Post on 02-Mar-2019
„ W służbie niewidomym”
czyli…
ogólne informacje w zakresie zagadnień dotyczących tego, w czym, kiedy
i w jakiej mierze widzący powinni przechodzić z pomocą
osobom niepełnosprawnym wzrokowo
wydanie 2, uaktualnione - kwiecień 2009
Poradnik wydano przy zaangażowaniu środków publicznych Miasta Wodzisław w ramach dofinansowania do realizacji przez Koło PZN Wodzisław projektu,
pt. „Integracyjna Świetlica Terapii Zajęciowej Koła PZN Wodzisław - przyjazną oraz bezpieczną przestrzenią”
2
SPÓJRZ JAK MY WIDZIMY!
W dobie dziur ozonowych, komputerów, telewizji i coraz większej agresji wśród
ludzi, zagrożenie wzroku wzrasta i nie tylko zmiany chorobowe stają się przyczyną
utraty wzroku. Chcemy w tej prezentacji w miarę prosty sposób przedstawić jak
widzą osoby słabowidzące, przyczyny utraty wzroku i jak można chronić oczy.
Stereotypem osoby niewidzącej jest biała laska i ciemne okulary, ale wśród nas jest
wiele osób, którym okulary nie pomagają, poruszają się bez laski, ale widzą bardzo
źle.
Spróbuj zamknąć oczy i przejść parę kroków, czy jest to łatwe?
Poni żej przedstawiamy przykłady widzenia przez osoby sła bowidz ące.
Tak widzą zdrowe oczy:
Tak widzą oczy z wadą soczewki,
którą korygują okulary:
3
A tak widz ą osoby z ró żnym ograniczeniem pola widzenia w okularach i bez:
- widzenie z plamkami - - widzenie lunetowe -
- widzenie skrajne - - widzenie połowiczne - - widzenie resztkowe -
4
Taki efekt widzenia to przede wszystkim zmiany w siatkówce, powodujące
ograniczenie pola widzenia. Przyczyną może być też choroba nerwów wzrokowych
lub uszkodzenie mózgu. Każdy mechaniczny uraz głowy lub okolic oka może
spowodować odlepienie siatkówki i całkowitą utratę wzroku.
Osoby z dysfunkcj ą układu wzrokowego mog ą mieć następuj ące
zaburzenia widzenia:
o uszkodzenie widzenia w polu
centralnym - związane z obecnością w polu
widzenia mroczka centralnego. Jest to szara
plama bezpośrednio w polu widzenia, co z
kolei wiąże się z obniżeniem ostrości wzroku.
Osoby te mogą się swobodnie poruszać,
mają natomiast ogromne trudności w czytaniu
pisaniu i rozpoznawaniu twarzy, w
wykonywaniu precyzyjnych prac manualnych.
Przyczyną zaburzeń w polu centralnym może
być: choroba Stargardta, makulopatia, zanik
nerwu wzrokowego, ubytek w plamce żółtej.
5
o obni żenie ostro ści wzroku - ma
negatywny wpływ na widzenie przedmiotów,
zwłaszcza małych i bardzo małych oraz
różnicowanie ich kształtów. Przykładem tego
mogą być trudności w czytaniu liter, cyfr i
znaków graficznych, których wielkość
uwzględnia normalną ostrość wzroku.
Obniżenie ostrości wzroku występuje przede
wszystkim w: zwyrodnieniu plamki żółtej, zaniku
nerwów wzrokowych, zaćmie, wysokiej
krótkowzroczności, dalekowzroczności,
zmętnieniu rogówki.
o uszkodzenie widzenia w polu obwodowym – przejawia się w jego
ograniczeniach i ubytkach. W zaawansowanej postaci osoby widzą otoczenie jakby
przez tunel (widzenie lunetowe).
Przyczyną zawężonego pola widzenia może być:
jaskra, barwnikowe zwyrodnienie siatkówki,
retinopatia cukrzycowa, zespół Ushera,
odwarstwienie siatkówki, masywny krwotok do
ciała szklistego, uszkodzenie dróg wzrokowych i
kory mózgowej. Widzenie lunetowe poważnie
utrudnia poruszanie się w ciemnym, nieznanym i
zatłoczonym otoczeniu.
Trudne jest zbadanie wzrokiem otoczenia tak, by dostatecznie dostrzec, a
następnie odebrać wszystkie ważne informacje. Słabowidzący często, więc wpada
na przedmioty znajdujące się z boku, na poziomie stóp, w pobliżu głowy. Osoby z
utratą widzenia w polu obwodowym muszą kręcić głową w jedną i drugą stronę,
aby przeszukiwać otoczenie w trakcie przemieszczania się lub, aby zobaczyć, np.
potrawę na talerzu.
6
o połowiczna utrata pola widzenia -
(prawostronna lub lewostronna). Postrzeganie
przedmiotów i relacji przestrzennych utrudnione
jest brakiem połowy widzenia. Do przyczyn jej
powstania należy: uraz mózgu, uszkodzenie
mózgu, stwardnienie rozsiane, udar mózgu.
Widzenie połowiczne wpływa ujemnie na
czytanie i pisanie, wykonywanie większości
czynności codziennych np. czynności
kosmetycznych, ubieranie się, umiejętność
poruszania się w otoczeniu.
o mroczki rozsiane , czyli wypadnięcie
pewnych części pola widzenia o różnej wielkości
i kształcie (ciemne plamki w polu widzenia).
Przyczyną mroczków rozsianych może być:
retinopatia cukrzycowa, retinopatia wcześniacza,
stwardnienie rozsiane, toksoplazmoza. Każde
zawężenie pola widzenia powoduje znaczne
ograniczenia w spostrzeganiu dużych
przedmiotów i przestrzeni wraz z wypełniającymi
ją przedmiotami, osobami, zjawiskami.
