسي براي تامين صلح و امنيت ،رفاه وآسايش

)جزوه ي كالسي: 1388حافظ نيا،.(عمومي و احترام به شان و منزلت انسان به كار گرفته مي شود

بنابراين مي توان گفت برپايه ي اصول جغرافياي سياسي انسان گرا ، اقوام به طور آزادانه وبا بكارگيري ابزارهاي نظارت

)حافظ نيا، همان.(نوع اجباري وخشونت آميز ،باكشور احساس همبستگي مي كنندنرم و نه از

:امنيت - 3

تالش براي امحاء يا حداقل كاهش عوامل موجد ناامني و تقويت احساس امنيت ،محدود به انسان نيست بلكه جوامع

از همين . طح ملي احساس مي كنندبزرگ و كشور ها نيز به مثابه مجموعه اي مركب از افراد ،نيازهاي مشابهي را در س

رو هم زمان با تولد دولت در قرن هفدم ميالدي و در نتيجه عالقه اي كه اين موجود نوظهور به بقاء و امنيت خود داشت

پاراديم امنيت ملي شكل گرفت و از آن زمان تاكنون اهميت خود را به عنوان يكي از محورهي ثابت مورد توجه سياست

)2: 1388مرادي، .(ن نظامي حفظ نموده استمداران و رهبرا

از ديدگاه آرنولد ولفرز امنيت را مي توان داراي دوجنبه دانست در بعد عيني امنيت عبارت است فقدان تهديد نسبت به

ارزش هاي تحصيل شده و در بعد ذهني امنيت عبارت است فقدان ترس و هراس از اينكه ارزش هاي كسب شده مورد

).1387،4علينقي،اميرحسين،(ندهجوم قرار گير

٧

هاى مشروع دانشكده دفاع ملى كانادا امنيت ملى، حفاظت از شيوه زندگى پذيرفته شده مردم است و با نيازها و آرمان-

امنيت، شامل فارغ بودن از حمله نظامى يا فشار، آزادى از انهدام داخلى و رهايى از زوال . باشد ديگران سازگار مى

.اقتصادى و اجتماعى است كه براى نحوه زندگى اساسى است هاى سياسى، ارزش

تعريف عملياتي متغير امنيت -3جدول

معرف ها ابعاد مفهوم

امنيت داخلي امنيت

نظامي -

سياسي -

اقتصادي -

اجتماعي -

فرهنگي -

. ي مربوط به براندازي و چالش از جانب گروه هايي است كه اقتدار دولت را نپذيرفته اند امنيت داخل: امنيت داخلي -

و همچنين عبارت است از امنيت يك ملت در برابر تهديد هاي آشكار و پنهان درون مرزهاي ملي كه اين تهديدات داراي

تماعي ، نزاع هاي قومي و سهم شورش و جدايي طلبي، خود مختاري ، آشوب هاي اج: جنبه هاي مختلف از جمله

خواهي در ساختار سياسي ،بحران هاي ناشي از مشروعيت ، بحران هويت ، بحران فرهنگي ،اعتصاب هاي گسترده و

شكاف هاي طبقاتي و دوگانگي اقتصادي كه هركدام به نوعي دولت را زير فشار قرار داده و موجوديت آن را مورد تهديد

.قرارمي دهد

دفاعي مسلحانه دولت ها و نيز برداشت آنها از -اين نوع امنيت به اثرات متقابل توانايي هاي تهاجمي :يامنيت نظام -

..مقاصد يكديگر بوده است

بدين منظور كه فضاي باز سياسي در .امنيت سياسي بيشتر در موضوع مشاركت سياسي تجلي مي يابد: امنيت سياسي -

.زاب و مشاركت برابر در اختيار آنان گذاشته شودقالب قانون براي فعاليت هاي سياسي اح

ميزان حفظ و ارتقاي شيوه ي زندگي مردم يك «: ماندل امنيت اقتصادي را چنين تعريف مي كند: امنيت اقتصادي -

ساندرز ، .(جامعه از طريق تامين كاال ها و خدمات هم از مجراي عملكرد داخلي و هم حضور در بازارهاي بين المللي

1380: 129.(

امنيت اجتماعي ناظر بر پايداري الگوهاي سنتي زبان، فرهنگ ، همبستگي و هويت و عرف هاي : امنيت اجتماعي -

)108: 1377ماندل ، .( مذهبي و ملي در چارچوب شرايط قابل قبول براي تحول و تكامل آنهاست

. متمايز كننده ي جوامع و كشور قلمداد كنيم مي توانيم با اين نگاه ، فرهنگ را به عنوان شاخص هاي: امنيت فرهنگي-

معاونت اموزشي و تربيت پاسداري سپاه، .(امنيت فرهنگي مي تواند سبب تقويت يا تضعيف امنيت اجتماعي نيز شود

1388 :13-12(

:توسعه ي مناسبات-4

٨

ران درون جامعه ،تعريف شده و مجموعه اي از روابط هستند كه با اراده ،معطوف به رفتار ديگر بازيگ» مناسبات اجتماعي«

با تنوع بسيار اين حوزه از فعاليت ها كه شامل گونه هاي فرهنگي . عمده مناسبات افراد درون جامعه را دربر مي گيرد

مي شوند ، دولت ها موظفند با ارايه ي ضوابط عادالنه نسبت به سالم سازي اين روابط ... ،اجتماعي ، اقتصادي ،سياسي و

اقدام –مستند به منابع قدرت مشروع كه در اختيار دارند –مسالمت آميز اختالفات بين شهروندان و حل و فصل

).21: 1385افتخاري، ..(كنند

تعريف عملياتي متغير مناسبات قومي - 4جدول

معرف ها ابعاد مفهوم

روابط اجتماعي - مناسبات اجتماعي مناسبات قومي

تباط اجتماعيار -

تعامل اجتماعي -

ملت –تنظيم مناسبات دولت -

تنظيم مناسبات ملت با نهاد هاي اجتماعي -

تنظيم مناسبات بين شهروندي -

روابط اجتماعي معموال ارتباطات بين شخص يا دو گروه و نه ارتباط هاي بين دو پديده اجتماعي را مي :روابط اجتماعي -

باشد مثبت و چنانچه صورت مبارزه، كشمكش، تقابل، ...رت همكاري ،مبادله ، تفاهم ، دوستي وروابط چنانچه صو.رساند

در معنا شناسي و .باشد منفي و آنگاه كه به صورت انطباق ،همسازي و قرارداد درآيد خنثي خوانده مي شود...خرابكاري و

يعني .ويكردهاي روانشناختي و عاطفي مدنظر استماهيت چگونگي روابط ، عنصر ارتباط دوسويه يا چند سويه همراه با ر

). 25: 1370بيرو،آلن ،(ناميده مي شود» مناسبات اجتماعي«آنچه كه در اصطالح

ارتباط اجتماعي اصطالحي است ملي كه از آن تمامي اشكال روابط اجتماعي يا مشاركت آگاهانه ي افراد : ارتباط اجتماعي -

ارتباط اجتماعي ،عالمات ،حركات ، نمادها ، سخن و به طور كلي تمامي اشكال و صور وسايل. يا گروه ها مستفاد مي شود

مربوط به زبان و هربيان معني دار را در بر مي گيرد

تعامل اجتماعي عبارت است از ارتباط مستقيم و غير مستقيم افراد جامعه وراي خاستگاه قومي و : تعامل اجتماعي -

وجب مبادالت فرهنگي ، اجتماعي و اقتصادي در ميان آنها مي گرددوبه شكل گيري اين ارتباط م.مذهبي شان است

نتيجه ي اين امر كاهش وابستگي هاي قومي و افزايش همبستگي ملي .هويت مشترك در ميان شان منجر مي گردد

). Kymlicka، 1995: 47.( است

يك رابطه ي نامتعادل ) توجه به شاخص قدرت بالفعلبا (، رابطه ي ملت با دولت را : ملت –تنظيم مناسبات دولت -

هستند تا از اين طريق قدرت ) به نفع شهروندان(ارزيابي نموده و بر اين اعتقادند كه دولت ها نيازمند كنترل و نظارت

شود هرچه عدم تعادل در اين رابطه بيش تر . و جايگاه شهروندان در جامعه اعتالء يابد) مهار شده(آنها كنترل شده

برعكس قدرت و نظارت عمومي بر آن مي تواند به ارتقاء جايگاه مردم و افزايش . امنيت عمومي بيشتر به مخاطره مي افتد

به ). 124: 1384افتخاري،.(سطح رضايت مندي ايشان و در نهايت تقويت احساس امنيت نزد عموم جامعه منجر شود

٩

افزايش پيدا كرده و به دنبال آن احساس امنيت عمومي ارتقاء مي اين ترتيب ميزان رضايت مندي اجتماعي درون جامعه

).22: 1386افتخاري، .(يابد

:تنظيم مناسبات ملت با نهادهاي اجتماعي -

گسيختگي –انسجام -تابعيت د –استقالل -سادگي ج –پيچيدگي -ب.انعطاف پذيري –تطبيق پذيري - الف

) 25: 1386افتخاري، .(

جامعه بدون ساماندهي به روابط بين انسان ها ، معنا و مفهوم نمي يابد و اين رسالت به: شهرونديتنظيم مناسبات -

اين مسئله بعد مهمي از امنيت عمومي است كه بر تنظيم مناسبات . فلسفه ي وجودي تاسيس دولت ها تبديل شده است

).27: 1384افتخاري، . (اجتماعي نظارت دارد

بيآذربايجان غر - 4

اين استان كه در شمال . مساحت دارد كيلومتر مربع 43660حدود درياچه اروميه استان آذربايجان غربي با احتساب

3درجه و 44استان آذربايجان غربي بين .دهد درصد از مساحت كل كشور را تشكيل مي 65/2غرب ايران واقع شده

دقيقه عرض شمالي، در شمال غربي 46درجه و 39دقيقه تا 5درجه و 36دقيقه طول شرقي و 24درجه و 47دقيقه تا

اين استان از شمال به جمهوري خود مختار نخجوان و كشور تركيه و از شرق به استان آذربايجان .ــتاس شده واقع ايران

١٠

اكثر ساكنان اين استان به . شود شرقي و از جنوب به استان كردستان و از غرب به كشورهاي تركيه و عراق محدود مي

به عنوان آيد و از ديرباز ترين شهر استان بشمار مي در شهر اروميه كه مركز و بزرگ.هستند كرد و يآذر طور عمده

است، جمعيت شهر شده كنند شناخته زندگي مي شهري كه در آن گروههاي قومي، زباني، نژادي و حتي مذهبي مختلف

103بخش، 26شهرستان، 14استان آذربايجان غربي داراي .ارمني و آسوري است مركب از مردمان آذري و كرد و

.است اروميه آبادي است و مركز آن شهر تاريخي 3227دهستان و

:هاي اين استان بدين قرارند شهرستان

ماكو ،شاهين دژ ،تكاب ،خوي ،سلماس ،اشنويه ،نقده ،مياندوآب ،كانوب ،سردشت ،پيرانشهر، مهاباد، اروميه

:يافته هاي تحقيق

:استنباطي آماره هاي

آمار استنباطي براي استنباط خصوصيات يك جامعه ي آماري از روي نتايج مشاهده ي يك يا چند نمونه از آن جامعه به

آمار استنباطي اين امكان را مي دهد كه وجوه مورد نظر جامعه هاي بزرگ آماري از روي نمونه هاي .كار مي رود

).13: 1383كورتز،(ند توصيف شودنسبتاكوچكي كه نماينده ي آن جامعه مي شو

.مورد بررسي قرار گرفت05/0معناداري هريك از فرضيات در سطح T.testاز طريق آزمون زيردر جدول

رابطه ي معناداري نداشته و ) 19(سؤال سؤال 28مشخص مي شود از تعداد one.sampletestدر بررسي كلي با روش

.بطه ي معناداري مي باشند و تاييد مي شوندتاييد نمي شود و بقيه ي سؤاالت داراي را

مقدار آلفا براي اين پرسشنامه برابر با . حال براي بررسي ميزان پايايي پرسشنامه از آلفاي كارونباخ استفاده مي كنيم

.بدست آمد كه نشانگر پايايي قابل قبول پرسشنامه مي باشد 795/0

Reliability Statistics

.795 28

Cronbach's

Alpha N of Items

چون از . استفاده نمود 3ن از آزمون تي تك نمونه اي با مقدار آزمون براي بررسي معني داري هر يك از سواالت مي توا

نشانگر بي نظر بودن عموم پاسخ دهندگان خواهد بود و ميانگين 3پس مقدار . استفاده كرده ايم 5تا 1تايي از 5طيف

گان خواهد بود كه ميزان پاسخ ها به هر ميزان از اين عدد فاصله داشته باشد نشانگر موافقت يا عدم موافقت پاسخ دهند

كمتر باشد اختالف معني دار تلقي 05/0معني دار بودن اين اختالف بوسيله خطاي نوع اول بررسي مي شود كه اگر از

