Post on 17-May-2020
1
baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti
Hsocialur mecnierebaTa, biznesisa da samarTalmcodneobis
fakulteti
finansebis, aRricxvisa da auditis departamenti
natalia robitaSvili
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis
diferenciaciis statistikis aqtualuri sakiTxebi
saqarTveloSi
(warmodgenilia doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad)
(specialoba: finansebi, fulis mimoqceva da krediti)
mecnier-xelmZRvaneli:
ivane javaxiSvilis sax. Tbilisis
saxelmwifo universitetis
ekonomikisa da biznesis fakultetis
asoc. profesor b. gabiZaSvili
baTumi 2012
2
S i n a a r s i
Sesavali 4
Tavi I
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis
diferenciaciis Teoriuli safuZvlebi da kriteriumebi
1.1 mosaxleobis cxovrebis donis statistikis Teoriuli
safuZvlebi da kriteriumebi 13
1.2 mosaxleobis Semosavlebisa da xarjebis statistikis
ZiriTadi maCveneblebi 21
1.3 statistikuri dakvirveba, rogorc mosaxleobis
Semosavlebisa da cxovrebis donis informaciuli wyaro 52
Tavi II
saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis
diferenciaciis statistikis Taviseburebani da tendenciebi
2.1 mosaxleobis cxovrebis xarisxisa da pirobebis statistika 70
2.2. adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsi 97
2.3 saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis
donis diferenciaciis statistikis Taviseburebani 107
Tavi III
saqarTvelos mosaxleobis socialuri mdgomareobis analizi da misi
gaumjobesebis RonisZiebani
3.1 mosaxleobis socialuri mdgomareoba da misi prognozireba 124
3.2 mosaxleobis socialuri mdgomareobis gaumjobesebis
RonisZiebaTa statistika 148
3.3 mosaxleobis socialuri mdgomareobis gaumjobesebis
3
xelSemwyob saerTaSoriso organizaciebTan urTierTobebis
aqtualuri sakiTxebi 168
daskvnebi da winadadebebi 182
gamoyenebuli literatura 191
sailustracio masala 200
4
Sesavali
sakvlevi Temis aqtualoba. mosaxleobis cxovrebis donis
transformaciuli procesebis gamokvleva Tanamedrove ekonomikuri
Teoriisa da praqtikis aqtualur amocanas warmoadgens. gansakuTrebiT
aqtualuria mosaxleobis cxovrebis donis mecnieruli kvleva, analizi
da sarekomendacio winadadebebis SemuSaveba gardamavali ekonomikis
qveynebisaTvis. mosaxleobis cxovrebis dones arsebuli socialuri
garemo ganapirobebs. socialuri garemo damokidebulia konkretul
istoriul pirobebze, romelSic imyofeba mocemuli sazogadoeba Tavisi
ganviTarebis mocemul etapze. Sesabamisad, saWiroa garkveul etapze
gamovavlinoT da gadavWraT arsebuli socialuri problemebi.
sabazro ekonomikaze gadasvlis procesi gavlenas axdens mosaxleobis
cxovrebis doneze da Sesabamisad mis diferenciaciaze. gardamavali
periodi socialur-ekonomikuri reformebis gatarebas moiTxovs.
saqarTveloSi mimdinare reformebi mosaxleobis umetesi nawilisaTvis
cxovrebis donis Semcirebis xarjze warimarTa, romlis erT-erT ZiriTad
gamomwvev faqtors Sromisunariani mosaxleobis umuSevrad darCena
warmoadgens. amitom, mosaxleobis cxovrebis donis transformaciuli
procesebis samarTavad, socialuri problemebis gadasawyvetad,
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis mZlavri
diferenciaciis Sesamcireblad saWiroa Teoriuli da meTodologiuri
safuZvlebis mecnieruli gaazreba statistikuri xerxebisa da meTodebis
saSualebiT.
saqarTveloSi mimdinare socialur-ekonomikuri cvlilebebi gavlenas
axdens statistikis mraval Teoriul-meTodologiuri da praqtikuli
sakiTxis gadawyvetaze, moiTxovs maT axlebur dayenebasa da Secvlas.
statistikis Teoriasa da praqtikaSi aucilebelia axali xerxebisa da
meTodebis SemuSaveba da danergva statistikur monacemTa obieqturobisa
da Sedegebis analizis srulyofis mizniT.
radganac, adamianis uflebaTa deklaraciis ZiriTadi debulebidan
gamomdinare, adamianis sicocxle miCneulia sazogadoebis umaRles
5
faseulobad, amitom, nebismieri civilizebuli saxelmwifo valdebulia
daicvas Tavisi moqalaqeebi ekonomikuri da socialuri gaWirvebisagan,
SeimuSavos cxovrebis donis amaRlebisa da siRaribis daZlevis realuri,
efeqturi gegmebi da programebi. aRniSnuli sakiTxebis gadasawyvetad
Sesabamisi movlenebisa da procesebis raodenobrivad Seswavlaa
aucilebeli. mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis
statistikuri analizi da maTi diferenciaciis realuri suraTis
daxasiaTeba, saxelmwifos mmarTvelobiT organoebs daexmareba efeqturi
socialur-ekonomikuri politikis SemuSavebaSi.
kvlevis mizani da amocanebi. mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis
donis Seswavla sazogadoebis ganviTarebis yvela etapze aqtualuria.
aqtualuroba da interesi aRniSnuli sakiTxis garSemo ganpirobebulia
imiT, rom yvela adamians arsebobisa da cxovrebisaTvis esaWiroeba kveba,
Cacma-daxurva da sulieri moTxovnilebis dakmayofileba. ra saxis
saqmianobasac ar unda veweodeT sazogadoebaSi, Cveni mizani yovelTvis
mimarTuli iqneba sakuTari cxovrebis donis gaumjobesebisaken.
qveyanaSi mimdinare ekonomikuri reformebis Sefasebis mTavari
kriteriumia mosaxleobis keTildReoba, cxovrebis xarisxis amaRleba,
misi socialuri orientaciis arsisa da mimarTulebis gansazRvra.
socialurad orientirebuli ekonomikis ZiriTadi niSnebi ki socialuri
mdgradoba da moqalaqeebis keTildReobis stabiluri zrdaa.
gardamavali ekonomikis pirobebSi, romelic TavisTavad arastabiluria,
izrdeba socialuri aramdgradobis xarisxi.
saqarTveloSi, sabazro urTierTobebze gardamaval periodSi,
warmoCinda mravali socialuri da ekonomikuri problema gansxvavebuli
formiT, SinaarsiTa da masStabiT. qveyanas mouwia urTulesi gzis
gamovla. saqarTveloSi stiqiurad mimdinare ekonomikis
transformaciul procesebs Tan daerTo misi ngreva, ramac gamoiwvia
xelfasebisa da realuri Semosavlebis Semcireba, piradi danazogebis
gaufasureba, mosaxleobis cxovrebis donis daqveiTeba da misi mkveTri
diferenciacia.
Semosavlebis diferenciaciis Semdegi mizezebi gamoiyofa:
6
1) adamianTa gansxvavebuli niWi da unari;
2) codna da ganaTleba;
3) profesionaluri gemovnebani da riski;
4) sakuTrebis floba;
5) batonoba bazarze ( monopolizmi );
6) iRbali, kavSirebi, ubeduri SemTxvevebi da diskriminacia.
garda zemoT CamoTvlilisa, aseve moqmedebs uTanabrobis gaRrmavebis
specifiuri faqtorebi, rogoricaa sabazro reformebis sawyis etapze
Sromis dabali Rirebuleba da Crdilovani Semosavlebis misakuTreba.
mosaxleobis Semosavlebis cvalebadobasa da sazogadoebis fenebad
dayofas negatiur Sedegebamde mivyavarT. warmoiSoba siRaribis zRvars
miRma myof adamianTa fena, rac ganviTarebuli sazogadoebisaTvis
yovlad miuRebelia. sazogadoeba iyofa mdidrebad da Raribebad, Tavs
iCens regionTSorisi da naciaTSorisi uTanxmoeba, rac qveynis erTobis
damangrevelia, xdeba kvalificiur muSakTa gadineba sazRvargareT iseT
sferoebSi dasaqmebis mizniT, sadac ar moiTxoveba Sesabamisi codna.
Sedegad, uaresdeba sazogadoebis saganmanaTleblo da profesionaluri
potenciali, samecniero dargebi ki degradacias ganicdian, cxovrebis
dabali donis gamo ecema mosaxleobis SromiTi aqtivoba, uaresdeba
janmrTeloba, mcirdeba Sobadoba, rasac mivyavarT demografiul
krizisamde.
Cveni qveynisaTvis umTavresi amocanaa socialurad orientirebul
sabazro ekonomikaze gadasvla da mosaxleobis cxovrebis donis
amaRleba. qveyanaSi qmediTi socialuri politikis gatarebisaTvis
aucilebelia mosaxleobis ekonomikuri da socialuri mdgomareobis
Sesaxeb gvqondes sruli informacia. am mizans emsaxureba mosaxleobis
cxovrebis donis statistika, romelic saSualebas gvaZlevs
statistikuri xerxebisa da meTodebis saSualebiT dadgenil iqnes
problemis ganviTarebis Taviseburebani, tendenciebi da masze moqmedi
faqtorebi.
yovelgvari kvleva - esaa pasuxebi dasmul kiTxvebze. mosaxleobis
Semosavlebisa da cxovrebis donis kvlevis miznisa da amocanis
7
formulireba dafuZnebulia sociologiur Teoriaze da warsulSi
gaweuli kvlevis Sedegebze. isini saSualebas gvaZleven CamovayaliboT
samuSao hipoTeza, romelsac CavdebT empriuli kvlevis proeqtSi.
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis diferenciaciis
statistikis amocanas warmoadgens:
_ mosaxleobis Semosavlebisa da xarjebis moculobis, struqturisa da
dinamikis Seswavla;
_ mosaxleobis cxovrebis donis realuri suraTis daxasiaTeba;
_ mosaxleobis cxovrebis donis struqturisa da dinamikis Seswavla;
_ mosaxleobis cxovrebis xarisxisa da pirobebis daxasiaTeba;
_ mosaxleobis potencialuri ganviTarebis indeqsis gaangariSeba;
_ siRaribis statistikur maCvenebelTa analizi;
_ mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis diferenciaciis
gansazRvra;
_ qveyanaSi moqmedi socialuri programebis statistikuri analizi.
Temis Seswavlis mdgomareoba. mosaxleobis cxovrebis donis
maCveneblebs mravali mecniereba Seiswavlis, rogoricaa filosofia,
sociologia, istoria, ekonomika, statistika da sxva sazogadoebis
ganviTarebis Semswavleli mecnierebebi. mecnierTa Soris, romlebic
mosaxleobis cxovrebis donis ganmsazRvrel maCveneblebs Seiswavlidnen,
aRsaniSnavia, jer kidev, Zvel romsa da saberZneTSi didi moazrovneebi –
aristotele, platoni da sxvebi. cxovrebis donis ekononomikur aspeqtebs
filosofiis, istoriis, sociologiis da sxva mecnierebeTan mWidro
urTierTkavSirSi ikvlevdnen fransua kene, malTusi, klasikuri
politikuri ekonomikis warmomadgenlebi a. smiTi, d. rikardo, cnobili
moazrovneebi k. marqsi, f. engelsi, v.lenini da sxvebi. qarTvel mecnierTa
Soris, romlebic Seiswavlian mosaxleobis cxovrebis donesTan
dakavSirebul Teoriul ekonomikur, safinanso-sabanko da socialur
sakiTxebs, aRsaniSnavia p. guguSvili, p. lemonjava, a. silagaZe, e.
8
meqvabiSvili, g. gamsaxurdia, e. kodua, l. Ciqava, v. papava, r. gogoxia, i.
mesxia, g. xelaia, r. kakulia, r. asaTiani, a. jibuti da sxva.
mosaxleobis Semosavlebsa da cxovrebis donis statistika socialuri
statistikis Semadgeneli nawilia. am dargis ganviTarebaSi mniSvnelovani
roli Seasrula rusma mecnierma d. p. Juravskim (1810-1856w). igi
cdilobda rac SeiZleba zustad gamoevlina mosaxleobis diferenciacia
cxovrebis pirobebisa da mdgomareobis mixedviT. aseve mniSvnelovania u.
e. iansonis (1835-1893w) mosaxleobis socialuri kvlevebi; f. a. Serbinis
(1849-1936w), a. v. Caianovisa (1888-1937w) da e. n. anuCinis (1831-1905w) saojaxo
meurneobebis statistikuri kvlevebi. sanitaruli statistikis
fuZemdeblebma f. f. erismanma (1842-1915w) da p. i. kurkinma (1858-1934w)
daadgines mosaxleobis cxovrebis donis gavlena, maT fizikur
ganviTarebasa da janmrTelobaze. cxovrebis doneze, kerZod saarsebo
minimumsa da muSebis xelfasze 1918w. werda Tavis naSromSi cnobili rusi
ekonomisti da statistikosi s. g. striumilini. sainteresoa mosaxleobis
cxovrebis donis kvlevebi cnobili ekonomistebisa da statistikosebis
SromebSi. maT Sorisaa rusi statistikosebi – e. kapustini, a. krilovi, v.
monanovi, Cexi statistikosebi – o. tureki, k. lauri, i. valteri,
germanelebi – i. kuCingi, a. donda da sxvebi.
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis Seswavla bevri
qarTveli statistikosis interesis sagans warmoadgenda da dResac
warmoadgens. maT Soris gamoirCeva b. gabiZaSvilis, g. gamyreliZis, S.
beraZis, v. omiaZis, q. marSavas, z. kirvaliZis, m. xmalaZis, m. turavas da
sxvaTa Sromebi. maT SromebSi Seswavlilia saqarTvelos mosaxleobis
ricxovneba, Semosavlebi, danaxarjebi, cxovrebis donis diferenciacia da
sxva mniSvnelovani sakiTxebi.
kvlevis sagani da obieqti. mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis
donis diferenciaciis statistikis kvlevis obieqti saqarTvelos
mosaxleobaa (Sinameurneobebi), xolo kvlevis sagani mosaxleobis
Semosavlebisa da cxovrebis donis raodenobrivi mxaris Seswavla
Tvisebriv mxaresTan mWidro kavSirSi, maTi ganviTarebis kanonzomierebani
droisa da sivrcis mixedviT.
9
kvlevis Teoriuli da meTodologiuri safuZvlebi. mosaxleobis
Semosavlebisa da cxovrebis donis Teoriul safuZvels ekonomikuri
Teoria warmoadgens. sazogadoebrivi cxovrebis ganviTarebis kanonebi
gansazRvraven movlenebisa da procesebis arss, raobasa da Tvisebriobas.
am kanonebze dayrdnobiT, statistikas SeuZlia Sesaswavl movlenebsa da
procesebs misces swori cifrobrivi daxasiaTeba. kvlevis
meTodologiuri safuZveli materialisturi dialeqtikaa. igi movlenebsa
da procesebs ganixilavs mudmiv moZraobasa da ganviTarebaSi, aseve, sxva
movlenebTan mWidro urTierTkavSirSi. mosaxleobis Semosavlebisa da
cxovrebis donis Seswavla warmoebs iseTi statistikuri meTodebis
meSveobiT, rogoricaa masobrivi dakvirvebis, dajgufebis, saSualo
sidideebis, variaciis maCveneblebis, fardobiTi sidideebis, dinamikur
mwkrivTa, korelaciur-regresiuli analizisa da sxva statistikuri
meTodebi.
mecnieruli siaxle. kvlevis Sedegad miRebuli siaxleebi SeiZleba
Camoyalibdes Semdegi saxiT:
1. mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis maCvenebelTa
statistikur aRricxvasa da SeswavlaSi xarvezebisa da
naklovanebebis gamovlena da maTi srulyofis rekomendaciebi,
radgan pirveladi statistikuri informaciis obieqturobasa da
sizustezea damokidebuli mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis
donis diferenciaciis kvlevis Sedegebis siswore. realurad,
saqarTveloSi mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis
ufro mZlavri diferenciaciaa, vidre statistikis erovnuli
samsaxuris mier mowodebul monacemebSia asaxuli.
2. ganxilulia mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis
statistikis Teoriuli safuZvlebi, kriteriumebi, ZiriTadi
maCveneblebi; daxasiaTebulia saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis
done calkeuli maCveneblis mixedviT.
3. Seswavlilia saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis xarisxi da
pirobebi, rac statistikis Teoriasa da praqtikaSi siaxles
warmoadgens. aRniSnuli indikatorebi mosaxleobis cxovrebis
donis mraval aspeqts aerTianebs da saSualebas iZleva ufro
10
srulyofili warmodgena viqonioT mosaxleobis Semosavlebze,
gaweul xarjebze, socialur usafrTxoebaze, jandacvaze, garemo
pirobebze, ganaTlebis doneze, demografiul tendenciebze,
dasaqmebaze da sxva, mTlianobaSi qveyanis socialur mdgomareobaze.
4. saqarTvelos magaliTze gaangariSebulia gaeros eqspertebis mier
rekomendirebuli cxovrebis donis indikatori _ adamianis
potencialuri ganviTarebis indeqsi, romelic gviCvenebs Tu
ramdenadaa adamiani mocemul qveyanaSi sulierad amaRlebuli da
maRalzneobrivi. adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsi
siaxles warmoadgens statistikis Teoriasa da praqtikaSi.
5. gaangariSebulia saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebisa da
cxovrebis donis diferenciaciis xarisxi statistikuri xerxebisa
da meTodebis meSveobiT. gamovlenilia mosaxleobis
maRalSemosavlian da dabalSemosavlian fenebis Semosavalebs
Soris sxvaoba, rac saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis
mkveTr diferenciaciaze miuTiTebs. sadisertacio naSromSi
mosaxleobis cxovrebis donis diferenciaciis ganmsazRvreli
maCveneblebi gaangariSebulia uaxlesi statistikuri xerxebisa da
meTodebis meSveobiT. cxovrebis donis konkretuli maCveneblebis
mixedviT dadgenilia, Tu ra kuTxiT mivmarToT mosaxleobis
Semosavlebis mkveTri diferenciaciis Semcirebis RonisZiebani.
6. sadisertacio naSromSi gansazRvrulia siRaribis done da
masStabebi, misi gamomwvevi faqtorebi, siRaribis daZlevis gzebi da
socialuri usafrTxoebis sakiTxebi. siRaribis maCveneblebis
saSualebiT gamovlenilia Raribi mosaxleobis cxovrebis done da
mTliani mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis
diferenciaciis realuri suraTi. siRaribis donisa da masStabebis
gansazRvra aucilebelia misi daZlevis RonisZiebaTa sworad
warmarTvis mizniT.
7. eqstrapolaciis meTodis meSveobiT gansazRvrulia mosaxleobis
Semosavlebis SesaZlo doneebi uaxlesi da Soreuli momavlisaTvis,
gakeTebulia masze moqmed faqtorTa analizi. movlenis
ganviTarebaze yovelTvis gavlenas axdenen garkveuli faqtorebi,
romlebic iwveven Sesaswavli movlenis niSnis sididis
11
cvalebadobas drosa da sivrceSi. prognozireba saSualebas iZleva
ganvsazRvroT Sesaswavli movlenis ganviTarebis SesaZlo doneebi,
radgan mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis
statistikuri Seswavlisas yovelTvis Cans warsulis naSTi, awmyos
suraTi da momavlis Canasaxebi.
8. sadisertacio naSromSi cxovrebis donis amaRlebisa da
diferenciaciis Semcirebis konkretuli winadadebebia mocemuli.
naSromis Teoriuli da praqtikuli mniSvneloba. Catarebuli kvlevebis
safuZvelze sadisertacio naSroms rogorc Teoriuli, aseve praqtikuli
mniSvneloba gaaCnia:
Catarebuli kvlevis Sedegebi saqarTvelos xelisuflebis
organoebs mniSvnelovan daxmarebas gauwevs socialur-ekonomikuri
politikis SemuSavebasa da gadawyvetilebebis miRebaSi;
sadisertacio naSromSi SemuSavebuli ganmartebebi, kategoriebi,
maCvenebelTa sistemebi, meTodebi, gaangariSebebi gamoyenebadia
socialur-ekonomikuri statistikaSi; aseve maTi gamoyeneba
SesaZlebelia statistikis erovnili samsaxuris mier Teoriul da
praqtikul saqmianobaSi;
naSromis gamoyeneba SesaZlebelia umaRles saswavleblebSi
rogorc saleqcio kursebis, aseve praqtikuli mecadineobebis
Casatareblad;
sadisertacio naSromi gamoyenebadi da saintereso iqneba
samecniero dawesebulebebisaTvis da aRniSnuli sakiTxiT
dainteresebuli yvela pirisaTvis.
naSromis aprobacia. sadisertacio naSromis winaswari ganxilva Sedga
baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis socialur
mecnierebaTa, biznesisa da samarTalmcodneobis fakultetis ,,finansebis,
aRricxvisa da auditis” departamentis gafarToebuli sxdomaze (oqmi N
3, 28 seqtemberi 2011 weli), sadac igi mowonebuli da rekomendirebuli
iqna dacvisaTvis.
kvlevis Sedegebi aprobirebulia moxsenebebSi da gamosvlebSi
meTodologiur seminarebsa da konferenciebze SoTa rusTavelis
12
saxelmwifo universitetSi, saerTaSoriso samecniero_praqtikul
konferenciebze ,,globalizacia, msoflio krizisi da samxreT kavkasia”
da ,,inovaciebi biznesSi”; agreTve, samecniero naSromebSi saqarTvelos
recenzirebad saerTaSoriso mniSvnelobis mqone JurnalebSi. maTgan,
uaxlesi naSromebi, romlebSic gadmocemulia kvlevis ZiriTadi Sedegebi
da mecnieruli da praqtikuli siaxleebia warmodgenili, Semdegia:
1. ,,mosaxleobis cxovrebis donis diferenciaciis gaangariSebis
statistikuri meTodis Sesaxeb”, Jurnali ,,ekonomika” #5-6 (ISSN
0206-2828), Tbilisi, 2009w, gv 44-48;
2. ,,msoflio ekonomikuri krizisi da saqarTvelos mosaxleobis
cxovrebis donis statistikuri analizi”, saerTaSoriso
samecniero_praqtikuli konferenciis ,,globalizacia, msoflio
krizisi da samxreT kavkasia” masalebi, quTaisi, 16-17 V 2009 w, gv 73-
77;
3. Cais bazarze arsebuli mdgomareoba, problemebi da perspeqtivebi
saqarTveloSi (Cais bazris marketinguli kvlevis analizi),
Jurnali ,,ekonomika” #8-9 (ISSN 0206-2828), Tbilisi, 2009w, gv.221-226;
4. ,,mosaxleobis cxovrebis xarisxis statistikis aqtualuri
sakiTxebi saqarTveloSi”, saerTaSoriso samecniero_praqtikuli
konferenciis ,,inovaciebi biznesSi” masalebi, baTumi, 2010w, gv.141-
146;
5. ,,mosaxleobis cxovrebis xarisxis statistika”, Jurnali ,,ekonomika”
#3-6 (ISSN 0206-2828), Tbilisi, 2010w, gv 45-55;
6. ,,saqarTvelos mosaxleobis perspeqtiuli ricxovnoba”, Jurnali
,,ekonomika” #7-8 (ISSN 0206-2828), Tbilisi, 2011w, gv.141-147;
7. ,,saqarTvelos mosaxleobis asakobriv-sqesobrivi struqturis
statistika”, Jurnali ,,ekonomika” #7-8 (ISSN 0206-2828), Tbilisi,
2011w, gv 67-76.
disertaciis struqtura da moculoba. sadisertacio naSromis saerTo
moculoba Seadgens 210 gverds, Sedgeba Sesavlis, sami Tavis, daskvnebis,
winadadebebisgan da Tan erTvis disertaciis dros gamoyenebuli 140
dasaxelebis literaturuli wyaros CamonaTvali.
13
Tavi I
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis
donis diferenciaciis Teoriuli safuZvlebi
da kriteriumebi
1.1. mosaxleobis cxovrebis donis statistikis
Teoriuli safuZvlebi da kriteriumebi
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis Seswavla
sazogadoebis ganviTarebis yvela etapze warmoadgenda istorikosTa,
sociologTa, ekonomistTa, statistikosTa da sxva mravali sferos
mecnierTa kvlevis sagans. Tanamedrove etapze, sabazro ekonomikis
pirobebSi, gansakuTrebiT aqtualuria mosaxleobis Semosavlebisa da
cxovrebis donis transformaciuli procesebis mecnieruli gamokvleva
da am mimarTulebiT gamoyenebiTi xasiaTis rekomendaciebisa da
winadadebebis SemuSaveba. gardamavali ekonomikis qveynebSi ekonomikuri
reformebi arasworad gatarda. igi swored mosaxleobis umetes nawils
Seexo samuSao adgilebis dakargviT, Semosavlebis SemcirebiT, cxovrebis
donis dacemiT... amasTan, moxda mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis
donis mkveTri diferenciacia. sabazro ekonomikaze gadasvla, pirvel
etapze, moiTxovs mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis
Teoriul-meTodologiuri safuZvlebis mecnierul gaazrebasa da
ganzogadebas, rac safuZvels mogvcems misi transformaciuli procesebis
ukeT Seswavlisa da analizisaTvis.
mosaxleobis cxovrebis done araa mudmivi sidide. igi cvalebadi da
dinamiuria. mosaxleobis cxovrebis done damokidebulia sazogadoebis
moTxovnilebebis ganviTarebis doneze, warmoebuli produqciisa da
momsaxurebis rogorc raodenobriv, aseve xarisxobriv parametrebze.
SeiZleba iTqvas, rom mosaxleobis cxovrebis donis cvalebadobaze
mniSvnelovan rols asrulebs iseTi faqtori, rogoricaa moTxovnileba,
misi dinamika da struqtura.
14
,,cxovrebis donis kategoriis Seswavlisas ZiriTadi roli socialur
moTxovnilebas ganekuTvneba. erTis mxriv, igi adamianTa biologiur
moTxovnilebebis erTianobas warmoadgens, romelTa dakmayofileba
aucilebelia adamianis fizikuri da sulieri arsebobisaTvis anu misi
sasicocxlo procesis kvlavwarmoebisa da ganviTarebisaTvis. meores
mxriv, adamiani warmoadens socialur-sazogadoebriv elements, rac
TavisTavad warmoSobs mis sazogadoebriv urTierTobasTan dakavSirebul
moTxovnilebebs.” (mesxia 2004:15)
moTxovnilebebSi unda gaerTiandes rogorc sazogadoebrivi, aseve
piradi moTxovnileba. sazogadoebrivi moTxovnileba ganisazRvreba misi
funqcionirebisa da ganviTarebis uzrunvelyofis pirobebiT. maT
ZiriTadad ganekuTvnebian moTxovnilebebi, romlebic dakavSirebulni
arian saxelmwifo mmarTvelobisa da sazogadoebis konstituciuri
garantiebis uzrunvelyofasTan, garemo pirobebis dacvasTan, qveynis
TavdacvasTan da a.S. piradi moTxovnileba ki warmoiSoba adamianis
cxovrebis procesSi da droTa ganmavlobaSi viTardeba. esaa adamianis
swrafva ar CamorCes cxovrebis temps, miaRwios cxovrebis iseT pirobebs,
rom uzrunvelyos Tavisi sruli keTildReoba da yovelmxriv
ganviTareba. piradi moTxovnilebis struqtura SeiZleba Semdegnairad
ganvixiloT: pirveli rigis moTxovnileba – esaa kvebaze, Cacma-daxurvaze,
sacxovrebelze, romelTa dakmayofileba aucilebelia adamianTa
sicocxlisaTvis, xolo danarCeni moTxovnilebani yalibdeba pirvelis
dakmayofilebis Semdgom.
erTmaneTisagan ganasxvaveben normatiul da realur moTxovnilebebs.
normatiuli moTxovnileba moxmarebis normebiTaa dadgenili. realuri
iseTi moTxovnilebaa, romelsac adamianebi faqtobrivad iReben
materialuri da sulieri sikeTisa da momsaxurebis saxiT.
cxovrebis donis kategoria socialuri ekonomikis Semadgeneli nawilia
Tavisi SinaarsiT, arsiTa da maCvenebelTa sistemiT. ekonomikuri
saqmianobis Sedegebi umeteswilad sazogadoebis socialur mdgomareobas
ukavSirdeba da Sesabamisad socialuri mdgomareobis, cxovrebis donis
gaumjobesebisakenaa mimarTuli. ,,socialuri ekonomikis sagani _ sabazro
ekonomikis socialuri orientaciis formirebis procesia, romelic
15
gulisxmobs adamianebis keTildReobis amaRlebas, erTis mxriv, mogebis
miRebisadmi swrafvis, da meore mxriv, ekonomikis socialuri orientaciis
Sexamebis optimaluri garemos Seqmnis gziT. Tanamedrove pirobebSi
miCneulia, rom socialuri ekonomika kvlevis amocanebiT, Teoriuli
safuZvlebiT, meTodologiiT, faqtobrivad warmoadgens msoflio
globaluri problemis _ siRaribis gamowvevas”. (WiTanava 2008:24)
socialuri ekonomika dakavSirebulia adamianebis moTxovnilebebTan,
samomxmareblo moTxovnasTan, moxmarebis struqturasTan, mosaxleobis
sxvadasxva fenebis SemosavlebTan, maT saxeebTan da wyaroebTan, qonebriv
mdgomareobasTan, fulad danazogebTan da sxva. gamomdinare aqedan,
SeiZleba iTqvas, rom socialuri ekonomika gansazRvravs mosaxleobis
cxovrebis donesa da xarisxs.
cxovrebis donis kategoriis paralelurad, Tanamedrove periodSi
mTliani mosaxleobis da aseve calkeuli adamianis cxovrebis sulieri
da materialuri keTildReobis dasaxasiaTeblad gamoiyeneba ,,cxovrebis
xarisxi”. Tu cxovrebis done miuTiTebs mosaxleobis materialuri da
sulieri moTxovnilebis raodenobrivad uzrunvelyofaze, cxovrebis
xarisxi gansazRvravs Tvisebriv mxares da gulisxmobs miwodebuli
materialuri da sulieri faseulobebis maRal xarisxs, anu, ramdenad
uzrunvelyofilad cxovroben adamianebi.
Cemi azriT, cxovrebis donisa da xarisxis daxasiaTebisaTvis
mniSvnelovan indikatorebs warmoadgenen:
sacxovebeli pirobebi;
Semosavlis wyaroebi;
statusi sazogadoebaSi;
Tavisufali drois gamoyenebis specifika;
qveynis ekonomikuri da politikuri kursi.
yovelive zemoTTqmulidan gamomdinare, SeiZleba davaskvnaT, rom
samecniero-kvleviTi da praqtikuli amocanebis gadawyvetisas
gansxvavebuladaa gagebuli termini mosaxleobis cxovrebis done. radgan
igi sakmaod rTuli da mravalmxrivia. amitom, cxovrebis donis cneba
moiTxovs misi Sinaarsis siRrmiseul Seswavlas.
16
mosaxleobis cxovrebis done aris adamianebis mflobelobaSi arsebuli
materialur da sulier RirebulebaTa erToblioba. igi gulisxmobs
materialuri da sulieri dovlaTis moxmarebis rogorc moculobas,
aseve maTze moTxovnilebebis dakmayofilebis xarisxs. aqedan
gamomdinareobs mosaxleobis cxovrebis donis viwro da farTo gageba.
pirveli, gulisxmobs adamianTa mxolod pirad moxmarebas, xolo meore –
cxovrebis yvela mxares, socialur-ekonomikur kompleqss, rogorc
socialurs, aseve ekonomikur mxares. mosaxleobis cxovrebis done
moicavs mosaxleobis Semosavlebs, danaxarjebs, mosaxleobis bunebrivi
da meqanikuri moZraobis sferos, mosaxleobis socialuri dacvis
sistemas da sapensio uzrunvelyofas, mosaxleobis sabinao-komunalur
pirobebs, jandacvis, dasvenebisa da turizmis, ganaTlebisa da kulturis,
agreTve samarTlebriv, sabaJo, saSinao da sagareo savaWro sistemebs da
sxva. aqedan, cxadia, rom igi moicavs rogorc materialur, aseve
aramaterialur sferos da ganisazRvreba mTeli rigi kompleqsuri,
sinTezuri statistikuri maCveneblebiT. mxolod erTi, romelime maTganis
gamokvleviT ar SeiZleba davaxasiaToT mTlianobaSi mosaxleobis
cxovrebis done. amitom, sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis raodenobrivi
indikatorebiT kvleva, anu statistikuri Seswavla gansakuTrebul
mniSvnelobas iZens.
,,statistikur maCvenebelTa sistema, romelic axasiaTebs mosaxleobis
cxovrebis donesa da xarisxs, Semdegnairad gamoiyureba:
1) ganzogadebuli maCveneblebi1:
mTliani Sida produqti;
mosaxleobis fuladi Semosavlebis indeqsis da samomxmareblo
fasebis indeqsis Tanafardoba;
samomxmareblo fasebis indeqsi;
fuladi Semosavlebis indeqsis da samomxmareblo fasebis indeqsis
Sefardeba;
17
siRaribis done – mosaxleobis ricxovnobaSi im adamianTa
xvedriTi wili, romelTac aqvT sacxovrebel minimumis sidideze
dabali Semosavali;
umuSevrobis done;
sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba;
bavSvTa sikvdilianoba;
ganaTlebis done.
2) mosaxleobis Semosavali:
mosaxleobis Semosavlebisa da gasavlebis balansi;
mosalodneli realuri fuladi Semosavlebi;
Sromis anazRaureba;
pensiebi;
stipendiebi, sxvadasxva daxmarebebi;
xelfasis, pensiebis, stipendiebis, daxmarebebis msyidvelobiTi
unari.
3) xarjebi da moxmareba:
materialuri keTildReobisa da momsaxurebis moxmarebis saerTo
moculoba;
fuladi xarjebi;
samomxmareblo xarjebi;
moxmareba kvebis produqtebis, arasasursarTo saqonlis,
momsaxurebis (materialuri qonebis sxvadasxva donis mqone
mosaxleobis jgufebi) mixedviT;
kvebis racionis qimiuri Semadgenloba da kaloriuloba;
gadasaxadebi;
danazogebi (Semnaxveli bankebi, komerciuli bankebi, naRdi fuli,
fasiani qaRaldebi).
4) qoneba da sacxovrebeli:
dagrovili qoneba RirebulebiT da naturalur gamosaxulebaSi;
sacxovrebeli pirobebi;
18
sacxovris keTilmowyoba.
5) sazogadoebis fenebad dayofa:
mosaxleobis ganawileba saSualo suladobrivi Semosavlebis
mixedviT;
mosaxleobis Semosavlebis koncentraciis koeficienti (jinis
indeqsi);
fuladi Semosavlebis moculobis ganawileba mosaxleobis
sxvadasxva jgufebis mixedviT;
sacxovrebeli minimumi;
minimaluri samomxmareblo biujeti;
racionaluri samomxmareblo biujeti;
mosaxleobis im nawilis ricxovneba da wili, romelTac aqvT
minimalur samomxmareblo biujetze (minimumze) dabali saSualo
suladobrivi Semosavlebi;
xelfasis minimaluri zoma;
pensiis minimaluri zoma;
siRaribis profile (mosaxleobis ricxovnoba, romlebsac aqvT
sasicocxlo minimumze dabali Semosavali);
siRaribis donis (siRrmis) indeqsi;
siRaribis simwvavis indeqsi.
