ÉÉNOPÉÉN

Halverwegedevorigeeeuwmaakteinveelmuseadenegentiende-eeuwsestijlkamerplaatsvoordewhitecube.Modernekunstver-eisteneutrale,wittetentoonstellingswanden,geenhistorischingerichtekamers.HetNieuweInstituutneemtdestijlkamernualsaanleidingvooreeninstallatieeneenprogrammaovermusealepresentatiemodellen.

Destijlkamerswaarvandelenopgenomenwordenindeinstallatie1:1Stijlkamers,zijnnuonderdeelvandecollectievanhetAmsterdamMuseum,maarkomenoorspronkelijkuithetStedelijkMuseuminAmsterdam.DaarwerdenzeaanvankelijkgebruiktomdeomvangrijkekunstverzamelingvanSophiaAdrianaLopezSuasso-deBruijntentoontestellen.Suassoschonkdeverzameling,dieondermeerbestonduitmeubels,sieraden,aardewerkenporselein,in1890aandeGemeenteAmsterdam.Destijlkamers,veelalachttiende-eeuwseinterieurs,warenvooreengrootdeelafkomstiguithuizendiewerdengeslooptvanwegededoorbraaktussendeKeizersgrachtendeHerengracht;dehuidigeRaadhuisstraat. MetdekeuzevoorhetpresenterenvandezecollectieinstijlkamersvolgdehetStedelijkMuseumeenontwikkelingdieinanderemuseainNederlandendaarbuitenalwasingezet.Aanheteindevandenegentiendeeeuwontstondhetpubliekemuseumzoalswedatnukennen.Totdatmomentwarencollectieshetexclusievedomeinvandedeskundige.Alleenzijwistendewegtevindendoordevaakwillekeuriggepresenteerdeverzamelingen.Metdein-tredevanhetpubliekemuseumwerdnaarstiggezochtnaarnieuwepresentatietechniekenwaarmeemuseumverzamelingenopeenbegrijpelijkemanierenvooreenbreedpubliekkondenwordententoongesteld.Destijlkamerbleekeenuiterstgeschiktmedium.Dere-constructiesvanhistorischeinterieursbodeneenherkenbarecontext,waarinkunst-engebruiksobjectennaarstijlenperiodekondenwordengerangschikt.Destijlkamervormdehiermeedetegenhangervanhetdioramadatronddezelfdetijdinnatuurhistorischemuseapopulairwerd.Inhetdioramawerdendier-enplantensoorteninhun‘natuurlijke’habitatgetoond.Destijlkamerenhetdioramaver-tegenwoordigen,weliswaargevoeddoordelaatsteinzichtenvandewetenschap,allereersteenmusealewerkelijkheid,doordegroeiendepubliekerolvanmusea.Beideomgevingenwarengerichtopeducatieendiendendeoneindigewerkelijkheidvancultuurennatuuropeenevenbegrijpelijkealsevocatievewijzetecategoriserennaarstijlensoort. Dankzijdestijlkamerdeeddeprivateomgevingvandewoning,alsobjectvanbewonderingenalseducatiefinstrument,haarintredeinhetpubliekedomein.Metdezemusealestatuskregendevoorbeeldenvandecultuurvanhetwoneneengeïdealiseerdkarakter.Denotievanhetinterieuralsuitdrukkingvanhetindividu,datbemiddelttusseneenbinnen-enbuitenwereld,bleekhetvehikelbijuitstekwaarmeeideeënovereennationalestijlenidentiteitkondenwordengepropageerd.Zodoendevertellendestijlkamersmeeroverdenationalistischeblikvandenegentiende-eeuwseconservator,danoverdestijlperiodediedekamersmoestenrepresenteren.Dezevertekenendeblikwasdirectverbondenaandetaakopvattingdiemuseametnameaanheteindvandenegen-tiendeeeuwontwikkelden.Museavoeldenzichgenoodzaakttegenwichttebiedenaandetoenamevan‘slecht’vormgegevenproductendiedeindustrialisatieinsneltempovoortbracht.Hetantwoordvandemuseabestonduitdezorgvuldige(re)constructievaneen‘stijlzuiver’beeld.Datwerdvervolgensingezetalshetauthentiekebewijsvaneengeïdealiseerdverledenenalsinstrumentvoordevormingvan‘goedesmaak’,teneindedekwaliteitvankunstnijverheidteverhogenendebekendheidervantevergroten.Hiermeewerdeenontwikkelinginganggezetdietotdiepindetwintigsteeeuwzouvoortdurenenwaarinhetinterieuralsdidactischmiddeloptamelijkmoralistischewijzeonderdeelvormdevaneenbeschavingsoffensief.

