Post on 19-Sep-2018
WYKWYKŁŁAD PIERWSZY:AD PIERWSZY: PODSTAWYPODSTAWY
EPIDEMIOLOGIIEPIDEMIOLOGIIProf. dr hab. med. Jan E. Zejda
SUM -
WLK ‘2011
! UWAGA
!
SLAJDY WYBRANE I ZMODYFIKOWANE
POD KĄTEM PREZENTACJI W INTERNECIE
TRETREŚĆŚĆ WYKWYKŁŁADUADU•
Definicja, podział
i zastosowania epidemiologii
•
Korzenie współczesnej epidemiologii
•
Źródła informacji w epidemiologii
•
Wiarygodność
pomiaru w epidemiologii
epi
demos logos
TRETREŚĆŚĆ WYKWYKŁŁADUADU•
Definicja, podział
i zastosowania epidemiologii
•
Korzenie współczesnej epidemiologii
•
Źródła informacji w epidemiologii
•
Wiarygodność
pomiaru w epidemiologii
epi
demos logos
DEFINICJA EPIDEMIOLOGIIDEFINICJA EPIDEMIOLOGII
Epidemiologia jest nauką
o występowaniu i uwarunkowaniach zjawisk zdrowotnych
w określonych populacjach ludzkich oraz systemem działań
wykorzystujących
uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych problemów zdrowotnych
w populacji
TEORIA i PRAKTYKA
ZGON
CHOROBA
ZMIANY PATOLOGICZNE
ZMIANY FIZJOLOGICZNE O TRUDNYM DO USTALENIA ZNACZENIU DLA STANU ZDROWIA
ZJAWISKA ZDROWOTNE ZJAWISKA ZDROWOTNE PODLEGAJPODLEGAJĄĄCE OBSERWACJI CE OBSERWACJI
DEFINICJA EPIDEMIOLOGIIDEFINICJA EPIDEMIOLOGII
Epidemiologia jest nauką
o występowaniu i uwarunkowaniach zjawisk zdrowotnych
w określonych populacjach ludzkich oraz systemem działań
wykorzystujących
uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych problemów zdrowotnych
w populacji
NAUKA
i PRAKTYKA
EPIDEMIOLOGIA JESTEPIDEMIOLOGIA JEST
nauką*
o występowaniu i uwarunkowaniach zjawisk zdrowotnych
w określonych populacjach ludzkich
* -
zorganizowana, celowa i systematyczna metoda postępowania mającego na celu poznanie rzeczywistości
NAUKOWE ASPEKTY EPIDEMIOLOGIINAUKOWE ASPEKTY EPIDEMIOLOGII
„Nadciśnienie tętnicze występuje u około 30% osób dorosłych, częściej w starszych grupach wiekowych, a zwiększone ryzyko zachorowania wiąże się
z nieprawidłową
dietą, małą
aktywnością
fizyczną, otyłością, narażeniem na stres i tzw. obciążeniem
rodzinnym”OPIS ROZPOWSZECHNIENIA
ANALIZA UWARUNKOWAŃ
NAUKOWE DZIANAUKOWE DZIAŁŁY EPIDEMIOLOGIIY EPIDEMIOLOGII
Epidemiologia opisowa (obserwacja: np. częstość
RR↑)
Epidemiologia analityczna
(obserwacja: np. RR↑
a BMI) (eksperyment: np. RR↑
a zmniejszenie BMI)
TEORIA i PRAKTYKA
EPIDEMIOLOGIA JESTEPIDEMIOLOGIA JEST
systemem działań
wykorzystujących uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych
problemów zdrowotnych w populacji
↓ ↓ ↓
np. profilaktyka np. promocja zdrowia
np. organizacja ochrony zdrowia
ZNACZENIE EPIDEMIOLOGII ZNACZENIE EPIDEMIOLOGII DLA ROZWOJU NAUK MEDYCZNYCHDLA ROZWOJU NAUK MEDYCZNYCH
Epidemiologia Ogólna
Epidemiologia Szczegółowa
Epidemiologia ogólna koncentruje się
na poznawaniu ogólnych, uniwersalnych praw rządzących występowaniem i szerzeniem się
chorób,
a także zajmuje się
metodami (narzędziami badawczymi) stosowanymi w celu poznania rzeczywistości w tym zakresie
Epidemiologia szczegółowa dotyczy konkretnych i dobrze zdefiniowanych problemów zdrowotnych. Można zatem mówić
o na przykład
„epidemiologii raka płuca”, „epidemiologii zakażeń
szpitalnych”
lub „epidemiologii środowiskowego zatrucia ołowiem”.