6) mosaxleobis cxovrebisa da saqmianobis pirobebi:
mosaxleobis uzrunvelyofa socialur-kulturuli daniSnulebis
obieqtebiT (skolebiT, samedicino da sabavSvo skolamdeli
dawesebulebebiT, TeatrebiT, biblioTekebiT, vaWrobisa da
momsaxurebis obieqtebiT);
infrastruqturis ganviTarebis maCveneblebi;
drois biujeti;
mosaxleobis daavadebuloba;
garemos ekologiuri mdgomareoba;
registrirebul danaSaulTa ricxvi”. (dimitrievi 1995:36)
19
,,damoukidebel saxelmwifoTa Tanamegobrobis statistikis komitetis
mier SemuSavebulia cxovrebis donis Sefasebis indikatorebis sistema,
romelic moicavs 5 ZiriTad bloks. masSi gaerTianebulia rogorc
makroekonomikuri, aseve mikroekonomikuri sinTezuri da struqturuli
parametrebi. pirvel blokSi _ cxovrebis donis integralur
maCveneblebSi gaerTianebulia makroekonomikuri, demografiuli,
mosaxleobis ekonomikuri aqtivobisa da sapensio uzrunvelyofis
maCveneblebi. meore blokSi _ mosaxleobis uzrunvelyofis maCveneblebSi
gaerTianebulia maCvenebelTa sistema, romelic axasiaTebs saojaxo
meurneobis Semosavlebs, mosaxleobis calkeul jgufebs Soris
Semosavlebis gadanawilebas da uTanabrobas, mosaxleobis siRaribis
maCveneblebs. mesame, meoTxe da mexuTe blokSi Sesabamisad
gaerTianebulia maCveneblebi, romlebic axasiaTeben pirad moxmarebas,
mosaxleobis sabinao pirobebs da socialur daZabulobas”. (ivanovi
2003:93)
cxovrebis donis dasaxelebul maCvenebelTagan yvelaze
mniSvnelovania mosaxleobis Semosavlebi da gasavlebi. swored
mosaxleobis Semosavlebisa da xarjebis statistikuri Seswavla
SinameurneobaTa kvlevis safuZvelze saSualebas gvaZlevs davaxasiaToT
qveyanaSi mosaxleobis cxovrebis done, cxovrebis pirobebi da xarisxi.
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis Seswavlisas
statistikis winaSe Semdegi amocanebi dgas:
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis maCvenebelTa
Sesaxeb swori, utyuari informaciis mopoveba;
cxovrebis donis arsebuli suraTis daxasiaTeba;
monacemTa safuZvelze mosaxleobis cxovrebis pirobebi da
cxovrebis xarisxi gansazRvra;
diferenciaciis donis gaangariSeba mosaxleobis sxvadasxa
socialur fenebs Soris;
20
mosaxleobis cxovrebis doneze moqmed faqtorTa gavlenis dadgena
da savaraudo prognozebi;
mosaxleobis cxovrebis donis diferenciaciis Semcirebis gzebis
dasaxva.
21
1.2. mosaxleobis Semosavlebisa da xarjebis
statistikis ZiriTadi maCveneblebi
sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi gansakuTrebiT
mniSvnelovania mosaxleobis Semosavlebis, xarjebis, cxovrebis
pirobebis, mosaxleobis gadaxdisunarianobis, siRaribis donis, socialur
fenebisa da socialuri programebis moculobis Sesaxeb obieqturi
informaciis arseboba.
mosaxleobis Semosavlebis formirebis da maTi gamoyenebis procesebi
warmoadgens maT gankargulebaSi arsebul fulad da naturalur formaSi
arsebul resursebs, romelsac mosaxleoba Rebulobs transfertis saxiT
sakuTari qonebis gamoyenebisa da SromiTi aqtiurobis samagierod da
mimarTulia rogorc piradi moTxovnilebis dasakmayofileblad, aseve
warmoebisa da dagrovebis mizniT.
cxovrebis donis erT-erTi mniSvnelovani indikatoria mosaxleobis
Semosavlebi. aRniSnuli maCveneblebi erTmaneTTan pirdapir kavSirSi
arian. cxovrebis doneze metyvelebs saSualo Semosavlebi mosaxleobis
erT sulze, romelic gaiangariSeba Semosavlebis TanafardobiT
mosaxleobis ricxovnebasTan.
mosaxleobis Semosavlebis statistikis amocanas warmoadgens
mosaxleobis Semosavlebis formirebisa da gamoyenebis procesebis,
RaribTa, saSualo da mdidarTa fenebis socialur-ekonomikuri
mgomareobis raodenobrivi Sefaseba. aseve, mosaxleobis Semosavlebis
statistikis amocanaa SemosavalTa moculobis, struqturisa da dinamikis
gaangariSeba da analizi, SemosavalTa wyaroebisa da maTi gamoyenebis,
msyidvelobiTunarianobis, sazogadoebaSi Semosavlebis araTanabrad
gadanawilebis Seswavla, makroekonomikuri maCveneblebze mosaxleobis
Semosavlebis damokidebulebis statistikuri analizis meTodebis
SemuSaveba da Sefaseba.
mosaxleobis Semosavlebi damokidebulia ara mxolod Sinagan
faqtorebze, rogoricaa Semosavlebi daqiravebuli Sromidan,
22
TviTdasaqmebidan, soflis meurneobis produqciis gayidvidan da sxva,
aramed SemTxveviT faqtorebzec, rogoricaa socialur-ekonomikuri,
bunebriv-klimaturi da sxva. mosaxleobis Semosavlebis statistikuri
analizisaTvis saWiroa mosaxleobis wliuri dinamikis gaangariSeba iseTi
Semosavlis wyaroebidan, rogoricaa xelfasi, pensia, stipendia, daxmareba
da a.S. es gaangariSebebi mniSvnelovania ekonomikis operatiuli marTvisa
da inflaciis maRali tempebis Sedegebis prognozirebisaTvis.
statistika Semosavlebs Seiswavlis misi Semadgenlobisa da miRebis
wyaroebis mixedviT. Semosavlebis umetesi nawili fulad formaSia
gamosaxuli. statistikis amocanas warmoadgens misi struqturis
Seswavla. statistikuri meTodebi saSualebas gvaZlevs ganvsazRvroT da
SevafasoT mosaxleobis Semosavlebis done da dinamika rogorc
mTlianobaSi, aseve calkeuli socialuri jgufebisa da saojaxo
meurneobebis mixedviT, ganvsazRvroT Semosavlebis diferenciacia
ekonomikuri dargebis, saojaxo meurneobebis mixedviT, gaviangariSoT
erT sul mosaxleze Semosavlebis saSualo done da SevafasoT
mosaxleobis siRaribis done.
mosaxleobis Semosavlebis statistikur Seswavlas didi mniSvneloba
aqvs mosaxleobis cxovrebis donis analizisaTvis. mosaxleobis
Semosavlebis statistikuri analizi safuZvelia qveynis socialuri da
sagadasaxado politikis SemuSavebisaTvis. mosaxleobis Semosavlebis
formirebis, ganawilebisa da gamoyenebis analizisaTvis mniSvnelovania
krebsiTi makroekonomikuri maCveneblebis Seswavla. amasTan, mosaxleobis
Semosavlebis statistika warmoadgens mosaxleobis Semosavlebis
makroekonomkur procesebze gavlenis Seswavlis informaciis wyaros.
amitom, mosaxleobis Semosavlebis statistikuri monacemebi
mniSvnelovania saxelmwifos mmarTvelobiTi organoebisaTvis ekonomikuri
politikis gatarebisaTvis.
mosaxleobis realuri Semosavlebi yovelTvis xasiaTdeba moxmarebuli
saqonlisa da fasiani momsaxurebis raodenobiT, romlebic SeiZleba
SeZenili iqnas mosaxleobis saboloo SemosavlebiT, sakuTari
moTxovnilebebis dasakmayofilebad da dagrovebis mizniT. realuri
Semosavlebi damokidebulia samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis
23
fasebis dinamikaze. isini SeiZleba gaizardos saboloo Semosavlebis
zrdisa da ucvleli fasebis SemTxvevaSi da piriqiT, Semcirdes ucvleli
Semosavlebisa da fasebis zrdis SemTxvevaSi. Aamitom, mosaxleobis
realuri Semosavlebi ganixileba gansazRvrul periodSi saboloo
Semosavlebisa da samomxmareblo fasebis indeqsTan urTierTkavSirSi.
sxvadasxva periodis realuri Semosavlebis maCvenebelTa Sesadareblad
gaiangariSeba maTi indeqsebi da ganisazRvreba Semosavlebis dinamika.
Semosavlebis Seswavlisas gamoiyeneba rogorc Semosavlebis
maCveneblebi mTlianobaSi da mosaxleobis socialuri jgufebis
mixedviT, aseve saSualod, erT sul mosaxleze. xSirad maCveneblebi
ganisazRvreba saSualod saojaxo meurneobaze. es maCveneblebi
gaiangariSeba Sesabamisi wliuri Semosavlebis gayofiT mosaxleobis
saSualowliur raodenobasTan. xolo saojaxo meurneobebis SemTxvevaSi
ki maT raodenobasTan. EgansazRvruli maCveneblebi axasiaTeben
mosaxleobis Semosavlebis dones. aseTia, saboloo da realuri
Semosavlebi mTeli mosaxleobis, misi socialuri jgufebis, dasaqmebis,
pensionrebisa da moswavleebis mixedviT saSualo suladobrivi
maCveneblebi.
qveynis sabazro ekonomikaze gadasvlis pirobebSi, maCvenebelTa sistema,
romelic gamoiyeneba mosaxleobis Semosavlebis Sesaswavlad, unda
Seesabamebodes axal ekonomikur pirobebs da pasuxobdes saerTaSoriso
donis standartebs. mosaxleobis Semosavlebis monacemebis da sxva
makroekonomikuri monacemebis aseT standartad gvevlineba erovnuli
angariSis sistema (eas), romelic damtkicda gaeros statistikuri
komisiis mier 1993 wels.
mosaxleobis Semosavlebis maCvenebelTa sistemis ZiriTadi principebia
(eas-is principebze dafuZnebuli):
mosaxleobis Semosavlebis mkveTri gamijnva sxva ekonomikuri
operaciebisagan, romlebic kavSirSia finansuri valdebulebebis
aRebasTan, ekonomikuri aqtivebis formis SecvlasTan da sxva;
Semosavlebis yvela im saxis dafarva, romlebsac mosaxleoba
Rebulobs rogorc fuladi ise naturaluri saxiT;
24
mosaxleobis Semosavlebis Tanmimdevruli asaxva, romelTa
formirebac xorcieldeba maTi gadanawilebis procesis yvela
stadiaze;
mosaxleobis Semosavlebis maCveneblebis dakavSireba ZiriTad
makroekonomikur maCveneblebTan (mSp, erovnuli Semosavali,
saboloo moxmareba, danazogi) da maCveneblebTan, romlebic
axasiaTeben ekonomikuri procesis mosazRvre aspeqtebs: warmoeba,
sawarmoebis da organizaciebis Semosavlebis moZraoba,
Semosavlebis gamoyeneba, finansuri resursebis moZraoba da a.S.
mosaxleobis Semosavlebis statistikaSi gamoiyeneba monacemebi,
romelTa formireba xorcieldeba mosaxleobis fuladi Semosavlebis da
gasavlebis balansis safuZvelze, romelic warmoadgenda saxalxo
meurneobis balansis Semadgenel nawils. saxalxo meurneobis balansi
warmoadgenda monacemTa sistemas, romelic uzrunvelyofda informaciul
bazas makroekonomikuri analizisaTvis centralizebulad dagegmili
ekonomikis pirobebSi. miuxedavad amisa, is ver akmayofilebs aseTi
analizis moTxovnebs Tanamedrove sabazro ekonomikis pirobebSi.
gardamaval pirobebSi ekonomikuri procesebis adekvaturi asaxvisaTvis,
saqarTvelos saxelmwifo statistikis departamentma (amJamad,
saqarTvelos statistikis erovnulma samsaxurma) Tanmimdevrulad
ganaxorciela gadasvla saxalxo meurneobis balansis gamoyenebidan
erovnuli angariSTa sistemis gamoyenebaze, romelic dafuZnebulia
gansxvavebul koncefciebze. mocemuli gadasvla gulisxmobs uaris Tqmas
im maCveneblebis, gansazRvrebebis, klasifikaciebis da meTodebis
gamoyenebaze, romlebic miRebuli araa eas-Si da ewinaaRmdegeba mis
principebs. Tumca, monacemebis gansazRvrebisa da Sefasebisas ar aris
gamoricxuli zogierTi specifikuri Tvisebebis SenarCuneba, saqarTvelos
ekonomikis Taviseburebebidan gamomdinare.
mocemuli mimarTulebiT warmoebuli samuSaoebis Sedegad, Tanamedrove
etapze, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri regularulad
adgens ZiriTad erovnul angariSebs, maT Soris saxalxo meurneobis
seqtorisTvis, romlebSic asaxulia saxalxo meurneobis dargTa
warmoeba, Camoyalibeba, ganawileba, gadanawileba da Semosavlebis
gamoyeneba. am angariSebis safuZvelze SesaZloa formirebuli iqnas
25
mosaxleobis Semosavlebis maCvenebelTa sistema, romelic SesabamisobaSi
iqneba moyvanili eas-is principebTan.
cneba “Semosavals” gaaCnia rTuli xasiaTi da sxvadasxvagvarad aris
gansazRvruli ekonomikur literaturaSi. mecnierTa nawils miaCnia, rom
Semosavlis gansazRvreba damokidebulia analizis miznebze da
praqtikul amocanebze, romelTa gadasawyvetad gamoiyeneba monacemebi
Semosavlebis Taobaze. magaliTad, fuladi moTxovnilebis Seswavlisas,
Semosavlad iTvleba fuladi Senatanebis Tanxa, romelsac regularulad
Rebulobs TviTmmarTveli subieqti da romelic gavlenas axdens fulad
moTxovnaze. aseTi gansazRvrebisas gamoricxulia naturaluri formiT
Semosuli Semosavlebi, Tumca maT SeiZleba didi mniSvneloba hqondeT
saojaxo meurneobisTvis. Semosavlis gansazRvrebis kidev erT magaliTs
warmoadgens sabuRaltro aRricxvaSi gamoyenebadi gansazRvreba, romelis
mixedviTac Semosavali emsaxureba rogorc TviTmmarTveli subieqtis
praqtikuli amocanebis gadawyvetas mikrodoneze, agreTve fiskaluri
politikis sakiTxebis SemuSavebas. sxva midgoma, romelic gamoiyeneba
cxovrebis donis analizisas, gulisxmobs Semosavlis cnebaSi saqonelze
da momsaxurebaze TviTmmarTveli subieqtis moTxovnebis CarTvas,
romlebic warmoqmnian mTlian Sida produqts. Semosavlis mocemuli
gansazRvreba gamoiyeneba eas-Si. yvela zemoxsenebuli midgoma avsebs
erTmaneTs da gamoiyenebas hpovebs ekonomikur-statistikuri analizis
dros.
,,1993w. eas-Si Semosavlis cneba dafuZnebulia koncefciaze, romelic
SemoTavazebuli iyo cnobili ingliseli ekonomistis j. xiksis mier
naSromSi “Rirebuleba da kapitali”. misi arsi mdgomareobs SemdgomSi:
Semosavali unda ganisazRvros, rogorc maqsimaluri Tanxa, romelic
SeiZleba daixarjos moxmarebaze garkveuli periodis ganmavlobaSi da
amavdroulad am periodis dasasrulisTvis SenarCunebuli iqnas sawyisi
kapitali. sxva sityvebiT rom vTqvaT, mosaxleobis Semosavlis sididem
unda uCvenos, Tu ramdenis daxarjva SeuZlia maT moxmarebaze, ise rom ar
gaRaribdnen.
j. xiksma ekonomikur analizSi Semoitana Semosavlebis ori kategoria.
pirveli moicavs regularuli, mosalodneli Senatanebis nakads (ex-ante),
meore kategoria – faqtiuri Senatanebis nakads (ex-post). misi azriT,
26
analizis Catarebisas upiratesoba unda mivaniWoT pirvel kategorias,
vinaidan is ufro metad xsnis TviTmmarTveli subieqtebis yofaqcevas. mis
misaRebad meore kategoriidan unda gamovricxoT aragaTvaliswinebuli,
SemTxveviTi Senatanebi, kerZod, inflaciis Sedegad aqtivebis
Rirebulebis namati.
j. xiksis mier SemoTavazebuli Semosavlis saerTo koncefciidan
gamomdinareobs Semdegi daskvnebi.
1. Semosuli fulis nebismieri Tanxa ar warmoadgens Semosavals.
magaliTad, saxlis gayidvis Sedegad miRebuli fuli ar warmoadgens
Semosavals, vinaidan aq saqme gvaqvs ubralod aqtivebis (kapitalis)
formis SecvlasTan: ZiriTadi kapitalis (saxli) formiT aqtivis nacvlad
mis mesakuTres amJamad gaaCnia aqtivebi imave Tanxaze naRdi fulis
formis saxiT. Tu es fuli Cadebuli iqneba bankSi depozitze, maSin
Semosavlad CaiTvleba depozitze daricxuli saprocento Semosavali.
Tuki am fulze SeZenili iqna samomxmareblo saqoneli (magaliTad, aveji)
an momsaxureba (magaliTad sazRvargareT mogzauroba), maSin mocemuli
xarjebi aRricxuli iqneba rogorc saboloo moxmareba da negatiuri
danazogi. es niSnavs, rom Semosavali udris nols, xolo samomxmareblo
xarjebi dafinansebuli iqna kapitalis Semcirebis xarjze (saxlis
Rirebulebis odenobaze). samomxmareblo xarjebi SeiZleba dafinansebuli
iqnas sesxebis xarjze, am SemTxvevaSi aseve adgili aqvs negatiur
danazogs, anu kapitalis Semcirebas aRebuli finansuri valdebulebebis
Sedegad (davalianebis warmoSoba).
2. danazogi ar udris naRdi fulis Tanxis, depozitis da sxva
finansuri aqtivebis (aqciebi, obligaciebi da sxv.) namats. finansuri
aqtivebis gazrda SesaZlebelia ara danazogis xarjze (anu kapitalis
gazrdaze im Semosavlebis gamoyeneba, romlebic rCeba samomxmareblo
xarjebis gamoklebis Semdeg), aramed aqtivebis formis Secvlis an
finansuri valdebulebebis aRebis xarjze. naRdi fulis namati SeiZleba
aRiniSnos materialuri (magaliTad, saxlebi) da finansuri aqtivebis
(magaliTad, aqciebi, obligaciebi) gayidvis Sedegad an kreditis
miRebisas. sxva mxriv, danazogi SeiZleba nawilobriv iqnas gamiznuli
materialuri aqtivebis (magaliTad, binebi) SesaZenad. am SemTxvevaSi
finansuri aqtivebis namati udris danazogis mxolod nawils.
27
3. kapitalis namati, miRebuli moulodneli mizezebis Sedegad, ar
iTvleba Semosavlad da ar aris CarTuli danazogSi. aqtivebis
Rirebulebis zrda inflaciis an sxva gare faqtorebis (magaliTad, binis
Rirebulebis zrda axlomaxlo metros xazis gayvanis Semdgom) Sedegad
ar ganixileba rogorc Semosavali da danazogi.
j. xiksiseul Semosavlebis zogad koncefciaze dafuZnebulia mravali
gansazRvreba da klasifikacia, romlebic damuSavebuli iyo 1993w. eas-Si
yvelaze mniSvnelovani makroekonomikuri maCveneblebis (mSp, erovnuli
Semosavali, erToblivi Semosavali, danazogi da sxva) gamosaTvlelad.
amave safuZvelzea agebuli mosaxleobis Semosavlebis maCvenebelTa
sistema, romelic axasiaTebs ganawilebis procesis sxvadasxva, magram
urTierTdakavSirebul etapebs”. (nazarovi 2002:575)
Cemi azriT, mosaxleobis Semosavlebi moicavs rogorc fulad, aseve
arafulad (naturaluri saxiT) Semosavlebsac, maT Soris sakuTari
warmoebis produqciasa da droTa ganmavlobaSi dagrovil qonebas
(rogoricaa sacxovrisi, xangrZlivi moxmarebisa da fufunebis sagnebi da
sxva).
mTavari maCveneblis saxiT, romelic axasiaTebs mosaxleobis
Semosavlebs, eas-Si gamoiyeneba saojaxo meurneobis erToblivi
Semosavalis maCvenebeli, romelic warmoadgens Semosavals miRebuls
saojaxo meurneobis mier gadanawilebis Sedegad, da romelic SemdgomSi
gamoiyeneba maT mier saboloo moxmarebasa da danazogze. igi axasiaTebs
saojaxo meurneobebis unars, daafinansos saqonlis da momsaxurebis
saboloo moxmareba da ganaxorcielos danazogi angariSze.
gadanawilebis procesis Sedegad mosaxleobis mier miRebuli
Semosavlebis saerTo sidides, naturaluri formis saxiT Semosavlebis
CaTvliT, asaxavs Semdegi maCvenebeli – erToblivi Semosavali.
Semosavlebis es yvelaze zogadi cneba, romelic gamoiyeneba socialur-
ekonomikur statistikaSi, aerTianebs saojaxo meurneobaSi yvela Senatans
Semosavlisa (rogorc fuladi ise naturalur-nivTieri formiT) da
SeRavaTebis saxiT (dabegvrisgan an misi nawilisgan ganTavisufleba,
materialuri keTildReobis an momsaxurebis SeZenaze realizebuli
ufleba) miRebuls. garda amisa, saojaxo meurneobis erTobliv
SemosavlSi Seitaneba Semosavlebi, romelTa miReba xdeba piradi
28
damxmare soflis meurneobis an sxva saxis saojaxo meurneobis
warmoebisas.
germaneli ekonomisti da statistikosi profesori p.lippe Tvlis,
rom erToblivi Semosavlis struqtura saWiroa gadaixedos da masSi
Setanili iqnas diasaxlisTa saqmianoba, ufaso mosaxureba, pirobiTad
daricxuli Semosavlebi da naturaluri gasamrjelo.
saojaxo meurneobebis erToblivi Semosavali da Sesworebuli, anu
koreqtirebuli saxiT erToblivi Semosavali warmoadgenen saqonlis da
momsaxurebis maqsimalur Rirebulebas, romlis daxarjvac SeuZliaT
saojaxo meurneobebs mimdinare periodSi ise, rom ar mimarTon sakuTari
fuladi saxsrebis Semcirebas, sxva aqtivebis realizacias, sakuTari
valdebulebebis gazrdas. amasTanave, koreqtirebuli saxiT erToblivi
Semosavali axasiaTebs saqonlis da momsaxurebis Rirebulebas, romlis
daxarjvac SeuZliaT saojaxo meurneobebs saboloo moxmarebaze, am
xarjebis dafinansebis wyaros miuxedavad.
Sesworebuli anu koreqtirebuli saxiT erToblivi Semosavalis
maCvenebeli gansakuTrebiT mniSvnelovania Semosavlebis gadanawilebis
procesis analizisas ekonomikuri reformebis da ekonomikis
struqturuli gardaqmnebis periodSi, rodesac dawesebulebebi da
organizaciebi, romlebic adre socialur-kulturul momsaxureobas
awarmoebdnen ufasod, sabazro ekonomikis pirobebSi metwilad awarmoeben
maT komerciul safuZvelze. am SemTxvevaSi, mosaxleobis erToblivi
Semosavalis dinamika, romelic ar iTvaliswinebs mocemul procesebs,
iqneba gacilebiT swori, vidre koreqtirebuli saxiT erToblivi
Semosavlis dinamika, ramac SeiZleba SecdomaSi Segviyvanos cxovrebis
donis realuri cvlilebebis Sefasebisas.
saojaxo meurneobebis erToblivi Semosavali da koreqtirebuli saxiT
erToblivi Semosavali realurad axasiaTebs mosaxleobis Semosavlebis
dinamikas fasebis cvlilebebis gaTvaliswinebiT. maTi gamoTvla xdeba
nominalur gamosaxulebaSi Sesabamisi maCveneblebis gayofiT
samomxmareblo tarifebis indeqsze.
saojaxo meurneobebis erToblivi Semosavalis da koreqtirebuli
saxiT erToblivi Semosavalis gamoTvla xdeba TiToeul mosaxleze
Sesabamisi maCveneblebis (nominalur da realur gamosaxulebaSi) gayofis
29
gziT mudmivi mosaxleobis raodenobis saSualo monacemze saangariSo
periodSi. am monacemis gamoyeneba mizanSewonilia mosaxleobis
Semosavlebis moculobis da dinamikis regionaluri Sedarebebisas.
mosaxleobisTvis ufaso da SeRavaTiani momsaxurebis sruli
moculobis RirebulebiTi Sefaseba, rogorc mosaxleobis erToblivi
Semosavlebis Semadgeneli nawili iTvlis aseve msgavsi momsaxurebis
faqtiur Rirebulebas, romelsac ganaxorcielebs saxelmwifo da
arasaxelmwifo arakomerciuli organizaciebi da aseve komerciuli
organizaciebi Tavisi TanamSromlebisTvis.
SedarebiT martivia mikrodoneze ama Tu im saxis SeRavaTiani da
ufaso momsaxurebis gaTvaliswineba mosaxleobis Semosavlebis saxiT, e.i.
mTeli mosaxleobis mimarT, konkretul saojaxo meurneobis an
recipientis gaTvaliswinebis gareSe. magram sakmaod Znelia konkretuli
saojaxo meurneobis biujetSi gaTvaliswinebuli iqnas erToblivi
Semosavlis is nawili, romelic xvdeba meurneobaSi socialuri
momsaxurebis kompleqsis saxiT. es imasTanaa dakavSirebuli, rom
aucilebelia vicodeT ara marto is, Tu ra doneze gamoiyena mocemulma
saojaxo meurneobam jandacvis, ganaTlebis, socialuri uzrunvelyofis,
kulturis da sxva dawesebulebebis momsaxureba, aramed am
dawesebulebebis mier gaweuli momsaxurebis realuri Rirebuleba da
fasi, romliTac SeZenili iqna es momsaxureba mocemuli meurneobis mier.
erToblivi Semosavali, romelic saojaxo meurneobam miiRo sakuTari
mebaReobisa da mecxoveleobis warmoebiT, gamoiTvleba TiToeuli
produqtisTvis cal-calke gayidvis fasis mixedviT. piradi damxmare
meurneobidan naturaluri Senatanis Rirebuleba, romelic Seadgens
saojaxo meurneobis mier moxmarebuli produqciis nawils, ganisazRvreba
Sesabamisi saxeobis produqciis gayidvis saSualo fasiT. produqciis im
nawilis Rirebuleba romelic iyo realizebuli, miekuTvneba fulad
Semosavals. amasTanave, rogorc wesi, saqonlisa da frinvelis
sakvebisTvis gankuTvnili produqciis moculobis Rirebulebis
gansazRvrisas gamoiyeneba ufro dabali fasebi, vidre fasebi, romliTac
xdeboda im produqciis Rirebulebis Sefaseba, romelic gaiyida da
wavida mocemuli saojaxo meurneobis pirad moxmarebaze.
30
mosaxleobis erToblivi Semosavlebis arafuladi elementis saxiT
SeiZleba miRebuli iqnas, egreT wodebuli, pirobiTad daricxuli
Semosavali saojaxo meurneobis sakuTar sacxovrebelSi cxovrebis gamo.
mocemuli maCveneblis ekonomikuri arsi mdgomareobs imaSi, rom saojaxo
meurneobis wevrebs, sakuTar sacxovrebelSi cxovrebisas, gaaCniaT
arapirdapiri Semosavali, vinaidan ar ixdian binis qiras.
ekonomikur gaTvlebSi mosaxleobis fuladi Semosavlebis monacemebis
gamoyeneba mniSvnelovnad amaxinjebs suraTs ara mxolod sazogadoebaSi
Semosavlebis gadanawilebis da socialuri danawevrebis xarisxis
daxasiaTebisas, aramed ar iZleva saSualebas adekvaturad Sefasdes
qveyanaSi siRaribis gavrcelebadoba, naklebad uzrunvelyofili
mosaxleobis materialuri mdgomareobis deficitis xarisxi, amaxinjebs
mosaxleobis Semosavlebis da xarjebis struqturul monacemebs,
arasrulad aCvenebs saxelmwifo politikis rols socialuri
transfertebis sistemis formirebaSi.
mosaxleobis erToblivi Semosavlebis ZiriTad nawils Seadgens
fuladi Semosavlebi. fuladi Semosavali Sedgeba fuladi formis
Senatanebisgan, romelic ericxeba saojaxo meurneobas an mis calkeul
wevrs regularulad. saojaxo meurneobis fuladi Semosavlis wyaroebs
warmoadgenen: daqiravebuli muSakis xelfasi da sxva Senatanebi
damqiraveblebisgan; sufTa Semosavali damoukidebeli saqmianobisgan;
mogeba samewarmeo saqmianobisgan; piradi investiciebisgan miRebuli
Semosavali (renta, procentebi, dividendebi); honorarebi da sakomisio
Senatanebi. saojaxo meurneobebis fulad Semosavlad aseve ganixileba
alimentebi, pensiebi, stipendiebi, jildo da sxva regularulad
miRebuli daxmareba naRdi fulis saxiT.
daqiravebuli muSakis xelfasSi da xelfasis msgavs SemosavlebSi
CarTulia saojaxo meurneobis yvela wevris, romlebic iReben xelfass
ZiriTadi da meoradi dasaqmebidan, Sromis safasuris saerTo Tanxa
gadasaxadebis daqviTvamde. Semosavlebis mocemuli saxeoba moicavs
xelfass, arasamuSao saaTebis Sromis anazRaurebas, premiebs, Semweobas,
danamats (socialuri xasiaTis danamatis CaTvliT, romelsac uSualod
damqiravebeli ixdis). makrodoneze erovnuli angariSebis Sedgenisas,
daqiravebuli muSakebis Sromis anazRaurebis maCvenebeli Sedgeba
31
anazRaurebis fuladi da naturaluri formebisgan, romelsac uxdis
damqiravebeli daqiravebul muSakebs. damoukidebeli saqmianobis
SemosavlebSi gaTvaliswinebulia saojaxo meurneobis wevrebis
Semosavlebi fuladi formiT, romlebic miRebulia damoukidebeli
saqmianobis, regularuli an SemTxveviTi biznesisa da damoukidebeli
profesiuli moRvaweobisgan.
ekonomikuri analizis dros mosaxleobis Semosavlebis SemadgenlobaSi
gamoyofen Semosavlebs, romlebic Semodis socialuri transfertebis
saxiT da romelTa safuZvels warmoadgens pensiebi da Semweobebi. am
Semosavlebs saojaxo meurneobis wevrebi Rebuloben konkretuli
socialuri riskis SemTxvevaSi (samsaxuris, marCenalis,
Sromisunarianobis dakargva da sxva).
erToblivi fuladi Semosavlebis garda, ekonomikur literaturaSi
gamoiyeneba mosaxleobis piradi Semosavlebis maCvenebeli. mocemuli
Semosavlebi Sedgebian fuladi da naturaluri Semosavlebisgan,
romlebsac mosaxleoba Rebulobs anazRaurebis saxiT daqiravebiT
muSaobis Sesrulebisas; Semosavlebi piradi damxmare meurneobidan;
damoukidebeli saqmianobidan miRebuli Semosavlebi; saxelmwifo da
arasaxelmwifo moxmarebis fondebisgan Semosuli fuladi Senatanebi;
safinanso-sakredito sistemidan Semosuli Semosavlebi samewarmeo
Semosavlebis da sakuTrebidan Semosavlebis saxiT.
mosaxleobis piradi erToblivi Semosavali warmoadgens mosaxleobis
pirad Semosavals, gadasaxadebis gamoqviTvis, savaldebulo
gadasaxadebis da sazogadoebriv organizaciebSi nebayoflobiTi
Senatanebis gakeTebis Semdeg.
agregirebuli saxiT Semosavlebis yidvisunarianobis cvlilebebis
Sesaswavlad gamoiyeneba mosaxleobis realuri Semosavlebis monacemebi.
mosaxleobis realuri saerTo Semosavlebi ganisazRvreba rogorc pirad
erTobliv Semosavals damatebuli saxelmwifo an arasaxelmwifo
wyaroebis xarjze mosaxleobisTvis gaweuli ufaso an SeRavaTiani
momsaxurebis Rirebuleba samomxmareblo fasebis cvlilebaze gaTvliT.
mosaxleobis realuri erToblivi Semosavlebi – piradi erToblivi
Semosavlebia samomxmareblo fasebis cvlilebaze gaTvliT.