Alvrijsnelkwamerookkritiekopdestijlkamer.Dezozorgvuldiggeconstrueerdeauthenticiteitvandekamerswerd–ironischgenoeg-betwijfeldvanuithetverlangennaarmeerauthenticiteit.Hetargumentluiddedatdeinterieurshunintrinsiekebetekenishaddenverlorendoordatzeuithunoorspronkelijkcontextwarenontvreemdenbovendiennogalwataanpassingenmoestenondergaanomlet-terlijkinhetmuseumgebouwtepassen.Maarbovenalontstondeneraanhetbeginvandetwintigsteeeuwandereideeënoverhetten-toonstellenvankunst.Hetmodernekunstwerk,eveneensvoorzienvanintrinsiekekwaliteiten,kwamhetbestetotuitingalsautonoom,contextloosobject.Deze‘emancipatie’vanhetobject,tegelijkertijdmetdeverwetenschap-pelijkingvanstijlalsordenendecategorieendedaaraanverbondenauthenticiteitvaneenstijlkamerverbrakdemusealeverhoudingtussenobjectenruimte;eenbreukdietotophedenvaninvloedisopdemusealeruimteendepraktijkvantentoonstellen. InhetStedelijkMuseummaakteWillemSandberg,toennogconservator,laterdirecteur,in1938dekeuzekunstwerkentegenstrakke,wittewandententoontestellen.HettotdantoehistoriserendeinterieurvanhetStedelijkMuseummoestvervolgenslangzaammaarzekerplaatsmakenvoordeverondersteldeneutraliteitvandewittetentoonstellingszalen.Pasindejarenzeventigvandevorigeeeuwmaaktenookdelaatstestijlkamersdewegvrijvoordezichsneluitbreidendecollectiemodernekunst.Dezogenaamde‘whitecube’issindsdiendedominantetypologieinhetStedelijkMuseum,netalsinderestvandemusealewereld,alisvanafdeintroductieaandatdogmagetornd.

VoorHetNieuweInstituutvormtdestijlkameraanleidingomhetdenkenovermusealepresentatiemodellenteactualiserenentevensmethistorischbewustzijnteverrijken. Alisdewittewandvanessentiëlebetekenisvoordeontwikkelingvandemo-dernekunstentotopdedagvanvandaagdominant,dezoektochtnaarnieuwepresen-tatiemodellenheeftdaarmeenietstilgestaan.Ontwikkelingenindekunstendereceptieenpresentatievankunst,beïnvloeddooreenver-regaandedigitaliseringincombinatiemeteenvermeendedemocratisering,vragenwederomomnieuwepresentatiemodellen.Interessantgenoegstaan1:1presentatievormenweervolopindebelangstelling-nietuitsluitendinhunmeestactuelegedaante,maarookdeeerderehistorischevariantvandestijlkamer.ZoheefthetvernieuwdeRijksmuseumdeBeuningkamer,eenachttiende-eeuwsrococointerieurdatookinhetStedelijkMuseumstondopgesteld,inerehersteld.Daarbijisweleenverschuivingopgetreden,dekamerver-wijsthieralleennognaarzichzelfalsuitdruk-kingvaneenbepaaldestijlperiodeenwordtnietmeeralstentoonstellingsruimtebenut.Eninjuni2014opendeinhetLouvreinParijseentotaalvernieuwdeafdelingachttiende-eeuwsedecoratievekunst,waarbinnendecollectieopbasisvaneenserievanstijlkamersenthematischegalerijenwordtgepresenteerd.

Eenverderebestuderingvandestijlkamerinrelatietotdewhitecubewerptnietalleennieuwlichtopdegedeeldegeschiedenis,maarbiedtookopeningeninhetgesprekoverdetoekomstvanpresentatiemodellen.Destijlkamermoetdaarbinnenwordenopgevatalseententoonstellingsmodelwaarinruimteenkunstsamenvielenenwaarmeeeenbepaaldewereld,stijlofatmosfeerkonwordenopgeroepen,tendienstevandeervaringvandebezoeker.Inmiddelsismenighistoricusencuratorervanovertuigddatdewhitecube–integenstellingtotdeclaimvanneutraliteit-opeenzelfdemanierdienttewordengelezen.Metditinzicht–endeanalogiemetdestijlkamerisevident-isdewittemuurgetransformeerdvandieideale,neutraleachtergrondvooreenautonome,naarzichzelfrefererendekunst,toteenbetekenisgeverindeverhoudingtussenkijker,objectenruimte.Metdehuidigeaandachtvoortentoonstellingsmodellenendegeschiedenisvantentoonstellenisdeblikverschovenvanhetobject,naarderuimtewaarinditwordtgepresenteerd.Deconsequentieshiervanzijnnietalleenbinnendemusealewerkelijkheidvanbelang.Ineenperiodewaarinwijallennomadenzijnenhetideeoverwonenradicaalveranderd,hebbenhetverbeeldendeennarratievevermogenvandezeruimten,ookwaardevooreenveelgrotereenalledaagsewerkelijkheid.

