Черкесия

1924 гъэм жэпуэгъуэм (октябрым) и 12 лъандэрэ къыдокI

2017 гъэ, бадзэуэгъуэм (июлым) и 20, махуэку№55 (13211)

Егъэджэныгъэм, егъэ-джакIуэхэм я улахуэм, са-бий IыгъыпIэхэм ехьэлIа упщIэхэм жэуап кърет КъЧР-м егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмрэкIэ и ми-нистр Кравченко Иннэ.

— Сабий IыгъыпIэхэм-кIэ къызэгъэпэщыным хуэу-нэтIауэ республикэм лэ-жьыгъэшхуэ щрагъэкIуэ-кIащ, чэзухэр щыIэж-къым жыпIэ хъунущ. Ауэ илъэси 3-м нэмыса са-бийхэр щаIыгъ яслъэхэм-кIэ зэхурикъукъым. Ди хэ-гъуэгум деж абы и Iуэху-кIэ щытыкIэр сыт хуэдэ?

— Иужьрей илъэсхэм къэралым, ди хэгъуэгу властым гулъытэфI хуещI сабий IыгъыпIэхэм. 2012 гъэм щегъэжьауэ ди рес-публикэм сабий IыгъыпIэ 49-рэ щаухуащ, зэрагъэ-зэхуэжащ. Абыхэм сабий 6837-рэ ящтащ. Псори зэ-хэту республикэм и сабий IыгъыпIэхэм макIуэ сабий 21936-рэ. Абы щыщу нэ-рыбгэ 19874-р—илъэси 3-7-м итхэращ.

Тегъэчынауэ жытIэфы-нущ: илъэси 3-7-м ит, зи чэ-зур нэса сабийхэр Iыгъы-пIэхэм ящтэн Iуэхум ехьэ-лIауэ, УФ-м и Президентым игъэува къалэным щызу дыпэлъэщащ.

Жагъуэ зэрыхъунщи, ар хужытIэфынукъым яслъэ-хэм. Илъэси 3-м нэмыса сабийхэр щаIыгъын яслъэ-хэмкIэ дызэхурикъукъым. АтIэ, республикэм илъэ-

Уэз Анатолий 2012 гъэм, илъэс 70 щрикъум ехъу-лIэу дыщыхуэзами, иужь-кIи газетым щыттха и гъащIэ гъуэгум дыкъытеу-выIэмэ, къытегъэзэж хъуну къыщIэкIынщ. Ауэ, апщы-гъуэм къыджиIауэ щытар и гъащIэми, и гуащIэми, и хьэл-щэнми я щIэдзапIэу къэтлъытэкIэрэ, иджыри зэ дигу къэдгъэкIыжыну дыхуейт. АтIэ, Анатолий е 9-нэ классыр къиуха къу-дейт япэ ухуэныгъэр щри-гъэжьам. Гъэмахуэ зыгъэ-псэхугъуэ мазэхэм лажьэри, къилэжьа ахъшэр акъыл гъэтIысакIэ зэригъэзэхуащ, унэ иухуэн хуейуэ къилъы-тэри, и мурадыр зыри-гъэхъулIэным нэрыгъыу и ужь ихьащ. ИкIи, мывэзэ-телъхьэ IэщIагъэлIым ищIам щымыхъукIэ, унэм къыхуэт щымыIэу езыращ зыухуар. Тхьэм ирещIи, мис абдеж щыщIедзэ Уэзым ухуэны-гъэм хуищIа фIылъагъу-ныгъэр.

ГуащIэдэкI гъуэгуанэм щыщ

пычыгъуэхэрУхуакIуэ IэщIагъэр Но-

вочеркасск къалэм дэта по-литехническэ институтым щызригъэгъуэтащ. Инсти-тут нэужьым ухуэныгъэ щекIуэкI щIыпIэ зэхуэмы-дэхэм щылэжьащ. Апхуэ-дэщ ди хэгъуэгум и зыу-жьыныгъэ тхыдэм хыхьа-хэр: Черкесск къалэм дэт цементыщI заводыр, Дом-бай зыгъэпсэхупIэ щIалэ-гъуалэ купсэр, «Дружбэ» джэд фабрикэр, социальнэ ухуэныгъэхэр. Уэзыр и гуа-щIэдэкI илъэсхэм щыте-псэлъыхькIэ, сыт щыгъуи гуапэу игу къегъэкIыж ап-щыгъуэм нэхъыжь ущие-кIэ, чэнджэщ губзыгъэкIэ зыкъыщIэзыгъэкъуахэр: «Путь Ильича» колхозым и тхьэмадэу щыта Аргун Iэ-бубэчыр (ПIатIэ), колхоз парткомым и секретару лэ-жьа Балэ Мухьэжыр, КПСС-м и Хьэбэз райкомым и япэ секретару тета Iэзэ Нарыч, лэжьэн щыщIидзам зыри-хьэлIа, зыдэлэжьа цIыху-хэр.

Уэз Анатолий дэнэ щы-мылэжьами, гуащIэдэкI гуп-сысэ жанрэ хэлъэтышхуэ-рэ далъэгъуащ.

Ар илъэс куэдкIэ щы-лэжьащ КъЧР-м и Прави-тельствэм. ИлъэсийкIэ ухуэ-ныгъэ къудамэр къегъэ-щIылIауэ зэрылэжьам къриу-

быдэу, 1990 гъэм КъЧР-р и зыужьыныгъэкIэ Ищхъэ-рэ Кавказым и хэгъуэгу пажэхэм лъэ быдэкIэ яхэу-ващ. 1995 гъэм щегъэжьа-уэ республикэм и Прави-тельствэм и тхьэмадэ Iэна-тIэр къыхуагъэфащэри, 1999 гъэм нэгъунэ а Iэ-натIэм пэрытащ. Республи-кэм и Правительствэр щы-трагъэкIым, хабзэкIэ рес-публикэм и унафэр Уэзым ирагъэзыну арат зэрыщы-тыр. Апщыгъуэм, феде-ральнэ купсэм къикIа лIы-кIуэхэри, хэгъуэгум ейхэри зэхэсу, Правительствэм и Унэм деж Анатолий щы-жиIа псалъэхэм текIакъым, иджыри и гъащIэ къыхуе-джэныгъэщ: «Нобэ дызы-нэсам республикэм щыпсэу цIыхухэми, сыкъызыхэкIа адыгэ лъэпкъми я пащхьэ си напэр щыкъабзэщи, апхуэдэу щрет».

Федеральнэ гъуэгухэм елэжь, ар зи нэIэм щIэт къулыкъущIапIэ, Iуэхум и зехьэкIэм теухуа дэфтэр зытIущ мыхъумэкIэ къы-зэмыгъэпэщауэ, япэ дыдэу Уэз Анатолий лэжьэн щы-щIидза Управленэм икъу-кIэ зихъуэжащ. Нобэ ар—фIыуэ зызыужьа, зи гуа-щIэдэкI ехъулIэныгъэхэм-кIэ федеральнэ гулъытэр къэзылъэщыф IуэхущIа-пIэщ. Урысей Федерацэм и Iэтащхьэ Путин Владимир федеральнэ гъуэгухэр про-цент 77-кIэ зэтегъэпсыхьа-

уэ «Прямой эфир»-м щи-гъэлъэгъуащ. АтIэ, Къэрэ-шей-Черкес Республикэм хиубыдэ федеральнэ гъуэ-гухэр процент 80-кIэ хьэ-зырщ. Апхуэдэ ехъулIэны-гъэм, шэч хэмылъу, Уэз Анатолий и акъыл, и гуа-щIэ, и жэрдэм куэд, къы-гуэхыпIэ имыIэу, ехьэлIащ.

ЩIэблэр, щIэныгъэр

— Дэтхэнэ анэ-адэри дыхуейщ ди быныр зыми емыхъуапсэу, зыхуейр ягъуэ-ту псэуну. Ауэ быныр ап-хуэдэ зэIузэпэщыныгъэм зэрынэсынум теухуа гуп-сысэхэм дыщыхуэкIуэм деж, дызэгурыIуэжкъым. Хэти нэхъ къыхех езым иугъуея мылъкум и быныр хигъэ-тIысхьэжрэ, гугъусыгъу па-рэми пэщIэмыхуэу псэуну. Хэти хуейщ и быным и щхьэ акъылкIэ, и гъерэткIэ и насыпыр иухуэжмэ нэхъ фIэтэрэзу. Сэ иужьрейхэм сащыщщ. ИкIи абы хунэ-сыным и Iэмал нэхъыщхьэр зыхэслъагъуэр щIэныгъэ-ращ. ФIыуэ емыджэм, дяпэ-кIэ зыщыгугъ псэукIэфIыр игъуэтыну Iэмал иIэкъым. Нобэ къыздэсым соджэ. Иджы къежьа Интернет, элект-роннэ Iэмалхэр зыIэрызо-гъэхьэ, ухуэныгъэ, гъуэгу хъызмэт IэмалыщIэхэм, тех-нологиещIэхэм, хабзэщIэ-хэм зи мыувыIэу зыщызо-гъэгъуазэ, — жеIэ Уэзым.

(КIэухыр е 2-нэ напэм итщ)

сым сабий мини 6-м нэс къыщохъу. ЯслъэхэмкIэ ды-зэрызэхуримыкъум и щхьэу-сыгъуэ нэхъыщхьэр арауэ жыпIэ хъунущ. Сабий 2062-рэ яслъэ ныбжьым иту республикэм диIэщи, абы щыщу 800-м щIигъур чэзум щытщ.

Зи лэжьыгъэр езыгъэ-жьа, иджыри абыхэм къа-хэхъуэну сабий IыгъыпIэ-щIэхэм я гугъу пщIымэ: мэкъуауэгъуэ мазэм Къэрэ-шей районым сабий Iы-гъыпIэхэр щаутIыпщащ, Икон-Хьэлъкъ къыщызэ-Iутхынущ, ПсэукIэ-Дахэ къуа-жэм курыт еджапIэщIэ, са-бий IыгъыпIэ хэту щаухуэ. Къарэ-Пагуэ къуажэм — курыт еджапIэрэ сабий IыгъыпIэрэ зэхэту, Зелен-чук станицэм—сабий 300 зыщIэхуэну сабий Iыгъы-пIэ, Учкекен—сабий 200-м ятегъэпсыхьа сабий Iы-гъыпIэ къыщызэIутхынущ. КъинэмыщIауэ, Холоднород-никовскэ жылагъуэм курыт еджапIэрэ сабий IыгъыпIэ-рэ зэхэту щаухуэ. Гъуэгу картэм теткIэрэ, иджыкIэ яухуэ, зэрагъэзэхуэж са-бий IыгъыпIи 4-р цIыкIу 1464-м ятегъэпсыхьащ.

КъезбжэкIа сабий Iыгъы-пIэхэр псори лажьэу ду-тIыпща нэужь, илъэси 3-м нэмысахэри, нэхъыжьыIуэ-хэри IыгъыпIэкIэ къызэ-гъэпэща хъунущ.

(КIэухыр е 2-нэ

напэм итщ)

УФ-м и Президентым и лIыкIуэу Ищхъэрэ Кав-каз федеральнэ хэгъуэ-гум щыIэмрэ кавказ по-литикэмкIэ Купсэмрэ я дэIэпыкъуныгъэкIэ Роман-тик жылагъуэм, мы гъэм еплIанэу, «Архыз ХХI» фо-рум щекIуэкIащ. «Комму-никации в сфере НКО: разговор с властью» пса-лъэмакъращ форумыр зы-теухуауэ щытар.

Абы и лэжьыгъэм хэ-тащ КъЧР-м и Iэтащхьэ Темрезов Рэшид, УФ-м и Президентым и лIыкIуэу СКФО-м щыIэм и къуэдзэ Галактионов Андрей, Ингуш Республикэм и Iэтащхьэ Евкуров Юнус-Бек, лъэпкъ IуэхухэмкIэ федеральнэ агент-ствэм и унафэщI Баринов Игорь, Къэрал Думэм и депутат Онищенко Генна-дий, Шэшэн Республикэм и Правительствэм и тхьэ-мадэ Эдельгериев Абуба-кар, Дагъыстан Республи-кэм и Правительствэм и тхьэмадэм и къуэдзэ Кари-бов Анатолий, Ставрополь крайм и Правительствэм и тхьэмадэм и къуэдзэ Прудниковэ Ольгэ, Ищхъэ-рэ Осетие-Алание Респу-бликэм и Iэтащхьэм и Администрацэм и унафэ-щIым и япэ къуэдзэ Ор-табаев Виктор, Ищхъэрэ Кавказым и жылагъуэ зэ-гухьэныгъэхэм къабгъэдэ-кIа лIыкIуэ 200-м щIигъу.

ЗэIущIэр къызэIуихкIэ-рэ, либерально-консерва-тивнэ политикэмкIэ Куп-сэм и унафэщI Казаков Александр къыхигъэщащ властымрэ жылагъуэмрэ я зэдэлэжьэныгъэм жыла-гъуэм и зыужьыныгъэмкIэ мыхьэнэшхуэ зэриIэр икIи апхуэдэ зэпыщIэныгъэр, Iэ-мал имыIэу, щыIэн зэры-хуейр. Ищхъэрэ Кавказым щылажьэ федеральнэ лIы-кIуэм, и щхьэкIэ къыбгъэ-

УФ-м и Правительствэм и Тхьэмадэм и къуэдзэ Голодец Ольгэ видеоселектор щIыкIэм тету зэIущIэ иджыблагъэ ири-гъэкIуэкIащ. Ар теухуауэ щытащ Уры-сейм и Президентым и «накъыгъэ» Уна-фэхэм ипкъ иту, IуэхущIапIэхэм я лэжьакIуэхэм я улахуэр хэгъэхъуэнымкIэ хэгъуэгухэм я бюджетыр мылъкукIэ къы-зэгъэпэща зэрыхъуным. КъинэмыщIауэ, зэIущIэм хэта, хэгъуэгухэм я лIыкIуэхэм

вице-премьерыр щагъэгъуэзащ жьы ша-пIэ узыфэхэм я зэранкIэ дунейм ехыжхэр нэхъ мащIэ хъун папщIэ Iуэхугъуэ ира-гъэкIуэкIхэм, курыт еджапIэхэр гъэ еджэ-гъуэм зэрыхуагъэхьэзырым, нэгъуэщIхэми.

Къэрэшей-Черкесым къыбгъэдэкIыу, видеоселектор зэIущIэм хэтащ республи-кэм финансхэмкIэ и министр Эльканов Рустам. Абы жиIащ социальнэ лэжьакIуэ щхьэхуэхэм я улахуэр республикэм и бюджетым и мылъкукIэ зэрыхагъэхъуэнур.

ЕЗАУЭ Маринэ

«Архыз ХХI»

дэкIыу форумым хэтхэм захуигъэзащ Галактионов Андрей.