32
ekonomikur literaturaSi saojaxo meurneobis Semosavlebis
analizisas, rogorc wesi, gamoiyeneba mosaxleobis saSualo Semosavlis
ramodenime cneba. am monacemebis gamoTvla xdeba rogorc mTlianad
mosaxleobaze, ise mis calkeul jgufze, aseve saojaxo meurneobaze,
ojaxze an TiToeul mosaxleze. amasTanave, Semosavlebis xvedriTi
monacemebis gaTvlisas yvelaze xSirad gamoiyeneba saSualo monacemi da
mediana. mediana Sefasebas aZlevs realurad arsebuli saojaxo
meurneobis Semosavlis sidides. saSualo Semosavali, medianasgan
gansxvavebiT, abstraqtuli sididea da saojaxo meurneobebis
erTobliobis dasaxasiaTeblad gamoiyeneba.
mosaxleobis Semosavlebi, romlebic warmoadgenen agregirebul
RirebulebiT maCvenebels, marTebuli iqneba gaiTvalos drois SedarebiT
did monakveTSi, ukeTesia erTi wliT. es dakavSirebulia, pirvel rigSi
imasTan, rom saojaxo meurneobaSi resursebis Senatani Semosavlebis
saxiT ganicdis ara mxolod sezonur meryeobas (ganpirobebulia mTeli
rigi dargebis specifikiT, klimatiT, sawarmoo ciklis da moTxovnilebis
TaviseburebiT), aramed sagareo ekonomikur da sxva pirobebis
araregularulobas, rac gavlenas axdens saojaxo meurneobebis biujetis
saSemosavlo nawilis formirebaze. amavdroulad, marTvis moTxovnileba
xSirad ganapirobebs wlis ganmavlobaSi mosaxleobis Semosavlebis
donis Sefasebis aucileblobas.
zemoxsenebulidan gamomdinare, pirveladi Semosavlebis da mimdinare
transfertebis jami warmoqmnis saojaxo meurneobebis erTobliv
Semosavals, xolo naturaluri formiT specialuri transfertebis
damatebiT – saojaxo meurneobebis Sesworebuli anu koreqtirebuli
saxiT erTobliv Semosavals. saojaxo meurneobebis Semosavali, romlis
formireba xdeba ekonomikaSi Semosavlebis ganawilebis da gadanawilebis
procesebis Sedegad, gamoiyeneba saboloo moxmarebis da danazogis
dafinansebisaTvis. aseTi operaciebi aisaxeba saojaxo meurneobebis
erToblivi Semosavalis da Sesworebuli erToblivi Semosavalis
gamoyenebis angariSebSi.
erToblivi Semosavlis ori saxeoba Seesabameba saboloo moxmarebis
or koncefcias, romlebic mkveTrad gansxvavdebian erTmaneTisgan eas-Si:
xarjebi saboloo moxmarebaze,
33
faqtiuri saboloo moxmareba.
es ganpirobebulia sxvaobiT, romelic arsebobs im ekonomikur
erTeulebs Soris, romlebic finansirebas uweven xarjebs saboloo
moxmarebaze da iReben mogebas am xarjebidan. magaliTad, xarjebs ufaso
socialur-kulturul momsaxurebaze axorcieleben saxelmwifo marTvis
organoebi. xolo mogebas maTgan Rebuloben saojaxo meurneobebi.
saboloo moxmarebaze xarjebis koncefcia gamomdinareobs iqidan, Tu vin
axorcielebs am xarjebis finansirebas, xolo faqtiuri saboloo
moxmarebis koncefcia – Tu vin Rebulobs mogebas. pirvel SemTxvevaSi es
niSnavs, rom saboloo moxmarebisTvis xarjebi saqonelsa da
momsaxurebaze miekuTvneba imave seqtors, romelic axorcielebs maT
finansirebas; meore SemTxvevaSi yoveli seqtorisTvis naCvenebia saqonlis
da momsaxurebis faqtiuri saboloo moxmareba.
saojaxo meurneobebis saboloo moxmarebis faqtobrivi xarjebi –
warmoadgens saojaxo meurneoba-rezidentebis xarjebs samomxmareblo
saqonelsa da momsaxurebaze, romlis dafinansebac xdeba maTi erToblivi
Semosavalidan. maT miekuTvnebaT:
xarjebi samomxmareblo saqonlis da momsaxurebis SeZenaze;
naturaluri saxiT miRebuli (Sromis anazRaurebis, saCuqrebis da
a.S. saxiT miRebuli) saqonlisa da momsaxurebis moxmareba;
saojaxo meurneobebis mier sakuTari saboloo moxmarebisaTvis
warmoebuli saqonlis da momsaxurebis moxmareba; momsaxurebis
nawils miekuTvneba mxolod sakuTar sacxovrebelSi cxovrebis
momsaxureba da daqiravebuli Sida mosamsaxuris momsaxureba.
saojaxo meurneobebis saboloo momsaxurebis xarjebi unda
iTvaliswinebdes rezidentebis mier sazRvargareT (magaliTad,
mivlinebebis dros, turistuli mogzaurobisas) saqonlis da
momsaxurebis SeZenas da gamoricxavdes analogiur SenaZenebs
ararezidentebis mier mocemuli qveynis teritoriaze.
saojaxo meurneobebis saboloo moxmarebis xarjebi, romelTa warmoeba
xdeba Semosavlebis xarjze, ganisazRvreba maTi meSveobiT samomxmareblo
saqonlis da momsaxurebis faqtiuri odenobiT.
saojaxo meurneobebis faqtiuri saboloo moxmareba – warmoadgens
saojaxo meurneoba-rezidentebis mier saboloo moxmarebisaTvis SeZenili
34
yvela saqonlis da momsaxurebis Rirebulebas, miuxedavad finansirebis
wyarosa. mas miekuTvneba:
saojaxo meurneobebis xarjebi samomxmareblo saqonelsa da
momsaxurebaze;
samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba,
romelsac saojaxo meurneoba Rebulobs saxelmwifo marTvis
dawesebulebebsa da arakomerciuli organizaciebisgan ufasod
naturaluri formiT socialuri transfertebis saxiT.
saojaxo meurneobebis danazogi maTi erToblivi Semosavlis is
nawilia, romelic rCeba saboloo moxmarebaze xarjebis gamoklebis
Semdeg (an Sesabamisad Sesworebuli erToblivi Semosavalis nawili,
romelic rCeba faqtiuri saboloo moxmarebis gamoklebis Semdeg).
danazogi warmoadgens balansirebad muxls saojaxo meurneobebis
erToblivi Semosavalis da Sesworebuli saxiT erToblivi Semosavalis
gamoyenebis angariSebSi.
saojaxo meurneobebis danazogi warmoadgens investiciebis finansirebis
mniSvnelovan wyaros ekonomikaSi. danazogis Sefardebas erTobliv
SemosavalTan ewodeba danazogis norma. mocemuli maCvenebeli axasiaTebs
mosaxleobis miswrafebas dazogvisken da didi mniSvneloba gaaCnia
ekonomikaSi mimdinare procesebis saojaxo meurneobebis qcevaze
zegavlenis analizis dros.
mosaxleobis Semosavlebis gamoyenebis statistika Seiswavlis saojaxo
meurneobebis xarjebs da danazogs. rogorc wesi, analitikuri miznebiT
mosaxleobis Semosavlebi iyofa or jgufad: xarjebi, romlebic
kavSirSia moxmarebasTan da xarjebi, romlebic kavSirSi araa
moxmarebasTan. eas-Si saojaxo meurneobebis samomxmareblo xarjebi
ganekuTvneba fulad xarjebs, romelTac awarmoebs saojaxo meurneoba
samomxmareblo saqonelsa da momsaxurebaze.
xarjebi, romlebic kavSirSi araa moxmarebasTan, gulisxmoben
gadasaxads Semosavalze da sxva pirdapir Semosavalze, gadaricxvebs
pensiaze da socialur dazRvevaze da sxva sadazRvevo Senatanebs, fulad
gzavnilebs da saCuqrebs. maT ar miekuTvnebaT danazogze danamati,
investirebuli an sesxiT gacemuli Tanxebi, sesxis dabruneba da sxva
finansuri operaciebis xarjebi.
35
mosaxleobis Semosavlebis gamoyenebis mniSvnelovan maCvenebels
warmoadgens misi xarjebis moculobis da struqturis maCveneblebi.
swored es maCveneblebia yvelaze mgrZnobiare fasebisa da Semosavlebis,
aseve konkretul saqonelze fasebs Soris Tanafardobis cvlilebis
mimarT.
samomxmareblo xarjebis struqturis maCveneblebi warmoadgenen
saojaxo meurneobebis samomxmareblo qcevis mniSvnelovan ganmsazRvrel
faqtorebs. gamomdinare iqidan, rom mosaxleobis moTxovnilebebi drois
gansazRvruli monakveTis ganmavlobaSi praqtikulad ucvleli rCeba,
samomxmareblo xarjebis SigniT proporciebis mkveTri cvlileba
mosaxleobis cxovrebis donis dinamikis TvalsaCino ilustrirebas
iZleva. am monacemebSi teritorialuri gansxvaveba (erTi qveynis
farglebSi an bunebriv-klimaturi pirobebiT da nacionaluri
tradiciebiT msgavs regionebs Soris) ilustrirebas ukeTebs regionebs
Soris cxovrebis donis gansxvavebas.
es im faqtTanaa dakavSirebuli, rom momxmareblis Semosavlebi (maTi
umravlesobis) da maTi faqtiuri gamoyeneba warmoadgens saojaxo
meurneobis mier sabiujeto politikis warmoebis Sedegs, romelic
damokidebulia Semosavlis odenobaze, fasebis doneze da saojaxo
meurneobebis wevrebis moTxobnilebebze. amdagvarad, yoveli saojaxo
meurneobisTvis arsebobs saqonlis da momsaxurebis garkveuli nakrebi,
romelic uzrunvelyofs meurneobis moTxovnilebebs da gansazRvrulia
Semosavlebis sididiT.
saojaxo meurneobebis Semadgenloba specifikur gavlenas axdens
moxmarebis moculobasa da struqturaze. am faqtis SeswavlisTvis
xorcieldeba erTnairi sididis, magram sxvadasxva Semadgenlobis mqone,
saojaxo meurneobebis jgufebis moxmarebis analizi. saojaxo meurneobis
zomis gazrdasTan erTad xarji TiToeul wevrze (suladobis xarjebi)
mcirdeba, gansakuTrebiT saerTo moxmarebis nivTebze – amgvarad
vlindeba ekonomia didi meurneobis marTvis SedarebiTi sargeblobis
xarjze. amasTan dakavSirebiT, Semosavlebis gamoyenebis ekonomikuri
analizisas unda gamoviyenoT ara mxolod monacemebi, romlebic
gaTvlilia TiToeul wevrze an meurneobaze mTlianad, aramed
gamoviyenoT xarjebis moculoba da struqtura, romlebic gaTvlilia
36
sxvadasxva tipis saojaxo meurneobebze. mocemul SemTxvevaSi
damajgufebeli niSanTvisebebia: saojaxo meurneobis zoma, sqesis da
asakis mixedviT misi wevrebis Semadgenloba, saojaxo meurneobis
adgilmdebareoba, dasaxlebuli punqtis tipi da sxva.
mosaxleobis xarjebis struqturaSi gamoyofen Semdeg poziciebs:
sasursaTo (kvebis produqtebi da alkoholi), arasasursaTo saqoneli,
momsaxureba, gadasaxadebi da danazogi. xarjebis struqturis detaluri
SeswavlisTvis gamoiyeneba dajgufeba agregaciis sxvadasxva saxiT,
romelic agebulia individualur moxmarebaze xarjebis klasifikatoris
safuZvelze.
mosaxleobis Semosavlebis realuri Semcvelobis SefasebisaTvis
gamoiyeneba mosaxleobis yidviTi unaris maCvenebeli. mocemuli
maCvenebeli gamoiTvleba rogorc konkretuli sasursaTo da
arasasursaTo saqonlis da momsaxurebis raodenoba, romlis SeZenac
SesaZlebelia drois konkretul periodSi Semosavlis garkveul
saxeobaze. rogorc wesi, gamoiTvleba qveynis (regionis) mixedviT erT
muSakze saSualo (an minimaluri) xelfasis (pensiis erT pensionerze)
yidviTi unaris damokidebuleba qveynis (regionis) mixedviT konkretul
saqonelze fasebis saSualo donesTan.
mosaxleobis Semosavlebis yidviTi unaris statistikuri Sefaseba
xorcieldeba mosaxleobis Semosavlebis da samomxmareblo fasebis
dinamikaSi cvlilebebis gansazRvis mizniT, aseve mosaxleobis
Semosavlebis yidviTi unaris regionTaSorisi sxvaobis dasazusteblad.
amdagvari gaTvlebi aseve SesaZlebelia ganxorcieldes mosaxleobis
calkeuli jgufebis (saojaxo meurneobebis biujetis statistikuri
monacemebis gamoyenebiT), dasaqmebuli jgufebis (muSakTa kategoriis an
ekonomikis dargis), pensionerTa da daxmarebis mimRebTa jgufebis
Semosavlebis yidviTi unaris mixedviT.
mosaxleobis Semosavlebis yidviTi unaris Seswavla SesaZlebelia
saqonlis da momsaxurebis fiqsirebuli nakrebis raodenobis meSveobiT.
kerZod, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris mier am mizniT
aqtiurad gamoiyeneba 288 samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebisagan
Semdgari nakrebi, romlebic Seadgenen mosaxleobis mimdinare sayidlebis
safuZvels. am SemTxvevaSi yidviTi unaris ganxazRvra xdeba saqonlis
37
nakrebebis raodenobis mixedviT, romelTa SeZena SeiZleba fulad
Semosavalis meSveobiT. am monacemis gamoyeneba TvalsaCinod axasiaTebs
mosaxleobis sxvadasxva jgufebs, maT Semosavlis wyaroebs, regionebis
mixedviT yidviT unars Soris sxvaobas.
ganmazogadebeli makroekonomikuri maCveneblis saxiT, romelic
axasiaTebs eas-Si agregirebuli saxiT mosaxlebis mier moxmarebuli
materialuri keTildReobis da momsaxurebis moculobis Rirebulebas,
ganixileba saojaxo meurneobebis saboloo moxmarebis maCvenebeli,
romelic erT-erTi umniSvnelovanesi elementia mSp-is SemadgenlobaSi.
misi gamoTvla xdeba mimdinare da mudmiv, fiqsirebul fasebSi.
ekonomikur analizSi gamoiyeneba saojaxo meurneobebis saboloo
moxmarebis maCvenebeli gaTvlili erT sul mosaxleze.
saojaxo meurneobebis saboloo moxmareba gulisxmobs saojaxo
meurneobebis xarjebs gaweuls samomxmareblo saqonelisa da
momsaxurebis SeZenaze yvela savaWro sawarmoSi, qalaqis bazrebSi da
araorganizebuli (quCis) savaWro wertilebze, sayofacxovrebo
momsaxurebis sawarmoebSi, samgzavro transportze, kavSirgabmulobaze,
sastumroebze, kulturaze, jandacvaze, ganaTlebze (fasian
dawesebulebebSi). saojaxo meurneobebis saboloo moxmareba aseve
gulisxmobs saqonlis da momsaxurebis moxmarebas naturaluri formiT,
romlebic warmoebulia sakuTari TavisTvis (piradi damxmare
meurneobebis sasoflo-sameurneo produqcia, pirobiTad gaangariSebuli
momsaxureba sakuTar saxlSi cxovrebaze) an miRebulia Sromis
anazRaurebis saxiT.
mosaxleobis moxmarebis maxasiaTebelia – saojaxo meurneobebis
momsaxure dawesebulebebis xarjebi saboloo moxmarebaze. mocemuli
monacemi gulisxmobs saxelmwifo dawesebulebebis seqtoris xarjebs,
romelTa dafinanseba xdeba saxelmwifo biujetis da saxelmwifo
arasabiujeto fondebis xarjze; xarjebs samomxmareblo saqonelsa da
momsaxurebaze, romlebic gamiznulia individualuri moxmarebisTvis
(jandacva, ganaTleba, kultura); saojaxo meurneobebis momsaxure
dawesebulebebis xarjebs saboloo moxmarebaze; komerciuli
organizaciebis mier Tavisi muSakebisTvis gaweuli socialuri xasiaTis
ufaso momsaxurebis xarjebs.
38
saojaxo meurneobebis faqtiuri saboloo moxmareba gulisxmobs maT
xarjebs samomxmareblo saqonlis, momsaxurebis yidvaze da
individualuri saqonlis da momsaxurebis Rirebulebas, romelTac
(saqoneli da momsaxureba) saojaxo meurneobebi Rebuloben saxelmwifo
marTvis organoebidan da arakomerciuli organizaciebidan ufasod
naturaluri formiT socialuri transfertebis saxiT. saxalxo
meurneobis balansSi iTvleboda mosaxleobis mier materialuri
keTildReobis da momsaxurebis moxmarebis saerTo moculoba –
maCvenebeli, romelic ekonomikuri TvalsazrisiT axlos dgas saojaxo
meurneobebis faqtiur saboloo moxmarebasTan.
socialur-ekonomikur statistikaSi yvelaze metad gamoiyeneba
mosaxleobis mier kvebis produqtebis moxmarebis donis Sefasebebi.
gaTvlebi iwarmoeba sursaT-sanovagis Semdegi jgufebis mixedviT:
pureuloba, kartofili, bostneuli da baRCeuloba, xili da kenkra,
xorci da xorcis produqtebi xorcze gadaTvliT, rZe da rZis nawarmi
rZeze gadaTvliT (gamoiyofa cxoveluri warmoSobis karaqi), Saqari da
sakonditro nawarmi Saqarze gadaTvliT (gamoiyofa Saqari), kvercxi,
Tevzi da Tevzeuloba Tevzze gadaTvliT, mcenareuli cximi. pirvelad,
produqtSi kvebis produqtebis gadaTvla xorcieldeba saqarTvelos
mecnierebaTa akademiis kvebis institutis mier damuSavebuli erTiani
koeficientebis gamoyenebiT.
moxmarebis moculoba fasdeba drois garkveuli periodis (kvartali,
weliwadi) ganmavlobaSi mTlianad mTels mosaxleobaze da erT sul
mosaxleze. moxmarebis donis gaTvlebi iwarmoeba naturalur monacemebSi
– kilogramebSi, litrebSi da calobaSi. sasursaTo moxmarebis donis
ganmazogadebel monacems warmoadgens sakvebis kaloriuloba, romelic
fasdeba kkal-iT erT sul mosaxleze dRe-Ramis ganmavlobaSi. garda
amisa, xdeba sakvebi nivTierebebis (cilebi, cximebi da naxSirwylebi)
Semadgenlobis gaTvla moxmarebuli kvebis produqtebSi saojaxo
meurneobis erT wevrze.
sursaT-sanovagis faqtiuri da normatiuli moxmarebis SedarebisTvis
ganisazRvreba misi regionaluri minimaluri doneebi, romlebic
iTvaliswineben mosaxleobis bunebriv-klimatur, nacionalur da
sqesobriv asakobriv Taviseburebebs. faqtiuri da normatiuli donis
39
moxmarebis Sedareba saSualebas gvaZlevs SevafasoT kvebis konkretuli
produqtebis moxmarebis deficiti an preficiti.
monacemebi mosaxleobis xarjebis da maT mier sursaTis moxmarebis
Sesaxeb xSirad gamoiyeneba moTxovnilebis elastiurobis SefasebisTvis.
Cveulebriv moTxovnilebis elastiurobis kvleva xdeba or aspeqtSi:
SemosavalTan damokidebulebaSi da fasTan damokidebulebaSi.
elastiurobis koeficienti uCvenebs urTierTkavSirs saqonlis SeZenis
da moxmarebis zrdasa da mosaxleobis Semosavlebis zrdas Soris (erT-
erTi maCveneblis procentebSi zrda meore maCveneblis erTi procentiT
zrda). elastiurobis koeficientis gaanalizeba xdeba saqonlis
calkeuli jgufebis Sedarebis gziT droSi da sivrceSi da aseve
saqonlis jgufebs Soris. mosaxleobis xarjebis (moxmarebis) da
Semosavlebis elastiurobis koeficientebi gamoiyeneba monacemTa
Sedarebisas sxvadasxva materialuri keTildReobis donis mosaxleobis
(saojaxo meurneobebis) jgufebis mixedviT.
ufro koreqtulia elastiurobis koeficientis gaTvla erTgvarovani
Semadgenlobis (saojaxo meurneobebis wevrTa sqesi da asaki) mqone
saojaxo meurneobebis mixedviT, e.i. erTgvarovani samomxmareblo
erTeulebiT.
elastiurobis koeficientebi gamoiTvleba saojaxo meurneobebis
erTobliobiT drois garkveuli momentisTvis an dinamikaSi garkveuli
periodis ganmavlobaSi Semdegi formuliT:
K =
×
sadac,
x –minimaluri Semosavlebis mqone saojaxo meurneobis Semosavali;
∆x – minimaluri da maqsimaluri Semosavlebis mqone saojaxo meurneobebis
Semosavlebs Soris sxvaoba;
y _minimaluri Semosavlebis mqone saojaxo meurneobebSi konkretuli
produqtis moxmareba;
∆y –minimaluri da maqsimaluri Semosavlebis mqone saojaxo meurneobebSi
konkretuli produqtis moxmarebis doneebs Soris sxvaoba. K
40
saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebi diferencirebulia. yvelaze
mcire Semosavali Sinameurneobebis kvlevisas diferencirebulia, rogorc
200 laramde Semosavali, xolo yvelaze didi _ 2000 larze meti.
rodesac saqme exeba 200 laramde Semosavlebisa da 2000 larze meti
Semosavlebis mqone Sinameurneobebis saSualo Tviur xarjebs gaweuls
sursaTze, sasmelsa da Tambaqoze (200 laramdeK2006w_100.9l, 2010w_94.1l.
2000 lars zemoT 2006w._321.0l. 2010w_341.5l)
elastiurobis koeficienti 2006 wlisaTvis _ K=0.2-is tolia, xolo
2010 wlisaTvis ki _ K=0.3-is.
Semosavlidan moxmarebis elastiurobis koeficientis odenobis
mixedviT msjeloben konkretul saqonelze mosaxleobis moTxovnilebebis
dakmayofilebis xarisxis Sesaxeb. rac ufro maRalia koeficienti, miT
ufro naklebi xarisxiTaa dakmayofilebuli moTxovnileba konkretul
saqonelze.
damokidebuleba Semosavalsa da moxmarebas Soris SeiZleba gamosaxuli
iyos maTematikuri funqciebis saxiT, romlebic cnobilia engelis
moxmarebis mrudebis saxeliT. engelis mrudi ganpirobebulia
Semosavalsa da konkretul saqonelze da mis jgufebze moxmarebas Soris
kavSiris xasiaTiT.
damokidebuleba Semosavalsa da moxmarebas Soris sakmaod kargad
gamoisaxeba xazovani funqciiT. kavSiri Semosavalsa da gasavals Soris
mizanSewonilia gamoisaxos mrudis tolobis (parabola an hiperbola)
saxiT. elastiurobis koeficientebis saSualebiT fasdeba saojaxo
meurneobebis mier SeZenili materialuri keTildReobis da momsaxurebis
xarisxis cvlilebis damokidebuleba maTi Semosavlebis donesTan. am
SemTxvevaSi SeZenili saqonlis xarisxis maxasiaTebels warmoadgens
SenaZenis saSualo fasi. Semosavlidan SeZenili saqonlis xarisxis
koeficienti gamoiTvleba am ori cvalebadobis xazovani
damokidebulebidan gamomdinare. xarisxis elastiurobis koeficienti
uCvenebs SeZenili saqonlis, romelsac gaaCnia mniSvnelovani
xarisxobrivi gansxvaveba, saSualo Rirebulebis maqsimalur zrdas.
mosaxleobis Semosavalis, xarjebis da danazogis monacemebis
analizisTvis eas-i 1993w. rekomendacias uwevs Semdegi klasifikaciebis
gamoyenebas:
41
1. Semosavlebis ZiriTadi wyaros mixedviT;
2. individualuri moxmareba miznis mixedviT.
saojaxo meurneobebis klasifikacia Semosavlebis ZiriTadi wyaros
mixedviT iTvaliswinebs Semdegi jgufebis gamoyofas:
daqiravebul muSakTa saojaxo meurneobebi;
mewarmeTa saojaxo meurneobebi;
TviTdasaqmebuli piris (arakorporaciuli sawarmos, saojaxo
meurneobis mflobelebi, Tavisufali profesiis mqone pirebi)
saojaxo meurneobebi;
sakuTrebidan Semosavlebis (procentebi, dividendebi) mimRebi
pirebis saojaxo meurneobebi;
transfertebis (pensiebi, daxmarebebi, stipendiebi) mimRebi pirebis
saojaxo meurneobebi.
individualuri moxmarebis klasifikacia miznebis mixedviT warmoadgens
eas-is erT-erT funqcionirebad klasifikacias. mis safuZvelze SegviZlia
miviRoT monacemebi saojaxo meurneobebis saboloo moxmarebis Sesaxeb
(xarjebi saboloo moxmarebis da ufro farTe koncefciis mqone
faqtiuri saboloo moxmarebis Taobaze) saqonlisa da momsaxurebis
detalur jgufebze dayofis gziT, romelTa formireba xorciledeba
maTi gamoyenebis mimarTulebis Sesabamisad. amasTanave, TiToeul jgufze
gamoiyofa saqonelsa da momsaxurebaze xarjebis dafinansebis wyaroebi:
saojaxo meurneobebis erToblivi Semosavlebisa da saxelmwifo marTvis
da arakomerciuli organizaciebis xarjze. mocemuli monacemebi
warmoadgenen Rirebul masalas mosaxleobis keTildReobis donis da
moxmarebis struqturis analizisTvis.
,,mosaxleobis Semosavlebis maCvenebelTa sistemis Sinaarsi da
Semadgenloba dajgufebulia ZiriTadi maxasiaTeblebis mixedviT da
warmodgenilia Semdegnairad:
1. pirveladi Semosavlebi (saldo) – Semosavlebi, romlebic Sedis
saojaxo meurneobebSi damatebuli Rirebulebis pirveladi ganawilebis
meSveobiT. isini gulisxmoben daqiravebul muSakTa Sromis anazRaurebas,
saojaxo meurneobebis arakorporaciuli sawarmoebis saqmianobidan
Semosuli Semosavlebi (Sereuli Semosavali da mogeba) da sakuTrebidan
Semosuli Semosavlebi. yvela zemoTxsenebuli Semosavali SeiZleba iqnas
42
miRebuli saojaxo meurneobebis mier TviTmmarTveli subieqtebisgan –
rogorc rezidentebis aseve ararezidentebisgan.
1.1 daqiravebul muSakTa Sromis anazRaureba – gasamrjelo fuladi an
naturaluri formiT, romelsac uxdis damqiravebeli (rezidenti an
ararezidenti) daqiravebul muSaks (rezidents) saangariSo periodSi
Sesrulebuli muSaobisTvis. Sromis anazRaureba ar xorcieldeba ufaso
nebayoflobiTi samuSaos SesrulebisTvis, maT Soris im samuSaosTvis,
romelsac asruleben saojaxo meurneobebis wevrebi arakorporaciul
warmoebaSi, romelic miekuTvneba imave saojaxo meurneobas.
1.2. saojaxo meurneobebis arakorporaciuli sawarmoebebis
saqmianobisgan miRebuli Semosavlebi – ekonomikuri erTeulebi,
romlebic awarmoeben saqonelsa da momsaxurebas saojaxo meurneobebis
dasaqmebisa da Semosavlis miRebis mizniT. maTi, rogorc iuridiuli
subieqtis, Camoyalibeba ar xorcieldeba saojaxo meurneobisgan an misi
wevrebisgan damoukideblad.
1.2.1. mogeba – mTliani damatebiTi Rirebulebis nawili, romelic
rCeba mwarmoebels, daqiravebul muSakTaTvis Sromis anazRaurebis da
warmoebasa da importze gadasaxadebis gadaxdasTan dakavSirebili
xarjebis gamoqviTvis Semdeg. mocemuli muxli gulisxmobs mogebas (an
wagebas) miRebuls warmoebisgan sakuTrebidan Semosavlebis daqviTvamde.
eas-is debulebebis Tanaxmad, mogebas saojaxo meurneobebis seqtorSi
miekuTvneba mogeba, romelic warmoiqmneba samewarmeo saqmianobis
Sedegad, mflobelis mier sakuTar sacxovrebelSi cxovrebasTan
dakavSirebiT.
1.2.2. Sereuli Semosavali _ arakorporaciuli sawarmoebisTvis,
romlebic ganekuTvnebian saojaxo meurneobebs da romlebSic saojaxo
meurneobebis wevrebs SeuZliaT awarmoon aunazRaurebadi SromiTi
xarjebi. mogeba moicavs Sromis anazRaurebis elements, romlis
gancalkevebac mflobelis an mwarmoebelis Semosavlisgan SeuZlebelia.
am SemTxvevaSi mogebas ewodeba Sereuli Semosavali. am kategorias
miekuTvneba, magaliTad, mosaxleobis piradi damxmare meurneobebis
Semosavlebi, mcire indmewarmeebis Semosavali.
1.3. Semosavlebi sakuTrebidan (saldo) – pirveladi Semosavlebi,
romelTa miReba (gadaxda) xdeba droebiT xmarebaSi miwis, finansuri da
43
sxva aqtivebis micemisas. isini moicaven Semdegi saxis Semosavlebs:
procentebi; korporaciebis ganawilebuli Semosavali; pirdapiri
ucxouri investiciebisgan miRebuli reinvestirebuli Semosavlebi;
sadazRvevo polisebis mqone pirTaTvis dakisrebuli gadasaxadi da
renta.
1.3.1. sakuTrebidan miRebuli Semosavlebi – sakuTrebidan miRebuli
Semosavlebis forma, romelTac Rebulobs mesakuTre iseTi finansuri
aqtivebisgan, rogoricaa depoziti, fasiani qaRaldebi (aqciebis garda),
sesxi da sxva. mesakuTris mier finansuri aqtivebis sxva
institucionaluri erTeulebisadmi daTmobis Sedegad ukanasknelebs
uCndebaT valis gadaxdis finansuri valdebulebebi gacemuli aqtivs
damatebuli procentebis odenobiT.
1.3.1.1. procentebi. saojaxo meurneobebi Rebuloben procentebs
depozitebisa da fasiani qaRaldebisgan, garda aqciebisa, ZiriTadad
sertifikatebisa da obligaciebisgan. procentebi sertifikatebisa da
obligaciebisgan warmoadgenen Semosavlis fiqsirebul an cvalebad
Tanxas, romelic unda iqnas gadaxdili saangariSo periodSi, aseve
sxvaobas gamosasyidis Rirebulebasa da fasiani qaRaldebis realizacias
Soris. obligaciebisgan miRebuli mogeba aseve ganixileba rogorc
procentebi. saojaxo meurneobebs aseve SeuZliaT miiRon procentebi
veqselebisgan, Tumca mocemuli finansuri instrumenti dRes-dReobiT
finansur operaciebSi farTod ar gamoiyeneba. saojaxo meurneobebi
ixdian procentebs sesxebze, samomxmareblo kreditze.
1.3.1.2. korporaciebis ganawilebuli krediti – gulisxmobs
dividendebsa da kvazi-korporaciebis mflobelebis Semosavlebis
amoRebas.
dividentebi - sakuTrebidan miRebuli Semosavlis forma, romelsac
Rebuloben aqcionerebi im korporaciis gankargulebaSi Tanxebis
gadacemisas, romlis koleqtiur mflobelebsac (aqcionerebi) isini
warmoadgenen. amdagvarad, dividendebs Rebuloben is saojaxo
meurneobebi, romlebic floben aqciebs.
kvazi-korporaciebis Semosavlebidan amoReba – arakorporaciuli
sawarmos (kvazi-korporacia) mepatrones SeuZlia amoiRos mocemuli
sawarmos Semosavlis nawili an mTeli Semosavali. mocemuli amoReba
44
warmoadgens sakuTrebidan Semosavlis formas, romelsac Rebulobs
mepatrone masSi saxsrebis Cadebisas, da analogiuria dividendebis
meSveobiT korporaciis Semosavlis ganawilebisa. am saxis Semosavals
Rebuloben saojaxo meurneobebi, romlebic floben arakorporaciul
sawarmos, romelic ganekuTvneba kvazi-korporaciebs, e.i. iseT sawarmoebs,
romlebic iuridiulad gancalkavebulebi arian Tavisi mepatroneebisgan
(gaaCniaT sabuRaltro aRricxvis sruli sistema, bankSi angariSebi) da
moqmedeben iseve, rogorc korporaciebi. amiT isini gansxvavdebian sxva
arakorporaciuli sawarmoebebisgan, romlebic miekuTvnebian saojaxo
meurneobebs da iuridiulad da faqtiurad ar arian gancalkavebuli
mepatroneebisgan (mosaxleobis damxmare meurneobebi, mcire fermebi,
maRaziebi). Semosavali, romelsac mflobeli Rebulobs aseTi tipis
sawarmoebebis saqmianobisgan, miekuTvneba kategorias “Sereuli
Semosavali”. kvazi-korporaciebidan Semosavlis amoRebas ar
ganekuTvneba: saSemosavlo gadasaxadebi da sxva gadasaxadebi, romelTac
ixdis mocemuli sawarmo; aqtivebis (ZiriTadi kapitali, materialuri
sabrunebeli saxsrebi, miwa da sxva arawarmoebuli aqtivebi) gayidvis
Sedegad Semosuli Tanxebis amoReba; dagrovili danazogebis da sxva
rezervebis, magaliTad, amortizirebuli gadaricxvebis, amoReba (aisaxeba
rogorc kapitalis amoReba).
1.3.1.3. pirdapiri ucxouri investiciebisgan miRebuli Semosavlebis
investireba warmoadgens pirdapiri ucxouri investirebis sawarmoebis
araganawilebul Semosavals, e.i. Semosavlis nawili, romelic
investoris mier ar amoiReba, aramed emateba sawarmos kapitals. saojaxo
meurneobebi (maTi wevrebi) SeiZleba gamodiodnen pirdapiri ucxouri
investirebis sawarmoebis investorebis rolSi (e.i. sazRvargareT
sawarmoebis mflobelebi an anwilis mflobelebi). Tumca pirdapiri
ucxouri investirebis sawarmoebis araganawilebuli Semosavali
mflobelis mier faqtiurad ar amoiReba, eas-Si is pirobiTad naCvenebia
rogorc investorisTvis gadacemuli (mocemul SemTxvevaSi saojaxo
meurneobebs). SemdgomSi xdeba am Semosavlis reinvestireba
sazRvargareT mdebare sawarmos kapitalSi.
1.3.1.4. sakuTrebidan Semosavali, sadazRvevo polisebis mqone
pirTaTvis dakisrebuli, warmoadgens fasian qaRaldebSi, miwasa da sxva
45
aqtivebSi sadazRvevo teqnikuri rezervebis investirebisgan miRebul
sufTa Semosavals. Tavisi saqmianobis procesSi sadazRvevo kompaniebi
da arasaxelmwifo sapensio fondebi axdenen sadazRvevo polisebis mqone
pirebis Tavisufali saxsrebis akumulirebas da amis safuZvelze axdenen
sadazRvevo teqnikuri rezervebis formirebas. isini moicaven: rezervebs
sicocxlis dazRvevidan da arasaxelmwifo sapensio fondebis rezervebs;
premiebis winaswari gacema da sxva saxis dazRvevis (sicocxlis
dazRvevis garda) samomavlo Senatanebi. miuxedavad imisa, rom
sadazRvevo teqnikuri rezervebis Senaxva da marTva xorcieldeba
sadazRvevo organizaciebis da sapensio fondebis mier, isini iTvlebian
polisis mflobelebis aqtivebad. amasTan dakavSirebiT, sadazRvevo
teqnikuri rezervebis investirebisgan miRebuli sufTa Semosavali
ganixileba rogorc Semosavali sakuTrebidan, romelsac Rebulobs
sadazRvevo polisis mflobelebi, maT Soris saojaxo meurneobebi.
1.3.1.5. renta – Semosavali sakuTrebidan, romelsac uxdis arendatori
arawarmoebuli materialuri aqtivebis (miwa, wiaRiseuli, wylis
obieqtebi, tye da sxva) mepatrones drois garkveuli periodis
ganmavlobaSi am aqtivebis gamoyenebisTvis.
1.3.2. sakuTrebidan gadaxdili Semosavlebi.
1.3.2.1. saojaxo meurneobis mier samomxmareblo kreditis sesxebze
gadaxdili procentebi.
1.3.2.2. renta. sabazro ekonomikaSi saojaxo meurneobebi SesaZlebelia
gamodiodnen miwis da sxva arawarmoebuli materialuri aqtivebis
mflobelebis saxiT da Rebulobdnen rentas, am aqtivebis sxva saqmiani
subieqtisTvis xmarebaSi gacemisgan. dRes-dReobiT saqarTveloSi es
ZiriTadad saojaxo meurneobebis rentis gadasaxadia miwis
gamoyenebisTvis.
2. mimdinare transfertebi fuladi formiT (saldo) – mimdinare
xasiaTis gadanawilebuli gadasaxadebi da Senatanebi, romlebic
xorcieldeba calmxrivi wesiT nacvlad raime saqonlis, momsaxurebis da
aqtivebis miRebis an gadacemis gareSe. maT miekuTvnebaT gadasaxadebis
Semdegi saxeebi: Semosavalze, sakuTrebaze da sxva mimdinare
gadasaxadebi; anaricxebi socialur dazRvevaze; socialuri daxmarebebi;
46
sadazRvevo pensiebi da sadazRvevo anazRaurebebi; sxva mimdinare
transfertebi.
2.1. saojaxo meurneobebis mier miRebuli mimdinare transfertebi
gulisxmoben socialur daxmarebebs, socialur anazRaurebebs da sxva.