Klasyczny i w dużym stopniu podyktowany rozwojem dziedziny podział
wymienia „epidemiologię
chorób zakaźnych”
i „epidemiologię
chorób niezakaźnych”
ZASTOSOWANIA EPIDEMIOLOGIIZASTOSOWANIA EPIDEMIOLOGII
1. Poznanie profilu występowania choroby w populacji (rejestracja trendu dla konkretnej choroby w zakresie jednego lub kilku wskaźników dotyczących zachorowalności, chorobowości, umieralności, śmiertelności itd.);
2. Poznanie stanu zdrowia populacji (rejestracja i porównanie jednego lub kilku wskaźników w zakresie zachorowalności, chorobowości, umieralności i śmiertelności poszczególnych chorób, z ustaleniem ich rankingu w zakresie analizowanych wskaźników);
3. Poznanie historii naturalnej choroby (określenie typowego przebiegu zdarzeń
zdrowotnych od momentu wystąpienia pierwszych objawów danej choroby do momentu jej zejścia);
4. Poznanie klinicznej charakterystyki choroby (opis typowych objawów, badanie skuteczności terapii, ocena rokowania w przypadku danej choroby);
5. Poznanie czynników ryzyka choroby (identyfikacja czynników i okoliczności sprzyjających zachorowaniu na daną
chorobę, ustalenie ich rankingu –
„siły
sprawczej”);Źródło: Breslow L., Detels
R.: Public
health
and
epidemiology
(w:) Holland W. W., Olsen J., Du
V. Florey
C. (red.):The
development
of
modern epidemiology. Oxford University
Press 2007: 173-182)
ZASTOSOWANIA EPIDEMIOLOGII ZASTOSOWANIA EPIDEMIOLOGII 6. Poznanie czynników i okoliczności sprzyjających utrzymaniu dobrego zdrowia (identyfikacja okoliczności skojarzonych z małym natężeniem zachorowalności
7. Poznanie zaburzeń
stanu zdrowia poprzedzających rozwój klinicznej manifestacji
choroby (identyfikacja objawów lub zespołów, które poprzedzają
pojawienie się
danej choroby);
8. Ocena skuteczności działań
profilaktycznych i terapeutycznych (obiektywna ocena
kontrolowanych interwencji pod kątem zmian w zakresie zachorowalności, chorobowości, umieralności lub śmiertelności);
9. Badanie epidemii o nieznanej etiologii (prowadzenie „dochodzenia epidemiologicznego”);
10. Poznanie molekularnych uwarunkowań
progresji choroby (badania nad
mechanizmami podatności genetycznej, immunologicznej itp.);
11. Doskonalenie metod pomiaru stanu zdrowia populacji (opracowanie i testowanie przydatności nowych wskaźników, wykraczających poza konwencjonalną
rejestrację
zachorowalności, chorobowości, umieralności i śmiertelności).Źródło: Breslow L., Detels
R.: Public
health
and
epidemiology
(w:) Holland W. W., Olsen J., Du
V. Florey
C. (red.):The
development
of
modern epidemiology. Oxford University
Press 2007: 173-182)
ZASTOSOWANIA EPIDEMIOLOGIIZASTOSOWANIA EPIDEMIOLOGII <SYNTEZA>
I Poznanie stanu zdrowia populacji
II Poznanie historii naturalnej chorób
III Poznanie czynników ryzyka chorób
IV Poznanie skuteczności interwencji
profilaktycznych, diagnostycznych, terapeutycznych
KLINIKA
EPIDEMIOLOGIA
Pacjent
Populacja
Diagnostyka
Diagnostyka
Orzekanie
Badania Epidemiologiczne
Profilaktyka / Promocja Zdrowia
Ocena Ryzyka
POMIMO RPOMIMO RÓÓŻŻNIC NIC ……
Poza uzyskaniem pełnej informacji upoważniającej do uzasadnionego podejrzenia choroby wieńcowej lekarz spyta m.in
o:
√
nałóg palenia tytoniu,√
tryb życia chorego,
√
stosowanie diety obfitującej w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego,√
obecność
chorób układu krążenia w rodzinie pacjenta.
