ToraksToraks BTBT’’dederadyasyon dozuradyasyon dozu

PROF. DR. MACPROF. DR. MACİİT ARIYT ARIYÜÜREKREK

HACETTEPE HACETTEPE ÜÜNNİİVERSVERSİİTESTESİİ TIP FAKTIP FAKÜÜLTESLTESİİRADYOLOJRADYOLOJİİ ANABANABİİLLİİM DALIM DALI

Durum deDurum değğerlendirmesierlendirmesi

DiDiğğer ger göörrüüntntüüleme yleme yööntemlerindeki birntemlerindeki birççok avantaja ok avantaja rarağğmen BT smen BT süüratle geliratle gelişşmeye devam etmektedirmeye devam etmektedir

DDüünyadaki en nyadaki en öönemli gnemli göörrüüntntüüleme yleme yööntemidirntemidir

BTBT’’ninnin kullankullanıımmıı giderek artgiderek artışış ggööstermektedirstermektedir

RadiografideRadiografide hasta dozlarhasta dozlarıı son 10 senede %30son 10 senede %30’’a yaka yakıın n azalma gazalma göösterirken sterirken BTBT’’dede hasta dozlarhasta dozlarıı azalmamazalmamışışttıırr

Radiology 2003; 228:15-21

USAUSA

%67%67%11.1%11.119991999

??%6.1%6.119901990

TanTanıısal radyolojide sal radyolojide toplam efektif doz toplam efektif doz iiççindeki oranindeki oranıı

TanTanıısal radyolojik sal radyolojik iişşlemler ilemler iççindeki indeki oranoranıı

BBüüyyüük Britanyak Britanya

%40%40%4%419951995

%20%20%2%219891989

TanTanıısal radyolojide sal radyolojide toplam efektif doz toplam efektif doz iiççindeki oranindeki oranıı

TanTanıısal radyolojik sal radyolojik iişşlemler ilemler iççindeki indeki oranoranıı

Radyasyona baRadyasyona bağğllıı malignansimalignansi

Her Her mSvmSv iiççin kansere yakalanma riski in kansere yakalanma riski 5/100,0005/100,000

KKüçüüçük k ççocuklarda 3 misli artarocuklarda 3 misli artar

YaYaşşllıılarda aynlarda aynıı oranda azaloranda azalıırr

EstimatedEstimated risksrisks of of radiationradiation--inducedinduced fatalfatal cancercancerfromfrom pediatricpediatric CT. AJR 2001; 176:289CT. AJR 2001; 176:289--296296

15 ya15 yaşş altaltıı ççocuklarocuklar

600,000 600,000 abdominalabdominal ve beyin BT/yve beyin BT/yııll

Bu bireylerin iBu bireylerin iççinden 500 kiinden 500 kişşi i BTBT’’dede verilen verilen radyasyona baradyasyona bağğllıı kanserden kanserden ööleceklerdirleceklerdir

TTüüm hayat boyunca m hayat boyunca malignansimalignansi riski: 1/3riski: 1/3--44

XX--ışıışınlarnlarıına bana bağğllıı malignansilermalignansiler hemen hemen oluoluşşmadmadığıığından olundan oluşşan an malignansilerinmalignansilerin xx--ışıışınnıınnııbabağğllıı olup olmadolup olmadığıığınnıı ggööstermek gstermek güçüçttüür.r.

XX--ışıışınnıı etkilerietkileri

DeterministikDeterministik etki (hetki (hüücre cre ööllüümmüü))GiriGirişşimsel iimsel işşlemlerlemler

TIPSSTIPSSKardiyolojide giriKardiyolojide girişşimsel iimsel işşlemlerlemler

StokastikStokastik etki (mutasyonlar)etki (mutasyonlar)KanserKanserHerediterHerediter etkileretkiler

69 yaşında erkek hasta. Sol koroner artere 30 saat içinde iki kez anjioplasti işlemi yapılmış. İşlemden sonra yaklaşık olarak 1-2 ay geçmiş. Sol skapulaüstünde ülserasyonlar. AJR 2001; 177:3–11

49 yaşında kadın hasta. Radyofrekans kardiak kateter ablasyonudan 6.5ay sonrası humerusta derin ülserasyonlar

AJR 2001; 177:3–11

49 yaşında erkek, karaciğer sirozu, tedavilere cevap vermeyen üst GIS kanaması. 3 TIPS işlemi yapılmış.