Zawężone pole widzenia utrudnia orientację i
poruszanie się w przestrzeni.
o ogólnie nieostry obraz - postaci, przedmioty oraz kolory są zamazane,
rozmyte. Widzenie to występuje w: zaćmie wrodzonej, zaćmie związanej z wiekiem,
retinopatii cukrzycowej, stożku rogówki. Osoba z powodu braku widzenia szczegółów
ma trudności z czytaniem, określeniem czadu, oglądaniem telewizji oraz
bezpiecznym poruszaniem się we wnętrzach i na dworze. Przy nieostrym obrazie
wystąpić też może zaburzenie poczucia głębi.
7
o brak widzenia obuocznego - występuje przede wszystkim: u osób
jednoocznych, w przypadku dwu różnych wad obojga oczu, w bardzo wysokiej
nadwzroczności, w uszkodzeniu czynności motorycznych gałek ocznych,
uniemożliwiającym skierowanie obu oczu w jeden punkt w przestrzeni. Powoduje to,
że obie osie widzenia nie spotykają się w miejscu wpatrywania się i dają dwa
częściowo nakładające się na siebie obrazy. Jest to, tzw. diplopia (widzenie
zdwojone). Przykładem tego typu zaburzenia jest zez. Przy zaburzeniach widzenia
stereoskopowego występują trudności w prawidłowej ocenie wielkości i kształtów
przedmiotów, a także odległości, głębi itp.
o pogorszone postrzeganie kolorów - występuje zwykle przy zmianach w
centralnej części siatkówki, a więc towarzyszyć może: obniżonej ostrości wzroku,
achromatopsji, zmianom zwyrodnieniowym w plamce żółtej, zanikom nerwów
wzrokowych, uszkodzeniom ośrodka wzrokowego. Osoby z zaburzeniem widzenia
barw mają problemy z rozróżnianie takich kolorów jak: granatowy, brązowy, czarny,
niebieski, zielony, fioletowy, różowy, żółty, jasnozielony, co może sprawiać problem
np. przy dobieraniu garderoby, wykonywaniu niektórych czynności.
o zaburzenia widzenia zmierzchowego - (związane z uszkodzeniem pręcików
w obwodowej części siatkówki) powodują problemy z poruszaniem się o zmierzchu
lub niedostateczne oświetlonym terenie. Występują w przypadku barwnikowego
zwyrodnienia siatkówki, neuropatii nerwu II jaskrze, odwarstwieniu siatkówki,
retinopatii cukrzycowej. Osoby, u których występują wyżej wymienione zaburzenia
widzenia, mogą dodatkowo borykać się z funkcjonalnymi następstwami tychże
zaburzeń. Są to:
� zmienna zdolno ść widzenia (widzenie fluktuacyjne), bardzo często
spotykane w cukrzycy. Jakość widzenia może się zmieniać z różną
częstotliwością – co kilka godzin, dni czy tygodni. Czasami pogorszenie
widzenia może powodować duże kłopoty w wykonaniu czynności lub
spowodować, że wykonanie jej będzie wręcz niemożliwe.
8
� zmniejszona wra żliwo ść na kontrast związana jest z utrudnionym
spostrzeganiem barw. Dotyczy to szczególnie kontrastowości tła i przedmiotu,
np: zestawienie barwy białej, żółtej i seledynowej. Przy braku lub małym
kontraście osoba Słabowidzący może mieć duże trudności w spostrzeganiu
przedmiotów i prawidłowym określeniu jego barwy.
� problemy z adaptacj ą do światła i ciemno ści . Przystosowanie się do
zmiennych poziomów oświetlenia przy przechodzeniu z miejsc jasnych do
ciemnych i odwrotnie, może zajmować znacznie więcej czasu (1do 20 min).
Najmniejsze zmiany warunków oświetleniowych mogą mieć poważny wpływ
na funkcjonowanie wzrokowe osoby slabowidzącej.
Problemy z przystosowaniem wzroku zmiennych warunków oświetlenia
występować mogą we wrodzonym niedorozwoju lub braku tęczówki, retinopatii
cukrzycowej, jaskrze.
� Olśnienia – promienie świetlne odbite od przedmiotów o jasnych barwach,
połyskliwego papieru, bądź innych powierzchni łatwo odbijających światło
zmuszają do mrużenia oczu, olśnienia odbierane są przez osoby jako
nieprzyjemne, zmniejszają przy tym ogólną ostrość wzroku. Wystąpić mogą w
takich chorobach jak: albinizm, wrodzony niedorozwój lub brak tęczówki,
zaćma, barwnikowe zwyrodnienie siatkówki, jaskra.
� Światłowstr ęt - promienie świetlne dochodzące bezpośrednio ze źródła
światła nabierają natężenia przekraczającego zdolność siatkówki do jego
wchłaniania. Niekorzystne warunki dla osoby nadwrażliwej na światło stwarza
jasne światło słoneczne, żarówki o dużej mocy. Przyczyną światłowstrętu
może być: dystrofia czopków, albinizm, beztęczówkowość, zaćma, jaskra.
� Brak lub znaczne osłabienie akomodacji – charakteryzuje się brakiem lub
osłabieniem zdolności przystosowawczych oka do patrzenia na obiekty
znajdujące się w różnych odległościach. Spowodowane jest
bezsoczewkowością, nadwzrocznością starczą. Ważnym czynnikiem
pomocnym w funkcjonowaniu tych osób jest zastosowanie właściwego
oświetlenia, gdyż światło jest czynnikiem pobudzającym akomodację.
9
� Oczopl ąs - polega na niezamierzonych, rytmicznych ruchach gałek ocznych.
Osoby z tą dolegliwością mają trudności ze skupieniem wzroku (fiksacją) na
oglądanym przedmiocie, co powoduje zmniejszenie ostrości wzroku, problemy
w czytaniu, jak również trudności w posługiwaniu się pomocami optycznymi.