—Дэри, властри дызы-гъэпIейтей упщIэхэр къы-щытIэт зэIущIэ хъуащ мы-пхуэдэ форумхэр. ЖыIэп-хъэщи, жылагъуэм и лIы-кIуэхэращ щIыуэпсым ехьэ-лIа упщIэр къэзыIэтари, жылагъуэм хэзыхьари. Псо-ми зэрытщIэщи, 2017 гъэр Урысейм щIыуэпсым и Илъэсу щагъэуващ. Фигу къэзгъэкIыжынщи, «Уры-сейпсо цIыхубэ фронт»-м гъуэгухэм, щIыуэпсым те-ухуа проектхэр иIэщ, ахэр егъэлажьэ. АтIэ, апхуэдэщ властымрэ жылагъуэмрэ я гуащIэдэкI зэпыщIэныгъэр. Лъэпощхьэпохэр IугъэкIуэ-тыным, зэгурыIуэныгъэр щыIэным ехьэлIауэ жыла-гъуэм и лIыкIуэхэм куэд

ялъытащ. Ди къэралымкIэ зэкъуэтыныгъэм, зэрыубы-дыныгъэм мыхьэнэшхуэ иIэщ. НКО-м хэтхэм соци-альнэ сетхэр, Интернетыр фIыуэ ягъэIэрыхуэ, жы-джэрхэщ, гупсысэ щIэщы-гъуэхэр къыхалъхьэ, хьэ-рычэт зэрахьэ, щIалэгъуа- лэр къыдашэхыф. Апхуэ-дэу щыщыткIэ, щIалэгъуа-лэр хэкупсэ-лъэпкъыпсэу гъэсэнымкIэ, экстремиз-мэм, терроризмэм щыхъу-мэнымкIэ я лэжьыгъэм мыхьэнэшхуэ иIэщ. Къы-хэзгъэщыну сыхуейщ влас-тым НКО-м и мыхьэнэр лъагэу къызэрилъытэр,—жиIащ Галактионов Анд-рей.

Галактионов Андрей фо-румым хэтхэр щигъэгъуэ-защ Ищхъэрэ Кавказым и Жылагъуэ СоветыщIэ зэ-

рыхахам, властымрэ жы-лагъуэмрэ я зэдэлэжьэны-гъэр нэхъри зэрырагъэ-фIэкIуар.

ИужькIэ къэпсэлъащ Тем-резов Рэшид.

— Жылагъуэ зэгухьэ-ныгъэхэм къаIэт упщIэхэм, лъэпощхьэпохэм нэхъ гъу-нэгъуу зыщыдогъэгъуазэ икIи ахэр зэфIэхынымкIэ мыпхуэдэ утыкухэр сэбэп мэхъу. Абы и щапхъэщ «Решено. Онлайн» проек-тыр. Проектым и гупсысэ нэхъыщхьэр къыхэзылъ-хьар жылагъуэм и лIыкIуэ-хэращ. Проектым ипкъ иту цIыхухэм къаIэта упщIэхэм хоплъэри махуи 8 нэхъ те-мыкIыу жэуап ират, — жиIащ Темрезов Рэшид.

— Форумым и пэ къи-хуэу хэгъуэгухэр дызэIуо-щIэ, дызочэнджэщ, утыкум

гурей форумым дыхэткIэ-рэ, цIыхухэр нэхъ зыгъэ-пIейтей Iуэхугъуэхэм, фе-деральнэ купсэм зызэры-хуэдгъэзапхъэ упщIэхэм, зи лэжьыгъэр нэхъ щIэгъэхуэ-бжьапхъэ къулыкъухэм, нэ-гъуэщI лъэныкъуэ куэдми ехьэлIауэ лэжьыгъэр къэт-пщытэжащ, — жиIащ Ин-гуш Республикэм и Iэтащ-хьэм.

ХьэщIэхэм упщIэ куэд иратащ, я гупсысэхэмкIэ зэхъуэжащ. Форумым хэта-хэм къыхагъэщащ жыла-гъуэмрэ властымрэ зэгу-рыIуэу зэдэлэжьэнымкIэ, зэпыщIэныгъэ яку дэлъы-нымкIэ НКО-м нобэ къа-лэнышхуэ зэригъэзащIэр.

КъЧР-м и Iэтащхьэмрэ и Правительствэмрэ я

пресс-къулыкъу

къыщаIэтыну упщIэхэм щыщ куэдым жэуап идот. Абыхэм къадэкIуэу, нэ-гъуэщI упщIэхэри, дызэ-лэжьыпхъэ лъэныкъуэхэ-ри къытхуоув. Мызыгъуэ-

ЩыIэкъэ цIыху, и цIэ закъуэр жыпIэмэ, абы и IуэхущIафи, и цIыхугъи къызэ-щIиубыдэрэ, жылэм и тхьэгъэпсэу псалъэр къыдэушу! Апхуэдэщ, дызэреплъым-кIэ, бадзэуэгъуэм (июлым) и 17-м зи ныбжьыр илъэс 75-рэ ирикъуа, «КъЧР-м щIыхь зиIэ и ухуакIуэ», «УФ-м щIыхь зиIэ и ухуакIуэ» щIыхьыцIэ лъагэхэр зезы-хьэ, «Упрдор-Кавказ» ФКУ-м и къудамэу Къэрэшей-Черкес Республикэм щыIэм и унафэщIым и къуэдзэ Уэз Анатолий.

Уэ нэхърэ нэхъыжь, щIыхьыцIэ лъагэхэр зезыхьэ, къэрал утыкушхуэхэм ихьэ-ныр, жылагъуэм, хэгъуэгум и сэбэп къызыхэкIыну къалэнхэр зехьэныр махуэ къэс лэжьыгъэ зыхуэхъуа цIыхум уепсэлъэныр тыншкъым.

КъЧР-р илъэс 25-рэ ирокъу

ЗэIущIэм хэтахэм дяпэ-кIэ зэрызэдэлэжьэнум теу-хуа зэгурыIуэныгъэхэр зэ-дащIащ. Апхуэдэщ Зыуэ щыт порталым и «Гос-услуги» Iэмалым ипкъ иту ирагъэкIуэкIыну Iуэхугъуэ-

МВД-м и лэжьыгъэм ехьэлIа къэрал хуэIухуэщIэхэр МФЦ-хэм цIыхухэм ира-гъэгъуэтыным теухуауэ щытащ иджыблагъэ КъЧР-м сатумрэ промышлен-ностымрэкIэ и министр Аргун Мурат республикэм къэралкIуэцI IуэхухэмкIэ и Министерствэм и къулыкъущIэхэм ядригъэкIуэкIа зэIущIэр.

ЗэIущIэ

хэр. МФЦ-хэм къабгъэдэкI

хуэIухуэщIэхэм щыщщ: ма-шинэ, къинэмыщI тран-спорт кърахуэкIынымкIэ эк-заменхэр тыныр, тран-спорт кърахуэкIынымкIэ хуи-

тыныгъэ къайзыт дэфтэ-рыр (удостоверенэр) къы-щIэхыныр, дэфтэрхэр, су-рэтхэр электроннэ Iэмал-кIэ къэщтэныр, нэгъуэщI куэди.

КъинэмыщIауэ, гъуэгу ха-бзэхэр зэракъутамкIэ дэф-тэрхэр МФЦ-м щагъуэты-нущ, паспорт къыщIэхыным ехьэлIа Iуэхугъуэхэр щы-зэрахуэфынущ.

ТУАРШЫ Ирэ

Шэшэн Республикэм и къалащхьэм «Инвестируй в Кавказ» бизнес-сессие щекIуэкIащ. Ар Урысейм Кавказ IуэхухэмкIэ и Министерствэм и дэIэпыкъуныгъэкIэ, «Посети Кавказ» Фондым къызэригъэпэщащ. Къэрэшей-Черкесым къыбгъэдэкIыу абы хэтащ республикэм эко-номикэ зыужьыныгъэмкIэ и министр НэкIухъу Алий.

ЗэIущIэм и мурад нэхъыщхьэр — «2025 гъэм нэгъу-

нэ Ищхъэрэ Кавказ федеральнэ хэгъуэгум зегъэужьын» Урысейм и къэрал программэм и хэгъуэгу подпрограм-мэхэм япкъ иту инвест проектхэм мылъкукIэ зэрызы-щIагъакъуэм, Ищхъэрэ Кавказым и хьэрычэтыщIэхэм къагъэсэбэпыфыну нэгъуэщI къэрал дэIэпыкъуныгъэ-хэм щыгъэгъуэзэнращ.

Турстатым къызэритымкIэ, Урысейм и бгы зыгъэ-псэхупIэхэм щыщу Къэрэшей-Черкесым щыIэ Архъызым и цIэрыIуагъкIэ етIуанэ увыпIэр иубыдащ.

Абдеж къекIуалIэ цIыхухэм я гъэмахуэ зыгъэпсэху-гъуэр нэгузыужьу ирагъэкIуэкI. Апхуэдэу, хьэщIэхэм шыкIэ, лъакъуэрыгъажэкIэ бгыхэм къыщажыхь, зыплъыхьакIуэ макIуэ, щIыпIэ дахэхэр зрагъэлъагъу, сурэтхэр зытрах.

Гъэмахуэ зыгъэпсэхугъуэ пIалъэмкIэ, Урысейм и ку-рорт цIэрыIуи 10-м хэхуащ «Роза Хутор» (Сочи), «Архъыз» (КъЧР), «Белокуриха» (Алтай край), «Горки Город» (Сочи), «Армхи» (Ингуш), «Шерегеш» (Кемеровскэ область), «Со-рочины» (Московскэ область), «Игора» (Ленинград область), «Свияжские холмы» (Тэтэрстан), «БигВуд» (Мурманская область).

Ди корр.

Республикэм щыхъыбархэр

«Прямой эфир» нэужьым

КРАвЧЕнКо Иннэ:

2 № 55 (13211) 2017 гъэ, бадзэуэгъуэм (июлым) и 20

Сэхьид къыщалъхуам Беслъэныкъуэм и къуажэр (иджырей инжыджышхуэр) х ь эт I ох ъу щ ы к ъуе й м р э (Зеикъуэ) Къэсейхьэблэм-рэ (хьэбэз) яку дэсащ, ин-жыдж цIыкIу псыхъуэ деж. Абы и адэ МытIырэ пхъа-щIэ Iэзэт. Гу щищIкIэ Iуа-щхьэм дишт, къриутIыпщ-хьэхти гур мыкъутэу, и шэрхъ щIэмыхуу къежэха-мэ еплът. ищэнуми, иты-нуми, къихъуэжынуми итIа-нэт и унафэ щищIыр. Абы и цIэкIэ хьэтIохъущыкъуей къуажапщэм МытIырэ и IуащхьэкIэ еджэу иIэщ.

Мыжейхэ къамылапщэ Iэзэ яIащ, Къарэ и цIэу. Ауэ хабзэкIэ и адэ къуэшыр здэщыIэ джэгум Сэхьид Iухьэн хуиттэкъым. хъыба-рым зэрыжиIэмкIэ, исправ-нэ станицэмрэ Беслъэны-къуэм и къуажэмрэ яку псыпцIэ иIащ. А псыпцIэм хуэкIуэу блэм кIуэцIрахауэ лъагъуэ иIэт. Абы тет мы-вэшхуэм тесу Сэхьид ма-хуэ псом къамыл епщэт.

джэгу гуэрым хэту Къа-рэ ягъэшхэну щыщIашэм, Сэхьид и ныбжьэгъухэр Къа-рэ къелъэIуахэщ, хъунумэ мыдэ зы щIалэ едгъэпщэ-нут, жари. Абдеж япэу Сэ-хьид къамыл щрагъапщэм, ар зэхэзыха Къарэ къэтэджщ, къыщIэкIри: «Нобэ щыщIэ-дзауэ си къамылыр со-гъэтIылъыж», — жери и шынэхъыщIэм джэгу уты-кур IэщIилъхьэжащ.

илъэсищэ хъуным илъэс ныкъуэ фIэкIа имыIэжу, Сэ-хьид дунейм ехыжащ, псэ-ухукIи и IэщIагъэр щина-къым, джэгур игъэджэгуащ. Абы джэгупIэу иIар Iуа-щхьэ цIыкIурат, иныкъуэм деж абы Сэхьид и Iуащхьэ-кIэ, нэхъ иужьыIуэкIэ — еджапIэ IуащхьэкIэ еджэ-хэт. Ар Беслъэныкъуэм и къуажэм мэжджытыжьу дэ-там, иужькIэ еджапIэ ящIы-жам и гупэ итщ, цIыху зэхуэсыпIэу щытт, къуажэ унафэ щащIт. Iуащхьэм деж щызэхуэсыныр адыгэ ха-бзэт, жылагъуэ Iуэхуу щы-Iэр абдеж щызэрагъэзахуэт.

Сэхьид езыр лIы щхьэ-пэлъагэт, икъукIэ къару-уфIэт, пкъы лантIэт, къуп-

щхьэшхуэт. Абы и лирикэр нэхъыбэу зыхуэгъэзар гу-щIэгъу зытехуэ е къыщхьэ-щыжын зимыIэ «цIыху цIыкIуращ»: лей къызы-лъыса тхьэмыщкIэр (щIа-гъыбзэу «Лашын»), пщащэ зеиншэр («АнэнэпIэс»), жьы хъуа анэшхуэр.

Сэхьид и гугъу зыщIы-жа дэтхэнэ зыми жеIэж абы цIыхур иущиефу, игъэгу-шхуэфу, зыкIэлъигъэплъы-жыфу зэрыщытар. АбыкIэ Iэмалышхуэт Сэхьид и къе-бжэкIхэр.

Апхуэдэ зыщ 1880 -1890 гъэхэм иусар. хъыбарым зэрыжиIэмкIэ, адыгэ къуа-жэу хэгъуэгум исхэм ящыщ щIалэгъуалэр Тебэрдыщхьэ мэзгъауэ дэкIуеящ. ЩIалэ-хэм я хуэмыхугъэкIэ псым кърагъэхь бурсыр яфIызэ-трихьэри, ар яхузэтемыхы-жу, куэдым фэбжь ягъуэтащ. Абы дэкIахэр нэрыбгэ 60 хъути, дэтхэнэми я цIэ хэту едзыгъуэ зырыз Сэхьид кIуэрыкIуэм тету яхуиусат.

Адыгэ хабзэм ебэкъуэн хуитауэ щытар джэгуакIуэ закъуэрат. Ар щIэджэгуа-кIуэжри арат. Псом хуэмы-дэу Сэхьид ягу къызэры-кIыжыр абы цIыхум гуфIэ-гъуэу, губампIэдэхыу, псэ-хугъуэу яритыфу щытаращ. Ар джэгуу зылъагъум, зы къару гуэрым зэщIиIулIэ-ти и гукъеуи, и гугъуехьи щыгъупщэжт. Зи бын, зи щхьэгъусэ зауэм дэкIахэм «КъэкIуэжынхэс, дипхъу, къэ-кIуэжынхэс, ди нысэ» жи-

Iэурэ ядэхащIэт, ауэ псо-ри къэкIуэжакъым…

Нэмыцэр къуажэм къы-щыдыхьам, заплъыхьри, Сэхьид и хьэщIэщым нэхъ ин ялъэгъуатэкъы-ми, ар штабу яубыдащ. Абы техуэу зыгуэрым бзэгу ихьри джэгуакIуэм и къуэ исмэхьил ягъэ-тIысауэ Адыгэ-хьэблэ деж нэмыцэ хьэпсэм ист. Сэхьид хуэщIэнур ара-ти, зэрихабзэу, къамы-лыр ищтэри и Iуащхьэ цIыкIум деж джэгун щиублащ. ЦIыху къызэ-хуэсам нэмыцэ офицер-хэри къахыхьащ. ЛIы-жьым и джэгукIэр хуаб-жьу яфIэгъэщIэгъуэн хъуа-

ЦIыхубэ щэнхабзэмкIэ республикэ купсэм и унафэщI Разин

Артем зэрыжиIамкIэ, фестивалыр ирагъэкIуэкI авторскэ уэ-рэдхэр, макъамэхэр цIэрыIуэ щIын, уэрэджыIэ зэчиифIэхэм за-щIэгъэкъуэн мурадкIэ.

