Post on 28-Mar-2016
description
Perły polskiej natury
Dolina Biebrzy
Dolina Biebrzy to wielkie przestrzenie mokradeł, na długości ponad 100 km otaczające naturalną, wijącą się rzekę z
tysiącami zakoli i starorzeczy. Nigdzie w Europie nie ma już tak wielkiego – zajmującego prawie 100 tysięcy hektarów –
niezniszczonego obszaru o torowym podłożu.
Dno doliny nie wszędzie jest płaskie, zwłaszcza w jej południowej części sporo jest niewielkich wzniesień piaszczystych i żwirowych.
Wiosną, gdy woda wystąpi z brzegów, z ukwieconych wzniesień można podziwiać zalane łąki i pastwiska.
Dzięki wiosennym zalewom powstały przeróżne zbiorowiska roślinne, a wśród nich najcenniejsze – bagienne łąki z wielką ilością turzyc i
mchów oraz zarośla łęgowe, trzcinowiska, olsy i bory bagienne. Taka mozaika krajobrazów głównie wiosną, przy wysokim stanie wody
sprawia niezwykłe wrażenia – szczególnie o świcie i o zmierzchu, gdy zapada
zupełna cisza.
Rozległe tereny okresowo zalewane przez wodę sprzyjają w naszym klimacie
bujnemu rozowjowi świata roślin i zwierząt. Naliczono 920 gatunków roślin
naczyniowych, w tym 45 z Czerwonej Listy Roślin Zagrożonych w Polsce.
Występują tu 73 rodzaję zespołów roślinnych, w tym prawie wszystkie znane w
Polsce zbiorowiska siedlisk wodnych, bagiennych i torfowych. Niektóre z żyjących
tu gatunków roślin naczyniowych i mszaków, a także całe zbiorowiska roślinne
typowe dla północnej Europy, są u nas reliktami czasów lodowcowych. Należą do
nich np. brzoza niska, wierzba japońska, wełniaczka alpejska gnidosz królewski,
skalnica torfowiskowa, turzyca strunowa, a z pośród zespołów roślinnych np. ols
świerkowo-olszowy i mechowisko żłościńcowe .
Różnorodność zbiorowiska roślin jest podstawą bogatctwa zwierząt, unikalnego w skali
Europy. Żyje tu co najmniej 271 gatunków ptaków, w tym ponad 180 lęgowych można tu
spotkać takie rzadości, jak np. łabądź krzykliwy, świstun, dubelt, batalion, wodniczka, dzięcioł
białogrzbiety, rybitwa białoskrzydła, bocian czarny, orlik krzykliwy, orlik grubodzioby,
puchacz, bielik. Nic za tym dziwnego, że dolina Biebrzy została wpisana na Listę
Międzynarodowej Konwencji Ramsar, chroniącej najważniejsze na świecie miejsca życia
ptaków wodno-błotnych, i jest mękką orientologów z całego świata. Jest to także
najważniejsza w Polsce ostoja łosi i jedna z najważniejszych ostoi wilków. Występuje tu 48
gatónków ssaków (w tym 10 gatunków nietoperzy), ryby (36 gatunków), płazy (12 gatunków), gady (5gatunków). Osobliwością jest
występowanie minoga ukrainskiego, żyjącego poza Biebrzą w rzekach i zlewiskach Morza Czarnego. Słabo poznanna jest fauna
bezkręgowców, ale i tak doliczono się tu już prawie 800 gatunków motyli, 700 gatunków chrząszczy i 450 gatunków pająków .
