Post on 13-Jan-2016
description
W3: Składnia, Semantyka
Inżynieria Języka
Nina Suszczańska, Politechnika Śląska, 2006
20.05.2006 2 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Plan
W1: LingwistykaW2: Gramatyki W3: Składnia, Semantyka W4: Statystyka, Zastosowania
20.05.2006 3 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Ciąg przekształceń NLP
Tekst w języku naturalnym
Reprezentacja formalna
(poziom odpowiedni)
Rozpoznawanie (mowy, gestów itp.)
Synteza (mowy, gestów itp.)
Analiza tekstu
Reakcja (wykonanie operacji,
sformułowanie odpowiedzi, tłumaczenie itp.)
Analiza morfologiczna
Analiza składniowa
Analiza semantyczna
Analiza pragmatyczna
Analiza (poziom odpowiedni
wymogom)
20.05.2006 4 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Wybrane aspekty informatyczne
Modele formalneModele dedukcyjne Algorytmy genetyczneAlgorytmy miękkich obliczeńAlgorytmy statystyczneZłożone struktury danych i algorytmy ich
przetwarzaniaBazy danych i bazy wiedzyOntologie
20.05.2006 5 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Gramatyki formalne a metody
statystyczneklasyczne opisy teoretyczne poszczególnych poziomów
języka, przekształcanie na zapis formalny ( np. rozbiór syntaktyczny zgodny z jakąś teorią, formuła logiczna) – zalety: metody pewne, ścisłe, – wada: pokrywają niewielki podzbiór wypowiedzi w języku naturalnym
metody statystyczne – wnioskowanie o zależnościach występujących w języku naturalnym na podstawie dużych zbiorów danych– metody przybliżone, ale praktycznie użyteczne
metody statystyczne wspomagane metodami teoretycznymimetody formalne wspomagane metodami statystycznymi
20.05.2006 6 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Formalny opis języka
Alfabet - dowolny zbiór symboli (V).Słowo - skończony (także pusty-) ciąg symboli należących
do alfabetuSłownik – zbiór wszystkich słów nad alfabetem V, (V*).
Język L to dowolny podzbiór zbioru słów V* nad alfabetem V
Język to zbiór słów generowanych przez gramatykęGramatyka <V,T,S,P >
– V- alfabet, – T- podzbiór V, symbole terminalne, – S - element V-T,– P - zbiór produkcji, reguły przepisywania
20.05.2006 7 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Gramatyki formalne c.d.
Wykorzystanie do opisu różnych poziomów JN– Fonologiczny
• Jak buduje się morfy z fonem
– Morfologiczny• Jaka jest struktura wyrazów (w jaki sposób morfy składają się na
leksemy)
– Syntaktyczny• Jaka jest struktura zdania (jak wyrazy składają się na zdanie)
– Semantyczny • Jak znaczenia słów składają się na znaczenie zdania
• Jak struktura semantyczna zdania określa treść
20.05.2006 8 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Gramatyki formalne c.d.
Uogólniając: gramatyka jest algorytmem „określającym” język
Trzy podejścia do modelowania Podejście zwykle używane: jak skonstruować
zdanie zawierające pewną treść– Model generuje nie zdania z zadanym sensem,
a wszystkie możliwe „prawidłowe” zdania, pojęcie sensu tu nie istnieje, ale:
– Pozwala zrozumieć, jak sens przekształca się w tekst (tym samym tekst – w sens)
20.05.2006 9 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Składnia (syntaktyka) (1)
Analiza składniowa: określenie struktury zdania i jego części składowych
Teoretyczne zasady składni języka – dla każdego języka z osobna– Topologia zdania
– Problemy klasyfikacji wyrazów• W gramatyce tradycyjnej
• W lingwistyce komputerowej
– Funkcje gramatyczne• Tradycyjne
• Nietradycyjne
20.05.2006 10 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Składnia (syntaktyka) (2)
Wiedza o sposobie łączenia słów we frazy, a fraz w zdania
Potrzeba informacji składniowych:– analiza i korekta gramatyczna– analiza pytań do baz danych– wyszukiwanie informacji– generowanie wypowiedzi w języku naturalnym– tłumaczenie
Opisy formalne języka polskiego: – S. Szpakowicz, Formalny opis składniowy zdań polskich, Wyd.