22. ay 23. ay

AJR 2001; 177:3–11

BT teknolojisindeki geliBT teknolojisindeki gelişşmelermeler

Tek kesitli BT Tek kesitli BT

ÇÇok kesitli ok kesitli (bir tam d(bir tam döönnüüşşte birden fazla kesit te birden fazla kesit alabilen)alabilen) BT cihazlarBT cihazlarıı

2, 4, 6, 8, 10, 16, 32, 40, 64, 2, 4, 6, 8, 10, 16, 32, 40, 64, …… kesit alabilen BT kesit alabilen BT cihazlarcihazlarıı

KullanKullanıım neden arttm neden arttıı??

20 y20 yııl l öönce bir nce bir torakstoraks tetkiki dakikalar stetkiki dakikalar süürerken, rerken, şşimdi tek bir nefes tutma ile bitmektedir.imdi tek bir nefes tutma ile bitmektedir.

BT BT floroskopifloroskopi geligelişştirildi. Ultrason etirildi. Ultrason eşşliliğğinde inde yapyapıılan bazlan bazıı girigirişşimsel iimsel işşlemler lemler şşimdi BT imdi BT floroskopifloroskopi ile yapile yapııllııyoryor

BT ile kitle (akciBT ile kitle (akciğğer kanseri) taramalarer kanseri) taramalarıı

ICRP Publication 87

Doz neden arttDoz neden arttıı……??

Radyografide doz Radyografide doz ççok artok artıınca film siyahlanca film siyahlaşışır; r; BTBT’’dede ise daha iyi bir gise daha iyi bir göörrüüntntüü elde edilirelde edilir

Tektik sTektik sıırasrasıında daha bnda daha büüyyüük bir bk bir böölgeyi incelemelgeyi inceleme

ÇÇok kesitli BT cihazlarok kesitli BT cihazlarıında aynnda aynıı bböölgenin tekrar lgenin tekrar xx--ışıışınnıına maruz kalmasna maruz kalmasıı

BT tetkiklerinin tekrar edilmesiBT tetkiklerinin tekrar edilmesi

ICRP Publication 87

Doz neden arttDoz neden arttıı……??

ÇÇocuklarda ve eriocuklarda ve erişşkinde aynkinde aynıı dedeğğerlerin (erlerin (mAsmAs, , kVkV, , ssüüre) kullanre) kullanıılmaslmasıı

PelvisPelvis iiççin kullanin kullanıılan delan değğerlerin abdomen ve erlerin abdomen ve torakstoraksiiççin de kullanin de kullanıılmaslmasıı

ICRP Publication 87

BTBT’’dede doz nedir? Ne kadar ydoz nedir? Ne kadar yüüksektirksektir

ToraksToraks BTBT’’dede alalıınan radyasyon dozu nan radyasyon dozu

iki yiki yöönlnlüü akciakciğğer grafisinde aler grafisinde alıınan nan

dozun 50dozun 50--450 kat450 katıı kadardkadardıır.r.

Efektif dozların karşılaştırılması (mSv)

2.52.5YYııllllıık dok doğğal radyasyonal radyasyon6.06.0DigitalDigital pulmpulm. anjiografi. anjiografi9.09.0KonvansiyonelKonvansiyonel pulmpulm. anjiografi. anjiografi0.020.02DDüüşşüük doz Yk doz YÇÇBTBT0.70.7YYÇÇBT 10 mm ara ileBT 10 mm ara ile7.07.0Spiral BT Spiral BT pitchpitch 117.07.0KonvansiyonelKonvansiyonel torakstoraks BTBT0.050.05PA akciPA akciğğer er grafisigrafisi

Beyin BT

Lens Tiroid Meme Overler Testis50 1.9 0.03 * * mGy

Servikal vertebralar

Lens Tiroid Meme Overler Testis0.62 44 0.09 * * mGy

Toraks BT

Lens Tiroid Meme Overler Testis0.14 2.3 21 0.08 * mGy

Abdomen BT

Lens Tiroid Meme Overler Testis* 0.05 0.72 8 0.7 mGy

Pelvis BT

Lens Tiroid Meme Overler Testis* * 0.03 23 1.7 mGy

Spiral Spiral BTBT’’dede doz artmakta mdoz artmakta mııddıır?r?