— Си фIэщ мэхъу, фестивалыр ищхъэрэ Кавказым и хэ- гъуэгухэм, зэры-Урысейуэ щыIэ творческэ гупхэр зэрыубыды-нымкIэ, ныбжьэгъугъэ я кум къыдэхуэнымкIэ сэбэп зэры- хъунур икIи абы мыхьэнэшхуэ иIэщ, — жиIащ Разин Артем.

Мы гъэм фестивалым хэтынущ Ставрополь, Краснодар крайхэм, Кемерово, Ростов, Московскэ областхэм, Адыгэ, Кърым, Къэрэшей-Черкес республикэхэм щыщ уэрэдусхэмрэ зи уэрэд зыгъэзэщIэжхэмрэ.

ЕЗАУЭ Маринэ

Еджэным, щIэныгъэм ди псалъэр щыхуэкIуакIэ, Iэ-мал иIэкъым и унагъуэм дыкъытемыувыIэну. дэтхэ-нэ адэми, анэми и ныб-жьыр кIуэтэху, къилъхуам хилъхьа гъэсэныгъэр, ири-гъэгъуэта щIэныгъэр нэхъ-ри зыхещIэ. Ар къигъэщIам, къехъулIам е къемыхъулIам я джэрпэджэжщ. АтIэ, Ана-толий и быным я щIэны-гъэм, я гуащIэдэкI гъуэгум ирогушхуэ икIи абы жьы-щхьэ махуэ дохъу. Я быным, я къуэрылъху-пхъурылъху нэрыбгиблым ящыщ дэт-хэнэри щIэныгъэкIэ нэхъуе-иншэщ. Тхьэм ирещIи, ар къыщыщIедзэ адэм, адэ-шхуэм яригъэлъэгъуа ща-пхъэм.

Фатимэ — ищхьэ еджа-пIэ нэхъ лъэрыхьхэм хаб-жэу Санкт-Петербург (ап-щыгъуэм Ленинград) дэт университетым и тхыдэ факультетыр ехъулIэныгъэкIэ къиухащ, тхыдэ щIэныгъэ-хэм я докторщ.

Аслъэн — Ставрополь экономикэ институтыр къиу-хащ, и щIэныгъэм хуэфэ-щэн IэщIагъэ иIэщ, эконо-микэ щIэныгъэхэм я док-торщ, КъЧР-м и Правитель-ствэм и тхьэмадэщ.

Мадинэ — Ставрополь ме-дицинэ институтыр къиу-хащ, гукIи псэкIи къыхиха IэщIагъэм бгъэдэтщ, доху-тыр IэпщIэлъапщIэщ.

дэтхэнэ адэшхуэми хуэ-дэу, Анатолий тегъэчына-уэ, иригушхуапэу къреб-жэкI и къуэрылъху-пхъу-рылъхухэр зыщеджэ ищ-хьэ еджапIэхэр. Ахэри къэ-ралым и еджапIэ нэхъ лъэ-рыхь, щIэныгъэ куу къы-щыщIах МГУ-м и факуль-тет зэхуэмыдэхэращ. Нэхъы-щIэхэми нэхъыжьхэм зы-къыкIэрагъэхукъым, иджы щыщIэдзауэ щIэныгъэм зы-хуаший, ехъулIэныгъэхэр яIэщ.

Ари къыхэгъэщыпхъэ-щи, Анатолий тезашэкъым икIи иужэгъукъым щIэб-лэр щIэныгъэм хуиущии-ным. Абы и щапхъэу, дыще-гъэгъуазэ и бынунагъуэм къыдекIуэкI зы хабзэфIым.

— ди унэ кIуэцIым, нэхъ IуплъапIэ дыдэм деж нэIурыту сыт щыгъуи пылъщ адыгэбзэкIэ, урысыбзэкIэ тха алыфбейхэр. Абыхэм са-бийхэр си гъусэу сыблэ-кIыхукIи, сыкъыблэкIыжыху-кIи, текъузэ хэмыту, ща-бэурэ, хьилагъэ тIэкIуи сы-щыхуекIуэ къэхъуурэ, хьэрф-хэмкIэ соупщI, жазогъэIэ. ди

иджыблагъэ сызыхэта, Урысейпсо зэIущIэшхуэм де-жи УФ-м егъэджэныгъэм-кIэ и Министрым зэрыщы-жиIащи, дяпэгъи пытщэ-нущ сабий IыгъыпIэхэмкIэ хэгъуэгухэр щызу къызэ-гъэпэщыным хуэунэтIа лэ-жьыгъэр.

— ЕгъэджакIуэхэм я ула-хуэм зэщхьэщыкIыныгъэ-шхуэхэр зэриIэм теухуауэ къэралым и Президен-тым упщIэ иратащ. Абы и IуэхукIэ сыт хуэдэ ди хэгъуэгум щытыкIэр?

— АтIэ, «Прямой эфир»-м дежи зэрыщыжаIащи, еджа-пIэм езым зэрегъэзахуэ егъэ-джакIуэ бжыгъэу игъэлэ-жьэнури, улахуэу дэтхэнэ-ми къихьынури. ГурыIуэ-гъуэщ зи гуащIэдэкI ста-жыр ин, зэфIэкI, щIыхь зи куэд егъэджакIуэм къи-хьыр нэхъ мащIэрэ лэжьам ейм зэрыщхьэдэхыр. Ауэ, улахуэхэр хуэди 2-3-кIэ зэ-щхьэщыкIыу щытыныр УФ-м и Президентми мы-

къуэрылъху-пхъурылъху-хэм псоми зэрагъэцIыхуащ. иджы куэдрэ дигу къыдо-гъэкIыж Ланэ щыцIыкIум (Мадинэ и пхъум) и анэм жриIэу щытар: «Мамэ, Уэз-хэ дыкIуэнукъым. дадэ хьэрф-хэр зэгъэцIыху къызжиIэ-нущ…». Ар сигу къыщIэ-кIыжаращи, сабийр нэхъы-бэу щхьэхынэ цIыкIущ. Щы-апхуэдэкIэ, дебгъэхьэхын, щапхъэ ебгъэлъагъун хуейщ. ди нэхъыщIэ дыдэ София цIыкIу илъэси 6 нэхъ хъуа-къым, ауэ нэхъыжьхэм ща-пхъэ къатрихауэ, еджэнми, тхэнми, бжэнми хозагъэ, темыпыIэжу йожьэ курыт еджапIэм япэу щыкIуэну пIалъэм. Псом я щхьэу собж щIэныгъэр. Абы къа-ру псори етхьэлIэу, щIэ-блэр хэтшэн хуейщ.

Гъэсэныгъэр— «ЩIэныгъэрэ гъэсэ-

ныгъэрэ сыт нэхъапэр?» жэуэ укъызэрызэупщIам жэ-уапу естынур аращи, адыгэ хабзэр зэрыщыту гъэсэ-ныгъэм, цIыхугъэм хуэгъэ-псащ. Ар унагъуэми лъэпкъ-ми и мылъку хьэзырыххэ-щи, абы утемыкIыу зехьэ, зегъэгъэдахэ. Гъэсэныгъэм и Iыхьэ нэхъыщхьэу сэ къызолъытэ цIыхум и щхьэм пщIэ хуищIыжы-ныр. Уи щхьэм пщIэ хуу-мыщIыжмэ — зыми къы-пхуищIынукъым. ПщIэм мы-хьэнэшхуэ иIэщ. Уи уна-гъуэ бгъэпсэуныр, уи бы-ныр зыхуэныкъуэншэрэ мы-хъуапсэу упIыныр абы щыщщ. Зи гугъу сщIыр мылъкушхуэ, ахъшэшхуэ-къым, атIэ быным иIэн ху-ейр иIэу, и щхьэр Iэтауэ, гушхуэу къэбгъэтэджынращ. Ар пхузэфIэкIынущ уи

акъыл уиту, лъакъуитIрэ IитIрэ ппыту дунейм ущы-теткIэ. Умыщхьэх закъуэ. Ла-жьи уи лыжь Iыхьэ шхыж. ГуащIэдэкI пщIэр-щэ?! Ари цIыхум и гъащIэм деж мы-хьэнэшхуэ зиIэ зы лъэны-къуэщ. Псалъэм и жыIэгъуэ-кIэ, слэжь Iуэхум фIагъ имыIэмэ, сызыдэлажьэхэр, сызыхуэлажьэхэр къысхуэ-мыарэзымэ, абы къикIыр пщIэ къысхуамыщIу аращ. Апхуэдэу къэзгъэхъунукъым, си щхьэм пщIэ хуэсщIы-жыр пэжмэ. Бын, щIэблэ гъэсэныгъэм деж псом япэ изгъэщыр я щхьэм пщIэ хуащIыжу, нэгъуэщI-ми зыхурагъэщIыфу щы-тынращ. КъыхуамыщIрэ—къыщIыхуамыщIыр къы-гурыIуэжрэ игъэзэкIуэжу щытыпхъэщ. АтIэ, адыгэ хабзэми жеIэ уи щхьэм пщIэ хуэпщIыжыным къи-нэмыщIауэ, цIыхухэм пщIэ къыпхуащIу дунейм уте-тын зэрыхуейр. Абы щыщ Iыхьэщ нэхъыжьым пщIэ хуэтщIынри. Нэхъыжьым, бзылъхугъэм пщIэ хуэд-мыщIмэ, ди щхьэщ дгъэ-пудыжыр. и унагъуэм щы-зэрамыхьэжыныр, и жьы-щхьэ ямыгъэфIэныр, дин хабзэм тету и щIы IэмыщIэ ирамыгъэгъуэтыжыныр зы нэхъыжьи хуэфащэкъым. АтIэ, ди нэхъыжьыжь па-сэрейхэракъэ адыгэ хабзэр щIэин уасэншэу къытхуэ-зыгъэнар?!

хабзэр хьэзыру ди па-щхьэ къралъхьами, щIэ-ныгъэр уэр-уэру зэбгъэ-гъуэтын хуей фIыгъуэщ. ЩIэныгъэр — уи акъылщ, уи гъерэтщ, уи хэлъэтщи, хущIэкъу. Апщыгъуэми, гу зылъытапхъэщи, щIэны-гъэм акъылыр щIымыгъу-мэ, зыми ищIыскъым ар.

А тIури зэщIыгъуу зыдэ-плъагъунур цIыху гъэсаращ.

И блэкIар, и нобэр,

и пщэдейр— БлэкIам, си гъащIэм

сриплъэжкIэрэ, си напIэ щIездзыхын, си лъэпкъым сигу щыхуэмыуза къысхуи-хуакъым. Власть IэнатIэ ущыпэрыткIэ, псори арэзы пхуэщIынукъым. хабзэм текI иIэкъыми, абы и жы-пхъэми уизэгъэн хуейщ, уи лъэпкъым и сэбэп къы-зыхэкIыну кIуэрабгъухэми улъохъуэ. Ауэ, зыщыдгъэ-гъупщэ хъунукъым хабзэр лъэпкъ псомкIи зэры- зыр, — жеIэ IэщIагъэлIым.

Уэз Анатолий и нобэр къыгуэхыпIэ имыIэу епхащ и бынунагъуэ хьэлэмэтым. Анэ-адэм ищIапхъэр, къа-рууэ быным ирахьэлIа-пхъэр къанэ щымыIэу тыхь хуащIащ икIи я гугъуе-хьыр пщIэншэ хъуакъым. и щхьэгъусэ Рэбихьэти щIэныгъэкIэ къакIэрыху-къым. Лэжьащ. Нобэ — Уэзхэ я унагъуэ жьэгум и хъумакIуэщ, анэ, анэшхуэ угъурлыуэ, быным и шхэпс-рэ жэпкъыу яхэсщ.

Уэз Анатолий дэнэ щы-мылэжьами, унафэщI Iэна-тIэхэм пэрытщ. Апхуэдэ щытыкIэм цIыхум и хьэл-щэным дамыгъэ гуэр три-мыдзэнкIэ Iэмал иIэкъым. Анатолий и быным я чэн-джэщэгъущ, я псэлъэгъущ, я ущиякIуэщ, унэтIакIуэщ. Къуэрылъху-пхъурылъху-хэмкIэ — адэшхуэ гума-хэщ. Щхьэгъусэм ехьэлIауэ гушыIэу жеIэ:

— Адыгэр щхьэгъусэм тепсэлъыхь хабзэкъым. Уна-гъуэм деж унафэр сысейщ,

ауэ… Щауэхэ я пхъум и жыIэм дытекIкъым.

и нобэм хуэарэзыщ, и къэкIуэнум фIыкIэ поплъэ ди нэхъыжьыфIыр:

— Сыт хуэдэ лэжьыгъэ сыпэрымытами, нобэ сы-зыхэт Iуэхум си гур зэры-

Къыщалъхуа махуэм

Иужьрей адыгэ джэгуакIуэшхуэхэм ящыщщ Мыжей Сэхьид. Зэрыхуагъэ-фащэмкIэ, ар 1849 гъэм къалъхуащ. Ар хиубыдащ кавказ зауэжьым, Истам-былакIуэм, революцэм, граждан, дунейпсо зауэхэм. Ауэ итIани ар зэи къэдзыха-къым, гуфIэгъуэм, гъащIэ къарум и дамыгъэу дунейм тетащ.

(КIэухращ. ПэщIэдзэр е 1-нэ напэм итщ)

«Прямой эфир» нэужьым

тэрэзу къилъытащ.ЕгъэджакIуэм къыщIих

улахуэр Iыхьищу зэхэтщ: и егъэджакIуэ нагъыщэм, и IэщIагъэ къулеягъым елъы-та «должностной оклад», «стимулирующэ», «компен-сационнэ» жэуэ. иужьреи-тIыр егъэджакIуэм и ула-хуэ дыдэм и процент 60-м нэсынкIэ, нэхъыбэнкIэ мэхъу, илэжь лэжьыгъэм елъы-такIэрэ. Апхуэдэ лэжьы-гъэщ тетрадхэр щIэплъы-кIыныр, класс унафэщIу щытыныр, класс пэшыр зехьэныр, нэгъуэщIхэри. Абыхэм хохьэж егъэджа-кIуэм и щIыхьыцIэхэмрэ нагъыщэхэмрэ. Ари къыхэ-гъэщыпхъэщи, мыпхуэдэ улахуэ тыкIэр зэры-Уры-сейуэ къыщокIуэкI, ди хэ-гъуэгу закъуэракъым абы тетыр.

Къэрэшей-Черкес Респу-

бликэм щылажьэ егъэджа-кIуэхэм яхуэгъэза хэгъуэгу хабзэмкIэ, еджапIэ уна-фэщIым стимулирующэ ахъ-шэр щигъэувкIэ, хуиты-ныгъэ иIэщ егъэджакIуэм илэжьам и фIагъыр, и щы-щIагъэхэр къыхилъытэну. Апхуэдэ щытыкIэм и фIы-щIэкIэ унафэщIыр хуитщ гуащIэдэкI илъэс стаж куэд зимыIэ егъэджакIуэми сти-мулирующэ иритыну.