UW, 1986– M. Świdziński, Formalna gramatyka języka polskiego, Wyd.
UW, 1992
20.05.2006 11 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Zdanie (wypowiedzenie)
Ponad 200 różnych definicji zdania– Uproszczona: „Najmniejszy odcinek tekstu będący samodzielnym
komunikatem”– Psychologiczne: w rodzaju „skończona myśl”– Logiczne: „sąd logiczny”– Formalne: np. „Tekst zaczynający się dużą literą i kończący kropką lub
innym określonym znakiem przestankowym”– …– „grzecznościowa”, żartobliwa definicja Klemensiewicza: „Tekst, po
którym można przerwać rozmówcy bez obawy niegrzeczności” Istota komunikatu językowego: predykacja
– Komunikat służy do przekazywania informacji– Trzonem informacji jest
• Osobowa forma czasownika w zdaniu• Inny składnik w równoważniku zdania
20.05.2006 12 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Gramatyki składni, kryterium
Kryterium główne: adekwatność i algorytmizacja podejścia, co jest ważne dla implementacji
W jakim celu jest opracowywana analiza (jaka faza analizy tekstu jest następna, np. semantyka, transfer itp.)
Jak formalizm radzi sobie z opisem gramatycznych zjawisk– Dopełnienia dalsze i bliższe– Szyk zdania– Anafory– Elipsy itp.
Ścisła zależność między strukturami składniowymi i strukturami morfologicznymi– Szczególnie ważne – dla języków fleksyjnych
20.05.2006 13 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Gramatyki składni (1)
Niech x – niepusty łańcuch (słowo) w słowniku V, i niech π jest zbiorem wszystkich symboli x. Binarna relacja na π, dla której graf <π, > jest drzewem, będziemy nazywać relacją zależności składniowej dla x. Samo drzewo <π, > nazywa się drzewem zależności dla x.
Niech π – niepusty łańcuch (słowo) w słowniku V. Zbiór C odcinków łańcucha π nazywa się systemem składników bezpośrednich (drzewem struktury frazowej), jeżeli:– Do C należy odcinek składający się ze wszystkich elementów π, w tym
do C należą wszystkie pojedyncze elementy π– Dowolne dwa odcinki C lub nie mają wspólnych elementów, lub jeden
z nich zawiera inny
Zalety i wady Realnie używane gramatyki – uzupełnione, rozszerzone Uogólnienie – System Grup Składniowych, gramatyka SGGP
(Syntactical Grammar Groups for Polish)
20.05.2006 14 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Gramatyki składni (2)
Gramatyki logiczne – Początek- gramatyki metamorficzne– Reguły przepisywania, w których symbole terminalne i
nieterminalne mogą zawierać parametry– Parametrami mogą być złożone wyrażenia (np. termy jakiegoś
języka formalnego)– Parametry mogą zawierać zmienne
Typy gramatyk logicznych– DCG (Definite Clause Grammars), problemy:
• Swobodny szyk wyrazów – problem • Nieciągłość konstrukcji
– FROG (FRee Order Grammar) – gramatyki szyku swobodnego – nowe wyzwanie
20.05.2006 15 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Gramatyki składni (3)
Gramatyki unifikacyjne (UG): zapis własności języka naturalnego w gramatykach unifikacyjnych
Przykład formalizmu – HPSG– Jeżeli jest uogólnionym ciągiem symboli terminalnych i
nieterminalnych gramatyki, a B0 -> B1 B2 ... Bk jest regułą, to zastosowanie reguły do polega na:
– Dopasowaniu symbolu po lewej stronie reguły do jednego z elementów mającego tę samą kategorię
• równość kategorii• spójność opisów atrybutów
– Zastąpienie wybranego elementu prawą stroną reguły• unifikacja opisów atrybutów
Literatura: – Shieber, S. M. An Introduction to Unification-Based Approaches to
Grammar, CSLI Stanford, 1986– Pollard, C., I. Sag, Head-Driven Phrase Structure Grammar, The
University of Chicago Press, 1994.