Tetkik sTetkik sıırasrasıında senda seççilen faktilen faktöörlere barlere bağğllııddıırr

Teorik olarak hasta dozunu azaltmak mTeorik olarak hasta dozunu azaltmak müümkmküün n olmakla birlikte; pratikte seolmakla birlikte; pratikte seççilen faktilen faktöörlere barlere bağğllııolarak hasta dozu artmaktadolarak hasta dozu artmaktadıır (tetkik edilen r (tetkik edilen bböölge, lge, mAsmAs, , pitchpitch, kesit kal, kesit kalıınlnlığıığı))

ICRP Publication 87

Spiral Spiral BTBT’’dede doz artmakta mdoz artmakta mııddıır?r?

Konvansiyonel BT ile elde olunan tek kesitlerde Konvansiyonel BT ile elde olunan tek kesitlerde

alalıınan doz ile tek kesitli Spiral nan doz ile tek kesitli Spiral BTBT’’dede alalıınan nan

dozlar arasdozlar arasıında fark yoktur (nda fark yoktur (pitchpitch dedeğğeri 1).eri 1).

ICRP Publication 87

ÇÇok kesitli ok kesitli BTBT’’dede doz nedir?doz nedir?

ÇÇok kesitli BT cihazlarok kesitli BT cihazlarıında %10nda %10--30 kadar doz 30 kadar doz

artartışıışı olabilmektedirolabilmektedir

ICRP Publication 87

ÇÇok kesitli BT ve tek kesitli BTok kesitli BT ve tek kesitli BT

ÇÇok kesitli ok kesitli BTBT’’dede doz doz artmasartmasıınnıınnıınedenleri:nedenleri:

DedektDedektöörr elemanlarelemanlarıı arasarasıındaki bondaki boşşluklarluklar

FokalFokal spotun spotun penumbraspenumbrasıınnıınn etkisietkisi

FokalFokal spotun hareketispotun hareketi

ICRP Publication 87

ÇÇok kesitli ok kesitli BTBT’’lerler arasarasıında doz farknda doz farkıı var mvar mııddıır?r?

4 kesitli BT cihaz4 kesitli BT cihazıında alnda alıınan doz 16 kesitli veya nan doz 16 kesitli veya

32 kesitli BT cihazlar32 kesitli BT cihazlarıında alnda alıınan dozdan daha nan dozdan daha

fazladfazladıır.r.

ICRP Publication 87

BTBT’’dede doz doz ööllçüçümlerimleri

CTDICTDIww= = ComputedComputed tomograpytomograpy dosedose indexindex ((mGymGy))

DLP= DLP= DoseDose--lengthlength productproduct ((mGymGy ** cm)cm)

EffectiveEffective dosedose= (= (mSvmSv))

BTBT’’dede doz doz ööllçüçümlerimleri

CTDICTDIww= = ComputedComputed tomograpytomograpy dosedose indexindex ((mGymGy))

BTBT’’dede doz doz ööllçüçümlerimleri

DLP= DLP= DoseDose--lengthlength productproduct ((mGymGy ** cm) cm) ((Doz uzunluk Doz uzunluk ççarparpıımmıı))

Hastaya verilen tHastaya verilen tüüm tetkik dozun m tetkik dozun ööllçüçülmlmüüddüürr

Lokal doz ile tarama uzunluLokal doz ile tarama uzunluğğunun unun ççarparpıımmııddıırr

BTBT’’dede doz doz ööllçüçümlerimleri

DLP= Doz uzunluk DLP= Doz uzunluk ççapapıımmııKontrastsKontrastsıız ve kontrastlz ve kontrastlıı torakstoraks BT incelemeleriBT incelemeleriNodNodüüllüün kontrast tutulumuna yn kontrast tutulumuna yöönelik dinamik BT: nelik dinamik BT: kontrastskontrastsıız, 1. z, 1. dkdk, 2. , 2. dkdk, 3. , 3. dkdk, 4. , 4. dkdk,,

BTBT’’dede doz doz ööllçüçümlerimleri

EffectiveEffective dosedose= (= (mSvmSv))HastanHastanıın radyasyon riskinin tahminine yararn radyasyon riskinin tahminine yararHesaplamadaHesaplamada

