Panitikan ng ikatlong

Republika, Bagong Lipunan,

Aktibismo at Kasalukuyan

IKATLONG REPUBLIKA

BAGONG LIPUNAN

PANITIKAN NG PANAHON NG

AKTIBISMO

Pambansang Laban para sa Demokrasya

‘alternative writing’kaiba sa namamayaning

paraan ng pagususulat na bunga ng

imperyalismo

♫ manggagawa, mambubukid, mangingisda

♫ gumagamit ng mga salawikain, bugtong at tanaga

karamihan sa mga aktibista ay mula sa mga manggagawa at magaaral

♫ pati ang mga kabilang sa “petit bourgeoisie” o middle class ay nakapagsusulat na point of view ng mga masa♫ Jose Ma. Sison at Fr. Ed de la Torre – isinulat ang mga akda nila sa kulungan

♫ Sa mga pagpupulong ng mga rebelde gaya ng NPA ay kumakanta sila ng mga revolutionary songs, nagkakaroon ng mga dula o bumibigkas ng mga tula

♫ mayroon ding mga akdang ‘ilegal’ na nasa anyo ng maikling kuwento at dagli

♫Ang madalas na karakter sa mga akda ay mga mambubukid at mga manggagawang nakakaranas ng pangaabuso

♫ Diliman Review

♫ Philippine Collegian

♫ Literary Apprentice

Pagkatapos ng pagpatay kay Ninoy Aquino noong 1983 ay dumami ang mga nailimbag na university journals gaya ng:

At iba pang mga media publications:

mga national magazines gaya ng:

♫Galians

♫Caracoa

♫Filipina at Mithi

♫ Who

♫ Malaya

♫ Veritas

♫ Mr. & Ms.

♫ Sagisag

♫ Galian

♫ Caracoa V-Journal ng Philippine Literary Arts Council

♫ Philippine Studies

Ilang legal na pahayagan:

♫ “Hulagpos” (“Break Free”)

ni Mano de Verdades Posadas (isang penname)

♫kaisa-isang nobelang nailimbag sa panahon ng Martial

Law.

♫ Ang cover nito ay may pagakakhalintulad sa pabalat ng

Noli Me Tangere

♫ Ang preface din nito ay pinamagatang “Noli me incarcere”

o Huwag akong ipiit

♫ “Kasama”

♫pinakaunang maikling kuwentong

nailimbag sa isang ‘underground’ press

Kung Ang Tula ay Isa LamangNi Jesus Manuel Santiago

Kung ang tula ay sa lamangPupon ng mga salita

Nanaisin ko pang ako’y bigyan Ng isang taling kangkong Dili kaya’y isang bugkos

Ng talbos ng kamoteNa pinulpol sa kung aling pusalian

O inumit sa bilaoNg kung sinong mangugulay,

Pagkat ako’y nagugutom At ang bituka’y walang ilong

Walang mata.

Malaon nang pinamanhidNg dalita ang panlasa

Kaya huwag.Mga pinagpipitaganang makata

Ng bayan koHuwag ninyo akung alukin

Ng mga talutodKung ang tula ay isa lamang

Pumpon ng mga salita.

“Elehiya sa Isang Rebelde” ni Rio Alma“Tata Andoy, Sa Araw ng Paibis-Luksa” ni Tommy

Agulto“Kay Apo Ipe, Tulisan ng Kabundukan” ni P.T. Martin

ito at ang mga tula gaya ng

ay gustong ipahayag sa mga makata na huwag matakot sa pagpapahayag ng kanilang saloobin sa kanilang mga akda

♫ “Halina” ni Jess Santiago♫ tumatalakay sa buhay ng 3 biktima ng rehimen ni Marcos : isang babaing factory worker, isang taga-bukid at isang pamilyang nakatira sa squatter’s area.