W/w informacje mają
znaczenie diagnostyczne i rokownicze, a także terapeutyczne (np. podjęcie próby modyfikacji jego stylu życia, eliminacji nałogów). Informacje tego typu muszą
odwoływać
się
do dowodów
naukowych, dostarczanych przez
epidemiologię
EPIDEMIOLOGIA
NAUKA
E. Ogólna E. Szczegółowa
PRAKTYKA
E. Opisowa E. Analityczna
liczne, wzajemne zależności
wspólny mianownik: populacja
TRETREŚĆŚĆ WYKWYKŁŁADUADU•
Definicja, podział
i zastosowania epidemiologii
•
Korzenie współczesnej epidemiologii
•
Źródła informacji w epidemiologii
•
Wiarygodność
pomiaru w epidemiologii
epi
demos logos
Działalność
naukowa jest procesem poznawania (wykrywania, opisu, wyjaśniania i przewidywania) rzeczywistości, zjawisk zachodzących w świecie
OBSERWACJA JAKO
CONDICIO SINE QUA NON
OBSERWACJAOBSERWACJA
??? ???
INTERPRETACJAINTERPRETACJA
właściwa interpretacja jest możliwa nawet przy ograniczonej wiedzy na temat rzeczywistej natury zjawisk, ich mechanizmów (na razie)
niedostępnych identyfikacji i pomiarom
CHOROBA ROK ROK CZYNNIK
Szkorbut1 1753 1928 Kwas askorbowy2
Pelagra3 1755 1924 Niacyna4
Rak moszny5 1755 1933 Benzo(α)piren6
Ospa7 1798 1958 Wirus8
Gorączka połogowa9 1847 1879 Streptococcus10
Cholera11 1849 1893 Vibrio
cholerae12
Rak
pęch. moczowego13 1915 1974 Naftylamina14
ROK WPROWADZENIA SKUTECZNEJ PROFILAKTYKIROK WPROWADZENIA SKUTECZNEJ PROFILAKTYKIAA
ROK ODKRYCIA CZYNNIKA PRZYCZYNOWEGO CHOROBYROK ODKRYCIA CZYNNIKA PRZYCZYNOWEGO CHOROBY
1. Lind J.A.: Treatise on the scurvy. London, England. A. Milard
1753-
2. Szent-Gyorgi
A.: Observation on function of peroxidase
systems and chemistry of adrenal cortex: a description of a new carbohydrate derivative. Biochim
J 1928-
3. Casal
G.: Description d’une
maladie
appelee
mal de la rosa. J Med Chir
Pharmacol
1755 -
4. Goldberger J. et al.: Pellagra prevention by diet among institutional inmates. Cincinnati Med 1924 -5. Pott
P.: Chirurgical observations. London, England. Hawes, Clarke & Collin 1755 -
6. Cook J.W. et al.: The isolation of a cancer producing hydrocarbon from coal tar. J Chem
Soc 1933-
7. Jenner
E.: The cow pox. London, England. Sampson Low 1800
-
8. Fenner
F.: The biological characters of several stains of vaccine, cowpox, and rabbitpox
viruses. Virology
1958 -
9. Semmelweis
I.: Hoechst wichtige Erfahrungen ueber
die Aetiologie
der an Gebaeranstalten
epidemischen Puerperalfieber. Z Gesellschaft Aerzte
Wien 1847 -
10. Pasteur L.: Septicemie
puerperale. Bull Acad
Med
Paris 1879 -
11. Snow J.: On the mode of communication of cholera. London Med
Gazette 1849 -
12. Koch R.: Der gegenwertige
Stand der Diagnose der Cholera. Z Hyg
Infekt Krankh
1893 -
13. Rehn L.: Blasengeschwuelste
bei Fuchsin
Arbeitern. Arch
Klein Chir
1895 -
14. Hueper
W.C. et al.: Experimental production of bladder tumors in dogs by administration of beta-naphtylamine. I Ind
Hyg
Toxicol
1938 [Źródło: Wynder
E.L.: Studies in mechanism and prevention. Striking a proper balance. Am J Epidemiol
1994;139:547-9]
HIPOHIPOKKRATES (460RATES (460--365 BC)365 BC)
Choroby i ich leczenie nie są
aktem Bogów, ale zjawiskami fizycznymi posiadającymi naturalne źródła, podlegającymi obserwacji, dedukcji
i możliwości skutecznych oddziaływań.