Bilgisayar programlarBilgisayar programlarıı kullanarak hesaplankullanarak hesaplanıırrKadKadıın ve erkek cinsiyeti, organlar, anatomik bn ve erkek cinsiyeti, organlar, anatomik böölge, zlge, z--aksisiaksisi

BazBazıı ggöözlemlerzlemler

Radyologlar dahil olmak Radyologlar dahil olmak üüzere doktorlarzere doktorlarıın n ççooğğu, u, modern ve hmodern ve hıızlzlıı BT cihazlarBT cihazlarıınnıın daha az n daha az radyasyon dozu verdiradyasyon dozu verdiğğini dini düüşşüünmektelernmekteler

““ZamanZaman”” ve ve ““radyasyon dozuradyasyon dozu”” bir biri ile orantbir biri ile orantııllııdedeğğildir. ildir.

GGüünnüümmüüzde xzde x--ışıışın tn tüüpleri daha gpleri daha güçüçllüü hale hale gelmigelmişştir. tir. ÇÇok kok kıısa ssa süüre tatminkar bir tetkik re tatminkar bir tetkik yapyapıılmaslmasıınnıı sasağğlayacak layacak şşekilde yekilde yüüksek dozda xksek dozda x--ışıışınnıı oluoluşşturmaktadturmaktadıırlar.rlar.

ICRP Publication 87

Modern BT cihazlarModern BT cihazlarıınnıı kkııssııtlayan ana fakttlayan ana faktöör r radyasyon ekspojurudur radyasyon ekspojurudur

BT tetkiklerinde hasta dozu iBT tetkiklerinde hasta dozu iççin ne in ne yapyapıılmallmalıı??

ICRP Publication 87

ToraksToraks BT tetkiklerinde hasta dozunu BT tetkiklerinde hasta dozunu azaltmak iazaltmak iççin ne yapin ne yapıılmallmalıı??

ICRP Publication 87

BT tetkiklerinde XBT tetkiklerinde X--ışıışın tn tüüppüünnüün akn akıımmıınnıı ve ve

zamanzamanıı artartıırmak grmak göörrüüntntüü kalitesinin daha da kalitesinin daha da

artmasartmasıına neden olur. Bu aynna neden olur. Bu aynıı zamanda hastanzamanda hastanıın n

aldaldığıığı dozu da artdozu da artıırmaktadrmaktadıır.r.

MiliamperMiliamper ve saniye (ve saniye (mAsmAs))

mAsmAs ve ve kVkV nedir?nedir?

%30%30--40 artar40 artarkVpkVp yi 120 den 140yi 120 den 140’’a a ççııkartmakkartmak

AynAynıı oranda artaroranda artarMiliamperMiliamper dedeğğiişşmeden meden zamanzamanıı artartıırmakrmak

Doz iki misli artarDoz iki misli artar100 100 mAmA yerine 200 yerine 200 mAmA

BT tetkiklerinde amaBT tetkiklerinde amaçç ççok kaliteli gok kaliteli göörrüüntntüüler ler elde etmek deelde etmek değğildir.ildir.

BT tetkiklerinde amaBT tetkiklerinde amaçç tantanıısal ysal yöönden yeterli nden yeterli ggöörrüüntntüüler elde etmektir.ler elde etmektir.

HastanHastanıın aldn aldığıığı doz azaltdoz azaltııllıırken tanrken tanıısal ysal yöönden nden yetersiz, tanyetersiz, tanıı ve tedavinin gecikmesine neden ve tedavinin gecikmesine neden olacak tetkikler yapolacak tetkikler yapıılmamallmamalııddıır.r.

ÇÇooğğu zaman doz %50 azaltu zaman doz %50 azaltıılarak tanlarak tanıısal ysal yöönden nden yeterli tetkikler yapyeterli tetkikler yapıılabilirlabilir

Aort Aort diseksiyonudiseksiyonu araaraşşttıırrıılmaslmasıında kontrastlnda kontrastlııkesitler kesitler ööncesi kontrastsncesi kontrastsıız kesitler alz kesitler alıınmasnmasıı hasta hasta dozunu iki misli arttdozunu iki misli arttıırrıır.r.