Wykorzystując różne ustawienia głowy i oczu osoba może na krótki okres
zmniejszyć objawy tej dolegliwości. Oczopląs najczęściej towarzyszy takim
schorzeniom okulistycznym, jak: albinizm, schorzenia rogówki, wrodzony
niedorozwój lub brak tęczówki, dystrofia czopków, zaćma wrodzona.
Choroby te i inne dodatkowe (kurza ślepota i daltonizm) powodują, że osoby
słabowidzące widzą np. autobus, tramwaj, ale nie umieją odczytać numeru linii.
Widzą postacie ludzi, ale nie zauważają oraz nie rozpoznają znajomych. Poruszają
się wolniej i wszelkie prace wykonują wolniej, ponieważ muszą uważać na to, co
znika w polu niewidzenia (czarne pola na zdjęciach).
Często zdarza się, że konduktorzy i osoby będące w podróży patrzą
nieprzychylnie i podejrzliwie na młodą osobę czytającą książkę lub uczącą się z
zeszytu, a legitymującą się legitymacją Polskiego Związku Niewidomych
uprawniającą do wolnego przejazdu. Choć tego z zewnątrz nie widać ma ona
naprawdę chore oczy. Jest to przykre, ale niewiedza robi swoje.
Które osoby uwa ża się a niewidome w stopniu znacznym mieszcz ące się
w kategorii I grupy inwalidzkiej?
Do I grupy inwalidów (znaczny stopień niepełnosprawności) kwalifikowane są osoby
z całkowitą ślepotą obuoczną lub praktyczną ślepotą obuoczną - ostrość wzroku po
korekcji w lepszym oku nie przekracza 5% normalnej ostrości oraz osoby, u których
pole widzenia zawężone jest do około 20 stopni - widzenie lunetowe.
10
Które osoby uwa ża się za niewidome lub słabowidz ące w stopniu
umiarkowanym, mieszcz ące się w II grupie inwalidzkiej?
Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza sie osobę, u której stwierdza
się obniżenie ostrości wzroku po korekcji w oku lepszym w granicach 0,06 – 0,1 oraz
osoby, u której stwierdza się zwężenie pola widzenia do około 30 stopni.
Ulgi jakie przysługuj ą osobom niewidomym i słabowidz ącym to:
� I GRUPA:
a) Ulgi komunikacyjne w komunikacji PKP i PKS:
- 95% ulgi – przewodnik niewidomego (w tym pies przewodnik) – w pociągach 2
klasy osobowych, pośpiesznych, ekspresowych, Inter City i Euro City, autobusach
PKS zwykłych, przyśpieszonych i pośpiesznych.
- 49% ulgi – niewidomy tylko w 2 klasie pociągów osobowych i autobusach PKS
zwykłych
- 37 % ulgi – niewidomy – tylko w 2 klasie pociągów pośpiesznych expresowych,
Inter City i Euro City oraz w autobusach PKS przyśpieszonych i pośpiesznych.
b) W komunikacji miejskiej:
- 100% ulgi - niewidomy i przewodnik- w zbiorowej komunikacji miejskiej
c) INNE UPRAWNIENIA:
- bezpłatny abonament radiowo–telewizyjny
- ułatwienia dla osób niepełnosprawnych w korzystaniu z usług powszechnych
telekomunikacyjnych: niewidomi o znacznym stopniu niepełnosprawności (I grupa) –
zniżka 50% w instalacji telefonu i opłacie abonamentu
- ułatwienie dla niewidomych o znacznym stopniu niepełnosprawności w korzystaniu
z usług pocztowych - prawo otrzymywania przesyłek pocztowych przez doręczyciela
bezpośrednio, z pominięciem skrzynki do doręczeń i awiza pocztowego
- prawo do załatwiania spraw poza kolejnością
- odpisy od dochodu na wydatki związane z celami rehabilitacyjnymi.
11
� II GRUPA
a) Ulgi komunikacyjne w komunikacji PKP i PKS:
- 95% ulgi – przewodnik niewidomego (w tym pies przewodnik) – w pociągach 2
klasy osobowych, pośpiesznych, ekspresowych, Inter City i Euro City, autobusach
PKS zwykłych, przyśpieszonych i pośpiesznych.
- 37% ulgi – niewidomy – tylko w 2 klasie pociągów osobowych, pośpiesznych,
ekspresowych, Inter City i Euro City oraz w autobusach PKS zwykłych,
przyśpieszonych i pośpiesznych
b) W komunikacji miejskiej:
- 100% ulgi - niewidomy i przewodnik - w zbiorowej komunikacji miejskiej
c) INNE UPRAWNIENIA:
- bezpłatny abonament radiowo–telewizyjny
- prawo do załatwiania spraw poza kolejnością
- odpisy od dochodu na wydatki związane z celami rehabilitacyjnymi.
� DZIECI DO LAT 16:
a) Ulgi komunikacyjne w komunikacji PKP i PKS:
- 95% ulgi – przewodnik niewidomego (w tym pies przewodnik) – w pociągach 2
klasy osobowych, pośpiesznych, ekspresowych, Inter City i Euro City, autobusach
PKS zwykłych, przyśpieszonych i pośpiesznych.
- 37% ulgi – niewidomy – tylko w 2 klasie pociągów osobowych, pośpiesznych,
ekspresowych, Inter City i Euro City oraz w autobusach PKS zwykłych,
przyśpieszonych i pośpiesznych
b) W komunikacji miejskiej :
- 100% ulgi - niewidomy i przewodnik - w zbiorowej komunikacji miejskiej
c) INNE UPRAWNIENIA:
- przy dojazdach do ośrodków szkolno-wychowawczych oraz innych placówek
oświatowych, wychowawczych,rehabilitacyjnych dzieci i rodzice korzystają z
uprawnień do ulg na podstawie dokumentów wystawionych przez te placówki.
12
POLSKI ZWIĄZEK NIEWIDOMYCH (PZN):
Został powołany do życia w 1951r. Jest stowarzyszeniem ogólnopolskim,
organizacją samopomocową, zarejestrowaną w Sądzie Okręgowym w Warszawie.