Ten wspaniały ekosystem jest niezwykle delikatny. Od pierwszej połowy XIX wieku, gdy w środkowej szęści doliny wykopano kanały :
Augustowski , Rudzki i Woźnawiejski, poziom wód gruntowych pozostaje tam trwale obniżony, zbiorowiska roślin i zwierząt – zubożone, a w
bardziej suchych latach torfowe gleby są nawiedzane przez bardzo trudne do ugaszenia pożary, niszczące nieraz setki hektarów
Przeważająca część doliny Biebrzy wchodzi w skład największego w Polsce Biebrzańskiego Parku Narodowego, co jednak nie oznacza
zamknięcia jej przed ludźmi, a ochrona bagien nie sprowadza się tylko do zapobiegania
odwodnieniu terenu. Tak samo ważne jest przywracanie tradycyjnych form
gospodarowania: prawie połowa bagien to tereny prywatne, niegdyś użytkowanie jako
koszenie łąk i wypas zwierząt przestały być opłacalne, nastąpiła ekspensja zarośli
wierzb i zagajników brzozowych, co z kolei prowadzi do zanikania wielu innych
zbiorowisk i tworzących je gatunków, a także ptaków związanych z otwartymi
przestrzeniami, np. batalionów. Dzięki utworzeniu parku narodowego czynna ochrona
bagien biebrzańskich jest finansowana z zwierząt – zarówno z środków rządowych, jak
i funduszy europejskich.
Jaskinia Raj Jaskinię Raj, położoną nieopodal drogi Kielce-Chęciny, odkryto co najmniej dwukrotnie. Pierwszy raz dokonali tego
neandertalczycy 50-60 tysięcy lat temu; jaskinia była dla nich domem. Drugie, przypadkowe odkrycie wejścia do jaskini
miało miejsce w 1863 roku za sprawą mieszkańców pobliskiej wsi o nazwie Dobrzeczka. Jako pierwsi być można od wielu
tysięcy lat weszli do jaskini uczniowie krakowskiego Technikum Geologicznego i ich nauczycielka we wrześniu 1964 roku.
To, co zobaczyli, tak ich urzekło, że nadali jaskini nazwę „Raj”.
Jaskinia została wyrzeźbiona przez wodę w wapiennych skałach powstałych przed ponad 300 milionami lat, w dewonie – gdy dzisiejsze Góry
Świętokszyske były dnem morza. Sama jaskinia nie jest aż tak stara – proces jej powstania rozpoczął się „zaledwie” w ostatnich kilkunastu-
kilkudziesięciu milionach lat i przebiegał poprzez tzw. Zjawiska krasowe. W zmiennych warunkach atmosferycznych, pod działaniem wody
zawierającej dwutlenek węgla miało miejsce stopniowe wymywanie skał węglanowych, a
następnie poszerzanie powstałych szczelin i spękań. W ten sposób wewnątrz skał
kształtował się stopniowo labirynt korytarzy i komór, kilkakrotnie rozgałęziony, do
którego z powierzchni terenu prowadzi jedyny szczelinowaty otwór.
Łączna długość jaskini wynosi prawie 240 m. Już samo ukształtowanie jaskini – od
„komnat” wysokich na 8 m, po korytarze, przez które trudno się przecisnąć – mogły
oczarować każdego odkrywce. Jednak o pięknie jaskini decydują nieciekawe formy skalne
w postaci stalaktytów , kolumn o niezwykle różnorodnych kształtach, oraz „pereł
jaskiniowych” . Obrazu dopełniają odciski koralowców w ścianach jaskini, głazy oderwane
od stopu oraz jeziorka okresowo wypełniające się wodą.
Nowożytna historia jaskini Raj świadczy o tym, że można pogodzić ochronę skarbów
przyrody z udostępnieniem ich ogółowi społeczeństwa. Gdy w 1968 roku jaskinię wraz z
przyległym terenem objęto ochroną jak rezerwat przyrody, trwały tu już intensywne
badania naukowe, a równolegle także prace nad udostępnieniem turystom. Jaskinię
przystosowano w taki sposób, by mogły ją zwiedzać tysiące ludzi bez zaburzenia naturalnych procesów, które ją ukształtowały i nadal
kształtują.