Kontrast Kontrast ööncesi kesitler 10 mm ara ile ince ncesi kesitler 10 mm ara ile ince kesitler halinde alkesitler halinde alıınnıırsa doz %10rsa doz %10’’a da düüşşebilirebilir

Takip amaTakip amaççllıı tetkiklertetkikler

KlinisyenKlinisyen ve radyolog bir araya gelip konuve radyolog bir araya gelip konuşşmalmalıı: : Takip gerekli mi?Takip gerekli mi?Takip gerekli ise sadece takip edilen nodTakip gerekli ise sadece takip edilen nodüüle le yyöönelik olarak snelik olarak sıınnıırlrlıı bir bbir böölge incelenebilirlge incelenebilirTakip tetkikleri dTakip tetkikleri düüşşüük k mAmA ile yapile yapıılabilirlabilirAkciAkciğğer grafileri yeterli ise takip akcier grafileri yeterli ise takip akciğğer grafileri er grafileri ile de yapile de yapıılabilirlabilir

ÇÇocuk ve eriocuk ve erişşkin hastakin hasta

ÇÇocuklarda eriocuklarda erişşkin hastalara verilen doz kin hastalara verilen doz verilmemeliverilmemeliVVüücut yapcut yapııssıına gna gööre %45re %45’’e kadar doz dee kadar doz değğiişşimi imi yapyapıılabilir.labilir.

ToraksToraks BTBT’’dede koruyucu koruyucu öönlemlernlemler

%74.2%74.2Bizmut Bizmut korumakoruma

TiroidTiroid dokusudokusu

%57 %57 Bizmut Bizmut korumakoruma

Meme dokusuMeme dokusu

DDüüşşüük Doz BTk Doz BT

GenGençç hastalarhastalarİİyi huylu hastalyi huylu hastalııklarklarTakip tetkikleriTakip tetkikleriAkciAkciğğer kanser taramalarer kanser taramalarııAsbestozAsbestoz’’aa babağğllıı plevra lezyonlarplevra lezyonlarııPulmonerPulmoner nodnodüüllerin saptanmasllerin saptanmasıında ve takibinde nda ve takibinde (5 mm den b(5 mm den büüyyüük lezyonlarda)k lezyonlarda)BT eBT eşşliliğğinde giriinde girişşimsel iimsel işşlemler (biyopsi, drenaj)lemler (biyopsi, drenaj)

BT dBT dışıışı yyööntemler: MRGntemler: MRG

Aort hastalAort hastalııklarklarıı ((diseksiyondiseksiyon, , hematomhematom))AortanAortanıınn konjenitalkonjenital anomalilerinin araanomalilerinin araşşttıırrıılmaslmasıı

AortikAortik ark anomalileriark anomalileri

PulmonerPulmoner embolilerembolilerToraksToraks kemik yapkemik yapııssıı, , mediastenmediasten, kalp, b, kalp, büüyyüük k damarlar, akcidamarlar, akciğğer er hiluslarhiluslarııPlevra patolojileriPlevra patolojileri

BT dBT dışıışı yyööntemler: Fonksiyonel MRGntemler: Fonksiyonel MRG

VentilasyonVentilasyon ve ve perfperfüüzyonzyon ççalalışışmalarmalarıı (ara(araşşttıırma rma evresinde)evresinde)

BT dBT dışıışı yyööntemler: USntemler: US

Kosta kKosta kıırrııklarklarııPlevralPlevral ssııvvıı ve ve plevralplevral patolojilerpatolojilerPerikardialPerikardial ssııvvııGiriGirişşimsel iimsel işşlemlerlemlerDiafragmaDiafragma patolojileripatolojileri

Radyasyon kaynaklarRadyasyon kaynaklarıı ve etkileri ile ilgili ilave ve etkileri ile ilgili ilave Web siteleri (ICRP tarafWeb siteleri (ICRP tarafıından ndan öönerilen)nerilen)

European CommissionEuropean Commission (radiological protection pages): (radiological protection pages): europa.eu.int/comm/environment/radproteuropa.eu.int/comm/environment/radprot

International Atomic Energy Agency:International Atomic Energy Agency:www.iaea.orgwww.iaea.org

International Commission on Radiological Protection:International Commission on Radiological Protection:www.icrp.orgwww.icrp.org

United Nations Scientific Committee on the Effects of United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation:Atomic Radiation: www.unscear.orgwww.unscear.org

World Health Organization:World Health Organization:www.who.intwww.who.int

ICRP Publication 87