Posiada status organizacji pożytku publicznego.
Zrzesza dorosłych i dzieci - niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji narządu
wzroku w stopniu znacznym i umiarkowanym.
Biorąc pod uwagę czas i stopień utraty lub osłabienia widzenia i wynikające z tego
potrzeby rehabilitacyjne.
Członkowie PZN to:
- osoby niewidome, czyli te, które urodziły się niewidome lub straciły wzrok przed
ukończeniem 5 roku życia
- osoby ociemniałe, czyli te, które utraciły wzrok w wyniku wypadków i schorzeń
po 5 roku życia
- osoby słabowidz ące, czyli te, które tracą wzrok w przebiegu różnych schorzeń
PZN jest członkiem międzynarodowych organizacji:
- Światowej Unii Niewidomych (WBU)
- Europejskiej Unii Niewidomych (EBU)
13
Członkostwo PZN
Polski Związek Niewidomych jest stowarzyszeniem ogólnopolskim, posiadającym
osobowość prawną, zarejestrowanym w Sądzie Okręgowym w Warszawie.
Związek zrzesza obecnie ponad 80 tysięcy osób Niewidomych i słabowidzących,
niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji wzroku w stopniu znacznym (dawna I grupa
inwalidów) i umiarkowanym (dawna II grupa inwalidów). Są to osoby dorosłe i dzieci.
Celem Polskiego Związku Niewidomych jest społeczna integracja, rehabilitacja,
ochrona interesów zawodowych, ekonomicznych i społecznych oraz przeciwdziałanie
dyskryminacji osób niewidomych i słabo widzących, a także reprezentowanie członków
Związku wobec organów naczelnych państwa, administracji rządowej i samorządu
terytorialnego oraz innych instytucji.
Członkowie Zwi ązku dziel ą się na zwyczajnych, podopiecznych,
nadzwyczajnych, honorowych i wspieraj ących.
� Członkowie zwyczajni - to osoby niewidome i słabowidzące, które ukończyły 16 rok życia, posiadające orzeczenia o niepełnosprawności w stopniu znacznym lub umiarkowanym ze względu na stan wzroku. Osoby te mają czynne i bierne prawo wyboru do władz Związku (po ukończeniu 18 lat), prawo uzyskiwania wszechstronnej pomocy Związku w sprawach szkolenia, zatrudnienia, rehabilitacji leczniczej, podstawowej i społecznej oraz polepszenia warunków bytowych, a także pomocy w zaopatrzeniu w sprzęt, urządzenia i przedmioty o charakterze rehabilitacyjnym.
� Członkowie podopieczni - to niewidome i słabo widzące dzieci i młodzież do lat 16, a
także osoby starsze, które ze względu na stan zdrowia nie mogą brać czynnego udziału w życiu związkowym. Członkowie podopieczni mają takie uprawnienia jak członkowie zwyczajni, z wyjątkiem czynnego i biernego prawa wyborczego.
� Członkowie nadzwyczajni - to osoby widzące, społecznie działające w Związku. Mają one czynne i bierne prawo wyborcze, mogą także korzystać z urządzeń Związku na zasadach określonych przez władze Związku.
� Członkowie honorowi - to osoby zarówno niewidome i słabo widzące, jak i widzące, zasłużone dla Polskiego Związku Niewidomych. Godność członka honorowego nadaje Zarząd Główny Związku. Członkowie honorowi mają prawo uczestniczyć z głosem doradczym w Krajowym Zjeździe Delegatów oraz w zjazdach okręgów Związku na terenie, których mieszkają.
� Członkowie wspieraj ący - to osoby fizyczne lub prawne, które systematycznie świadczą na rzecz Związku w formie finansowej lub rzeczowej.
14
Gdy spotkasz osob ę niewidom ą:
Osoby niewidome poruszają się samodzielnie, pracują zawodowo, załatwiają
sprawy w urzędach, robią zakupy, korzystają ze środków lokomocji, z placówek
kulturalnych i rekreacyjno-sportowych. Wiele osób niewidomych z łatwością
wykonuje różne czynności i nie lubi, żeby im pomagać.
Pomóż niewidomemu, gdy Cię o to poprosi, albo gdy zauważysz, ze czuje się
niepewnie lub jest zdezorientowany.
Biała laska, którą osoba niewidoma posługuje się przy chodzeniu, wysuwając
ją nieco do przodu, powinna zwrócić Twoją uwagę. Nie przechodź wówczas
obojętnie. Przyjrzyj się życzliwie człowiekowi, któremu niewielkim wysiłkiem możesz
pomóc. Sytuacja, w jakiej się z nim spotkasz i jego zachowanie, podsuną Ci rodzaj i
formą pomocy.
Jeśli nie wiesz jak należy postąpić przede wszystkim staraj się zachować w
sposób naturalny, unikaj okazywania nadmiernego współczucia i nie próbuj pomagać
więcej niż trzeba.
Jak mog ę pomóc osobie niewidomej? – WSKAZÓWKI
� gdy mijasz idącą osobę niewidomą ustąp jej przejścia. Ona Ciebie nie widzi!
Nie zachowuj się jednak tak „jakby Cię nie było”. Odgłosy, jakie powodujesz,
pomagają jej w orientacji.
� przy udzielaniu wskazówek pamiętaj, ze jeśli
ktoś nie widzi, to informacja np. „trzeba pójść tam,
gdzie stoi biały dom” nic nie pomoże. Dobra
wskazówka to „trzeba pójść 50m prosto, po czym
skręcić w prawo”
� na przestanku zapytaj niewidomego
oczkującego na tramwaj lub autobus o numer lini, na
którą czeka i poinformuj go, gdy podjedzie właściwy
pojazd.