20.05.2006 16 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Gramatyki składni (4)
Gramatyki unifikacyjne mają większą moc niż gramatyki bezkontekstowe– Gramatyki unifikacyjne są typu 0 - to znaczy moc ich równoważna jest
mocy maszyny Turinga (generują języki rekurencyjnie przeliczalne) – Oznacza to, że nie istnieje procedura, która dla dowolnej gramatyki
unifikacyjnej G i ciągu w określi, czy ciąg ten należy do języka generowanego przez G
Formalizmy unifikacyjne– FUG Functional Unification Grammar– LFG Lexical-Functional Grammar– GPSG Generalized Phrase Structure Grammar– CUG Categorial Unification Grammar – HPSG Head-driven Phrase Structure Grammar – ...
20.05.2006 17 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Frazy
Frazy (phrases) to ciągi słów/frazproste / zdaniowe (zdania, składające się z fraz,
także są frazami)podział w zależności od typu elementu głównego
(podkreślony):– rzeczownikowe : ciekawa książka o malarstwie– przymiotnikowe: zupełnie nowa– przysłówkowe: bardzo dobrze– przyimkowe: w piątym rzędzie– czasownikowe: złapać zająca– liczebnikowe: drugi raz
20.05.2006 18 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Frazy rzeczownikowe, NP
domnajstarszy dom w okolicydom, którego dach pomalowany był na
niebieskonajwiększa ulewa od czasu, kiedy jego dziadek,
zmuszony przez rodzinę żony, przeprowadził się do tego miasteczka
kobieta, dziecko i piesani wznoszenie błagalnych okrzyków ani bicie
głową w mur
20.05.2006 19 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Frazy przyimkowe, PP
w domuz szybkim napastnikiem należącym do
drużyny przeciwnejdo punktu, z którego już nie mógł się
wycofać do smutku i żalu lub do czarnej rozpaczyw góry lub nad morze
20.05.2006 20 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Frazy liczebnikowe, NumP
trzynaściedwadzieścia tysięcy czterysta trzy i pół
godzinypierwsi dwaj chłopcyalbo pięciu albo tylko dwóchliczebniki porządkowe (pierwszy, trzysta
trzeci ) są zwykle traktowane jako przymiotniki
20.05.2006 21 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Frazy przymiotnikowe, AdjP
białynajbardziej zmęczony z całej drużynywiększy i bielszy niż przed rokiemzarówno pewny i głęboko przeświadczony o swej racji
i w istocie najbardziej zacięty z nas wszystkich, jak też zaciekle walczący o swoje prawa
20.05.2006 22 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Frazy przysłówkowe, AdvP
szybkoszybciej niż ktokolwiek mógł przypuszczać wczoraj lub jeszcze dawniejzarówno niewygodnie, jak też z całą pewnością
ładniej, a także bardziej elegancko
20.05.2006 23 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Frazy czasownikowe, VP
kupił obrazwierzę, że o tym nie zapomniszwczoraj bez żadnego namawiania przewiózł fotel
samochodem z mieszkania ciotki do pracowni za 200 zł
kupił używany samochód, naprawił go i sprzedał za dwukrotnie wyższą cenę
20.05.2006 24 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Grupy składniowe
Co najmniej trzy, a może nawet cztery rozumienia pojęcia grupy składniowej– Abstrakcyjny człon składniowy, część struktury zdania
– Niepredykatywne połączenie składników, ogranicza to pojęcie do konstrukcji co najmniej dwuelementowych
• Zarówno podrzędne, jak i współrzędne (brat kolegi, kolega i brat)
• Tylko podrzędne (piłka czerwona, piłka Jana, piłka do siatkówki)
– Zdanie jest szczególnym przypadkiem grupy (brak przeciwstawienia grupy – zdaniu)
Gramatyka SGGP – kolejne rozumienie, uogólnienie– Dopuszcza się konstrukcje jednoelementowe
– Podział na poziomy abstrakcji
– Rozumienie zgodne z poziomami abstrakcji
20.05.2006 25 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Podstawowe problemy składniowe
Uzgodnienia (~równość cech)Podmiot – orzeczenie: (rodzaj, liczba, osoba)
– Piotr idzie *idą
ale:
– Piotr i Maria idą. Idzie / idą Piotr i Maria.
– Pięciu chłopców przyszło. Dwaj chłopcy przyszli.
Rzeczownik – przymiotnik: (przypadek, rodzaj, liczba)– białym krukiem (*kruka)
itd.
20.05.2006 26 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Problemy składniowe, cd.
Negacja– Jan chciał kupić książkę.
– Jan nie chciał kupić książki / *książkę.