иджыблагъэ сызыхэлэ-жьыхьа Урысейпсо зэIу-щIэм дежи зэрыщыжаIа-щи, Путин Владимир уна-фэ ищIащ илъэс куэд мы-лэжьа егъэджакIуэхэм со-циальнэ дэIэпыкъуныгъэ ягъэгъуэтыным гулъытэ хуащIыну. Апхуэдэ социаль-нэ дэIэпыкъуныгъэр хэ-гъуэгу къэскIэ езым зэ-ригъэзэхуэнущ, мардэр игъэ-нэIуэнущ. Мыр Iуэхугъуэ-

щIэу къетхьэжьэну къу-дейщ. Лэжьэн щIэзыдза-гъащIэ егъэджакIуэм илъэ-си 3 пIалъэкIэ «Молодой педагог» нагъыщэр етты-нущ. Абы икIуэцI социаль-нэ дэIэпыкъуныгъэ ед-гъэгъуэтынущ. Ахэр сыт хуэдэ, дапщэ? Абыхэм де-лэжьыну къытпэщылъщ. Нэхъ гурыIуэгъуэ хъун папщIэ: щыIэкъэ «Земский доктор» программэ? Мис абы ещхьщ зи гугъу сщIыр.

УпщIэм хуэдгъэзэжын-щи, илъэс 20, нэхъыбэ лэжьа егъэджакIуэм и ула-хуэр лэжьэн щIэзыдза къу-дейм къихьым нэхърэ нэ-хъыбэнущ, ауэ зэщхьэщы-кIыныгъэшхуэ имыIэу гъэ-псыпхъэщ. ЕджапIэм и уна-фэщIым стимулирующэ, компенсационнэ тыныгъэ-хэр щигъэувкIэ, «Прямой эфир»-м Путин Владимир жиIар игу къигъэкIыжу, щытыкIэр зэпIэзэрыту зэ-триIыгъэн хуейщ.

Епсэлъар ШЫБЗЫХЪУЭ Ирэщ

(КIэухращ. ПэщIэдзэр е 1-нэ напэм итщ)

КъызэгъэпэщакIуэ ко-митетым и унафэщI, ду-нейпсо, Урысей Арт- коми-тетхэм я вице-президент, Бетыгъуэн Iэуес и псалъэм къыхигъэщащ музыкэ чем-пионатым творческэ цIыху-хэм, профессиональнэ уэ-рэджыIэхэм, къэфакIуэхэм, зэчий зыбгъэдэлъ щIалэ-гъуалэм я дежкIэ мыхьэ-нэшхуэ зэриIэр. Нэхъы-щхьэращи, зэхыхьэм хэт-хэм Iэмал яIащ хы ФIыцIэм и Iуфэм щекIуэкIа зэIу-щIэхэм, мастер-классхэм, зэныбжьэгъугъэм и пшыхь-хэм щызэрыцIыхуну, щызэ-псэлъэну, я IэзагъхэмкIэ щызэхъуэжэну.

Зэхьэзэхуэм и къэпщы-такIуэ гупым и Iэтащхьэ, ищхъэрэ Кавказым гъуаз-джэхэмкIэ и къэрал инсти-тутым уэрэд жыIэнымкIэ и къудамэм и унафэщI, Къэбэрдей-Балъкъэр, ин-гуш, ипщэ Осетие респуб-ликэхэм щIыхь зиIэ я ар-тисткэ, Кавказым и «дыщэ микрофон» саугъэт нэхъы-щхьэр зыхуагъэфэща даур иринэ жиIащ зэпеуэм хэ-тахэм Iуэхум фIыуэ зэры-зыхуагъэхьэзырар, жанр-кIэ зэщхьэщыкIыу икIи щIэщыгъуэу зыкъызэра-гъэлъэгъуар, ягъэзащIэ уэ-рэдхэм я купщIэр зыха-щIэу ахэр утыку зэритар. Абы дыщIигъужащ языны-къуэ лэжьыгъэхэр дуней псом и къэрал зэмылIэу-жьыгъуэхэм щыбгъэлъэ-гъуэнуи зэрыуасэншэм.

КъэпщытакIуэ гупым хэтащ Куржым, ипщэ Осетием щIыхь зиIэ я ар-тист, Кавказым и «дыщэ микрофон» саугъэт нэхъы-щхьэр зыхуагъэфэща, Уры-сейм щыпсэу лъэпкъхэм я Артиадэм и лауреат Гуцати

Нодар, Абхъаз Респуб-ликэм щэнхабзэмкIэ и Министерствэм цIыхубэ творчествэмкIэ и Купсэм и унафэщI, Абхъаз Рес-публикэм щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Кварчие Нури, ищхъэрэ Осетие – Аланием и бгы къэрал мэкъумэш универ-ситетым художественно-эстетикэ гъэсэныгъэмкIэ и Купсэм и унафэщI,

ищхъэрэ Осетие – Алание Республикэм щIыхь зиIэ и артисткэ Фадзаевэ Фатимэ сымэ. Абыхэм жаIащ зэхьэ-зэхуэм хэтахэм утыку къра-хьахэр ягу зэрырихьар, къэ-рал, дунейпсо музыкэ щэн-хабзэм и уэрэд нэхъыфI-хэр екIуу зэрагъэзэщIар гуапэ зэращыхъуар.

Зэхьэзэхуэм хэтахэу Те-деевэ дианэ (Владикавказ), Кабисов Сармат (ипщэ

Сочи къалэм и Лазаревскэ районым щекIуэкIащ «Лазурная волна Сочи-2017» етIуанэ Дунейпсо Арт-музыкэ чемпионатыр. Абы щызэхуэсащ му-зыкэр фIыуэ зылъагъухэр, макъамэ Iэмэпсымэхэм еуэхэр, уэрэджыIэ гупхэр, Абхъазым, Ермэлым (Армением), Белоруссием, Куржым (Грузием), Молдавием, Украинэм, Ипщэ Осетием, Узбекистаным, Адыгейм, Да-гъыстэным, Къэбэрдей-Балъкъэрым, Шэшэным, Ингушым, Ищхъэрэ Осетие – Аланием, Волгоград, Москва, Санкт-Петербург, Сочи, нэгъуэщI къалэхэм, областхэм, крайхэм я еджапIэ нэхъыщхьэхэм щIэсхэр.

Къэрэшей районым хыхьэ домбайрэ Ма-локурган жылагъуэмрэ, Зеленчук районым хы-хьэ ильич къуажэм пощт зэпыщIэныгъэм и къудамэщIэ къыщызэIуахынущ.

— «Модульные отделения» жыхуиIэр пощт зэпыщIэныгъэм и къудамэм зегъэужьын, цIыху-хэм ирагъэгъуэт хуэIухуэщIэхэр ирагъэфIэкIуэн мурадкIэ Урысейм и Пощтым зэхигъэува про-ектым ипкъ иту къызэрагъэпэщынущ, — жиIащ Къэрэшей-Черкес Республикэм сатумрэ промышленностымрэкIэ и Министерствэм тран-спортымкIэ и къудамэм и унафэщIым и къуэ-дзэ хубиев Норчук.

ищхьэкIэ зи гугъу тщIа къуажэхэм къыщы-зэIуахыну пощт къудамэхэр операторхэмкIэ зэхурикъуу къызэрагъэпэщынущ.

КъЧР-м и Iэтащхьэмрэ и Правительствэмрэ я пресс-къулыкъу

Мы гъэм августым и 4-7 махуэхэм Домбай жылагъуэм «Горные вершины» Урысейпсо фестиваль щекIуэкIынущ. Абы хэтынущ бард уэрэдхэр зыуса икIи зыгъэзащIэ нэрыбгэ 60-м щIигъу. КъинэмыщIауэ, къекIуэлIэнущ уэрэджыIэхэм едэIуэну, Урысейм и щIыналъэ зэхуэмыдэхэм къикIа хьэщIэхэр.

Осетие), Сапьянов Степан (Волгоград), Шкурко Ва-лентинэ (Украинэ), Чхе-ридзе Нино (Куржы), Ма-милов Микаил (ингуш) сымэ тепсэлъыхьащ Iуэхум зэрыхэтам, ар телъыджэ, гукъинэж зэращыхъуам икIи етIанэгъи абы зы-къыщагъэлъэгъуэну зэры-щыгугъыр.

Зыгъэхьэзырар ДЗЭМЫХЬ Маринэщ

КъЧР-р илъэс 25-рэ ирокъу

Зэпеуэ

уэ еплъхэт. Апхуэдэ телъы-джэ зэи зымылъэгъуа нэ-мыцэ офицерхэм джэгуп-щIэу шы пщIэгъуалэжь къратащ, «узыхуейIа?» жа-Iэу къыщеупщIым, и къуэр кърагъэкIыжыну ялъэIуащ, икIи ар къыхуащIэну къа-гъэгугъащ. Ауэ абы ири-хьэлIэу советыдзэр къэса-гъэххэти, нэмыцэ лъэхъуэ-щым ис исмэхьилыр хуит къащIыжри, абы я гъусэу зауэм дэкIащ (I: инф. Мы-жей Аслъэнбэч, Быж Ло-лэ).

Нэмыцэ лъэхъуэщым и къуэр къригъэлыну хуея-ми, джэгуакIуэм и къуэр нэмыцэшэм къригъэлыфа-къым. исмэхьил 1945 гъэм Кенигсберг нэсауэ абдеж щыхэкIуэдащ. и бын 14-м щыщу Сэхьид IэщIихащ иджыри къуитI: Былэрэ (Япэ дунейпсо зауэм) Му-сэрэ (хэку зауэшхуэм). Езым и уахътэ дыдэр къыщысы-пэми (1949 гъэм февраль мазэм), Сэхьид гушыIэурэ, лIэныгъэм щыдыхьэшхыу-рэ и псэр итащ. и лъакъуэр щIыIэ хъути, «си лъакъуэм къеIэб, мис, си лъапэм къэсащ, иджы си лъэгуан-жьэмкIэ къыдэкIуеящ…

Зэ увыIэ, мыдэ сыкъэ-гъэтэджыж, сэ Абы иджы-ри къэфэкIэ езгъэлъа-гъунщ!» — жиIэурэ, апхуэ-дэу и псэр хэкIащ. Пса-лъэурэ дунейм ехыжащ.

Зыгъэхьэзырар ЕЗАУЭ Маринэщ

КРАвЧЕнКо Иннэ:

дэтыншым, си псэр зэры-дэпсэхум хуэдэ щытыкIэ зы-щIыпIи сыщитакъым. Си акъыл, си къару, си IэщIа-гъэ зэхэщIыкI схурикъухун си лъэпкъым, си хэгъуэ-гум сыхуэлэжьэнущ, сыхуэ-лIыщIэнущ, ухуейуэ щытмэ.

Пщэдейрей махуэм ехьэ-лIауэ Анатолий жеIэ:

— ди къуэрылъху нэ-хъыщIэ цIыкIу дыдэр мы гъэм фокIадэм (сентябрь) япэу курыт еджапIэм щIы-хьэнущи, адрейхэми хуэ-дэу, а цIыкIуми и Iэпэр сIыгъыу сшэнущ. Апхуэдэ къэхъукъащIэм езы са-бийр зэрежьэм зыкIи сы-къыкIэрыхукъым, сытемы-пыIэжу сыпоплъэ.

дяпэкIэ илэжьынум, и гуащIэм зыхуэбгъазэмэ, «Уэз Анатолий иджыри зэ-лэжьыну, зырикIуэну гъуэ-гур къыпэщылъщ» жыуе-гъэIэ и гупсысэхэмрэ зы-хуигъэувыж къалэнхэмрэ.

— Уи лэжьыгъэр къы-зыхуэтыншэу къыщыпщы-хъум деж, абы утезэшарэ ухуэмеижу аращ. и пэжы-пIэкIэ, республикэм и фе-деральнэ гъуэгухэм я щы-тыкIэр щытхъу зыхуэфа-щэщ, ауэ иджыри ныкъу-саныгъэхэр иIэщ, узэлэ-жьами, зэман токIри, да-гъуэ гуэр егъуэтыж. длэ-жьар мащIэкъым, ауэ иджы-ри дызэлэжьын щыIэщ.

КъигъэщIам ириплъэж-рэ темыукIытыхьу, къэ-кIуэнум мурад нэхукIэ пе-жьэу, бынунагъуэм жьыщ-хьэ махуэ дэхъуауэ илъэс 75-м нэса Уэз Анатолий Тхьэшхуэм фIыгъуэ псори кърипэсагъэххэщи, абыхэм нэхъри хупищэну дэри до-хъуэхъу!

ТУАРШЫ Ирэ

3 № 55 (13211) 2017 гъэ, бадзэуэгъуэм (июлым) и 20

Нысашэм и ужькIэ ща-уэишыжыр ящIт. Ар ныса-шэм и ужькIэ зэуэ зыщIи, махуэ гуэр дэзыгъэкIи щы-Iэт. Щауэм и ныбжьэгъухэр, хъыджэбзи я гъусэу, ща-уэм и деж кIуэт къашэжы-ну. Щауэм къыкIэлъыкIуа и ныбжьэгъухэр фэ тету къагъэхьэщIэт, ныши къы-хуаукIыу. Ешхэ ефэмэ джэ-гуурэ жэщыр хэкIуатэт. Iэ лъэныкъуэкIэ къыпхуэмы-Iэту махъсымэбжьэрэ шхын тепщэчрэ лIыжьхэм хущIа-хьэти, Iэнэм трагъэувэт, ща-уэм зэрыратынум хуэдэу.

Жэщыбгым нэблэгъауэ щауэри къашэжт, нысэм хуэ-

ЦIыху гъащIэмрэ абы къигъэщIыжа хабзэхэмрэ икъукIэ гъэщIэгъуэну зэхэлъщ. НыбжьыщIитIыр зэ-псэуэгъу хъууэ, сабий ягъуэту, я лъэпкъым, цIыху гъащIэм пащэн щхьэкIэ, абыхэм я Iыхьлыхэм, я бла-гъэхэм ящIапхъэ псори ящIэ, ямыIэри къагъуэт. ЦIыху гъащIэм куэдрэ къыщымыхъу Iуэхугъуэ дахэр зэрагъэбжьыфIэ, гу имыкIыж зэращI Iэмалщ хьэ-гъуэлIыгъуэр.

ХьэгъуэлIыгъуэр цIыхугъэщ, адыгагъэщ, зэIыхьлы - зэIэулэдхэр, лъыкIэ зэмыгъунэгъу цIыхухэр гъунэгъу, ныбжьэгъу зэхуэзыщI Iуэхушхуэщ, Iуэху дахэщ, езыр дахэу ебгъэкIуэкIыфмэ.

Тхыгъэхэм къызэрыхэ-щыжым къинэмыщIауэ, нэ-хъыжьхэм зэрыжаIэжымкIи, адыгэ хьэгъуэлIыгъуэм куэд-кIэ зихъуэжащ. Абы бгъэ-щIэгъуэнышхуэ хэлъкъым, гъащIэри зэманри къэувы-Iэ хабзэкъым: жьыр щхьэ-щокI, щIэр къэунэху зэпы-турэ къокIуэкI. Ди хьэгъуэ-лIыгъуэм и пкъыгъуэ нэ-хъыщхьэхэр — гъэсэныгъэ, ущииныгъэ, Iущыгъэ дахэ зыхэлъхэр IэщIыб ящIурэ, абы щхьэхуещагъэр хагъы-хьащ, хабзэ екIуу, адыгэр зэ-рыпагэу щытахэр зэбла-шащ, зэхуэхь - зэхуэщIэр и щIыIу къэхъури, абы псо-ри щIиIубащ.

