Post on 21-Jul-2020
iii
DEDICATORIA
A la memoria de los que ya no están y a los que aun andan por acá...
Para Tiburcio León (principal influencia) y Jesús Edeza, los iniciadores de casi todo
Para Candelaria, Alejandro, Alejandro (hijo), Alfredo y Ricardo
A las familias León Edeza, Pío Mejía y anexos
Para las rancherías de Baja California Sur y a la vida rural del mundo
Para todos los que han dedicado gran parte de sus vidas al estudio de estas tierras
A Francisco Delgado y Rito Vega
Para los amigos, para ellas
A todas las personas que me facilitaron mi estancia en la ciudad de La Paz
A Thoreau, a la visión extraviada que ha de volver
A los autores de las canciones que hicieron posible escribir este documento
Al lector de esto y a quien se crea merecedor o responsable de que esto exista.
iv
v
vi
vii
viii
Lippia palmeri
ix
et al.
e.g.
et al. et al.
e.g.
et al.
et al.
et al.
2
et
al. et al. et al.
et al.
et al.
et al.
3
Stenocereus thurberi S. gummosus Pachycereus
pringlei Opuntia Prosopis Olneya tesoya
Cnidoscolus Simondsia chinensis Ficus palmeri Cyrtocarpa
edulis Antigonon leptopus Cyperus
Stenocereus thurberi Cyrtocarpa edulis Agave
capensis Agave aurea Stenocereus gummosus
Karwinskia humboldtiana Cnidoscolus Celosia floribunda
Ficus palmeri Quercus Pinus lagunae
et al.
e.g.
et al.
4
et al.
et al.
5
et al
6
7
8
e.g.
9
et al.
Lysiloma
microphyllum Karwinskia humboldtiana Colubrina viridis
Bursera eppinata Stenocereus thurberi
Quercus
et al.
10
et al
11
et al.
12
13
ic pr ca
ic pr ca ic
pr p1 t p2 t p3 t
p1 p2 p3
t
14
vp pp noc
vp pp noc
e.g.
e.g. e.g.
e.g.
Stenocereus
i.e.
mc maf
mc
maf
e.g.
15
t
et al.
et al. et al.
ic
ca pr vp nop pp
16
Grupo Prioritario 1
Grupo Prioritario 2
Grupo Prioritario 1
Grupo Prioritario 3
Grupo Prioritario 2
17
Pr
Pre
ic
Pr p1 t p2 t
Pr t
Pr Pre
18
Pachycereus pecten-aboriginum Yucca capensis
19
20
e.g.
e.g. Amaranthus Opuntia Quercus
21
Ficu
s pet
iola
ris
Brah
ea b
rand
egee
i Vi
tis p
enin
sula
ris
Sten
ocer
eus t
hurb
eri
Sten
ocer
eus
gum
mos
us
Mat
elea
co
rdifo
lia
Cap
sicu
m a
nnuu
m
glab
rius
culu
m
Cyr
toca
rpa
edul
is
Amar
anth
usPo
rtul
aca
.Yu
cca
cape
nsis
C
nido
scol
us m
acul
atus
D
iosp
yros
cal
iforn
ica
Rori
ppa
nast
urtiu
m-a
quat
icum
Ipom
oea
brac
teat
a O
punt
ia la
guna
e O
punt
iaRa
ndia
cap
itata
Q
uerc
us d
evia
Q
uerc
us a
lboc
inct
a
22
Que
rcus
tube
rcul
ata
Mam
mill
aria
Psid
ium
sart
oria
num
Si
dero
xylo
n pe
nins
ular
e
Fero
cact
us to
wns
endi
anus
Pith
ecel
lobi
um d
ulce
M
alpi
ghia
div
ersi
folia
Li
ppia
pal
mer
i Pi
nus l
agun
ae
Tage
tes f
ilifo
lia
Pella
ea te
rnifo
lia
tern
ifolia
Prun
us se
rotin
a Al
oysi
a ba
rbat
a
Turn
era
diffu
sa
Pach
ycer
eus
pect
en-a
bori
ginu
m
Pach
ycer
eus
prin
glei
Senn
a vi
llosa
Oxa
lisPo
roph
yllu
m g
raci
le
Lant
ana
velu
tina
Myr
tillo
cact
us c
ocha
l
23
Amor
euxi
a pa
lmat
ifida
A.