.مي شود

.در ضمن درجه آزادي هر سوال برابر تعداد پاسخ دهندگان به آن سوال منهاي يك است

١١

One-Sample Statistics

100 1.90 .937 .094

100 1.43 .517 .052

100 1.85 .687 .069

100 1.74 .645 .065

100 1.88 .902 .090

100 2.04 .816 .082

100 1.60 .725 .072

100 1.65 .575 .058

99 1.98 .808 .081

98 3.27 1.313 .133

100 1.91 .805 .081

100 1.87 .812 .081

100 2.19 1.195 .120

100 2.53 1.058 .106

100 1.74 .463 .046

99 2.08 .888 .089

100 1.67 .620 .062

100 1.98 .964 .096

100 3.12 1.140 .114

97 3.26 1.227 .125

97 2.21 .803 .082

100 2.11 .942 .094

99 1.79 .643 .065

100 1.75 .702 .070

100 1.70 .644 .064

100 2.01 .937 .094

100 1.88 .769 .077

100 2.48 1.105 .111

Q1

Q2

Q3

Q4

Q5

Q6

Q7

Q8

Q9

Q10

Q11

Q12

Q13

Q14

Q15

Q16

Q17

Q18

Q19

Q20

Q21

Q22

Q23

Q24

Q25

Q26

Q27

Q28

N Mean Std. Deviation

Std. Error

Mean

One-Sample Test

-11.734 99 .000 -1.100 -1.29 -.91

-30.340 99 .000 -1.570 -1.67 -1.47

-16.735 99 .000 -1.150 -1.29 -1.01

-19.522 99 .000 -1.260 -1.39 -1.13

-12.416 99 .000 -1.120 -1.30 -.94

-11.772 99 .000 -.960 -1.12 -.80

-19.317 99 .000 -1.400 -1.54 -1.26

-23.472 99 .000 -1.350 -1.46 -1.24

-12.565 98 .000 -1.020 -1.18 -.86

2.001 97 .048 .265 .00 .53

-13.537 99 .000 -1.090 -1.25 -.93

-13.913 99 .000 -1.130 -1.29 -.97

-6.778 99 .000 -.810 -1.05 -.57

-4.440 99 .000 -.470 -.68 -.26

-27.203 99 .000 -1.260 -1.35 -1.17

-10.294 98 .000 -.919 -1.10 -.74

-21.436 99 .000 -1.330 -1.45 -1.21

-10.583 99 .000 -1.020 -1.21 -.83

1.053 99 .295 .120 -.11 .35

2.069 96 .041 .258 .01 .51

-9.738 96 .000 -.794 -.96 -.63

-9.451 99 .000 -.890 -1.08 -.70

-18.750 98 .000 -1.212 -1.34 -1.08

-17.813 99 .000 -1.250 -1.39 -1.11

-20.201 99 .000 -1.300 -1.43 -1.17

-10.561 99 .000 -.990 -1.18 -.80

-14.562 99 .000 -1.120 -1.27 -.97

-4.704 99 .000 -.520 -.74 -.30

Q1

Q2

Q3

Q4

Q5

Q6

Q7

Q8

Q9

Q10

Q11

Q12

Q13

Q14

Q15

Q16

Q17

Q18

Q19

Q20

Q21

Q22

Q23

Q24

Q25

Q26

Q27

Q28

t df

Sig.

(2-tailed)

Mean

Difference Lower Upper

95% Confidence

Interval of the

Difference

Test Value = 3

١٢

آزمون فرضيه ها

:از دومتغير فرهنگي و اجتماعي استفاده كرديم براي آزمون فرضيه ي اول

متغير مؤلفه هاي فرهنگي: آزمون - الف

99درجه آزادي اين آزمون برابر . استفاده كرديم 3براي بررسي اين فرضيه از آزمون تي تك نمونه اي با مقدار آزمون

چون . ي در رفع اختالفات تاييد شده استبا توجه به جدول زير فرضيه تاثير توسعه مناسبات فرهنگي بين قوم. مي باشد

در اين فرضيه . نشانگر موافقت پاسخ دهنده با متن سوال و باالتر از آن نشانگر مخالفت وي مي باشد 3مقادير پايين تر از

به ما نشان مي دهد كه اين P-VALUEاست كه نشانگر موافقت پاسخ دهنده است و مقدار 94/1مقدار متوسط برابر با

.ف معني دار استاختال

است مي توان دريافت كه به نظر 94/1با توجه به مقدار ميانگين كه برابر با . كوچكتر است 05/0از P-VALUEچون

غالب متخصصان افزايش مناسبات فرهنگي بين قومي باعث رفع اختالفات قومي شده و در نتيجه درامنيت بيشتر منطقه

.مؤثرخواهد بود

اييد سؤاالت،برقراري روابط سببي از طريق ازدواج،احترام متقابل به فرهنگ و آداب و رسوم قوميت پاسخ دهنگان ضمن ت

را دررفع ...ها ،گسترش تعامالت فرهنگي بين قومي از جمله فعاليت هاي فرهنگي وهنري،انتشار روزنامه و مجالت محلي،و

.مورد تاييد قرار داده انداختالفات بين قومي مؤثر دانسته و آنرا در توسعه ي امنيت بيشتر

تست متغير مؤلفه هاي فرهنگ: 5جدول

شماره

سوال

تعداد

نمونه

انحراف ميانگين

استاندارد

مقدار 3اختالف از tمقدار خطاي معيار

احتمال

1 100 90/1 937/0 094/0 734/11 - 1/1 - 000/0

22 100 11/2 942/0 094/0 451/9- 89/0- 000/0

19 100 12/3 14/1 114/0 053/1 120/0 295/0

2 100 43/1 517/0 052/0 34/30- 57/1- 000/0

15 100 74/1 463/0 046/0 203/27 - 26/1- 000/0

17 100 67/1 62/0 062/0 436/21 - 33/1- 000/0

8 100 65/1 575/0 058/0 472/23 - 35/1- 000/0

١٣


100 1.9457 .40395 .04039FARHANGI


Std. Error

Mean

One-Sample Test

-26.099 99 .000 -1.05429 -1.1344 -.9741FARHANGI

t df

Sig.

(2-tailed)

Mean


95% Confidence

Interval of the

Difference

Test Value = 3

تست متغير مؤلفه هاي اجتماعي) ب

چون نشانگر بي نظر بودن پاسخ . استفاده كرديم 3غير نيز از آزمون تي تك نمونه اي با مقدار آزمون براي بررسي اين مت

با توجه به جدول زير فرضيه تاثير توسعه مناسبات اجتماعي بين . مي باشد 99درجه آزادي اين آزمون برابر . دهنده است

با توجه به . كوچكتر است 05/0از P-VALUEچون . ه استقومي در رفع اختالفات و تاثير آن بر امنيت منطقه تاييد شد

است مي توان دريافت كه به نظر غالب متخصصان افزايش مناسبات اجتماعي باعث رفع 21/2مقدار ميانگين كه برابر با

نشانگر نشانگر موافقت پاسخ دهنده با متن سوال و باالتر از آن 3چون مقادير پايين تر از . اختالفات قومي خواهد شد

-Pاست كه نشانگر موافقت پاسخ دهنده است و مقدار 21/2در اين فرضيه مقدار متوسط برابر با . مخالفت وي مي باشد

VALUE به ما نشان مي دهد كه اين اختالف معني دار است.

ين ضمن تاييد و اثبات فرضيه ي فوق از سوي پاسخ دهندگان محترم، پاسخ دهندگان افزايش روابط اجتماعي ب

قومي،نقش نخبگان قومي در برقراري روابط اجتماعي ،رعايت عدالت اجتماعي در روابط بين قومي را در افزايش اعتماد

.متقابل و تعامالت بيشتربين قومي را فراهم ساخته و بستر مناسبي را براي امنيت بيشتر در منطقه ايجاد مي كند

ق هستنددر حالت كلي پاسخ دهندگان با سواالت مواف: توجه

تست متغير اجتماعي: 6جدول

انحراف ميانگين تعداد نمونه شماره سوال

استاندارد

اختالف از tمقدار خطاي معيار

3

مقدار

احتمال

3 100 85/1 687/0 069/0 735/16 - 150/1- 000/0

25 100 70/1 644/0 064/0 201/20 - 300/1- 000/0

4 100 74/1 645/0 065/0 522/19 - 26/1- 000/0

١٤

24 100 75/1 702/0 070/0 813/17 - 212/1- 000/0

12 100 87/1 812/0 081/0 913/13 - 130/1- 000/0


100 2.2193 .35809 .03581EJTEMAEI


Std. Error

Mean

One-Sample Test

-21.801 99 .000 -.78067 -.8517 -.7096EJTEMAEIt df

Sig.

(2-tailed)

Mean


95% Confidence

Interval of the

Difference

Test Value = 3

و در نهايت منجر به موجب رفع اختالفات مناسبات فرهنگي و اجتماعي بين قومي معتقد است كه توسعه فرضيه اول

.امنيت بيشتر در منطقه خواهد شد

گويه در نظر گرفته شده بود كه مورد سنجش قرار 12با دو متغير فرهنگي و اجتماعي براي سنجش فرضيه ي اول

گويه تعبيه شده بود برقراري روابط سببي ، احترام متقابل به فرهنگ و آداب و رسوم 7در متغير فرهنگي كه . گرفت

نگي ،تفريحي و ورزشي و آموزشي قوميت ها ، برنامه ريزي براي توسعه ي فرهنگ و هنر بومي ، ايجاد مجتمع عهاي فره

براي تعامل بيشتر قوميت ها ، فعاليت گروه هاي هنري ، روزنامه و مجالت محلي را در افزايش تعامالت بين قومي مؤثر

و در اين متغير با .درنتيجه ي اين تعامالت ، همبستگي و امنيت و آسايش منطقه را نيز مثبت ارزيابي نمودند.دانسته اند

، پاسخگويان به اين اعتقاد دارند كه در زمينه هاي فكري و فرهنگي ميان كردها و آذري ها حساسيت وجود 10گويه ي

.دارد و با اين گويه كه معتقد به نبود حساسيت بود را تاييد نكردند

ي امر آموزش گويه تعبيه شده بود كه اكثريت پاسخگويان با افازايش روابط اجتماعي، توسعه 5براي متغير اجتماعي نيز

و بهداشت ودرمان و ايجاد مراكز درماني مشترك ، عدالت اجتماعي را از عوامل تاثير گذار در نزديكي اقوام دانسته و ان را

را كه عالقه به كسب قدرت فردي و 12همچنين گويه ي . زمينه ساز افزايش امنيت در منطقه مثبت ارزيابي نمودند

.زاع و ناامني مدانست مورد تاييد قرار دادندجمعي در بين قومي باعث ايجاد ن

و با مقدار 21/2و در مناسبات اجتماعي با ميانگين 94/1اين فرضيه در مناسبات فرهنگي با ميانگين

ضمن تاييد ، معنادار بودن رابطه بين توسعه ي مناسبات فرهنگي و اجتماعي با امنيت منطقه را Sig000/0)(احتمال

بدين منظور هرچه مناسبات فرهنگي و اجتماعي بين قومي افزايش يابد در . و آنرا اثبات مي كند مورد تاييد قرار داده

.نتيجه ي آن امنيت منطقه اي نيز افزايش خواهد داشت

:آزمون فرضيه دوم

براي بررسي و آزمون فرضيه ي دونيز از دومتغير اقتصادي و سياسي بهره جستيم

١٥

يآزمون متغيرمؤلفه هاي اقتصاد) الف

چون نشانگر بي نظر بودن پاسخ . استفاده كرديم 3براي بررسي اين فرضيه از آزمون تي تك نمونه اي با مقدار آزمون

با توجه به جدول زير فرضيه تاثير توسعه مناسبات اقتصادي بين . مي باشد99درجه آزادي اين آزمون برابر . دهنده است

با توجه به مقدار ميانگين كه برابر با . كوچكتر است 05/0از P-VALUEچون . قومي بر امنيت منطقه تاييد شده است

است مي توان دريافت كه به نظر غالب متخصصان افزايش مناسبات اقتصادي باعث رفع اختالفات قومي و امنيت 22/2

ر از آن نشانگر نشانگر موافقت پاسخ دهنده با متن سوال و باالت 3چون مقادير پايين تر از . بيشتر منطقه خواهد شد

-Pاست كه نشانگر موافقت پاسخ دهنده است و مقدار 22/2در اين فرضيه مقدار متوسط برابر با . مخالفت وي مي باشد

VALUE به ما نشان مي دهد كه اين اختالف معني دار است.

در حالت كلي پاسخ دهندگان با سواالت موافق هستند: توجه

تست متغير اقتصادي: 7جدول

انحراف ميانگين تعداد نمونه سوالشماره

استاندارد

اختالف از tمقدار خطاي معيار

3

مقدار

احتمال

9 99 98/1 808/0 081/0 565/12 - 020/1- 000/0

10 98 27/3 313/1 133/0 001/2 265/0 048/0

5 100 88/1 902/0 090/0 416/12 - 120/1- 000/0

23 99 79/1 643/0 065/0 750/18 - 212/1- 000/0


100 2.2225 .59069 .05907EQTESADI


Std. Error

Mean

One-Sample Test

-13.163 99 .000 -.77750 -.8947 -.6603EQTESADI

t df

Sig.

