Post on 03-Mar-2021
SPIS TREŚCI
ANATOMIA OGÓLNA
Wstęp – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Anatomia, jej przedmiot, działy i stosunek do nauk pokrewnych . . . . . . . . . . . 1Ważniejsze podręczniki i dzieła anatomiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Rys historii anatomii – opracowali Tadeusz Bilikiewicz i Eugeniusz Sieńkowski 10Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Okres pierwszy historii anatomii, do śmierci Galena (r. 201 n.e.) . . . . . . . . . . 11Okres drugi historii anatomii, od śmierci Galena do wystąpienia Wesaliusza(r. 201–1543) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Okres trzeci historii anatomii, od wystąpienia Wesaliusza po czasy najnowsze 17Rys historii anatomii w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
II wojna światowa ... 43. Czasy najnowsze ... 45Miejsce człowieka w świecie istot żyjących i jego pochodzenie – opracowaliEugenia Stołyhwo i Tadeusz Dzierżykray-Rogalski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Człowiek jako forma zoologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Pochodzenie człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Komórka – opracowali Stanisław Hiller i Stanisław Zawistowski . . . . . . . . . . . . 65Budowa komórki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Kształt i wielkość komórki ... 65. Cytoplazma ... 67. Błony komórko-we ... 69. Organelle komórkowe ... 73. Jądro komórkowe ... 82
Czynność komórki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Rys rozwoju osobniczego człowieka – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Ze-garska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Pierwszy okres rozwoju zarodka ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91Bruzdkowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95Tworzenie się listków zarodkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Różnicowanie się listków zarodkowych. Narządy pierwotne . . . . . . . . . . . . . . 104Wczesny okres rozwoju serca i naczyń krwionośnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Błony płodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111Rozwój kształtów zarodka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Czynność narządów płodowych i ich losy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Tkanki – opracowali Stanisław Hiller i Stanisław Zawistowski . . . . . . . . . . . . . . 121Różnicowanie (histogeneza) i podział tkanek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121Tkanka nabłonkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122Tkanki łączne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Tkanka łączna właściwa ... 130. Tkanki łączne o charakterze swo-istym ... 136. Tkanki łączne szkieletowe ... 137
Tkanka mięśniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Tkanka nerwowa i glej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Tkanka nerwowa ... 148. Glej ... 156Krew i tkanka krwiotwórcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Postać człowieka jako całość – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . 162Wzrastanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Proporcje ciała ludzkiego i ich zmiany w ciągu wzrastania . . . . . . . . . . . . . . . 166
XVII
Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XVII
XVIII
Różnice konstytucjonalne budowy ciała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168Różnice płciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Różnice związane z wiekiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173Symetria i asymetria ustroju.... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175Plan budowy ciała ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Układy narządów ... 178. Okolice ciała ludzkiego ... 180. Określeniaorientacyjne w przestrzeni ... 185
KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁA
Budowa ogólna kości – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . 187Uwagi filogenetyczne i ontogenetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Czynność kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Skład kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188Kształt kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Budowa wewnętrzna kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190Czynnościowa architektonika kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191Właściwości fizyczne kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Właściwości biologiczne kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Okostna i ochrzęstna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Szpik kostny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197Rozwój kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Wzrastanie i liczba kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Naczynia i nerwy kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204Budowa ogólna połączeń kości – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński 205
Rozwój połączeń kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Połączenia ścisłe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206Połączenia wolne, czyli stawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Mechanika stawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218Podział kośćca – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . 219
Kości, stawy i więzadła kręgosłupa i klatki piersiowej
Kręgosłup – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . 219Charakterystyka kręgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Kręgi szyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222Kręgi piersiowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Kręgi lędźwiowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231Kość krzyżowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232Kość guziczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Rozwój kręgosłupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Zmienność kręgosłupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Połączenia kręgów przedkrzyżowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Połączenia trzonów kręgów ... 249. Połączenia wyrostków i łuków krę-gów ... 252
Połączenie przedkrzyżowego odcinka kręgosłupa z kością krzyżową . . . . . . . 254Połączenie kości krzyżowej z kością guziczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255Połączenie kręgosłupa z czaszką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Górny staw głowy (staw szczytowo-potyliczny) ... 255. Dolny staw gło-wy (staw szczytowo-obrotowy) ... 257. Ruchy w stawach głowy ... 261
Mechanika kręgosłupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261Ogólna charakterystyka kręgosłupa ... 261. Czynność kręgosłupa ... 267
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XVIII
