1

-------------------------------- -------------------------------1 - d#. k su s v k sF k a cY k s Y; k ln ~x q: apk

t;t;dkj vlks ! fo'okps Hkw"k.k] vkf.kdY;k.kkps Hkk aMkj vl.kkÚ;k vkGanhirhKkunsokapk t;t;dkj vlks !2 -gs xqjks] rqeP;keqGsp vkEgkayk vkeP;k

varjkr vl.kkÚ;k oSÚ;kaph vksG[k gksbZy]R;keqGs vkeP;k gkrwu gks.kkÚ;k pqdk VGrhy-vkf.k iq<s gks.kkjs nq%[k nwj gksbZy-3 - lo k Z adM wu lke k U;r % g k s . k k Ú; k

pqdk gksm u;s ;klkBh rqeP;kp d`isusfu:i.k djrks- rqEgh tls ekÖ;kdMwu onowu?;ky] rlsp eh cksysu- ;krhy deh vf/kd]lk/kqtugks] rqEgh {kek djk-4 - loZ izeknkaph vkJ;Hkweh 'ksoVh ,dp

vkgs rh Eg.kts vfo|k! fgP;k osxG~;kv fLr Ro k P; k v k H k kl ke qG s txUu k;dijes'ojkykgh 'kfDrLo:i Ogkos ykxys-5- 'kq) cks/kkf'kok; ftyk nwj dj.;kph

'kDrh LoxZ] e`R;q] ikrkG ;k f=Hkqoukrdks.kkykgh ukgh] frykp vfo|k EgVys tkrs-6- loZ izeknkae/;s eksB~Bk vkf.k eq[; izekn

Eg.kts Lor%P;k vkReLo:ikpk] folj iMwufo'okdkj ikg.ks] gk gks;-7 - ;k e wyHk wr i zeknkP;k vk/kkjkojp

dksV~;ko/kh vijk/k ?kMr vlrkr- gs feRkzk]R;karhy dkgh FkksMk'kk izeknkaps ;Fkk'kDrho.kZu d:-8- c)] e qeq{k q vkf.k e qDr ;k rhugh

voLFkkae/ks dkGkuq:i iqIdG vijk/k ?kMrvlrkr- ,o<sp uOgs rj oSjkX;kokpwu eqDRkgks.kkjkps gkrwugh izekn ?kMr vlysysvk<Grkr-9 - vk/khp c)] R;krgh 'kkL=kps laLdkjgh

ukghr v'kk iq#"kkus Lor%P;k lq[kklkBhyksdka'kh oSj dj.ks] gk ,d izekn gks;- fo"k;klDrkaps izekn10 - fo"k;klDr iq#"kkadMwu gks.kkjs izekn

JksR;kauh lko/k gksowu ,sdkos-11 - eu ke /; s fo " k; o klu k fue k Z . k

>kY;kcjkscj iRuhPkk vkoMhus miHkksx ?ksrks]

vijk/k fopkjAA izekndYyksGAA

Jhxqykcjkoegkjkt fojfpr ia/kjkO;k ;"Vhrhy xzaFk

ikej&mikld&Kkuh&HkDr;katdMwu gks.kkjs vijk/k-

2

vkf.k vkiY;k lk/kqRokcn~ny tks lUekukphbPNk djrks] rks izeknh vkgs-23 - ^tks czg~e tk.krks rks czkg~e.k* gsp ,d

okD; mPpk:u] tks czkg~e.kkl ;ksX; vlsdks.krsgh deZ djhr ukgh vkf.k Lor%P;knsgkykp tks czkg~e.k ekurks] rks izeknhp vkgs-24 - eukr dkeHkkouk tkx`r >kY;k &cjkscj

dsOgkgh tks iRuhPkk miHkksx ?ksrks] ek= laadVvkY;koj frps j{k.k vkf.k ikyu bZ'oj djhy]vls Eg.krks vkf.k Lor% ek= lnSo fHkowujkgrks] rks izeknh gks;-25 - eu ,dkxz djkos] gkp ,d vkxzg /

k:u tks lnSo Hkkax] xkatk ;kaps lsou djrks]rks izeknh gks;-ftKklwps izekn26 - vkrk ftKklwdMwu gks.kkjs izekn lko/

k fpRrkus ,sdkos-vkiyk vf/kdkj ulrkauk tks ikjekfFkZd

eksBsi.kkpk vkao vk.krks] rks izeknh gks;-27 - okbZV okluk euke/;s mBrkp tks

Lor%p eh czg~eKkuh vkgs] vls Eg.kowu ?ksowuekrsleku fL=;kapk iRuhizek.ks miHkksx ?ksrks]rks izeknh gks;-28 - vaxke/;s {kerk vlwugh d/kh czg~e/