(2-tailed)

Mean


95% Confidence

Interval of the

Difference

Test Value = 3

آزمون متغير سياسي) ب

چون نشانگر بي نظر بودن . استفاده كرديم 3براي بررسي اين فرضيه نيز از آزمون تي تك نمونه اي با مقدار آزمون

با توجه به جدول زير فرضيه تاثير بودن توسعه مناسبات . مي باشد 99درجه آزادي اين آزمون برابر . پاسخ دهنده است

از P-VALUEچون . ي در رفع اختالفات بين قومي و تاثير آن بر امنيت منطقه اي تاييد شده استسياسي بين قوم

مي باشد مي توان دريافت كه به نظر غالب متخصصان 20/2با توجه به مقدار ميانگين كه برابر با . كوچكتر است 05/0

١٦

چون مقادير . يشتر منطقه كمك خواهد نمودافزايش مناسبات سياسي باعث رفع اختالفات قومي ودر نتيجه به امنيت ب

در اين فرضيه مقدار . نشانگر موافقت پاسخ دهنده با متن سوال و باالتر از آن نشانگر مخالفت وي مي باشد 3پايين تر از

به ما نشان مي دهد كه اين P-VALUEاست كه نشانگر موافقت پاسخ دهنده است و مقدار 20/2متوسط برابر با

.دار است اختالف معني

در حالت كلي پاسخ دهندگان با سواالت موافق هستند: توجه

سياسي متغيرتست : 8جدول

شماره

سوال

خطاي انحراف استاندارد ميانگين تعداد نمونه

معيار

مقدار احتمال 3اختالف از tمقدار

20 97 26/3 227/1 125/0 069/2 258/0 041/0

6 100 60/1 725/0 072/0 772/11 - 960/0- 000/0

7 100 74/1 645/0 065/0 317/19 - 40/1- 000/0

13 100 19/2 195/1 120/0 778/6- 810/0- 000/0

21 97 21/2 803/0 082/0 738/9- 798/0 000/0


100 2.2064 .49137 .04914SIASI


Std. Error

Mean

One-Sample Test

-16.150 99 .000 -.79357 -.8911 -.6961SIASIt df

Sig.

(2-tailed)

Mean


95% Confidence

Interval of the

Difference

Test Value = 3

١٧

زمينه ساز بسط و گسترش آگاهيهاي قومي و ،مناسبات اقتصادي وسياسي معتقد است كه افزايش سطح ؛دوم فرضيه

.ت زمينه ساز امنيت منطقه اي خواهد شددر نهاي

براي آزمون اين فرضيه نيز ار دو متغير مناسبات اقتصادي و مناسبات سياسي بين قومي وتاثير آن بر امنيت منطقه بطور

.گويه تعبيه شده بود 9جداگانه مورد آزمون قرار داديم و ير اي سنجش اين فرضيه نيز جمعا

گويه تعبيه شده بود كه 4اثير مناسبات اقتصادي بين قومي بر امنيت منطقه اي براي سنجش متغير اول يعني ت

پاسخگويان توسعه ي روابط اقتصادي ، برنامه ريزي مدون و سرمايه گذاري متناسب با ظرفيت مكان ها رادر كاهش

اد داشت تفاوت خاصي از نظر كه اعتق 10اما پاسخگويان با گويه . تعصبات بين قومي وافزايش تعامالت مؤثر دانسته اند

تخصيص امكانات و سرمايه گذاري در مناطق آذري و كردي وجود ندارد را رد كرده و همچنين نابرابر يهاي اقتصادي را

.يكي از عوامل تاثيرگذار بر ايجاد ناامني ونارضايتي در منطقه دانستند

فعاليت احزاب سياسي ، گروه (سعه ي مناسبات سياسيگويه تعبيه شده بود كه پاسخگويان تو 5براي متغير سياسي نيز

، انتصاب مديران بومي و محلي در سطوح تصميم گيري هاي منطقه اي را در ايجاد ) ها و سازمان هاي مردم نهاد

اما با گويه ي. يجه ي آن ايجا د امنيت بيشتر منطقه مؤثر دانسته و مورد تاييد قرار داده اند تهمبستگي بين قومي ودر ن

كه اعتقاد داشت آذري ها و كردها در رسيدن به مناصب اداري و سياسي برابر مي دانست را مورد تاييد قرار نداندو 20

را كه نقش نخبگان سياسي را درايجاد رقابت بين قومي مؤثر مي دانست را 21و همچنين گويه ي. مخالف اين گويه بودند

ش رقابت بين قومي و وجود برخي حساسيت ها را ناشي از تالش همين و يكي از داليل افزاي.مورد تاييد قرار دادند

.نخبگان سياسي ارزيابي مي نمودند

و مقدار 20/2ودر توسعه ي مناسبات سياسي با ميانگين 22/2اين فرضيه در توسعه مناسبات اقتصادي با ميانگين

وسعه مناسبات اقتصادي و سياسي بين قومي بر ضمن تاييد، معنادار بودن رابطه ي بين تاثير ت Sig (000/0(احتمال

بدين منظور هرچه مناسبات اقتصادي و سياسي بين قومي .امنيت منطقه اي را مورد تاييد قرار داده و آنرا اثبات مي كند

.توسعه يافته تر باشد به تبع آن امنيت منطقه نيز توسعه ي بيشتري خواهد يافت

نياز به توسعه ي مناسبات اقتصادي و سياسي مي باشد كه توسعه ي پس براي بسط و گسترش آگاهي هاي قومي

مناسبات در اين زمينه ها مي تواند زمينه آگاهي را افزايش داده و با گسترش آگاهي ها زمينه براي امنيت بيشتر در

.كه اين امر در توليد امنيت مي تواند تاثير گذاري بيشتري داشته باشد.منطقه فراهم خواهد شد

:ون فرضيه سومآزم

چون نشانگر بي نظر بودن پاسخ . استفاده كرديم 3براي بررسي اين فرضيه از آزمون تي تك نمونه اي با مقدار آزمون

با توجه به جدول زير فرضيه تاثير نگرش مثبت حكومت نسبت . مي باشد 99درجه آزادي اين آزمون برابر . دهنده است

كوچكتر 05/0از P-VALUEچون . آن برامنيت منطقه مورد تايي قرار گرفته استبه قوميت در رفع اختالفات و تاثير

است مي توان دريافت كه به نظر غالب متخصصان افزايش نگرش مثبت 07/2با توجه به مقدار ميانگين كه برابر با . است

چون .. خواهد داشت حكومت نسبت به قوميت باعث رفع اختالفات قومي ودر توسعه ي امنيت منطقه نقش مؤثر تري

در اين فرضيه . نشانگر موافقت پاسخ دهنده با متن سوال و باالتر از آن نشانگر مخالفت وي مي باشد 3مقادير پايين تر از

١٨

به ما نشان مي دهد كه اين P-VALUEاست كه نشانگر موافقت پاسخ دهنده است و مقدار 07/2مقدار متوسط برابر با

.اختالف معني دار است

در حالت كلي پاسخ دهندگان با سواالت موافق هستند: جهتو

تست فرضيه سياست هاي حكومت: 9جدول

شماره

سوال

تعداد

نمونه

مقدار احتمال 3اختالف از tمقدار خطاي معيار انحراف استاندارد ميانگين

16 99 08/2 888/0 089/0 294/10 - 919/0- 000/0

27 100 88/1 769/0 077/0 562/14 - 120/1- 000/0

14 100 53/2 058/1 106/0 440/4- 470/0- 000/0

18 100 98/1 964/0 096/0 583/10 - 020/1- 000/0

11 100 91/1 805/0 081/0 537/13 - 090/1- 000/0

26 100 01/2 937/0 094/0 561/10 - 990/0- 000/0

28 100 48/2 105/1 111/0 704/4- 520/0- 000/0


100 2.0780 .41575 .04157SIASAT_HOKUMAT


Std. Error

Mean

١٩

One-Sample Test

-22.177 99 .000 -.92200 -1.0045 -.8395SIASAT_HOKUMAT

t df

Sig.

(2-tailed)

Mean


95% Confidence

Interval of the

Difference

Test Value = 3

نظر مي رسدنگرش مثبت حكومت به قوميت مي تواند در ايجاد امنيت پايدار و درنهايت يكپارچگي بهسوم؛ فرضيه ي

.سرزميني نقش اصلي را ايفانمايد

گويه تعبيه شده بود ، در تحليل هاي آماري ضمن تاييد اين فرضيه رابطه ي معناداري آن 7براي سنجش اين فرضيه

هرچه سياست هاي حكومت .عناداري بين سياست هاي حكومت با امنيت بر قرار است يعني رابطه ي م. نشان داده شد

در خصوص مناسبات بين قومي با نگرش مثبت باشد موجبات نزديكي اقوام را فراهم آورده و درنتيجه با نزديكي اقوام به

هم در نهايت منجر همبستگي و امنيت بيشتر در منطقه خواهد

، ) فرهنگي و اجتماعي(نتيجه مي گيريم رابطه اي مستقيمي بين توسعه ي مناسبات ضمن تاييد فرضيات فوق ،

با امنيت وجود دارد به اين معني كه هرچه اين مناسبات توسعه يافته تر ) نگرش مثبت حكومت (و ) اقتصادي و سياسي(

.باشد امنيت نيز در منطقه توسعه بيشتري خواهد يافت

:نتيجه گيري

ي در هركشوري بيشتر از آنكه بتواند باعث تقويت روحيه ي وحدت و انسجام شود خود منشاء كاهش وجود تنوع قوم

اتحاد و همبستگي در سطح ملي مي شود چون معموالهرقومي داراي هويت و ويژگي هاي خاص خود بوده و نسبت به

.تحقق آن تالش مي كند

و در اين موقع است كه امنيت به . مي هايي صورت مي گيرددر راستاي اين خواسته هاست كه برخي از تنش ها و ناآرا

و نظام .عنوان گواراترين نعمت براي بشريت و امنيت پايدار از ضروري ترين نيازهاي جوامع بشري خودنمايي مي كند

.هاي سياسي مختلف هزينه هاي شايان توجهي را در بودجه هاي ملي براي تامين امنيت پيش بيني مي نمايند

كشورمان مي باشد در طول ادوار گذشته شاهد برخي ) آذري و كردي(يجان غربي كه از استان ها ي قومي نشين آذربا

ناآرامي ها و ناامني ها يي در اين منطقه بوده ايم لذا ما را برآن داشت تا در اين پژوهش تاثير مناسبات بين قومي بر

.امنيت منطقه اي را مورد كنكاش قرار دهيم

٢٠

قيق ابتدا به بررسي مفهوم قوم ،قوميت ، توسعه، مناسبات بين قومي ، امنيت و ابعاد آن پرداختيم و در بخش در اين تح

بعدي نيز يافته هاي تحقيق در دو بعد ميداني و كتابخانه اي در رابطه با تاثير مناسبات بين قومي بر امنيت منطقه اي

.تندارائه شده و در نهايت فرضيات موردآزمون قرار گرف

براساس بررسي هاي صورت گرفته از برنامه هاي عمراني قبل از انقالب و برنامه هاي توسعه اي بعد از انقالب ، مواد يا

تبصره ي خاصي در اين برنامه ها در خصوص مناسبات بين قومي و يا سياست گذاري هايي در راستاي مديريت اقوام

سال هاي قبل و بعد از انقالب در راستاي برنامه هاي مدون، اجرايي لحاظ نشده است و آنچه در اين برنامه در طول

.گشته در قالب برنامه هاي عمران منطقه اي يا توسعه ي منطقه اي بوده است

و )شيعه(و با توجه به بررسي و مقايسه ي آماري دو شهرستان مياندوآب وبوكان كه مياندوآب با اكثريت آذري نشين

صورت گرفت مشخص گردريد كه از لحاظ امكانات و سرمايه گذاري فرهنگي ) سني(بوكان كردي نشين

،اجتماعي،اقتصادي و سياسي با توجه به جمعيت اين شهرها به لحاظ تالش دولت هادر توسعه منطقه تفاوت بوده ولي

ي توسعه ي و سرمايه گذاري هاي انجام شده نيز در راستاي برنامه هاي پنج ساله. چندان چشمگيري نبوده است

.بيشتر درراستاي اولويت هاي منطقه اي بوده تا اولويت هاي مناسبات بين قومي.منطقه اي در سطح استان بوده است

در آزمن فرضيات نيز مشخص شد كه مؤلفه هاي احترام متقابل به فرهنگ و آداب و رسوم اقوام و برنامه ريزي براي

مجتمع هاي فرهنگي وتفريحي ورعايت عدالت اجتماعي در تخصيص توسعه ي فرهنگ و هنر بومي منطقه ،توسعه ي

امكانات و سرمايه گذاري ها ،انتصاب مديران بومي و محلي در مديريت هاي اداري وسياسي ، و تدوين سياست هاي

كثريت متناسب با فرهنگ اقوام از جمله مؤلفه هايي بوده اند كه بيشترين فراواني را به خود اختصاص داده بودند كه ا