Klatka piersiowa – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . 273Żebra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273Mostek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Rozwój żeber i mostka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281Zmienność żeber i mostka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282Połączenia żeber i mostka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Połączenia żeber z kręgosłupem ... 283. Połączenia żeber z most-kiem ... 285. Połączenia kości żebrowych z chrząstkami żebrowy-mi ... 287. Połączenia chrząstek żebrowych ... 287. Połączenia po-szczególnych części mostka ... 287
Klatka piersiowa jako całość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288Ostatnie okresy rozwoju rodowego ... 288. Budowa ogólna ... 288
Mechanika klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Kości, stawy i więzadła głowy
Uwagi wstępne (funkcja czaszki) opracowali Michał Reicher i Wiesław Ła-siński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298Rys rozwoju rodowego czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Ostatnie etapy antropogenezy ... 300Rozwój ontogenetyczny czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Rozwój części mózgowej czaszki ... 302. Rozwój części trzewnejczaszki ... 304
Skład czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307Budowa ogólna czaszki opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . 308
Ściana górna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308Ściana przednia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311Ściana tylna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314Ściana boczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314Ściana dolna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322Budowa szczegółowa czaszki – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński 324
Kości części mózgowej czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324Kość potyliczna ... 324. Kość klinowa ... 329. Kość czołowa ... 336. Kośćskroniowa ... 340. Kość ciemieniowa ... 354. Kość sitowa ... 357
Kości części trzewnej czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360Małżowina nosowa dolna ... 360. Kość nosowa ... 361. Lemiesz ... 362.Kość łzowa ... 363. Szczęka ... 364. Kość podniebienna ... 372. Kość jarz-mowa ... 376. Żuchwa ... 378. Kość gnykowa ... 386
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387Połączenia kości czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
Połączenia ścisłe ... 396. Połączenia stawowe. Staw skroniowo-żu-chwowy ... 401
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406Jamy i doły czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
Jama części mózgowej czaszki ... 407. Oczodół ... 413. Jama noso-wa ... 415. Jama ustna ... 422. Dół skroniowy ... 422. Dół podskro-niowy ... 423. Dół skrzydłowo-podniebienny ... 424. Dół zażuchwo-wy ... 425
Wyczuwalność kości czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425Mechanika czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426Różnice czaszki związane z wiekiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428Różnice płciowe czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429Uwagi kraniologiczne – opracowali Eugenia Stołyhwo i Tadeusz Dzierży-kray-Rogalski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
XIX
Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XIX
XX
Kości, stawy i więzadła kończyny górnej
Rozwój kości kończyny górnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiń-ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
Kości obręczy kończyny górnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiń-ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .438
Obojczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438Łopatka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445Kości części wolnej kończyny górnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446
Kość ramienna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453
Kości przedramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454Kość łokciowa ... 455. Kość promieniowa ... 461
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464Kości ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
Kości nadgarstka ... 465. Kości śródręcza ... 471. Kości palców ręki ... 476Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
Stawy kończyny górnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . 478Stawy i więzozrosty obręczy kończyny górnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
Staw mostkowo-obojczykowy ... 479. Staw barkowo-obojczyko-wy ... 481. Więzozrosty łopatki ... 483
Staw ramienny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488
Staw łokciowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489Staw ramienno-łokciowy i ramienno-promieniowy ... 489
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496Połączenia kości przedramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496
Staw promieniowo-łokciowy bliższy ... 497. Staw promieniowo-łok-ciowy dalszy ... 499. Błona międzykostna przedramienia ... 499. Me-chanika stawów promieniowo-łokciowych ... 500
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501Stawy ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
Staw promieniowo-nadgarstkowy ... 502. Staw śródnadgarstko-wy ... 503. Połączenia stawowe kości szeregu bliższego nadgar-stka ... 504. Połączenia stawowe kości szeregu dalszego nadgar-stka ... 505. Stawy nadgarstkowo-śródręczne i międzyśródręczne ... 505.Więzadła stawów ręki ... 506. Naczynia i nerwy stawów ręki ... 509.Mechanika stawów ręki ... 509
Stawy palców ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512Stawy śródręczno-paliczkowe ... 512. Stawy międzypaliczkowe rę-ki ... 514
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
Kości, stawy i więzadła kończyny dolnej
Rozwój kości kończyny dolnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiń-ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
Kości obręczy kończyny dolnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiń-ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
Kość miedniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518Kość biodrowa ... 519. Kość kulszowa ... 522. Kość łonowa ... 523.Panewka... 525. Otwór zasłoniony... 526
Miednica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527Połączenia miednicy ... 527. Budowa miednicy ... 533
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539
Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XX
Kości części wolnej kończyny dolnej – opracowali Michał Reicher i WiesławŁasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541
Kość udowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541Rzepka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551Kości goleni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 552
Kość piszczelowa ... 552. Strzałka ... 560Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562
Kości stopy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563Kości stępu ... 563. Kości śródstopia ... 573. Kości palców stopy ... 577.Trzeszczki ... 577
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578