2.1.1. socialuri daxmarebebi (garda naturaluri formiT socialuri
transfertebisa) – daxmarebebi, romelTac saojaxo meurneobebs uxdis
saxelmwifo dazRvevis organoebi, sadazRvevo kompaniebi, damqiraveblebi
garkveuli garemoebebis (saojaxo meurneobebis Semosavlebis da
keTildReobis Semcirebisas) dadgomis SemTxvevaSi. am garemoebebs
miekuTvneba Semdegi: daavadebis, travmis, bavSvis dabadebis, invalidobis,
siberis da sxva SemTxvevaSi mkurnalobis aucilebloba; kmayofaze
myofTa (meuRle, bavSvebi, moxucebuli naTesavebi, invalidebi da sxva)
rCenis aucilebloba; saerTod muSaobis an sruli droiT muSaobis
SeuZlebloba pensiaze gasvlis, umuSevrobis, daavadebis, travmis, bavSvis
gaCenis da sxva SemTxvevaSi; marCenalis gardacvaleba; ganaTlebaze
xarjebis gadaxdis aucilebloba; dabali Semosavlebis mqone saojaxo
meurneobebis (pensionerebi, mravalSviliani ojaxebi da sxva)
sacxovreblis gadaxdis uunaroba.
socialuri daxmarebebi SeiZleba ganxorcielebuli iqnas fuladi an
naturaluri formiT. mimdinare transfertebis SemadgenlobaSi asaxul
socialur daxmarebebs miekuTvneba: fuladi formis yvela socialuri
daxmareba, romlebsac uzrunvelyofen socialuri dazRvevis fondebi;
socialuri daxmarebebi naturaluri formiT, romlebic ar miekuTvnebian
naturaluri formiT socialur transfertebs. praqtikaSi socialuri
daxmarebebis es nawili warmoadgens saqonelsa da momsaxurebas,
romlebic SemoTavazebulia usasyidlod an im RirebulebiT, romelsac
ar gaaCnia ekonomikuri mniSvneloba. am saxis socialuri daxmarebiT
damqiravebeli uzrunvelyofs Tavis muSakebs zemoxsenebuli garemoebebis
SemTxvevaSi. saqoneli da momsaxureba, romelsac damqiravebeli awvdis
muSakebs muSaobis anazRaurebis mizniT, miekuTvneba muSaobis
anazRaurebas naturaluri saxiT.
saojaxo meurneobebs SeuZliaT miiRon socialuri daxmarebebi
danarCeni msofliosgan, magaliTad, pensiebi saerTaSoriso
organizaciebisagan da a.S.
47
saqarTveloSi socialuri daxmarebebi aerTianeben pensiebis da
daxmarebebis Semdeg saxeobebs: pensiebi asakis gamo; pensiebi da
daxmarebebi samxedro mosamsaxureebs da maTi ojaxis wevrebs; pensiebi
invalidobis gamo, marCenalis dakargvis gamo; socialuri pensiebi;
daxmarebebi droebiTi Sromisuunarobis gamo, sawarmoo travmebis da
profesiuli daavadebebis dros; umuSevrobis gamo; fexmZimobisa da
mSobiarobis; daxmarebebi bavSvebisTvis naklebad uzrunvelyofili
ojaxebidan, bavSvobidan invalidebisTvis, mravalSvilian da martoxela
dedebs da sxva. am pensiebs da daxmarebebs mosaxleoba Rebulobs
federaluri da adgilobrivi biujetebidan, adgilobrivi TviTmmarTveli
erTeulebis biujetidan, sxva sazogadoebrivi organizaciebidan da
saqvelmoqmedo fondebidan. (wyaro: saqarTvelos kanoni socialuri
daxmarebis Sesaxeb)
socialuri daxmarebebis SemadgenlobaSi gamoyofen: socialuri
dazRvevis Semweobebi (daxmarebebi) da socialuri daxmarebis Semweobebi.
2.1.2. sadazRvevo anazRaureba (garda sicocxlis dazRvevis
anazRaurebisa), romelsac Rebuloben saojaxo meurneobebi sakuTrebis,
piradi da sxva saxis dazRveviT im movlenis dadgomisas, romlis gamoc
iyo warmoebuli dazRveva. isini ar gulisxmoben sicocxlis dazRvevis
anazRaurebas da socialuri daxmarebebis (pensiebi) gacemas, romlebsac
awarmoebs sadazRvevo kompaniebi.
2.2. gadaxdili mimdinare transfertebi – mimdinare gadasaxadebi
Semosavalze, sakuTrebaze, anaricxebi sadazRvevo premiebze da sxva.
2.2.1. mimdinare gadasaxadebi Semosavalze, sakuTrebaze da sxv. –
warmoadgens gadasaxadebs, romlebsac regulerulad ixdian
institucionaluri erTeulebi (maT Soris saojaxo meurneobebi) mogebis
da sxva Semosavlebis, sakuTrebis flobis, saqonlis gamoyenebasa da sxva
SemTxvevebTan dakavSirebiT. isini ar gulisxmoben procentebs, jarimebs
da sauravs, romelTa aRebac xdeba gadasaxadebis gadauxdelobis an
dagvianebiT gadaxdis SemTxvevaSi.
2.2.2. daqiravebuli muSakebis mier sakuTari xelfasidan gakeTebuli
Senatanebi socialur dazRvevaze; TviTdasaqmebuli da aradasaqmebuli
pirebis mier warmoebuli Senatanebi socialur dazRvevaze. mocemuli
anaricxebi ganixilebian rogorc mimdinare transfertebi, romlebsac
48
ixdian saojaxo meurneobebi sadazRvevo kompaniebs an damqiraveblebs
(realur an pirobiT socialur fondebSi) socialuri daxmarebebis
miRebis mizniT.
2.2.3. wminda sadazRvevo premiebi – saojaxo meurneobebis mier
warmoebuli nebayoflobiTi Senatanebi sadazRvevo kompaniebSi
sakuTrebis, piradi da sxva saxis dazRvevis mizniT. maT uwodeben
wmindas, radganac isini asaxulia mimdinare transfertebis
SemadgenlobaSi maTi im nawilis gamoklebiT, romelic warmoadgens
sadazRvevo kompaniebis momsaxurebis anazRaurebas.
2.2.4. sxva mimdinare transfertebi, saojaxo meurneobebis mier
miRebuli da warmoebuli, gulisxmoben aseve mimdinare transfertebs
arakomerciul organizaciebSi, romlebic saojaxo meurneobebis
momsaxureobaSi arian, mimdinare transfertebi saojaxo meurneobebs
Soris, jarimebi da sauravi, kompensaciis gadaxda da sxva mimdinare
transfertebi, romlebic zemoT CamoTvlili araa.
mimdinare transfertebi saojaxo meurneobebs Soris – fuladi
gadaricxvebi da saCuqrebi (garda saCuqrebisa naturaluri saxiT)
saojaxo meurneoba-rezidentebsa da ararezidentebs Soris.
jarimebi da sauravi – savaldebulo gadasaxadebi, romlebsac ixdian
saojaxo meurneobebi sasamarTlo an administraciuli organoebis
gadawyvetilebis safuZvelze kanonebis, wesebis, xelSekrulebis
pirobebis, kontraqtebis darRvevis, zaralis miyenebis da sxvaTa gamo.
maTi gadaxda xorcieldeba saxelmwifo biujetSi, sawarmoebsa da
dawesebulebebSi. maT ganekuTvnebaT Tanxebi, romlebsac azRvevineben
danaSaulis Cadenasa da materialuri Rirebulebebis danaklisSi
damnaSave pirebs; administraciuli jarimebi da sxva sanqciebi, sagzao
moZraobis wesebis darRvevasTan dakavSirebuli jarimebis CaTvliT.
kompensaciis gadaxdasa da sxva mimdinare transfertebs, romlebic
zemoxsenebul muxlebSi naxsenebi araa, ganekuTvnebian: sawarmos mier
warmoebuli erTdrouli materialuri daxmareba muSakebs, romelic ar
ganekuTvneba socialur daxmarebas; sasamarTlos mier gansazRvruli
kompensacia, romelsac sawarmo uxdis muSakebs moraluri zaralisTvis;
kompensaciis gadaxda pirebisTvis, romlebic dazaraldnen saomari
moqmedebebisgan, katastrofebisgan da a.S. ltolvilebisa da iZulebiT
49
gadaadgilebuli pirebisTvis daxmarebis aRmosaCeni xarjebi; mosaxleobis
Senatanebi samomxmareblo kooperaciaSi. kapitaluri xasiaTis qonebis
(magaliTad, sacxovrebeli) dakargvis gamo kompensaciis gadaxda mocemul
muxls ar ganekuTvneba da ganixileba rogorc kapitaluri transfertebi.
3. erToblivi Semosavali = 1 + 2 _ Semosavali, romelsac saojaxo
meurneobebi Rebuloben gadanawilebis Sedegad, romelic SemdgomSi
gamoiyeneba maT mier saboloo moxmarebasa da danazogze. is axasiaTebs
saojaxo meurneobebis SesaZleblobebs daafinanson maT mier saqonlisa
da momsaxurebis saboloo moxmareba da ganaxorcielon danazogi.
4. socialuri transfertebi naturaluri formiT – individualuri
arasabazro saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba, romlebsac
mosaxleobas sTavazobs saxelmwifo marTvis organoebi. mocemuli
maCvenebeli axasiaTebs Semosavlebis gadanawilebas, romelic
xorcieldeba arafuladi formiT, aramed mosaxleobisTvis saqonlisa da
socialur-kulturuli momsaxurebis (jandacvis, socialuri
uzrunvelyofis, ganaTlebis, kulturis da a.S.) usasyidlod SeTavazebis
gziT im dawesebulebebis mier, romlebic imyofebian saxelmwifo
biujetze da sxvadasxva arasaxelmwifo sazogadoebrivi organizaciebis
mier (profkavSirebi, religiozuri, saqvelmoqmedo organizaciebi); aqve
gaTvaliswinebulia is usasyidlo momsaxureba, romelsac sTavazoben
sawarmoebis da organizaciebis socialur-kulturuli qvedanayofebi
TavianT muSakebs da maTi ojaxis wevrebs. saxelmwifo dawesebulebebis
mier mosaxleobisTvis naturaluri formiT socialuri transfertebis
SeTavazeba mimarTulia mosaxleobis moTxovnilebebis dakmayofilebaze
(magaliTad, jandacvis, ganaTlebis da sxva momsaxureba), am
dawesebulebebis ekonomikuri da socialuri politikis miznebis
Sesabamisad. naturaluri formiT socialuri transfertebi Sedgebian
ori nawilisgan: socialuri daxmarebebi naturaluri formiT da
individualuri arasabazro saqoneli da momsaxureba.
4.1. socialuri daxmarebebi naturaluri formiT gulisxmoben
samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis Rirebulebas, romlebsac
saxelmwifo dawesebulebebi iZenen sabazro mwarmoeblebTan saojaxo
meurneobebisTvis gadasacemad.
50
4.2. individualuri arasabazro saqonlis da momsaxurebis
transfertebi warmoadgenen mosaxleobisTvis saxelmwifo
dawesebulebebis mier usasyidlod SemoTavazebuli momsaxurebisa da
saqonlis Rirebulebas.
5. erToblivi Semosavali koreqtirebuli saxiT = 3 + 4 asaxavs
mosaxleobis mier Semosavlebis gadanawilebis procesis Sedegad
miRebul saerTo sidides, naturaluri formiT Semosavlebis CaTviT.
6. xarjebi saboloo moxmarebaze ganisazRvreba, rogorc saojaxo
meurneoba-rezidentebis xarjebi samomxmareblo saqonelsa da
mosmaxurebaze, romlebic finansirdeba maTi erToblivi Semosavlebidan.
maT ganekuTvnebaT: xarjebi samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis
SeZenaze; Sromis anazRaurebis saxiT naturaluri formiT, saCuqrebiT da
a.S. miRebuli saqonlisa da momsaxurebis moxmareba; saojaxo
meurneobebis mier sakuTari saboloo moxmarebisTvis warmoebuli
saqolisa da momsaxurebis moxmareba (momsaxurebis mxridan es miesadageba
mxolod sakuTar sacxovrebelSi cxovrebis da fasiani Siga mosamsaxuris
momsaxurebas).
saojaxo meurneobebis xarjebi saboloo moxmarebaze unda
iTvaliswinebdes rezidentebis mier sazRvargareT SeZenil saqonelsa da
momsaxurebas (magaliTad, mivlinebis, turistuli mogzaurobis dros) da
gamoricxavdes rezidentebis analogiur SenaZens mocemuli qveynis
teritoriaze. saojaxo meurneobebis xarjebi saboloo moxmarebaze
ganisazRvreba faqtiuri sazRauris odenobiT samomxmareblo saqonelsa
da momsaxurebaze, romelic warmoebulia maTi Semosavlebis xarjze.
7. faqtiuri saboloo moxmareba = 6 + 4 _ dafinansebis wyarosgan
damoukideblad saojaxo meurneoba-rezidentebis mier saboloo
moxmarebisTvis SeZenili yvela saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba.
is gulisxmobs saojaxo meurneobebis xarjebs samomxmareblo saqonelsa
da momsaxurebaze; samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba,
romlebsac saojaxo meurneoba Rebulobs saxelmwifo marTvis
organoebidan usasyidlod socialuri transfertebis saxiT
naturaluri formiT.
8. danazogi = 3 _ 6 an 5 _ 7 _ saojaxo meurneobis erToblivi
Semosavlis nawili, romelic rCeba saboloo moxmarebaze xarjebis
51
gamoklebisas (an Sesabamisad Sesworebuli saxiT erToblivi Semosavlis
nawili, romelic rCeba faqtiuri saboloo moxmarebis gamoklebis
Semdeg). danazogi warmoadgens balansirebul muxls saojaxo
meurneobebis erToblivi Semosavlebis da Sesworebuli anu
koreqtirebuli saxiT erToblivi Semosavlebis gamoyenebis angariSebSi”.
(nazarovi 2002:586):
52
1.3 statistikuri dakvirveba, rogorc mosaxleobis
Semosavlebisa da cxovrebis donis informaciuli
wyaro
mosaxleobis cxovrebis donis maCvenebelTa statistikuri gamokvlevis
stadiebidan mniSvnelovani roli eniWeba statistikur dakvirvebas.
statistikuri dakvirveba statistikuri kvlevis pirveli da metad
mniSvnelovani etapia. mis sworad da maRalorganizebulad Catarebazea
damokidebuli statistikuri saqmianobis Sedegebis siswore.
statistikuri dakvirveba, rogorc socialuri informaciis mopovebis
meTodi, socialur movlenebisa da procesebis Sesaxeb mizanmimarTul,
sistemur, uSualo gamovlenasa da dafiqsirebas gulisxmobs.
statistikuri dakvirveba Sesaswavli movlenebisa da procesebis
amsaxveli masobrivi pirveladi monacemebis gegmazomieri, mecnierulad
organizebuli Segrovebaa. dakvirveba garkveul SemecnebiT miznebs
emsaxureba da eqvemdebareba kontrolsa da Semowmebas.
statistikuri dakvirveba sam ZiriTad etaps moicavs: momzadeba, masalis
Segroveba da miRebuli masalis sizustis xarisxis kontroli.
ganasxvaveben dakvirvebis sam organizaciul formas – angariSgebas,
specialurad organizebul statistikur dakvirvebasa da saregistracio
dakvirvebas. movlenaTa Sesaxeb informaciis miRebis safuZvelsa da
informaciis pirvelad wyaros warmoadgens saxelmwifo statistikur
organoebSi wardgenili statistikuri angariSgebebi. mosaxleobis
cxovrebis donis maCvenebelTa Sesaxeb monacemebTa misaRebad ufro
xSirad statistikuri dakvirvebis specialurad organizebul saxeebs
mimarTaven. am mxriv gansakuTrebiT mniSvnelovania konkretuli SerCeviTi
da sociologiuri gamokvlevebis Catareba, romlebic ukanasknel wlebSi
saxelmwifo statistikis organoTa statistikuri muSaobis mniSvnelovan
nawilad iqca. igi saWiroa socialur movlenaTa da procesTa Sesaxeb
ufro vrceli da Sinaarsiani informaciis misaRebad, romlebic
arasakmarisad an saerTod ar aisaxeba statistikur angariSgebebSi.
53
amasTan angariSgebani gamartivda da sawarmoTa gamokvlevebi
saqarTvelos ekonomikis saministros saqveuwyebo dawesebulebis,
statistikis saxelmwifo departamentis Tavmjdomaris mier damtkicebuli
mxolod ori forma moqmedebs. pirveli forma gankuTvnilia yvela
organizaciul-samarTlebrivi formis sawarmosaTvis ganurCevlad
ekonomikuri saqmianobis saxeobisa, sakuTrebis formisa da sawarmos
zomisa. meore angariSgebiTi forma gaTvaliswinebulia im individualuri
sawarmoebisaTvis, romlebic iyeneben daqiravebul Sromas. im faqtorebis
gamo, rogoricaa yovelTviuri angariSgebebis formebis gauqmeba,
angariSgebis formaSi maCvenebelTa simcire da sxva, saWiros xdis
monacemTa miReba warmoebdes specialurad organizebuli statistikuri
dakvirvebis meSveobiT. magaliTad, mosaxleobis aRwerebi, mosaxleobis
Semosavlebisa danaxarjebis kvleva yovelwliuri SinameurneobaTa
kvlevis saSualebiT da sxva.
saregistracio dakvirveba, romelic mxolod ukanasknel periodSi
Seemata dakvirvebis organizaciul formebs, xangrZlivi drois
ganmavlobaSi mimdinare procesebze uwyveti statistikuri dakvirvebis
formaa da gaaCnia fiqsirebuli dasawyisi, ganviTarebis stadia da
fiqsirebuli dasasruli. igi efuZneba statistikuri registris
warmoebas, romelic iseTi sistemaa, sadac mudmivad xdeba dakvirvebis
erTeulis mdgomareobaze specialur dakvirveba da Sesaswavl
maCveneblebze sxvadasxva faqtorTa gavlenis Sefaseba. masSi dakvirvebis
TiToeuli dasakvirvebeli erTeuli maCvenebelTa erTobliobiT
xasiaTdeba. maTgan erTi nawili ucvleli rCeba mTeli dakvirvebis
ganmavlobaSi da registrirdeba erTxel, sxva maCveneblebi, romelTa
cvlilebis perioduloba ucnobia, ganaxldeba cvlilebis Sesabamisad,
mesameni ki gvevlineba dinamikuri mwkrivebis maCveneblebis formiT. yvela
maCvenebeli inaxeba gamosakvlevi erTobliobis erTeulebze dakvirvebis
srul damTavrebamde.
mosaxleobis registri, rogorc saregistracio dakvirvebis erT-erTi
forma, qveynis mosaxleobis saxeldebiTi da regularulad ganaxlebadi
CamonaTvalia, romlis dakvirvebis programa SezRudulia iseTi saerTo
niSnebiT, rogoricaa _ sqesi, dabadebis TariRi da adgili, qorwinebis
54
TariRi, romlebic ucvlelia dakvirvebis mTeli periodisaTvis, xolo
qorwinebrivi mdgomareoba _ cvalebadi niSania. rogorc wesi, registrSi
Senaxulia mxolod is cvalebadi niSnebi, romelTa cvlileba
dokumentaluradaa gaformebuli. masSi Seitaneba informacia TiToeul
dabadebulsa da imigrantze da amoiReba monacemebi gardacvlilsa da
emigrantze. mosaxleobis registris Sevseba mimdinareobs qveynis
calkeuli regionis mixedviT. sacxovrebeli adgilis gamocvlis Sesaxeb
cnobebi gadaecema Sesabamis teritoriul registrebs. saWiroa aRiniSnos,
rom mosaxleobis registri, rogorc nebismieri registri, moicavs
erTeulTa mniSvnelovan erTobliobaze dakvirvebis Sedegs da Seicavs
monacemebs niSanTa SezRuduli ricxvis Sesaxeb. registrebis warmoeba
iTvaliswinebs specialuri gamokvlevis Catarebas, maT Soris
mosaxleobis aRweras.
statistikuri dakvirvebis saxeebidan, erTobliobis erTeulTa
momcvelobis xarisxis mixedviT, socialur statistikaSi gamoiyeneba
sruli da arasruli dakvirveba. sruli dakvirvebis dros Seiswavleba
erTobliobis yvela erTeuli, xolo arasrulisas misi garkveuli nawili.
arasruli dakvirveba oTxi saxisaa: SerCeviTi dakvirveba, ZiriTadi
masivis meTodi, monografiuli dakvirveba, anketuri gamokvleva.
statistikuri dakvirveba SeiZleba iyos uwyveti (sistematuri, mimdinare)
da wyvetili (perioduli, erTdrouli) dakvirvebebi.
socialur-statistikur gamokvlevebSi ZiriTadad gamoiyeneba arasruli
dakvirveba, romlis mniSvnelovani saxea SerCeviTi. igi movlenebis
Seswavlis yvelaze srulyofili saxea.
SerCeviTi dakvirvebis dros gamoiricxeba generaluri erTobliobidan
winaswargansazRvrul erTeulTa SerCeva da SerCevac SemTxveviT xasiaTs
atarebs. SerCeva ise unda ganxorcieldes, rom miRebul iqnes rac
SeiZleba srulad asaxuli Sesaswavli movlenebi da niSnebi
reprezentatulobis minimaluri SecdomebiT.
SerCeva ori saxisaa: ganmeorebiTi da ganumeorebeli. ganmeorebiT
SerCevaSi gamoricxuli ar aris erTi da igive dakvirvebaSi dakvirvebis
erTeulis xelaxali moxvedra. aseTi SerCevis dros adgili aqvs
reprezentatulobis Secdomebs. ganumeorebeli SerCevis dros SerCeuli
55
erTeuli mxolod erTxel SeirCeva, rac amcirebs generaluri
erTobliobis Semadgenlobas da yoveli momdevno erTeulis SerCevaSi
moxvedris albaTobas winasTan SedarebiT. aseTi SerCeva ufro zust
Sedegs iZleva, vidre ganmeorebiTi SerCeva, radgan arareprezentatuli
erTeuli Seswavlis Semdeg kvlav brundeba erTobliobaSi, rac kidev
ufro gaadidebs daSvebuli Secdomebis ricxvs. amasTan, socialuri
movlenebis umetes nawilze SeuZlebelia ganmeorebiTi dakvirvebis
Catareba.
socialur-statistikuri kvlevebis dros generaluri erTobliobidan
erTeulTa SerCeva warmoebs individualuri da seriuli wesiT.
individualuris dros SeirCeva calkeuli erTeulebi, xolo seriulis
dros _ mTeli seriebi, partiebi. SerCeviTi erTobliobebi iqmneba
SerCevis procesSi, rac saSualebas iZleva kvlevis amocanebidan,
masobriv movlenaTa da rig konkretul pirobaTa specifikidan
gamomdinare, generaluri erTobliobidan dakvirvebis erTeulis
SerCevisaTvis sxvadasxva meTodi iqnas gamoyenebuli.
martivi SemTxveviTi SerCeva xorcieldeba mTeli erTobliobidan
dakvirvebis erTeulis SerCevis erTobliobaSi moxvedris Tanabari
albaTobis principis safuZvelze. amasTan SerCevis erTeuli emTxveva
dakvirvebis erTeuls. igi ar atarebs qaosur xasiaTs. generaluri
erTobliobidan SerCeviT erTobliobaSi dakvirvebis erTeulis moxvedris
Tanabar SesaZlebobaTa principi albaTobis Teoriis klasikur models
unda daemTxves.
SemTxveviT SerCevas zogjer sakuTriv-SemTxveviTsac uwodeben. radgan
sakuTriv-SemTxeviTi SerCevisaTvis saWiroa generaluri erTobliobis
yvela erTeulis sruli CamonaTvali, xolo erTobliobis erTeulebi
SeiZleba kenWisyramde warmoiqmnas an gaqres, es meTodi socialur
statistikaSi iSviaTad gamoiyeneba.
amasTn, orive xerxs saerTo nakli gaaCnia: isini warmatebulad mxolod
800-1000-ze meti erTeulis generaluri erTobliobisaTvis SeiZleba
gamoviyenoT. erTeulTa ricxvis gazrdis SemTxvevaSi am xerxis gamoyeneba
Zalze Sromatevadia. amitom ufro moxerxebulia meqanikuri SerCevis
56
meTodis gamoyeneba, erTgvarovani da raime niSnis mixdviT dalagebuli
generaluri erTobliobis SemTxvevaSi. Tavisi bunebiT is ganumeorebeli
SerCevaa, radgan erTxel SerCeuli erTeulebi aRar ubrundeba
generalur erTobliobas da aRar monawileobs axal SerCevaSi. am xerxis
gamoyenebisaTvis warmoebs generaluri erTobliobis yvela elementis
erTiani siis Sedgena, saidanac Tanabari intervalebiT SeirCeva
respondentTa Sesabamisi ricxvi. amasTan, winaswar ganisazRvreba
erTeulTa amorCevis proporcia, romelic gaiangariSeba SerCeviTi da
generaluri erTobliobis erTeulTa urTierTSefardebiT.
Sesaswavl movlenaTa erTobliobis specifikur TaviseburebaTa da
kvlevis amocanebis gaTvaliswinebiT meqanikuri SerCeva SeiZleba siebis,
teritoriuli ubnebis, droisa da periodebis mixedviT. amasTan,
teritoriuli SerCeva SeiZleba ganxorcieldes wertilebis, kvadratebis,
swori kuTxeebis, xazebis mixedviT.
meqanikuri SerCevis saxesxvaobas warmoadgens sistematuri an rogorc
mas uwodeben ranJirebuli SerCeva, romlis drosac SerCeva xdeba
Sesaswavli monacemebis zrdadobis an klebadobis mixedviT
mowesrigebuli erTobliobidan erTeulTa meqanikuri SerCeviT, rac
nakleb moTxovnebTan aris dakavSirebuli, vidre mouwesrigebeli
erTobliobidan martivi SerCeva.
zustia da mosaxerxebeli – seriuli SerCevis xerxi, romlis drosac
generaluri erToblioba mocemuli niSnis mixedviT SeiZleba davyoT
erTgvarovan nawilebad _ seriebad, SerCeva ki ganxorcieldes TiToeuli
seriidan cal-calke. igi ganumeorebeli SerCevaa. amasTan seriidan
SerCeul erTeulTa ricxvi masSi arsebul erTeulTaAsaerTo ricxvis
proporciulia,
praqtikaSi xSirad gamoiyeneba e.w. budobrivi SerCevis xerxi., romelic
kvlevis erTeulad miiCnevs ara calkeuli erTeulebs, aramed jgufebis
SerCevas da SerCeul jgufebSi srul gamokiTxvas.
karg Sedegebs iZleva tipuri SerCevis xerxi, romlis gamoyenebis
drosac generaluri erToblioba winaswar daiyofa jgufebad _
raionebad, sadac yoveli maTgani raime mimarTebaSi arsebiTad
57
erTgvarovania. amitom aseTi dayofa unda ganxorcieldes arsebiTi niSnis
an niSnebis mixedviT. Semdeg ki moxdes SerCeva Cveulebriv SemTxveviTi an
sxva xerxiT TiToeuli qvejgufidan cal-calke. misi sworad Catareba
moiTxovs generaluri erTobliobis gulmodgined Seswavlas; TiToeuli
tipuri jgufidan jgufebis sididis proprociuli erTeulebis
raodenobisa da yvela qvejgufisaTvis saWiro SerCevis erTnairi
procentis dadgenas.
socialur dakvirvebaTa specifika moiTxovs momentur dakvirvebas anu
droSi dakvirvebas. am SemTxvevaSi SerCeviTi erTobliobis yvela
erTeulis mdgomareoba fiqsirdeba drois erTiani, garkveuli
momentisaTvis.
realizebis formis mixedviT ganasxvaveben erTsafexurian da
mravalsafexurian SerCevebs. zemoT ganxiluli meTodebi erTsafexuriani
SerCevis magaliTebs warmoadgens. mravalsafexuriani SerCevebi ramdenime
safexurad xorcieldeba da TiToeul maTganze erTi an ramdenime meTodi
gamoiyeneba. pirvel rigSi SeirCeva msxvili teritoriuli an sawarmoo
qvedanayofebi (adamianTa moRvaweobis sferoebi da a.S.). Semdeg ufro
mcire masStabis danayofebi (qalaqebi, sawarmoebi da a.S.), xolo bolo
safexurze xorcieldeba SerCeul erTeulebze an seriebze uSualod
dakvirveba. pirvel safexurze gamoiyeneba budobrivi SerCeva, saidanac
SerCeva ukve SemTxveviTi xerxiT warmoebs. socialur-statistikuri
kvlevebi ZiriTadad emyareba 3-5 safexurian SerCevas. amasTan, rac metia
safexurebi, miT metia SerCevis Secdoma.
socialur gamokvlevebSi aseve gamoiyeneba erTjeradi da mravaljeradi
SerCeva. erTjeradi SerCeva yvelaze martivia, radgan dakvirvebis
erTeulebi generaluri erTobliobidan SeirCeva erTxel SerCevis ama Tu
im meTodis safuZvelze dadgenili procentiT (10%-iani, 20%-iani SerCeva
da a.S.).
mravaljeradi SerCeva, rogorc mravalsafexuriani SerCevis
nairsaxeoba, ufro rTulia da misi CatarebisaTvis pirvel rigSi SerCeva
warmoebs generaluri erTobliobidan, romlis SedegebiT ganisazRvreba
saWiro monacemebi. sxva maxasiaTebelTa misaRebad SerCeuli
58
monacemebidan keTdeba meored SerCeva – qveSerCeva da a. S. SerCevis aseTi
xerxi gamoiyeneba maSin, roca mocemul gamokvlevaSi SerCevis
aucilebeli ricxovnoba sxvadasxva maxasiaTeblisaTvis gansxvavebulia.
SemTxveviT (albaTur) SerCevasTan erTad socialur-statistikur
kvlevebSi gamoiyeneba agreTve mizanmimarTuli SerCeva, romelic
xorcieldeba stiqiuri SerCevis, kvoturi SerCevisa da ZiriTadi masivis
meTodis mixedviT.
stiqiuri SerCevis meTodi gamoiyeneba radioTi, televiziiT an presaSi
gamoqveynebuli anketebiT gamokiTxvis dros. mocemul SemTxvevaSi
winaswar ar SeiZleba masivis struqturis gansazRvra, generaluri
erTobliobidan CvenTvis saintereso jgufebis proporciulad miReba.
amitom, rogorc wesi, kvlevis daskvnebi mxolod garkveuli erTobliobiT
vrceldeba. swored es aris SerCevis am wesis nakli.
yvelaze ufro zusti da farTod gamoyenebuli meTodia – kvoturi
SerCeva, romelic samarTlebriv sakiTxze sazogadoebrivi azris
gamokiTxvisas intervius meSveobiT xorcieldeba. igi warmoadgens
upiratesad socialur-demografiuli xasiaTis elementTa generaluri
erTobliobis statistikuri monacemebis safuZvelze formulirebuli
sociologiuri gamokvlevis obieqtis mikro models. socialuri
statistikis sxva dargebSi kvoturi meTodi, romelic winaswar
monacemebs moiTxovs generalur erTobliobas da monacemTa SerCevis
gamo sirTuleebiT xasiaTdeba, Zalze iSviaTad gamoiyeneba.
kvoturi SerCevis dros, SerCeviTi erTobliobis erTeulTa ricxvi,
romelsac saWiro monacemebi axasiaTebs, unda Seesabamebodes maT wils
generalur erTobliobaSi. am miznis misaRwevad dgeba e.w. ,,gaangariSebiTi
cxrilebi”, romlebSic arCeul niSanTa raodenoba oTxs ar aRemateba.
,,fiqsirebul” niSanTa didi ricxvis dros respondentTa SerCeva Zalze
Sromatevadia da interviuerTa muSaoba ki rTuli, rac sabolood zrdis
sistematuri Secdomebis daSvebis albaTobas. kvotebi SeiZleba
mocemuli iyos rogorc damoukidebeli, aseve urTierTdakavSirebuli
parametrebis mixedviT.
59
socialur statistikaSi monacemTa mosapoveblad xSirad mimarTaven
dokumentur dakvirvebas, romlis dros, rogorc wesi, xdeba gamosakvlevi
obieqtis qcevis aqtebis dafiqsireba, romelsac gansazRvravs garemo da
ara damkvirvebeli. dokumentebi sxvadasxva sisruliT asaxaven
sazogadoebis sulieri da materialuri cxovrebis mxareebs. dokumentebs
warmoadgenen ara mxolod saangariSo monacemebi, aramed beWdviTi
gamocemebic, audio-fono Canawerebi, saxelmwifo da centraluri arqivis
masalebi, kvlevisaTvis specialurad Sedgenili anketebi, kiTxvarebi,
kadrebis ganyofilebis siebi, amomrCevelTa siebi, tele da
radiogadacemebi, krebaTa oqmebi, presis masalebi da sxva.
,,socialur-statistikuri monacemebis mopovebis mniSvnelovan xerxs
warmoadgens gamokiTxva. codnis yvela sferoSi, romlis Sesaxebac
damkvirvebeli cdilobs miiRos informacia, igi am meTodis sxvadasxva
modifikacias awydeba. miuxedavad am meTodis popularobisa, igi ar
SeiZleba socialuri informaciis miRebis universalur meTodad
CaiTvalos. yovel konkretul SemTxvevaSi pirveladi infrmaciis
mopovebisas am meTods sxvadasxva datvirTva aqvs. gamokiTxviT miRebuli
monacemebi gamoiyeneba ganzogadebuli socialur-statistikuri
maCveneblebis misaRebad sazogadoebis cxovrebis wesze an sxva meTodiT
miRebuli informaciis Sesamowmeblad.
gamokiTxva, rogorc pirveladi verbaluri informaciis mopovebis
meTodi emyareba damkvirvebelsa da respondents Soris uSualo an
gaSualebul urTierTqmedebas.” (sociologis samuSao wigni 1977:378)
damkvirvebeli ereva respondentis qcevaSi, gamokiTxvas warmarTavs
saWiro gziT da am dros gaweuli zemoqmedeba aisaxeba kvlevis Sedegebze.
gamokiTxvebi saSualebas iZleva informacia miRebul iqnas SedarebiT
swrafad da iafad. gamokiTxvaTa Sedegebi unda gadamowmdes da Seivsos
dokumentebis analiziT an sxva socialuri informaciiT, dakvirvebebiT,
saqmianobis Seswavlis SedegebiT.
arsebobs gamokiTvis meTodis ori didi da ZiriTadi klasi: anketuri
gamokiTxva da interviu. socialur-statistikuri kvlevebis praqtikaSi
anketireba gamokiTxvis yvelaze farTod gavrcelebuli saxea. aq
damkvirvebelsa da respondents Soris urTierToba xorcieldeba anketis
60
meSveobiT. Tavis mxriv anketa kiTxvaTa sistemaa, romelsac erTiani
sakvlevi Canafiqri aerTianebs da mimarTulia sakvlevi obieqtisa da
analizis sagnis Sesaxeb raodenobriv-Tvisebrivi maCveneblebis
miRebisaken.
anketireba SeiZleba iyos individualuri da jgufuri. individualuri
anketirebis dros kiTxvarebi dgindeba winaswar SeTanxmebul dros
samuSao adgilis an sacxovreblis mixedviT.
jgufuri gamokiTxva gamokiTxvis meTodis yvelaze popularuli
saxesxvaobaa. masSi igulisxmeba erTdrouli, individualuri anketirebis
meTodi, roca anketebi urigdeba erT adgilas Tavmoyril adamianTa
jgufs, sadac anketori muSaobs ramodenime kacian jgufTan.
interviu – gamokiTxvis erT-erTi mniSvnelovani meTodia, romlis
drosac monacemTa miReba xdeba garkveuli programis mixedviT,
respondentisa da interviueris piradi urTierTobis gziT. intervius ori
funqcia aqvs: procesebis, faqtebis, movlenebis Sesaxeb informaciis
miReba da respondentze zemoqmedeba. CvenTvis sainteresoa pirveli
funqcia.
intervius meTodis popularoba statistikur kvlevaSi Zalze maRalia.
iuneskos monacemebiT misi gamoyenebis sixSire kvlevis meTodebs Soris
pirvel adgilzea, rac ganpirobebulia Semdegi faqtorebiT:
1. respondentTa Sexedulebebze, motivebze, azrebze Rrma informaciis
miReba;
2. interviuirebis situacia xels uwyobs uSualo situaciis
aRmocenebas;
3. saSualeba iqmneba respondentis fsiqologiur reaqciaze
dakvirvebisa;
4. interviueris kontaqti respondentTan kiTxvaris SemecnebiTi
amocanis srulad realizebis saSualebas iZleva;
5. urTierTobis verbaluri xasiaTi xsnis kiTxvebis
araTanmimdevrulobis aRqmis problemas.
am meTods naklic gaaCnia: moiTxovs did materialur da droiT
danaxarjebs da rTulia TviT interviuerebis momzadebac.
gamokiTxvis sxvadasxva organizaciuli formis dros intervius
Taviseburebani sxvadasxvanairad gamovlindeba.