پاسخگويان توجه به مؤلفه هاي فوق را درراستاي افزايش مناسبات و تعامالت بين قومي دانسته و در راستاي افزايش اين

.و با اكثريت فرضيه ها را مورد تاييد قرار دادند.مناسبات اعتقاد به افزايش امنيت در منطقه داشته اند

مناسبات بين قومي چه «اصل از آن، جواب سؤال اصلي اين تحقيق بنابراين با توجه به يافته هاي تحقيق و نتايج ح

به اين صورت تبيين مي شود كه توسعه ي مناسبات » تاثيراتي مي تواند در ايجاد امنيت منطقه اي داشته باشد

فرهنگي،اجتماعي، اقتصادي و سياسي بين قومي مي توانند درهمزيستي مسالمت آميز، ثبات و آرامش منطقه نقش به

ورابطه ي متقابلي بين توسعه ي مناسبات بين قومي و امنيت منطقه وجود دارد به طوري كه ايجاد .زايي داشته باشندس

همزيستي مسالمت آميز و افزايش مناسبات بين دو قوم در زمينه هاي فرهنگي ،اجتماعي، اقتصادي وسياسي، زمينه ساز

.پايداري و توسعه در بعد امنيت خواهد شد

:قدرداني

نويسندگان اين مقاله از حمايت هاي مادي و معنوي دانشگاه تربيت مدرس در انجام اين تحقيق كه برگرفته از پايان نامه

.ي كارشناسي ارشد مي باشد قدرداني مي نمايند

فهرست منابع و ماخذ

عه علوم انسانينشر مؤسسه تحقيقات توس: تهران. ايران، هويت ، مليت ، قوميت). 1383.( احمدي، حميد -1

٢١

دانشگاه علوم : تهران. معماي امنيت در كنكاشي بر جنبه هاي مختلف امنيت عمومي و پليس). 1384.(افتخاري ،اصغر -2

انتظامي

فصلنامه امنيت عمومي: تهران . امنيت عمومي به مثابه فرهن). 1385.( افتخاري ،اصغر -3

انتشارات كيهان: ، باقر ساروخاني،چاپ دوم، تهران ترجمه. فرهنگ علوم اجتماعي). 1370.(بيرو، آلن -4

پژوهشكدهي مطالعات راهبردي: تهران. مردم، دولت و هراس). 1378.( بوزان،باري -5

نشر شادگان: تهران. بحران هويت قومي در ايران). 1383.(الطائي،علي -7

نشر ني: ترجمه ناهيد فكوهي؛ تهران.قوم شناسي سياسي ). 1380.( برتون ، روالن -8

: ترجمه، مجتبي عطار زاده، تهران. تقسيم قدرت وميانجيگري بين المللي در منازعات قومي) .1379.(تيموثي،سيسك -9

پژوهشكده مطالعات راهبردي

)منتشر نشده( تقريرات كالس درس. ژئوپليتيك انسان گرا). 1388.( حافظ نيا، محمدرضا-10

انتشارات شيرازه: تهران. اقليت ها). 1383.( خوب روي پاك ، محمدرضا -11

پژوهشگده ي مطالعات راهبردي: تهران. الگوي بي ثباتي سياسي ). 1380.( ساندرز، ديويد -12

. مطالعات امنيت ملي قبل از جنگ سرد و در مراحل بنيادين انديشه در مطالعات امنيت ملي) .1381.(شولتز،ريچارد -13

ده ي مطالعات راهبرديپژوهشگ: ترجمه اضغر افتخاري؛ تهران

انتشارات سازمان برنامه و بودجه: تهران. مبني برنامه ريزي توسعه منطقه اي ). 1377.( صرافي ، مظفر -14

مركز تحقيقات استراتژيك مجمع تشخيص مصلحت : تهران. مديريت منازعات قومي) .1388.( صالحي اميري،سيرضا -15

نظام

فصلنامه مطالعات : تهران) . استان هاي مرزي( ه هايي از عدم تعادل در ايرانداد). 1378.( علينقي، اميرحسين -16

پاييز و زمستان 6و 5راهبردي،شماره

تبيين الگوي نظري طراحي سازوكار و همگرايي بر پايه ي واقعيت هاي جغرافيايي با ) .1388...( عبدي ، عطاء ا -17

4ات ملي، سال دهم، شماره فصلنامه مطالع: تهران. رويكرد جغرافياي انسان گرا

نشر روزبهان: ترجمه ،ابراهيم يونسي، تهران. كردها) .1372.( كندال رابرت -18

٢٢

پايان نامه كارشناسي ) . قوم بلوچ: موردمطالعه(بررسي نقش هويت قومي در اتحاد ملي ) .1380.( كاوياني راد، مراد -19

دانشگاه تربيت مدرس: ارشد، تهران

ترجمه، حميدرضا كريمي،سال پنجم، شماره . اقليت ها ، ملي گراها و برخوردهاي سياسي). 1378.(گر، تد رابرت -20

فصلنامه مطالعات راهبردي: اول، تهران

معاونت تربيت و آموزش دانشگاه امام ).1388.(مجموعه كتب طرح نهضت روشنگري ويژه طرح بصيرت -21

)ع(انتشارات دانشگاه امام حسين: تهران).ع(حسين

: پايان نامه كارشناسي ارشد، تهران. نقش تمايالت قومي در مشاركت سياسي ). 1384.( محمد هيودي،محمدرضا -22

دانشگاه تربيت مدرس

پژوهشگده ي مطالعات راهبردي: تهران. چهره ي متغير امنيت ملي). 1379.( ماندل ،رابرت -23

مركز آموزش و پژوهش شهيد صياد : تهران. ديداتت درآمدي بر ابعاد و مظاهر ته). 1385.( مراديان ، محسن -24

شيرازي

1 - Ahmadi Hamid(1995) the politics of Etnic Nationlism in iran .Ph.D thess Carleton

university faculty of Gradute Studies and Reserarch Dept of political Science Ottawa

Canada.

2- Brown ' Micheal E ' (1993) Ethnic Conflit an international Security (New

jersy:Princeton University press.

3-Esman .Milton (2004) ; An introduction io ethnic conflict ' London: Combrige. -

- E . Cross ' white Identity theory: origins and prospect.(2005). 4

5 - Kymilicka. W(1995); Multicutural cittzenship' Newyoek: Oxford University press.

6- Kathleen E. Bredonand Fred M. Shelley' engaging jeopolitics ' seattlepacific and

southern University Press(2003)

١

برنامه ريزي راهبردي توسعه گردشگري منطقه نمونه گردشگري عليصدر

swotبا استفاده از

*دكترپروانه زيويار

:چكيده

اطق امروزه گردشگري به عنوان يكي از موثرترين راهها براي افزايش قابليت هاي محيطي و توسعه پايدار من

بر پايه عوامل دروني و بيروني يكي از روش هاي موثر در اتخاذ راهبردهاي ارزيابي محيطي. مي باشدمطرح

براين مبنا در اين پژوهش به ارزيابي قابليت هاي . مناسب براي توسعه مناطق داراي قابليت گردشگري است

ربوط به گردشگري، توسعه مرور بر مباني نظري م. توسعه منطقه نمونه گردشگري عليصدر پرداخته شده است

پژوهش بوده و در مرحله بعد ويژگي هاي فرايندپايدار، ارزيابي محيطي و برنامه ريزي راهبردي گام نخست

تحليل محيط . عمومي منطقه مورد مطالعه با تاكيد بر حساسيت هاي خاص محيط زيست آن بررسي شده است

دي هريك از عوامل و در نهايت ارايه بندهي و اولويت برپايه عوامل دروني و بيروني و انجام فرايند وزن

.راهبردهاي توسعه منطقه بخش هاي پاياني اين پژوهش را تشكيل مي دهند

نتايج حاصل از از ارزيابي محيط دروني و بيروني منطقه حاكي از اولويت باالي نقش توسعه گردشگري در

ود دسترسي هاي مناسب در جسيستم هاي كارستي، و ايجاد فرصت هاي اشتغال، طبيعت تجديد ناپذير غارها و

سطح منطقه و وجود تعارضات مديريتي در بهره برداري از منطقه بوده است و براين اساس راهبردهاي مناسب

.براي توسعه گردشگري در منطقه تدوين شده است

.گردشگري، ارزيابي محيطي، عوامل دروني، عوامل بيروني، راهبرد: كليدواژه ها

واحد شهرريدانشگاه آزاد اسالمي ، جغرافيا استاد يارگروه*


٢

:مقدمه

امروزه صنعت گردشگري يكي از اشتغال زاترين و درآمدزاترين صنايع به شمار ميرود و پيش بيني مي

ي آن ادامه يابد و غالب كشورهاي جهان، ي اخير صنعت پيشتاز باشد و سير صعودشود كه در سده

ماشين شدن زندگي مردم، تمايل . اي در جهت تقويت و بهبود وضعيت آن انجام دهندتالش گسترده

. آنان را براي گذران اوقات فراغت در محيط هاي طبيعي وروستايي اطراف شهر ها افزايش داده است

تواند فراتر از جوانب اقتصادي نعت پايدارميي فرهنگي واجتماعي اين صروشن است كه نقش ارزنده

آن باشد و كرانه هايش قلمرو فرهنگ جامعه،محيط زيست وحتي سياست را نيز در بر ميگيرد و ميتوان

ادعا نمود كه اين صنعت در استحكام پيوندهاي اجتماعي جوامع و بسط و گسترش روابط بين المللي

) 3، 1386ارمغان،.(ي داردوبرقراري استمرار صلح جهاني سهم به سزاي

هريك ازتوان ها وجاذبه هاي زيست محيطي كه با نقش فراغتي انسان در ارتباط هستند به گردشگري،

اشكال متفاوتي مي بخشند و موجب تنوع فعاليت هاي فراغتي وچشم اندازهاي گوناگون كردشگري

ه به تسهيالت، امكانات وتأسيسات شرايط اقتصادي، بينش فرهنگي، اجتماعي مردم نيز با توج. ميگردند

جهانگردي موجود،زمينه هاي الزم را براي گذراندن اوقات فراغت آنها به وجود مي آورد، به طوري

كه هريك از گروهاي انساني در جوامع مختلف، شيوه هاي متفاوتي از گذراندن اوقات فراغت را چه

)1389،15حيدري،.(مي گزينندبه صورت انفرادي و گروهي يا به شكل سازمان يافته بر

تنها ) به طور ويژه در اين تحقيق منابع طبيعي(بديهي است كه بهره برداري صحيح از منابع گردشگري

با رويكرد صرف حفاظتي عملي نبوده و با بهره گيري از رويكردهاي جديد نيازمند توجه به جنبه هاي

ريزي استراتژيك مي تواند چارچوبي مناسبي اجتماعي توسعه پايدار نيز مي باشد و برنامه،اقتصادي

. براي بهره برداري بهينه از محيط در كنار حفظ قابليت هاي زيست محيطي آن تعريف نمايد

رابطه در گردشگران باخواست آن يريپذ قيتطب و قابليتها پيرامون موجود وضعيت سنجش بر تأكيد

تسهيل را توسعه براي يزير برنامه روند كه آوردمي فراهم را بستري ها،آن سفر اصلي انگيزه با

پيرامون را پايدار گردشگري توسعه ،اصلي هايزمينه در ميتواند ساماندهي كه ايگونه به. ميكند

گردشگري، توسعه مناسب نوع تعيين گردشگران، تعداد يابيظرفيت گردشگري، آهسته رشد

. سازد مشخص اقتصادي هايبخش ساير با همكاري و ارتباط چگونگي و محلي مردم مشاركت

به تنها گردشگري يزير برنامه ميشود سبب گردشگري ساماندهي مبنا اين بر )1382، 53، خاكسار،(

در آسيب بدون صورتي به نيز را آن انجام چگونگي بلكه نباشد آينده براي آوردن در فرمول

)140، 1382، سقايي و جوان.(برگيرد

٣

تحقيق روش -1

) تحليل و توصيفي پيمايشي، روشهاي( تركيبي روش از ابتدا تحقيق، اهداف به بيدستيا جهت

امكانات ها، جاذبه بررسي به موجود ثانوي اطالعات به توجه با مرحله اين در كه است شده استفاده

شده پرداخته شده مطالعه يامنطقه يتوسعه در آن آثار و گردشگري وضعيت و توريستي خدمات و

استفاده SWOT تحليلي روش از اطالعات تحليل و تجزيه جهت تحقيق، بعدي مراحل در سپس و

عوامل از ماتريس يك SWOT مدل قالب در استراتژي يك گسترش و توسعه براي . است شده

و فرصتها ارزيابي هدف در اين روش،. كرد كه به ماتريس ارزيابي معروف است ايجاد ميتوان

قوتها تحليل واقع در .باشدمي ديگر سوي از قوت و ضعف نقاط و طرف يك از محيطي تهديدهاي

است مندنظام جرياني بيروني محيط از فرصتهاو تهديدها تحليل و دروني محيط در ضعفها و

)Wheelen, 1995,341 .(محيط روي گرفته صورت بررسيهايابتدا با توجه به براين اساس

گرفت قرار شناسايي مورد تهديدها و فرصتها ضعف، ،قوت نقاط از فهرستي ناحيه، خارجي و داخلي