Poczynając od 1972 roku, co roku jaskinię odwiedza ponad 100 tysięcy turystów, którzy
korzystają z takich udostępnień, jak światło elektryczne, chodniki wydrążone w skale i
mostki. Mogą także podziwiać u wejścia do jaskini liczne eksponaty – wśród nich wyroby
kultury materialnej „domowników” sprzed 50 tysięcy lat. Należeli oni do tzw. Kultury
mustierskiej, grupy szarenckiej. Być może było to stanowisko wysunięte najdalej na
północ – podobne odkryto
na terenie Węgier i byłej
Jugosławii.
Wodospad Szklarki
Potok Szklarka wypływa spod Śląskiego Grzbietu i w Sym dolnym biegu, przed połączeniem z Kaminną, na granicy gmin
Szklarska Poręba Piechowice płynie wspaniałym, granitowym, wilgotnym wąwozem czterystumetrowej długości. Wąwóz
ten uformował się w wyniku zjawisk tektonicznych erozji wstecznej polegającej m.in. na cofaniu się wodospadu w kierunku
działu wodnego. W połowie długości wąwozu, na wysokości 520 m n.p.m. znajduje się Wodospad Szklarki – jeden z
najpiękniejszych polskich wodospadów, drugi co do wielkości (po Wodospadzie Kamieńczyka) w Karkonoszach.
Spadająca z hukiem ponadtrzynastumetrową kaskadą o trójkątnym zarysie woda, niosąca materiał skalny, żłobi u podstawy wodospadu
przepastną głębie – kocioł eworsyjny. Bardzo strome ściany wąwozu, wznoszące się na
kilkadziesiąt metrów, porośnięte są naturalnym, starym lasem jodłowo-bukowym.
Malowniczość wodospadu, wąwozu i ich otoczenia sąsiedztwo pięknych lasów ze starymi
świerkami, bukami, modrzewiami, wiązami, a także skałek tj. „Mszaki” , „Ptak” i „Okap” –
sprawiały, że miejsce to jest tłumnie odwiedzane przez turystów. Wodospad jest bardzo łatwo
dostępny, za równo dzięki sąsiedztwu Jelnia Góra-Jakuszyce, jak również poprzez szlaki
turystyczne ze schroniska pod łapskim szczytem (szczególnie piękna trasa prowadząca lasem
wzdłuż potoku Szklarka) i z centrum Szklarskiej Poręby. Dojście do wodospadu od strony
parkingu dostosowane jest także do potrzeb osób niepełnosprawnych. Wodospad Szklarki
jest chyba najczęściej uwiecznianym na widokówka i rycynach skarbem Karkonoskiej
przyrody. Jego popularność ma długą historię co najmniej od połowy XIX wieku przybywali tu
kuracjusze z Cieplic dla których dodatkowa atrakcją była pobliska wytwórnia kwasu
siarkowego. Jej właściciel, Preller zbudował istniejącą do dziś ścieżkę, prowadzącą do
wodospadu wzdłuż prawego brzegu Kamiennej. W 1868 roku nad wodospadem utworzono
oberż; obecnie jest to schronisko o nazwie Kochanówka. Podobnie jak na Kamieńczyku, na
Szklarce też istniało kiedyś stawidło piętrzące wodę powyżej wodospadu, otwierane za opłatą
dla pokazywanie potęgi żywiołu. Zarówno sam wodospad, jak i wąwóz oraz ich otocznie
stanowią rezerwat ścisły, enklawę Karkonoskiego Parku Narodowego poza jego zawartym obszarem.
Kaskady Rodła
Największa polska rzeka – Wisła – zaczyna się dwoma niewielkimi potoczkami : Czarną Wisełką i Biała Wisełką ,
spływającymi ze zboczy Baraniej Góry . krótszy z nich, lecz mimo to niosący więcej wody, to biała Wisełka o długości 6 km,
która ma źródło na wysokości 1100 m n.p.m. przy osuwisku skalnym o nazwie „Wantule im. Ludwika Zesznera „ . Gdy
przemierza sie niebieski szlak, biegnący wzdłuż jaru Białej Wisełki od strony Jeziora Czarniańskiego lub od osuwiska
skalnego, po dotarciu, gdzie kończy się utwardzona droga przeczyć przeoczyć niezwykłej kaskady szesnastu progów
skalnych. Są to Kaskady Rodła – najpiękniejsza forma skalna, a może w ogóle najpiękniejszy twór przyrody w całych
Beskidach.