61
interviu samuSao adgilis, dasaqmebis mixedviT anu samsaxureobriv
adgilze Zalze mizanSewonilia, roca xdeba sawarmoo an saswavlo
koleqtivebis Seswavla, xolo kvlevis obieqti dakavSirebulia sawarmoo
an saswavlo saqmeebTan.
interviu sacxovrebeli adgilis mixedviTe moxerxebulia im dros,
roca kvlevis sagani araoficialur atmosferos moiTxovs. saojaxo
atmosferoSi adamians meti dro aqvs, urTierTobebic naklebad
oficialuria. amasTan, intervius procesSi yovelTvis sjobs
gamovricxoT “mesame” piri.
pirveladi socialuri informaciis iseTi formebi, rogoric aris
anketireba, interviu, safosto (presiT) gamokiTxva, satelefono interviu,
gamiznulia masobrivi gamokiTxvebisaTvis. maTi Tavisebureba imaSi
mdgomareobs, rom isini mimarTulia iseTi informaciis misaRebad,
romelic asaxavs respondentTa codnas, damokidebulebas, faseulobebs
da ganwyobebs movlenebisadmi, sinamdvilisadmi.
praqtikaSi xSiria situacia, roca raime movlenis Sesafaseblad Znelia,
an saerTod SeuZlebelia obieqtis gamoyofa da informaciis wyaros
saxiT misi gamoyeneba. yvelaze xSirad aseTi situaciebi dakavSirebulia
ama Tu im movlenis, procesis cvlilebis prognozirebasTan. msgavsi
informacia SeiZleba miviRoT mxolod saeqsperto gamokiTxvis Sedegad,
kompetentur pirTagan – eqspertebisagan, romelTac Rrma codna aqvT
kvlevis sagansa da obieqtze. saeqsperto gamokiTxva – rogorc
gamokiTxvis meTodis gansakuTrebuli saxe mimarTulia hipoTezebis
dasazusteblad, prognozebis SesamuSaveblad da garkveul socialur
movlenaTa da procesTa interpretaciis Sesavsebad. maTi Tavisebureba is
aris, rom aq dominirebs Ria formulirebebi, xolo daxuruli kiTxvebi
gankuTvnilia simtkicis donis Sesafaseblad, ukve gamoTqmuli
mosazrebebis gansamtkiceblad an uarsayofad. igi kompetenturi
specialistebis – mecnierTa an praqtikos-eqspertTa xelSi, romlebic
SefasebisaTvis qulaTa sistemas iyeneben, socialuri informaciis miRebis
mniSvnelovan wyaros warmoadgens. saeqsperto gamokiTxva SedarebiT
martivia da rekomendirebulia sociologiuri gamokvlevebis Catarebisas.
igi gamoiyeneba saswavlo dawesebulebebSi specialuri samuSaoebis
recenzirebisaTvis, leqciaTa Sesafaseblad da a.S.
62
saeqsperto gamokiTxvis erT-erT variants warmoadgens ,,delfis
meTodi”, romlis drosac Tavdapirvelad xdeba eqspertTa mier yvelaze
ufro mniSvnelovan punqtebze poziciaTa dafiqsireba da azrTa
Tanxvedris donis gamovlena, pirveli eqspertizis Semdeg ki gamoTqmuli
Sefasebebis mowesrigeba sarwmunoobis, albaTobis, utyuarobis,
prioritetulobis donis mixedviT.
saeqsperto gamokiTxvis mniSvnelovania: eqspertTa kompetenturobis
mixedviT SerCeva da warmodgenili masalis Sesaxeb Tavisi mosazrebebisa
da argumentebis Tavisuflad gamoTqvmis SesaZlebloba; gamokiTxvis
Temisa da kvlevis amocanebis zustad, mecnierulad formulireba.
amasTan, monacemTa analizi ufro Tvisebrivia, vidre raodenobrivi.
misaRebi informaciis moTxovnebidan gamomdinare, saeqsperto
gamokiTxva SeiZleba sxvadasxva formiT ganxorcieldes – anonimuri
anketis saSualebiT individualuri gamokiTxvis da jgufuri diskusiis
saxiT.
saqarTvelos mosaxleobis sabiujeto gamokvlevebi SerCeviTi meTodis
gamoyenebiT tardeba yovelwliurad.
,,saqarTvelos statistikis departamentSi 1995-97 wlebSi SemuSavda da
dainerga saqarTvelos Sinameurneobebis zogadi gamokvlevis proeqti. es
proeqti ganxorcielda kanadis statistikur samsaxurTan (Statistics Canada)
TanamSromlobiT, msoflio bankis sainstitucio mSeneblobis kreditis
safuZvelze. am samuSaos farglebSi Sinameurneobebze dakvirveba daiwyo
1996 wlis ivlisidan mTel saqarTveloSi, afxazeTisa da cxinvalis
regionebs garda.
Sinameurneobebze dakvirveba warmoadgens ojaxebis yovelkvartalur
gamokiTxvas Tbilissa da saqarTvelos 9 regionSi: kaxeTi; Tbilisi; Sida
qarTli (2002 wels SerCevis bazis gadasinijvamde mcxeTa-mTianeTis
regionze SerCeva ar iyo reprezentatuli da Sesabamisad SerCeuli
ojaxebi CairTvebodnen Sida qarTlis regionSi.); qvemo qarTli; mcxeTa-
mTianeTi; samcxe-javaxeTi; aWara; guria; samegrelo; imereTi, raWa-
leCxumisa da svaneTis CarTviT.
63
Sinameurneobebis generaluri erToblioba moicavs mosaxleobis
arainstitucionalur nawils. dakvirvebis obieqtebi is Sinameurneobebi
arian, romlebic SerCevaSi moxvedril misamarTebze cxovroben.
Tavdapirvelad, saqarTvelos mTel teritoriaze Sinameurneobebis
warmomadgenlobiTi SerCevis moculoba ise ganisazRvra, rom dakvirvebis
Sedegad miRebuli gansxvavebuli tipis maCveneblebisTvis moTxovnili
statistikuri sizuste dakmayofilebuliyo rogorc mTlianad qveynis,
aseve zemoT CamoTvlili regionebis donezec. SerCeva daaxloebiT
moicavda 3300 misamarTs. SerCeva orsafexuriani, stratificirebuli
proceduriT xorcieldeboda. proceduris pirvel safexurze mxdeba
pirveladi SerCeviTi erTeulebis - saaRwero ubnebis SerCeva:
saqarTvelos mosaxleobis 2002 wlis sayovelTao aRweris dokumentaciis
safuZvelze Seiqmna saaRwero ubnebis monacemTa ZiriTadi baza maTi
identifikatorebis, mosaxleobis ricxovnobisa da misamarTebis
raodenobis CvenebiT. aRweris monacemebis mixedviT, saqarTvelos
dakvirvebiT moculi teritoria daaxloebiT 16600 saaRwero ubnad iyo
dayofili, 1,2 milionamde SinameurneobebiTa da 4,4 milioni mosaxleobiT.
yoveli regionis SigniT arsebul stratebSi SesarCevi misamarTebis
raodenoba danawilda am stratebSi moxvedrili mosaxleobis
ricxovnobis proporciulad. TiToeul strataSi saaRwero ubnebis siidan
SemTxveviTi, ubnis sididis proporciuli amokrebiT SerCeul iqna
dakvirvebis ubnebi, ise rom: 1) strataSi yofiliyo samis jeradi ubnebis
raodenoba (kvartlis sxvadasxva TveebSi dakvirvebis Tanabrad
ganawilebis mizniT), 2) saqalaqo stratebis ubnebSi moxvedriliyo 7-12
asarCevi misamarTi TiToeulSi, xolo sasoflo stratebis ubnebSi - 16-20
misamarTi (es gakeTda sofelSi saWiro inteviuerebis ricxvis
minimizaciisaTvis).
SerCevis proceduris pirvel safexurze saqarTvelos mTel
teritoriaze ganfenili 12 aTasi saaRwero ubnidan SemTxveviTi SerCevis
wesiT 300 saaRwero ubani SeirCa, meore safexurze ki SerCeuli ubnebidan
sistematuri SerCevis wesiT 3300-mde Sinameurneoba iqna amokrefili.
64
1996-2001 wlebSi gamokvleva ucvlelad mimdinareobda SerCevis aseTi
sqemiT. 2001 wels daiwyo momzadeba SerCevis axali dizainis
SemuSavebisaTvis. amas safuZvlad daedo statistikis departamentisa da
didi britaneTis saerTaSoriso ganviTarebis saagentos erToblivi
proeqtis farglebSi Catarebuli monacemTa statistikuri analizis
samuSaoebis Sedegebi.
kerZod, Seswavlil iqna stratifikaciisa da klasterizaciis efeqtis
gavlena dizainefeqtis sidideze. gamoTvlil iqna intraklasteruli da
interklasteruli korelaciebi da gaanalizda miRebuli Sedegebi.
Semowmda SerCevis wonebis variaciis gavlena dizainefeqtis sidideze.
Seswavlil iqna uarebis gavlena wonebis variaciaze, rogorc
regionalur, aseve qveynis maStabiT. Sedarebul iqna sxvadasxva SerCeviTi
da araSerCeviTi mizezebis gavlena dizainefeqtisa da saimedoobis
sidideebze. STATA-s saSualebiT dadginda uarebisa da wonebis variaciis
gavlena dizainefeqtis sidideze.
miRebuli Sefasebebis saimedoobis amaRlebis mizniT gadawyda
saqmianobis koncentrireba Semdegi mimarTulebiT:
1. SerCevis moculobebis dazusteba regionebSi, stratebsa da
gamokvlevis pirvelad ubnebSi, efeqturobis asamaRleblad, rogorc
regionis aseve qveynis doneze. efeqturoba ganisazRvreba gamokvlevis
arsebuli biujetis farglebSi Sefasebis saimedoobis amaRlebiT.
2. monacemTa Sewonvis arsebuli sistemis detaluri analizis
ganxorcieleba. kerZod moiZebna dakvirvebis ubnebi, sadac
dafiqsirebuli iyo eqstremaluri wonebi, gairkva amis mizezebi da
moiZebna problemis gadaWris gzebi.
3. eqstremaluri (Zalian didi da Zalian patara) wonebis mqone
ubnebisaTvis Sedarda ojaxebis raodenobebi sawyisi da
aqtualizirebuli siiT da gasworda gamovlenili Secdomebi.
4. SemuSavebuli iqna meqanizmi, romelic uzrunvelyofda Sesworebebis
Sedegad Sefasebebis dinamikuri mwkrivebis stabilurobis SenarCunebas.
65
SerCevis modelis SemuSaveba dasrulda 2001 wels. 2002 wlidan daiwyo
SerCevis axal modelze gadasvla, romelic mTeli wlis ganmavlobaSi
grZeldeboda etapobrivad, raTa ar momxdariyo siRaribis
monitoringisaTvis aucilebeli panelur monacemTa bazis wyveta. 2003
wlis I kvartalidan gamokvleva gagrZelda ganaxlebuli SerCevis
sistemiT.
SerCevis dizainis gadasinjviT ar momxdara SerCevis saerTo
moculobis cvlileba, mxolod Seicvala SerCevis sawyisi erTeulebis
zomebi da SerCevis gafantuloba, kerZod, SerCevis axali dizainis
mixedviT gaizarda dakvirvebis wertilebis raodenoba.
2008 wlis II kvartalidan fondi ,,aTaswleulis gamowveva saqarTvelos”
finansuri mxardaWeriT statistikis departamentma gaaormaga SerCevis
moculoba da gamosakvlevi Sinameurneobebis raodenobam 6800 erTeuli
Seadgina. SerCevis moculoba gansazRvrulia imgvarad, rom dakvirvebis
masalebma uzrunvelyon statistikuri sizuste rogorc mTlianad qveynis,
ise regionebis doneze. SerCevaSi gamoyenebuli rotaciis principis
Sesabamisad xdeba wlis manZilze mTeli SerCevis TandaTanobiTi
ganaxleba. SerCevaSi moxvedrili TiToeuli Sinameurneoba masSi rCeba
erTi weli da am Sinameurneobidan informaciis miReba xdeba kvartalSi
oTxjer.
SerCeuli ubnebi yoveli regionisTvis stratebis doneze Tanabrad
dayofilia 12 sarotacio jgufad, raTa TiToeul TveSi Sesabamisi
sarotacio jgufis misamarTebi Canacvlebuli iyos axali misamarTebiT.
amrigad, yovelTviurad mTeli SerCevis 8,3 procentiT ganaxleba xdeba.
erTi wlis manZilze xdeba mTeli SerCevis ganaxleba. TiToeuli
Sinameuneoba SerCevaSi rCeba erTi wliT da misgan xdeba am periodSi
kvartaluri informaciis aReba oTxjer.
gamokiTxvas atarebs 150-mde interviueri, romlebzec personalurad
aris mimagrebuli dakvirvebis ubnebi. interviuerTa muSaobas
meTvalyureobas uweven regionuli zedamxedvelebi. regionuli
zedamxedvelebi axorcieleben miRebuli informaciis pirvelad
kontrols, SerCeviT amowmeben interviurTa muSaobas SerCeul
66
misamarTebze, uweven maT aucilebel damatebiT instruqtaJs. Tavis mxriv,
statistikis departamentis Sinameurneobebis kvlevis specialistTa
jgufi sistematurad eweva inspeqtirebas adgilebze, interviuerTa da
zedamxedvelTa SerCeviT kontrols, maT konsultirebas ama Tu im
informaciis miRebis ekonomikuri Tu sociologiuri aspeqtebis Sesaxeb.
SerCevaSi moxvedril yvela Sinameurneobas, informaciis mowodebisaTvis
gaweuli muSaobis wasaxaliseblad, saqarTvelos prezidentis
brZanebulebis Tanaxmad, eZlevaT sargoebi.
yvela es RonisZieba mimarTulia informaciis saimedoobis
amaRlebisaken da araSerCeviTi Secdomebis minimumamde dayvanisaken.
amave mizans emsaxureba kontrolisa da kodirebis, agreTve
kompiuteruli kontrolis sistema. kerZod, statistikis departamentis
logikuri kontrolisa da kodirebis jgufi akontrolebs TiToeul
kiTxvars, akeTebs maTSi aucilebel kodirebas, winaswar micemuli
instruqciis Tanaxmad akeTebs maTSi dasaSveb koreqtivebs, aucilebel
SemTxvevaSi abrunebs interviuerTan kiTxvarebs adgilze
koreqtirebisaTvis. jgufis wevrebi agroveben informacias TiToeuli
interviueris muSaobis xarisxis Sesaxeb, razedac xdeba Sesabamisi
reagireba rogorc centraluri aparatis, aseve zedamxedvelebis mier
damatebiTi instruqtirebisa da konsultirebis gziT.
gamokvlevis monacemebisagan Sefasebebis miRebisas xdeba
egreTwodebuli p-Sefasebis funqciis gamoyeneba: SerCeviTi dakvirvebis
monacemebidan xdeba maCveneblis SefasebiTi mniSvnelobebis miReba
formuliT
sadac aris SerCevaSi uri misamarTis moxvedris albaToba,
xolo nresp aris miRebuli pasuxebis raodenoba. SerCevis konstruqciidan
gamomdinare yovel gamoyofil strataSi misamarTebis SerCevis
respi niy 1
y y
respn
i
i
iP
yy
1
iP i
67
albaTobebi tolia, xolo stratebs Soris isini icvlebian. AmasTan,
Sewonvis am meqanizmSi miuRebeli pasuxebis SemTxvevaSi
gaTvaliswinebulia wonebis koreqtirebis mravalsafexuriani meqanizmi:
gamoupasuxeba klasificirdeba or ZiriTad klasad:
1. SerCeuli misamarTi aRar gamoiyeneba sacxovrisad an iq aravin
cxovrobs;
2. respondenti ama Tu im mizeziT uars ambobs interviuze.
pirvel SemTxvevaSi xdeba aseTi misamarTis kuTvnili wonis amogdeba
Sefasebidan, xolo meore SemTxvevaSi xdeba am misamarTis kuTvnili
wonis gadanawileba stratis sxva, miRebuli pasuxebis mqone misamarTebze.
amasTan, Tu uarebis raodenoba, romelime kvartalSi strataSi SerCevis
naxevarze meti dagrovda, maSin mocemuli stratis monacemebi
(egreTwodebuli kolafsis sqemis Sesabamisad) uerTdeba masTan yvelaze
metad msgavsi sxva erTi an ramdenime stratis monacemebs, gamoklebuli
misamarTebis wonebis am axal erTobliobaze gadanawilebiT. am
mimarTulebiT Sewonvis meqanizmi iTvaliswinebs aseT oTxsafexurian
koreqtirebis (kolafsis) SesaZleblobas.
dakvirvebaTa axali sistema iZleva SesaZleblobebs gakeTdes
koreqtuli Sefasebebi qveynis masStabiTa da zemoT miTiTebuli didi
regionebis WrilebSi, agreTve saqalaqo da sasoflo dasaxlebebis
WrilebSi, barisa da mTis regionebis WrilebSi, msxvil asakobriv da
sqesobriv WrilebSi, agreTve sxvadasxva warmoebuli niSnebis mixedviT,
magaliTad, Sinameurneobebis Semosavlebis an xarjebis jgufebis, ojaxis
sididis mixedviT da a. S.
Sefasebebi SeiZleba gakeTdes Semdegi klasis monacemebisaTvis:
demografiuli monacemebi;
SinameurneobaTa sacxovrisis daxasiaTeba;
SinameurneobaTa sasoflo-sameurneo aqtivoba;
mosaxleobis ekonomikuri statusis Sefasebebi;
dasaqmebis struqtura, xelfasebi, wminda Semosavlebi dasaqmebidan;
Semosavlebi;
xarjebi;
68
Semosavlebisa da xarjebis ganawilebebi;
siRaribis maCveneblebi
Sefasebebis gakeTeba koreqtuli aris kvartaluri periodulobiT,
amasTan, ekonomikuri statusis, demografiuli monacemebisa da
sacxovrisis maxasiaTebeli maCveneblebis Sefasebebis miReba SeiZleba
saangariSo periodis gasvlidan mesame Tvis bolos, Semosavlebis,
xarjebis, dasaqmebis struqturis, sasoflo-sameurneo aqtivobis
monacemebisa ki saangariSo periodis gasvlis Semdeg meeqvse Tvis bolos.
dakvirvebebi xorcieldeba eqvsi ZiriTadi (Sinda01 _ Sinda05 da
Sinda07) kiTxvaris saSualebiT ("Sinda" - Sinameurneobaze dakvirvebis
Semoklebuli saxelwodebaa). es kiTxvarebia:
Sinda 01 – pirveli interviu – forma asaxavs Sinameurneobis qonebriv
mdgomareobas da Seicavs monacemebs mis kuTvnil
sacxovrebelze, miwaze, saqonelze, xangrZlivi moxmarebis
sagnebze. pirveli interviu tardeba weliwadSi erTxel,
Sinameurneobaze dakvirvebis dawyebisas.
Sinda 02 – sakontrolo baraTi – – forma asaxavs Sinameurneobis
Semadgenlobas da Seicavs demografiul monacemebs
Sinameurneobis wevrTa Sesaxeb. dakvirveba tardeba weliwadSi
erTxel, Sinameurneobaze dakvirvebis dawyebisas Sinda 01-Tan
erTad, xolo cvlilebebi ojaxis SemadgenlobaSi
yovelkvartalurad aRinusxeba.
Sinda 03 – dRiuri xarjebis forma – forma asaxavs Sinameurneobis
yoveldRiur xarjebs samomxmareblo saqonelsa da
momsaxurebaze. igi ivseba ojaxis romelime wevris mier
kvartalSi erTxel, erTi kviris ganmavlobaSi da ojaxis mier
sakuTari moxmarebisTvis gaweul yoveldRiur xarjebTan erTad,
masSi aRinusxeba kuTvnili meurneobidan sakuTari
moxmarebisaTvis Setanili an usasyidlod miRebuli
samomxmareblo saqoneli an momsaxureba.
Sinda 04 – xarjebis kvartaluri kiTxvari – forma asaxavs
Sinameurneobis mier gaweul yovelgvar xarjebs gamokiTxvis
69
wina sami Tvis ganmavlobaSi; igi Seicavs agreTve monacemebs
Sinameurneobis mier moweuli mosavalisa da misi gadamuSavebisa
da gankargvis Sesaxeb drois igive periodSi. am formiT, yoveli
ojaxis gamokiTxva kvartalSi erTxel tardeba.
Sinda 05 – transfertebi, danazogebi da Semosavlebi qonebidan – forma
asaxavs Sinameurneobis mier miRebuli rogorc kerZo, ise
saxelmwifo transfertebis Sesaxeb Semosavlebs, agreTve
Semosavlebs, qonebis gaqiravebidan, dividendebidan da a. S.. am
formiT, yoveli ojaxis gamokiTxva kvartalSi erTxel tardeba.
Sinda 05-1 – dasaqmeba da Semosavlebi – forma asaxavs Sinameurneobis
wevrTa Sesaxeb iseT informacias, rogoricaa dasaqmeba,
TviTdasaqmeba, umuSevroba, samuSao Zalis gareT yofna da sxva
uSualod gamokiTxvis wina erTi kviris ganmavlobaSi. agreTve
dasaqmebidan miRebuli Semosavlebis Sesaxeb informacias
gasuli sami Tvis wina periodSi. es forma ivseba kvartalSi
erTxel 15 wlisa da ufrosi asakis ojaxis yvela wevrze.
Sinda 07 – uaris forma – gankuTvnilia im SinameurneobebisTvis,
romlebmac ama Tu im mizeziT uari ganacxades gamokiTxvaSi
monawileobaze. aseT SemTxvevaSi interviueri Tavad afiqsirebs
ramdenime monacems Sinameurneobis demografiuli da socialuri
mdgomareobis Sesaxeb. am formaSi fiqsirdebian agreTve is
Sinameurneobebi, romlebTanac ver Catarda gamokiTxva
sxvadasxva mizeziT, kerZod: bina mudmiv sacxovrisad aRar
gamoiyeneba, respondenti uars acxadebs da sxva. yoveli aseTi
misamarTisTvis es forma ivseba kvartalSi erTxel.
Sinda 09 – siRaribis monitoringi saqarTveloSi – forma asaxavs
Sinameurneobis wevrTa Sesaxeb iseT informacias, rogoricaa
ganaTlebisa da janmrTelobis dacvis momsaxurebaze
xelmisawvdomoba da masSi mocemulia agreTve siRaribis
subieqturi Sefaseba Sinameurneobis mier. es forma TiToeuli
SinameurneobisaTvis ivseba weliwadSi erTxel.” (saqarTvelos
statistikis erovnuli samsaxuri).
70
Tavi II
saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis
diferenciaciis statistikis Taviseburebani da tendenciebi
2.1. mosaxleobis cxovrebis xarisxis da pirobebis statistika
cxovrebis xarisxi warmoadgens rTul sinTezur gategorias, romelic
akumulirebas ukeTebs pirovnebisTvis yvela mniSvnelovan saarsebo
pirobas. igi moicavs rogorc adamianis ganviTarebis, aseve misi
moTxovnilebebisa da interesebis mTeli kompleqsis dakmayofilebis
dones. mocemuli kategoriis komponentebs ganekuTvneba saqoneli da
momsaxureba, Semosavlebi, danazogi, sulieri moTxovnileba, piradi
usafrTxoeba da socialuri komfortulobis sxva atributebi, aseve
sacxovrebeli garemos mdgomareoba.
cxovrebis xarisxi aerTianebs cxovrebis donis mraval aspeqts,
romelTagan umniSvnelovanesia ekonomikuri keTildReobis standartuli
maCveneblebi: mosaxleobis Semosavlebi, socialuri uzrunvelyofa,
materialuri keTildReobis da momsaxurebis moxmareba. cneba
“mosaxleobis cxovrebis xarisxi”, farTo gagebiT, damatebiT aerTianebs
sacxovrebel pirobebs, Sromis da dasaqmebulobis, yofa-cxovrebis da
Tavisufali drois pirobebs, janmrTelobis mdgomareobas, sicocxlis
mosalodnel xangrZlivobas, ganaTlebas da a.S.
calkeuli piris da mTlianobaSi mosaxleobis cxovrebis done
damokidebulia misi moTxovnilebebis dakmayofilebis xarisxze da
ganisazRvreba Sesabamisi resursebiTa da SesaZleblobebiT. cxovrebis
donis cnebis ZiriTad safuZvels warmoadgens sxvadasxvagvari adamianuri
moTxovnilebebi, romelTa warmoSoba da realizeba xdeba samomxmareblo
sferoSi.
termini “cxovrebis xarisxi” gaCnda 1950-iani wlebis Sua periodSi,
rodesac naTeli gaxda, rom kategoria “cxovrebis done” srulyofilad
ver asaxavs mosaxleobis keTildReobas. saqme imaSia, rom mdgradi
ekonomikuri ganviTarebiT ganpirobebuli mosaxleobis materialuri
keTildReobis gazrdam, amavdroulad, gamoiwvia mTeli rigi axali
arasasurveli movlenebi, rogoricaa ekologiuri mdgomareobis
gauareseba da socialuri daZabulobis gaZliereba. Camoyalibda sakmaod
71
myari Sexeduleba, rom ekonomikuri zrda ver Seasrulebs progresis da
keTildReobis erTaderTi sazomis rols, aucilebelia aseve
uzrunvelyofili iqnes kargi socialuri da ekologiuri garemo.
,,Tavdapirvelad, cneba cxovrebis xarisxi atarebda sakmaod
abstraqtul formas, dafuZnebuls ZiriTadad socialuri usafrTxoebisa
da gare samyaros negatiuri zegavlenis mdgomareobebis Sefasebaze
materialuri keTildReobis Sevsebis aucileblobiT. 1962 wels j.
berlingers cxovrebis xarisxis sabaziso SemadgenlobaSi Seiyvana
Semdegi elementebi: mosaxleobis erT sulze Semosavlis done,
samarTaldarRvevebisa da danaSaulTa done, ganaTlebisa da samedicino
momsaxurebis done. amerikel mecnierma j. foresterma cxovrebis xarisxis
maxasiaTeblebs miakuTvna stresuli situaciebi, cxovrebis sirTuleebi,
kvebis xarisxi da garemos dabinZureba. kanadeli sociologi m. bunges
cxovrebis xarisxis elementebSi Seqonda haerisa da wylis xarisxi,
sacxovrisis zoma da xarisxi, ojaxuri cxovrebisa da samuSaosagan
dakmayofilebis xarisxi, sazogadoebriv saqmianobaSi monawileobis done,
usafrTxoeba quCaSi, wakiTxul wignTa, Teatralur warmodgenebze
daswebis raodenoba da a.S.
cxovrebis xarisxis Semdgomma kvlevebma gamoavlina misi Sefasebis
ramodenime sistema – rogorc Zalian farTo, romelic aerTianebs
Tanamedrove adamianis praqtikulad yvela Semadgenel warmodgenas
cxovrebiseuli Rirebulebis sistemaze (sazogadoebis humanizacia,
ekologia, demografiuli mdgomareoba, TviTrealizaciis saSualeba da
samuSaoTi dakmayofileba, mSvidobiani Tanaarseboba, sazogadoebis
moraluri janmrTeloba da damnaSaveoba, rogorc misi ZiriTadi
maxasiaTebeli, ganaTlebis miRebis saSualeba da a.S.), ise sakmaod viwro,
romelic, upirveles yovlisa, dafuZnebulia mosaxleobis materialuri
keTildReobis doneze. ukanaskneli kvlevebi saSualebas gvaZlevs
vivaraudoT, rom ekonomikuri kategoria “mosaxleobis cxovrebis
xarisxi” SeiZleba gansazRvruli iqnes, rogorc “masobriv cnobierebaSi
formirebuli mosaxleobis cxovrebis pirobebis maxasiaTeblebis
erTobliobis ganzogadebuli Sefaseba”.”(nazarovi 2002:613)
72
1990-ian wlebSi mravali qveynis saxelmwifo organoebis yuradRebis
obieqtad iqca kacobriobis ganviTarebis analizis meTodologia.
kacobriobis ganviTarebis koncefcia gamomdinareobs sazogadoebrivi
progresis Seusabamobis aRiarebiT fuladi Semosavlis an materialuri
simdidris zrdasTan mimarTebaSi. is aSkaras xdis, rom tradiciuli
makroekonomikuri maCveneblebi (rogoricaa mTliani Sida produqti,
erovnuli simdidre, saSualo suladobrivi Semosavali da sxva) ver
CaiTvlebian ekonomikuri zrdis da adamianis ganviTarebis adekvatur
maxasiaTeblebad. tradiciuli maxasiaTeblebis gamoyeneba pasuxis gareSe
tovebs kiTxvas: ratom izrdeba bevr qveyanaSi umuSevroba, siRaribe,
uwignuroba, daavadebebi, damnaSaveoba da sxva negatiuri faqtorebi.
saboloo jamSi, cxovrebis xarisxis kategoria SeiZleba daviyvanoT
Semdeg xuT integralur Tvisebamde, romlebic Seadgenen mosaxleobis
cxovelqmedebis uzrunvelyofis garemosa da sistemas.
1. mosaxleobis “xarisxi”, romelic integrirebas ukeTebs mis iseT
Tvisebebs, rogoricaa reproduqciis unari (Sobadoba, sikvdilianoba,
avadoba, invalidoba, sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba da a.S.),
ojaxis Seqmnisa da SenarCunebis unari (qorwineba, ganqorwineba),
ganaTlebis da kvalifikaciis done (ganaTlebuli mosaxleobis wili
Sesabamis asakobriv jgufebSi, ganaTlebis miRweuli done da a.S.).
2. mosaxleobis keTildReoba da cxovrebis pirobebi akumulirebas
ukeTeben kerZo Tvisebebs, asaxaven mosaxleobis materialuri da
socialuri (maT Soris sulieri) moTxovnilebebis dakmayofilebis
xarisxss. keTildReobis materialur aspeqts axasiaTeben mosaxleobis
Semosavlebis, mimdinare moxmarebis da danazogis maCveneblebi (realuri
Semosavlebis sidide, maTi ganawileba gamoyenebis mimarTulebiT
mosaxleobis sxvadasxva socialur-ekonomikur jgufebSi, mosaxleobis
samomxmareblo xarjebis struqtura, saojaxo meurneobebSi xangrZlivi
gamoyenebis samomxmareblo saqonlis arseboba, qonebis da faseulobebis
dagroveba da sxva), aseve iseTi makroekonomikuri maCveneblebi,
rogoricaa mSp erT sul mosaxleze, saojaxo meurneobebis faqtiuri
moxmareba, samomxmareblo fasebis indeqsi, umuSevrobis da siRaribis
doneebi. cneba “cxovrebis pirobebi” gulisxmobs sacxovrebeli pirobebis
daxasiaTebas, mosaxleobis uzrunvelyofas jandacvis, ganaTlebis,
73
kulturis, infrastruqturis da komunikaciebis sferoebSi, Tavisufali
drois gamoyenebas, socialur da geografiul mobilurobas da a.S.
3. socialuri usafrTxoeba (an socialuri sferos xarisxi), asaxavs
Sromis pirobebs, socialur uzrunvelyofas da socialur dacvas,
fizikur da sakuTrebis usafrTxoebas.
4. garemo pirobebis xarisxi (an ekologiuri niSis xarisxi)
akumulirebas ukeTebs monacemebs sahaero sivrcisa da wylis
dabinZurebis, niadagis Tvisebis, biologiuri mravalferovnebis donis da
a.S. Sesaxeb.
5. bunebriv-klimatur pirobebs axasiaTebs klimaturi pirobebi, fors-
maJoruli situaciebis sixSire da specifika.
bolo dros meti dro eTmoba ufro konkretul sakiTxebs: cxovrebis
xarisxis ekonomikuri kategoriis Semadgenel elementebs, maT dajgufebas
calkeul komponentebad, maTi gazomvis meTodebs, aseve mosaxleobis
cxovrebis xarisxis amsaxveli integraluri modelebis agebas.
saqarTveloSi, cxovrebis xarisxis SesafasebisTvis mniSvnelovan
moTxovnas instrumentarisadmi warmoadgens misi Sesabamisoba analitikur
amocanebTan, romelTa amoxsnac xdeba misi praqtikuli gamoyenebis
safuZvelze. aseTi instrumentari aucilebelia mmarTveli organoebis
mier Sesabamisi regionaluri ekonomikuri da socialuri politikis
SemuSavebisTvis, romelic mimarTulia gansakuTrebiT mwvave regionaluri
disproporciebis likvidaciaze da qveyanaSi mosaxleobis cxovrebis
xarisxis mixedviT regionebis diferenciaciis TandaTanobiT Semcirebaze.
praqtikuli moTxovnilebebi moiTxoven instrumentaris damuSavebas,
romelic saSualebas mogvcems adekvaturad SevafasoT da SevapirispiroT
mosaxleobis cxovrebis xarisxi saqarTvelos regionebSi, davakvirdeT
dinamikas, CavataroT am sferoSi pozitiuri da negatiuri cvlilebebis
faqtorialuri analizi. saqarTveloSi mosaxleobis cxovrebis xarisxis
SepirispirebiTi analizis Catareba dafuZnebulia Semdegi ZiriTadi
amocanebis amoxsnaze:
mosaxleobis cxovrebis xarisxis Camoyalibebuli donis mixedviT
saqarTvelos subieqtebis reitinguli jgufebis ageba. es
saSualebas mogvcems SevafasoT regionTaSorisi diferenciaciis
done mosaxleobis cxovrebis xarisxis mixedviT, gamovavlinoT
74
“kritikuli” regionebis jgufi da cxovrebis pirobebis xarisxis
mixedviT lideruli poziciebis mqone regionebis jgufi;
regionebis mosaxleobis cxovrebis xarisxis faqtorialuri
analizis Catareba. ama Tu im regionis ufro maRal an ufro dabal
reitingul jgufSi moxvedris ganmapirobebeli mizezebis gamovlena
saSualebas mogvcems adekvaturi zomebi miviRoT socialur-
ekonomikur regionalur politikasTan mimarTebaSi, raTa
uzrunvelvyoT mosaxleobis cxovrebis donis zogadi zrda;
saangariSo periodSi qveynis da misi regionebis mosaxleobis
cxovrebis xarisxSi momxdari pozitiuri da negatiuri cvlilebebis
gamovlena. analizis mocemuli aspeqti (misi faqtoruli
Semadgenelis CaTvliT) saSualebas mogvcems SevafasoT socialur-
ekonomikuri politikis zomebis Sedegianoba, ganviTarebis
miznebisken moZraobis xasiaTi.
cxovrebis xarisxis integraluri Tvisebebis Tanmimdevruli
ierarqiuli dekompozicia saSualebas gvaZlevs “CamovideT” Sesabamisi
maxasiaTeblebis nakrebamde, romlebic SeiZleba warmodgenili iyvnen
standartuli statistikuri maCveneblebiT.
im SemTxvevaSi, Tu ganvixilavT cxovrebis xarisxis aspeqtebis da
qveaspeqtebis Semadgenel nawilebs, SeiZleba gamovyoT asze meti maTTvis
damaxasiaTebeli maCvenebeli. gamoyenebadi statistikuri maCveneblebis
Semadgenloba ganisazRvreba cxovrebis xarisxis kvlevis mixedviT.
informaciuli uzrunvelyofis sisrulis principi moiTxovs iseTi
maxasiaTeblebis gamoyenebas, romlebic uzrunvelyofen mimdinare
socialur-ekonomikuri procesebis mdgomareobis yovelmxriv aRweras.