gon
zale
zii
Cel
tis re
ticul
ata
Loph
ocer
eus
scho
ttii
Que
rcus
Was
hing
toni
a ro
bust
a
Pect
is m
ultis
eta
am
bigu
a
Pass
iflor
a ar
ida
Que
rcus
bra
ndeg
eei
Zea
may
s
Cyl
indr
opun
tia c
holla
et a
l.
24
Lophocereus schottii
Stenocereus thurberi ca
pr Ficus
petiolaris Matelea cordifolia Cyrtocarpa edulis
Stenocereus gummosus Portulaca oleracea
e.g. e.g.
e.g.
Capsicum annuum glabriusculum
Turnera diffusa
25
Ic
ca
Pr
noc
vp
pp
Ficu
s pet
iola
ris
Cni
dosc
olus
mac
ulat
us
Sten
orec
eus t
hurb
eri
Zea
may
s C
yrto
carp
a ed
ulis
Q
uerc
us b
rand
egee
i C
apsi
cum
ann
uum
Q
uerc
us tu
berc
ulat
a
Mat
elea
cor
difo
lia
Que
rcus
dev
ia
Fero
cact
us to
wns
endi
anus
Tu
rner
a di
ffusa
Q
uerc
usQ
uerc
us a
lboc
inct
a Pi
thec
ello
bium
dul
ce
Pinu
s lag
unae
Pa
chyc
ereu
s pec
ten-
abor
igin
um
Tage
tes f
ilifo
lia
Yucc
a ca
pens
is
Was
hing
toni
a ro
bust
a La
ntan
a ve
lutin
a Pa
chyc
ereu
s pri
ngle
i
26
Ic
ca
Pr
noc
vp
pp
Prun
us se
rotin
a Al
oysi
a ba
rbat
a D
iosp
yros
cal
iforn
ica
Ipom
oea
brac
teat
a Pe
llaea
tern
ifolia
Po
roph
yllu
m g
raci
le
Vitis
pen
insu
lari
s Li
ppia
pal
mer
i Pe
ctis
mul
tiset
a Ra
ndia
cap
itata
Senn
a vi
llosa
Amor
euxi
a.
Brah
ea b
rand
egee
i St
enoc
ereu
s gum
mos
us
Opu
ntia
.Po
rtul
aca
oler
acea
O
punt
ia la
guna
e C
eltis
retic
ulat
a M
alpi
ghia
div
ersi
folia
Si
dero
xylo
n pe
nins
ular
e Am
aran
thus
Rori
ppa
nast
urtiu
m-a
quat
icum
Pa
ssifl
ora
arid
a Ps
idiu
m sa
rtor
ianu
m
Myr
tillo
cact
us c
hoch
al
Oxa
lisM
amm
illar
ia
27
Ic
ca
Pr
noc
vp
pp
Cyl
indr
opun
tia c
hoya
Lo
phoc
ereu
s sch
ottii
Icca
prno
cvp
pp
28
Ficus petiolaris Cnidoscolus maculatus
Stenocereus thurberi Cyrtocarpa edulis
Quercus brandegeei Capsicum annuum
Quercus tuberculata Matelea cordifolia
P
ic pr ca
noc
Matelea cordifolia Ficus petiolaris
Vitis peninsularis Ferocactus
29
townsendianus
e.g. Portulaca oleraceae Amaranthus
vp pp
Pinus lagunae
30
ci
ca
pr
noc
vp
pp
ci ca pr noc
vp pp
Icca
prno
cvp
pp
PP
31
32
33
e.g.