15
� pomagając niewidomemu w przemieszczaniu się pozwól mu ująć się pod
rękę. Wyczuwa wtedy dobrze twoje ruchy i łatwiej
przewiduje przeszkodę niż w wypadku, gdy trzymasz go
pod ramię. Jednocześnie staraj się go nieznacznie
wyprzedzać, zwalniając nieco podczas wchodzenia lub
schodzenia z krawężnika, czy korzystając ze schodów.
Po udzieleni pomocy nie oddalaj się w milczeniu.
Zasygnalizuj, jeśli chcesz odejść.
� zwracaj uwagę na problemy z
lokalizacją gdy zauważysz osobę niewidomą
próbującą przejść przez jezdnię, popatrz czy
obrała prawidłowy kierunek i nie zbacza z
bezpiecznej drogi. Ostrzeż ją przed
ewentualnymi przeszkodami. Jeśli będzie to
konieczne to, ujmij rękę lub laskę
niewidomego i wskaż nią kierunek. Postępuj
podobnie w innych miejscach, w których
poruszanie się osoby niewidomej może być
utrudnione np. w parku czy na placu zabaw.
Zwróć uwagę na osoby niewidome, które nie
wiedząc o tym znalazły się na ścieżce
rowerowej.
� na przestanku zapytaj niewidomego oczkującego na tramwaj lub autobus o
numer lini, na którą czeka i poinformuj go, gdy podjedzie właściwy pojazd.
� zareaguj, gdy niewidomy podchodzi do krawężnika przestanku. Przestanki
czy perony nie zawsze mają wypukłe oznaczenia na obrzeżach. Oznakowanie
żółtym, kontrastującym z podłożem pasem, ważne dla słabowidzących, jest dla
całkowicie niewidomego informacja niedostępną. Istnieje zagrożenie upadku na tor.
16
� gdy pomagasz przy wchodzeniu do pojazdu podaj ramię osobie niewidomej i
wejdź pierwszy,możesz też podprowadzić ją do drzwi pojazdu i położyć jej rękę na
poręczy przy wejściu.
� ustąp miejsca w środkach
lokomocji osoba niewidoma jest
bezpieczna, jeśli siedzi. Gdy nie ma
wolnego miejsca lub podziękuje za nie
naprowadź jej rękę na uchwyt.
� gdy słuchasz osoby niewidomej potwierdzaj to w sposób werbalny, wtrącając
np. „tak”, „rozumiem”.
� witając się z osobą niewidomą możesz delikatnie dotknąć jej dłoni, mówiąc np.
„witam pana”.
� informuj dyskretnie niewidomego, co się dzieje wchodząc do pokoju, biura itp.
Powiedz mu, kto lub co się w nim znajduje.
� nie zostawiaj na w pół otwartych drzwi. Jeżeli obcujesz z osobą niewidomą,
pamiętaj, że drzwi do pomieszczeń muszą być zawsze dokładnie zamknięte lub
otwarte. Gdy zmienisz ustawienie mebli nie odstawisz na miejsce krzesła lub
tworzysz okno, stara się ją o tym uprzedzić. Nigdy nie pozostawiaj żadnych
przedmiotów na podłodze (zwłaszcza szklanych, np. filiżanki z kawą).
� zasygnalizuj swoje przybycie. Przedstaw
się, gdy wchodzisz do pokoju, w którym znajduje
się osoba niewidoma. Uprzedź ją także jeśli się
oddalasz.
� proponując zajęcie miejsca nie staraj się
posadzić niewidomego na krześle. Wystarczy,
jeśli położysz jego rękę na oparciu.
17
� gdy niewidomy korzysta z psa przewodnika
nie odwracaj uwagi pracującego psa od
wykonywanych czynności. Pełni on bardzo
odpowiedzialną funkcję.
� w czasie posiłku uprzedź osobę
niewidomą gdy stawiasz przed nią talerz z zupą,
napełnioną szklankę czy filiżankę, (przypadkowy
jej ruch ręką może spowodować „katastrofę”).
Jeśli wyrazi takie życzenie, poinformuj jak
rozłożone jest nakrycie, czy ułożone potrawy na
talerzu (najlepiej posługiwać się tarczą zegara),
np. ziemniaki znajdują się na godz. 3, surówka
na 6, kotlet na 9. Możesz następnie zapytać, czy
pokroić mięso, wsypać cukier do kawy itp. Nigdy
jednak nie rób tego bez zgody niewidomego.
18
Punktem wyj ścia dla słu żby niewidomym jest zagadnienie,
w czym, kiedy i w jakiej mierze widz ący powinni im przychodzi ć z pomoc ą.
Dobre rozwiązanie tego problemu decyduje o wyniku pracy i ustawia
zagadnienie we właściwy sposób, a niewidomego na właściwym miejscu w
społeczeństwie, zapewniając równocześnie stosunki między niewidomymi a
widzącymi.
We współczesnym świecie – niewidomi (poza jednostkami specjalnie
upośledzonymi) są pełnowartościowymi członkami społeczeństwa i dążą do
maksymalnego uczestnictwa we wszystkich dziedzinach życia.
Brak wzroku stanowi oczywiście poważne utrudnienia w wielu sytuacjach
życiowych i dlatego niewidomym jest potrzebna pomoc i współpraca osób widzących.
Bliższe poznanie rzeczywistych możliwości i ograniczeń niewidomego przyczyni się
do obalenia wielu mylnych poglądów i uprzedzeń.
Pomagając niewidomym powinno się stale pamiętać, że każdy człowiek jest
odrębną indywidualnością i że nie ma dwóch osób mających takie same możliwości,
potrzeby i upodobania. A zatem pomoc powinna być dostosowana do każdej
poszczególnej jednostki. Nie należy niewidomych ze sobą porównywać i na
podstawie możliwości jednego sądzić o możliwościach innych.
Do niewidomych należy odnosić się w sposób zwyczajny, nie okazując ani
litości, która ich drażni, ani sentymentalnego współczucia, często bardzo dla
niewidomych szkodliwego. Nie można jednak przyzwyczajać się do ich kalectwa tak,
aby o nim zapominać.