Дэтхэнэ хьэгъуэлIыгъуэ-ми езым и фащэ иIэжщ. Языныкъуэхэми ар екIуу, хабзэрэ бзыпхъэрэкIэ гъэн-щIауэ, дахэу ирагъэкIуэкI, нэгузыужьыр, джэгур, къа-фэр ебэкIыу, абыкIи цIыхум ягу къинэжу. хьэгъуэлIы-гъуэр зэрызэхэт хъуа пкъы-гъуэхэр гъащIэм къыхэкI-ри хабзэу зэфIэуващ. Абы и лъэныкъуэкIэ адыгэ хьэ-гъуэлIыгъуэм и Iыхьэ нэ-хъыщхьэу щытагъэнщ мы-пхуэдэхэр: лъыхъуныр, уна-плъэр, нэчыхьытхыр, уасэ-Iыхыр, нысашэр, тешэр, унэишэр, щауэишыжыр, унэ-ишэ цIыкIур, нэгъуэщIхэри. ЖыIэпхъэщ, адыгэм пIэ-щхьэгъ щащIкIэ зэмыщхьыу а Iуэхур екIуэкIыу зэрыщы-тар. Япэрауэ, къэхъут, лъэ-пкъитIри зэрыщIэу, зэгу-рыIуауэ благъагъэкIэ зэу-валIэу, урихьэлIэт щIалэмрэ хъыджэбзымрэ зэхуэарэзы-уэ, я дежхэми ираIуэкIауэ, итIани «ямыщIэ» хуэдэу хъы-джэбзыр къыщагъэкIуасэ. Нэхъ игъуэу, нэхъ хабзэу ялъытэр япэрат, ауэ етIуа-нэри уэим ящIыщэтэкъым. хъыджэбзымкIэ емыкIуу ялъы-тэт ещанэр — абы и анэ- адэри и лъэпкъри щымы-гъуазэу ягъэкIуасэмэ. ЩIа-лэр, лIыгъэ иIэу ябжми, гущIэгъуншэу, хьэкIэкхъуэ-кIагъэу къащыхъут игу ирихьа хъыджэбзыр мы-арэзымэ, абы теуэу, унэи-дзыхьэу къихьыныр.

хьэгъуэлIыгъуэр дахэ щыхъур, хабзэ псори ща-гъэзащIэр лъэпкъитIри зэ-гурыIуауэ, зэрыщIэу блэ-гъагъэкIэ щызэувалIэрат е хъыджэбзымрэ щIалэмрэ

зэхуэарэзыуэ, абыхэм я дежхэми «хьэуэ» къыхамы-гъэкIауэ щызэрышэм щы-гъуэт. хъыджэбзыр зыми емыупщI - емыусэу кIуэса нэужь, апхуэдэ зэблагъэ-хэм ягу сыт щыгъуи зэхуэ-щIыIэу, хъыджэбзым и лъэ-ныкъуэм щIэх ящыгъуп-щэтэкъым. А зи гугъу тщIа псоми къахэкIыу, адыгэ хьэ-гъуэлIыгъуэр хабзэм тету щекIуэкIыр ныбжьыщIи-тIым я гухэлъ дахэкIэ къы-щIидзэрэ нэхъыжьхэми я арэзыныгъэ щыхэлъым дежт. Аращ унагъуэ зэтес хъури, аращ сабий узыншэ къы-зэрыхъуэри, лъэпкъым и быдагъэм пызыщэри.

Адыгэхэм я хабзэт са-бийхэм я гущэ ирабзэу, къалъхуа щIалэ цIыкIумрэ пщащэ цIыкIумрэ я Iэпщэ-хэм Iуданэ зэщыщ иралъ-хьэу, ин хъумэ зэрагъэшэ-жу. хьэкъыпIэкIэ къапщтэ-мэ, ди зэманми а Iуэху-гъуэм ехьэлIауэ куэд ды-дэкIэ зихъуэжакъым. Сыту жыпIэмэ, иджырэ къыздэ-сым щIалэрэ хъыджэбзрэ щызэрыцIыхукIэ, зэпсэуэгъу хъуну мурад щащIкIэ, па-шэныгъэр щIалэм иIыгъыу къыпщыхъуми, хэдэр езы пщащэ цIыкIуращ, абы и арэзыныгъэ хэмылъмэ, щIалэм и Iуэхум зыри къи-кIынукъым. Апхуэдэу щы-щыткIэ лъыхъур бзылъху-гъэхэм я деж къыщежьа-гъэнщ, яхэлъагъэнщ абы-хэм тепщэныгъэр щаIыгъа лъэхъэнэм.

Унэидзыхьэр адыгэ ха-бзэм Iумпэм ищIу щытамэ, цIыхугъэшхуэу, адыгагъэ дахэу псоми ялъытэт бла-гъагъэкIэ нэгъуэщI лъэпкъ ущеувалIэм и деж абы я пхъум ущIэупщIэныр, улъы-хъуныр. мы Iуэхур зезы-хьэри зезыгъакIуэри лъэ-пкъитIым я нэхъыжьхэрат. гуфIэгъуэ гуэрым щызэ-рылъэгъуа, щызэрыцIыхуа ныбжьыщIитIыр зэдэгушы-Iэурэ ягу лъагъуэ зэхуа-

гъуэтмэ, хъыджэбзым щIа-лэм къыхуищIа лъагъуны-гъэр и фIэщ хъуарэ а щIа-лэм Iэужь къриту, иужькIэ Iэджэри игъэунэхужами, и хэдэным жриIэт: «Фи деж-хэр къысщIэгъэупщIэ». Абы къикIыр гурыIуэгъуэти, щIа-лэм и ныбжьэгъу дзыхь-щIэгъур иIуэхут и анэ - адэм

я деж. Къэзылъхуахэм щIа-лэм и хэдэр ягу ирихьамэ, къызыхэкIа лъэпкъыр я лъэщтэгъу хъууэ къалъы-тэмэт лъыхъу щагъакIуэр. Лъыхъум бзылъхугъэ кIуэ-тэкъым. ЯмыщIэу лъыхъур ятеуэми къэщIэгъуейтэкъым: лъыхъухэр епсыхыу шыхэр фIадза нэужь унэмкIи хьэ-щIэщымкIи кIуэтэкъым, уэфI-мэ — пхъэ къутапIэм, уэлба-нэмэ — гъущапIэ гуэрым щIэувэт. Ар хабзэти, абы-кIэ бысымым къащIэт лъыхъу къызэрыхуэкIуар. Абдежым хъыджэбзым и адэкъуэш е абы и гъунэгъулI, е балигъ хъуа хъыджэбзым и дэлъху щыIэмэ хьэщIэхэм яхыхьэ-ти фIэхъус ярихт.

Унаплъэ кIуэну зи гу-гъэхэм Iэмал зэриIэкIэ ар хэIущIыIу зэрамыщIынум пылът, ауэ бзылъхугъэ зэ-рыс унагъуэм Iуэхур щIэу-фапIэ щыхъур куэдрэтэ-къым. Унаплъэ щыкIуэнур жраIэтэкъым лъыхъуми. Унаплъэ кIуэнухэм Iыхьлы гъунэгъу хагъэхьэтэкъым. хъыджэбзыр къэзылъхуа-хэм дзыхь зыхуащI, цIыху пэжу къуажэм дэсхэм ящы-щу пщIэ зыхуащIт а Iуэхур зи пщэ иралъхьэр, лIищ - плIы хъууэ. Унаплъэм бзы-лъхугъэ кIуэ хабзэтэкъым. ЩIалэм и лъэныкъуэм ар ирагъэблэгъэну хьэзырт сыт щыгъуи, шыгъу пIастэ къыхуащтэт, ауэ мыдрей кIуахэм фIыщIэ ящIт мыхъу-мэ, къыщIэкIуам и кIэ имы-плъэу Iэнэ сыт яIуэхутэ-къым, щIаплъыкIыпхъэ псо-ри щIаплъыкIт: унэ, пщIан-тIэ, унэлъащIэ, псэуалъэ, Iэщ, джэд-къаз, нэгъуэщIхэр. Ап-хуэдэ псори къаплъыхьа нэужь унаплъэм я нэхъы-жьым зыри жимыIэу къи-гъазэу къыдэкIыжмэ, Iуэхур зэIыхьат, абы хъыджэбзым и лъэныкъуэм яхуихьыжыну жэуапыр наIуэт: «Ахэр бла-гъэ фхуэхъунукъым, фи пхъур яхэпсэукIыфынукъым». Ап-хуэдэм деж лъыхъуи щIэ-упщIи ящIыжтэкъым. Ауэ унаплъэм я нэхъыжьым бысымым я Iэ къиубыдыжу: «мыпхуэдэм унаплъэ ды-къащIат, фалъыгъуэзэж», - жиIэмэ, апщыгъуэм Iуэхур гурыфIыгъуэти, бысымыр арэзы хъут.

ЗэрыгурыIуэгъуэщи, пщы-хэмрэ уэркъхэмрэ унаплъэ ящIтэкъым. Абыхэм я деж-кIэ наIуэххэт я пхъур зыхэ-псэукIын а къылъыхъуа-хэм зэраIэр. Ауэ ноби зы-щIэупщIэр къызыхэкIа уна-гъуэмрэ лъэпкъымрэщ.

ПАСэм щыгъуэ нэчы-хьыр хъыджэбзым и анэ-адэм я деж щатхт, ефэн-дыхэм а нэчыхьыр дэфтэр ящIурэ унагъуэм къранэу щытащ. Абы иратхэт уасэ-ри, нысащIэм «нэчыхьу» дапщэ хухахми, щIалэм и лъэныкъуэм сыт хуэдэ Iуэху зэфIигъэкIын хуейуэ къытехуэми.

Пщыхэм, уэркъхэм хъы-джэбзым уасэшхуэ щIатт. Ауэ лъхукъуэщо унагъуэ-хэм хабзэ зэрахуэхъуауэ, ику иту е нэхъ мащIэу мы-пхуэдэ уасэ зекIуэт: витI, жэмитI, зы шыфI, зы шы къызэрыкIуэ, щыгъыныпхъэ къращэхуну тумэн пщы-кIутху. «Нэчыхьу» — унэм илъыну - сом щитI. Ар ны-сэм и мылъкуу унагъуэм илъынут, ирагъэкIыжмэ е и лIыр лIэмэ, щыхуей ма-хуэм къыхихыну хуиту. Абы къинэмыщIауэ дыщэ е дыжьын бгырыпх-щIыIу зэ-пылъ, тасышхуэ, тас цIыкIу, къубгъан, гуэгуэн, гъуэлъы-пIэ, уэншоку, пхъуантэшхуэ, гъуджэ, лентIрэ дарийм къыхэщIыкIауэ зы фэилъ-хьэгъуэрэ, нэгъуэщI цIыкIу-фэкIу Iэджэ. АбыхэмкIэ зэ-гурыIуа нэужь, хьэщIэхэр зыщIэсым бысымхэр кIуэжт, зэхэтIысхьэжти, нэчыхьыр ятхт.

Уасэ IуэхукIи сыт и лъэ-ныкъуэкIи зэраухылIа псо-ри, абы уэчылхэри щыхьэт-хэри щIыгъужу молэм нэ-чыхь дэфтэрым иритхэт. Абы и ужькIэ хьэщIэхэри хэгъэрейхэри ирагъафэт,

ирагъашхэт. Урысейм и хабзэхэм АдыгэщIыр щы-щIэувам къуажэхэм дэс хъуат урыс писархэр. Ауэ абыхэм адыгэбзэми ди ха-бзэми зыри хащIыкIтэкъым. Ди хэкум щыпсэу адыгэхэм иджы нэчыхьыр здатхыр ЗАгС-ращ. Абыи къегъэ- ув хъыджэбзми щIалэми я дзыхьщIэгъуу цIыху тIу-рытI ящIыгъун хуейуэ.

УАСЭIЫХ. Адыгэ лъэ-пкъым сыт щыгъуи мы-лэжьэж щэлъахъэ - хьэза-бу телъащ хъыджэбзым щIат уасэр. гъуни нэзи иIэкъым абы гурэ-псэрэкIэ зэры-лъагъу ныбжьыщIэу зэкIэ-ричам, лъы хейуэ, нэпс уэ-ру игъэжам.

ЩIалэр хъыджэбзым фIы-уэ къилъагъуу щытми къы-дэкIуэнутэкъым уасэ щIи-мытауэ. Ари уасэ цIыкIу-фэкIумэ сыт жыпIэнт? Ар угъуеиным пылъурэ щIа-лэхэм я ныбжьыр хэкIуа-тэт, нэхъыбапIэм илъэс 40-м иту е абы щхьэдэхауэт къыщашэфыр. Пэжщ, уасэр апхуэдэ дыдэу къатехьэ-лъэтэкъым пщы, лIакъуэ-лъэщым, уэркъхуэщIахэм. Абыхэм ят уасэр куэдкIэ нэхъыбэми, къызыхахын яIэт, езыхэри зэдэIэпыкъут, зызэщIагъакъуэт.

УасэIыхым бэлыхь куэд пыщIат, гущIэгъуншагъэ куэ-ди къигъэхъут абы. Язы-

Арыххэурэ и гуащэм и унэ зыщIашэнум нос. Ны-сащIэр лъакъуэ ижьымкIэ бжэщхьэIум йобакъуэ. Адэ-кIэ мэлыфэ цIынэ, и цыр къыдэгъэзеяуэ, къаубгъури, абы трагъэувэ. Къэзыша лъэпкъым хъуэхъуфIхэр ищIэу, жьакIуэу жиIэфу фызыжь яIэмэ, ар ягъэхъуа-хъуэ, ямыIэмэ, апхуэдэ фы-зыжь угъурлы къуажэм дэс-мэ, къашэри ягъэхъуахъуэ. хъуэхъухэр жраIэурэ ныса-щIэр драгъэкIуэтейри блы-ным кIэрагъэувэ. Аддэ нэхъ пасэу уIэбэжмэ, нысащIэм и тепхъуэр цIыхухъум сэ-шхуэкIэ е къамэпэкIэ три-хыу щытащ, иужькIэ ша-бзэшэкIэ бзылъхугъэм три-хыу къаублащ, ауэрэ баш-кIэ трахыу хъужащ, а ба-шыр нысэм сабий игъуэтмэ, гущэпс ищIэ баш ящIыжу. Абы зэреджэр «хъытехт». мы пкъыгъуэр лъэхъэнэ жы-жьэ дыдэм къыщожьэ — бзылъхугъэхэм Iэщэ яIы-гъыу щыщытам къежьауэ хуагъэфащэ.

И щхьэтепхъуэри зэщIа-къуэри, и нэгум уиплъэ хъууэ ящI. ЩIэтым е шы-накъ цIыкIум илъу фо-тхъу зэхэлъ къахь. «Ди Тхьэ, унэ-ри жьэгури мы фомрэ тхъум-рэ хуэдэу фIэIэфIу, фом цыр зэрыхэпщIэм хуэдэу и гур къытхэпщIауэ къыддэгъэ-псэу!» — жиIэурэ Iэпхъуам-бэкIэ нысэм и Iупэм зы тIэкIу негъэIэсри, щIэтыр е шынакъыр щхьэгъубжэм-кIэ къыдешиикI. Аращ «Iу-рыцIэл» жыхуаIэр.