♫ “Tano” ♫ isang ballad tungkol sa isang mambubukid na inaabuso ng landlord nito at napagdesisyunan sa huli na sumali sa mga rebelled

♫ “Gapo” ni Lualhati Bautista at “Ginto ang Kayumangging Lupa” ni Dominnador Mirasol

♫ mga nobelang nagpapakita ng imperyalismo, paglabag sa mga karapatang pantao at ang kagustuhan ng mga tao na pigilan ang panggaabuso

♫“Magsasaka: Ang Bayaning di Kilala” (isinalin mula sa Kapampangan: “ Ortelano: Ing Bayaning Era Balu”)

♫ tulang isinulat ng isang aktibistang mangbubukid na tungkol sa pangaabusong ginagawa ng mga landlord sa mga mambubukid na tulad niya♫ kilala sa mga mambubukid na Pilipino

“Panawagan ng Mga Maralita”dito galing ang slogan na “Kami’y tao, hindi hayop”

“…Kami raw ay sagabalSa daloy ng progreso,

Subalit saan at kanino?Sa kabulaanang pagpapaunlad

Ng diktador na si FerdinandSa mga proyektong pagpapaganda

Ng maluhong si Imelda!...”

1. ‘Open Publications’-gumagamit ng mga metaphor, symbols at images

2. ‘Underground Movement Publications’-dahil sa pagdedeklara sa mga open publications at malalaking organisasyon na illegal

Ang mga akda noon ay nahahati sa dalawang ‘kategorya’:

♫ hindi tunay na malaya ang Pilipinas

♫ hindi na democratic yung government dahil kapitalista na rin tayo

1970-1972Ayon sa mga kabataan:

♫ lumalaki na ang agwat ng mga mahihirap aty mayayaman

♫ opisyales ang problema

♫ pro-sosyalismo/komunismo = NPA

(a.k.a. bagong hukbo ng bayan)

♫ “burgis” (radikal/rebelde)

1972Martial Law

G. Ponciano Pineda “Panitikang Pilipino sa Kaunlaran ng Bansa!”

Duguang Plakard

- pinatunayan daw ng mga kabataang Pinoy na hindi pagsunod lamang ang bumubuo sa pagkalahi at bansa natin

Dugo? Ano ang dugo ng isang tao kung ihahambing sa dugong bumubuo o kumukulay sa pula ng ating bandila?

-maraming kabataan ang nagbuwis ng buhay, nagpamalas ng giting sa pagtatanggol ng karapatan

placard (rally)-kabuluhan ng lipunan at pulitika (kahit san lang : simbahan, paaralan, bahay, establishments)-lahat lang kalaban ng kabataan (hadlang daw sa pagbabagong buhay ang roles ; guro, pari, magulang, etc)

KALAGAYAN NG PANITIKAN

gangs na mapanghimagsik (madugong demos at pamamahayag

sa skul, simbahan, etc)

aristocrat writers

♫Rolando Tinio

♫Rogelio Mayahas

♫Efren Abuef

♫Rio Alma

3. Tahasing masasabing labag sa kagandahang-aral na panunuya at karahasan sa pananalita

1. Pagmamasid at pagsusuri sa kalagayan ng bayan.

2. Pagsisiwalat ng mga katiwalian ng ma nanunumgkulan

♫ Mga Tula ng Bayan atbp (1972) –Suarez

♫ Sitsit sa Kuliglig (1972) – Rolando Tinio

♫ pagdakila sa mahihirap

♫ dula, nobela ♫ marahas magsalita , bastos

♫ pelikula, komiks♫“pelikulang bomba” (malalaswang palabas na panira ng image ng mga Amerikano)♫ walang saplot na mga drawing na tao

PANITIKANSA

KASALUKUYAN

Kaligirang Kasaysayan

muling nabawi ng mga mamamayang Pilipino ang tunay na kalayaan na nawala rin ng may labing-apat na taon

mula ng ika-21 ng Pebrero hanggang ika-25 nito ay namayani ang tinatawag na “People’s Power” o “Lakas ng Bayan”

Kaligirang Kasaysayan

maraming tagpong makabagbag-damdamin ang nasaksihan ng mg mamamayan na tunay na tatak-Pilipino sa apat na makasasayang araw na iyon (magkahawak-kamay at balikat-sa-balikat na barikada, higaan sa kalye, pagmamakaawa)

muling naipamalasng mga mamamayang Pilipino ang Samahang Bayanihan tulad ng pagbabahagi ng pagkain, inumin, at iba pa.

Kalagayan ng Panitikan

Madarama sa mga pagbabagong ito sa mga akdang Pilipino tulad ng:

tulaawiting Pilipino

PahayaganSanaysayTalumpati

at mga programa sa telebisyon.