– Jan nikogo nie oszukał.
– *Jan nikogo oszukał.
Koordynacja (struktury współrzędne)– frazy tego samego typu: koń i osioł; mały i zadziorny
– frazy różnego typu: ufnie i bez strachu
Frazy „niepełne”: – złapał i ze złością odrzucił piłkę
20.05.2006 27 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Kolejne problemy
Szyk (ew. „przesunięcia”)– Do niego Jan szedł po raz drugi.– I looked up his grade. I looked his grade up.
Zależności odległe– Kogo chciałabyś, aby Piotr zaprosił?– To ten, którego musiałbyś poprosić o zgodę
Nieciągłość fraz– Smutny czekał go koniec.
Elipsy (brak wymaganych słów bądź fraz) – dialogi: Kogo widzisz? - Piotra [widzę].– koordynacja różnego typu składników czy elipsa? – Pittsburgh prowadzi 4:0 ale Detroit [prowadzi] tylko 3:1. – pro-drop (pominięcie zaimkowego podmiotu) (to dość proste do
analizy)– [Ja] zdałam egzamin.
20.05.2006 28 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Komputerowa analiza języka
(1)Składnia, semantyka, pragmatyka
– W wielu badaniach – ograniczenie zainteresowania do przypadku analizy składniowej w rozumieniu wąskim
• Reguły tworzenia wyrażeń bardziej złożonych z prostszych
• Brak odwoływania się do znaczenia konstrukcji
• Pomijanie powiązania analizy formalno-składniowej z innymi poziomami analizy: semantyką i pragmatyką
– W niewielu badaniach celem jest rozumienie tekstu
Wymagania: model rozumienia tekstu ma być weryfikowalny empirycznie
20.05.2006 29 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Komputerowa analiza języka
(2)Stosunek pomiędzy poziomami
– Formalno-składniowym– Semantycznym– Pragmatycznym
Składnia formalna jest podporządkowana semantyceZałożenia kompozycyjności
– Znaczenia komponentów wyznacza sposób rozumienia zbudowanej z nich całości
– Zadaniem analizy formalno-składniowej jest dostarczanie odpowiedniej segmentacji
– Owo „wyznaczanie” powinno być obliczalne i praktycznie realizowalne komputerowo
20.05.2006 30 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Komputerowa analiza języka
(3)Poprawność formalno-składniowa
– Nie oznacza poprawności znaczeniowej (algorytm wyznaczający znaczenie nie musi skończyć się sukcesem)
– Odwołuje się do pewnej jawnej normyPoprawność semantyczna
– Zdanie poprawne składniowo, ale nie zawsze – Algorytm wyznaczający znaczenie pracuje w
rzeczywistości (aktualnej lub potencjalnej, np. modelu w sensie matematycznym)
– Algorytm wyznaczający znaczenie kończy się sukcesem– Reguły semantyczne (semantyczno-składniowe)
20.05.2006 31 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Komputerowa analiza języka
(4)Poprawność pragmatyczna
– Sytuacja (akcja mowy)– Związek bodziec – reakcja– Związek między zdaniami (wypowiedziami) a
spodziewanymi skutkami wypowiedzeń– Zasięg szerszy niż poprawność składniowa lub
semantyczna– Odnosi się do wszystkich wypowiedzeń, nie tylko
do zdań
20.05.2006 32 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Semantyka (1)
ustalenie co jest znaczeniem konkretnego wyrażenia w języku naturalnym– nazwy obiektów, relacji między nimi, ...
– sieci semantyczne wskazujące na hierarchię i pokrewieństwo terminów
ustalenie sposobu reprezentowania znaczeniaokreślenie niezbędnego zakresu wiedzy
pragmatycznejokreślenie zasad wnioskowania
20.05.2006 33 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Semantyka (2)
Reprezentacja znaczenia – W jaki sposób można reprezentować semantykę języka
naturalnego, czyli jakie mechanizmy formalne można w tym celu wykorzystać (zdefiniować)?
– W praktyce może to być „cokolwiek”, co odpowiada praktycznym potrzebom programu dokonującego interpretacji semantycznej
– Kiedy potrzebna jest semantyka: • odpowiedzi na pytania
• ustalenie, czy dane zdanie jest prawdziwe
• wnioskowanie
• itd.