НысащIэм еплъынухэри еплъа, абы и пащхьэм те-хьэпщIэ тIэкIуи къыхадза, фадэбжьэ гуэри яIэта нэ-ужь къепхъухыр кърапхъу-хыжри унэм къыщIашыж. И лэгъунэм щIашэжа нэужь къепхъухыр драгъэкIуэтей е трахыпэри гъуэлъыпIэм ирагъэтIысхьэ. Иджы ны-сащIэр унагъуэм щыщ ды-дэ хъуащи, лэгъунэм зыгуэр къыщIыхьэху къыхуэтэджу, езым нэхъыжь щIэсу мы-тIысу щIедзэ.

Нысашэ джэгур хуабжьу нэщхъыфIэу екIуэкIт. Джэгуа-кIуэмрэ ажэгъафэмрэ ялъэкI къагъанэтэкъым.

ныкъуэми жаIэ уасэр ны-сэр зыпIа анэ-адэм щIэгъэ-къуэн хуэхъун хуейуэ, емыкIу хэмылъу. УасэIыхыр нобэ ди гъащIэм япэм зэ-рыщытам хуэдэу хэмытыж-ми, ар ди лъэпкъым и блэкIа гъунэгъум щыщщ, зэман кIыхькIэ къадекIуэ-кIащи, мащIэу дыкъытеу-выIэнщ. УасэIыхыр щыкIуэр пщыхьэщхьэ хуеплъэкI хъуа-уэт. Абы ягъакIуэу щытар зыхуэкIуэну унагъуэм и нэIуасэ хэмыту, хыхьэкIэ-хэкIыкIэ, щэн быдэ зиIэ лIы зытхухт. УасэIых къэ-кIуа хьэщIэхэр зыкърамы-гъэлыжу ирагъэблагъэт: Iэнэ хьэзырхэм хэгъэрей-хэр кIэрысу, пшынауэ, пхъэ-цIычауэ, щIалэ-хъыджэбз джэгу зыщIынухэр хьэзыру.

хьэщIэхэм я нэхъыжь-ри и гъусэхэм якIэлъыплът ефэным зыдрамыгъэхьэхын щхьэкIэ. Апщыгъуэм зэре-фэу щытар къамыл шы-плъэшхуэт е пхъэ шынакъ кIы гъуанэти, ар зым ад-рейм иритыжт хэIубэмэ, и Iупэр зылъыIэсар Iэ щIыб-кIэ илъэщIыжурэ. Апхуэдэу щэ хуэдизрэ къекIуэкIмэ, хьэщIэхэм я нэхъыжьым: «Ерыскъыри фадэри зы-щIыпIи кIуэжынкъым, иджы ди Iуэхум и ужь дивгъэ-хьэ», — жиIэти зыкъиIэтт. хэгъэрейхэми: «Фи унафэр ди унафэщ, фэ дэ фхуэд-

мыщIэн щыIэ?» — жаIэти, хьэщIэхэр Iуэм ирашэт. мыб-дежт зэдауэр зыкъыздиIэ-тыр. хьэщIэхэм Iэщыр ягу иримыхь хуэдэу защIт, я пэ драгъэзейт, бысымым и вы нэхъыфI гуэрхэр Iуэм имыту, игъэпщкIуауэ бзэгу къаIэрыхьэмэ, ахэр къа-мыхужу замыгъэхъеину иу-выкIт. Сытми, къызэпекъу-мэ-нызэпекъуурэ Iэщыр къы-хахти, хьэпшып - унэлъа-щIэм щIадзэт. Былымри хьэпшыпри зэлъэщIагъэхьа нэужь хьэщIэхэм я нэщхъым нэхъ зызэлъэIуихыжт, Iэ-нэм ягъэзэжти, нэхъ утIы-пщауэ ешхэ-ефэт, джэгуми хэтт. хьэщIэ нэхъыжьым: «Ди ежьэжыгъуэ хъуащ», — жиIа нэужькIи тэлаифIкIэ яIыгъыжт, ямыутIыпщы-жу. Iэщ къыхахар яхуну нэхъыщIитI къагъанэри, ад-рей хьэщIэхэр дошэсыкIыж пшынэмрэ Iэгумрэ къы-трагъэлъалъэу, нэху щауэ.

УасэIыхым и нэхъыбэр апхуэдэут зэрекIуэкIыр, зэ-рекIуэкIын хуейри арат. Ауэ апхуэдэ дыдэу «цIан-лъэ - гуанэншэу» сыт щы-гъуи екIуэкIтэкъым. Уасэр яхуримыгъэкъуу, нысашэ-ри зэфIэкIауэ ар илъэс бжыгъэкIэ зыпшыныжри мащIэтэкъым. Уасэр къи-лэжьыну щIалэр ежьэу, къимыгъэзэжурэ илъэс бжы-гъэ щытекIыжи щыIэт. КIэ-щIу жыпIэмэ, уасэр адыгэ лъэпкъым и зыужьыны-гъэм къызэрымыкIуэу зэ-ранышхуэ хуэхъуа хьэгъуэ-лIыгъуэ пкъыгъуэщ.

НыСАшэр щыщыIэнур зэрыкъуажэу зэлъащIыст, сыту жыпIэмэ, пасэм щы-гъуэ адыгэ къуажэхэр ин-тэкъым. Адыгэ къуажэм хьэгъуэлIыгъуэ къыщаIэт-мэ, абы хуэгунэфу зыри къыдэнэтэкъым. ЗэманкIэ нысашэхэр зытрагъахуэр нэ-хъыбэу губгъуэ лэжьыгъэ-хэр зэщIэхьауэт, бжьыхьэ-рат. Нысашэр щекIуэкI ха-бзэр махуэут, махуэкум е мэремым хуэзэу. хьэгъуэ-лIыгъуэр зей нэхъыжьым нысашэр зытрагъэпсыхьа махуэмкIэ емыкIу къыхуэ-зыщIыжын лъэпкъ къи-мыгъанэу хъыбар яригъа-щIэт пасэу, яхуиIуэху къу-дей мыхъуу лIы зэтес яхуи-гъакIуэурэ. Щхьэж и мы-лъкурэ и зэфIэкIрэ елъы-тауэ нысашэм щыхэт шу 50-100-м нэс. Нысашэм хэ-бгъэхьэ хъункIэ зыщы-гугъым деж къэзышэну лъэпкъым щыщу шууитI кIуэти: «Ныщхьэбэ, нобэ ди фызышэщи, къомыхьэ-лъэкIыу утхуэкIуэмэ хуаб-

жьу ди гуапэ хъунт» яж-риIэт. Нысашэ шухэр сыт щыгъуи щежьэр кIыфI хъуа-уэт. Нысэр къызэрашэну ирагъажьэр выгут щхьэ те-лъу. Выгум зы пшынауэрэ нысашэ хъыджэбзитIрэ итIыс-хьэт, зы гущхьэIыгъ яIэу. Нысашэ выгур ягъэщIэра-щIэт: гущхьэм упщIэ тра-дзэти, уагъэкIи трапхэжт. Къуажэм е хьэблэм щыды-хьэкIэ сыт зэманым нэса-ми, фызышэ шухэм уэрэд къыхадзэти, ину жаIэурэ дыхьэт. гур япэ иту, шухэр абы и ужь иту пщIантIэм дыхьэт, гур бжэIупэ дыдэм Iуахуэти, шухэм къаувы-хьауэ хъыджэбзхэр гум къикIт, бысым хъыджэбз-хэри къыщIэжти, хьэщIэ-хэр унэм щIашэт. ЩIашэу ягъэтIыса хьэщIэхэм зы-кIи гу къылъамытэу къе-жьэжыгъуэ гъунэгъу хъуху езыхэр зэхэст зы хэгъэреи яхэмыту. шухэр ирагъэ-блэгъа нэужь бжэIупэ джэ-гушхуэм нэхъри зиубгъут. Фызышэ хъыджэбзхэм нэхъ

я нэIэ тетт, щIашурэ джэ-гум яшэт, къашэжт.

Фызышэр дэкIа нэужь, мыдэкIэ къэна щауэм и ныб-жьэгъу щIалэхэр зэхуэсти щауэм деж кIуэт. Абыхэм ахъшэ зэхалъхьэти, ныш къа-щэхут, фадэ зэрагъэпэщти, нэху щыху щауэм бгъэдэст. Абы щаукI нышым зэре-джэр «щауэ нышщ». мыр иджыри ящIэр. А щIыкIэм тетурэ нысашэхэм я Iуэхур нэхущым нэблагъэт. Ныса-щIэр къыщIахынум и гъу-нэгъу зэрыхъуу яхуапэт, щхьэтепхъуэ трапхъуэти, блыным кIэрагъэувэт хьэ-зыру. Нысэр и пщыкъуэ нэхъ гъунэгъум къыщIи-хыну щIыхьэт. НысащIэр къы-щIэзыхыну щIыхьар фыз-хэр къожьэри яубыд, «Iэщ-хьэубыдыпщIэ» къыжраIэ. Абы папщIэ ахъшэ гуэр яримытауэ нысэм къэхъей иIэкъым. Ахъшэр яретри, хуит мэхъу. гум итыххэ хъы-джэбзыр дигъэIэпыкъуурэ ирегъэтIысхьэри, адрейхэ-ри къотIысхьэж. шухэм зэ-пымууэ уэредадэ жаIэ. Куэбжэм деж абыхэм гъуор къащожьэ. «гъуо Iыхьэр!» — жеIэри къапоув, ерыскъы-рэ фадэрэ. гъуо Iыхьэри

зэфIокIри, куэбжэр хуит мэхъу. НысащIэм къызди-шэн хуей хьэпшыпхэр езы бысымым я гум къралъхьэ-ти, жэмхэгъасэри абы яхэ-сыжу нысащIэр зэрыс гум и ужь къиувэт. гухэр япэ иту, шухэм уэредадэ ину жаIэу абыхэм я ужь иту къыдэкIыжт. Фызышэм еп-лъыну къыдэкIауэ жылэр уэрамым тетт. хэгъэрейхэ-ми ящыщуи шу зыбгъупщI къадэкIуатэт хьэщIэхэм. Абыхэм ягъэзэжауэ щы-кIуэжкIэ хьэщIэхэм ящыщ гуэрым и пыIэ щхьэрачти ирахьэжьэт. Ар къытрахы-жыну ирахужьэт. ЛъэщIы-хьэмэ, ирахьэжьар къытра-хыжти, езым ейр къыщхьэ-рачти кърахьэжьэт. Абы «пыIэзэфIэхкIэ» еджэт.

Унагъуэр хуэхьэзырмэ, зэуэ я деж драгъашэт, ауэ нэхъыбэм нысащIэр теша-пIэм яшэт. Апхуэдэр щра-шыжкIи дауэ-дапщэшхуэт, шур куэдт, уэредадэм зра-гъэIэту. НысащIэр гум къи-зыгъэтIысхьауэ щыта пщы-къуэ щIалэм кърехри и лэгъунэм щIехьэ. Жэмхэ-гъасэри щIашэт, гум илъ хьэпшыпхэри нысэм и лэгъу-нэм щIахьэти, гухэр Iу-

кIыжт, джэгум утыкур хуит къыхуащIыжу. Нысэр къэ-зышам и унэхэр яхуримы-къумэ, я гъунэгъухэм я деж яшэти, абы увыIэпIэ щыхуащIт.

Пасэрей хьэгъуэлIыгъуэ-хэр тхьэмахуэ псокIэ, нэ-хъыбэкIи екIуэкIыу щы-тащ. Адыгэ хьэгъуэлIыгъуэм и джэгур а махуэ бжыгъэм джэгу мыужьыхрэ нэжэгу-жагъ мыкIуэщIрэкIэ зэте-зыIыгъэр щIалэгъуалэрат. Джэгу зэпымычыр екIуэ-кIыурэ: «НысащIэр унэм ишэн хуейщ!» - жаIэти зэ-рызехьэу щIадзэт. Ибгъу зырызым и Iэблэхэр яIы-гъыу къыщытщ и пщы-пхъумрэ и нысэгъумрэ. ЩIэ-ращIэу хуэпа, къепхъухыр зытелъ нысащIэм зыри илъагъукъым, зыIыгъхэм здашэр и гъуэгущ. ТIэкIу кIуэтэху къэувыIэмэ, ис-лъамей ящIу, фоч щхьэп-рагъэу зэпытурэ здэкIуэ-нум и зэхуэдитIым щынэ-сым деж лъагапIэ гуэрым кърапхъыхти, а нысащIэм «къепхъых» хуащIт. Ап-хуэдэ ящI хабзэр дэ, ахъшэ жьгъей, IэфIыгъэкIэ сыт-хэращ. Ар цIыкIухэр зэте-вауэ къащып.

дэ дыдэу, дунейр тракъу-тэу, джэгу, фочауэ даущы-шхуэ щхьэщыту: «щауэр къэ-сыжа!» — жаIэу. Джэгур екIуэкIыурэ щауэр и ныб-жьэгъу щIалитIым яку дэту нэхъыжьхэр здыщIэсым щIашэ.

махъсымэр нэхъыжьым къищтэт, шхын тепщэчыр нэгъуэщIым къищтэти, за-гъэхьэзырт. Щауэр укIыта-пэу, щIы зытеувэр имы-лъагъуу, и пыIэр къегъэкIуэ-тэхыпауэ нэхъыжьхэм я пащхьэ къиувэт, и ныбжьэ-гъуитIым яку дэту. ЛIыжь гупым я нэхъыжьым, бжьэр зыIыгъым, «щауэишыж» хъуэхъур къригъажьэт. Аб-

деж щауэр лIыжьым бгъэ-дыхьэт, Iэбэти Iэ ижьым-кIэ бжьэр къыIихт. Ар ижь-рабгъумкIэ щыт ныбжьэгъум ирет, ерыскъыр зэрылъри къыIырехри, ари и сэмэ-гумкIэ къыщытым ирет.

Нэхъыжьхэм кърата бжьэри ерыскъыри джэгу зыщI я ныбжьэгъухэм къы-хахьэри зэдашх, зэдраф. Адыгэхэм къащIэхъуэ щIэ-блэм и узыншагъэм сэбэ-пышхуэ хуэхъу хабзэфIу яхэлъащ щауэр щашэжыну жэщ-махуэм фадэ зи цIэ Iуамыгъахуэу зэрыщытар. Жэщыбгым фIэкIыху ныб-жьэгъухэр зэхэса нэужь щауэкъуэтыр кIуэти «щэ-хуу» щауэр къахишт, лэ-гъунэ бжэIупэм джэгу щащI-мэ ар иригъэкIуэтэкIти

къуэгъэнапIэкIэрэ щауэр и лэгъунэм къишэжт. Апщы-гъуэм и деж нысэм и гъу-сэу лэгъунэм щIэс хабзэр пщыпхъурат. Щауэр къэкIуа нэужь, щауэкъуэтым пщы-пхъур здыщIишыжти лэгъу-нэм щIэкIыжхэт.