19
Zobacz jak mo żesz pomóc osobie niewidomej
- jak rozpoznać i ocenić otoczenie?
Ocena otoczenia to proces systematycznej analizy miejsca i środowiska,
w którym osoba słabowidząca mieszka, pracuje lub chodzi do szkoły,
korzysta ze świadczeń rehabilitacyjnych. Otoczenie może być bardzo
zróżnicowane np. prywatne domy i mieszkania, klasy i internaty szkolne,
biura oraz inne miejsca pracy, domy opieki, poradnie i ośrodki
rehabilitacyjne. Skuteczna i sprawna ocena otoczenia powinna
obejmować dwa szerokie zakresy:
a) ogólne otoczenie i środowisko danej osoby.
b) konkretne zadania, które ta osoba będzie wykonywać w tych
otoczeniach.
- jak zmodyfikować otoczenie?
Modyfikacja otoczenia fizycznego to proces wykorzystywania informacji,
uzyskanych w czasie oceny, do przeprowadzania takich zmian lub
modyfikacji, które będą funkcjonalne, dostępne i przyjazne dla
użytkowników tj. słabowidzących osób w każdym wieku.
Modyfikacja otoczenia może być procesem bardzo
zindywidualizowanym, ale wymaga znajomości pewnych podstawowych
faktów dotyczących takich sfer jak:
a) oświetlenie -
jest jednym z najważniejszych elementów, który należy uwzględniać w
systematycznej analizie każdego otoczenia: w domu, szkole, pracy, placówce
rehabilitacyjnej i opiekuńczej, w miejscu rekreacji.
20
b) kolor -
jest bardzo istotnym elementem, który należy brać pod uwagę przy ocenie i
modyfikacji otoczenia. Wiele osób z uszkodzonym wzrokiem ma trudności w
rozróżnianiu poszczególnych grup kolorów, ale mimo to można posługiwać się
kolorem, aby zwiększyć bezpieczeństwo fizyczne, ułatwić wykonanie czynności
domowych, funkcjonowanie na zajęciach szkolnych lub w pracy oraz korzystanie z
programów rehabilitacyjnych, rekreacyjnych.
21
c) kontrast
jest także istotnym elementem, który należy uwzględniać przy modyfikacji otoczenia
zwłaszcza w połączeniu z efektami połączenia i postrzegania barw. Wrażliwość na
kontrast to umiejętność wykrywania różnic pomiędzy obszarami ciemnymi i jasnymi.
W związku z tym zwiększenie kontrastu pomiędzy przedmiotem i jego tłem na ogół
spowoduje, że przedmiot będzie lepiej widoczny. Zwiększenie kontrastu pomiędzy
elementami otoczenia jest jedną z najprostszych i najbardziej skuteczniejszych
modyfikacji, która można zastosować w domu, szkole, pracy, miejscach rekreacji i
innych.
22
Przy ocenie danego otoczenia zalecane jest, aby wszystkie osoby: administratorzy,
nauczyciele, rehabilitanci, terapeuci, pracownicy socjalni, pielęgniarki, salowe,
członkowie rodzin, a także osoby slabowidzące, uczestniczyły w dyskusjach,
dotyczących oceny poszczególnych problemów, proponowanych modyfikacji i
możliwych rozwiązań. Wiele najlepszych pomysłów, związanych z otoczeniem
fizycznym i jego dostosowywaniem do potrzeb osób z problemami wzrokowymi,
powstaje w interdyscyplinarnej pracy grupowej i przy zespołowym rozwiązywaniu
problemów.
23
Sytuacje w życiu codziennym niewidomego.
NIEWIDOMY W SKLEPIE:
O ile chodzi o zakupy, to niewidomi zazwyczaj dokonują ich stale w tych
samych sklepach, które są im dobrze znane, a także, w których personel dobrze ich
zna. Dotyczy to niewątpliwie sklepów z artykułami codziennego użytku, np. sklepu
mięsno-wędliniarskiego, drogerii. W znanych sobie sklepach niewidomi nie mają
żadnych trudności w zakupie żądanych artykułów. Gorzej sprawa się przedstawia,
gdy niewidomy przychodzi do sklepu po raz 1, i to do sklepu dużego. Wówczas nie
orientuje się w jego rozkładzie - lokalizacji i poszczególnych stoisk i zdany jest na
pomoc innych osób. Czasami pewnym ułatwieniem dla niewidomego jest rozmowa
sprzedawcy z klientami, która naprowadza go na lokalizacje i rodzaj stoiska. Do
wrażeń słuchowych (dźwięk i treść słów) dołączają się nieraz wrażenia węchowe,
mające swe źródło w sprzedawanych artykułach. Zdarza się też że niewidomy,
przychodząc do sklepu, zastaje kolejkę. Kiedy zgodnie ze swoim uprawnieniem stara
się on dokonać zakupu poza kolejką, wywołuje to nieraz u czekających
niezadowolenie, a czasami nawet rzucane są pod niego adresem bardzo
nieprzyjemne słowa.
Widzącym często trudno zrozumieć, że młoda niewidoma czy młody niewidomy
od razu jest w sklepie obsłużony, podczas gdy oni musza czekać, pomimo że po
pracy spieszą się do domu. Przywilej ten został niewidomym przyznany nie, dlatego,
że nie mogą oni czekać, lecz dlatego, że trudno im zorientować się wśród
czekających i stopniowo przesuwać bez specjalnych zakłóceń. Czasami bywa tak, że
osoby czekające w kolejce bez specjalnych narzekań przepuszczają niewidomego,
lecz z drugiej strony wyrażają tyle ubolewania nad jego losem, że wolałby on ze
swojego uprawnienia nie korzystać.