اين از كدام هر به وزندهي وكارشناسان، امر مسؤوالن و گردشگران از نظرخواهي وسيله به سپس و

يا كردن طرف بر جهت نهايت در و گرديد مشخص اولويتها آنها، تحليل و محاسبه سطح و مسايل

گسترش با ارتباط در موجود فرصتهاي و قوت نقاط ودبهب و تقويت و تهديدها و ضعف نقاط تقليل

يجامعه است ذكر شايان .است شده ارائه مناسبي استراتژيهاي شده، محدوده مطالعه گردشگري

،منطقه نمونه با مرتبط ادارات مسؤوالن و كارشناسان را تحقيق اين در شده مطالعه آماري

.اند داده لو ساكنين بومي منطقه تشكي مسافران و گردشگران

:مباني نظري -2

گردشگر فرد با مرتبط شكليبه كه شودمي گفته اقداماتي و هافعاليت مجموعه به گردشگري

از خارج مكاني به مسافرت هنگام در گردشگران كه هاييفعاليت كليه به همراه گيرد،مي صورت

به اول، درجه در كه است اين توريسم اصلي ويژگي بنابراين . دهندمي انجام شانسكونت محل

گاهي كه است مدتياقامت كوتاه دوم، و است؛ كار محل يا خانه از دور كه شودمي اطالق سفري

منابع از يكي عنوان به گردشگري )1388،101شريف شهيدي، (.باشد شبانه توقف بدون است ممكن

.باشد ملي قلمرو در دياقتصا براي توسعه رهيافتي تواند مي ملي سطح در اشتغال ايجاد و درآمد

باشد، كاهش حال در اقتصادي هاي بخش هاي ديگرفعاليت سود كه زماني در بخصوص گردشگري

گردشگري توسعه اصلي دليل مبنا براين. است براي توسعه راهبردي و آنها براي جايگزين مناسبي

جامعه در ماعياجت تحوالت و شغلي جديد هاي ارايه فرصت و درآمد سطح بودن پايين بر غلبه

٤

اقتصادي ركود دچار نحوي به كه در نواحي بخصوص فقر براي كاهش را اميدهايي تواندمي و است

)1382،151سقايي، و پاپلي يزدي(. آورد فراهم اند، شده

چرا دارد گردشگران و گردشگري مكان ميزبان، جامعه بين روابط تنظيم در سعي پايدار گردشگري

تا است عناصر اين بين بحران و فشار تعديل دنبال به و باشد سازنده و پويا تواند مي رابطه اين كه

به و آوردهفراهم را بازديدكنندگان رضايت رسانده، حداقل به را فرهنگي و محيطي هاي آسيب

)1388،152 ،يمحسن. (كندمي كمك ناحيه اقتصادي رشد

:توسعه پايدار

:دو مفهوم محيط زيست و توسعه كارگشاست جهت تعريف دقيق مفهوم توسعه پايدارتبيين

: مفهوم محيط زيست

اي از موجودات زنده، منابع، عوامل و در يك تعريف عمومي محيط زيست عبارت است از مجموعه

شرايط هماهنگي كه در پيرامون هر موجود زنده وجود دارد و ادامه حيات اين موجود بدان وابسته

ها و روابط متقابل، اثرها و تأثيرها، مجموعه ها و فرآيندها، حركتها، چرخهها و واكنشكنش. است

-كند و تمامي آنها در ارتباط با هم شبكه درهمزيست محيطي را در درون و از بيرون به هم متصل مي

)1388،9صادقي، .(دهدتنيده حيات را تشكيل مي

: مفهوم توسعه

ه فعاليت هاي منظم، سازمان يافته و برنامه ريزي توسعه در كلي ترين شكل خود عبارت است از مجموع

منظور برآوردن انتظارات هاي كه در يك منطقه، در طول يك دوره زماني با هدف تعريف شده و بشده

)10همان،. (گيردمشخص انجام مي

)همان(مدل مفهومي عوامل اثرگذار در توسعه پايدار :1شكل

محيط زيست

زيست پذيري

اجتماع

ذت و خوشيل

اقتصاد

پويايي

قابليت

زندگي

پايدار از نظر

محيط زيستي

قابليت وصول

و دسترسي

٥

حرانهاي زيست محيطي و از سوي ديگر نگراني شديدي در سطوح كميابي منابع از يك سو وقوع ب

اند كه نتيجه آن ضرورت لحاظ نمودن معيارهاي زيستي در فعاليتهاي توسعه مختلف انساني ايجاد نموده

كه هدف بسياري از سياست هاي اقتصادي دستيابي به همزمان با اين) 1387،12ي، نمحمدي آشنا.(است

- هاي اقتصادي به يك موضوع بحثاطرات زيست محيطي ناشي از فعاليتسطح رشد باالتر است، مخ

امروزه كشورها در پي كاهش ضايعات زيست محيطي همزمان با طي مراحل . انگيز تبديل شده است

)1388،9صادقي، .(كنندهاي مختلفي از توسعه پايدار را دنبال ميباشند و به تعبيري ويرايشتوسعه مي

اي دانست كه در بستر مالي، بخشي در رويكرد مفاهيم توسعهتوان با استمراررا ميمفهوم توسعه پايدار

طبيعي و انساني سعي دارد تا ضمن گسترش بهبود سطح اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي، توسعه پايدار را

بهبود در سطوح اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي همگام با التفات با حقوق آيندگان و. نيز ممكن گرداند

عدالت اجتماعي براي باشندگان، هدف توسعه پايدار به حساب مي آيد توسعه پايدار را مي توان

هر رويكردي دانست كه در مالزمه رشد اقتصادي و بهبود زيست محيطي شكل مي گيرد كه بايستي در

)50، 1387جعفري، (.مكان و زمان جنبه عملي گيرد

بنيان يابند تا امكان رفاه و رضايت اجتماعي و بهبود زندگي هاي توسعه پايدار بايستي بر چهار اصلمدل

: جمعي امكان پذير گردد

حفاظت از محيط زيست جنبه اساسي دارد ولي به . گيرندمردم بايد در مركز توجه قرار) الف

.تنهايي هدف نيست بلكه مانند رشد اقتصادي تنها يك وسيله است

.سازگار با محيط زيست باشد مدلهاي توسعه بايستي براساس فناوري) ب

گيري انعكاس بايستي با انگيزه قوي ارزش درست محيط زيست را در تمام فرآيندهاي تصميم) پ

.داد

مدلهاي توسعه پايدار بايستي مبتني بر مشاركت همگاني و التفات به وضع جامعه ) ت

)1387،12جعفري، .(باشد

محدوديت هاي «ي خاص است، زيرا متضمن گذار از تعريف جديد از ديدگاه برنامه ريزي داراي اهميت

. به رويكردهاي متمركز بر هماهنگي حفاظت از محيط زيست با رشد اقتصادي است» زيست محيطي

)96، 1388هافتوم، (

توسعه پايدار محلي، تغيير اجتماعي و اقتصادي مثبتي است كه سيستم : گويدمي ٢به نقل از گان ١ريس

دهد و تحقق اكولوژيكي جامعه محلي را تحت تأثير و تغيير اساسي قرار نمي هاي فرهنگي، اجتماعي و

ريزي، مديريتي، پايش و يادگيري اجتماعي موفقيت آميز آن به فرآيندهاي منسجم سياسي، برنامه

همچنين كارايي سياسي آن به مشاركت فعال ساكنان محلي بستگي دارد كه آن، از طريق . نيازمند است

1 - Ress 2 - Gunn

٦

.( موسسات اجتماعي و ارتباط به خوبي مديريت شده همه ذينفعان صورت مي گيرد مساعدت دولت،

)1387،176رارپور، ب

:تجزيه و تحليل محيطي

تجزيه و تحليل محيطي عبارت است از مطالعه محيط سازمان در راستاي شناسايي عوامل محيطي كه بر

ستراتژيك معموال به مشخصات متعادلي ويژگي ا) 1387،39سيد عبودي، .(عملكرد آن تأثير بسزا دارند

ها در رابطه محيط و شود و اگر سازمانآورد اطالق ميكه در هر سازمان در ارتباط با محيط بدست مي

گردد كه شناخت محيط و گيرند، مشخص ميهمگام با نگرش سيستمي مورد مطالعه و بررسي قرار

در تفكر . دهدمديريت استراتژيك را تشكيل مي ترين و مهمترين وظيفهتجزيه و تحليل متغيرها اساسي

- سيستمي مسايل و مشكالت دروني سازمان از راه برقراري ارتباط و تعامل با متغيرهاي برون

شناخت محيط . گردد تعادل در راستاي اهداف بررسي مي منظور وصول به نقطهبه) محيطي(سازماني

آن در اختيار و كنترل سازمان نيست اما براساس خارجي تاكيدش بر فاكتورهايي است كه ظهور و بروز

دادن اتفاقات به ويژه آنها كه مطالعه و تجزيه و تحليل پرسش هاي كي، چه وقت، چطور و چرا؟ روي

بيني و گردد و مديريت استراتژيك را در يك پيشگذارند كشف ميبر امور داخلي سازمان اثر مي

) 1385،6علي احمدي، .(دهدعامل اصلي ياري ميتعيين نقطه تعادل در ارتباط با اين دو

)12، 1384اعرابي، (عناصر اصلي فرايند برنامه ريزي راهبردي :2شكل

يكي از ابزارهاي مهمي است كه بدان وسيله اطالعات مربوط به عوامل داخلي و SWOTماتريس

ماتريس . هاي ممكن را ارائه نمودخارجي مقايسه مي شود و با استفاده از آن مي توان انواع استراتژي

swot متشكل از يك جدول مختصات دوبعدي است كه هريك از چهار نواحي آن نشانگر يك دسته

:اين استراتژي ها عبارتند از.باشداستراتژي مي

٣استراتژي تهاجمي(SO): كارگيري نقاط قوت؛هاي محيطي با بهراهبردهاي حداكثر استفاده از فرصت

3- Strength & Oportunity

٧

(WO)افظه كارانهاستراتژي محهاي محيطي اي كه در مزيتهاي بالقوهراهبردهاي استفاده از مزيت :٤

نهفته است، براي جبران نقاط ضعف موجود؛

٥استراتژي رقابتي(ST) :راهبردهاي استفاده از نقاط قوت براي جلوگيري از مواجهه با تهديدات؛

٦استراتژي تدافعي(WT) :هاي ناشي از تهديدات و نقاط ضعفيانراهبردهايي براي حداقل رساندن ز .

).19، 1388اميني، (

)25، 1388اميني، ( swotريس نمونه مات: 3شكل

- يمديپد اهداف به لين يبرا طيشرا نيبهتر ،يرونيب يهافرصت و يداخل يهاقوت وجود صورت در

. كنديم ظهور ينامطلوب اريبس طيشرا يدرون يها ضعف و يرونيب يدهايتهد وجود با كه يحال در د،يآ

) 14 ،1382 ا،يدنيسع.(است يروند يهاضعف بر غلبه و هاقوت كردن حداكثر ياصل هدف

)14 ،1382 ا،يدنيسع(يطيمح ليتحل و هيتجز براساس SWOTسيماتر: 4 شكل

:كلياتي درباره محدوده مورد مطالعه -3

4 - Weakness & Oportunity 5 - Strength & Threaten 6 - Weakness & Threaten

عوامل داخلي

عوامل خارجي

(W)ضعف ها (S)قوت ها

(O)فرصت ها

(WO)استراتژي محافظه كارانه (SO)استراتژي تهاجمي

(T)تهديدها

(WT)استراتژي تدافعي (ST)استراتژي رقابتي

هاي عمده محيطيفرصت

تهديدهاي عمده محيطي

هاي عمده داخليقوت هاي مهم داخليضعف

اسراتژي تهاجمي انطباقي استراتژي

استراتژي دفاعي استراتژي انطباقي

محيط

٨

و طبيعي گردشگري هاي جاذبه از اي مجموعه ميان در و طبيعت هاي شگفتي جمله از عليصدر غار

گردشگري مهم هاي قطب از يكي و گرفته قرار همدان استان و كشور غرب فرهنگي – تاريخي

تاريخي هاي قابليت هم كه گرفته قرار كشور از ايگستره در همدان استان .شود مي محسوب ايران

برداري بهره براي مناسبي زمينه تواند مي كه دارد توجهي قابل طبيعي هاي جاذبه هم و فرهنگي–

براي اقدامي هر رو اين از آورد، فراهم اي منطقه و ملي دشگريگر توسعه اهداف جهت در ازمنطقه

ديگر افزايي هم باعث آن از متناسب و مطلوب برداريبهره و عليصدر غار در گردشگري توسعه

باعث هم و گردشگر بيشتر جذب باعث هم كه شود مي منطقه گردشگري هاي جاذبه و قابليتها

.ميشود صنعت اين بيشتر اقتصادي ازدهب و ارزش نهايت در و سفر زمان افزايش

و كوهستاني متمايز بخش دو داراي جغرافيايي و طبيعي هاي ويژگي نظر از مطالعه مورد حدودهم