,,qvemoT moyvanilia socialur-ekonomikuri maCveneblebis sistemis
ZiriTadi komponentebi, romlebic tradiciulad gamoiyenebian cxovrebis
xarisxis kompleqsur analizSi.
1. jandacva:
sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba dabadebisas (wlebSi);
axalSobilTa sikvdilianobis koeficienti (1000 dabadebulze);
bavSvTa sikvdilianobis koeficienti (5 wlamde asakis, 1000
dabadebulze);
75
mosaxleoba sicocxlis mosalodneli xangrZlivobiT 60 wlamde (%-
Si mosaxleobis saerTo raodenobidan);
dedaTa sikvdilianobis koeficienti (100 000 cocxlad Sobilze);
dabadebisas sxeulis dabali masis mqone axalSobilTa wili
(100 cocxlad Sobilze);
erT wlamde asakis bavSvebis wili sruli imunizaciiT:
tuberkulozze acrilebi (%-Si), wiTelaze acrilebi (%-Si);
SidsiT daavadebis SemTxvevebis ricxvi (100 000 adamianze);
tuberkuloziT daavadebis SemTxvevebis ricxvi (100 000 adamianze);
malariiT daavadebis SemTxvevebis ricxvi (100 000 adamianze);
invalidebis raodenoba (%-Si mosaxleobis saerTo raodenobidan);
anemiiT Sepyrobili orsuli qalebis wili (%-Si);
erT mozrdilze moweuli sigaretebis raodenoba (bazuri weli =
100);
eqimTa raodenoba (100 000 adamianze);
meddebis raodenoba (100 000 adamianze).
2. ganaTleba:
zrdasruli mosaxleobis wera-kiTxvis codnis done (%-Si);
yvela donis saswavlo dawesebulebaSi CaricxulTa maCvenebeli:
_ dawyebiTi skola (%-Si Sesabamisi asakobrivi jgufidan);
_ saSualo skola (%-Si Sesabamisi asakobrivi jgufidan);
ganaTlebaze xarjebis wili:
_ %-Si mSp-dan;
_ %-Si mTliani saxelmwifo xarjebis moculobidan;
_ dawyebiTi da saSualo (%-Si ganaTlebis yvela donidan);
_ umaRlesi (%-Si ganaTlebis yvela donidan);
3. demografiuli tendenciebi:
mosaxleobis saerTo raodenoba (mln. adamiani);
mosaxleobis raodenobis zrdis wliuri tempebi (%-Si);
qalaqis mosaxleoba (%-Si mosaxleobis saerTo raodenobidan);
demografiuli datvirTvis koeficienti (%-Si);
76
65 wlis da ufrosi asakis mosaxleobis wili (%-Si mosaxleobis
saerTo raodenobidan);
fertilurobis saerTo koeficienti.
4. dasaqmeba:
umuSevarTa ricxvi (aTas. adamiani);
umuSevrobis saerTo done (%-Si);
gaxangrZlivebuli umuSevrobis gavrcelebis done (%-Si
umuSevrobis saerTo donidan; qalebi, mamakacebi);
muSakebi, romlebic iZulebulni arian imuSaon arasruli samuSao
dRe (%-Si muSa Zalebis saerTo ricvidan);
umuSevrobis daxmarebaze xarjebi (%-Si saxelmwifo xarjebis
saerTo moculobidan).
5. sasursaTo usafrTxoeba da kveba:
erT sul mosaxleze kaloriebis moxmarebis yoveldRiuri norma;
erT sul mosaxleze cilebis moxmarebis yoveldRiuri norma:
_ saerTo raodenoba (gramebSi);
_ cvlileba (%-Si);
erT sul mosaxleze cximebis moxmarebis yoveldRiuri norma:
_ saerTo raodenoba (gramebSi);
_ cvlileba (%-Si);
erT sul mosaxleze sasursaTo produqciis warmoebis indeqsi
(sabaziso weli = 100);
sasursaTo produqciis importis wili (%-Si saqonlis importis
moculobidan);
marcvleulobiT sasursaTo daxmarebis moculoba (aTas. m/t);
sursaTis moxmareba (%-Si saerTo piradi moxmarebis moculobidan).
6. damnaSaveoba:
patimrebi (100 000 adamianze);
arasrulwlovani patimrebi (%-Si patimrebis saerTo ricxvidan);
winaswarganzraxuli mkvlelobebi (100 000 adamianze);
narkotikebTan dakavSirebuli danaSaulebebi (100 000 adamianze);
daregistrirebuli gaupatiurobebis raodenoba.
77
7. stresi:
TviTmkvlelobebi (100 000 adamianze);
ganqorwinebebi (%-Si qorwinebebis raodenobidan);
20 wlamde asakis dedebSi mSobiarobebis ricxvi (%-si);
stiqiuri ubedurebebis Sedegad daRupuli an dazaralebuli
mosaxleoba (aTas.);
ltolvilebi:
_ saxiznav qveyanaSi (aTas.);
_ warmoSobis qveyanaSi (aTas.);
8. garemo pirobebis xarisxi:
erT sul mosaxleze Sida ganaxlebadi wylis resursebi (kub. m.
weliwadSi);
mtknari wylis yovelwliuri aReba:
_ %-Si wylis resursebis moculobidan;
_ erT sul mosaxleze (kub. m.);
tyis masivis Semcirebis saSualo yovelwliuri tempi (%-Si);
CO2 gamoyofis moculoba:
_ sul (mln. m/t);
_ gamoyofis msoflio wili (%-Si);
_ erT sul mosaxleze (m/t);
SO2 gamoyofis moculoba erT sul mosaxleze (kg-Si).” (nazarovi
2002:616)
cxovrebis xarisxis Sefasebis dros yuradsaRebi monacemebis didi
raodenoba erTis mxriv da adamianis mwiri unari ganazogados
sxvadasxvagvari informaciis nakrebebi meores mxriv, gvaiZulebs
gamoviyenoT cxovrebis xarisxis integraluri maCveneblebi. maTi
SemuSaveba warmoadgens socialuri statistikis umniSvnelovanes amocanas
da saSualebas iZleva gamovlindes da SemuSaves diferenciaciis
Semcirebis mimarTulebebi.
dasaSvebia cxovrebis xarisxis ganmazogadebeli maCveneblis
integraciis sxvadasxva xarisxi – statistikurad registrirebuli
saangariSo maCveneblebidan, romelTac gaaCniaT “sinTezuri” xasiaTi
(sicocxlis saSualo xangrZlivoba, saSualo xarjebi erT sul
78
mosaxleze, umuSevrobis da damnaSaveobis doneebi da a.S.), umaRlesi
donis integralur indikatoramde, romelic sinTezs ukeTebs sakuTar
TavSi mosaxleobis cxovrebis xarisxis yvela ZiriTad aspeqtebs.
cxovrebis xarisxis integraluri indikatori warmoadgens garkveuli
saxis Sefasebebis nakrebs, romelic SeiZleba warmodgenili iyos
saangariSo statistikuri monacemebis sxvadasxva kombinaciebis da zog
SemTxvevaSi Sesabamisi saeqsperto daskvnebis saxiT.
cxovrebis xarisxis integraluri indikatoris agebisas, mis saboloo
absolutur mniSvnelobaze gavlenas iqoniebs sami ZiriTadi faqtori:
a) bazis SerCeva SepirispirebisTvis;
b) saangariSo statistikuri maCveneblebis amonakrebi, romelTa
safuZvelze unda iqnas formirebuli cxovrebis xarisxis
integraluri indikatori;
g) cxovrebis xarisxis krebsiT maxasiaTebelSi calkeuli kerZo
maxasiaTeblebis integraciis xerxis SerCeva (modelis saxe, misi
mudmivi maxasiaTeblebi).
1. bazis SerCeva SepirispirebisTvis. integraluri indikatorebis
Taviseburebas warmoadgens is, rom maTi absoluturi mniSvnelobis
adekvaturi aRqma SesaZlebelia mxolod Sepirispirebis gziT Sesabamis
kriteriumTan. amasTan dakavSirebiT cxovrebis xarisxis integraluri
indikatoris agebisas principul sakiTxs warmoadgens
SepirispirebisaTvis bazis SerCeva. cxovrebis xarisxis Sefasebisadmi
midgomebis konkretizaciis mcdelobebisas mkveTrad gamoiyofa Semdegi
midgomebi, romlebic dafuZnebulia:
a) cxovrebis xarisxis, rogorc adamianis normatiuli
moTxovnilebebis dakmayofilebis donis, ganmartebaze;
b) adamianis moTxovnilebebis dakmayofilebis miRebuli
maxasiaTeblebis piradi survilebis donesTan Sesabamisobis
xarisxis Sefasebze;
g) cxovrebis xarisxis Sefasebaze, rogorc cxovrebis xarisxis
saukeTeso maxasiaTeblebis miRwevis doneze;
d) cxovrebis xarisxis mimdinare maxasiaTeblebis gadaxris xarisxis
Sefasebaze wliur Sesabamis maxasiaTeblebTan.
79
2. saangariSo statistikuri maCveneblebis amonakrebi. sxvadasxva
maCveneblebs Soris arsebobs uamravi parametric, romlebsac axasiaTebs
garkveuli urTierTkavSiri. amonakrebis agebisas Tavi unda avaciloT im
monacemTa CarTvas, romelTa Soris arsebobs xazovani damokidebuleba,
e.i. gaaCniaT multikolinearuli kavSiri. es aucilebelia cxovrebis
xarisxis saboloo Sefasebis agebisas faqtorebis gavlenis angariSSi
“jeradobis” aRmofxvrisTvis. maCveneblebis amonakrebis agebis zogadi
principebis formulireba SesaZlebelia Semdegi saxiT:
amonakrebSi CarTuli maCveneblebis azrobrivi Sinaarsi unda
Seesabamebodes amosaxsneli amocanis miznobriv daniSnulebas;
amonakrebi unda iyos sakmaod kompaqturi da masSi unda moipovebodes
cxovrebis xarisxis mniSvnelovani aspeqtebis maxasiaTebeli
maCveneblebi;
amonakrebis maCveneblebs Soris ar unda arsebobdes
multikolinearuli kavSiri;
cxovrebis pirobebis “pirdapiri” damaxasiaTebeli statistikuri
saangariSo maCveneblebis ararsebobis SemTxvevaSi, dasaSvebia
“analogebis” CarTva, romelTa mixedviTac SesaZlebelia
“arapirdapiri” gziT SevafasoT am pirobebis gavlena adamianze;
Tuki xorcieldeba konkretuli wlis cxovrebis xarisxis Sefaseba,
amonakrebis SemadgenlobaSi ar unda iyos maCveneblebi-analogebi,
romlebic asaxaven adreul periodSi dagrovebul “efeqtebs”.
3. integraciis xerxis amorCeva. samecniero literaturaSi ganixileba
cxovrebis xarisxis integraluri maCveneblebis konstruirebis sxvadasxva
winadadeba. mkvlevarebi iyeneben sxvadasxva modelur midgomebs,
SemadgenlobiT da ricxobrivad gansxvavebul maCveneblebs. magaliTad,
umartivesi modeli gulisxmobs yvela Semadgeneli komponentis qulebis
Sejamebas. ufro rTuli modelebi gulisxmoben Sewonil Sefasebas,
romelic iTvaliswinebs adamianisTvis cxovrebis xarisxis sxvadasxva
maxasiaTeblebis mniSvnelobas.
cxovrebis xarisxis funqciis modelirebisas erT-erT mniSvnelovan
sakiTxs warmoadgens modelis woniTi komponentis SerCeva. yvela
konkretuli adamianisTvis sxvadasxva maCveneblis mniSvneloba arsebiTad
diferencirebulia, amitomac maTi gaerTianebisas gardauvalia
80
TviTnebobis elementebi. sayuradReboa ganisazRvros maTi saSualo
mniSvneloba adamianisTvis drois mocemul momentSi sociologiur
gamokiTxvebsa da sxva arapirdapir informaciaze dayrdnobiT. amasTanave,
aucilebelia winaswar miusadagoT cxovrebis donis kerZo maCveneblebi
erTian skalas.
sul ufro did aRiarebas poulobs mosaxleobis mier miRweuli
cxovrebis donis Sefaseba misi faqtiuri maCveneblebis SepirispirebiT
normatiul maCveneblebTan, e.i. materialuri keTildReobiT da
sxvadasxvagvari momsaxurebiT mosaxleobis moTxovnilebebis
dakmayofilebis xarisxis mixedviT. mosaxleobis cxovrebis xarisxis
ganmazogadebeli maCveneblis gamoangariSebis eseTi varianti warmoadgens
cxovrebis donis kerZo maCveneblebis saSualo Sewonil sidides,
romelic gamoxatavs materialuri keTildReobis da momsaxurebis
faqtiuri moxmarebis Sefardebas, jgufebis da saxeobebis mixedviT
saSualod erT adamianze, am moxmarebis normebTan.
Tumca, cxovrebis xarisxis koncefcia gacilebiT ufro Rrma da
mdidaria, vidre es SeiZleba gamosaxos nebismierma integralurma
maCvenebelma, adamianis ganviTarebis sferoSi progresis
monitoringisTvis aucilebelia maqsimalurad martivi instrumenti.
miuxedavad imisa, rom socialuri maCveneblebis sistemaSi misi mravali
nairsaxeobaa warmodgenili, cxovrebis xarisxis koncefcia ufro farTod
ganisazRvreba. ase magaliTad, skandinaviuri qveynebis erovnuli
statistikis samsaxurebis programaSi muSavdeba ara marto oficialuri
socialuri maCveneblebi, aramed statistikuri monacemebis ufro msxvili
warmonaqmni saerTo saxelwodebiT “cxovrebis pirobebi”. saangariSo
makroekonomikuri maCveneblebis paralelurad, cxovrebis xarisxi
ganisazRvreba calkeuli pirebis miswrafebebis, aRqmisa da
dakmayofilebis donis gaTvaliswinebiT. aRniSnuli informaciis mopoveba
xdeba mosaxleobis specialuri SerCeviTi Seswavlis safuZvelze. amgvari
midgoma xazs usvams Sedegis (magaliTad janmrTelobis mdgomareoba)
monacemebis upirates mniSvnelobas danaxarjebis (magaliTad: eqimebisa Tu
sawolebis raodenoba saavadmyofoebSi) monacemebTan SedarebiT, radganac
Sedegobrivi maCvenebeli uSualod miuTiTebs keTildReobaze, xolo
81
danaxarjebisa ki mxolod iribi maCvenebelia sasurveli Sedegis
misaRwevaze.
amdagvari midgoma warmoadgens gamokvlevis axal da mudmivad
ganviTarebad sferos da obieqturi Sefasebis aucilebel danamats
kompleqsuri analizis Catarebis mizniT, romelic dafuZnebulia
xarisxobrivi da raodenobrivi maCveneblebis urTierTdamokidebulebaze.
obieqturi (an raodenobrivi) Sefaseba, rogorc wesi dafuZnebulia
maCveneblebze, romlebic miuTiTeben arsebuli sayofacxovrebo
resursebis doneze. subieqturi (xarisxobrivi) maCveneblebi ZiriTadad
metyveleben cxovrebis pirobebis yvela komponentze moTxovnilebis
dakmayofilebis xelmisawvdomobis xarisxze. .miuxedavad imisa, rom
amdagvari Sefasebis gakeTeba sirTuleebTan aris dakavSirebuli, maTi
mniSvneloba gansakuTrebiT didia qveynebSi, romlebic imyofebian
ganviTarebis gardamaval periodSi.
subieqturi Sefasebebis Seswavlas, rogorc wesi, awarmoeben
damoukidebeli samecniero-kvleviTi organizaciebi. amdagvari kvlevis
Sedegad miRebuli informacia, erTis mxriv, gvexmareba latenturi
faqtorebis gamovlenaSi (risi gamovlenac da Seswavlac calke
SeuZlebelia), xolo meores mxriv SeiZleba gamoyenebul iqnas axali
niuansebis (da axali socialuri maCveneblebis) identificirebisTvis
“adreuli gafrTxilebis sistemis” saxiT.
cxovrebis xarisxisa da pirobebis Seswavlisas ZiriTad elementebs
warmoadgenen: Tanabari SesaZleblobebi, socialuri gamonaklisebi,
riskis faqtori da siRaribis lokalizacia, jandacvis sistemis
adekvaturi xelmisawvdomoba, ganaTleba da socialuri dacva. cxovrebis
pirobebis standartizirebuli da ukve garkveulwilad SeTanxmebuli
statistika gavsazRvravs maCvenebelTa erTobliobas, romlebsac gaaCniaT
Semdegi maxasiaTeblebi:
keTildReobis koncefciis sruli moculobiT mocva, raSic Sedis
fuladi da arafuladi aspeqtebi;
mravalprofiliani da amavdroulad lakonuri maCveneblebis
sistemis arseboba yvela ZiriTad socialur sferoSi (jandacva,
ganaTleba, sacxovrebeli, transporti, usafrTxoeba da sxv.);
82
cxovrebis xarisxis (ramodenime socialuri sferos farglebSi)
reprezentatiuri ZiriTadi maCveneblebis erTdrouli gazomva
mosaxleobis sqesobriv-asakobrivi Semadgenlobis maCveneblebTan,
saojaxo meurneobebis tipebTan, socialur-ekonomikur jgufebTan,
regionebTan da arakeTilsaimedo pirobebSi myofi mosaxleobis
jgufebTan erTobliobaSi.
cxovrebis pirobebis maCveneblebis arseboba mikrodoneze, e.i.
calkeuli moqalaqis an saojaxo meurneobis doneze.
cxovrebis xarisxis socialuri kvlevis statistikur erTeulebs
warmoadgens jgufebad agregirebuli calkeuli moqalaqeebi da saojaxo
meurneobebi. aseTi monacemebis arsebobis SemTxvevaSi SesaZlebelia
kvlevis warmoeba mTliani mosaxleobis, socialuri jgufebisa da
sxvadasxva Semosavlebis mqone mosaxleobis mimarT. cxovrebis pirobebis
Sefasebisas umniSvnelovanes rols asrulebs saojaxo meurneobebisa da
calkeuli pirovnebebis Sesawavla.
cxovrebis pirobebis Seswavla warmoadgens integrirebul process,
romelic moicavs mraval Temas. kvlevis programis daniSnulebas
warmoadgens keTildReobisa da misi ganawilebis kompleqsuri
maCveneblebis miReba, raSic Sedis fuladi aspeqtebi, socialuri
samsaxurebis xelmisawvdomoba da maTi gamoyenebis xarisxi. aseve maTi
saSualebiT SesaZlebelia ekonomikuri pirobebisa da saxelmwifo
programebis cvlilebis SemTxvevaSi saojaxo meurneobebis reaqciis
gansazRvra. kvlevasTan dakavSirebuli kiTxvarebi moicavs mraval
sferos, magram ZiriTadad mimarTulia jandacvis, ganaTlebis, kvebisa da
fertilurobis Seswavlaze.
kvlevis meTodologia mizanmimarTulia ara marto problemis
gamovlenaze, aramed misi gadaWris saSualebebis mopovebaze.
saqarTveloSi siRaribis zRvars gadalaxuli mosaxleobis odenobis,
maTi adgilmdebarebisa (sacxovreblis) da saqmianobis sferos gamovlena
aris kvlevis mxolod erTi nawili. siRaribesTan brZolisaTvis efeqturi
gadawyvetilebebis SemuSavebisaTvis aucilebelia misi gamomwvevi
mizezebis Seswavla. mniSnvelovania is faqti, Tu ra zegavlenas axdens
83
mosaxleobis Semosavlebis diferenciaciaze, siRaribis struqturasa da
dinamikaze saxelmwifo politikis cvlileba.
mosaxleobis cxovrebis pirobebis kvleva iwarmoeba Semdegi pirobebis
dacviT:
1. sakmarisi sizustiT gansazRvra:
RaribTa raodenoba;
materialuri sargeblis ganawileba;
cvalebadi maCveneblebi, romlebic asaxaven moqalaqeebis an
saojaxo meurneobebis mdgomareobas. magaliTad, dasaqmebulTa
procentuli maCvenebeli, SimSilis procentuli maCvenebeli da
moxmarebis saSualo done.
2. daxasiaTeba an analizi:
sxvadasxva socialur-ekonomikuri jgufebis maxasiaTeblebis;
saxelmwifos mier warmodgenili momsaxurebis (samedicino
momsaxureba, ganaTleba, wyliT momarageba, eleqtromomarageba,
satransporto qseli da sxv.) xelmisawvdomoba an gamoyenebis done;
msxvil saxelmwifo programebSi monawileoba;
gadasaxadebisa da dotaciebis gadanawileba yvelaze xSirad
moxmarebaSi myof saqonlis jgufebze.
3. damatebiTi monacemebi, rogorc wesi, aucilebelia:
programis realizaciis Sedegad ganxorcielebuli zemoqmedebis
Sefaseba;
programis efeqturobis Sefaseba gaweuli xarjebis Sefasebis
safuZvelze.
mosaxleobis cxovrebis pirobebis Seswavlis programaSi saorientacio
maCveneblebia:
1. ganaTleba: ganaTlebis miRweuli done; miRebuli profesiuli
momzadeba; dausrulebeli ganaTleba; asaki saskolo ganaTlebis
miRebisas; momzadeba, uSualod dakavSirebuli samuSaosTan;
araprofesiuli ganaTleba; ucxo enebis codna; zedmeti an arasakmarisi
kvalifikacia (igulisxmeba im samuSaos mimarT, romelsac asrulebs
pirovneba konkretul momentSi).
84
2. socialuri da geografiuli mobiluroba: mSoblebis
ganaTlebis done; mSoblebis socialur-ekonomikuri jgufi; monacemebi
mSobelTa erovnebis (moqalaqeobis) Sesaxeb; swavla-ganaTleba da muSaoba
sxva regionebsa da saxelmwifoebSi.
3. dasaqmeba: ekonomikuri aqtiuroba (samuSaos arseboba,
damatebiTi dasaqmebis wyaroebi, samuSaos dakargvis riski, umuSevrad
yofna); samuSao pirobebi (samuSao kviris xangrZlivoba, arasruli
samuSao dro wlis ganmavlobaSi, arasruli samuSao dros mizezebi,
arastandartuli samuSao grafiki, samuSao, romelic iwvevs fizikur
[fsiqikur] gadaRlilobas, dakmayofileba samsaxuriT, SemoqmedebiTi
midgoma samuSaosadmi).
4. Semosavlebi: Semosavlis done da struqtura saojaxo
meurneobaze gadaangariSebiT; piradi Semosavali samuSaodan; saaTobrivi
Semosavali samuSaodan; ojaxSi arsebul wevrTa Soris xelfasis mqone
pirebis gamoyofa; problemebi, dakavSirebuli mimdinare xarjebis
gawevasTan; regularuli yovelTviuri danazogi; erTi wlis manZilze
gamomuSavebuli wminda aqtivebis gamoyofa; Semosavlebis odenobiT
dakmayofilebis done.
5. moxmareba: xarjebi dakavSirebulebi kvebasTan, sacxovrebel
adgilTan (da komunalur momsaxurebasTan) da bavSTa aRzrdasTan
dakavSirebuli; sayofacxovrebo teqnikis, masmediis, sakomunikacio
mowyobilobebis, dasvenebisaTvis saWiro mowyobilobisa da transportis
xelmisawvdomoba.
6. sacxovrebeli pirobebi: sacxovrebeli adgilis tipi (sakuTari
Tu qiriT aRebuli uZravi qoneba, komunaluri [gamocalkevebuli], bina
[sakuTari saxli], sxva sacxovrebeli adgilis xelmisawvdomoba);
sacxovrebeli farTi; zogadi keTilmowyobilobis arseboba; sxvadasxva
momsaxurebis siaxlove (uaxloesi sasursaTo maRazia, safosto
ganyofileba, saavadmyofo (poliklinika)).
7. satransporto resursebi: uaxloesi samarSruto transportis
gaCereba (sarkinigzo sadguri), avtomanqanis arseboba, samsaxurSi
mgzavrobis regularuli saaTebi.
8. janmrTeloba: xangrZlivi an SezRuduli Sromisunarianoba;
sxeulis masis indeqsi (simaRle, wona); gadaadgilebasTan dakavSirebuli
85
siZneleebi; janmrTelobis mdgomareobis subieqturi Sefaseba; moweva;
jandacvis samsaxurebSi vizitebis sixSire; janmrTelobis profilaqtika;
medikamentebis miRebis sixSire.
9. dasveneba: gazeTebis kiTxva da kulturul RonisZiebebze
daswreba; regularuli sportuli varjiSebi; anazRaurebadi saSvebulebo
dReebis raodenoba wlis ganmavlobaSi; Svebulebis gatareba qalaqgareT
da sazRvargareT.
10. socialuri kontaqtebi: ojaxis wevrebis Semadgenloba; erTad
cxovrebis xangrZlivoba; martoxelobis xangrZlivoba; mezoblebTan,
megobrebTan, mSoblebTan, SvilebTan da naTesavebTan Sexvedrebis
sixSire; saqvelmoqmedo aqciebSi regularuli monawileoba.
11. sazogadoebriv cxovrebaSi monawileoba: ukanasknel erovnul
da adgilobriv arCevnebSi monawileoba; profkavSirSi, politikur
partiaSi, saeklesio (religiur) organizaciasa da sxva organizaciebSi
wevroba.
12. usafrTxoeba: sakuTari usafrTxoebis SiSi; dazaralebulebi
qurdobis, fizikuri Zaladobisa Tu muqarisagan.
maCvenebelTa CamonaTvalidan naTlad Cans, rom mosaxleobis
sayofacxovrebo pirobebis Semswavleli kiTxvarebi moicavs iseT Temebs,
romlebic warmoadgens specializirebuli Seswavlis obieqtebs, maT
Soris iseT gavrcelebulsa da cnobils, rogoric aris dasaqmebisa da
saojaxo meurneobebis biujetebis sakiTxis Seswavla.
gansxvaveba mdgomareobs imaSi, rom informacia raime konkretuli Temis
Sesaxeb, romelic moipoveba cxovrebis pirobebis kompleqsuri Seswavlis
programiT, ufro zedapirulia, vidre specializirebuli Seswavlis
dros. miuxedavaT amisa, vinaidan cxovrebis pirobebis kvlevis procesSi
grovdeba informacia keTildReobis mravali aspeqtis Sesaxeb, es
kvlevebi gvaZleven ara marto Sekvecili saxiT informacias
keTildReobis mravali aspeqtis Taobaze, aramed gvaZleven saSualebas
SeviswavloT sxvadasxva faqtorebis urTierTqmedeba.
aRniSnul maCvenebelTagan zogierTi specialuri gamokvlevebis
Catarebas moiTxovs, rac garkveul xarjebTanaa dakavSirebuli,
samagierod miRebuli monacemebis safuZvelze ukeT iqneba Seswavlili
86
saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis pirobebi, rac cxovrebis donisa da
misi diferenciaciis ganmsazRvrelia.
saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis xarisxisa da pirobebis Sesaxeb
informaciul wyaros angariSgebisa da specialurad organizebuli
statistikuri gakvirvebis Sedegad miRebuli informacia warmoadgens.
cxovrebis xarisxisa da pirobebis maCvenebelTa Seswavla mosaxleobis
demografiuli maCveneblebiT iwyeba.
saqarTvelos mosaxleobis ricxovnoba, bolo wlebSi, dinamikaSi zrdis
tendenciiT xasiaTdeba (diagrama2.1.1.): 2010 wels mosaxleobis ricxovnoba
4436.4 aT kacs Seadgenda, rac 2009 wlis Sesabamis maCvenebelze 51 aT,
kaciT metia (zrdis tempi 101.2%-s Seadgens), 2005 wlis maCvenebelze _ 114.9
aT. kaciT metia (zrdis tempi 102.7%-s Seadgens), samagierod naklebia 1989
wlis Sesabamis maCvenebelze 964.4 aT. kaciT.
diagrama 2.1.1.
wyaro, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
bolo wlebSi zrdis tendenciiT xasiaTdeba cocxlad dabadebulTa
raodenoba, rac mosaxleobis raodenobis zrdis faqtors warmoadgens.
2009 wels cocxlad dabadebulTa raodenoba 63377 bavSviT ganisazRvra,
rac 2005 welTan SedarebiT 16865 bavSviT (matebis tempi _ 36.4%), xolo
2000 welTan SedarebiT _ 14577-iT metia (matebis tempi _ 29.9%).
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
1990 w
1992 w
1994 w
1996 w
1998 w
2000 w
2002 w
2004 w
2006 w
2008 w
2010 w
mosaxleobis ricxovnoba
mosaxleobis ricxovnoba
87
Sobadobis done saqarTveloSi 1990 wels 92.8 aT kacs warmoadgenda,
xolo 2009 wels _ 63.4 aTass. Sesabamisad, dabadebulTa raodenoba
Semcirda 29.4 aT. kaciT. mosaxleobis yovel 1000 kacze Sobadobis
maCvenebeli 1990 wlisaTvis 17.1 Seadgenda, xolo 2009 wlisaTvis ki _ 14.4.
es ki 19 wlis ganmavlobaSi Sobadobis mkveTr klebaze migviTiTebs
(diagrama 2.1.2). bolo 4-5 wlis ganmavlobaSi Sobadobis done mkveTrad
gaizarda. dabadebulTa ricxovnobis mateba mosaxleobis maRali
cxovrebis doniTa da damakmayofilebeli cxovrebis pirobebiT unda
aixsnas, Tumca aq mniSvnelovania ara zemoT aRniSnuli kriteriumebi,
aramed qorwinebis maRali maCvenebeli (2009 wels qorwinebaTa ricxvi
Seadgenda 31.8 aTass, rac 2008 welTan SedarebiT 0.4 aTasiT metia, 2005
welTan SedarebiT 13.8 aTasiT, 2000 welTan SedarebiT _ 18.9aTasiT, xolo
naklebia 1990 welTan SedarebiT 5.0 aTasiT naklebia.) da
mravalSvilianobis mateba, rasac ufro religiuri sawyisebi aqvs
safuZvlad dadebuli, vidre ekonomikuri.
1990 wlis monacemebiT bunebrivi mateba 42.1 aT. kacs Seadgenda, 2003
wels igi 0.1-is toli iyo, 2006 wels _ 5.5, xolo 2009 wels _ 16.8 aT.
kaciT ganisazRvra.
diagrama 2.1.2.
wyaro, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1985 weli
1994 weli
1999 weli
2004 weli
2009 weli
saqarTvelos mosaxleobis Sobadoba da mokvdaoba (aT. kaci)
dabadebulTa raodenoba
gardacvlilTa raodenoba
88
qorwinebis ricxvis zrdasTan erTad katastrofulad gaizarda
ganqorwinebaTa ricxvi. misma raodenobam 2009 wels Seadgina 4.0 aTasi,
rac 2005 wlis maCvenebelTan SedarebiT 2-jer metia, xolo wina wlis
maCvenebelTan SedarebiT ki _ 2.1 aTasi kaciT meti.
sicocxlis xangrZlivobam bolo xuTi welia sagrZnoblad moimata
(diagrama2.1.3). Tu saSualod 71.4 wels cocxlobda saqarTvelos moqalaqe
1990 wels, 2005 wels sicocxlis xangrZlivoba 2.6 wliT gaizarda, 2007
wels _ 75.1 weli Seadgina, xolo 2009 wlisTvis sicocxlis
xangrZlivobis maCvenebeli Semcirda da 73.6 weli Seadgina, amasTan,
qalebis sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba 77.7 welia, mamakacebis ki
_ 69.2 weli.
diagrama 2.1.3.
wyaro, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
izrdeba sapensio asakis mosaxleobis ricxovnoba da sicocxlis
saSualo xangrZlivoba. yovelive gavlenas axdens sazogadoebrivi
cxovrebis rogorc socialur, aseve ekonomikur sferoze.
saqarTvelos mosaxleobis sacxovrisis 2007 wlis monacemebi
metyvelebs imaze, rom mosaxleobis 40 % cxovrobs 1960 _ 1979 wlebSi
aSenebul saxlebsa Tu binebSi, 22.8 % _ 1980 _ 1983 wels agebulSi da
mxolod mosaxleobis 0.8 % cxovrobs 2000 wlis Semdeg agebul
60
62
64
66
68
70
72
74
76
78
1980 w 1985 w 1990 w 1995 w 2000 w 2005 w 2009 w
sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba dabadebisas
mamakacebi
qalebi
89
sacxovrisSi (diagrama 2.1.4.). rac aseve mosaxleobis SesaZleblobebis
arqonaze miuTiTebs SeiZinos axali sacxovrisi.
diagrama 2.1.4.
wyaro, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
mosaxleobis cxovrebis pirobebis Seswavlis programaSi
mniSvnelovania misi ganaTlebis done. saqarTvelos mosaxleobis mxolod
0.1% iyo ganaTlebis gareSe 2006 wlis monacemebiT, xolo 2007 wels igi
gaizarda da 0.4 % Seadgina, rac aseve mosaxleobis mZime socialuri
pirobebiT aixsneba ( saswavlo nivTebisa da pirveladi moxmarebis
sagnebis SesaZenad Tanxis uqonlobis, aseve maRali swavlis safasurisa
da a. S ) 2009-2010 saswavlo wels 2001-2002 saswavlo welTan SedarebiT
moswavleTa da studentTa ricxovnoba, mosaxleobis 10000 kacze
gadaangariSebiT, zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebSi Semcirda 178
kaciT, xolo umaRles saganmanaTleblo dawesebulebebSi 102 kaciT
(diagrama 2.1.5.).
ar vici 8%
1921w-1940w 8%
1941w-1979w 54%
1980w-1995w 28%
1995wlidan 2%
mosaxleobis ganawileba sacxovrisis aSenebis periodis mixedviT
90
diagrama 2.1.5.
wyaro, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis raodenoba ( ekonomikurad aqtiuri
– piri, romelic muSaobs an sTavazobs Tavis Sromas im saqonlisa da
momsaxurebis sawarmoeblad, romlebic gaerTianebuli erebis
organizaciis (gaeros) erovnuli angariSebis sistemaSi erovnuli
produqtis gansazRvris CarCoebSi xvdeba. ) 2010 wels 1944.9 aTas kacs
Seadgenda, rac 105.9 aTasi kaciT naklebia 2003 wlis, xolo 27.9 aT. kaciT
naklebia 1998 wlis Sesabamis maCveneblebze. m. S. dasaqmebulTa
raodenoba 2010 wels 2003 welTan SedarebiT 10.3%-iT, 1998 welTan
SedarebiT ki _ 5.8% Semcirda, aqedan TviTdasaqmebulTa raodenoba 1989
welTan mimarTebaSi ki _ 2%-iT izrdeba (diagrama2.1.6.).