34
Ficu
s pe
tiola
ris
Cni
dosc
olus
m
acul
atus
Sten
ocer
eus
thur
beri
Cyr
toca
rpa
edul
isC
apsi
cum
ann
uum
Mat
elea
co
rdifo
lia
Zea
may
s Q
uerc
us b
rand
egee
iQ
uerc
us t
uber
cula
taQ
uerc
us d
evia
Tur
nera
diff
usa
Fero
cact
us t
owns
endi
anus
Pith
ecel
lobi
um d
ulce
Pinu
s la
guna
ePa
chyc
ereu
s pec
ten-
abor
igin
umYu
cca
cape
nsis
Pach
ycer
eus
prin
glei
Dio
spyr
os
calif
orni
caVi
tis
peni
nsul
aris
Rand
ia c
apita
taQ
uerc
usQ
uerc
us a
lboc
inct
aW
ashi
ngto
nia
robu
sta
Tage
tes
filifo
liaLa
ntan
a ve
lutin
aPr
unus
se
rotin
aPo
roph
yllu
m g
raci
lePe
llaea
tern
ifolia
Aloy
sia
barb
ata
Pect
is m
ultis
eta
Lipp
ia p
alm
eri
Senn
a vi
llosa
Ipom
oea
brac
teat
aAm
oreu
xia
Brah
ea b
rand
egee
iSt
enoc
ereu
s gu
mm
osus
Po
rtul
aca
oler
acea
Cel
tis
retic
ulat
aM
alpi
ghia
di
vers
ifolia
Si
dero
xylo
n pe
nins
ular
e,
Amar
anth
us
Rori
ppa
nast
urtiu
m-
aqua
ticum
Opu
ntia
spp
. O
punt
ia la
guna
ePa
ssifl
ora
arid
a P
sidi
um
sart
oria
num
Myr
tillo
cact
us
coch
alO
xalis
am
plifo
liaM
amm
illar
iaC
ylin
drop
untia
cho
llaLo
phoc
ereu
ssc
hotti
iP
cipr
35
et al.
Quercus brandegeei
36
Amar
anth
us w
atso
nii
Cyr
toca
rpa
edul
is
Mat
elea
cor
difo
lia
Mat
elea
pr
ingl
ei
M.
frut
icos
a
Brah
ea
bran
dege
ei
Was
hing
toni
a ro
bust
a
Agav
e au
rea
Yucc
a ca
pens
is
Poro
phyl
lum
gra
cile
Cyl
indr
opun
tia c
holla
Fero
cact
us to
wns
endi
anus
Loph
ocer
eus s
chot
tii
Mam
mill
aria
M
amm
illar
iaph
itaui
ana
Opu
ntia
Pach
ycer
eus
pect
en-a
bori
ginu
m
Pach
ycer
eus p
ring
lei
Peni
ocer
eus s
tria
tus
Pere
skio
psis
por
teri
37
Sten
ocer
eus
gum
mos
us
Sten
ocer
eus
thur
beri
th
urbe
ri
Cel
tis re
ticul
ata
Ipom
oea
brac
teat
a
Dio
spyr
os c
alifo
rnic
a
Cni
dosc
olus
mac
ulat
us
Jatr
opha
cin
erea
Acac
ia fa
rnes
iana
H
aem
atox
ylon
bra
sile
tto
Lysi
lom
a ca
ndid
um
.Ly
silo
ma
mic
roph
yllu
m
Park
inso
nia
flori
da
Park
inso
nia
prae
cox
Pith
ecel
lobi
um d
ulce
Pr
osop
is a
rtic
ulat
a Q
uerc
us b
rand
egee
i Q
uerc
us tu
berc
ulat
a M
alpi
ghia
div
ersi
folia
Fi
cus p
etio
lari
s Ps
idiu
m sa
rtor
ianu
m
Oxa
lis sp
.Tu
rner
a di
ffusa
Pa
ssifl
ora
arid
a
38
Port
ulac
a ol
erac
ea
Rand
ia c
apita
ta
Side
roxy
lon
peni
nsul
are
Cap
sicu
m a
nnuu
m
glab
rius
culu
m
Phys
alis
Sola
num
spp.
Lipp
ia p
alm
eri
Aloy
sia
barb
ata
Lant
ana
velu
tina
Vitis
pen
insu
lari
s
39
Stenocereus thurberi
S.
gummosus Ficus petiolaris
Quercus brandegeei Cyrtocarpa edulis
Turnera diffusa Lippia
palmeri Capsicum annuum Pithecellobium
dulce
e.g.
e.g.