Ауэ адыгэ хьэгъуэлIы-гъуэм и пкъыгъуэ псори абыкIэ иухтэкъым. Тхьэма-хуэ зы-тIу текIмэ, унэгуа-щэм зигъэхьэзырт «унэ-ишэ» ищIыну нысэр зы-тригъэхьэну. НысащIэр и лэгъунэ къыщIэзышу гуа-щэм деж зышэр бзылъху-гъэ защIэщ, цIыхухъу хы-хьэкъым. гуащэм бгъэда-шэ, трагъэхьэри и лэгъу-нэм яшэж. мыбы зэреджэр «унэишэ цIыкIущ». Ныса-щIэм «нысэтыну» къихьам

я цIэ иIуауэ хэлъын хуейт и пщыжь-гуащэм, пщы-къуэ-пщыпхъухэм, Iыхьлы гъунэгъухэм яйхэр.

НысащIэр и гуащэм те-хьа нэужь пщэдджыжькIэ къакIуэурэ гуащэм и лэгъу-нэр зэлъыIуихт, зэщIипхъан-кIэти, и лэгъунэ кIуэжт. И пщыжьым иджыри нысэм техьэтэкъыми, ар къыщы-кIуэну зэманым езым лъэ-ныкъуэ зригъэзт. Пщы-жьыр нысэм япэ сабийр игъуэтыху щытемыхьэр нэ-хъыбэт, щепсалъэри нэхъ

иужьыжкIэт.Нысаши, гушыIи, унэи-

ши, щауэишыжи — псори зэ-фIэкIа нэужь нысащIэр ягъэ-дэну, ягъэбзэну щIадзэт. Абы щхьэкIэ нысэми зыгуэр къы-хуащэхут, зэхадзэти. Иджы нысэм сыт идынуми, сыт ибзынуми хуитт. мастэ-Iуданэр абы къылъыст.

Нысэ цIыкIум къызы-хыхьа унагъуэм исхэми я Iыхьлыхэми цIыкIуи ини иреджэну цIэ яфIищт. Езы-хэм я цIэ дыдэхэр нысэм зэи жиIэн хуиттэкъым.

НапэкIуэцIыр зыгъэхьэзырарЕЗАУЭ Маринэщ

* Блэжьын бгъуэтмэ, пшхыни бгъуэтынщ.

* Дыщэр дыщэ зыщIыр пщIэнтIэпсщ.

* Гугъу уехьу къэблэжьыр IэфIщ.

* ЗэдеIэмэ бгыри ягъэкуэш.

* Зи жьэ куэд жиIэм и Iэ куэд ищIэркъым.

* Къуажэ зиIэ нэхърэ Iэ зыфIэт.

* Мыдэф и Iуданэ кIыхьщ.

* Iуэхуншэ псалъэрейщ.

* Зи Iуэ былым из нэхърэ, зи щхьэ акъыл ит.

* Ибэр бэшэчщ.

* Изрэ ныкъуэрэ зэрыщIэкъым.

* ТхьэмыщкIагъэр къра-джэркъым - езыр къокIуэ.

Адыгэ псалъэжьхэр

МАфIЭдз Сэрэбий, КъАрдЭнгъУщI зырамыку, ШЭрджЭС Алий, ХьЭКъУн Мухьэмэд сымэ я

тхыгъэхэр къэдгъэсэбэпащ

Хьэгъундокъуэ Мухьэмэд итха сурэт

Теддзэ тхыгъэхэм къы-щыхьа бжыгъэхэм, щапхъэ-хэм, къыщыIэта Iуэхугъуэ-хэм, цIэ-унагъуэцIэхэм я пэжагъымкIэ ахэр зытхахэм нэсу жэуап яхь.

Авторхэмрэ редакцэмрэ я Iуэху еплъыкIэхэр зэтехуэ зэпыту щыткъым.

Редакцэм тхыгъэу къы-Iэрыхьэр къанэ щымыIэу тридзэну, Iэрытхри абы те-ухуа жэуапри къэзытхам иритыжыну пщэрылъ зы-хуищIыжкъым.

369000, КъЧР,Черкесск къалэ,КировкIэ зэджэ

утыку, № 23,Печатым и Унэ,

е 3-нэ къат.

Газетыр щытрадзащ ООО "Издательство "Южный регион", Ставрополь край, ЕсэнтIыгу къалэ, Никольскэ уэрам, 5 а.

Газетыр къизытхыкIхэм яIэрегъэхьэ КъЧР-м пощт зэ-пыщIэныгъэмкIэ и федеральнэ Управленэм, тел. 20-04-13.

ТЕЛЕФОНХЭР:

приёмнэм — 26-36-00, редактор нэхъыщхьэм и къуэдзэм - 26-36-14, жэуап зыхь секретарым - 26-36-27,операторым-26-34-50, бухгалтерием-26-36-29.

E - maiI: Cherkes-Haku@yandex.ru

Ди сайтыр: www.cherkes-heku.ru

Мы къыдэкIыгъуэм елэжьащ: жэуап зыхь секретарь АБИДОКЪУЭ Люсанэ, корректорхэу МУССЭ Зуридэ, ГУНДЭХЪУ Аня, оператор ГЪУЭЗДЖЭШ Залинэ.

Редакцэм и хэщIапIэмрэгазетыр здагъэхьэзырымрэ:

Индексыр 54044-щ.КъыдэкI бжыгъэр 3200-щ.Зак. Газетыр тедзэн хуейщ: графиккIэ — сыхьэтыр 17:00-м, щытрадзар — сыхьэтыр 17:00-м.

1924 гъэм жэпуэгъуэм (октябрым) и 12 лъандэрэ къыдокI

КъЧР-м и Парламентымрэ Правительствэмрэ я газет Газета Парламента и Правительства КЧР

Газетыр 2010 гъэм мэкъуауэгъуэм (июным) и 9-м Урысей Федерацэм зэпыщIэныгъэ лъэныкъуэхэм, хъыбарегъащIэ технологиехэм, цIыхубэ коммуникацэхэм кIэлъыплъыным-кIэ и Федеральнэ къулыкъум и Управленэу КъЧР-м щыIэм щыщIатхащ.ЗэрыщIатха тхылъыр ПИ № ТУ 09-00028Р-кIэ къыщIедзэ.

РЕДАКЦЭ СОВЕТЫМ ХЭТХЭР:Шэрджэс Алий, КIыщмахуэ Мадинэ, Молэ Рэшид, Аслъэн Алий, Хъупсырокъуэ Алий.

РЕДКОЛЛЕГИЕМ ХЭТХЭР:Редактор нэхъыщхьэм и къуэдзэ Езауэ Маринэ,

жэуап зыхь секретарь Абидокъуэ Люсанэ, отделхэм я редактору Бемырзэ Зураб, Туаршы Ирэ.

Редактор нэхъыщхьэ ТХЬЭГЪЭПСЭУХЭ Увжыкъуэ ФщIэн папщIэ Ди хэщIапIэр

4 №55 (13211) 2017 гъэ, бадзэуэгъуэм (июлым) и 20

Абы ипкъ иткIэ, Хьэбэз районым лэжьыгъэшхуэ щрагъэкIуэкI. Районым и ОГИБДД-м и лэжьакIуэхэм гъуэгум тет водительхэр къагъэувыIэурэ инструк-таж драгъэкIуэкI. Абыхэм жраIэ гъуэгу хабзэхэр ямы-къутэну, машинэм и хуаб-жьагъым ирамыгъэхъуну, ипэ иту жэ машинэм гъу-нэгъуу кIэщIэмылъэдэну, лъэсырызекIуэхэм я зэпры-кIыпIэ щIыпIэхэм щыса-къыну.

КъинэмыщIауэ, «Конст-руктор» операцэр йокIуэкI. Абы ипкъ иту, щIаплъыкI автобусыр рейсым тетыну хуитыныгъэ иIэрэ имыIэ-рэ, водителым и дэф-тэрхэр, абы и удостовере-нэм ит нагъыщэр (катего-рие). Абы щхьэусыгъуэ хуэ-хъуар иужьрей зэманым автобусхэм тIысыпIэ щхьэ-хуэхэр, гъуэлъыпIэхэр зэ-рырагъэувэр, хабзэм емы-зэгъ нэгъуэщI Iуэхугъуэхэр къызэрагъэхъуращ. Абы папщIэ, «Автобус», «Конст-руктор», оперативно-профи-лактикэ лэжьыгъэм ипкъ иту, ГИБДД-м и лэжьакIуэ-хэм автобусхэм я техни-ческэ щытыкIэм, води-тельхэм гъуэгу хабзэхэр зэрагъэзащIэм, антитеррор лъэныкъуэм гулъытэ нэхъ хуащIынущ.

Урысейм и ОМВД-м и ГИБДД-м и къудамэу Хьэ-бэз районым щыIэм и лэжьа-кIуэхэм автобускIэ цIыху-хэр къезышэкI водитель-хэм иджыри зэ фигу къа-гъэкIыж фысакъыну, цIыхум нэхъ лъапIэ дыдэу иIэ и гъащIэмрэ узыншагъэмрэ дзыхь къызэрыфхуищIар зыщывмыгъэгъупщэну.

ХЬЭТЫКЪУЭ М.,Хьэбэз районым и

ОГИБДД-м и унафэщI,полицэм и лейтенант

нэхъыжь

Тыркум щыIэ Кав-каз Щэнхабзэ Ха-

сэм илъэс ещанэ хъуа-уэ адыгэ щIэблэр щы-зэрыцIыху гъэмахуэ зы-гъэпсэхупIэ я къэралым къыщызэрегъэпэщ.

Мы гъэм абы ира-гъэблэгъащ Къэбэрдей-Балъкъэрым, Къэрэ-шей-Черкесым, Адыгэ республикэхэм, Иорда-нием, Израилым, Ща-мым (Сирием) щыщ ныбжьыщIэхэр.

Iуэхур зэрекIуэкIынум теухуа программэ зэгъэ-пэща зиIэ Хасэм ныбжьы-щIэхэм я нэгу зэрызрагъэ-ужьым и мызакъуэу, хэ- хэс адыгэхэм я щIэблэхэм ящыщу зи анэдэлъхубзэр зымыщIэу къекIуэлIахэм бзэм и IэфIыр зыхрагъа-щIэ, апхуэдэу лъэпкъым и тхыдэм и пэжыпIэр къы-щаIуатэ семинархэр пщэд-джыжь къэс ирагъэкIуэкI. Абы къинэмыщIауэ, Тырку щIыналъэм и щIыпIэ да-хэхэр ирагъэлъагъу, адыгэ къуажэжьхэм щагъэхьэ-щIэ.

ХьэщIэхэр здрагъэблэ-гъа Бурсэ щIыналъэм и тхьэмадэ Персимбэ Теммуз ныбжьыщIэхэм я гъусэ нэ-хъыжьхэр и деж иригъэ-благъэри, Iуэхур къызэ-рыдаIыгъам папщIэ фIы-

Къуекъуэ Налбий 1938 гъэм бадзэуэгъуэм (июлым) и 20-м Адыгэ Республикэм хыхьэ ТеукIэжь районым щыщ Къунчыкъуэхьэблэ къуажэм къыщалъхуащ.

1957 гъэм Адыгэ къэ-рал педагогическэ инсти-тутым щIыхьащ. ИкIи, ищ-хьэ щIэныгъэ зригъэгъуэ-та нэужь, IэщIагъэрылажьэ ныбжьыщIэм корректору щылэжьэн щIедзэ “Социа-листическая Адыгея” газе-тым. Иужьым Iуохьэ езыр зыщалъхуа Къунчыкъуэ-хьэблэ къуажэм дэт курыт еджапIэм.

1978-1991 гъэхэм Нал-бий радиокомпанием и адыгэ редакцэм и уна-фэщIу щытащ. 1991 - 1993 гъэхэм “Гъуаз” (“Вестник”) газетыр къыдигъэкIыу лэ-жьащ. Абы къыкIэлъыкIуэ-уи, Адыгэ Республикэм и телерадиокомпанием и ра-диом и унафэщIу щытащ. Редактор нэхъыщхьэм и къалэнхэм пэрыткIэрэ, и гуащIэ щигъэтIылъащ Адыгэ республикэ тхылъ тедза-пIэм. 1974 гъэм Къуекъуэр СССР-м и тхакIуэхэм я Сою-зым хагъэхьащ. ЩIэныгъэ-хэмкIэ Адыгэ Дунейпсо Академием щIыхь зиIэ и члент.

И творчествэм зыхуэб-гъазэмэ, литературэм и сыт хуэдэ гукъеуэми твор-ческэу лъыкъуэкIыу, Iэма-лыщIэхэм ену хуэпабгъэ цIыхухэм ящыщт Налбий. Драматургиеми апхуэдэ Iэмалщ зэрыпыкъуэкIыу щытар. Лъэпкъым и сценэ нэщэнэхэр, хабзэхэр зехьэ-нымкIэ, ахэр тхыгъэм хэ-пщэнымкIэ, гъуэгу махуэ тегъэхьэнымкIэ тхакIуэм лэжьыгъэфI зэфIихащ. Усы-гъэм, драмэм къыщегъэ-жьауэ, прозэм и сатырэ пхъа-шэм щыщIэкIыжу, Къуе-къуэм къимыгъэIэрыхуэфа Iэмал щыIэкъым. А лъэ-ныкъуэмкIэ Налбий и твор-чествэр лъэпкъым и щэн-хабзэ, литературэ къуда-мэмкIэ хэлъхьэныгъэшхуэщ, уаси зыхуэщIыгъуейщ.

Литературэм и лъэны-къуэкIэ Налбий къыхуа-гъэфэщащ къэрал саугъэт, Къандур Мухьэдин и Ду-нейпсо саугъэтым и лау-реатщ.

1980-1990 гъэхэм лъэпкъ театрым и лъабжьэр гъэ-быдэным нэгъэсауэ хуэ-

Псэужамэ, илъэс 79-рэ ирикъунут

Адыгэ поэзиер, прозэр, публицистикэр къапщтэ-мэ, лъэпкъ литературэм и зэхъуэкIыныгъэфIхэм хуэ-лэжьа усакIуэ лъэрыхьщ, прозаик, драматург, пуб-лицист телъыджэщ, жылагъуэ IуэхущIакIуэшхуэу щыта, Адыгэ Республикэм гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Къуекъуэ Налбий. Псэужамэ, нобэ абы и ныбжьыр илъэс 79-рэ ирикъунут.

лэжьахэм ящыщщ. Зэчий ин зыхэлъ актерхэмрэ ре-жиссерхэмрэ я гуащIэ зэ-халъхьэри, театрым и лэ-жьыгъэм зрагъэубгъуащ, цIыхухэри куэду къекIуа-лIэ хъуащ. Драматургием и Iэмал нэхъыфIхэр къа-гъэсэбэпкIэрэ, абыхэм яху-зэфIэкIащ лъэпкъ щэнха-бзэм и дахагъэр сценэ Iэ-малхэмкIэ къаIуэтэжын.

Адыгэ радиокомитетым Iуэху щищIэну щрагъэбла-гъэми, публицистикэ, худо-жественнэ программэу къы-дигъэкIар куэдыкIейщ. Лъэпкъ усыгъэм, прозэм хэлъ къэуатыр цIыхухэм радио IэмалхэмкIэ янэхьэ-сыным нэгъэсауэ хуэлэ-жьащ. Литературэм хуэлэ-жьэну хьэрычэтышхуэ къы-зыкъуэзых Къуекъуэм хузэ-фIэкIащ лъэпкъым и уса-кIуэ-тхакIуэхэм я Iэдакъэ-щIэкIхэм лъабжьэ яригъэ-гъуэтын.