Stawy kończyny dolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579Staw biodrowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587Staw kolanowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600Połączenia kości goleni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600
Staw piszczelowo-strzałkowy ... 600. Więzozrost piszczelowo-strzał-kowy ... 601. Błona międzykostna goleni ... 601
Stawy stopy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602Staw skokowy górny ... 602. Staw skokowy dolny ... 603. Naczyniai nerwy stawów skokowych ... 606. Mechanika stawów skoko-wych ... 606. Pozostałe stawy stępu ... 610. Stawy stępowo-śródstop-ne ... 612. Stawy międzyśródstopne ... 612
Stawy palców stopy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613Mechanika stawów palców stopy ... 614. Sklepienie stopy ... 614
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616
MIĘŚNIE
Ogólna budowa mięśni – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . 618Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 618Budowa makroskopowa mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619Budowa mikroskopowa mięśni – opracowali Stanisław Hiller i Stanisław Zawi-stowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623Naczynia i nerwy mięśni – opracowali Stanisław Hiller i Stanisław Zawi-stowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625Narządy pomocnicze mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626Fizyczne i biologiczne właściwości mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 630Mechanika mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632Rozwój mięśni – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Zegarska . . . . . . . . . . . . 640
Mięśnie somatyczne ... 641. Mięśnie trzewne ... 645Podział mięśni – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . 648
Mięśnie grzbietu – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . 649Powierzchowne mięśnie grzbietu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 650
Mięśnie kolcowo-ramienne ... 650. Mięśnie kolcowo-żebrowe ... 658Głębokie mięśnie grzbietu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 658
Uwagi ogólne ... 658. Długie mięśnie grzbietu ... 659Mięśnie kolcowo-poprzeczne ... 659. Mięsień krzyżowo-grzbieto-wy ... 660. Mięsień kolcowy ... 665. Mięśnie poprzeczno-kolco-we ... 667
Krótkie mięśnie grzbietu ... 669. Mięśnie podpotyliczne ... 671Powięzie grzbietu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675
XXI
Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XXI
XXII
Mięśnie klatki piersiowej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . 677Powierzchowne mięśnie klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 678Głębokie albo właściwe mięśnie klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 684Przepona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 689Mechanika oddychania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 696Powięzie klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 698
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 700Mięśnie brzucha – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . 702
Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 702Boczne i przednie mięśnie brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 704Tylne mięśnie brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712Trójkąt lędźwiowy i ścięgnista przestrzeń lędźwiowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 715Współdziałanie mięśni brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 716Rozcięgna mięśni brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 717
Pochewka mięśnia prostego brzucha ... 718. Kresa biała ... 719Powięzie mięśni brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 720
Powięź powierzchowna brzucha ... 720. Powięź poprzeczna ... 721Kanał pachwinowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 722Powierzchnia wewnętrzna przedniej ściany brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 726Miejsca zmniejszonego oporu ścian brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 729
Przepukliny pachwinowe ... 730Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 730
Mięśnie szyi – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . 733Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 733Grupa powierzchowna mięśni szyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 734Grupa środkowa mięśni szyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 738
Mięśnie podgnykowe ... 738. Mięśnie nadgnykowe ... 741Grupa głęboka mięśni szyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 744
Mięśnie pochyłe ... 744. Mięśnie przedkręgowe ... 747Powięź szyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 748
Przestrzenie międzypowięziowe szyi ... 750Trójkąty szyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 751
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 753Mięśnie głowy – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . 755
Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 755Mięśnie wyrazowe głowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 756
Mięśnie sklepienia czaszki ... 757. Mięśnie otoczenia szpary po-wiek ... 758. Mięśnie otoczenia szpary ust ... 762. Mięśnie otoczenianozdrzy ... 772. Mięśnie małżowiny usznej ... 773. Wyraz twarzy ... 774
Mięśnie żucia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 775Powięzie głowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 779
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 780Mięśnie kończyny górnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . 783
Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 783Mięśnie obręczy kończyny górnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 783Powięzie okolicy barku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 789Dół pachowy i jama pachowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 790
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 793Mięśnie ramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 794
Grupa przednia mięśni ramienia ... 795. Grupa tylna mięśni ramie-nia ... 799
Powięź ramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 801Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 802
Mięśnie przedramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 803Grupa przednia mięśni przedramienia ... 805
Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XXII
Warstwa powierzchowna ... 805. Warstwa głęboka ... 812Grupa boczna mięśni przedramienia ... 815. Grupa tylna mięśni przed-ramienia ... 819
Warstwa powierzchowna ... 819. Warstwa głęboka ... 821Powięź przedramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 825Pochewki ścięgien ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 829
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 833Krótkie mięśnie ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 836
Mięśnie kłębu kciuka ... 837. Mięśnie kłębu palca małego ... 840. Mię-śnie środkowe dłoni ... 842. Rozcięgna grzbietowe palców ręki ... 846
Powięzie ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 847Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 850