;ku ,dkxzfpRrkus djhr ukgh-vkf.k ^eyk vfHkeku ukgh* vls nk[kfo.;klkBhfHk{kk ekxr fQjrks] rks izeknh vkgs-29 - bZ'oj vkiY;k lkeF;kZus ek>k m)kj

dj sy ] vl s Eg. k wu t k s nxMkizek.ks iMwu jkgkrks] Lor% iz;Ru djhr ukghvkf.k brj yksdkaukgh nSo] u'khc] izkjC/k;kaapkp mins'k djhr vlrks] rks izeknp vkgs-30 - T;kps oSjkX; vfr fr[kV Eg.kts Qkjp

dMd vkgs] T;kP;k'kh R;kps ofj"B yksdghHkhrHkhrp cksyrkr- rlsp 'kkL=krlq)k T;kP;kdMd vkpj.kkfo"k;h vk/kkj lkaiMr ukgh]rks izeknh vkgs-31 - T;kph {kek vR;ar nq/kZj vlrs- nqtZukauh

Lor%leksjp dsysyk /keZPNy ^eh {kek'khy*Eg.kwu pqipki cxG~;k& lkj[kk igkr jkgrks-fojks/k djhr ukgh] rks izeknh vkgs-

i.k frps ikyuiks"k.k dj.;kph tckcnkjhek= frP;k fiR;koj lksiforks] rks izeknhgks;-12 - laiRrh feGfo.;klkBh tks brds

thokps jku djrks dh] Lor%P;k jksxkadMsghR;kps y{k ulrs- ex rsFks iq=kfndkadMs rksy{k dksBwu ns.kkj! rks izeknh gks;-13 - tks ck;dksP;k Hkkokaps ikyu iks"k.k

djrks vkf.k vkiY;k vkbZ ofMykauk ek=t so wg h ? k kyhr ukgh ] v' k k i q# " k kp hekufldrkp loZ izeknkaps mRifRrLFkku vkgs14- fo"k;kLkDr yksdkaps nksu izdkj- ,d

ew[kZ vkf.k nqljk tk.krk- ;ka nks?kkapsgh izeknukuk izdkjps vlrkr-15 - ,[kk|k ijekFkZ ekxkZoj J)k Bsoyh

Eg.kwu tks osnokD;kapk lq)k vuknj djrksvkf.k dsoG ea=nkR;kps ik; /kjrks] rks ,dizekn vkgs-16 - vkiY;k dqGkr iwohZiklwu f'koksikluk

vlyh rjh vkiY;k eqykpk uk;Vk cjk>kyk Eg.kwu tks earjysyk nksjk] xaMk xG~;kr?kkkyrks] rks ,d izeknhp vkgs-17 - vki.k Lor% ,dkn'kh djk;ph] vkf.k

rkUg~;k ckGkyk miokl Eg.kwu nw/kgh fiow|ko;ps ukgh] gk izeknp vkgs-18 - lk/kwps xq.knks"k ikgw u;s] Eg.kwu R;kauh

lkafxrysys osnfo#) opu ,sdwu ?ks.ks] gk,d izeknp vkgs-19 - vkiys 'kkLrzfo#) okx.ks pqdhps vkgs]

;kfo"k;h 'kkL= ikgwugh pwd ekU; u djrk:<hykp izek.k ekurks] rks izekn vkgs-20 - vkiyh vkbZ dtkx vkgs] gs tk.kr

vlwugh] vkf.k rh vkiY;k ck;dksykyk O;FkZNGr vkgs] gs ikgwugh] ekrH̀kfDreqGs vkbZykFkksMs lq)k u cksy.ks] gk izeknp gks;-21 - ek>h vkKk ikGkoh Eg.kwu iRuhyk

nson'kZukyk tkm nsr ukgh-rlsp mxkpp nqlÚ;kaph fuank djrks] rksizeknh vkgs-22 - eukrwu tks i w.k Z fojDr ulwugh

vfrFkhapk lRdkj dj.;klkBh Eg.kwu vkiY;kdqVqackyk mik'kh Bsorks]

3

32 - R;kph n;k brdh mrw tkrs dh] ok?kkykxk;hpk uSos| nk[kforks- ck;dks&eqykaoj brdhn;k djrks dh] rheqGs ijekFkkZdMs nqyZ{k gksrs]rks izeknh gks;-33 - tks lrr vlk vgadkj ckGxrks dh]

ekÖ;kf'kok; nhunqcG~;kaps izR;{k bZ'ojlq)kj{k.k dj.;kal leFkZ ukgh vls letwu] loZrzczg~erRo vlwughs] R;kP;k vkRe[kq.kkgh tkslksMwu nsrks] rks euq"; izeknh vkgs-34 - vki.k vkReKkuh vkgks] v'kk FkkVkr]