24
Są pewne zasady, które sprzedawca powinien szczególnie uwzględniać, gdy w
jego sklepie zjawi się osoba pozbawiona wzroku. Przyjmując zamówienie i podając
towar powinien koniecznie podsunąć mu jeszcze inne propozycje zakupu np. „może
pan potrzebuje także sok malinowy lub dżem” albo „dostaliśmy właśnie cytryny i
świeże jajka, czy nie są panu potrzebne?”
Tego rodzaju propozycje są w tym przypadku konieczne, albowiem niewidomy
nie ma możliwości wyboru artykułów do zakupu na postawie ich dostrzeżenia w
sklepie. Niewidomi potrzebują pomocy szczególnie w sklepie samoobsługowym. Z
uwagi na trudności w zorientowaniu się w lokalizacji poszczególnych artykułów
pomoc innych osób jest niezbędna. Z tego też powodu personel znajdujący się w
sklepie zauważywszy niewidomego wśród klientów, powinien nie tylko udzielić mu
odpowiednich informacji, lecz również pomóc mu w dokonaniu potrzebnych
artykułów. Druga sprawa, na którą sprzedawcy powinni także zwracać uwagę to
pomoc niewidomemu we włożeniu zakupionych towarów do torby czy siatki. Jest to
konieczne, dlatego, że może mieć pewne trudności w odszukaniu ich na ladzie.
Jeśli zakupione artykuły są w podobnych opakowaniach np. w torebkach
(cukier, mąka, kawa, sól) to należałoby podając każdą z tych torebek powiedzieć
niewidomemu, co to jest. Niewidomy będzie też bardzo zadowolony, jeśli
sprzedawca powie mu, ile kosztuje każdy zakupiony artykuł. Nie trzeba chyba tutaj
podkreślać, że wysoce nie etyczne było by wykorzystywanie braku wzroku i
możliwości kontroli przy zakupie towarów czyli podawanie niewidomemu gorszego
jakościowo towaru lub oszukiwanie go na ilości sprzedawanego towaru bądź na
pieniądzach.
25
NIEWIDOMY W INSTYTUCJACH PAŃSTWOWYCH:
Jeśli niewidomy ma załatwić jakąś sprawę w biurze, to na ogół przychodzi z
przewodnikiem, choć nie jest to regułą. Często przy załatwieniu różnych spraw w
urzędach, urzędnicy odsyłają interesantów z jednego pokoju do drugiego. Jeśli
niewidomy przyszedł sam, to odszukanie pokoju, często w bardzo dużym budynku
jest dla niego bardzo uciążliwy. Z tego też powodu należałoby mu zaoszczędzić tego
rodzaju kłopotów i w miarę możliwości ułatwić mu załatwienie całej sprawy w jednym
pokoju. Jeżeli niewidomy trafił ze swoją sprawą do niewłaściwego pokoju to
wypadałoby nie tylko poinformować go u kogo mógłby ją załatwić, lecz także pomóc
w doprowadzeniu do kompetentnej osoby.
Często się zdarza, że niewidomy musi coś podpisać, dlatego do obowi ązków
zawodowych urz ędnika należy odczytanie mu pisma (dokumentu), które podsuwa
do podpisu.
Nie należy tez się obawiać, że niewidomi nie potrafią podpisywać się
zdecydowana większość opanowała tą umiejętność należy jedynie im pomóc w tej
czynności przez dokładny wskazanie miejsca złożenia podpisu. Wiele błędów i
nietaktów popełniają ludzie widzący pracujący w różnych placówkach użyteczności
publicznej, których zadaniem jest dobre obsłużenie klientów lub interesantów.
Wynika to na ogół z braku elementarnych wiadomości dotyczących niewidomych. To
z kolei powoduje, że niewidomi czują się obco i nie swojo w tych wszystkich
placówkach, które stworzone są przecież dla dobra wszystkich ludzi i obywateli.
26
W rozmowach z niewidomymi wa żne jest:
� aby osoba niewidoma, z którą podejmujemy rozmowę, wiedziała zawsze, kim jest jej rozmówca. Jeśli obok znajdują się jeszcze inne osoby, należy zwracać się do niewidomego tak, by był świadomy, że mówi się do niego. Dotknąć na przykład delikatnie jego ramienia, jeśli nie znamy imienia lub nazwiska, lub poprzedzić swoją wypowiedź wyraźnym wskazaniem, na przykład „Panie Zbyszku proszę...”.
� gdy z niewidomym jest osoba towarzysząca, a chcemy uzyskać informację lub coś przekazać niewidomemu, nie należy posługiwać się tą osobą jak „tłumaczem”!
� w rozmowie nie starajmy się unikać takich wyrazów jak „patrzeć” i „widzieć”. Stanowią one część zasobu słów każdego człowieka.
� wiele osób, rozmawiając z niewidomym, zaczyna mówić głośniej. Unikajmy tego. Mówmy normalnie. Niewidomi na ogół słyszą dobrze.
� uprzedźmy też naszego niewidomego rozmówcę, jeśli zamierzamy się oddalić, by na przykład nie mówił do nas, gdy jesteśmy już w innym miejscu, poza zasięgiem jego głosu.
� gdy mówi do nas osoba niewidoma, ponieważ nie widzi naszej reakcji, starajmy się potwierdzać w sposób werbalny, że słuchamy, na przykład wtrącając „tak”, „rozumiem”.
� jeśli niewidomy nie orientuje się, że w pomieszczeniu, jest jeszcze osoba trzecia, powiedzmy mu o tym, zwłaszcza wtedy, gdy ma podstawy przypuszczać, że jest sam na sam ze swoim rozmówcą, a rozmowa może mieć charakter poufny!
� naucz się raczej zdań opisowych na przykład „Słońce wygląda, jak kula ognista”, „Królowa w tym pochodzie jest piękna” i tak dalej. Nie poprzedzaj tych komentarzy słowami „Gdybyś mógł to wszystko zobaczyć”.