20.05.2006 34 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Semantyka (3)
Niejednoznaczności– Struktura składniowa (i znaczenie)
• Pacjent opuścił salę operacyjną w dobrym stanie
– „nawiasowanie” negacji• Nie zrobisz tego? Nie (nie zrobię albo właśnie, że
zrobię)
– kwantyfikacja• Każdy chce mieć piękny samochód. (każdy inny)• Każdy chce wygrać szczęśliwy los. (ten jedyny)
– wiązane zaimków• Jan kazał Piotrowi wyczyścić swoje buty.
20.05.2006 35 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Semantyka (4)
Rachunek predykatów I rzędu– „Naturalną” metodą reprezentowania semantyki jest rachunek
predykatów I rzędu– Nie jest to idealny sposób zapisu, nie pozwala na wyrażenie
wszystkich znaczeń, ale ma wiele właściwych cech:• pozwala zapisać czy jakiś fakt jest prawdziwy czy fałszywy• pozwala zapisywać pytania (użycie zmiennych)• są metody wnioskowania
– Wybór rachunku pred. I rzędu nie jest całkowicie arbitralny czy sterowany konkretnymi aplikacjami. Można zauważyć pewne analogie między językiem naturalnym a językiem rachunku predykatów.
– Cechy rachunku pred. I rzędu: wprowadzenie zmiennych, użycie kwantyfikatorów, częściowo kompozycyjna semantyka
20.05.2006 36 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Semantyka (5)
Predykatywno-argumentowy model zdania– Nawet dość pobieżna analiza wykazuje, że struktura
predykatywno-argumentowa dobrze oddaje znaczenie wielu elementów języka naturalnego.
– W szczególności niektóre typy słów w łatwy sposób można przetłumaczyć na predykaty, podczas gdy inne pełnią funkcje ich argumentów:
– słowa kojarzone z predykatami: • czasowniki (frazy czasownikowe), przyimki, przymiotniki,
niektóre czasowniki
– słowa kojarzone z argumentami:• rzeczowniki (frazy rzeczownikowe)
20.05.2006 37 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Semantyka (6)
Tematyczno-rematyczny model zdania– Funkcjonalna perspektywa wypowiedzi
inaczej: Aktualne rozczłonkowanie wypowiedzi – Temat: punkt wyjścia jako informacja znana – Remat: cel wypowiedzi, wprowadzenie nowej
informacji
20.05.2006 38 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Przykład zapisu znaczenia
Przykład: Jan dał Marii książkę. Tłumaczenie „bezpośrednie”:
Dać(Jan, Maria, książka) „Lepsze” (dokładniejsze) tłumaczenie (należy stosować ten
sposób) :czasownik decyduje o nazwie predykatu, liczbie i roli jego argumentów,
‘dać’ oznacza więc:
w,x,y,z Giving(x) Giver(w, x) Givee(y, x) Given(z, x)x,y Giving(x) Giver(Jan, x) Givee(Maria, x) Given(y, x)
Isa(y, książka) Różnica między zapisem rzeczowników ‘Jan’ i ‘książka’ to
różnica interpretacji rzeczowników własnych i pospolitych
20.05.2006 39 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Analiza semantyczna (1)
Analiza semantyczna to proces przekształcenia wyrażenia lingwistycznego w zapis jego znaczenia
Są miliony sposobów dokonania takiego przekształcenia, od rozwiązań całkowicie ad hoc, opracowanych na potrzeby konkretnych aplikacji do wyrafinowanych metod teoretycznych o często wątpliwym znaczeniu praktycznym
Większość metod analizy semantycznej opiera się na wynikach analizy syntaktycznej (albo jest dokonywana równolegle z nią)
20.05.2006 40 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Analiza semantyczna (2)
Funkcyjne rozszerzenia reguł gramatyki. Dwie strategie budowy interpretacji
semantycznej: – Tak jak w przypadku unifikacji - rozszerzenie
algorytmu parsowania (np. Earley’a) tak, by dla całkowicie rozpoznanych składników (kropka na końcu reguły) tworzyła się interpretacja semantyczna,
– Przypisanie interpretacji po zbudowaniu całego drzewa rozbioru
20.05.2006 41 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KADRT - Discourse Representation Theory
metoda reprezentacji znaczenia wypowiedzi polegająca na konstruowaniu specjalnej struktury, nazwanej DRS (Discourse Representation Structure); Kamp i Reyle (1991);
Struktura ta składa się z dwóch części: – zbioru obiektów (discourse referents), zwanych uniwersum, – zbioru warunków opisujących zależności między obiektami.