R;k KkukP;k cGkoj leksjP;k nq%[kh euq";kykR;kps lkaRou djrkauk lkaxrks dh] ^mxkpp'kksd] nq%[k d: u;s] dkj.k 'ksoVh lokZaukpej.k vkgs* vls Eg.k.kkjk izeknh gks;-35 - Loiz;Ru u dj.kkjk] vkGlkeqGs dsoG

xq#d`isoj folacwu jkg.kkjk o ;ksX;rk ufeGfo.kkjk& d/khdkGh lk/kqiq#"k HksVrka{k.kh]tks ,dne ^eukpk fujks/k dlk djkok\* gspfopkjrks rks izeknh vkgs-36 - vkiY;k 'kjhjkoj tks izse djrks vkf.k

rksaMkus ekrz czg~e fujkdkj vkgs] vls cksyrksvkf.k tks cyiwoZd ewrhZiwtspk mPNsn djrks]rks izeknh vkgs-37 - vki.k thoueqDr u gksrk] iziap vkf.k

ijekFkZ nksUgh lk/kkos] vls eq[kkus Eg.krks] rksizeknh gks;-38 - fookg u djrk jk=h ek= Lo;aHkk sx

?ksrks vkf.k fnolk txkdMwu czg~epkjh Eg.korks]rks izeknh vkgs-39 - eh eksBs /keZdk;Z djrks vls tks lrr

Eg.kr vlrks- i.k v/kehZ yksdkauk fHkowuLor%p /kekZpj.kkpk ladksp djrks] rks izeknhgks;-vkf.k vkiY;kp /keZca/kwr ijLij }s"k fuekZ.k

djrks] rks izeknh gks;-40 - dsoG xq#opukoj fo'okl Bsorks vkf.k

xq:aP;k cksy.;krwu lkaxko;kps jkgwu xsysysnqlÚ;kaps pkaxys xq.kgh tks nqjkxzgkeqGs ?ksrukgh] rks izeknh gks;-

eS=his{kkgh ukrs eksBs vkgs] vls tks ekurks]rks izeknh gks;-41 - vki.k feGfoysY;k fo|sP;k vgadkjkus

tks cMcMr vlrks] vkf.k ew[kZ i.k uhfrekuvlysY;kyk vkiY;k fo|kcYkkus tks nks"khBjforks] rks izeknh vkgs-42 - n`< oSjkX; vkf.k Kkukfo"k;h eukus FkksMs

lq)k fparu u djrk] tks loZ /keZ gs oSfnd /kekZleku vkgsr] vls Eg.krks rks izeknh gks;-43 - czg~eKkukph izkIrh >kY;kuarj lq)k tks

Eg.krks dh] 'kwnz o.kkZP;k O;DRkhyk czkg~e.ktUe feGkY;kuarjp eqDrh feGsy] vlkLor%P;k mPp o.kkZpk vgadkj vlysyk] rksizeknh gks;-44 - vkiyk /keZ osnkuqlkj vlwugh rks lksMwu

|ko;kpk vkf.k yksd T;k /kekZyk ekurkr rks/keZ Lohdk:u vki.k Hkw"k.k ekuk;ps] gk izekngks;-45 - vkiys ukao eksBs vkgs ;k Hkjao'kkoj

,[kk|k filkV dq«;kizek.ks T;kps okx.ks vkgs-vkf.k ftHksyk voMsy rs vkf.k leksj ;sbZy

rs Hkkstu tks] rks izeknh gks;-46 - Lor%ph iRuh vlwugh tks nqlÚ;kP;k

iRuhdMs igkrks] rks izeknh gks;- euke/;s fojDrhpk FkksMklq)k va'k ulrkauk

tks LokfHkeku lksMwu nsrks]

rks izeknh gks;-vkf.k eh loZO;kid czg~Ek vkgs- vls yksdkauk

tks vksjMwu lkaxrks] rks izeknh gks;-47 - vkiY;k bafnz;kaps yGs iqjforks vkf.k

bdMs izk.kk;kekps pkGs djrks vkf.k yksdkaukJ)k Bsok;yk lkaxwu tks HkksG~;k HkkcM~;kaukQlforks] rks izeknh vkgs-48 - 'kkLrzkrhy T;k 'kCnkaeqGs lRRo xq.kkph

o`)h gks.;kl cG feGrs] R;k okD;krhy 'kCnkapsvFkZ O;kdj.kkP;k vk/kkjkus foijhr d:ulkaxrks] rks izeknh gks;-49 - loZ osn'kCnkapk vFkZ dks.krk& rj ,d

ijekRek vls mRrj |ko;kps vkf.k R;kr

4

fo.e w= k fn lkj[;k ' k Cn k ap kgh v arH k k Zodjko;kpk( gk izekn vkgs-50 - nqlÚ;kyk oSjkX;kph izkIrh Ogkoh Eg.kwu