636 614.7 643.3 624.5
28.8 17 2.4 140.8 112.1 93.6 102.7 0.496 0.786 1.588 2.986
2006w 2007w 2008w 2009w
moswavleTa, studentTa da doqtorantTa raodenoba (aT. kaci)
moswavleTa ricxovnoba zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebSi
moswavleTa ricxovnoba saSualo profesiul saganmanaTleblo dawesebulebebSi
studentTa ricxovnoba umaRles saganmanaTleblo dawesebulebebSi
aspirantebis (doqtorantebis) raodenoba
91
diagrama 2.1.6.
wyaro, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
zrdis tendenciiT xasiaTdeba umuSevrobis done, 2010 wels igi 16.3%-iT
ganisazRvra, rac metia 1998 wlTan SedarebiT 3.9%-iT, 2003 welTan ki _
4.8%-iT. Sesabamisad klebulobs dasaqmebis done 2010 wels 1998 welTan
mimarTebaSi _ 3.5%-iT, 2003 welTan ki _ 4.8%-iT.
dasaqmebulTa yvelaze meti wili modis vaWrobis, avtomobilebis,
sayofacxovrebo nawarmisa da piradi moxmarebis sagnebis remontis
sferoSi dasaqmebulebze _ 17.3%, damamuSavebel mrewvelobaSi
momuSaveebze _ 17.1%, jandacvisa da socialuri sferos muSakebze _ 13.8%,
transportisa da kavSirgabmulobis sferoSi dasaqmebulebze _ 13.3% da
mSeneblobaze momuSaveebze _ 11.2 %.
Tu gadavxedavT saqarTvelos SinameurneobaTa Semosavlebs
struqturul WrilSi, davinaxavT, rom izrdeba fuladi Semosavlebsa da
transfertebis moculoba 2010 wels ( Semosavlebis mTliani moculobis
70.5 % uWiravs ) 2008 welTan SedarebiT 27.2%-iT. misi moculobis zrda
ganpirobebulia daqiravebuli Sromidan Semosavlebis zrdis safuZvelze,
romelic mTliani Semosavlebis 31.4%-s Seadgens da gazrdilia 2008 wlis
maCvenebelTan SedarebiT 0.5%-iT. dinamikaSi zrdis tendenciiT
xasiaTdeba Semosavlebi miRebuli pensiebis, stipendiebisa da
0 500 1000 1500 2000 2500
2004 weli
2006 weli
2008 weli
2010 weli
2004 weli 2006 weli 2008 weli 2010 weli
dasaqmebuli 1783.3 1747.3 1601.9 1628.1
umuSevari 257.6 274.5 315.8 316.9
ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis ganawileba (aT. kaci)
92
daxmarebebis saxiT, romelic 2008 welTan SedarebiT igi izrdeba 32.1 %-
iT. Semosavlebi aseve izrdeba axloblebisagan miRebuli fulis
(izrdeba 2008 welTan SedarebiT 56.1 %-iT) niadagze. samagierod,
umniSvnelo zrdas ganicdis mosaxleobis Semosavlebi TviTdasaqmebidan,
romelic mTliani Semosavlebis 8.6%-s Seadgens da 5.9%-iT metia 2008
wlis Sesabamis maCvenebelze (diagrama2.1.7.).
diagrama 2.1.7.
wyaro, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
Sinameurneobebis saSualoTviuri xarjebis struqturaSi yvelaze metad
sWarbobs sursaTze, sasmelsa da Tambaqoze gaweuli danaxarjebi,
romelic mTliani xarjebis 69.9%-s Seadgens ; aseve mosaxleobis
xarjebis stuqturaSi didi xvedriTi wiliT gamoirCeva saTbobsa da
eleqtroenergiaze gaweuli danaxarjebi _ 8.2 %, xarjebi transportze _
7.1 %, jandacvaze _ 6.9 % da a. S. qonebis SeZenaze gaweuli danaxarjebi
ki xarjebis struqturaSi mxolod 3.6%-s Seadgens, Tumca igi wina
periodis Sesabamis maCvenebelTan SedarebiT 4-jer gaizarda
(diagrama2.1.8.). Tu gaviTvaliswinebT imas, rom mosaxleobis Semosavlebi
2008 weli 2009 weli 2010 weli
45.3 50.2
56.1
14.4 15 15.3 8.3 7.9 10.5
0.9 1.2 1.9
17.2 20.2 22.8
5.3 5.9 6.9 11.8 13.6
18.5
saSualo Tviuri fuladi Semosavlebi da transfertebi erT sulze
(lari)
daqiravebuli Sromidan
TviTdasaqmebidan
soflis meurneobis produqciis gayidvidan
qonebidan
pensiebi, stipendiebi, daxmarebebi
ucxoeTidan miRebuli gzavnilebi
axloblebisagan miRebuli fuli
93
dinamikaSi izrdeba, maSin ratom ar klebulobs danaxarjebis wili
pirveladi moxmarebis sagnebsa da sakvebze da ratom ar izrdeba
danaxarjebis wili fufunebis sagnebsa da qonebaze ( e. engelis kanonis
Tanaxmad) mosaxleobis Semosavlebi ki izrdeba, magram laris
msyidvelobiTunarianoba klebulobs da mosaxleobis dabal da saSulo
fenas ar ZaluZs miRebuli SemosavliT mTlianad daikmayofilos
moTxovnileba, pirvel rigSi, swored pirveladi moTxovnilebis da ara
fufunebis sagnebze.
diagrama 2.1.8.
wyaro, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
200 laramde Semosavlebis mqone Sinameurneobebis samomxmareblo
fulad xarjebSi sursaTze, sasmelsa da Tambaqoze gaweuli
danaxarjebis xvedriTi wili Seadgens 56.3%-s ; 200-dan 400 laramde
2008 weli 2009 weli 2010 weli
48.8 45.6 46.2
4.8 4 3.8 3.6 4.2
10.4 12.8 11.2 12.7 12.6 13
10.8 10.8 11.4
3.7 4.5 4.4
10.7 10.5
17.2
saSualo Tviuri samomxmareblo xarjebi erTsulze
(lari)
sursaTze, sasmelze, Tambaqos nawarmze
tansacmelsa da fexsacmelze
saojaxo moxmarebis saqonelze
janmrTelobis dacvaze
saTbobsa da eleqtroenergiaze
transportze
ganaTleba, kulturasa da dasvenebaze
sxva samomxmareblo xarjebze
94
Semosavlis mqone Sinameurneobebis _ 53.2%-s ; 400-dan 600 laramde _
46.6%-s ; 600-dan 800 laramde 43.2%-s ; 800-dan 1000 laramde _ 40.1%-s ;
1000-dan 2000 laramde _ 34.5%-s; xolo 2000 larze meti Semosavlis mqone
Sinameurneobebi ki mxolod 25.2%-s xarjaven sursaTis, sasmelisa da
Tambaqos nawarmis SesaZenad, gansxvavebiT dabalSemosavliani
Sinameurneobisagan, romlebic mTliani xarjebis TiTqmis naxevars
iyeneben sakvebis SesaZenad. aRniSnuli sxvaoba mosaxleobis cxovrebis
pirobebisa da donis mZlavr diferenciaciaze metyvelebs.
mosaxleobis Semosavlebis struqturaSi kvebis produqtebsa da
pirveladi moxmarebis sagnebsa Tu momsaxurebaze gaweuli danaxarjebis
xvedriTi wilis zrda mosaxleobis rTul cxovrebis pirobebze
miuTiTebs, rac cxovrebis donis daqveiTebiTaa ganpirobebuli.
cxovrebis xarisxisa da pirobebis Seswavlisas gasaTvaliswinebelia
mosaxleobis janmrTelobis ara mxolod mdgomareoba, aramed, Tu ra
xarjebs eweva mosaxleoba sakuTari janmrTelobis dasacavavad. 2009
wels pirveladi diagnoziT registrirebuli daavadebebis 1169.5 aTasi
SemTxveva dafiqsirda, rac 2004 welTan SedarebiT 88.3%-iT, 0-14 wlamde
asakis bavSvebSi ki _ 66.1%-iT meti. aiv-iT inficirebisa da SidsiT
daavadebis SemTxvevaTa ricxvma 2009 wels 2004 welTan SedarebiT
TiTqmis 4_jer moimata. aRniSnul periodebSi, aseva gaizarda
tuberkulioziT daavadebis axali SemTxvevebi 10.8%-iT, pirveladi
saswrafo daxmareba ki gaewia 4-jer met avadmyofs. moyvanili
monacemebidan gamomdinare SeiZleba davaskvnaT, rom janmrTelobis mxriv
qveyanaSi arasaxarbielo mdgomareobaa (izrdeba eqimebTan mimarTvis
ricxvi diagrama2.1.9.), rac aisaxeba adamianTa Sromisunarianobaze,
mosaxleobis mier jandacvaze gaweuli wilis sidideze da sxva.
95
diagrama 2.1.9.
wyaro, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
erTi Sinameurneobis mier gaweuli saSualoTviuri xarjebis
struqturaSi, janmrTelobis dacvaze gaweuli danaxarjebi dinamikaSi
izrdeba. 2010 wels erTi Sinameurneoba jandacvaze TveSi saSualod 40.7
lars xarjavs, rac 3-jer metia 2004 welTan (15.3 lari) SedarebiT.
mosaxleobis damakmayofilebel cxovrebis xarisxsa da pirobebs misi
usafrTxo cxovrebac ganapirobebs. registrirebuli danaSaulebis
raodenoba dinamikaSi klebulobs 2010 wels samarTaldarRvevebma
Seadgina 34739 erTeuli (2005 welTan SedarebiT Semcirda 19.7%-iT) m.S.
arasrulwlovanTa mier Cadenili danaSauli 543 (2005 welTan SedarebiT
Semcirda 58.9%-iT), mZime danaSauli 9987 (2005 welTan SedarebiT
Semcirda 58.9%-iT) erTeuliT ganisazRvra (diagrama2.1.10.).
0
2000
4000
6000
8000
10000
2003 weli
2004 weli
2005 weli
2006 weli
2007 weli
2008 weli 2009
weli
6677.6 7583.9 7738.7 8081.7
6961.8 7530.1 7073.7
eqimebTan mimarTvebis ricxvi (aTasi)
96
diagrama 2.1.10.
wyaro, saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
monacemebis analizis safuZvelze SeiZleba gamovitanoT Sesabamisi
daskvna, rom saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis xarisxi da pirobebi
sakmaod mZimea da diferencirebuli. Tumca aqve aRsaniSnavia isic, rom
qveyanSi tardeba socialuri dacvis RonisZiebani. yvela civilizebuli
saxelmwifo valdebulia daicvas Tavisi moqalaqeebi ekonomikuri da
socialuri gaWirvebisagan. yovelive ki damokidebulia Sesabamisi
programebis dafinansebisagan, romelic ganisazRvreba ekonomikis
SesaZleblobebiT.
0
20000
40000
60000
80000
2005 weli 2006 weli
2007 weli 2008 weli
2009 weli 2010 weli
2005 weli
2006 weli
2007 weli
2008 weli
2009 weli
2010 weli
danaSaulTa raodenoba 43266 62283 54746 44644 35949 34739
registrirebuli sisxlis samarTlis danaSauli
97
2.2 adamianis potencialuri ganviTarebis
indeqsi
mosaxleobis cxovrebis donis Sesaswavlad gamoiyeneba gaeros
eqspertebis mier rekomendirebuli sainformacio ekonomikuri
maCveneblebi. ,,es maCveneblebia: erovnuli Semosavali an mTliani Sida
produqti mosaxleobis erT sulze, socialuri momsaxurebis raodenoba
da saxeebi, mosaxleobis simWidrove, kavSirgabmulobis saSualebebi,
beWdviTi sityva da sxva. aRniSnul maCvenebelTagan SeiZleba gamovyoT
zogadi da kerZo indikatorebi. zogads SeiZleba mivakuTvnoT: mTliani
Sida produqti an mTliani erovnuli Semosavali mosaxleobis erT
sulze; cxovrebis Rirebulebis indeqsi; mosaxleobis myidvelobiTi
unarianobis indeqsi da mosaxleobis potencialuri ganviTarebis indeqsi.
xolo kerZo maCveneblebia saSualo Semosavlebi, saSualo xelfasi,
kvebis produqtebis moxmareba, saSualo danaxarjebi da sxva. zogadi
maCveneblebi saSualebas gvaZlevs zogadad davaxasiaTod mosaxleobis
cxovrebis done mTeli qveynis an misi calkeuli regionebis mixedviT,
xolo kerZo maCveneblebi calkeuli indikatorebis meSveobiT axasiaTeben
cxovrebis donis ama Tu im mxares.’’ (gabiZaSvili 2008:161)
mTliani Sida produqti, romelic sabazro fasebSi gamosaxuli qveynis
mocemul teritoriaze warmoebuli produqciisa da momsaxurebis
Rirebulebaa Sualeduri moxmarebis gareSe anu damatebiT RirebulebaTa
jami mosaxleobis erT sulze zogadad farTod gamoiyeneba mosaxleobis
cxovrebis donis analizisas. saqarTveloSi mTliani Sida produqtis
moculoba erT sul mosaxleze Seadgendgens 2005 wels _ 2689.1 lars,
2006 wels _ 3133.1 lars, 2007 wels _ 3866.9 lars, xolo 2008 wels _
44352.9 lars, 2009 wels _ 4101.3 lars, 2010 wels ki _ 4686.5 lars. (wyaro,
saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri)
2010 wels mSp-s moculoba erT sul mosaxleze wina welTan
SedarebiT14.3%-iT gaizarda, 2005 welTan mimarTebaSi ki _ 74.3%-iT.
saSualo absolituri mateba, romelic gaiangariSeba formuliT, tolia :
98
= 499 laris
sadac,
cxovrebis Rirebulebis indeqsi gaiangariSeba samomxmareblo fasebis
harmoniuli indeqsiT:
I =
sadac aris samomxmareblo saqonlisa da momsaxurebis fizikuri
moculoba saangariSo periodisaTvis;
_ samomxmareblo saqonlis an momsaxurebis erTeulis
sabazro fasi an tarifia saangariSo periodisaTvis;
i _ calkeuli saxis samomxmareblo saqonlis fasis an
momsaxurebis tarifis individualuri indeqsia, romelic dviCvenebs
fasebis cvlilebas saangariSo periodSi sabaziso periodTan SedarebiT.
samomxmareblo saqonelSi gaerTianebulia ori jgufis saqoneli:
sasursaTo da arasasursaTo. xolo momsaxurebaSi Seitaneba
satransporto, sabinao_komunaluri, jandacvis, ganaTlebis da sxva saxis
momsaxurebani.
samomxmareblo fasebis indeqsi Semdegi dinamikuri mwkrivebis saxiTaa
warmodgenili:
cxrili 2.2.1.
2005 2006 2007 2008 2009 2010
საშუალო წლიური წინა წლის საშუალო
წლიურთან
108.2 109.2 109.2 110.0 101.7 107.1
დეკემბერი წინა წლის დეკემბერთან 106.2 108.8 111.0 105.5 103.0 111.2
Sinaarsobrivad indeqsi gansazRvravs cxovrebis Rirebulebis
gaZvirebas an gaiafebas. rogorc vxedavT, cxovreba 2010 wels wina
99
welTan SedarebiT 7.1%-iT gaZvirda, xolo dekemberSi wina 2009 wlis
dekemberTan mimarTebaSi _ 11,2%-iT.
mosaxleobis msyidvelobiTi unarianobis indeqsi samomxmareblo
fasebis indeqsis Sebrunebuli sididea:
I =
misi Sinaarsi imaSi gamoixateba, Tu ra raodenobiT meti, Tu naklebi
saqoneli da momsaxureba SeuZlia SeiZinos mosaxleobam saangariSo
periodSi fulis imave raodenobiT rac sabaziso periodSi hqonda. e.i
mosaxleobas erTi da imave fulis odenobiT, 2010 wels 2009 welTan
SedarebiT SeuZlia SeiZinos 0.9%-iT naklebi saqoneli da momsaxureba.
mosaxleobis cxovrebis xarisxis damaxasiaTebel integraluri
Sefasebebis gamoyenebis naTel magaliTs warmoadgens “adamianuri
potencialuri ganviTarebis indeqsi”, romelic SemuSavebuli da
gamoqveynebuli iqna 1990 wlidan gaeros ganviTarebis programis
yovelwliur moxsenebebSi adamianis ganviTarebis Sesaxeb (Human
Development Report, UNDP).
pirvel moxsenebaSi samecniero sivrceSi Seyvanil iqna kategoria
“adamianuri ganviTareba”, romelic aRiqmeba ara mxolod rogorc
adamianebis Semosavlebis uzrunvelyofa, aramed maTi janmrTelobis,
ganaTlebis, sacxovrebeli aris, qmedebis da sityvis Tavisuflebis, aseve
sxva socialur-ekonomikuri pirobebis ganviTarebis uzrunvelyofa.
moxsenebaSi SemoTavazebuli iyo aseve sazomi – “adamianuri ganviTarebis
indeqsi” (agi), romelSic erToblivad aisaxeba sicocxlis xangrZlivoba,
zrdasruli mosaxleobis ganaTlebulobis done da misi Semosavlebi.
SemdgomSi ganxorcielebuli iqna meTodologiis gaRrmaveba “adamianuri
potencialis myari ganviTarebis” mimarTulebiT. SemoTavazebuli iqna
gamoangariSebis dazustebuli meqanizmi – “adamianuri potencialis
ganviTarebis indeqsi”, aseve adamianuri potencialis ganviTarebis
sferoSi sxvadasxva aspeqtebis gansazRvris mizniT, SemoTavazebul iqna
mTeli rigi kompleqsuri maCveneblebisa.
100
erovnuli monacemebi adamianuri potencialis ganviTarebis sferoSi,
dezagregirebulebi regionebis, genderuli niSnis, eTnikuri jgufebis an
soflisa da qalaqis raionebis mixedviT, metyveleben mniSvnelovani
sxvaobebis arsebobis Sesaxeb calkeuli qveynebis SigniT.
1995 wlis moxsenebaSi adamianis ganviTarebis Sesaxeb SemoTavazebuli
iqna ganviTarebis indeqsi genderuli faqtoris gaTvaliswinebiT da
qalebis SesaZleblobebis gafarToebis maCvenebeli. mocemuli erToblivi
maCveneblebi asaxaven adamianis ganviTarebis sferoSi genderul
disproporciebs.Y ganviTarebis indeqsi genderuli faqtoris
gaTvaliswinebiT - yuradRebas aqcevs adamianis bazisuri ganviTarebis
sferoSi miRwevebs genderuli disproporciebis gaTvaliswinebiT, xolo
qalebis SesaZleblobebis gafarToebis maCvenebeli – saSualebas
gvaZlevs ganvsazRvroT genderuli uTanasworoba ekonomikuri da
politikuri SesaZleblobebis konteqstSi.
1997 wlis moxsenebaSi adamianis ganviTarebis Sesaxeb pirvelad iqna
SemoTavazebuli siRaribis koncefciis gansazRvreba da SemuSavebuli
iqna Sesabamisi erToblivi maCvenebeli – “mosaxleobis siRaribis
indeqsi”. Tuki ganviTarebis indeqsi genderuli faqtoris
gaTvaliswinebiT gvexmareba ganvsazRvroT miRwevebis saSualo done
adamianis ganviTarebis bazisuri aspeqtebis sferoSi, mosaxleobis
siRaribis indeqsi emsaxureba amave aspeqtebis konteqstSi gaWirvebis
maStabebis gansazRvras.
ganviTarebis indeqsi genderuli faqtoris gaTvaliswinebiT
dRegrZeloba codna Rirseuli
cxovrebis done
maCvenebeli sicocxlis
mosalodneli
xangrZlivoba
qalebsa da
mamakacebSi
zrdasruli
qalebisa da
mamakacebis
wera-kiTxvis
codnis done
Mmoswavle
qalebisa da
mamakacebis
erToblivi
wili
erT sul
mosaxleze mSp
Semosavali
koreqtirebuli
saxiT qalebisa da
mamakacebis
SromiTi
101
Semosavalis wilis
gaTvaliswinebiT,
yidviTi
SesaZleblobebis
pariteti aSS
dolarSi
indeqsi
aspeqtis
mixedviT
sicocxlis
mosalodneli
xangrZlivobis
indeqsi
qalebsa da
mamakacebSi
qalebisa da mamakacebis
miRweuli ganaTlebis donis
wili
qalebisa da
mamakacebis
koreqtirebuli
saxiT
Semosavlebis
indeqsi
Tanabarzom
ierad
ganawilebu
li indeqsi
sicocxlis
mosalodneli
xangrZlivobis
Tanabarzomier
ad
ganawilebuli
indeqsi
miRweuli ganaTlebis donis
Tanabarzomierad
ganawilebuli indeqsi
Semoswavlis
Tanabarzomierad
ganawilebuli
indeqsi
qalebis SesaZleblobebis gafarToebis maCvenebeli
politikur
cxovrebaSi
monawileoba
da
politikuri
gadawyvetile
bebis miRebis
uflebamosil
eba
monawileoba da
uflebamosilebani
gadawyvetilebebis miRebaSi
ekonomikur sferoSi
ekonomikuri
resursebis
gankargvis
uflebamosileb
ani
maCvenebeli saparlamento
Tanamdebobeb
administraciu
li da
specialistebis
a da teqnikuri
mSp erT sul
mosaxleze
102
is mqone
qalebisa da
mamakacebis
wili
mmarTveli
Tanamdebobebis
mqone qalebisa
da mamakacebis
wili
muSakebis
Tanamdebobebze
qalebisa da
mamakacebis
wili
qalebisa da
mamakacebis
SromiTi
Semosavalis
wilis
gaTvaliswinebi
T,
yidviTi
SesaZleblobebi
s pariteti aSS
dolarSi
ekvivalenturi
procenti
Tanabari
ganawilebisas
sakanonmdebl
o organoebis
warmomadgen
lobaSi
ekvivalentur
i procenti
Tanabari
ganawilebisa
s
ekonomikuri monawileobisTvis
ekvivalenturi procenti
Tanabari ganawilebisas
SemosavlisTvis
ekvivalenturi
procenti
Tanabari
ganawilebisas
cxovrebis donis mniSvnelovani indikatori _ adamianis potencialuri
ganviTarebis indeqsi gviCvenebs, Tu ramdenadaa adamiani mocemul
qveyanaSi sulierad amaRlebuli da maRalzneobrivi. ,,gaeros mecnier-
eqspertebis mier rekomendirebulia adamianis potencialuri ganviTarebis
indeqsis gaangariSeba, romelic asaxavs adamianis ganviTarebis sferoSi
sami ZiriTadi SesaZleblobis miRwevis dones, rogoricaa didxans
sicocxle, ganaTlebisa da codnis miReba da Rirseuli cxovrebis done.
adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsi moicavs cxovrebis donis
sam ZiriTad maCvenebels, esenia: mTliani Sida produqtis Rirebuleba
mosaxleobis erTsulze, sicocxlis saSualo xangrZlivoba da
ganaTlebis done. es maCveneblebi Tvisebrivad araerTgvarovani
103
indikatorebia da sxvadasxva zomis erTeulebSi gamoisaxeba. isini ar
xasiaTdebian multiplikaturobis da aditiurobis TvisebebiT. maTi
erTmaneTze gadamravleba da Sekreba ar SeiZleba. amitom, gaeros
eqspertebma mimarTes am maCvenebelTa normirebas, anu erTi zomis
erTeulebSi gamosaxvis meTods, statistikaSi farTod gamoyenebad
normirebuli gadaxris formulas:
t =
sadac t – normirebuli (standartizirebuli) gadaxraa;
- Sesaswavli niSnis faqtobrivi mniSvneloba;
- saSualo mniSvneloba;
- variaciis saSualo kvadratuli gadaxra.
eqspertebma es formula daudes safuZvlad mosaxleobis potencialuri
ganviTarebis indeqsis TiToeuli komponentis subindeqsis
gasaangariSeblad, sadac Secvlilia variantebis minimaluri
mniSvnelobiT, xolo variaciis saSualo kvadratuli gadaxra –
variaciis diapazoniT.
K =
sadac – uri maCveneblis faqtobrivi mniSvnelobaa mocemul
qveyanaSi;
– uri maCveneblis minimaluri mniSvnelobaa;
– uri maCveneblis maqsimaluri mniSvnelobaa.
Tu zemoT motanil maCveneblebs davalagebT Semdegi Tanmimdevrobis
mixedviT:
1. mTliani Sida produqti mosaxleobis erT sulze;
2. sicocxlis saSualo xangrZlivoba;
3. ganaTlebis done.
104
maSin iqneba mTliani Sida produqtis subindeqsi; - sicocxlis
saSualo xangrZlivobis subindeqsi; - ganaTlebis
subindeqsi.”(gabiZaSvili 2008:164)
gaeros eqspertebs SemuSavebuli aqvT TiToeuli maCveneblis
manimaluri da maqsimaluri mniSvnelobebis dadgenis rekomendaciebi. am
rekomendaciebiT mTliani Sida produqtis mimarT TveSi
gaTvaliswinebulia minimalur mniSvnelobad 100 aSS dolari, xolo
maqsimalur mniSvnelobad 5448 aSS dolari. maSasadame subindeqss Semdegi
saxe eqneba:
K1=
saqarTveloSi mTliani Sida produqtis moculoba erT sul mosaxleze
2008 wels Seadgenda 2921.1 aSS dolars, 2010 wels ki _ 2623.0 aSS dolars.
amitom mTliani Sida produqtis subindeqsi 2008 wlisaTvis tolia:
K1=
= 0,53
2010 wlisaTvis:
K1= 0,47
subindeqsi koreqtirebuli saxiT erT sul mosaxleze mTliani Sida
produqtis moculobis indeqsia.
dabadebisas sicocxlis saSualo xangrZlivobis mimarT maqsimalur
mniSvnelobad miCneulia 85 weli, xolo minimalur mniSvnelobad 25 weli,
maSin sicocxlis saSualo xangrZlivobis subindeqsi iqneba:
K2=
saqarTveloSi sicocxlis saSualo xangrZlivoba 2008 wlisaTvis 74.23
wels Seadgens, 2010 wlisaTvis _ 74.43 wels, amitom sicocxlis saSualo
xangrZlivobis subindeqsis mniSvneloba 2008 wlisaTvis ganisazRvreba
Semdegnairad:
K2=
= 0,82
105
2010 wlisaTvis:
K2= 0, 82
subindeqsi gansazRvravs sicocxlis mosalodnel xangrZlivobas.
ganaTlebis done naangariSevia ori maCvenebliT: wera_kiTxvis
ucodinarTa mqone mosaxleobis xvedriTi wili 15 da meti mozrdili
asakis mosaxleobisaTvis ( romlebsac eqspertTa azriT unda eWiroT
mTlian mosaxleobaSi 75% anu mTeli mosaxleobis ) da 24 wlamde
axalgazrdobis xvedriTi wili, romelic swavlobs dawyebiT, saSualo
da umaRles saswavleblebSi. ganaTlebis donis subindeqsi miiRebs saxes:
K3=
i1 +
i2
i1 _ 15 da meti asakis mosaxleobis xvedriTi wilia;
i2 _ 24 wlamde axalgazrdobis xvedriTi wilia mosaxleobis saerTo
ricxovnobaSi, romlebic swavloben dawyebiT, saSualo da umaRles
saswavleblebSi.
gaangariSebebis safuZvelze dadginda, rom saqarTveloSi 15 da meti
asakis wera-kiTxvis mcodneTa xvedriTi wili 2008 wlisaTvis 0,83-ia. anu
15 welze meti asakis mosaxleobis 83% wera-kiTxvis mcodnea. aseve
dadginda, rom 24 wlamde asakis saqarTvelos mosaxleobis 53% swavlobs
dawyebiT, saSulo da umaRles saswavleblebSi. maSin, ganaTlebis
miRwevis donis subindeqsi tolia:
K3=
0,83 +
0,53 = 0,73
2010 wlisaTvis:
K3= 0,6
ganxiluli subindeqsebis safuZvelze gaiangariSeba adamianis
potencialuri ganviTarebis sinTezuri, mTliani indeqsi:
K =
106
2008 wlisaTvis K = 0,69
2010 wlisaTvis K = 0,63
mosaxleobis potencialuri ganviTarebis indeqsis mniSvneloba meryeobs
0-dan 1-mde. 2010 wels 2008 welTan SedarebiT saqarTvelos mosaxleobis
potencialuri ganviTarebis done umniSvnelod klebulobs. misi
gamomwvevi faqtorebia:
erT sul mosaxleze mimdinare fasebSi mSp (aSS dolarebSi)
moculobis Semcireba;
moswavleTa raodenobis kleba, rac gamowveulia aRniSnul
asakobriv jgufebSi mosaxleobis ricxovnobis SemcirebiT. (2010
wels 2008 welTan SedarebiT zogadsaganmanaTleblo da profesiul
saganmanaTleblo dawesebilebebSi moswavleTa raodenoba 20,8
aTasi kaciT Semcirda.)
saqarTvelo, adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsis
mniSvnelobiT uaxlovdeba ukrainis, somxeTisa da ruseTis Sesabamis
mniSvnelobebs, uswrebs azerbaijansa da didad CamorCeba adamianis
potencialuri ganviTarebis donis mixedviT norvegias, romelic ukve
ramodenime welia gaerTianebuli erebis organizaciis mier gansazRvruli
sareitingo siis lideria.
107
2.3. saqarTvelos mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis
donis diferenciaciis statistikis Taviseburebani
sazogadoebis dayofa jgufebze (stratebze), e.i. socialuri
stratifikacia – obieqturi procesia, romelic gamoixateba saojaxo
meurneobebis an mosaxleobis erTgvarovani qveerTobliobebis
formirebiT. yvela maTgans gaaCnia Taviseburebebi samomxmareblo
saqcielSi, sxvadasxva SromiTi motivacia, orientacia sxvadasxva
socialur-ekonomikur da sulier Rirebulebebze da a.S. sazogadoebaSi
socialuri dayofis mTavar kriteriumebs, dafuZnebulebs sabazro
meurneobaze, warmoadgens Semosavlisa da sakuTrebis sidide.
vercerTma ekonomikurma sistemam ver SesZlo aRmoefxvra SemosavalTa
da simdidris uTanabroba. mbrZanebluri sistemis pirobebSic ki ssrk-s
xulisufleba iZulebuli iyo uari eTqva absolituri Tanasworobis
proncipebze da gadasuliyo Semosavlebis formirebis axal proncipze :
,,yvelasgan - unaris mixedviT, yvelas – moTxovnilebis Sesabamisad”,
radgan adamianebs gaaCniaT gansxvavebuli unari, maT Sromasac
Sesabamisad aqvs sxvadasxva fasi, rasac mohyveba araerTgvari Sromis
anazRaureba, anu gansxvaveba SemosavlebSi.
ssrk-Si mosaxleobis umetesi nawilis Semosavlebis done naklebad
gansxvavdeboda erTimeorisagan, magram uTanabroba mainc arsebobda.
mosaxleobis erT nawils SeeZlo SeeZina ufro meti Rirebulebis
moxmarebis sagnebi, vidre danarCens. saxelmwifo da partiuli aparatis
TanamSromlebs xelmZRvaneloba waaxalisebda xolme ,,arafuladi
SemosavlebiT“, anu deficituri saqonlis SeZenis uflebiT dabal
fasebad e.w ,,daxurul gamanawileblebSi” (sawyobebSi). yoveli amis Sedegi
iyo mkveTri, magram SeniRbuli gansxvaveba ojaxTa realur Semosavlebsa
da simdidres Soris.
socialuri dayofis ZiriTadi faqtorebi SeiZleba davajgufoT Semdegi
saxiT: demografiuli (meurneobis zoma, misi wevrebis sqesi da asaki,
dasaqmebulebze demografiuli datvirTva da a.S.); socialur-ekonomikuri
108
(Semosavlebis wyaroebi, saojaxo meurneobebis wevrebis ganaTleba da
dasaqmeba, sakuTreba da sxva); geografiuli (bunebriv-klimaturi
pirobebi, regionaluri ekonomikis da politikis Taviseburebani
Semosavlebis, dasaqmebis, Rirebulebis da sxva sferoebSi). am faqtorebis
urTierTqmedebis Sedegs warmoadgens mosaxleobis dayofa Semosavlebis
donis mixedviT.
mosaxleobis Semosavlebis statistikuri gansazRvris, maTi formirebis
kanonzomierebis gamovlenis, saojaxo meurneobebis biujetebis
safuZvelze gamoyenebis da ganawilebis gamokvlevebi dafuZnebulia
statistikuri dakvirvebis obieqtebis erTgvarovnebis principze. es
gansakuTrebiT mniSvnelovania sxvadasxva tipis saojaxo meurneobebs
Soris sxvaobis raodenobrivi SefasebisTvis.
socialuri dayofis statistikas safuZvlad udevs saojaxo
meurneobebis (mosaxleobis) ganawilebis statistikuri rigebis wyoba
Semosavlebis donis mixedviT. mocemuli statistikuri rigebi
warmoadgenen saojaxo meurneobebis biujetebis statistikis monacemebs,
ranJirebuls Semosavlebis donidan gamomdinare.
saojaxo meurneobebis erTgvarovani qvesaxeobebis gamoyofa sxvadasxva
kriteriumebiT (saojaxo meurneobis sidide da tipi, Semosavlebis da
moxmarebis doneebi da sxva) warmoadgens ZiriTad amocanas, romlis
gadawyvetac xdeba socialuri dayofis analizisas. rogorc wesi,
mosaxleobis socialuri diferenciaciis xarisxi ganisazRvreba rogorc
sxvaoba mTlianad saojaxo meurneobis an misi wevris Semosavlebis
monacemebSi. dayofis xarisxis Sefasebebi gansxvavdeba erTmaneTisgan
sxvadasxva Semosavlebis doniT saojaxo meurneobebis zomebs Soris
sxvaobis arsebobis gamo. saojaxo meurneobebis suladobrivi
Semosavlebis mixedviT diferenciaciis Sefasebebi mniSvnelovania im
faqtTan dakavSirebiT, rom ojaxis zogadi moTxovnilebebi bunebrivia
izrdeba mis gazrdasTan erTad, magram araproporciulad SedarebiTi
ekonomiis gamo, gansakuTrebiT xangrZlivi gamoyenebis saqonelsa da
sacxovreblis mimarT.
saojaxo meurneobebis (mosaxleobis) ganawileba saojaxo
meurneobebis saSualo suladobrivi Semosavlis donis mixedviT
109
warmoadgens materialuri keTildReobis donis mixedviT mosaxleobis
diferenciaciis mTavar damaxasiaTebel niSans.