داراي ناحيه جنوبي بخش .است اي جلگه

از متأثر آن شمالي بخش و اي جلگه موقعيت

زاگرس( زاگرس كوه رشته فرعي هاي شاخه

با مرتفع بيش و كم اطنق داراي ) مركزي

.باشد مي باز هاي دره

شمال در زاگرس فرعي هاي شاخه قرارگيري

ناحيه اين در جنوب در اي جلگه نقاط و

گرديده هوا و آب نوع دو پيدايش باعث

آن شمالي هاي قسمت كه طوري به است

و سرد و خشك نيمه هواي و آب داراي

هواي و آب داراي آن جنوبي هاي قسمت

قسمت بودن گير برف .باشد مي اي رانهمديت

نمايي از درون غار : 1تصوير شماره

عليصدر

نمايي از درون غار عليصدر: 2تصوير شماره

شمايي از فرايند انحالل در سطوح كارستي : 3تصوير

Gillson,1996)

٩

ذوب و) كردستان استان با مجاور(غربي تقسم در خصوص به آن مجاور نواحي و ناحيه شمال هاي

از كه گرديده آن در دائمي و فصلي هاي رودخانه پيدايش باعث تابستان و بهار اوايل در ها برف

.كرد اشاره دمق رودخانه به توان مي آن جمله

به دانش نياز علمي و گردشگري مقصد يك عنوان به غار آتي توسعه و حفاظت ايدار،پ استفاده

٧كارست .دارد كارستيك غارهاي سيستم مورد در عميقي اشكال زمين از پويا و يكپارچه سيستم

آن ازاجزاء درهريك اختالل كه باشند مي سنگ بستر و خاك گازها، ،آب انرژي، حيات، شناختي،

باشند مي حساس بسيار و ويژه بسيار مكانهايي غار و كارست منابع .گذارد مي منفي راث سيستم كل بر

مورد تاكنون مناطق اين .گيرند مي قرار خود پيرامون عملكردهاي و ها تاثير فعاليت تحت سرعت به و

.دارند آنها بر محدودي بسيار كنترل شده حفاظت مناطق مديران و گرفته كمي قرار بسيار توجه

آنها مختلف هاي ارزش و گيرند قرار بازنگري و شناسايي مورد با بايد هاي كارستيك سايت و اطقمن

جهان سراسر در وسيعي طور به غارها نظير آن با مرتبط عوارض و كارستي طبيعي سطوح .گردد بيان

)Quinlan,1990, 280. (باشند مي زيادي ارزشهاي واجد و دارند گسترش

:از عبارتند آنها حفاظت داليل از برخي

.هستند خطر معرض در جانوري و گياهي هاي گونه براي زيستگاهي عنوان به �

.دارند فرد به منحصر طبيعي عوارض يا كمياب هاي كاني كه هستند هايي سايت �

ديگر رشته يا شناسي ديرين ژئومورفولوژي، شناسي، زمين مطالعات براي مهمي هاي سايت �

.هستند ها

.هستند مهمي هاي سايت تاريخي -پيش و تاريخي فرهنگي، نظر از �

.ميشوند محسوب معنوي يا مذهبي سيماهاي عنوان به �

.باشند مي اهميت واجد صنايع و كشاورزي شدن تخصصي دليل به �

.دارند اهميت اقتصادي نظر از كه هستند مصالحي و مواد منبع عنوان به �

Watson and) هستند اهميت زحائ آن با مرتبط اقتصادي فوايد و گردشگري دليل به �

et.al,1399,p11)

حفاظت شده مناطق جهاني كميسيون كارستيك، مناطق ارزشهاي و العاده فوق اهميت دليل به

(IUCN) حفاظت جهاني هاي كميسيون از يكي كه (WCPA) مديريت زمينه در و باشد مي

وكارست را غار از فاظتح كارگروه كند، مي فعاليت وآبي خشكي شده حفاظت مناطق شبكه موثر

گروه اين .نمودند تنظيم را كارست و غار از حفاظت هاي دستورالعمل گروه اين و داد تشكيل

:كنندمي تأييد را زير موارد و دارند كارستي منابع و غارها آينده براي مشترك اي دغدغه

7- karst

١٠

كه هستند ينزم مهم اجزاي سطحي، كارست و آنها به مربوط زيرزميني سيستمهاي غارها، -1

.دارند جهاني گسترده راكنشپ

انسان و شناسي زمين شناسي، زيست(علمي پژوهش حفاظت، براي اي ويژه اهميت مناطق اين -2

.دارند گردشگري و تفرج معنوي، و مذهبي اهداف ،)شناسي

ناطقم همراه به بنابراين و هستند حساس آلودگي و آسيب به نسبت اي ويژه طور به مناطق اين -3

.باشندمي حساس مديريت و دقيق حفاظت به نيازمند سطحي آبخيز حوزه

المللي بين و ملي جوامع در كارست و غار مديريت مورد در تخصصي دانش توجه قابل حجم -4

.شود گرفته كار به شده حفاظت مناطق مديريتي نهادهاي توسط و شود شناخته بهتر بايد غارشناسي

(Watson and et.al,1399,p17)

:تجزيه و تحليل -4

روشي است كه در آن بوسيله ارزيابي محيط دروني و بيروني و SWOTتجزيه و تحليل

تهيه اطالعات مناسب SWOTگام اول در تهيه ماتريس . شودتلفيق آنها به ارايه راهبردها پرداخته مي

. شودشده تأمين ميت گردآوريبندي اطالعاهاي موردنياز اين روش از طريق جمعبخشي از داده. است

هاي محدوده مورد مطالعه نياز به اطالعات دادن به تمامي واقعيتدر كنار اين اطالعات براي پوشش

هاي موردي و تجربيات مشابه سير در مباني نظري موضوع مورد مطالعه و بررسي نمونه. بيشتري است

بنابراين مرحله اول انجام مطالعات . استهاي تحليلي موردنيازهاي موثر تأمين دادهيكي از روش

گنندكان از بدون تشخيص صحيح نيازهاي استفاده .اي و سير در مباني نظري خواهد بودكتابخانه

مسئولين صاحبنظر و دخيل در موضوع، و كارشناسان و اهالي بومينظريات ،محدود مورد مطالعه

هاي ها و نيازمنديموثر جهت تشخيص اولويتي هااز روش. دستيابي به تحليل كامل ميسر نخواهد بود

هاي مورد مطالعه بندي مجموع نظرات نمونهنامه است تا با جمعجامعه هدف تهيه و تكميل پرسش

و در مرحله بعد به وزن دهي عوامل دورني و تهيه گردد SWOTنياز هاي موردبخشي ديگر از داده

.نسبت به يكديگر مورد سنجش قرار مي گيرد بيروني پرداخته شده و اهميت عوامل گوناگون

:تحليل عوامل دروني

قوت و ضعف نقاط شناسايي جهت مطالعه مورد محدوده داخلي محيط سنجش مرحله اين هدف

زمينه هاي آن هايتكليف اجراي و ريزيبرنامه اهداف به دستيابي راه در كه جنبه هايي يعني است؛

عملكردها و موجود، منابع نظري قسمت اين در رو اين از .باشدمي نظر مد دارد بازدارنده يا مساعد

مورد نظريات افراد دخيل، ذي نفع و استفاده كنندگان منابع ،اقداماتي كه تاكنون انجام گرفته است

.ارايه گرديد نقاط و قوت نقاط عنوان تحت و گرفته قرار بررسي و توجه

١١

)مطالعات محققان: منبع (توسعه گردشگري منطقه عليصدرعوامل داخلي موثر در : 1جدول شماره

عوامل دروني

تقو

S1 حسن شهرت منطقه در عرصه ملي و بين المللي

S2 روستايي براي ساكنان اشتغال هاي فرصت ايجاد

S3 هاي داراي طرح دهي تقاضا در چارچوب مجتمع عزم موجود براي سامان

S4 ت در توسعه منطقهتمايل اهالي روستا براي مشارك

S5 ارزشمندي محيط غار از جنبه هاي علمي متعدد علوم زمين، كارست ها، سنگ شناسي و كانيها

S6 ساختتعريف شده بودن مرزهاي منطقه توسط عوامل طبيعي و انسان

S7 ها نواز از فراز و فرود خطوط آسمان بر روي ناهمواري اندازهاي زيبا و چشم وجود چشم

فضع

W1 قيمت باال و هزينه چشمگير كاربري هاي اقامتي با توجه به نسبت ارايه خدمات آنها

W2 محيطي براي گسترش امكانات و تسهيالت و جذب جمعيت زيست حساسيت شرايط

W3 وجود جو بي اعتمادي ميان اهالي روستا و شركت سياحتي عليصدر

W4 المنفعه هاي عام وري باال و پرهيز از درگير شدن در پروژه داراي بهرهگذاري در امور تمايل بخش خصوصي به سرمايه

W5 دناپذير غارها و حساسيت باال در استفاده گردشگري از آنهايطبيعت تجد

W6 عدم وجود برنامه از پيش انديشيده شده در استقرار و همجواري كاربريها

W7 عدم تعريف نماد مشخص براي منطقه در سطوح مختلف

W8 تزاحم انواع كاربري ها در مجاورت غار

:تحليل عوامل بيروني

و فرصتها شناسايي جهت مطالعه مورد يمحدوده خارجي محيط آثار كندوكاو مرحله اين هدف

مطالعات براساس .است مواجه آن با گردشگري گسترش با ارتباط در محدوده كه است تهديدهايي

تهديدهاي و مجموعه فرصتها مطالعه، مورد محدوده پيرامون محيط وضعيت بررسي و شده انجام

اهم يافته هاي 2جدول شماره . تدوين گشته است گردشگري لحاظ از ناحيه اين بر مؤثر و موجود

:حاصل از تحليل عوامل بيروني را مورد اعكاس قرار داده است

)مطالعات محققان: منبع (موثر در توسعه گردشگري منطقه عليصدر عوامل بيروني: 2جدول شماره عوامل بيروني

تص

فر

O1 ساخت در نواحي همجوار هاي نسبتا مناسب در سطح استان و غناي عناصر طبيعي و انسان وجود دسترسي

O2 قرارگيري در شبكه جاذبه هاي گردشگري استان همدان

O3 غتي پرقدرت در حمايت از ايجاد تسهيالت فراغتيوجود حجم تقاضاي تفريحي ـ فرا

O4 عزم دولتي جهت محافظت از گنجينه هاي زيست محيطي و انجام كارهاي كارشناسي مرتبط

O5 اندازهاي زيبا در نواحي همجوار اراضي طرح هاي متنوع و چشم وجود عناصر طبيعي با قابليت

O6 ان همدان و امكان بهره برداري منطقه از عوايد مالي گردشگري استقرارگيري در شبكه جاذبه هاي گردشگري است

ددي

ته

T1 منافع اقتصادي از غيرروستايي نيروهاي برداري بهره

T2 كننده تفكيك و واگذاري اراضي به شكل سودجويانه و غيراصولي ها و عوامل تسهيل ناپذير واسطه فعال شدن اجتناب

T3 بر تقاضاي آن در منطقهفزوني عرضه نيروي كار

١٢

T4 وجود تعارضات مديريتي در مجموعه به سبب تداخل مسئوليت هاي شركت سياحتي عليصدر با ساير ارگانها

گام بعدي اين پژوهش ارزيابي داده هاي ارايه شده در جداول پيشين با توجه به تحليل نظرات سه قشر

نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهديد توسط سه براين اساس هريك از .مورد سوال در اين پژوهش است

گروه كارشناسان، گردشگران و اهالي محلي با استفاده از طيف ليكرت ارزش گذاري شده و براساس

نمره هاي كسب شده، امتياز متوسط و وزن نسبي هريك معلوم گرديد كه در ادامه اين مقاله به تشريح

ي جهت ارايه راهبردهاي مناسب توسعه گردشگري امتيار اوزان هريك از داده هاي دروني و بيرون

.پرداخته مي شود

:تحليل قوت هاو ضعف ها

عامل بعنوان نقاط قوت منطقه 7همان گونه كه پيشتر نيز در قالب جدول عوامل دروني ذكر گرديد

تعيين شده و هريك از عوامل از زاويه ديد كارشناسان، گردشگران و اهالي بومي مورد تحليل قرار

پس از محاسبه مجموع امتيازات، ميانگين وزن ها و در نهايت رتبه هر يك از نقاط قوت معلوم . گرفتند

عزم موجود براي ، حسن شهرت منطقه در عرصه ملي و بين الملليعامل 5گرديد كه از ديد كارشناسان ي علمي ارزشمندي محيط غار از جنبه ها، هاي داراي طرح دهي تقاضا در چارچوب مجتمع سامان

تعريف شده بودن مرزهاي منطقه توسط عوامل ، متعدد علوم زمين، كارست ها، سنگ شناسي و كانيهانواز از فراز و فرود خطوط آسمان بر روي اندازهاي زيبا و چشم وجود چشمو ساختطبيعي و انسان