R;kyk f'kGs vUu tsok;yk |k;ps vkf.k vki.kLor% lgu'khyrk Eg.k wu fHk arhr fp.k wu?;ko;kps] gk ,d izekn vkgs-51 - 'kkL=kus lek/kku gk sr ukgh Eg.kwu

ijekFkZ lk/kr ukgh- vkf.k ikfgts vlysysfo"k;gh feGr ukghr- vkf.k R;keqGs vkRe?kkrdj.ks ghp eqDRkh vkgs] vls eku.kkjk izeknhgks;-52 - tks vkoMhus ijekFkkZps fu:i.k ,sdrks]

;ksxkH;klkph vkoM nk[kforks] i.k izR;{kkrekrz fu:i.k ,sdrkuk ,dkxzrk dj.;k,sothmxkpp dkM~;k eksMhr clrks] rks izeknh vkgs-53 - vkiY;k nsgkyk d"V iMw u;s Eg.kwu

HkDrhykp eqDrhps vR;ar lksis lk/ku ekurks]>ksiwu /;ku djrks vkf.k /;ku djrk&djrkptks lq[kkus >ksih tkrks] rks ,d izekn vkgs-54 - 'ke&nekfn lk/k.;klkBh >ksi /kM ?ksr

ukgh vkf.k Hkwdspk fujks/k d:u mik'kh jkgrks-xq#lsoslkBh alq)k ;ksX; jkgr ukgh] rks ,dizekn vkgs-55 - tks xq# f'k";kP;k eukps neu u djfork]

f'k";kph dlwu 'kkfjfjd ijh{kk ?ksrks vkf.krh ?ksrkauk f'k";kyk vko';d rso<s vUuik.khgh?ksow nsr ukgh- rks xq# izeknhp ekukok ykxsy-56 - vkiys ln~xq# tsaOgk osnkuqlkj mins'k

djrkr rsaOgk ew[kZ lk/kd R;krwu tM&psrukpkfoosd djhr ukgh- myV peRdkjkaph vis{kkdjrks] rks ,d izekn vkgs-57 - tks tMRo] 'kwU;Ro] funzk o lek/kh

;kauk lk[ksp letwu eks{kkph mis{kk djrks rksikikpk fu/kh letkok-58 - dks.krsgh eksBs ladV vkys ulrkauk

fdaok vkiRrhpk dkG ulrkauk tks tk.kwucqtwutkfrHkz"V gksrks] rks izeknh gks;-59 - dsoG deZdkaMkpk vkxzg /k:u uke

ekgkRE;kyk] ukekP;k 'kDrhyk dsoG [kksVhLrqrh Eg.krks( vkf.k nqljk] dsoG ukekpk

vkxzg /k:u vkiys ts o.kkZJe/kekZpk R;kxdjrks] vls gs nks?ksgh izeknhp gksr-60 - tks Lor%yk eksBk jfld letwu fouksnkus

vkbZph ps"Vk djrks vkf.kvkiY;k fofp=i.kkus brj yksdkauk =kl

gksbZy vlk okxrks] gs nks?ksgh izeknhp gksr-61 - tks yksdkaph laxrh /k:u rj jkgrks

i.k R;kapk }s"kgh djrks-cjs] ,dkarkr jkfgyk rj /;ku djk;ykfg

clr ukgh] #lwu clrks] ukghrj ik; il:u>ksirks] rks ,d izekn vkgs-62 - izkIr >kkysys lq[kkps loZ izdkjps Hkksx

vkoMhus Hkksxk;ps vkf.k nqlÚ;kyk ek=] QGkphvk'kk /k: u;s] Eg.kwu fu"dke lk/ku lkaxk;pso ldke mikluk dj.kkÚ;kaph rksaM Hk:ufuank djk;ph] rks izeknh vkgs-63 - tks iksVkrwu vftckr fufjPN ulrks]

i.k dks.kR;k rjh ykHkkP;k bPNsus fufjPNfgrdrkZ Eg.kts vkIr vlY;kps Hkklforks] rks,d izekn vkgs-HkDrhf'kok; vga&czg~ekfLeP;k dsoG xks"Vh