� oceniając coś przy pomocy wzroku bądź zawsze uczciwy. Jeżeli niewidomy popełnił usterki nie udzielaj odpowiedzi, że wszystko jest dobrze zrobione. Bądź równie wymagający jak w stosunku do własnej pracy. Możesz pochwalić pracę jako całość, a zrobić uwagi odnośnie poprawy usterek.
� proponując pomoc, pamiętaj stale o tym, że każda osoba jest indywidualnością, a więc nie ma dwóch osób posiadających takie same upodobania i potrzeby. Pamiętajmy zawsze o ogólnej zasadzie, że niewidomemu należy mówić wszystko to, o czym wiedziałby, gdyby widział!
27
SS yy ss tt ee mm pp ii ss mm aa pp uu nn kk tt oo ww ee gg oo dd ll aa nn ii ee ww ii dd oo mm yy cc hh
zz oo ss tt aa łł oo pp rr aa cc oo ww aa nn yy ww 11 88 22 55 rr .. pp rr zz ee zz oo cc ii ee mm nn ii aa łł ee gg oo
FF rr aa nn cc uu zz aa LL uu dd ww ii kk aa BB rr aa ii ll ll ee ’’ aa
(( uu rr oo dd zz oo nn yy 44 ss tt yy cc zz nn ii aa 11 88 00 99 rr .. zz mm aa rr łł 66 ss tt yy cc zz nn ii aa 11 88 55 22 ))
System ten jest uniwersalny i znalazł zastosowanie do wszystkich języków
świata, w tym również do alfabetów nie łacińskich. Oznaczenia liter ze znakami
diakrytycznymi, jak np. ć, ę, ó, zostały oddzielnie ustalone dla każdego języka.
Podstawą systemu jest 6 punkt w kształcie prostokąta, w ramach, którego z różnej
ilości i konfiguracji punktów uzyskuje się 63 znaki. Punkty 6 punktu posiadają
umowną numerację, a mianowicie lewa kolumna (z góry na dół) 1, 2, 3; prawa
kolumna 4, 5, 6. Wszystkie znaki podzielone są na 7 serii wg pewnej logicznej
zasady.
Seria 1 - zbudowana jest z 4 górnych punktów 6 punktu (1, 2, 4, 5). Kolejne 4
serie są powtórzeniem 1 z pewnymi modyfikacjami.
Seria 2 – z dodaniem punktu 3.
Seria 3 – z dodaniem punktów 3, 6.
Seria 4 – z dodaniem punktu 6.
Seria 5 – umieszczona jest na obniżonym poziomie.
Seria 6 – zbudowana jest w oparciu o 2 znaki prawostronne (4 oraz 4, 5), które
ulegają takim samym przeobrażeniom jak seria 1.
Seria 7 – składa się z 3 znaków dolnych.
W systemie stosowane są także znaki złożone, zajmujące 2 lub więcej miejsc.
W piśmie brajlowskim nie ma odrębnych dużych liter, lecz oznacza się je
specjalnym znakiem (4, 6) umieszczonym przed daną literą. Poszczególne znaki
systemu mają niekiedy po kilka znaczeń. Tak np. znaki pierwszej serii (litery a, j)
poprzedzone odpowiednim znakiem (3, 4, 5, 6) wyrażają cyfry. Stosowane są
systemy notacji matematycznej, fizycznej, chemicznej, muzycznej, zapisu
fonetycznego, stenografii. Istnieją także systemy pisma skrótowego, w których
niektóre znaki oznaczają zbiegi dwu lub więcej liter oraz całe wyrazy.
28
A L F A B E T B R A I L L E’ A
a ą b c ć d e ę f
• · • · • · • • • • • • • · • · • • · · · · • · · · · · · • · • · • • ·
· · · • · · · · · • · · · · · • · ·
g h i j k l ł m n
• • • · · • · • • · • · • · • • • • • • • • • · • • · · • · • · · · · • · · · · · · · · • · • · · • • · • ·
ń o ó p q r s ś t
• • • · · • • • • • • · · • · • · • · • · • · · • · • • • • • · • · • • · • • · • • • · • · • · • · · • • ·
u v w x y z ż ź
• · • · · • • • • • • · • • · • · · • · • • · · · • · • • · • · • • • • · • • • • • • • • • • •
29
, ; : . ? ! ( ) ,, *
· · · · · · · · · · · · · · · · · ·
• · • · • • • • • · • • • • • · · • · · • · · · · • · • • · • • • • • ·
” ZNAK ZNAK ZNAK ZNAK APO- PRZE- WIERSZA LICZBY DUŻEJ KURSYWY STROF NOŚNIK LITERY
· · · • · • · • · • · · · ·
· • · • · • · · · • · · · ·
• • • · • • · • · • • · • •
1 2 3 4 5
· • • · · • • · · • • • · • • • · • • ·
· • · · · • • · · • · · · • · • · • · • • • · · • • · · • • · · • • · · • • · ·
6 7 8 9 0
· • • • · • • • · • • · · • · • · • · • · • • · · • • • · • • • · • • · · • • • • • · · • • · · • • · · • • · · • • · ·
30
P o l s k i Z w i a z e k N i e w i d o m y c h
4 4 – 3 0 0 W o d z i s ł a w Ś l ą s k i
u l. K u b s z a 1 3
t e l. (0 3 2) 4 5 5 - 2 8 - 0 6
p o c z t a @ p z n . w o d z i s l a w . o r g . p l
h t t p : / / p z n . w o d z i s l a w . o r g . p l
O p r a c o w a ł z e s p ó ł w s k ł a d z i e :
M a g d a W o j c i e s z e n k o
K a t a r z y n a O s e t e k
M i c h a ł G r a b i e c
J a c e k M i ł o t a
Przygotowanie i druk:
Polski Zwiazek Niewidomych Koło Wodzisław Śląski
tel. (032) 455-28-06 e-mail: poczta@pzn.wodzislaw.org.pl
nakład: 100 egzemplarzy