.داراي بيشترين اهميت هستند ها ناهمواري

منطقه در عرصه ملي و بين المللي، ايجاد فرصت هاي ن حسن شهرت از ديد گردشگران عواملي چوارزشمندي محيط غار از جنبه هاي علمي متعدد علوم زمين، كارست و اشتغال براي ساكنان روستايي

ايجاد داراي اولويت بيشتري مي باشند و در نهايت از نظر اهالي روستا ها، سنگ شناسي و كانيهامهمترين نقطه قوت در توسعه گردشگري در منطقه عليصدر يفرصت هاي اشتغال براي ساكنان روستاي

نشانگر نتايج كلي ارزيابي نقاط قوت منطقه از ديدگاه هاي 3جدول شماره . محسوب مي گردد

.توصيف شده است

١٣

تحليل نقاط قوت منطقه با بررسي ديدگاههاي كارشناسان، گردشگران و اهالي روستا :3دول شماره ج

محيطي زيست حساسيت شرايطعامل 3در مورد نقاط ضعف نيز معلوم گرديد كه از ديد كارشناسان عدم وجود برنامه از پيش انديشيده شده در ، و جذب جمعيتامكانات و تسهيالت براي گسترش

داراي بيشترين عدم تعريف نماد مشخص براي منطقه در سطوح مختلف ،استقرار و همجواري كاربريها

.اهميت هستند

محيطي براي گسترش امكانات و تسهيالت و زيست از ديد گردشگران عوامل چون حساسيت شرايطعدم تعريف ،عدم وجود برنامه از پيش انديشيده شده در استقرار و همجواري كاربريها، جمعيت جذب

داراي نماد مشخص براي منطقه و وجود جو بي اعتمادي ميان اهالي روستا و شركت سياحتي عليصدر

ترش محيطي براي گس زيست حساسيت شرايطاولويت بيشتري مي باشند و در نهايت از نظر اهالي روستا عدم وجود برنامه از پيش انديشيده شده در استقرار و همجواري ، امكانات و تسهيالت و جذب جمعيت

گذاري در امور تمايل بخش خصوصي به سرمايه عدم تعريف نماد مشخص براي منطقه، ،كاربريهامادي ميان المنفعه و وجود جو بي اعت هاي عام وري باال و پرهيز از درگير شدن در پروژه داراي بهره

در توسعه گردشگري در منطقه عليصدر ضعفمهمترين نقطه اهالي روستا و شركت سياحتي عليصدر

نشانگر نتايج كلي ارزيابي نقاط ضعف منطقه از ديدگاه هاي 4جدول شماره . محسوب مي گردد

.توصيف شده است

تحليل قوت ها

نظر اهالي روستا نظر گردشگران كارشناساننظر

زهاتيا

ام ها زن

ن وگي

ميان

بي نس

زنو

تبهر

زها تيا

ام ها زن

ن وگي

ميان

بي نس

زنو

تبهر

زها تيا

ام ها زن

ن وگي

ميان

بي نس

زنو

تبهر

S1 2 0.159 5.717 57 1 0.172 5 50 1 0.147 5.000 50 حسن شهرت منطقه در عرصه ملي و بين المللي

S2 1 0.173 6.217 62 1 0.172 5 50 6 0.129 4.400 44 فرصت هاي اشتغال براي ساكنان روستايي ايجاد

S3 دهي تقاضا در چارچوب عزم موجود براي سامان

هاي داراي طرح مجتمع50 5.000 0.147 1 15 1.5 0.052 6 24 2.355 0.065 7

S4 6 0.128 4.621 46 5 0.107 3.1 31 7 0.138 4.700 47 تمايل اهالي روستا براي مشاركت در توسعه منطقه

S5 ارزشمندي محيط غار از جنبه هاي علمي متعدد

علوم زمين، كارست ها، سنگ شناسي و كانيها50 5.000 0.147 1 50 5 0.172 1 57 5.717 0.159 2

S6 تعريف شده بودن مرزهاي منطقه توسط عوامل

ساختطبيعي و انسان50 5.000 0.147 1 47 4.7 0.162 4 57 5.686 0.158 4

S7 نواز از فراز و فرود اندازهاي زيبا و چشم وجود چشم

ها خطوط آسمان بر روي ناهمواري50 5.000 0.147 1 48 4.8 0.165 3 57 5.696 0.158 4

١٤

مطالعات : منبع ( ن، گردشگران و اهالي روستامنطقه با بررسي ديدگاههاي كارشناسا ضعفتحليل نقاط :4دول شماره ج

)محققان

:تحليل فرصت ها و تهديدها

بررسي ها نشان مي دهد كه از ميان . عامل بعنوان فرصت منطقه مطرح مي باشند 6پيشتر ذكر گرديد كه

هاي نسبتا مناسب در سطح استان و غناي عناصر طبيعي و وجود دسترسيرد، عوامل مو 6اين وجود و قرارگيري در شبكه جاذبه هاي گردشگري استان همدان ساخت در نواحي همجوار، انسان

داراي بيشترين اهميت حجم تقاضاي تفريحي ـ فراغتي پرقدرت در حمايت از ايجاد تسهيالت فراغتي

.رشناسان هستندالبته از ديد كا

هاي نسبتا مناسب در سطح استان و غناي عناصر طبيعي و ل دسترسياز ديد گردشگران وجود عامداراي اولويت بيشتري مي باشد همچنين اهالي روستا نيز بر اهميت ساخت در نواحي همجوار انسان

خت در نواحي سا هاي نسبتا مناسب در سطح استان و غناي عناصر طبيعي و انسان دسترسيعامل نشانگر نتايج كلي ارزيابي فرصت ها در منطقه مورد مطالعه 5جدول شماره . اذعان داشته اند همجوار

.است

تحليل ضعف ها

نظر اهالي روستا نظر گردشگران نظر كارشناسان

زهاتيا

ام ها زن

ن وگي

ميان

بي نس

زنو

تبهر

زها تيا

ام ها زن

ن وگي

ميان

بي نس

زنو

تبهر

زها تيا

ام ها زن

ن وگي

ميان

بي نس

زنو

تبهر

W1

ري هاي اقامتي با توجه به قيمت باال و هزينه چشمگير كارب

نسبت ارايه خدمات آنها22

2.20

0

0.06

7 8 48 4.8

0.12

2 7 35

3.50

0

0.09

9 7

W2

محيطي براي گسترش امكانات و زيست حساسيت شرايط

تسهيالت و جذب جمعيت50 5.00

0

0.15

2 1 50 5

0.12

8 1 50 5.00

0

0.14

1 1

W3

ركت سياحتي وجود جو بي اعتمادي ميان اهالي روستا و ش

عليصدر14 1.40

0

0.04

3 4 50 5

0.12

8 1 50 5.00

0

0.14

1 1

W4

گذاري در امور داراي تمايل بخش خصوصي به سرمايه

المنفعه هاي عام وري باال و پرهيز از درگير شدن در پروژه بهره48 4.80

0

0.14

6 5 49 4.9

0.12

5 6 50 5.00

0

0.14

1 1

W5

اسيت باال در استفاده طبيعت تجدبدناپذير غارها و حس

گردشگري از آنها46 4.60

0

0.14

0 7 45 4.5

0.11

5 8 41 4.10

0

0.11

6 6

W6

عدم وجود برنامه از پيش انديشيده شده در استقرار و

همجواري كاربريها50 5.00

0

0.15

2 1 50 5

0.12

8 1 50 5.00

0

0.14

1 1

W7 5.00 50 عدم تعريف نماد مشخص براي منطقه در سطوح مختلف

0

0.15

2 1 50 5

0.12

8 1 50 5.00

0

0.14

1 1

W8 49 تزاحم انواع كاربري ها در مجاورت غار 4.90

0

0.14

9 5 50 5

0.12

8 1 28

2.80

0

0.07

9 8

١٥

)مطالعات محققان: منبع (با بررسي ديدگاههاي كارشناسان، گردشگران و اهالي روستاتحليل فرصت ها : 5جدول شماره

وجود تعارضات مديريتي در عامل بعنوان تهديد منطقه مطرح هستند كه از آن ميان آنها 4همچنين از ديد كارشناسان ل مسئوليت هاي شركت سياحتي عليصدر با ساير ارگانهامجموعه به سبب تداخ

داراي وجود تعارضات مديريتي در مجموعه از ديد گردشگران نيز. داراي بيشترين اهميت هستند

.اولويت بيشتري مي باشد

اهميت بيشتري داراي بهره برداري نيروهاي غيرروستايي از منافع اقتصادياما به نظراهالي روستا عامل

نشانگر نتايج كلي ارزيابي تهديد ها در منطقه مورد 6جدول شماره . نسبت به ساير تهديدات مي باشد

.مطالعه است

)مطالعات محققان: منبع (با بررسي ديدگاههاي كارشناسان، گردشگران و اهالي روستاتحليل تهديد ها : 6جدول شماره

تحليل فرصت ها

نظر اهالي روستا اننظر گردشگر نظر كارشناسان

زهاتيا

ام ها زن

ن وگي

ميان

بي نس

زنو

تبهر

زها تيا

ام ها زن

ن وگي

ميان

بي نس

زنو

تبهر

زها تيا

ام ها زن

ن وگي

ميان

بي نس

زنو

تبهر

O1

هاي نسبتا مناسب در سطح استان و غناي عناصر وجود دسترسي

ساخت در نواحي همجوار طبيعي و انسان50 5.000 0.175 1 50 5 0.248 1 50 5.000 0.267 1

O2

2 0.193 3.600 36 2 0.223 4.5 45 1 0.175 5.000 50 قرارگيري در شبكه جاذبه هاي گردشگري استان همدان

O3

وجود حجم تقاضاي تفريحي ـ فراغتي پرقدرت در حمايت از

ايجاد تسهيالت فراغتي50 5.000 0.175 1 34 3.4 0.168 3 24 2.400 0.128 5

O4

ي جهت محافظت از گنجينه هاي زيست محيطي و انجام عزم دولت

كارهاي كارشناسي مرتبط49 4.900 0.171 4 34 3.4 0.168 3 28 2.800 0.150 3

O5

اندازهاي زيبا در هاي متنوع و چشم وجود عناصر طبيعي با قابليت

نواحي همجوار اراضي طرح41 4.100 0.143 6 13 1.3 0.064 6 21 2.100 0.112 6

O6

قرارگيري در شبكه جاذبه هاي گردشگري استان همدان و امكان

بهره برداري منطقه از عوايد مالي گردشگري است46 4.600 0.161 5 26 2.6 0.129 5 28 2.800 0.150 3

تحليل تهديدها

نظر اهالي روستا گردشگراننظر نظر كارشناسان

رتبه وزن نسبي ميانگين وزن ها امتيازها رتبه وزن نسبي ميانگين وزن ها امتيازها رتبه وزن نسبي ميانگين وزن ها امتيازها

T1

1 0.323 5.000 50 2 0.265 3.5 35 3 0.247 4.500 45 بهره برداري نيروهاي غيرروستايي از منافع اقتصادي

T2

كننده ها و عوامل تسهيل ناپذير واسطه جتنابفعال شدن ا

تفكيك و واگذاري اراضي به شكل سودجويانه و

غيراصولي

44 4.400 0.242 4 35 3.5 0.265 2 46 4.600 0.297 3

١٦

: اولويت بندي نهايي

در مراحل پيشين اولويت عوامل مختلف بر اساس امتيازي كه بر اساس نظر هريك از گروه هاي هدف

حال در اين مرحله با استفاده از مجموع امتيازاتي كه هر يك از عوامل در .مورد سوال تعيين گرديدند

سه مرحله نظرسنجي بدست آورده اند وزن و رتبه نهايي تك تك عوامل تعيين شده و همگي در قالب

:ارايه مي گردند 7جدول ن، گردشگران و اهالي با بررسي ديدگاههاي كارشناسااولويت بندي كلي عوامل دروني و بيروني : 7جدول شماره

)مطالعات محققان: منبع (روستا

اولويت تهديدها اولويت فرصت ها اولويت نقاط ضعف اولويت نقاط قوت

1 ايجاد فرصت هاي اشتغالطبيعت تجدبدناپذير غارها و حساسيت

باال1

هاي نسبتا مناسب در وجود دسترسي

سطح استان 1 وجود تعارضات مديريتي در مجموعه 1

شمندي محيط غار از جنبه هاي ارز

2 متعدد وجود جو بي اعتمادي در منطقه

2 قرارگيري در شبكه جاذبه هاي

گردشگري استان همدان2

بهره برداري نيروهاي غيرروستايي از منافع

اقتصادي2

قيمت باال و هزينه چشمگير خدمات حسن شهرت منطقه

تعريف شده بودن مرزهاي منطقه

3 ش خصوصي به تمايل بخ

وري گذاري در امور داراي بهره سرمايه

باال

3 عزم دولتي جهت محافظت از

گنجينه هاي زيست محيطي3

كننده ها و عوامل تسهيل فعال شدن واسطه

تفكيك و واگذاري اراضي

3 نواز اندازهاي زيبا و چشم وجود چشم

4 ايجاد فرصت هاي اشتغالبراي محيطي زيست حساسيت شرايط

توسعه4

امكان بهره برداري منطقه از عوايد

مالي گردشگري استان4

فزوني عرضه نيروي كار بر تقاضاي آن در

منطقه4

5 عدم وجود برنامه از پيش انديشيده شده 5 تمايل اهالي روستا براي مشاركت

وجود حجم تقاضاي تفريحي ـ

فراغتي پرقدرت در استان

هاي يتوجود عناصر طبيعي با قابل

متنوع در نواحي همجوار

5

6 عدم تعريف نماد مشخص براي منطقهامكان بهره برداري منطقه از عوايد

مالي گردشگري استان6

تزاحم انواع كاربري ها در مجاورت

غار7

:ارايه راهبردهاي توسعه گردشگري منطقه نمونه گردشگري عليصدر -5

:راهبردهاي تهاجمي

محيطي هاي طبيعي محيط براي ارتقاء شرايط زيست پتانسيلاستفاده از •

گيـري از اي و طراحـي در جهـت حضـور گسـترده اقشـار اجتمـاعي در بهـره تمهيدات برنامـه •