djrks] rks izeknh gks;-64 - v'kkizdkjs ftKklwps vijk/k eh fo'kn

d:u lkafxrys-vkrk lk/kusrhy gks.kkÚ;k pqdk ,sdk-

lk/kusrhy izekn65 - xq#okD; fadaok 'kkLrzokD;krhy eq[;

okD; dks.krs] xkS.k okD; dks.krs] gs y{kkr u?ksrk] tks nksUgh okD;s leku ekuwu R;kapkleUo; dj.;kkph bPNk djrks] rks izeknhgks;-66 - J qr h v k f . k Le `r h ; kr tj

ijLij fojks/k okVyk rj osnokD;kapk ladkspd:u Eg.kts osnkauk xkS.k Bjowu Le`rhrhyokD;kauk izek.k let.kkjk izeknh vkgs-oknkps osGh mRrji{kkis{kk iwoZi{kkykp ;ksX;

letrks] rks izeknh gks;-67 - iw.kZ fo"k; Jo.k dj.;kiwohZp FkksMsls

,sdwu] R;kojp vkiY;k dqcq)hus 'kadk dj.ksizekn vkgs-

5

68 - J) su s vu sd yk sd rjy s ] v k f. kLor%dMwugh 'kkLrzkuqlkj vkpj.k gksr ukgh]v'kkosGh 'kkL= ikgwu ns[khy tks :<hykpekurks] rks izekn gks;-69 - r Roe fl b - p kj o sn kr hy pkj

egkokD;kauh vijks{kKku gksr ukgh vls tksEg.krks] rks izekn gks;-ewGxzaFkkojhy Hkk"; u ikgrk ewwG xzaFkkaoj

Vhdk djrks] rks izekn gks;-70 - i z R; { k e wyx a z F k let wu ? k so wug h

Hkk";dkjkps Jqfrfo#) ys[ku izek.k eku.ks]gk izekn gks;-72 - lkjxzkgh n"̀Vhsus loZ /kekZrhy tks mRre

va'kkaps xzg.k djrks] i.k ladVkP;k vkiRdkGh/kekZrhy HkkaM.k ek= lksMfor ukgh] rks izekngks;-73 - bZ'oj tksi;Zr mins'k djhr ukgh]

rksi;Zar eqDrh feG.kkj ukgh- vls Eg.kwu tksxq#e/;s thoi.kk vkgs] vls ekurks] rks izeknhvkgs-74 - Hkk"kkarj lksis vkgs] vls Eg.kwu tks osnkaps

iz;kstup ekuhr ukgh] rks ,d izekn vkgs-laLd`r fo|sps tks j{k.k djhr ukgh] rks

izeknhp gks;-75 - dsoG osnxzaFkkpkp vkxzg /k:u brj

Hkk"kkxzaFkkph cGsp fuank djrks] rks ,d izeknvkgs- lk/kqiq#"kkpk dsoG tkrho:u }s"k dj.kkjk

rks izeknh vkgs-76 - ,dnk o sn k ar , sd wu v kiY; k

nsgkgadkjkykp vkRek letrksvkf.k ,sdysY;k osnkarkph iqUgk iqUgk mtG.khgh

djhr ukgh] rks ,d izekn vkgs-77 - osnkarJo.k dls djkos ;kps 'kkLrzkr

lkafxrysys fu;e lksMwu nsowu osnkarkps Jo.kdjrks] rks ,d izekn vkgs-LoRk% iz;Ru u djrk QGkP;k izkIrhlkBh tks

Qkj mrkohG vlrks] rks izeknh gks;-

78 - thokf'kokaps v}Sr letkowu nsrkuk}Srokpd 'kCnkaP;k okP;kFkkZpk vk/kkj ?;kokykxrks] i.k letkowu ?ksrkuk ekrz y{k.kkdjkoh ykxrs- &vls vlrkuk okP;kFkkZojpHkj nsowu thos'ojkaps }Srp LFkkiu djrks- vkf.krkRi;kZus let.kkÚ;k vFkkZyk dfYir letrks]rks izeknh gks;-79 - v'kkizdkjs Jo.kkrhy izeknkrwu FkksMs

izekn eh rqEgkayk lkafxry-s vkrk euuizeknlko/k gksmu ,sdk-

euu izekn80 - izR;{k] vuqeku] vkIropu] Lo;a vkfn

izek.kkarwu T;k KkuklkBh ts izek.k vko';drs u ykork] Hkyrsp izek.k yko.ks] rks izekngks;-dsysY;k leUo;kpk tks dqrdZ d:u ladksp