40
Citrus aurantifolia Cymbopogon
citratus
41
ic
pr
ca
vp
pp
noc
Q
uerc
us b
rand
egee
i C
nido
scol
us m
acul
atus
Q
uerc
us tu
berc
ulat
a Ja
trop
ha c
iner
ea
Fi
cus p
etio
lari
s St
enoc
ereu
s thu
rber
i St
enoc
ereu
s gum
mos
us
Cyr
toca
rpa
edul
is
Fero
cact
us to
wns
endi
anus
D
iosp
yros
cal
iforn
ica
Pach
ycer
eus p
ecte
n-ab
orig
inum
Ip
omoe
a br
acte
ata
Lysi
lom
a m
icro
phyl
lum
Pa
chyc
ereu
s pri
ngle
i Vi
tis p
enin
sula
ris
Cyl
indr
opun
tia c
holla
Br
ahea
bra
ndeg
eei
Pros
opis
art
icul
ata
Psid
ium
sart
oria
num
O
xalis
spp.
Ag
ave
Rand
ia c
apita
ta
42
ic
pr
ca
vp
pp
noc
Acac
ia fa
rnes
iana
La
ntan
a hi
spid
a Pa
rkin
soni
a pr
aeco
x Ly
silo
ma
diva
rica
tum
M
alpi
ghia
div
ersi
folia
C
eltis
retic
ulat
a M
amm
illar
ia
arm
illat
a/
M.
phita
uian
a Si
dero
xylo
n pe
nins
ular
e Lo
phoc
ereu
s sch
ottii
Pe
resk
iops
is p
orte
ri
Park
inso
nia
flori
da
Sola
num
spp.
Pa
ssifl
ora
arid
a Pe
nioc
ereu
s str
iatu
s
Turn
era
diffu
sa
Lipp
ia p
alm
eri
Cap
sicu
m a
nnuu
m
Aloy
sia
barb
ata
Hae
mat
oxyl
on b
rasi
letto
Po
roph
yllu
m g
raci
le
Pi
thec
ello
bium
dul
ce
Mat
elea
cor
difo
lia M
. fru
ticos
a O
punt
iaPo
rtul
aca
oler
acea
Am
aran
thus
wat
soni
i
43
icpr
cavp
pp
no
c W
ashi
ngto
nia
robu
sta
Mat
elea
pri
ngle
i Ph
ysal
isYu
cca
cape
nsis
icca
prno
cvp
pp
44
Lippia palmeri
45
Pachycereus
pecten-aboriginum
e.g. Turnera diffusa Tagetes
filifolia Aloysia barbata
Haematoxylum brasiletto Prunus serótina Pellaea
ternifolia
Turnera diffusa diffusa
46
Porophyllum gracile
Lantana velutina
Pellaea ternifolia
Lophophora williamsii
Pellaea ternifolia
47
Quercus brandegeei
Ficus petiolarisStenocereus thurberi Stenocereus gummosus Cyrtocarpa edulis
Turnera diffusa Lippia palmeriCapsicum annuum
Pithecellobium dulce Matelea cordifolia
Quercusbrandegeei
Ficus petiolarisStenocereus thurberi Stenocereusgummosus
Turneradiffusa
Pithecellobium dulce Matelea cordifolia
Cnidoscolus maculatus
Ferocactus townsendianus Diospyroscalifornica
Cnidoscolus maculatus
Cyrtocarpa edulis, Diospyros californicaIpomoea bracteata
Lippia palmeri Capsicum annuum
Quercus tuberculata
Pachycereus pecten-aboriginumIpomoea bracteata Lysilomamicrophyllum
Aloysiabarbat
Quercus tuberculata
Ferocactus townsendianus Pachycereus pecten-aboriginum Cyllindropuntiacholla Celtis reticulata
Aloysia barbat
Opuntia
48
Turn
era
diffu
sa
Aloy
sia
barb
ata
Tage
tes
filifo
liaT.
mic
rant
ha
Lant
ana
velu
tina
Poro
phyl
lum
gra
cile
Pella
ea
tern
ifolia
te
rnifo
lia.