1:1STIJLKAMERS byANDREASANGELIDAKIS 1februarit/m6april2015

Voor1:1Stijlkamersmaaktarchitectenkunste-naarAndreasAngelidakiseeninstallatiemetstijlkamersuitdecollectievanhetAmsterdamMuseumdiesindsdejarenzeventignietmeervoorhetpubliektezienwaren.Angelidakisge-bruiktvandestijlkamerssomsalleeneencon-structieoflichtereenfragmentuit.Hijisoleertencombineertenverteltonderzoekendenas-sociërendeenverhaaloverdeveranderendebetekenisvanruimteindegeschiedenisvanhettentoonstellen. KroonstukvandeinstallatieisdeEmpirekamerdieinsamenwerkingmetdeUniversiteitvanAmsterdamenhetAmsterdamMuseumindetentoonstellingwordtgerecon-strueerd.Gedurendedelooptijdwordtaandereconstructiegewerktenkanhetpubliekderestauratorenliveaanhetwerkzien. DestijlkamervormtvoorHetNieuweInstituutaanleidingomnatedenkenoverdetoekomstvanmusealepresentatiemodellen.Erwordtdaaromeenuitgebreiddiscursiefpro-grammageorganiseerd.Voormeerinformatie,dataentijdenkijkopdewebsite.

HetNieuweInstituutMuseumpark25,Rotterdamdinsdagt/mzaterdag10.00–17.00uurzondag11.00–17.00uurwww.hetnieuweinstituut.nl

tekst Marten Kuijpers en

Lion Zeegers (Het Nieuwe Instituut)

interview Andreas Angelidakis

Lotte Haagsma

fotografie Johannes Schwartz

grafisch ontwerpBart de Baets

Voo

r 1:

1 S

tijlk

amer

s m

aakt

arc

hite

ct e

n ku

nste

naar

And

reas

Ang

elid

akis

een

inst

alla

tie m

et s

tijl k

amer

s ui

t het

Ste

delij

k M

useu

m A

mst

erd

am. D

e 19

e-e

euw

se s

tijlk

amer

s m

oest

en d

aar

in d

e ja

ren

70 p

laat

s m

aken

voo

r w

itte

tent

oons

telli

ngsw

ande

n. H

et N

ieuw

e In

stitu

ut n

eem

t de

stijl

kam

ers

nu a

ls a

anle

idin

g om

na

te d

enke

n ov

er d

e to

ekom

st v

an m

usea

le p

rese

ntat

iem

ode

llen.

De

tent

oons

telli

ng v

orm

t het

tw

eede

dee

l van

een

dri

elui

k ov

er in

teri

eurs

.

Het

Nie

uwe

In

stitu

ut

proj

ect

1:1

Stij

lkam

ers

byA

ndre

as A

ngel

idak

is

dos

sier

Dri

elui

k ov

er in

teri

eur

prog

ram

ma

Land

scha

p &

Inte

rieu

r

ANDREASANGELIDAKIS over1:1STIJLKAMERS

Voordeinstallatie1:1StijlkamersgebruiktAndreasAngelidakisdelenvanstijlkamersdieoorspronkelijkuithetStedelijkMuseumAmsterdamkomen.Angelidakisverteltoverdebetekenisvandestijlkamerenwaaromdittentoonstellingsmodeljuistnudeaandachtverdient.

KUNJEKORTIETSVERTELLENOVERJEACHTERGROND? Ikbenopgeleidalsarchitecten geïnteresseerdindebetekenisvanruimteinwatwelhetpost-internettijdperkgenoemdwordt.Ikbenadertentoonstellingenenstedenalsruimtesvoorbelevingencommunicatie,voorzienvaneenflinkedosishallucinatie.Doorjemeetelatenvoerenindezeomgevingen,maakjenieuwebenade-ringenvanbestaandeconditiesmogelijk.Ikzetarchitectuurinalsmiddelomdienieuweperspectieventeontwikkelen.

WATISEENSTIJLKAMER? Destijlkamerwaseenreconstructie vanhet(huiselijke)interieurwaarinkunst-engebruiksvoorwerpenwerdenge-toond.Zobezienwerdendezeobjecteninhun‘natuurlijke’omgevingtentoongesteld.Bovendienpresenteerdedestijlkamerdieomgevingalseenobjectopzichzelf.Detentoonstellingsruimtewasevenbelangrijkalshettentoongesteldeobject;samenvormdenzeeentotaalbeleving.