DRAMATYCZNE OKOLICZNODRAMATYCZNE OKOLICZNOŚŚCI POWSTANIA CI POWSTANIA NOWOCZESNEJ EPIDEMIOLOGIINOWOCZESNEJ EPIDEMIOLOGII
•
1817 -
Calcutta: Wybuch epidemii
cholery•
1830 -
Cholera w Moskwie
•
1831 -
Powstanie Styczniowe w Polsce•
1831 –
Inwazja Rosji
–
wniesienie cholery do
Europy Środkowej•
1831 -
Epidemie
w
Austrii, na Węgrzech, w Prusach
•
1832 -
Cholera w
Europie
•
1848 –
Wielka Brytania: 53
000
zgonów•
1849 -
Francja: 50
000
zgonów
JOHN SNOW (1813 JOHN SNOW (1813 ––
1858)1858)
lekarz rodzinny, lekarz anestezjolog, lekarz epidemiolog
WODA WODA ŹŹRRÓÓDDŁŁEM ZAGROEM ZAGROŻŻENIAENIA --
DOWDOWÓÓD STATYSTYCZNY D STATYSTYCZNY SNOWSNOW’’aa
--
Kompania Wodociągowa Liczbazaopatrywanych
domów
Liczbazgonów
WspółczynnikZgonów
(n/10000 domów)
Southwark
& Vauxhall 40 046 1263 315
Lambeth 26 107 98 37
Źródłó: Fox
J.P.
et al.: Epidemiology. Man and Disease. The Macmillan Company, London 1970)
Gradient ~ 10 : 1
CO EPIDEMIOLOGIA ZAWDZICO EPIDEMIOLOGIA ZAWDZIĘĘCZA CZA SNOWSNOW’’owiowi
??
Wykorzystanie wiedzy medycznej (cholera manifestująca się objawami ze strony przewodu pokarmowego –
źródło choroby)
Prezentacja graficzna występowania choroby
Prezentacja statystyczna występowania choroby
obserwacja → hipoteza → pomiary weryfikujące
wiedza → skuteczna interwencja
0500
10001500200025003000350040004500
1840
1860
1880
1900
1920
1940
1960
rok
n/1
mln
mycobacterium
tbc
+
therapia
+
TUBERCULOSIS STORYTUBERCULOSIS STORYZGONY /ZGONY /
1000000 (1000000 (ANGLIA i WALIAANGLIA i WALIA: 1840 : 1840 ––
1970)1970)
<CZYNNIKI GENETYCZNE> < NIEDOŻYWIENIE> <BIEDA> <WARUNKI DOMOWE> <INNE CZYNNIKI>
Osoba podatna
=>
Zakażenie
=>
Choroba
Ekspozycja
Progresja
TTUBERCULOSISUBERCULOSIS(PODSTAWOWE MECHANIZMY)(PODSTAWOWE MECHANIZMY)
EWOLUCJA EPIDEMIOLOGICZNA (USA)EWOLUCJA EPIDEMIOLOGICZNA (USA) wiodwiodąące przyczyny zgonu (n/100.000)ce przyczyny zgonu (n/100.000)
1900
1990
0
50
100
150
200
250
Zap. płuc Gruźlica Biegunki Ch. serca 0
50
100
150
200
250
Ch. serca Nowotwory Urazy Ch. n. mózgu
EPIDEMIOLOGIA DZISIAJEPIDEMIOLOGIA DZISIAJ (kariera chor(kariera choróób niezakab niezakaźźnych)nych)
Ch. Niezakaźne
Ch. Zakaźne
√
postępy medycyny
√
demografia
↑
tak było tak jest ↑
TRETREŚĆŚĆ WYKWYKŁŁADUADU•
Definicja, podział
i zastosowania epidemiologii
•
Korzenie współczesnej epidemiologii
•
Źródła informacji w epidemiologii
•
Wiarygodność
pomiaru w epidemiologii
epi
demos logos
ŹŹRRÓÓDDŁŁO DANYCH: BADANIE EPIDEMIOLOGICZNEO DANYCH: BADANIE EPIDEMIOLOGICZNE
PRAKTYCZNY PODZIAŁ
BADAŃ
EPIDEMIOLOGICZNYCH(w zależności od metody)
Badanie Obserwacyjne
rejestrowanie zjawisk zdrowotnych i/lub okoliczności, w jakich te zjawiska występują; zbieranie, w systematyczny sposób, informacji, które pozwolą
odpowiedzieć