Przykładowo, zdanie Jones owns Ulysses (Jones posiada Ulissesa) można przedstawić w postaci następującej struktury DRS:
x yJones (x)
Ulysses(y)[x owns y]
20.05.2006 42 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KARelacja między DRT a logiką I rzędu
Można dokonać tłumaczenia DRS na formuły logiki
Warunki prawdziwości określone dla DRT są podobne jak dla logiki I rzędu
DRT – dodaje strukturę wewnętrzną – wykorzystuje tę strukturę do określania powiązań
anafor
inne rozwiązanie: Montague Grammar
20.05.2006 43 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Role i Reference Grammar
Gramatyki przypadków Fillmora (1968)– Czynność – Subiekt– Obiekt– Adresat– Miejsce– Czas itd.
Role i Reference Grammar (RRG) – Van Valin (1993) – Źródło – gramatyki przypadków Role składniowe – nie są
uniwersalne– Ukierunkowana na dyskurs– Role semantyczne – uniwersalne– Szczególna uwaga – operatorom predykatu: aspekt, modalność itp.
20.05.2006 44 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Gramatyki kognitywne (1)
Lingwistyka kognitywna - paradygmat językoznawstwa zakładający, że język jest ściśle powiązany z umysłowymi procesami dotyczącymi postrzegania świata
20.05.2006 45 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Gramatyki kognitywne (2)
Niektórzy przedstawiciele dziedzinyW Polsce:
– Tomasz Krzeszowski– Aleksander Szwedek– Elżbieta Tabakowska, – Jolanta Antas, – Henryk Kardela, – Roman Kalisz
Na świecie – Ronald Langacker– George Lakoff– Mark Johnson– Paul Kay– Mark Turner– Georges Kleiber– John R. Taylor
20.05.2006 46 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Gramatyki kognitywne (3)
Literatura– George Lakoff i Mark Johnson Metafory w naszym życiu– Georges Kleiber Semantyka prototypu– John R. Taylora Kategoryzacja w języku– Ronald Langacker Wykłady z gramatyki kognitywnej– George Lakoff Women, Fire and Dangerous Things– Mark Johnson The Body in the Mind– Ronald Langacker Foundations of Cognitive Grammar– Podręcznik: "Kognitywne podstawy języka
i językoznawstwa" red. Elżbieta Tabakowska, Universitas, Kraków 2001
20.05.2006 47 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Ontologia
Pojęcie modelu ontologii można zdefiniować jako uporządkowaną trójkę
O = <X, R, F>,gdzie X jest skończony niepusty zbiór konceptów (pojęć,
terminów) dziedziny problemu, którą reprezentuje ontologia O
R jest skończony zbiór relacji między konceptami (pojęciami, terminami)
F jest skończony zbiór funkcji (operacji) zdefiniowanych na X i/lub R
20.05.2006 48 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Ontologia c.d.
Gramatyka opisów poszczególnych bytówNazwy i znaczenia nazw obowiązujących w ramach
danej dziedziny (np. co oznaczają słowa „drukarka", „sprzęt", itd.)
Ograniczenia związanych z opisywanymi bytamiMetadane związanych z bytamiDopuszczalne operacji na bytach
W tym zakresie zapis ontologii jest pewną meta-bazą danych, w które ustala się zarówno strukturę samej bazy danych, jak i pewne dodatkowe informacje (meta-atrybuty) będące podstawą przetwarzania bazy danych
20.05.2006 49 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Ontologia c.d.
Powiązanie systemów ontologicznych
— metaontologia
— ontologia dziedziny
ontologia zadań
Wyniki analizy tekstu
20.05.2006 50 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Ontologia c.d.
Opracowanie ontologii:
Wybór bazy danych
Wybór relacji
Opracowanie sieci pojęć
Opracowanie maszyny wyszukiwania
20.05.2006 51 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA Ontologia c.d.
Przykładowa lista relacji: part of, kind of, contained in, member of, see also
20.05.2006 52 z 52
INŻ
YN
IER
IA J
ĘZ
YK
AIN
ŻY
NIE
RIA
JĘ
ZY
KA