djrks] rksgh izeknh vkgs-81 - d k s . k R; kg h in k F k k Zp s v fLr Ro

ekuY;kf'kok; R;k inkFkkZpk vHkko ekurka;sr ukgh- R;kizek.ks bZ'ojkps vfLrRo ekU;dsY;kf'kok;& R;kpk vHkko eku.ks] U;k;laxrEg.kts rdZlaxr ukgh- R;keqGs bZ'ojkpk vHkkoLohdkj.kkjk izeknh gks;-rlsp] loZ tk.k.kkjk loZK dks.kh vlrks] gs

tks ekUkhr ukgh] Eg.kts bZ'ojkykgh loZKRotks ekuhr ukgh] rks izeknh gks;-82 - bZ'oj txkps dsoG fufeRr dkj.k vlwu

miknkudkj.k R;kgwu osxGs vkgs] vls }Srekuwu v}Srkpk ladksp djrks] rks izeknh gks;-nqlÚ;kyk J)ktM] eancq)hpk vkgs] vls

Eg.k.kkjk izeknh gks;-83 - th oLrq izR;{k fnlrs] R;k fBdk.kh

vuqekukph vis{kk djrk s] vkf.k th oLrqvuqekukusp dGrs rsFks ek= izR;{kizek.kkphvis{kk djrks] rks izeknh gks;-84- i zR;{ k&i ze k. kku s vYi Kku gk sr s -

vu qeku&i zek.kku s lkekU;kp s Kku gk sr s -'kCn&izek.kkus oLrqfo'ks"kkps Kku gksrs(

6

Ã&vls vlwugh 'kCnku s Ks; inkFkk Zp s

fo'ks"kKku gksr ukgh] vls tks Eg.krks] rksizeknh gks;-85 - vfo|k vlks dh vfo|sph fuoR̀rh vlks]

rh i zR;{ki zek.kku s letr ukgh- 'kCnku slkafxrY;kf'kok; vfo|s laca/kh [kjs dk; rsdGr ukgh- vls vlwugh vkIropu:ih'kCnizek.kkis{kk izR;{kizek.k tks Js"B ekurks]rks izeknh gks;-86 - bZ'oj vkf.k tho nksUgh izR;{k izek.kkus

Eg.kts bafnz;kauh xkspj ukghr- rjh izR;{kizek.kkP;k fdaok izR;{kkoj vk/kkfjr v'kkvuqekukP;k vk/kkjkus tho vkf.k bZ'ojkrvkxzgkus Hksn LFkkiu djrks] rks izeknh gks;-87- vuqekuizek.kkus xksRoknh tkrhph Eg.kts

lkekU;kph fl)h gksrs- lkekU;Ro o tkfrRo,dp vkgsr- ijarq R;krgh vuqekukus tks HksnLFkkiw igkrks] rks izeknh gks;-88 - txfUeF;rsfo"k;h loZ 'kadkapk ifjgkj

dj.kkjk ,deso LoIukpk n"̀VkUr vkgs- rjhns[khy vkxzgkus txrkyk lR; ekurks] rksizeknh gks;-89 - ;kizek.ks euukrhy izekn vkgsr] vkrk

fufn/;klukrhy izekn ,sdkos &

fufn/;klu&izekn90 - MksG~;kae/;s cksVa ?kkrY;koj MksG~;kaleksj

>xex&>xex fnlrs] R;k n`“;kykp tks vkRekekurks] rks izeknh gks;-91- 'oklksPN~oklk lkscr lksga vkf.k gal%

vlk ^vtikti* earz vlrks- rsFks earzk ,soth'oklksPN~oklkykp eq[; ekurkss vkf.k tMvl.kkÚ;k ok;wykp vRek ekurkss] rks izeknhgks;-92- ijekRek lokZaiklwu vfyIr vkgs] gs

tk.kwugh] tks Lo:ikyk fol:u] ehi.kkojvk:< gksmu] g"kZfo"kknknh lq[knq%[kknhapk Hkksx ?ksrks]rks izeknh gks;-93- ^^lek/khP;k voLFksr vkRek 'kq) vlrks

i.k O;qRFkkun'ksr ekrz rks c) gksrks** vls

lkaxwu lrr /;ku djkos] vls Eg.k.kkjk izeknhgks;-94- txke/;s ,dkgwu ,d Js"B yksd vlrkr]

rsOgk vkiY;kyk >kkysys Kkup fu%la'k; vkgsd' kko:u\ vlk la' k; ?k smugh] l ao;>kkY;keqGs] tks /;ku djhr clrks] rks izeknhpgks;-95 - /;ku djrkauk [kwi d"V gksrkr Eg.kwu