na postawione pytanie lub zweryfikować
hipotezę
–
np. % zaburzeń
snu u mieszkańców dzielnicy
Badanie Eksperymentalne
rejestrowanie zjawisk zdrowotnych przed i po świadomej, celowej interwencji ukierunkowanej na zmianę
okoliczności, w jakich te zjawiska występują
(interwencja może mieć
charakter działania terapeutycznego, profilaktycznego lub mieć
inne znaczenie) –
np. % zaburzeń
snu u mieszkańców dzielnicy, przed i po instalacji ekranów antyhałasowych
PRAKTYCZNY PODZIAŁ
BADAŃ
EPIDEMIOLOGICZNYCH(w zależności od celu)
Badanie opisoweBadanie analityczne
BADANIA EPIDEMIOLOGICZNE
BADANIA OPISOWE
BADANIA ANALITYCZNE
OBSERWACYJNE EKSPERYMENTALNE
B. ANALITYCZNE B. ANALITYCZNE
B. ekologiczne
B. Kliniczne
B. przekrojowe
B. kohortowe
B. populacyjne
B. kliniczno -kontrolne
ŹŹRRÓÓDDŁŁA DANYCH W EPIDEMIOLOGIIA DANYCH W EPIDEMIOLOGII
Raporty statystyczne (np. GUS itp.)
Rejestry chorób (np. Rejestr nowotworów)
Dokumentacja lekarska …
Badania epidemiologiczne
Dane wtórne
Dane pierwotne
ŹŹRRÓÓDDŁŁA DANYCH W EPIDEMIOLOGIIIA DANYCH W EPIDEMIOLOGIII
Pierwotne
Wtórne
Uzyskane podczas badań Uzyskane z istniejących baz
prowadzonych w oparciu gromadzonych w ramach
o oryginalny protokół
funkcjonujących rejestrów
”Badanie Naukowe”
”Monitoring”
ŹŹRRÓÓDDŁŁA INFORMACJI W EPIDEMIOLOGIIA INFORMACJI W EPIDEMIOLOGII WTWTÓÓRNE DANERNE DANE
Istniejące systemy sprawozdawczościDane o umieralnościRejestr nowotworów
Rejestr chorób zawodowychRejestr przyczyn absencji
„Statystyki”
lecznictwa zamkniętego„Statystyki”
lecznictwa otwartego
Dokumentacja lekarskaHistorie choroby (dokumentacja szpitalna, ambulatoryjna)
Karty wypisoweWyniki badań
przesiewowych
! WSPÓLNY PROBLEM !kompletność, jakość
i wiarygodność
danych
dostęp do danych (kwestie finansowe i bioetyczne)
ŹŹRRÓÓDDŁŁA INFORMACJI W EPIDEMIOLOGIIA INFORMACJI W EPIDEMIOLOGII PIERWOTNE DANEPIERWOTNE DANE
bezpośrednie, w pełni kontrolowane, zwykle jednorazowe pomiary (np. pomiar glikemii
w
wszystkich ciężarnych w dzielnicy, pomiar masy ciała u wszystkich dzieci w szkole, itp.)
TRETREŚĆŚĆ WYKWYKŁŁADUADU•
Definicja, podział
i zastosowania epidemiologii
•
Korzenie współczesnej epidemiologii
•
Źródła informacji w epidemiologii
•
Wiarygodność
pomiaru w epidemiologii
epi
demos logos
WSZYSTKO JEST POMIAREMWSZYSTKO JEST POMIAREM
Odpowiedź
na pytanie w kwestionariuszu (tak/nie ~ 1/0)
Obecność
cienia okrągłego na zdjęciu rtg
płuc (tak/nie ~1/0)
Kliniczny stopień
duszności (1/2/3/4/5)
Glikemia
(mg%)
Błąd zależny od:
właściwości testu
testującego
testowanego
WSZYSTKO JEST POMIAREMWSZYSTKO JEST POMIAREM
Czy wynik pomiaru odzwierciedla stan rzeczywisty ?
czyli
Czy wynik pomiaru jest wolny od błędu
Błąd zależny od:
właściwości testu
testującego
testowanego
…..