Mięśnie kończyny dolnej – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński.. . . . 852Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 852Mięśnie obręczy kończyny dolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 853
Grupa przednia mięśni grzbietowych obręczy kończyny dolnej ... 854.Grupa tylna mięśni grzbietowych obręczy kończyny dolnej ... 858. Gru-pa mięśni brzusznych obręczy kończyny dolnej ... 865
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 867Mięśnie uda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 868
Grupa przednia mięśni uda ... 869. Grupa przyśrodkowa mięśniuda ... 874. Grupa tylna mięśni uda ... 878
Powięzie biodra i uda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 882Topografia uda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 887
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 889Mięśnie goleni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 892
Grupa przednia mięśni goleni ... 892. Grupa boczna mięśni gole-ni ... 896. Grupa tylna mięśni goleni ... 899
Warstwa powierzchowna ... 899. Warstwa głęboka ... 903Powięzie goleni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 911Pochewki ścięgien stopy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 913
Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 916Krótkie mięśnie stopy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 918
Mięśnie grzbietu stopy ... 921. Mięśnie podeszwy ... 921Mięśnie wyniosłości przyśrodkowej ... 921. Mięśnie wyniosłościbocznej ... 924. Mięśnie wyniosłości pośredniej ... 926. Rozcięgnagrzbietowe palców stopy ... 930
Powięzie stopy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 930Streszczenie – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 933
SKOROWIDZ RZECZOWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 935
Bochenek-t1-cz0-:Bochenek 2009-03-30 15:27 Page XXIII
SPIS TREŚCI
OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWYZagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Podział układu nerwowego – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . 3Tkanki układu nerwowego – napisał Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Tkanka nerwowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Ciało komórki nerwowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Dendryty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Akson. Włókno nerwowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Synapsy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Tkanka glejowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Ośrodki i drogi nerwowe – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . 17Rozwój osobniczy ośrodkowego układu nerwowego – opracowali StanisławHiller i Zofia Zegarska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Pierwsze okresy rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Histogeneza tkanki nerwowej i gleju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Dalsze okresy kształtowania się części rdzeniowej cewy nerwowej. . . . . . . 25Dalsze okresy różnicowania się cewy nerwowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Rdzeń przedłużony. Most . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Móżdżek. Komora czwarta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Śródmózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Międżymózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Kresomózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Rys rozwoju rodowego układu nerwowego – opracowali Stanisław Hilleri Zofia Zegarska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Rdzeń kręgowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Uwagi filogenetyczne – opracowali i Zofia Zegarska.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Stosunki ogólne – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Budowa zewnętrzna rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Zgrubienia i krzywizny rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Bruzdy i sznury rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Korzenie nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Podział rdzenia kręgowego na odcinki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Budowa wewnętrzna rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Ogólne ukształtowanie istoty szarej i białej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Istota szara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Istota biała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Różnice między poszczególnymi odcinkami rdzenia kręgowego . . . . . . 66
Kanał środkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68Budowa mikroskopowa istoty szarej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Komórki nerwowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Włókna nerwowe, glej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Budowa mikroskopowa istoty białej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75Włókna korzeniowe nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Włókna korzeni brzusznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Włókna korzeni grzbietowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Drogi nerwowe rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
IX
Bochenek-t4-cz00-:Bochenek 2010-06-22 09:07 Strona IX
Drogi własne rdzenia kręgowego. Czynność układu własnego rdzenia. . 83Drogi rdzeniowo-mózgowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Drogi mózgowo-rdzeniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Zestawienie dróg nerwowych rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Uwagi kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Układ autonomiczny rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Ośrodki współczulne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Ośrodki przywspółczulne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112Drogi układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Ogólny opis mózgowia – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114Powierzchnia górno-boczna mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115Powierzchnia podstawna mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Przekrój mózgowia w płaszczyźnie pośrodkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Komory mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Wymiary i masa mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Podział ontogenetyczny mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Rdzeń przedłużony. Most . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127Uwagi filogenetyczne – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Zegarska. . . . . . 