tks FkksMkosG euksjatu Ogkos Eg.kwu pOgkV~;kojclwu lkjhikV [ksGrks] rks izeknh gks;-96- lek/kh lk/krkuk y;&fo?u vkys vlrk

tks eukyk ;ksX; cks/k d:u vkojr ukgh]lek/khrhy fo{ksi nwj djhr ukgh] d"kk;fo?unwj djhr ukghs] rks izeknh gks;-97 - lek/khr jlkLokn ukaokps fo?u Eg.kts

vkRekuankph tk.kho mByh vlrk] tks gfjHkDrhdjhr ukghs] rks izeknh gks;- vkf.keh c zg ~e tk.ky s Eg.k wu vkRerRRo kyk

nsgkgadkjki;Zar [kkyh vk.krks] rksgh izeknhgks;-98 - lek/khr ukuk fo?us mBrkr Eg.kwu tks

lek/khlkBh clrp ukgh] O;qRFkkukrp jkgrkso eu ,dkxz dj.;kpk T;kyk =kl okVrkss]rks izeknh gks;-99 - eyk xq# fdaok larlTtu Vksdrhy]

lk/kuslac/kh fopkjrhy] Eg.kwu tks R;kaP;kleksjp ;sr ukgh] vkf.k dks.kkyk lk/kusrhyvMp.kh dkgh u fopkjrk eukph O;FkZ dqpac.kkd:u ?ksrkss] rks izeknh gks;-100- vH;kl djrkauk T;kPks eu papy gksrs]

lk/kuk djrkuk vkuan feGkyk vlrka T;kyk[kwi >ksi ;srs] rks lek/khrhy iw.kkZuan rj izkIrdjhr ukghp] i.k R;k[kkypk d`f=ejhrhusfeG.kkjk lkfRod lksToG vkuangh R;kyk feGrukghs] rks izeknh gks;-101- ;ksxkph dks.krhgh izfdz;k djks i.k

vko';d vlysys vkREk/;ku ekrz djhr ukghvkf.k R;klaca/kh cksyr jkgwu dsoG mgkiksgdj.;kr vkiys eu xqaro.kkjk izeknh gks;- ;kizek.ks fufn/;klukrhy izekn ikfgys- vkrk

vfojDr eqDrkps izekn ikgw &vfojDr eqDrkps izekn

7

101- vkREkKkukus lqcq) >kysyk vlwulq)kfo"k;kapk miHkksx ?;kok Eg.k.kkjk izeknh gks;-103- Kku >kY;kojgh tks Kkukphp mis{kk

djrks vkf.k fo"k;kaoj vklDr vlrks] rksizeknh gks;-104- fo'okfe=kaP;k riksHkaxkps izek.k nsmu]

^^ek>s izkjC/k vkgs** vls Eg.kwu fo"k;kapk Hkskx?ksrks] rks izeknh gks;-105- czg~eKku gksmulq)k ^^rhFkZ {ksrzkP;k

fBdk.khp eR̀;w >kYkk rjp eqDrh feGrs** vlscGsp eukr /k:u Bsorks] rks izeknh gks;-106- rRk~ ROke~ vfl ;k egkoD;krhy frUgh

inkaps feGwu ts ia/kjk izfrca/k vkgsr rs ns[khyizeknkarp vUrHkZwr gksrkr-gs izfrca/k osnkUrinkFkksZn~ns'knhfidsr ;"Vh

13 e/;s o.kZu dsys vkgsr&

8

108- izkjC/kkuqlkj dka gksbZuk] lq[kHkksx feGkos

v'kh vklDrh ulkoh- bPNk ulrkgh lq[kHkksxHkksxkosp ykxys rj R;kcn~ny [kar ekukoh- gsrRRo tks foljrks rks izeknh gks;-109- ojhy izdkjps vfojDr eqDrkps izekn

vki.k ikfgysr- & vkrk HkDrhr gks.kkjs izeknikgw&

HkDrhrhy izekn110- ^gs bZ'ojk] eh rq>kp vlwu vR;ar nhu

vkgs-* ijes'ojp ek>s vKku nwj djhy] vlsEg.kwu tks vkG'kh uqlrk clwu jkg.kkjk izeknhvkgs-111- f'kokpk }s"k d:u tks fo".kwyk Hktrks-

fo".kwph fuank d:u tks f'kokph HkDrh djrks-vkf.k&tks lk/kqiq#"kkis{kk nsokP;k izfresl ofj"B

ekurks] rks izeknh- gks;-112- lokZae/;s bZ'oj vkgs] vls Eg.kwu tks

ok?kkleksj mHkk jkgrks vkf.k ek>s j{k.k djkosEg.kwu bZ'ojkykp d"V nsrkss] rks izeknh- gks;-113- FkksMklk lk{kkRdkj >kyk Eg.kwu tks