BBŁĘŁĘDY W BADANIU EPIDEMIOLOGICZNYMDY W BADANIU EPIDEMIOLOGICZNYM
„errare
humanum
est”
Błąd Przypadkowy
Błąd Systematyczny („bias”
w terminologii anglosaskiej”)
Błąd popełnić
–
zdarza się
profesjonalistomPopełnionego błędu nie rozpoznać
–
brak profesjonalizmu
BBŁĄŁĄD PRZYPADKOWYD PRZYPADKOWY
Błąd przypadkowy jest różnicą
pomiędzy wartością
rzeczywistą
badanego parametru (np. średnie, nieznane
stężenie hemoglobiny w populacji dzieci
w wieku przedszkolnym) a wartością
obserwowaną, uzyskaną
na podstawie przeprowadzonego badania (np. średnie stężenie hemoglobiny w grupie
dzieci uczęszczających do przedszkoli).
Możliwe relacje pomiędzy w/w wartościami:W. rzeczywista > W. obserwowanaW. rzeczywista = W. obserwowanaW. rzeczywista < W. obserwowana
KIERUNEK RELACJI MA CHARAKTER PRZYPADKOWY
BBŁĄŁĄD PRZYPADKOWYD PRZYPADKOWY
Trzy podstawowe źródła błędu przypadkowego:
tzw. zmienność
biologiczna
tzw. błąd losowania
tzw. błąd pomiaru
BBŁĄŁĄD SYSTEMATYCZNYD SYSTEMATYCZNY
Błąd systematyczny jest jednokierunkową
różnicą
pomiędzy wartością rzeczywistą
zmiennej a wartością
aktualnie zmierzoną. Wynika on nie tylko
z zastosowania błędnej metody pomiarowej ale również
z niewłaściwego protokołu badawczego i polega na przyjmowaniu przez wartości zmierzone
poziomów albo stale wyższych albo stale niższych od wartości rzeczywistej. Kierunek tej różnicy („+”
lub „-”) nie jest znany w momencie
pomiaru -
ma charakter systematyczny. W związku z tym wartość
średnia z serii pomiarów ma tendencję
do lokowania się
poniżej lub powyżej wartości
rzeczywistej.
BBŁĄŁĄD SYSTEMATYCZNYD SYSTEMATYCZNY
Błąd systematyczny („bias”) posiada złożoną
naturę. W literaturze wymienia się
około 30 rodzajów tego błędu.
W praktyce istotną
rolę
odgrywają:
•błąd systematyczny związany ze zjawiskiem selekcji;
•błąd systematyczny związany z pomiarem (zjawiska zdrowotnego i / lub narażenia)
W OBU PRZYPADKACH ROLA POPRAWNEGO PROTOKOŁU(np. typ badania)
KWINTESENCJA BADANIA EPIDEMIOLOGICZNEGOKWINTESENCJA BADANIA EPIDEMIOLOGICZNEGO SZACOWANIE (ESTYMACJA)SZACOWANIE (ESTYMACJA)
ESTYMATOR
PARAMETR
aby poznać średnią
masę
ciała donoszonych noworodków matek palących papierosy nie badam wszystkich dzieci, ale grupę
np. 500 dzieci takich matek
BBŁĄŁĄD W BADANIU EPIDEMIOLOGICZNYMD W BADANIU EPIDEMIOLOGICZNYM
SYTUACJA IDEALNA
ESTYMATOR
=
PARAMETR
SYTUACJA REALNA
ESTYMATOR
=
PARAMETR
+ BŁĄD
ESTYMATOR
=
PARAMETR
+ BŁĄD SYSTEMATYCZNY + BŁĄD
PRZYPADKOWY
BBŁĄŁĄD D PRZYPADKOWY I SYSTEMATYCZNYPRZYPADKOWY I SYSTEMATYCZNY
•
Duży błąd systematyczny
→
mała trafność•
Duży błąd przypadkowy
→
mała precyzja
Trafność
= stopień, w jakim obserwacja jest zdolna do pomiaru zjawiska, które jest przedmiotem obserwacji
Precyzja = powtarzalność
wyniku obserwacji
PRECYZJA ≠
TRAFNOŚĆale
WIARYGODNOŚĆ
= PRECYZJA + TRAFNOŚĆ