127Stosunki ogólne – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129Budowa zewnętrzna rdzenia przedłużonego i mostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Budowa zewnętrzna rdzenia przedłużonego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Budowa zewnętrzna mostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134Dół równoległoboczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Budowa wewnętrzna rdzenia przedłużonego i mostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Budowa wewnętrzna rdzenia przedłużonego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Odcinek podoliwkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139Odcinek oliwkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Budowa wewnętrzna mostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Część brzuszna mostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Część grzbietowa mostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Twór siatkowaty tyłomózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157Jądra nerwów czaszkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Jądro nerwu podjęzykowego (XII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Jądra nerwu językowo-gardłowego (IX), nerwu błędnego (X) i nerwudodatkowego (XI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Jądra nerwu przedsionkowo-ślimakowego (VIII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170Jądra nerwu twarzowego (VII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173Jądro nerwu odwodzącego (VI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175Jądra nerwu trójdzielnego (V) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175Uwagi kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Móżdżek. Komora czwarta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Uwagi filogenetyczne – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Zegarska . . . . . . 181Budowa zewnętrzna móżdżku – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . 186
Ukształtowanie ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186Płaciki móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Płaty móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Budowa wewnętrzna móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Kora móżdżku – napisał Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Jądra móżdżku – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202Istota biała. Drogi móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Drogi własne móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206Drogi doprowadzające móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206Drogi odprowadzające móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Uwagi fizjologiczne i kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Komora czwarta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212Dno komory czwartej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213Strop komory czwartej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Bochenek-t4-cz00-:Bochenek 2010-06-22 09:07 Strona X
Zachyłki komory czwartej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Śródmózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216Uwagi filogenetyczne – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Zegarska . . . . . . 216Stosunki ogólne – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219Budowa zewnętrzna śródmózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219Wodociąg mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Budowa wewnętrzna śródmózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
Odnogi mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225Nakrywka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226Pokrywa śródmózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236Jądra nerwów czaszkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Jądro śródmózgowiowe nerwu trójdzielnego (V) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240Jądro nerwu bloczkowego (IV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240Jądra nerwu okoruchowego (III) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241Uwagi kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Międzymózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Uwagi filogenetyczne – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Zegarska . . . . . . 245Stosunki ogólne – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249Budowa zewnętrzna międzymózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250Komora trzecia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254Budowa wewnętrzna międzymózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Wzgórze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257Jądra wzgórza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259Połączenia wzgórza z korą mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267Uwagi fizjologiczne i kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Nadwzgórze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270Podwzgórze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Jądra podwzgórza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Drogi podwzgórza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276Uwagi fizjologiczne i kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Niskowzgórze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Kresomózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283Uwagi filogenetyczne – opracowali Stanisław Hiller i Zofia Zegarska . . . . . . 283Kresomózgowie środkowe – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . 294Budowa zewnętrzna półkul mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Bruzdy i zakręty powierzchni górno-bocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299Bruzdy i zakręty powierzchni przyśrodkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306Bruzdy i zakręty powierzchni dolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309Wyspa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313Komora boczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
Budowa wewnętrzna półkul mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Kora mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
Budowa kory nowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327Budowa kory dawnej i starej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Pola architektoniczne kory mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332Lokalizacja czynnościowa w korze mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
Węchomózgowie. Układ limbiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341Węchomózgowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341Płat limbiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
Hipokamp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349Przegroda kresomózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
Ciało migdałowate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357Jądra podstawne. Układ pozapiramidowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
Ciało prążkowane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358Układ pozapiramidowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366Przedmurze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
XI
Bochenek-t4-cz00-:Bochenek 2010-06-22 09:07 Strona XI
XII