Hae
mat
oxyl
um b
rasi
letto
Prun
us
sero
tina
vi
rens
Tage
tes s
ubul
ata
Pect
is
mul
tiset
a am
bigu
a
Pinu
s lag
unae
49
Turn
era
diffu
sa
Aloy
sia
barb
ata
Tagt
es fi
lifol
ia/T
. mic
rant
ha
Lant
ana
velu
tina
Poro
phill
um g
raci
le
Pella
ea te
rnifo
lia
Hae
mat
oxyl
um b
rasi
letto
Prun
us se
rótin
a
Pect
is m
ultis
eta
Pinu
s lag
unae
50
Turnera diffusa diffusa
Turnera
diffusa aphrodisiaca Tagetes filifolia
Turnera diffusa aphrodisiaca
Turnera diffusa diffusa Aloysia barbataAloysia barbataTagetes filifoliaLantana velutinaPorophyllum gracilePellaea ternifoliaHaematoxylum brasilettoPrunus serotina
P
51
52
P P
53
54
Cyr
toca
rpa
edul
is
Ficu
s pet
iola
ris
Mat
elea
cor
difo
lia
Pach
ycer
eus p
ecte
n-ab
orig
inum
St
enoc
ereu
s gum
mos
us
Sten
ocer
eus t
hurb
eri
Sten
ocer
eus t
hurb
eri
Yucc
a ca
pens
is
Cni
dosc
olus
mac
ulat
us
Cyr
toca
rpa
edul
is
Que
rcus
tube
rcul
ata
Que
rcus
bra
ndeg
eei
Pach
ycer
eus p
ecte
n-ab
orig
inum
Cap
sicu
m a
nnuu
m
Lipp
ia p
alm
eri
55
et al.
et al.
et al.
et al.
56
et al.
Tagetes filifolia T. micrantha) Turnera diffusa
Stenocereus
Cnidoscolus maculatus
Cnidoscolus
Pellaea
ternifolia
Agave
Prosopis Ebenopsis confinis
57
Antigonon leptopus
per se e.g.
(e.g.
58
Portulaca oleraceae
Matelea cordifolia
Celtis reticulata
Brahea brandegeei
59
Yuca capensis Ficus
petiolaris Cyrtocarpa edulis Cnidoscolus maculatus
Pachycereus pecten-aboriginum
Ficus carica
60
61
et al.
e.g.
Pimpinella anisum et al.
Matricaria recutita et al.
et al. Cymbopogon citratus
Aloysia citridora et al. et al.
Ilex paraguayensis
Camellia sinensis
et al.
62
e.g.
63
64
Stenocereus thurberi Stenocereus gummosus Cnidoscolus
maculatus Cyrtocarpa edulis Matelea cordifolia
Capsicum annuum glabriusculum Lippia palmeri
Turnera diffusa
Ficus petiolaris Quercus brandegeei
Stenocereus et al. et al.
65
66
67
68
Quercus
69
70
Ilex kudingcha
Cnidoscolus maculatus
71
72
Matelea pringlei
Vallesia glabra
Agave
PhysallisChenopodium spp. Solanum americanum S. Solanum nigrescens
Solanum fendleri
Parkinsonia florida DysphaniaambrosioidesEbenopsis confinis
Peniocereus striatus
Tecoma stans Arbutus peninsularis
Simondsia chinensis
Psidium guajava
Hydrocotyleumbellata H.verticillataPhaseolus spp.
Selaginellalepidophylla Prosopis spp.
Parkinsonia praecox
Rubus scolocaulon
Bourreria sonorae
Lysilomadivaricatum
Euphorbiaceae
CyperusTypha domingensis Ibervillea sonorae Arracaciabrandegeei
Lepechinia hastata
Vachellia farnesiana
Jatropha cinerea
Fragaria mexicana
-
Cucurbitaceae
Crotalaria
Albizia occidentalis
Aralia scopulorum
Erythrinaflabelliformis
Lysiloma candidum