Iilang buwan pa lamang ang pagkakasilang ng tunay na Republikang Pilipinas ay may mga pagbabago na sa ating panitikan.

♫ halos walang kakimiang pagpapahayg na tunay na damdamin

♫ mga tuwirang pagpuri sa mga nanunungkulang nakagagawa ng kabutihan sa

bayan

♫ panunuligsa naman sa mga tiwali ang gawa.

ANG PANULAANG PILIPINO SA KASALUKUYAN

Ang mga tula sa kasalukuyan ay naglalaman ng:

LUMAYA ANG MEDIA(Hango sa Taliba, Abril 16, 1986)

BAWASAN ANG AMORTISASYON(Taliba, May 12, 1986)

ALAMBRENG MAY TINIK BOMBANG TUBIG AT TUSOK NA MALUPIT

ni Remi Alvarez Alva

Ang mga sumusuonod ay ilang halimbawa ng ating mga tula sa kasalukuyan.

GITING NG BAYANni Francisco “Soc” Rodrigo

HIMALA NI BATHALAni Francisco “Soc” Rodrigo

AWITING PILIPINO

Ang mga awiting ito ay kasamang inialbum sa pamagat na “Handog Ng Pilipino Sa Mundo”

MAGKAISA Tito Sotto, Homer Flores, E. dela Peña

HANDOG NG PILIPINO SA MUNDOJim Paredes

Narito ang ilan sa mga awiting Pilipino na naririnig natin ngayon, at habang inaawit ang mga ito sa telebisyon, ipinakikita naman ang mga makasaysayang tagpong naganap sa sambayanang Pilipino na hinahangaan ng

sandaigdigan.

Mga Sanaysay

PAG-IBIG LABAN SA TANGKEni Teresita Sayo

BUKAS NA LIHAMni Jocelyn M. David

DIKTA NG DAYUHANni Romulo Alenio Caralipio

Damang-dama ang labis na katuwaan ng mga Pilipino sa nakamit na bagong kalayaan.

Makikita sa kasalukuyan na wala nang takot o pangamba ang mga tagapagsalita sa radio at mga lumalabas sa telebisyon sa pagpapahayag ng kanilang saloobin.

ANG MGA PROGRAMA SA RADYO AT TELEBISYON

“Kabayan” Dito ay nabibigyan ang mga tao ng kalayaang magsalita at magbigay ng kanikanilang opinion o kurukuro.

DZRHisang istasyon ng radio na kasalukyang tumataguyod sa mga programang :

“People Power” Isang pagsasadula sa nakaraang apat na araw na matahimik na rebolusyong naganap sa ating bansa.

May ilan sa mga dulang katatawanang ipinalabas sa telebisyon ang nagsasadula ng mga nakaraan at kasalukuyang pangyayari sa ating bansa.

Kabilang sa mga ito ang Chicks to Chicks, Eh, Kasi Babae, Sa Baryo BAlimbing, at marami pang iba.

Mga Pahayagan at iba pang babasahin

Maraming bagong pahayagan ang nagsulputan sa panahong ito.

Tungkol naman sa mga komiks, magasin, wala pa ring pag-babago sa dami ng bilang ng mga ito subalit sa nilalaman, lalo na sa mga kuwentong tapos ay mababasa na ang mga kiuwentong may kaugnayan sa nakaraang matahimik na rebolusyon.

♫ Malaya♫ Daily Inquirer♫ Masa♫ Daily Mirror♫ Veritas♫ Pilipino Ngayon, at iba pa.

ANG MGA MANUNULAT SA KASALUKUYAN

Narciso del Rosario-dating poetry columnist ng Balita-namatay noong ika-31 ng Marso 1986 sa sakit sa puso, sa gulang na 61.

Ponciano Pineda-ang kasalukuyang Direktor ng Surian ng Wikang Pambansa

Isagani Cruz

Edgardo Reyes

Domingo Landicho

Ruth Manbanglo

Lydia Gonzales, at marami pang iba.

MAIKLING TALAMBUHAY ni Narciso del Rosario (ka

Siso)

Ang tauang pagbibigay gantimpala ng Timpalak-Palanca sa mga pinakamahusay na akda sa larangan ng dula, tula, maikling kuwento, at sanaysay ay patuloy parin.

ANG TIMPLAK-PALANCA SA KASALUKUYAN