Istota biała półkul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370Włókna rzutowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371Włókna spoidłowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376Włókna kojarzeniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
Główne drogi czuciowe i ruchowe – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . 382Drogi czucia powierzchniowego i głębokiego (somatosensoryczne) . . . . . . . . 383Droga wzrokowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384Droga słuchowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390Droga smakowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392Droga węchowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392Drogi ruchowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
Naczynia ośrodkowego układu nerwowego – opracował Olgierd Narkiewicz. . 395Naczynia rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
Tętnice rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395Żyły rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Naczynia mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401Tętnice mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
Gałęzie mózgowe tętnicy kręgowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404Gałęzie mózgowe tętnicy podstawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405Gałęzie mózgowe tętnicy szyjnej wewnętrznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409Koło tętnicze mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415Unaczynienie tętnicze poszczególnych części mózgowia . . . . . . . . . . . . 416
Żyły mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420Żyły mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421Żyły móżdżku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
Opony rdzenia kręgowego i mózgowia – opracowali Michał Reicher i WiesławŁasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
Stosunki ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428Uwagi rozwojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430Opona twarda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
Opona twarda rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431Opona twarda mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
Pajęczynówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441Pajęczynówka rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442Pajęczynówka mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
Opona miękka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448Opona miękka rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448Opona miękka mózgowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451
Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451Skorowidz rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
Bochenek-t4-cz00-:Bochenek 2010-06-22 09:07 Strona XII
SPIS TREŚCI
UKŁAD NERWOWY OBWODOWYCzęść ogólna – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Budowa ogólna nerwów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Budowa szczegółowa nerwów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Włókna nerwowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Zwoje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Unaczynienie nerwów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Uwagi fizjologiczne. Porażenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Nerwy rdzeniowe – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Podział nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Rozwój nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Korzenie nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Gałęzie nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Gałęzie oponowe nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Gałęzie łączące nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Gałęzie grzbietowe nerwów szyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Gałęzie grzbietowe nerwów piersiowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Gałęzie grzbietowe nerwów lędźwiowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Gałęzie grzbietowe nerwów krzyżowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Gałąź grzbietowa nerwu guzicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Splot szyjny – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Nerwy skórne splotu szyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Nerwy mięśniowe splotu szyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Gałęzie krótkie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Gałęzie długie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Splot ramienny – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Nerwy krótkie splotu ramiennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40Nerwy długie splotu ramiennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Nerw mięśniowo-skórny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Nerw pośrodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51Nerw łokciowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Nerw skórny przyśrodkowy ramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68Nerw skórny przyśrodkowy przedramienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70Nerw promieniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Zestawienie unerwienia kończyny górnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Unerwienie mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Unerwienie skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Unerwienie naczyń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Unerwienie stawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Unerwienie okostnej i kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Nerwy międzyżebrowe – opracował Olgierd Narkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
XI
Bochenek-t5-cz0-:Bochenek 2010-05-05 08:41 Strona XI
XII
Splot lędźwiowo-krzyżowy – opracował Władysław Kubik . . . . . . . . . . . . . . . . 95Splot lędźwiowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Gałęzie krótkie splotu lędźwiowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Gałęzie długie splotu lędźwiowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Nerw biodrowo-podbrzuszny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Nerw biodrowo-pachwinowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100Nerw płciowo-udowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101Nerw skórny boczny uda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Nerw udowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Nerw zasłonowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Splot krzyżowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Gałęzie krótkie splotu krzyżowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117Gałęzie długie splotu krzyżowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Nerw pośladkowy górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Nerw pośladkowy dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Nerw skórny tylny uda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Nerw kulszowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Nerw piszczelowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126Nerw strzałkowy wspólny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Nerw sromowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Nerw guziczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Zestawienie unerwienia kończyny dolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Unerwienie mięśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Unerwienie skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148Unerwienie naczyń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150Unerwienie stawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Unerwienie okostnej i kości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Porównanie unerwienia kończyny górnej i dolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154Segmentalne zaopatrzenie nerwowe skóry– opracował Władysław Kubik . . . . 154