امكانات محدوده

يــافتگي ســكونتگاههاي همجــوار بــدون آســيب رســاني بــه تــالش بــراي ارتقــاء ســطح توســعه •

يگانگيهنجارهاي فرهنگي و اجتماعي و ايجاد احساس ب

T3

4 0.065 1.000 10 4 0.114 1.5 15 1 0.258 4.700 47 فزوني عرضه نيروي كار بر تقاضاي آن در منطقه

T4

يريتي در مجموعه به سبب تداخل وجود تعارضات مد

مسئوليت هاي شركت سياحتي عليصدر با ساير ارگانها46 4.600 0.253 2 47 4.7 0.356 1 49 4.900 0.316 2

١٧

هاي شغلي ايجاد شده در االمكان از نيروهاي محلي براي اشتغال به كار در فرصت استفاده حتي •

منطقه

ي زنـدگي روسـتايي و هـا معرفي و تبليغ جاذبه هاي فرهنگي بومي منطقـه بـا تاكيـد بـر جاذبـه •

عشايري

مونهاي پيرااتخاذ تمهيدات الزم جهت ايجاد ارتباط منطقه نمونه با شبكه جاذبه •

ارائه بسته هاي گردشگري و تبليغاتي مشترك با جاذبه توريستي اطراف •

نگهداري از جريانهاي طبيعي و چرخه هاي آب و هوا از طريق ايجاد منظر در تعادل بـا رژيـم •

هاي اقليمي و حياتي

:راهبردهاي محافظه كارانه

ابليـت پـذيرايي از تحليل ميزان كشش اراضي و آستانه هـاي محيطـي جهـت تعيـين حـداكثر ق •

گردشگران

هـا در جهـت منـافع بلندمـدت ها و مراقبت بيشينه كردن منافع سازمان توأم با گسترش مسئوليت •

جامعه و حقوق عمومي مرتبط

تقويت حس اجتماعي و مشاركت جمعي در فضاهاي عمومي •

اي اشـتغال ايجاد امكانات اقامتي و پذيرايي در منطقه و بكارگيري و تربيت نيروهاي بـومي بـر •

در آنها

اي ميان سازمانهاي مسئول توسعه گردشگري در سطح استان اي و توسعه ايجاد هماهنگي برنامه •

تكميل شبكه غارهاي نمايشي در منطقه •

تعيين حريم مناسب براي غار عليصدر •

هاي مناسب و بازدارنده در مقابل پيشروي سودجايانه به حريم منطقهتخصيص كاربري •

برخي مستحدثات فعلي) ا حذفو ي(ساماندهي •

:راهبردهاي رقابتي

ارجحيت دادن به منابع و وسواس نسبت به عرضه در مقابل تقاضا •

جهت گيري مديريت به سمت به حداقل رسـاني اتـالف فرسايشـي و تغييـر خـواص خـاك از •

جمله تهويه، پايداري مواد، حجم مواد آلي و جامعه زنده سالم خاك

منطقه در جهت جلوگيري از فرسايش و حفظ ويژگي هاي مهم حفظ پوشش گياهي و طبيعي •

خاك

ايجاد امكان براي بروز رفتارهاي بهنجار مختلف متناسب با موقعيت سني و جنسـي و موقعيـت •

اجتماعي

١٨

هـت تـامين منـافع جارائه برآورد و برنامـه مناسـب بـراي اسـتفاده از ارزش افـزوده حاصـله در •

عمومي و اجتماعي هدف طرح

سازمانهاي توليد محلي همراستا با اهداف گردشگري منطقهتقويت •

هاي طرحهاي باالدستهاي اطراف برپايه رهيافتهاي مشابه جهت ساير جاذبهتدوين طرح •

:راهبردهاي تدافعي

هاي طلبي كه در شرايط فعال شدن پتانسيل مقابله پيگير و مداوم با جريانات سودجو و يا فرصت •

رسانند محيطي آسيب مي به منابع زيست) انبا اقدامات سازم(منطقه

پرهيز از رهيافت صرفا اقتصادي مبتني بر مكانيسم بازار •

سازي سطح توسعه زيربناها، امكانات و تجهيزات پيرامـون عناصـر طبيعـي و ناحيـه و هماهنگ •

افزايانـه عملكـرد تـوأم ايـن عناصـر بـا مجموعـه هـاي تفريحـي ـ گيـري از تـأثيرات هـم بهـره

ريگردشگ

تدوين ضوابط و مقررات مناسب براي انواع كاربري ها •

:گيرينتيجهپـردازش نهـد كـه مـي جاي بر را مختلفي به فضاهاي گوناگون اثرات رويكرد در امروزه گردشگري

به توسعه گردشگري براي زير موارد. ضروري مي نمايد گردشگري مقاصد آن در منفي و مثبت آثار

:اند توجه مورد راهبردي اهداف عنوان

؛ مردم مشاركت امنيت، درآمد، اشتغال، ايجاد روستاي توسعه اهداف به دستيابي �

مطالعه؛ مورد ناحيه در گردشگري محيطي زيست و اكولوژيكي مالحظات �

اجتماعي؛ و طبيعي مخاطرات كاهش �

ريزي؛ برنامه فرايند طول در گردشگري مثبت آثار تقويت و مالحظات فرهنگي �

جاذبـه قبيل از پايدار گردشگري توسعه منظور به بالقوه و موجود امكانات و بعمنا از استفاده �

گردشگران؛ ديگر نيازهاي و محيطي و انساني منابع وخدمات، امكانات ها،

.ساكنان بين در توريسم اجتماعي و اقتصادي منافع مناسب توزيع و ساختنبهينه �

محيطي منطقه مورد مطالعه معلوم گرديـد كـه منطقـه با كندوكاو در مباني نظري و ارزيابي قابليت هاي

نمونه گردشگري عليصدر به سبب حساسيت باالي زيست محيطي خود و در عين داشـتن قابليـت هـاي

. فراوان براي توسعه به ويژه در بخش گردشگري، نيازمند توجه ويژه به مسئله ظرفيت هاي توسعه اسـت

از توسعه گردشگري در صـورت توزيـع عادالنـه عوايـد از سوي ديگر ايجاد فرصت هاي اشتغال منتج

حاصل از آن بعنوان عاملي مهم مطرح بوده كه نيـل بـه آن در گـرو تعريـف مناسـب جايگـاه نهادهـاي

عدم همخواني . تصميم گير و تصميم ساز در منطقه و مشاركت بيشتر اهالي بومي در فرايند توسعه است

١٩

ردشگران با هزينه هاي آن از ديگرعوامل ضعف منطقه بـوده كميت و كيفيت خدمات ارايه شونده به گ

. و نيازمند برنامه ريزي و ساماندهي است

با توجه به مطالب عنوان شده ميتوان گفت كه براي توسعه پايدار گردشگري در منطقه عليصـدر اتخـاذ

ي، استفاده حتي راهبردهايي چون استفاده از پتانسيل هاي طبيعي محيط براي ارتقاء شرايط زيست محيط

االمكان از نيروهاي محلي براي اشتغال در فرصت هاي ايجاد شونده در فرايند توسـعه و بهـره بـرداري،

تحليل ميزان كشش اراضي و آستانه هاي محيطي جهـت توسـعه، تقويـت حـس اجتمـاعي و مشـاركت

اي مبتني بر مكانيزم جمعي و سازماندهي توليد محلي همراستا با توسعه گردشگري و پرهيز از رهيافت ه

.بازار ضروري مي نمايد

٢٠

٨ول ��ر� :SWOT ر� � �� د��

٢١

� :��"! و � � .تهران. انتشارات دانشگاه آزاد. توريسم و نقش آن در جغرافيا.1386.ارمغان، سيمين .1

.مديريت استراتژي راهبردي، انتشارات دانشگاه تهران. 1384.اعرابي،م .2

سنجش وضعيت پايداري توسعه محلي در كالردشت با استفاده از يك الگوي . 1387.ر،كورشبرارپو .3

.تهران.63شماره . فصلنامه پژوهش هاي جغرافيايي.راهبردي

جغرافيايي، تحقيقات فصلنامه تبارشناسي، و گردشگري .1382 .سقايي مهدي و محمدحسين پاپلي يزدي، .4

.تهران.6 شماره

.تهران.انتشارات سمت ،مفاهيم و ماهيت : گردشگري .1382 .سقايي مهدي و محمدحسين پاپلي يزدي، .5

برنامه و سياستها بررسي مقاالت مجموعه .توسعه و روستايي گردشگري. 1382.سقايي مهدي و جعفر جوان، .6

.تهران.طباطبائي عالمه دانشگاه. ايران اسالمي جمهوري در جهانگردي توسعه

نشريه علمي . ي مناسب براي ارزيابي توسعه پايدار شهري و سنجش آنمعرفي شاخص ها.1387. جعفري، علي .7

.تهران.3شماره . محيط و توسعه

.تهران. انتشارات سمت.مباني برنامه ريزي صنعت گردشگري. 1389. حيدري، رحيم .8

و سياستها بررسي مقاالت مجموعه.پايدار گردشگري توسعه در برنامه ريزي نقش .1382.علي خاكسار، .9

.تهران.طباطبائي عالمه دانشگاه. ايران اسالمي جمهوري در جهانگردي توسعهبرنامه

.تهران. 14شماره . فصلنامه مديريت شهري .ريزي و مديريت شهريسرشت استراتژيك برنامه. سعيدنيا،احمد .10

مجله هوش مصنوعي . بررسي برنامه ريزي و مديريت راهبردي در سازمان. 1387.سيد عبودي، سيد عبدالرسول .11

.تهران.12ش . و ابزار دقيق

هاي پژوهش. روستايي نواحي ريزي برنامه در توريسم تأثيرات بررسي. 1388. شهيدي، محمد شريف .12

.تهران. 6 شماره .انساني جغرافياي

فصلنامه جغرافيا و . راهبردهاي توسعه گردشگري درياچه زريوار. 1389. فاضل نيا،غريب و هدايتي، صالح .13

.زابل.توسعه

كاربرد تئوري ها و روش هاي تجزيه و تحليل محيطي در تنظيم .1385. دي، عليرضا و مرزاسدي، كياعلي احم .14

.تهران.16و 15شماره . فصلنامه مديريت فردا. نقطه تعادل استراتژي سازماني

پژوهشي -علمي راهكارها، مجله و ها چالش كاركردها، :ايران در پايدار گردشگري. 1388.محسني، علي .15

.اهر.افياييجغر فضاي

شماره . ماهنامه مهندسي فرهنگي. فرهنگ، توسعه پايدار و محيط زيست.1388. صادقي، حسين و فتحي،مهدي .16

.تهران.30و 29

تلفيق اخالق محيط زيست با رهيافت ارزيابي راهبردي محيط . 1387.محمدي آشناني، علي و حسني، الهام .17

.تهران.4و 3شماره . ق و علوم فناوريفصلنامه اخال. زيست براي دستيابي به توسعه پايدار

ترجمه عارف . مناطق،راهبردهاي فضايي و توسعه پايدار). 1388. (هافتوم، گراهام و كانسل، ديويد .١٨

تهران.نشر آذرخش. اقوامي مقدم

19. Gillison,D.1996. Caves, Processes, Development and Management, Oxford , Blackwell Publishers.

20. Gunn, Clare. A ,2002, Tourism planning, Routledge. 21. Gunn, C. A., 1988, Tourism Planning. 2d Ed. New York: Taylor and Francis.

٢٢

22. Inskeep, E,1991 , “Tourism Planning”, New York: Van Nostrand Reinhold. 23. Quinlan, J.1990 Special Problems of Ground- water monitoring in Karst

terrains,In Nielsen, D.M. and Johnson, A.I. (Eds), Ground Water and Vadose Zone Monitoring,ASTM,STP 1053.

24. Watson,John, Hamilton- Smith, Elery, Gillison , David and Kiernan, Kevin. 1997. Guidelines for Cave and Karst Protection, IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.

25. Wheelen, T. L., & Hunger, J. D. (1995). Strategic management and business policy (5th Ed.). Reading, MA: Addison-Wesley.

فصلنامه جغـرافیا 15

Documents

Transcript of فصلنامه جغـرافیا 15