R;kiyhdMhy vuqHkokaps ekxZ nk[kfo.kkÚ;k'kkLrzkl ekuhr ukgh- rlsp Lor%gwu fHkUu vl.kkÚ;kauk rqPN

ekurks] rks izeknh- gks;-114- ek>~;k vksG[khuss ukjk;.k rqEgkyk rk:u

usbZy] vls lkaxwu tks HkksG~;kHkkcM~;k yksdkaukQlforks] rks izeknh gks;-

9

115- T;kizek.ks vtZqu l[;HkDrheqGs Jhd`‘.kkuslkafxrysyh xhrk foljyk] R;kizek.ks bZ'ojkP;kl[;HkDrhP;k uka aokuss s R;kph vkKk ns[khyeksMrks] rks izeknh gks;-116- T;kizek.ks lR;Hkkek xokZus loZ foljyh

gksrh R;kizek.ks] eyk Hkxoarkpk lk{kRdkj >kyk]vls Eg.kwu _"khaP;k 'kkLRkzopukauk tks ekfurukgh] rks izeknh gks;-117- okRlY;HkDrheqGs Hkxoku~ nsodhps iqrz

>kys] vkf.k frph lgk eqys vk.kwu fnyh- ;kHkjao'kkoj ^eh okRlY;HkDrh djrks ek>hghdkeuk iw.kZ dj* v'kh nsoktoG ;kpuk djrks]rks izeknh gks;-118- okRlY;HkDrhr vkKk eksMY;k xsY;keqGs

nsokdMs ts xq#Rokps eksBsi.k vlrs rsp rqVwutkrs- R;keqGs nso& HkDrkaph ewyHkwr vlysyhvkReSD;kph xksMh fo?kVu ikors- Eg.kwu vlsdj.kkjk izeknh gks;-119- fojks/kHkDRkh dj.kkÚ;k jko.kkyk eqDrh

ns.kkjk Jhjke feGkyk Eg.kwu &jko.kkizek.ksfojks/k HkDrh djkoh Eg.kwu Lor%e/;s lkeF;Zulrkauklq)k bZ'ojkpk }s"k djrks] rks izekngks;-120- tks fuxZq.kkfo"k;h la'k;h vlrks vkf.k

czg~eKkukeqGs lxq.k lkdkjkph HkDrhgh xekowuclrks- nksUgh xekoY;keqGs T;kps vUr%dj.klnk f[kUu vlrs] rks izeknh gks;-121- e k / k q; Z H k Dr h djr ku k t k s eu kr

xksfidkfnfo"k;h lorheRlj ok<orks] vkf.k&LrzhP;k ifriazsekr 'kkjhfjd izsekf'kok; vlysyhvks< Eg.kts vkR;fUrd ijeksPp mRdVrk lksMwunsowu] nsokph ;kstuk O;kogkfjd eSFkquke/;sdjrks] rks izeknh gks;-122- iqu% rls d:u yksdkargh lkaxr lqVrks-

vkR; afrd izsekph vkoMh Eg.kts v'kjhjhizsekrhy mRdVrk d'kh tksiklkoh] gs T;kykdGr ukgh] rks izeknh gks;-123- loZ izeknkae/;s lokZr eksBk izekn Eg.kts

ts ts rks djrks rs rs loZ yksdkauk lkaxrksavkf.k Lor%dMs eksB~;k drZR̀okpk vko vk.krks]rks lalkjca/kukr vMdysyk egkizeknh gks;-

124- v'kkizdkjs vuar izdkjps] iq"dG izekn;k txkr vkgsr- rs lkaxrkauk gtkj eq[kkaP;klglzQ.khyk lq)k ekSu iMsy-125- rFkkfi ;k izeknkalkj[ks vk.k[kh brj

izekn vksG[kkos o prqj yksdkauh lko/k OgkosEg.kwu eh ojhy izekn FkksMD;kr lkafxrys-126- gs d`ikGs] fo'oekrs] Kkus'oj tuuh;s]

izeknleqnzkr lkaiMysY;k eyk gkr /k:u ckgsjdk<-JhKkus'oj ek; ekmyhA fr;sph oanquh ;qxyikmyhAdforkdqlqeekG vfiZyhApj.kh lqiszesAA 127-

gfj%vkse~ rRlr~ JheRln~xq# Kkus'oj d̀ikizlknsvksohNanc)sdfri;izeknfu:i.ka uke izekndYyksG% laiw.kZ%AA

AAJhln~xq#Kkus'ojegkjktkiZ.keLrqAA

AA 'kqHka HkorqAA

10

11