Rodło to znak stworzony w okresie międzywojennym przez Polaków działających w Związku polaków w Niemczech – organizacji walczącej o
przyznanie polakom praw mniejszości narodowej. Rodło
przedstawia bieg Wisły z zaznaczeniem Krakowa znak ten
(zamiast zakazanego białego orła) symbolizował poczucie
łączności z Polską. Kaskady Rodła powstały w wyniku
procesów erozji wstecznej na wysokości niespełna 700 m
n.p.m., gdzie spotykają się dwie różne formacje skalne
budujące Beskid Śląski: górne, najpiękniejsze progi o
wysokości 5m i 3,5m zostały wyrzeźbione w warstwach
istebniańskich, natomiast dolne - w warstwach godulskich.
Pod każdym z progów znajdują się zagłębienia wyrzeźbione w
skalistym dnie (kotły eworsyjne). Bardzo wiele uroków
dodaję Kaskadą Rodła niezwykłe otocznie. Zbocz jaru są
bowiem porosi śnięte przez wspaniały starodrzew jodłowo-
świerkowy liczący ponad 170 lat. Wysokość drzew sięga 40m,
a obwody pni niektórych z nich przekraczają 3m. W cieniu
starych drzew rosną buki, jodły i świerki, które kiedy
zastąpią sędziwie olbrzymy po ich naturalnej śmierci. Nazwę „Kaskady Rodła” nadano wodospadom w 1987 roku, w 65. Rocznice Związku
Polaków w Niemczech, z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Wisły. W uroczystości uczestniczyło kilkunastu przedwojennych działaczy
związku m.in. Edmund Osmańczyk – autor nazwy znaku wisła i rodło są dla wielu z nas sybolem polskości. Kaskady Rodła zasługują na range
symbolu najważniejszej polskiej rzeki.
Dolina Pięciu Stawów Polskich
Spośród 43 tatrzańskich jezior, aż 6 znajduje się Dolinie Pięciu Stawów Polskich, stanowiącej wraz z Doliną Roztoki
najbardziej niedostępną dla ludzi część polskich Tatr.
Wszystkie te stawy: Wielki, Czarny, Zadni, Przedni, Mały oraz (zwykle nie liczone) Wołowe Oko to pozostałość lodowców
górskich , które niegdyś wyżłobiły w litym granitowym podłożu
głębokie misy. Po ociepleni i stopnieniu lodowców misy te
wypełniły się wodą największą z nich jest dziś Wielki Staw –
drugie pod względem wielkości tatrzańskie jezioro, o
powierzchni 34 ha i głębokości aż 75 m, (co czyni go drugim
najgłębszych jezior w Polsce), najniżej położone (1664 m n.p.m.)
w całej dolinie. Daje ono początek potokowi Roztoka. Zadni Staw,
o powierzchni 6,5 ha, położony u podnóża Walentynkowego
Wichru jest jednym z najwyżej położonych jezior tatrzańskich
(1890 m n.p.m.) i przez większą cześć roku jego zieloną tafle
pokrywa lód (zdarza się topnieje dopiero w lipcu). Także i ten
staw jest bardzo głęboki (31,6 m,) otaczają go usypiska. Z
Zadniego Stawu wypływa potok wpadający do położonego nieco
niżej Wolego Oka – niewielkiego bezodpływowego jeziorka o
powierzchni niespełna 0,2 ha. Ta niezbyt gościna dla ludzi okolica
odwiedzana jest głównie przez kozice i świstaki. Tutejsze szlaki, przeznaczone dla taterników i doświadczonych turystów,
prowadzą stąd na Zawrat, Kozią Przełęcz, Kozi Wierch, Krzyżne, Szpiglosową Przełęcz do Morskiego Oka przez Opalone, a
także w dół, wzdłuż Doliny Roztoki do Doliny Białki.