Segmentalne unerwienie skóry tułowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155Segmentalne unerwienie skóry kończyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Nerwy czaszkowe – opracowali Witold Sylwanowicz i Wiesław Łasiński . . . . . . 161Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Nerwy końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Nerwy narządów zmysłów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Nerwy węchowe (I) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Nerw wzrokowy (II) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168Nerw przedsionkowo-ślimakowy (VIII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Nerwy mięśni gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173Nerw okoruchowy (III) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174Nerw bloczkowy (IV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178Nerw odwodzący (VI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Nerwy łuków skrzelowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180Nerw trójdzielny (V) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Wewnątrzczaszkowy odcinek nerwu trójdzielnego . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Nerw oczny (V1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185Nerw szczękowy (V2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190Nerw żuchwowy (V3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Obszar unerwienia nerwu trójdzielnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Nerw twarzowy (VII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212Gałęzie i zespolenia nerwu twarzowego wewnątrz części skalistej (kościskroniowej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215Gałęzie i zespolenia nerwu twarzowego po wyjściu z czaszki . . . . . . . . 217Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Nerw językowo-gardłowy (IX) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Nerw błędny (X) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Bochenek-t5-cz0-:Bochenek 2010-05-05 08:41 Strona XII
Gałęzie odcinka głowowego nerwu błędnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229Gałęzie odcinka szyjnego nerwu błędnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230Gałęzie odcinka piersiowego nerwu błędnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235Gałęzie odcinka brzusznego nerwu błędnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Nerw dodatkowy (XI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Nerw mięśni języka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239Nerw podjęzykowy (XII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242Rozwój nerwów czaszkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
UKŁAD NERWOWY AUTONOMICZNYopracowali Witold Sylwanowicz i Olgierd Narkiewicz 248
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Właściwości budowy układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250Podział morfologiczno-czynnościowy układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . 253
Układ współczulny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256Ośrodki współczulne rdzenia kręgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256Pień współczulny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Gałęzie pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258Sploty układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260Unerwienie współczulne narządów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Układ przywspółczulny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263Ośrodki przywspółczulne w pniu mózgu i w części krzyżowej rdzenia kręgowego 263Zwoje przywspółczulne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264Unerwienie przywspółczulne narządów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
Część śródścienna układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265Podział topograficzny układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Część szyjna i głowowa układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266Część szyjna pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Gałęzie części szyjnej pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268Część głowowa (czaszkowa) układu przywspółczulnego . . . . . . . . . . . . . . 275
Część piersiowa układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Część piersiowa pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Gałęzie części piersiowej pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Sploty autonomiczne klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
Część brzuszna układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283Część lędźwiowa (brzuszna) pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Gałęzie części lędźwiowej pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284Sploty autonomiczne jamy brzusznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
Część miedniczna układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290Część miedniczna (krzyżowa) pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
Gałęzie części miednicznej pnia współczulnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291Nerwy trzewne miedniczne – część krzyżowa układu przywspółczulnego . 291Splot podbrzuszny dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
Łuki odruchowe układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295Rozwój układu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
POWŁOKA WSPÓLNAopracował Franciszek Miedziński 302
Skóra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302Rozwój skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306Budowa ogólna skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306Budowa szczegółowa skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
Elementy podstawowe skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314Naskórek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319Skóra właściwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
XIII