Къуекъуэ Налбий и Iэ-дакъэщIэкIхэр зэдзэкIауэ дунейм къытехьащ. Ап-хуэдэщ: “Танец надежды” (1979 гъэ), “Светлый друг” (1982 гъэ), “Звезда близ-ка” (1984 гъэм), “Прод-рогшая вишня” зи фIэщы-гъэцIэ усыгъэ тхылъхэр.

Налбий и тхыгъэ зэ- хуэмыдэхэр къытехуащ “Дружба народов”, “Кавка-сиони”, (Тбилиси), “Студен-ческий меридиан”, “Совет-ская молодежь” журнал-хэм, “Литературная Россия” къыдэкIыгъуэм, “Кубань” альманахым, Адыгэ Рес-публикэм къыщыдэкI “Зэ-къошныгь” (“Дружба”), “Гла-гол Кавказа» журналхэм; КъБР-м, КъЧР-м, СССР-м хыхьэ республикэ зыбжа-нэм къыщыдэкI къыдэ-кIыгъуэхэм.

КъинэмыщIауэ, хамэ къэ-рал зыбжанэм: Болгарием, Тыркум, Сирием, Израи-лым къыщыдэкI къыдэ-кIыгъуэхэм и тхыгъэ зэхуэ-мыдэхэр къытехуащ.

АдыгэбзэкIэ и усыгъэ-хэр щызэхуэхьэса тхыгъэ-хэр: “Земной шар по серд-цу проходит”, “Вишнёвые деревья”, “Тёплые берега”, “Поднявший небо”, (сабий-хэм папщIэ), “И луч и го-лос, и перо”, “И небо и земля — для всех” (сабий-хэм папщIэ), “Куст калины красной”, “Достаю до гори-зонта” (сабийхэм папщIэ),

“И свет исходит из груди”, “Пенёк и Яичко” (сабийхэм папщIэ), “Кто мастер ады-гейского языка”, “Пепел сердца”.

УсэбзэкIэ тха драмати-ческэ тхыгъэхэр: адыгэ-бзэкIи, урысыбзэкIи ду-нейм къытехьащ “Мальчик и Злой дух” пьесэ-тауры-хъыр, гущэ-театрым пап-щIэ “Бей-палка” пьесэр, «Пщы-уэркъ зауэ» тхыдэ пьесэр, «Ди адэжьхэм я уэ-рэдхэр» зыфIищар.

АдыгеибзэкIэ зэридзэ-кIащ Шекспир и “Укро-щение строптивой”, Голь-дони и “Хозяйка трактира”, Мольер и “Тартюф”, Гоголь и “Ревизор”, Чехов “Иванов” тхыгъэхэр, куржы, нэмы-цэ, чех усакIуэхэм я IэдакъэщIэкIхэр.

Къуекъуэм и киносце-нарийхэри лъэщщ. Абыхэм нэгъэсауэ уасэ иратагъэ-хэщ къэралым и сцена-рист, киностудие куэдым. АтIэ, Налбий и “Сумерки надежд” япэ адыгей худо-жественнэ фильмым, Испа-нием щекIуэкIа кинофес-тивалым и саугъэт нэхъы-щхьэр къэзылъэщам, и сценарийр зи IэдакъэщIэ-кIыр. КъинэмыщIауэ, къи-гъэщIащ гъуазджэм, щэн-хабзэм я лэжьакIуэ гъуэзэ-джэхэм ятеухуа нэтынхэ-ри. ЗытепсэлъыхькIи, я къэIуэтэжыкIэкIи дэтхэнэ и IэдакъэщIэкIри нэгъэса-уэ зэтегъэпсыхьащ. Дэтхэ-нэми уримыукIытэу лъэпкъ, къэрал утыкум урихьэфы-нущ.

Публицистикэ Iэмалхэм-кIэ лъэпкъым и дахагъэр, щэнхабзэ къэуатыр нэгъэ-сауэ къэзыIуэтэжыф цIыху зэчиифIэхэм, и усыгъэкIи, прозэкIи, драматургие Iэ-дакъэщIэкIхэмкIи зи гуа-щIэ хьэлэлыр лъэпкъ ли-тературэм, гъуазджэм, щэн-хабзэм я джэлэс хуэхъухэм ящыщщ Къуекъуэ Налбий.

Творчествэ щIэин лъа-пIэ адыгэ лъэпкъым къы-хуэзыгъэна Къуекъуэ Нал-бий 2007 гъэм шыщхьэIум (августым) и 22-м зэшэзэ-пIэу дунейм ехыжащ. Мей-къуапэ къалэм щыщIалъ-хьэжащ.

ЗыгъэхьэзырарАБИДОКЪУЭ Люсанэщ

Гъэмахуэ мазэхэр дэ идопх зыгъэпсэхугъуэ пIа-лъэм. Ауэ зыгъэпсэхуным къинэмыщIауэ, мы зэма-ным IуэхущIапIэ зэхуэмы-дэхэм къалэн щхьэхуэхэр къахуоув. Апхуэдэщ еджа-пIэхэр, сабий IыгъыпIэхэр еджэгъуэ илъэсыщIэм нэ-гъэсауэ хуэгъэхьэзырыжы-ныр, абдежхэм зэгъэзэхуэ-жыныгъэ лэжьыгъэхэр ще-гъэкIуэкIыныр.

Мы мазэхэм Жьакуэ къуажэм дэт курыт еджа-пIэм нэхъыжь классхэм я экзаменхэр яухыу, аттес-татхэр иратыжа нэужь, еджа-пIэм деж ремонт лэжьыгъэ-

Мы гъэм Къэрэшей-Черкесым «Формирование ком-фортной среды» проектым щыщIидзащ. Абы ипкъ иту республикэм и район зэхуэмыдэхэм зыгъэпсэхупIэ пар-ки 7 къыщызэIуахынущ икIи зэрагъэзэхуэжынущ.

Ди хэгъуэгур мы программэм хыхьащ Къэрэшей-Черкесым и Iэтащхьэ Темрезов Рэшид и унафэкIэ. Мы проектыр ди щIыналъэм жыджэру щагъэзащIэ. Ахэр здаухуэну районхэр къыхахагъэххэщ, дизайн-проектхэр ягъэбелджылащ. Апхуэдэ зыгъэпсэхупIэхэр дащIыхьы-нущ Майскэ, Московскэ, Эркен-Щыхьэр, Адыгэ-Хьэблэ, Медногорск жылагъуэхэмрэ Черкесск къалэмрэ.

Ди корр.

хэр щрагъэкIуэкIащ. Абы жыджэру хэтащ анэ-адэхэ-ри. Абыхэм илъэс псом са-бийхэр здыщеджа пэшхэр ягъэкъэбзэжащ, лъэгухэр ялащ, щхьэгъубжэхэр ят-хьэщIащ. ЕгъэджакIуэхэм коридорхэм я блынхэм сэху

тракIащ, щхьэгъубжэ Iупхъуэ-хэр хужьыбзэу фIалъхьэ-жащ, актовэ залыр, спорт-залыр зыхуей хуагъэзащ. Гъэ къэси егъэджакIуэхэм-рэ еджакIуэхэм я анэ-адэ-хэмрэ мы лэжьыгъэхэр зэ-щIыгъуу, зэгурыIуэу зэда-

лэжь. Курыт еджапIэм и уна-

фэщI Хъубий Сэлимэ зэ-рыжиIамкIэ, нобэкIэ ре-монтым и IуэхукIэ еджа-пIэм зыхуигъэувыжа пщэ-рылъхэр нэгъэсауэ игъэ-зэщIащ икIи еджэгъуэ илъэсыщIэм гукъеуэншэу зэрытехьэным шэч къы-трихьэкъым.

КъинэмыщIауэ, унафэ-щIым къыхегъэщ икIи фIыщIэ яхуещI еджапIэм и къэбзэныгъэр зи пщэрылъ-хэр, илъэс псом а Iуэхум нэгъэсауэ пэрыта и лэ- жьэгъухэу Акъ Рае, Шы-бзыхъуэ Земфирэ, Дэбагъуэ Мадинэ, Байчорэ Iэсят, Хъуп-сырокъуэ Аксанэ сымэ. ЕджапIэм и кIуэцIым ира-щIылIэну зэгъэзэхуэжыны-гъэ лэжьыгъэхэр яуха нэ-ужь, абыхэм IуэхущIапIэм и щIыб блын джабэхэр къагъэщIэрэщIэж, щIэуэ сэху къытракIэ, и лъаб-жьэхэр цементыпскIэ щIа-шыж, пщIантIэр ягъэкъэ-бзэж.

— Мы лэжьыгъэр еджа-пIэм къыщызэзыгъэпэщ Хъубий БетIал и нэIэм щIэту лажьэ бзылъхугъэ-хэм я къалэнхэр нэсу ягъэ-

защIэ. Къапщтэмэ, ахэр нэхъ гугъу ехьахэм ящыщщ. ПщIантIэ кIуэцIым укъы-зэрыдыхьэу, уи нэр егъэ-гуфIэ еджапIэм и теплъэ хъуам. Абы къегъэлъагъуэ мыбдеж едгъэкIуэкIа ре-монт лэжьыгъэм мы бзылъ-хугъэ гупым я гуащIэу халъхьар зихуэдизыр. Дэт-хэнэ IуэхущIапIэм и лэ-жьыгъэр зэтегъэпсыхьа щы-хъур псоми я пщэрылъ-хэр нэгъэсауэ ягъэзащIэ-мэщ. Дэ дрогушхуэ ди еджакIуэ цIыкIухэри, абы-хэм я анэ-адэхэри, егъэ-джакIуэ гупри зы Iэпкъ-лъэпкъым хуэдэу дызэгу-рыIуэу дызэрызэдэлажьэм. Псом япэ ар лъабжьэ хуохъу сабийхэм ябгъэдэтлъхьэф щIэныгъэмрэ гъэсэныгъэм-рэ. ИкIи согугъэ дяпэкIи къытпэщылъ гъэ еджэгъуэ-хэм дызэгурыIуэу дызэдэ-лэжьыну, — къыддогуашэ и гупсысэхэмкIэ Хъубий Сэлимэ.

АСЛЪЭНЫКЪУЭ Мадинэ

Карачаево-Черкесская республиканская государственная бюджетная профессиональная образовательная организация «Аграрно-технологический

колледж»Лицензия № 119 от 17.09.2013г.Свидетельство государственной аккредитации №217 от 20.02.2015г.

ОБЪЯВЛЯЕТ ПРИЕМ СТУДЕНТОВ НА 2017-2018 УЧЕБНЫЙ ГОД ПО СЛЕДУЮЩИМ СПЕЦИАЛЬНОСТЯМ:

на базе основного общего образования (9 класс)и среднего общего образования (11 класс)

35.02.16 Эксплуатация и ремонт сельскохозяйственной техники и оборудования (срок обучения 3 года 10 мес. / 2 года 10 мес.);

Агрономия (срок обучения 3 года 10 мес. / 2 года 10 мес.);23.02.03 Техническое обслуживание и ремонт автомобильного транспорта (срок обучения 3 года 10 мес. / 2 года 10 мес.);35.01.13 Тракторист-машинист сельскохозяйственного производства (срок обу-

чения 2 года 5 мес. /10 мес.)23.01.17 Мастер по ремонту и обслуживанию автомобилей (срок обучения 2

года 10 мес./1 год 10 мес.);21.02.05 Земельно-имущественные отношения (срок обучения 2 года 10 мес. / 1 год

10 мес.);38.02.01 Экономика и бухгалтерский учет (по отраслям) (срок обучения 2 года

10 мес. / 1 год 10 мес.)20.02.02 Защита в чрезвычайных ситуациях (срок обучения 3 года 10 мес. / 2 года 10

мес.); Конструирование, моделирование и технология швейных изделий (срок обучения 3 года 10 мес. / 2 года 10 мес.);Зачисление в КЧР ГБПОО «Аграрно-технологический колледж» производится по

итогам собеседования (без вступительных экзаменов). Обучение бесплатное. Все студенты обеспечи-

ваются местами в общежитии, медицинским обслуживанием, стипендией. Юноши пользуются отсрочкой от призыва в ряды ВС РФ.Наш адрес: КЧР, Ногайский район, пос.Эркен-Шахар, ул. Некрасова,20 e-mail: profliceyl@mail.ru тел: 8(87870) 5-40-85, 5-42-79

щIэ къахуищIащ, апхуэдэ-уи я зэпыщIэныгъэм зиу-жьыну зэригуапэр къы-хигъэщащ.

Гъэмахуэ зыгъэпсэху-пIэм щызэхуэса адыгэ гу-пым зэгъусэу къызэрагъэ-пэща концертым Бурсэ и

Iэтащхьэхэр, ди лъэпкъэгъу-хэр, къалэдэсхэр кърихьэ-лIат.

ЕЗАУЭ Маринэ

2017 гъэм бадзэуэ- гъуэм (июлым) и 7-м Къэ-рэшей-Черкесым и щIы-налъэм «Автобус» опера-тивно-профилактикэ лэ-жьыгъэм щIидзащ. Абы и мурад нэхъыщхьэр — водительхэм гъуэгу ха-бзэхэр зэрагъэзащIэр къы-щIэгъэщынымрэ цIыхухэр къезышэкI шоферхэм яхь жэуаплыгъэр хэгъэхъуэ-нымрэщ.

ЩIыуэпсым и Илъэсым

Московскэ областым зэ-пеуэ щекIуэкIам Урысейм и къалэ зэхуэмыдэхэм къи-кIа, атлетикэ псынщIэмкIэ спортсмен 800-м нэс хэтащ. Ди хэгъуэгум щыщу зэпе-уэм зыкъыщагъэлъэгъуащ «Центр спортивной подго-товки КЧР» IуэхущIапIэм и гъэсэнхэм.

Апхуэдэу, Шаповалов Илья шабзэ дзынымкIэ дыжьын медалыр, Муссалевэ Аленэ «бег 400 метров с барье-рами» жыхуиIэ спорт лIэ-ужьыгъуэмкIэ дыщэ меда-лыр, Челнаков Костя мет-ри 110-рэ къэжэнымкIэ е 5-нэ увыпIэр къахьащ. Къи-нэмыщIауэ, ехъулIэныгъэфI-хэр къагъэлъэгъуащ Дю-мин Виталий, Батчаев Илас, Дюминэ Еленэ сымэ.

Къэрэшей-Черкесым ат-летикэ псынщIэмкIэ и ко-мандэ къыхэхам и гъэса-кIуэ Вяльцев Валентин зэ-рыжиIамкIэ, ди республи-кэм щыщ спортсменхэм ехъулIэныгъэфIхэр къагъэ-лъэгъуащ. Иджы абыхэм Жуковскэм деж щекIуэкIы-ну Урысейм и чемпиона-тым зыхуагъэхьэзыр.

УЭЗАЕ М.

Спорт

СэмэгумкIэ къыщегъэжьауэ: Байчорэ Iэсят, Шыбзыхъуэ Земфирэ, Акъ Рае, Хъупсырокъуэ Аксанэ, Дэбагъуэ Мадинэ сымэ