WATMAAKTDESTIJLKAMERJUISTNUTOTEENINTERESSANTONDERWERP? Stijlkamerswerdeneind negentiendeeeuweenbelangrijkmuseaalpresentatiemodel.Zevoorzagenhettentoongesteldeobjectvancontextengavenerzobetekenisaan.Sindshalverwegedevorigeeeuwbestaatkunstjuistbijdegratievanhetweglatenvancontext.Hetalledaagseobjectkrijgtdestatusvankunstwerkdoorhetsimpelwegteisolerenvanzijnoorspronkelijkeomgeving.Destijlkamerwerdvervangendoordezogenaamdewhitecube;eenlege,lichteenwitteruimtewaarinhetobjectopzichzelfkanstaan. Inmiddelsisdewhitecubezodominantgeworden,datjedittentoonstellingsmodelzelfalseenstijlkamerzoukunnenopvatten;alseenherkenbareinterieurstijleneenvoorbeeldvanhoewedeafgelopendecenniabetekenishebbengegevenaankunstwerken.

VOORDEINSTALLATIEINHETNIEUWEINSTITUUTGEBRUIKJESTIJLKAMERSDIEOOITINHETSTEDELIJKMUSEUMSTONDENOPGESTELD.WATMAAKTDEZESTIJL-KAMERSINTERESSANT? Hetmeestberoemdevoorbeeld vandeovergangvandestijlkamernaardewittetentoonstellingswandvondplaatsinhetStedelijkMuseumAmsterdam.WillemSandberg(eerstalsconservator,lateralsdirecteur,red.)liethetmuseuminterieurwitschilderen,ontdeeddestijlkamersvanhunpresentatierolennamzeingebruikals

kantoor,studieruimte,etc.Indejarenzeventigwerdenallestijlkamersuiteindelijkafgebrokenenopgeslagen.TegenwoordigbevindenzezichindecollectievanhetAmsterdamMuseum. Stedenwerdenondertussenwereldwijdtotgigantischestijlkamersgeconserveerdengereconstrueerd,metaandachtvoordekleinstedetails.HethistorischecentrumvanAmsterdamwordtsteedsmeereengloednieuwekopievanzijnvroegerezelf.Alseengebouwmoetwordenopgeknapt,wordtdeoudegevelmeestalweggenomen,waarnaereengeheelnieuwframewordtgebouwd.Vervolgenswordtdeoriginelegeveldaardanweertegenaangeplakt.Ditisdezelfdeme-thodediebijstijlkamerswordttoegepast,maardanandersom.Amsterdamiseenprachtigvoorbeeldvaneenomgekeerdestijlkamerstadstypologie.

VANWAARDIEREFERENTIEAANDESTAD? Tijdensmijnonderzoeknaar SandbergsvernieuwingvanhetStedelijk,ontdekteikdathijsprakoverhet‘naarbinnenhalenvandestadstraatinhetmuseum’.MeteenbeetjefantasiezoujejevoorkunnenstellendatSandberghierbijnietopdehistorischestratenrondomhetmuseumdoelde,maaropstratenzoalszewerdenverbeelddoorarchitectenentijdgenotenalsMartStamenJ.J.P.Oud.Terwijlhethistorischestadcentrumeensoortstijlkamerwerd,traddemodernestadhetmuseumbinnen.Dewittegevelsvandemodernistenwerdenwittetentoonstellingswandenvoormodernistischeschilderijen. Zobezienzijndewhitecubeendestijlkamerverwikkeldineensurrealistischelooptussendestadenhetmuseum.Eenperfectvoorbeeldvanhettypehallucinatiedatikmetmijnwerkprobeeropteroepen.

KUNJEIETSVERTELLENOVERDEINSTALLATIEDIEJEHEBTONTWORPENVOOR1:1STIJLKAMERS? Deinstallatiebestaatuiteenreeks kamersdievrijinderuimtestaanenstukvoorstukopgebouwdzijnuitdetypischehoutenframeswaaroprestaurateurseenstijlkamermonteren.CentraalindeinstallatiestaatdeEmpirekamer,dezestijlkamerzalgedurendedetentoonstellingsperiodewordengereconstrueerdengedeconstrueerd.Inderestvandeinstallatiewordenstijlkamersenwhitecubeszodanigomgedraaidenweerinelkaargezet,daterverschillendesoortententoonstellingruimtesententoongestelderuimtesontstaan.

WELKONDERLIGGENDTHEMAWILJEMETDEZEINSTALLATIEAANSNIJDEN? Welevenineentijdwaarinstijlen ernietechtmeertoedoen.Dewhitecubeendestijlkamerkunnenbeidenzowelhedendaagsalshistorischzijn.Hetinternetvlaktvrijweliedergevoelvantijduit.Wezwevenalshetwareineenconstantheden,nieuwsisonmiddellijkoudenhetoudewordtalsnieuwgepresenteerd.