Bochenek-t5-cz0-:Bochenek 2010-05-05 08:41 Strona XIII
XIV
Tkanka podskórna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327Linie napięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Gruczoły skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Małe gruczoły kłębkowate (gruczoły potowe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Wielkie gruczoły kłębkowate (gruczoły apokrynowe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334Gruczoły łojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335Gruczoł sutkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Naczynia skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343Nerwy skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347Włosy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348Paznokcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
NARZĄDY ZMYSŁÓWUwagi ogólne – opracowali Michał Reicher i Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . 361Narządy czucia powierzchniowego – opracowali Stanisław Hiller i StanisławZawistowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362Narządy czucia głębokiego – opracowali Stanisław Hiller, Michał Reicheri Stanisław Zawistowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Czuciowe zakończenia nerwowe mięśni i ścięgien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370Czuciowe zakończenia nerwowe w tkance łącznej i okostnej . . . . . . . . . . . . . 373Czuciowe zakończenia nerwowe w torebce stawowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374Czuciowe zakończenia nerwowe w trzewach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374Czuciowe zakończenia nerwowe w naczyniach krwionośnych i na pniachnerwowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Narząd smaku – opracowali Stanisław Hiller, Michał Reicher i Stanisław Za-wistowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375Narząd powonienia – opracowali Stanisław Hiller, Michał Reicher i StanisławZawistowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377Narząd przedsionkowo-ślimakowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
Uwagi ogólne – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380Ucho zewnętrzne – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
Małżowina uszna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386Położenie i ukształtowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386Budowa małżowiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
Przewód słuchowy zewnętrzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394Naczynia i nerwy ucha zewnętrznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
Ucho środkowe – opracował Wiesław Łasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399Błona bębenkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400Jama bębenkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407Kosteczki słuchowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414Błona śluzowa jamy bębenkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421Przestrzenie powietrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423Trąbka słuchowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427Naczynia i nerwy ucha środkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
Ucho wewnętrzne – opracowali Jarosław Iwaszkiewicz i Józef Jordan . . . . . . 438Błędnik kostny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
Przedsionek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440Kanały półkoliste kostne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441Ślimak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444Przewód słuchowy wewnętrzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447Budowa mikroskopowa błędnika kostnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
Błędnik błoniasty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451Łagiewka i przewody półkoliste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452Woreczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453Przewód ślimakowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454Budowa mikroskopowa błędnika błoniastego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457
Bochenek-t5-cz0-:Bochenek 2010-05-05 08:41 Strona XIV
Ściany przewodu ślimakowego. Narząd spiralny . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462Drogi przechodzenia dźwięku do narządu spiralnego. Teorie słyszenia . 471Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473Przestrzeń przychłonkowa błędnika. Przychłonka. Śródchłonka . . . . . . 473
Naczynia i nerwy błędnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476Naczynia błędnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476Nerwy błędnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480
Rozwój rodowy narządu przedsionkowo-ślimakowego – opracował WiesławŁasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
Ucho zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483Ucho środkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488Ucho wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490
Rozwój osobniczy narządu przedsionkowo-ślimakowego – opracował WiesławŁasiński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494
Ucho zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494Wady rozwojowe ucha zewnętrznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
Ucho środkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498Ucho wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
Narząd wzroku – opracowali Ignacy Abramowicz i Helena Szostakiewicz--Sawicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507
Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507Gałka oczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508
Ściana gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509Błona włóknista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509Błona naczyniowa gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515Błona wewnętrzna gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525
Zawartość gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544Ciecz wodnista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544Soczewka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546Ciało szkliste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
Naczynia i nerwy gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555Narządy dodatkowe oka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558
Powieki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558Spojówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561Narząd łzowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564Mięśnie gałki ocznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568
Inne mięśnie oczodołu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571Zawartość oczodołu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572
Rys rozwoju oka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574
SKOROWIDZ RZECZOWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577
Bochenek-t5-cz0-:Bochenek 2010-05-05 08:41 Strona XV