,,XX saukunis 30-ian wlebSi frangma ekonomistma r. Jibram daamtkica,
rom ojaxebis da misi wevrebis ganawilebas Semosavlebis mixedviT
gaaCnia marjvenamxrivi asimetria da swordeba logariTmuli normaluri
ganawilebiT.
logariTmuli normaluri ganawileba (lognormaluri) – SemTxveviTi
sididis (x) ganawileba, romlis logariTmi (lnx) eqvemdebareba
ganawilebis normalur kanons. logonormaluri ganawilebisas adgili
aqvs simetriul ganawilebas logariTmuli variantebidan saSualo
ariTmetikulTan mimarTebaSi da ara variantebidan saSualo
ariTmetikulTan mimarTebaSi. mcire dispersiis dros lognormaluri
ganawileba axlosaa normalurTan.” (nazarovi 2002:606)
lognormaluri ganawileba ganisazRvreba ori parametriT:
Semosavlebis saSualo logariTmi (lnXo) da Semosavlebis logariTmis
saSualo kvadratuli gadaxra (σ) (sur 1)
y
x
sur. 1. lognormaluri ganawileba
110
lognormaluri ganawilebis funqcia gamoiTvleba Semdegi formuliT:
F(u) =
roca x ˃ 0
Semosavlebis donis mixedviT saojaxo meurneobebis (mosaxleobis)
ganawileba saSualebas gvaZlevs gamoviTvaloT deciluri (erTobliobas
anawevrebs aT intervalad) da kvintiluri (xuT intervalad, e.i. yovel
intervalSi dakvirvebas 20% erTeulze) intervalebi da Semosavlebis
doneebis da mosaxleobis raodenobis da maTSi saojaxo meurneobebis
mixedviT fiqsirebuli sazRvrebis intervalebi. mocemul SemTxvevaSi
ranJirebul erTobliobas warmoadgens saojaxo meurneobebis
erToblioba an mosaxleoba sxvadasxva Semosavlis doniT. analizis
sxvadasxva moTxovnilebisTvis SesaZlebelia saojaxo meurneobebis
erTobliobis Seswavla, romelic ranJirebulia saojaxo meurneobebis
saSualo Semosavlis doneze da saSualo suladobrivi Semosavlis
doneze. SesaZlebelia agreTve SeviswavloT saojaxo meurneobebis
wevrebis erToblioba, ranJirebuli saSualo suladobrivi Semosavlis
doneze an saojaxo meurneobis Semosavlis doneze.
,,sazogadoebaSi Semosavlebis ganawilebis xasiaTis ekonomikuri
analizisas farTod gamoiyeneba v.paretos ganawileba, romelic uCvenebs
mosaxleobis Semosavlebis ganawilebas mis jgufebs Soris maTi
sidididan gamomdinare (sur. 2.). v.paretom empiriuli saxiT miiRo
hiperbolebi, romlebic gamosaxulia formuliT:
y =
sadac a – minimaluri Semosavalia, A da d – dadebiTi parametrebi.
y
0 x
sur. 2. v.paretos ganawileba
111
X RerZze naCvenebia Semosavlebi, Y Y RerZze ki – saojaxo meurneobebis
an pirTa ricxvi, romlebsac gaaCniaT gansazRvruli sazRvris toli an
meti Semosavali (a).” (nazarovi 2002:607)
Semosavlebis donis diferenciaciis gasazomad gamoiyeneba lorencis
mrudi:
y
0 mosaxleoba x
naxazi asaxavs iseTi movlenebis moZraobas, rogoricaa mosaxleobis
gradacia jgufebis mixedviT da maT Soris Semosavlebis ganawileba.
simartivisaTvis da TvalsaCinoebisaTvis gamoiyofa mosaxleobis 5 jgufi,
romelTagan TiToeuli Seadgens 20%-s. mosaxleobis Semosavlebis jamic
pirobiTad iyofa iseTive procentul jgufebze. grafiki asaxavs, rom
Semosavlebis Tanabari ganawilebis dros mocemuli damokidebuleba
warmoadgens biseqtrisas, romelic asaxavs mxolod potencialur
SesaZleblobas. realurad Semosavlebi arasodes ar nawildeba Tanabrad.
realuri suraTi grafikulad gamoiyureba, rogorc qvemoT CaRunuli
xazi, rac niSnavs, rom mosaxleobis jgufebi ganlagebulia Semosavlebis
moculobis Sesabamisad. dabalSemosavliani mosaxleobis 40%-s SeuZlia
miiRos saerTo Semosavlis 20%. zeda jgufze ki modis mTeli
mosaxleobis Semosavlebis daaxloebiT 50%. biseqtrisidan mrudis
gadaxris sidide gviCvenebs Semosavlebis ganawilebis uTanabrobis dones.
faqtobrivi ganawilebis xazi _ lorencis mrudi miT ufro Sorsaa
ganlagebuli biseqtrisidan, rac metia mosaxleobis Semosavlebis
diferenciacia.
112
socialuri diferenciaciis gazomva xdeba ara mxolod saojaxo
meurneobebis (mosaxleobis) SefasebiT Semosavlebis donis mixedviT, aseve
fasdeba materialuri keTildReobis sxvadasxva donis saojaxo
meurneobebi (mosaxleoba) sxva parametrebiTac: saojaxo meurneobis tipi
da sidide, misi wevrebis daxasiaTeba (sqesi, asaki, dasaqmeba),
Semosavlebis da xarjebis struqtura da moculoba, kvebis produqtebis
moxmarebis done da sxva. es monacemebi gamoiTvleba saojaxo meurneobaze
an erT sulze deciluri, kvintiluri intervalebiT da Semosavlebis
donis fiqsirebuli sazRvrebis intervalebiT.
saqonelsa da momsaxurebaze fasebis Sesaxeb saojaxo meurneobebis
biujetebis kvlevis Sedegad miRebuli monacemebi, saSualebas gvaZlevs
SevafasoT materialuri keTildReobis sxvadasxva doniT saojaxo
meurneobebis jgufebis sayidlebis fasebis sxvaoba. es ki, Tavis mxriv,
saSualebas gvaZlevs gamoviTvaloT faqtiuri da normatiuli
samomxmareblo kalaTis Rirebuleba Semosavlis doniT gansxvavebul
saojaxo meurneobaSi.
dayofis xarisxis dasaxasiaTeblad xSirad gamoiyeneba mosaxleobis
yvelaze maRali Semosavlebis mqone 10%-is da mosaxleobis yvelaze
dabali Semosavlebis mqone 10%-is Semosavlebis maCvenebliT
Semosavlebis gadaWarbebis gansazRvra. am maCvenebels ewodeba fondebis
koeficienti da warmoadgens zeda da qveda decilebis farglebSi niSan-
Tvisebis saSualo maCveneblis damokidebulebas. fondebis koeficienti,
romelic gaTvlilia saojaxo meurneobebis (mosaxleobis) ganawilebis
monacemTa rigis mixedviT saojaxo meurneobis (meurneobis wevris)
Semosavlis saSualo monacemis doniT, uCvenebs Tu ramdenjer aRemateba
mosaxleobis yvelaze maRali Semosavlebis mqone 10%-is saSualo
suladobrivi Semosavali mosaxleobis yvelaze dabali Semosavlebis
mqone 10%-is Semosavalze. Semosavlebis Sepirispirebis garda, saojaxo
meurneobebis mocemul jgufebSi afaseben sxvaobas suladobis mixedviT
kvebis produqtebze, arasasursaTo saqonelsa da momsaxurebaze
moxmarebaSi, Semosavlebis da xarjebis struqturasa, saojaxo
meurneobebis saSualo sidides, maT Semadgenlobasa da sxva monacemebSi.
113
mocemul SemTxvevaSi fondebis koeficienti uCvenebs Tu rogor
gansxvavdeba saSualod moxmareba, xarjebi da a.S. mosaxleobis yvelaze
mdidar 10%-Si Sesabamisi monacemebiT yvelaze Raribebis 10%-Si.
gansxvaveba ekonomikurad metad da naklebad uzrunvelyofili
mosaxleobis cxovrebis doneTa Soris kontrastuli rCeba
maRalganviTarebuli sabazro ekonomikis qveynebSic. amJamad, mdidarTa
10%-is Semosavlebis moculoba naklebad uzrunvelyofili mosaxleobis
10%-is Semosavlebis moculobas aWarbebs TurqeTSi 16-jer, avstraliaSi,
axal zelandiasa da portugaliaSi 8_9-jer, amerikis SeerTebul
StatebSi, italiaSi, safrangeTSi, fineTsa da daniaSi _ saSualod 7-jer,
belgiaSi, iaponiaSi, niderlandebSi, did britaneTsa da espaneTSi ki 5_6-
jer.
saqarTveloSi mdidrebis bolo deciluri jgufis Semosavlebi, 2010
wlis winaswari monacemebiT, daaxloebiT 18-jer aWarbebs Raribebis
pirveli deciluri jgufis Sesabamis maCvenebels, rodesac 2006 wels
Tanafardoba decilur jgufebs Soris 14,6-s warmoadgenda. bolo
deciluri jgufis xarjebi 16_jer aRemateba pirveli deciluri jgufis
xarjebs. es imas niSnavs, rom jerjerobiT saqarTveloSi mosaxleobis
mdidari fenis warmomadgenelTa ekonomikuri mdgomareoba Seudareblad
didad gansxvavdeba da es sxvaoba matulobs RaribTa fenis
mdgomareobasTan SedarebiT. (wyaro: saqaraTvelos statistikis erovnuli
samsaxuri).
im faqtorTa ricxvs, romlebic xels uwyoben Semosavlebis
uTanabrobis maRal dones sabazro ekonomikis pirobebSi, miekuTvneba,
jer erTi, bunebrivi gansxvavebani adamianTa inteleqtualur, fizikur,
esTeTikur SesaZleblobebSi, rac sazogadoebis yvelaze ufro niWier
adamianebs saSualebas aZlevs miiRon yvelaze ufro maRalanazRaurebadi
samuSao, maSin rodesac sxva naklebunariani adamianebi ganwirulni arian
xeli mihyon saqmianobis araprestiJul saxeobebs. meore, adamianebi
arsebiTad gansxvavdebian erTmaneTisagan miRebuli ganaTlebis doniT. es
yovelTvis rodis aris maTi Tavisufali arCevanis Sedegi da iwvevs
114
SesaZleblobaTa dausabuTebel uTanabrobas anazRaurebis TvalsazrisiT.
Semosavlebis doneSi gansxvavebaTa mesame mizezia adamianTa sxvadasxva
profesiuli gemovnebebi da riskisadmi maTi mzadyofna. yvela adamiani
Tanxmdeba mZime, magram maRalanazRaurebian samuSaos, arc yvelaa mzad
ekonomikuri riskisaTvis. mag. sakuTari sawarmos gaxsnisaTvis, romelmac
SeiZleba mogeba moitanos. meoTxe, arsebobs SesaZleblobaTa
mniSvnelovani uTanabroba msxvili sakuTrebis mflobel pirebsa da im
pirebs Soris, romelTac igi saerTod ar gaaCniaT. Semosavlebis
uTanabroba SeiZleba gamowveuli iyos warmatebiT an xelsayreli
kavSirebis da politikuri zegavlenis arsebobiT.
sazogadoebaSi, gansakuTrebiT mis Ratak nawilSi, Semosavlebis
doferenciacia socialur daZabulobas iwvevs. saqarTveloSi
Semosavlebis mixedviT sazogadoebis pirveli mkveTri diferenciacia
damoukideblobis mopovebis pirvel wlebSi moxda, rodesac sabazro
ekonomikaze gadasvlas Tan daerTo samoqalaqo omi, hiperinflacia,
kriminaluri mdgomareoba, politikuri arastabiluroba. amave dros
mkveTrad daeca warmoebis done da gaWianurda ekonomikuri krizisidan
gamosvlis periodi. rasac socialuri uTanabrobis zrda mohyva Tan.
saqarTveloSi ekonomikur krizisTan erTad Rrmavdeba socialuri
krizisi, romelic pirvel rigSi gamoixateba mosaxleobis socialuri da
materialuri diferenciaciis gaRrmavebaSi.
saqarTveloSi arsebuli mdgomareoba cifrebSi Semdegnairad aisaxeba:
mosaxleobis daaxloebiT 10% siRatakis zRvars miRma imyofeba, Semdeg
modis RaribTa fena (40%), araRaribi anu saSualo fena (35%), da
SeZlebuli (15%).
sabazro ekonomikaze gadasvlis procesi mosaxleobis Semosavlebsa da
cxovrebis doneSi mniSvnelovan diferencias iwvevs. am SemTxvevaSi,
cxovrebis donis diferenciaciis gansazRvrisaTvis saWiroa iseTi
meTodis gamoyeneba, romelic saSualebas mogvcems gamovavlinoT
mosaxleobis sxvadasxva fenebs Soris gansxvaveba. xolo saSualo
maCveneblebi, mag. saSualo Semosavlebi, saSualo xelfasi da a.S. ver
asaxavs cxovrebis donis mixedviT mosaxleobis sxvadasxva fenaTa Soris
115
gansxvavebas da ver warmoadgens realur suraTs. amitom, mosaxleobis
calkeuli fenebisa da jgufebis mixedviT Semosavlebisa da danaxarjebis
gansxvavebis, anu diferenciaciis process, rac naTlad warmoadgens
RaribTa mdgomareobis suraTs, kargad axasiaTebs diferenciaciis
maCveneblebi. msoflio statistikur Teoriasa da praqtikaSi gamoiyeneba
iseTi maCveneblebi, rogoricaa Semosavlebisa da danaxarjebis galtonis,
lorencis koncentraciis, jinisa da sxva koeficientebi, romelTa
gaangariSeba efuZneba statistikis saxelmwifo departamentis monacemebs.
Tanamedrove statistikas sazogadoebSi mimdinare movlenebisa da
procesebis Sefasebis mravalmxrivi monacemebi moepoveba, magram
mosaxleobis socialur-ekonomikuri mdgomareobis daxasiaTeba ZiriTadad
Sinameurneobebis SerCeviTi kvlevebis meSveobiT xorcieldeba.
cxrili 2.3.1.
saqarTvelos Sinameurneobebis ganawileba saSualo Tviuri Semosavlebis
mixedviT* (%)
Qqalaqi sofeli sul qalaqi sofeli sul
2006 2007
100 laramde 17.0 13.6 15.3 12.5 14.1 13.3
101-300 lari 39.8 38.4 39.1 35.3 38.3 36.8
301-500 lari 20.9 24.3 22.6 22.7 23.5 23.1
501-1000 lari 16.6 19 17.8 20.6 19.4 20
1001-2000 lari 4.5 3.9 4.2 6.9 3.9 5.5
2001-5000 lari 1.1 0.8 0.9 1.7 0.7 1.2
5001 lari da meti 0.2 0.1 0.1 0.2 0.1 0.1
sul 100 100 100 100 100 100
116
cxrili 2.3.2
saqarTvelos Sinameurneobebis ganawileba saSualo Tviuri
Semosavlebis mixedviT* (%)
Semosavlebi 2008 2009 2010**
500 laramde 63,7 61,5 55,8
500-dan 1000 laramde 24,7 25,2 27,1
1000-dan 2000 laramde 9,1 10,5 12,9
2000 larze meti 2,5 2,8 4,2
* SemosavalSi igulisxmeba mTliani saxsrebi ** winaswari monacemebiT
rogorc vxedavT, mosaxleobis Semosavlebi diferencirebulia.
saqarTvelos mTliani mosaxleobis 13.3%-s, 2007 wlis monacemebiT, hqonda
101 laramde Semosavali, xolo 5000 larze met Semosavals Rebulobda
mosaxleobis 0.1%. struqturulad yvelaze meti wili 36.8% mosaxleobis
im nawilze modioda, romlis Semosavalic meryeobda 101-dan 300 laramde
da 23.1% ki 301-dan 500 laramde Semosavlebis mqone Sinameurneobebs
eWiraT. 2010 wels 2006 welTan SedarebiT 500 laramde Semosavlebis mqone
SinameurneobaTa raodenoba 1.4-jer Semcirda. amasTan, aRsaniSnavia, rom
maRalSemosavliani ojaxebis xvedriTi wili dinamikaSi izrdeba. 2007
wels 2006 welTan SedarebiT gaizarda 301 laridan 500 laramde
Semosavlebis mqone SinameurneobaTa xvedriTi wili 0.1%-iT, 501 laridan
1000 laramde _ 2.2%-iT, 1001 laridan 2000 laramde _1.3%-iT, 2001 laridan
5000 laramde 0.3%-iT. mxolod 5000 laris zemoT Semosavlebis mqone
pirTa xvedriTi wili darCa ucvleli _ 0.1%.
501-dan _ 1000 laramde (diagrama 2.3.1) Semosavlebis mqone
SinameurneobaTa xvedriTi wili SinameurneobaTa saerTo raodenobaSi
2010 wels 2006 welTan SedarebiT 9.3%-iT, 2007 welTan SedarebiT _ 7.1%-
iT, 2008 welTan SedarebiT _ 2.4%-iT, 2009 welTan SedarebiT ki _ 1.9%-iT
gaizarda; 1001-dan 2000 laramde Semosavlebis mqone SinameurneobaTa wili
2010 wels 2006 welTan mimarTebaSi _ 8.7%-iT, 2007 welTan SedarebiT _
7.4%-iT, 2008 welTan SedarebiT 3.8%-iT, 2009 welTan SedarebiT ki _ 2.4%-
117
iT gaizarda. 2010 wels 2006 welTan SedarebiT 1001-dan 2000 laramde
Semosavlebis mqone SinameurneobaTa raodenoba 3.1_jer gaizarda.
aseve zrdis tendenciiT xasiaTdeba 2000 laridan Semosavlebis mqone
SinameurneobaTa xvedriTi wili SinameurneobaTa saerTo moculobaSi
2010 wels 2006 welTan SedarebiT _ 3.2%-iT, 2007 welTan SedarebiT _
2.9%-iT, 2008 welTan SedarebiT _ 1.7%-iT, 2009 welTan SedarebiT ki _
1.4%-iT. e.i. 2010 wels 2000 lars zemoT Semosavlebis mqone
SinameurneobaTa xvedriTi wili 2006 welTan SedarebiT 4.2-jer gaizarda,
Tumca Sinameurneobebis saerTo raodenobaSi mxolod 4.2% uWiravs.
diagrama 2.3.1
Sinameurneobebis ganawileba saSualo Tviuri Semosavlebis mixedviT (%)
wyaro: saqaraTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
yovelive ki miuTiTebs mosaxleobis Semosavlebis zrdis xarjze misi
diferenciaciis SedarebiT Semcirebaze. amasTan, qalaqis mosaxleobis
Semosavlebis struqturaSi sWarbobs ufro maRali Semosavlebis mqone
mosaxleobis xvedriTi wili, vidre soflis mosaxleobaSi, rac
ukanasknelis duxWirul mdgomareobaze miuTiTebs, amitom diferenciacia
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
2006 weli 2007 weli 2008 weli 2009 weli 2010 weli
77.0% 73.2% 63.7% 61.50%
55.8%
17.8% 20.0%
24.7% 25.2% 27.1%
4.2% 5.5% 9.1% 10.5%
12.9%
1.0% 1.3% 2.5% 2.8% 4.2%
500 laramde 501-1000 laramde 1001-2000 laramde 2001 laris zeviT
118
sagrZnobia ara mxolod mTliani mosaxleobis Semosavlebis mxriv, aramed
soflisa da qalaqis mosaxleobis mixedviTac, razedac mowmobs
soflidan qalaqSi mosaxleobis migraciis maRali done.
mniSvnelovani diferenciaciaa Sromis anazRaurebis mxriv mosaxleobis
socialur fenebs Soris.
mosaxleobis cxovrebis donis diferenciacia ganisazRvreba deciluri
koeficientis meSveobiT, romelic gaiangariSeba mecxre rigis decilis
pirveli rigis decilTan TanafardobiT.
mosaxleobis mTliani moxmareba saSualod TveSi fuladi xarjebis
mixedviT decilur jgufebSi
(erT sulze)
cxrili 2.3.3.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2008 59.2 67.3 75.5 85.1 92.2 104.3 118.7 133.9 167.4 283.3
2009 55.7 68.3 75.7 82.2 90.2 101.0 116.3 136.2 170.7 277.6
2010 50.0 65.3 72.4 84.0 94.4 107.2 124.6 145.2 184.3 298.3
wyaro: saqaraTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
deciluri koeficienti 2008 wlisaTvis ganisazRvreba:
=
=2.8
2009 wlisaTvis -
2010 wlisaTvis - = 3.7
miRebuli maCvenebeli mosaxleobis fenebs Soris diferenciaciis maRal
donesa da dinamikaSi zrdaze metyvelebs.
mosaxleobis cxovrebis donis dawvrilebiTi analizi SeiZleba
vawarmooT mosaxleobis calkeuli fenebis Semosavlebisa da
danaxarjebis mixedviT.
119
mosaxleobis cxovrebis donis maCvenebelTa diferenciaciis xarisxi
SeiZleba gaviangariSoT diferenciaciis koeficientis meSveobiT:
Kdif=1 - 0.10
sadac, Kdif- maCvenebelTa diferenciaciis koeficientia anu
xarisxobrivi maCvenebeli;
- maCveneblis saerTo jamisadmi aTwiladobiT gamosaxuli I-uri
variantis nazardi jamia (amasTan pirvel variantad miCneulia 0)
zogjer mocemulia mosaxleobis deciluri da kvartiluri jgufebis
mixedviT Semosavlebi, danaxarjebi. aRniSnuli maCveneli deciluri
jgufebisaTvis gamoiyeneba.
saqarTvelos SinameurneobaTa kvlevis Sedegebis safuZvelze miRebuli
saSualo Tviuri fuladi xarjebi decilur jgufebSi 2007 wels Semdeg
suraTs gvaZlevs:
saqarTvelos mosaxleobis mTliani moxmareba
(saSualod TveSi, mln. lari)
cxrili 2.3.4.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 sul
samomxmareblo fuladi
xarjebi
12.2 17.0 19.2 22.6 24.6 27.3 31.8 36.7 46.3 88.3 325.9
sursaTze, sasmelze,
Tambaqos nawarmze
7.1 10.0 11.2 13.0 13.5 15.0 16.4 17.9 21.7 31.4 157.3
tansacmelsa da
fexsacmelze
0.3 0.5 0.7 0.9 1.2 1.2 1.6 1.9 2.7 4.4 15.4
saojaxo moxmarebis
saqonelze
0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.7 0.9 1.4 1.9 4.9 12.4
janmrTelobis dacvaze 1.2 1.5 1.5 1.6 1.5 1.7 2.5 2.8 2.9 10.8 27.9
saTbobsa da 1.9 2.2 2.5 2.8 3.1 3.2 3.7 4.0 4.4 8.8 36.7
120
eleqtroenergiaze
Transportze 0.6 1.1 1.3 1.6 1.9 2.3 2.7 3.5 4.5 10.8 30.3
ganaTleba, kulturasa da
dasvenebaze
0.0 0.1 0.1 0.3 0.5 0.7 1.1 1.3 2.5 6.3 12.9
sxva samomxmareblo
xarjebi
0.7 1.0 1.2 1.7 2.2 2.5 2.9 3.9 5.8 11.0 32.9
arasamomxmareblo fuladi
xarjebi
1.7 2.4 2.3 2.9 3.4 4.5 5.2 6.0 6.5 12.4 47.1
sasoflo_sameurneo
xarjebi
0.6 0.6 0.6 0.8 0.7 0.9 0.9 1.1 1.1 1.3 8.6
transfertebze 0.5 0.6 0.7 0.7 0.9 1.2 1.3 1.5 1.7 3.4 12.5
dazogvaze an gasesxebaze 0.5 1.1 0.9 1.0 1.5 1.8 2.6 3.0 3.1 6.1 21.5
fuladi xarjebi sul 13.9 19.3 21.4 25.5 28.0 31.8 36.9 42.7 52.9 100.6 373.0
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
mosaxleobis fuladi xarjebi decilur jgufebSi SeiZleba
gaviangariSoT struqturulad calkeuli jgufis mixedviT mTliani jamis
mimarT. mwkrivi Semdeg saxes miiRebs:
0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09 0,10 0,11 0,14 0,26
diferenciaciis koeficienti:
Kdif = 1 – 0.10 [ ( 0+0.04 ) + ( 0.04 + 0.09 ) + ( 0.09 + 0.15 ) + ( 0.15 + 0.22 ) + (
0.22 + 0.30 ) + ( 0.30 + 0.39 ) + ( 0.39 + 0.49 ) + ( 0.49 + 0. 60 ) + ( 0.60 + 0.74 )
+ ( 0.74 + 1.0 ) = 1 – 0.10 X 7.04 = 0.30 anu 30%
deciluri koeficienti anu Sefardeba mdidarTa da uRaribesTa Tviur
danaxarjebs Soris meryeobs 10-dan 30-mde. rogorc vxedavT maCveneblebs
Soris sxvaoba didia, rac diferenciaciis maRali xarisxis maCvenebelia.
diferenciaciis gaangariSeba SesaZlebelia mosaxleobis fuladi
xarjebis mixedviT Semdegi deciluri jgufebis mixedviT:
121
mosaxleobis xarjebis ganawileba fuladi xarjebis mixedviT decilur
jgufebSi
cxrili 2.3.5
decili
weli
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 sul
2002 1.4 2.8 3.9 5.1 6.4 7.8 9.6 12.2 16.2 34.6 100
nazardi jamis mimarT
0.02 0.04 0.05 0.07 0.08 0.09 0.11 0.12 0.17 0.25 1.0
2006 2.6 4.2 5.1 6.1 7.3 8.6 10.0 12.0 15.4 28.7 100
nazardi jamis mimarT
0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 0.09 0.10 0.12 0.15 0.29 1.0
2010 2.0 3.2 4.2 5.3 6.4 7.9 9.7 12.3 16.5 32.5 100
nazardi jamis mimarT
0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.08 0.1 0.12 0.17 0.33 1.0
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
2002 wlisaTvis
Kdif = 0.34 anu 34 %
2006 wlisaTvis
Kdif = 0.36 anu 36 %
2010 wlisaTvis
Kdif = 0.43 anu 43 %
diferenciaciis koeficienti dinamikaSi izrdeba. 2010 wlisaTvis igi
43%-iT ganisazRvra. Gamomdinare aqedan, mdidarTa da RaribTa
danaxarjebs Soris meryeobs 10-dan 43-mde, rac mosaxleobis cxovrebis
donis diferenciaciis maRal doneze metyvelebs.
sabazro ekonomikis pirobebSi aRniSnuli maCvenebeli rTulad
prognozirebadia. magram, deciluri koeficientis zrda umdidresTa da
uRaribesTa Soris cxovrebis donis sxvaobis zrdaze migviTiTebs.
saqarTveloSi jinis koeficienti 2006 wels 0.53-s Seadgenda, 2008 wlis
dasawyisisaTvis igi 0.51-mde Semcirda, 2009 wlisaTvis ki misi mniSvneloba
isev 0.53-iT ganisazRvra, rac diferenciaciis maRal doneze metyvelebs.
122
(jinis indeqsi gviCvenebs maCveneblis faqtobrivi ganawilebis gadaxras
maTi Tanabari ganawilebis xazidan. Tanabari ganawilebisas jinis indeqsi
nulis tolia, absolituri uTanabrobisas ki erTis.)
jinis koeficientis dinamika
diagrama 2.3.2
wyaro: saqaraTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
mosaxleobis Semosavlebisa da Sesabamisad cxovrebis donis
diferenciacia dinamikaSi izrdeba da misi mniSvneloba sakmaod maRalia.
Cemi azriT, saqarTveloSi mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis
donis diferenciaciis Semdegi mizezebi gamoiyofa:
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
2005 weli
2006 weli
2007 weli 2008
weli 2009 weli
2005 weli 2006 weli 2007 weli 2008 weli 2009 weli
fuladi Semosavlebis mixedviT
0.53 0.53 0.53 0.51 0.53
mTliani Semosavlebis mixedviT
0.44 0.45 0.46 0.46 0.48
fuladi xarjebis mixedviT
0.45 0.45 0.47 0.47 0.48
mTliani xarjebis mixedviT
0.41 0.41 0.42 0.43 0.44
mTliani moxmarebis mixedviT
0.39 0.39 0.41 0.4 0.41
123
1. adamianTa gansxvavebuli niWi da unari;
2. codna da ganaTleba;
3. profesionaluri gemovnebani da riski;
4. sakuTrebis floba;
5. Sromis bazris ganuviTarebloba;
6. batonoba bazarze (monopolizmi);
7. iRbali;
8. kavSirebi;
9. ubeduri SemTxvevebi.
yvela es mizezi damaxasiaTebelia sabazro ekonomikis mqone
qveynebisTvis. garda zemoT CamoTvlilisa aseve moqmedebs uTanabrobis
gaRrmavebis specifiuri faqtorebi, rogoricaa sabazro reformebis
sawyis etapze Sromis dabali Rirebuleba da Crdilovani Semosavlebis
misakuTreba.
SemosavalTa da simdidris uTanabrobam SeuZlia miaRwios uzarmazar
masStabebs. maSin igi safrTxes uqmnis qveynis rogorc politikur, aseve,
ekonomikur stabilurobas. amitom, yvela ganviTarebul qveyanaSi
uTanasworobis Sesamcireblad sistematurad tardeba rigi
RonisZiebebisa.
saxelmwifo Semosavlebis gadanawilebis safuZvelze cdilobs
daareguliros mdidarTa da RaribTa Soris arsebuli gansxvaveba da amiT
Tavze aiRos pasuxismgebloba daicvas adamianis xelSeuvali uflebebi
Rirseuli cxovrebisaTvis. Semosavlebis Tanasworobis mTavari
kontrargumenti mdgomareobs imaSi, rom Tanabari Semosavlebis pirobebSi
mcirdeba SromiTi saqmianobis, investiciebis, riskebis stimuli da
Sesabamisad klebulobs gamanawilebeli Semosavlis moculoba.
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis diferenciacia
gardauvalia sabazro ekonomikis qveynebisaTvis. igi ekonomikuri
stimulatoris rols TamaSobs, radgan ayalibebs adamianis materialur
dainteresebas, damatebiT gamoiyenos Zala da unari Semosavlebis zrdisa
da cxovrebis donis gaumjobesebis mizniT.
124
Tavi IIIO
saqarTvelos mosaxleobis socialuri mdgomareobis
statistikuri analizi da misi gaumjbesebis RonisZiebani
3.1. mosaxleobis socialuri mdgomareoba da misi
prognozebi
mosaxleobis socialur mdgomareobis xarisxs ganapirobebs dasaqmebis
done, inflaciis tempi, sacxovrebeli pirobebi,
sayofacxovrebo_komunaluri momsaxurebis Rirebuleba, Semosavlebis
moculoba da sxva mravali faqtori.
mosaxleobis socialuri mdgomareobis gadauWrel problemas siRaribe
warmoadgens. ukanaskneli aTwleulebis ganmavlobaSi msoflio
ekonomikur-statistikur literaturaSi siRaribis cnebis mravalnairi
ganmarteba gamoiyeneba. maTi umrvlesoba siRaribis qveS ara marto
materialur, aramed sulier faqtorebsac gulisxmobs. amitom, SeiZleba
iTqvas, rom, siRaribe aris Semosavlebis (fuladi da arafulad)
ukmarisoba adamianis fiziologiuri da sulieri arseboba-
ganviTarebisTvis saWiro minimalurad aucilebeli materialur
RirebulebaTa da momsaxurebis moxmarebisaTvis.
siRaribis gasazomad sxvadasxva midgoma gamoiyeneba. mkvlevarebis
udidesi nawili Tvlis, rom mosaxleobis Rarib fenas miekuTvneba isini,
romelTa Semosavali siRaribis zRvars qvemoTaa. amasTanave siRaribis
zRvari warmoadgens obieqturad gansazRvrul sidides, romelic
gamoiTvleba materialuri keTildReobis da momsaxurebis moxmarebis
nacionaluri da subnacionaluri minimaluri normebidan.
siRaribis Sefasebisadmi amdagvari midgomis gamoyeneba gulisxmobs im
saqonlisa da momsaxurebis CamonaTvalis da raodenobis gansazRvras,
romlebic Seadgenen minimalur “kalaTas”, aseve maTi fasebis Taobaze
informaciis wyaroebis gansazRvras.
saqarTveloSi siRaribis sazRvris saxiT gamoiTvleba saarsebo
minimumi, anu Semosavlis done, romelic uzrunvelyofs adamianis
cxovelqmedebisTvis aucilebeli mecnierulad dasabuTebuli
materialuri keTildReobis da momsaxurebis minimaluri nakrebis SeZenas.
125
rogorc wesi, statistikur literaturaSi saxelmwifos mier
mosaxleobisTvis wardgenili socialuri garantiebis odenobis
Tanafardoba gamoisaxeba koeficientiT – sxvadasxva saxis socialur
garantiebsa da mosaxleobis gansazRvruli socialur-demografiuli
jgufis (Sromisunarianebi, pansionerebi, bavSvebi) saarsebo minimumis
odenobas Soris TanafardobiT. siRaribis Sefaseba saarsebo minimumis
meTodis gamoyenebiT, saSualebas gvaZlevs movaxdinoT siRaribis zRvaris
konstruireba mTlianobaSi saojaxo meurneobisTvis da amasTanave
gaviTvaliswinoT yvela misi wevrisTvis saarsebo minimumis odenoba.
saarsebo minimumis odenoba gulisxmobs minimaluri sasursaTo kalaTis
Rirebulebas, arasasursaTo saqonlis, fasiani momsaxurebis SeZenaze
saWiro minimalur danaxarjebs, aseve xarjebs gadasaxadebsa da sxva
savaldebulo fulad gadasaxadebze.
saarsebo minimumis safuZvels Seadgens minimaluri normebiT kvebis
produqtebis kaloriulobiTa da qimiuri SemadgenlobiT
dabalansirebuli sakvebi nivTierebebis naturaluri nakrebebi.
saarsebo minimumis odenobis gaTvla xorcieldeba mosaxleobis yvela
asakobriv-sqesobrivi jgufis mixedviT minimaluri sasursaTo kalaTis
gaTvaliswinebiT. minimaluri sasursaTo kalaTis Rirebuleba
ganisazRvreba saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris mier
vaWrobis sferos sawarmoebis saqonlis saSualo gasayidi fasebis
mixedviT, romelTa miReba xdeba saqonel-warmomadgenlebze fasebis
registraciis safuZvelze. saarsebo minimumis sasursaTo nawilis
odenobis gaangariSeba xorcieldeba mTlianobaSi saojaxo meurneobaze
misi wevrebis raodenobis, sqesis da asakis gaTvaliswinebiT.
Tavdapirvelad xdeba minimaluri sasursaTo kalaTis mTeli
Semadgenlobis Rirebulebis daTvla saqarTvelos 5 qalaqis fasebis
safuZvelze, romelic mowodebulia saqarTvelos statistikis erovnuli
samsaxuris fasebis sammarTvelos mier. es qalaqebia: Tbilisi, quTaisi,
baTumi, gori da Telavi. qalaqebSi sasursaTo kalaTis TiToeuli
produqtisaTvis xdeba saSualo fasis dadgena. Semdeg etapze
xorcieldeba maTi saSualo fasis gaangariSeba mTeli qveynisaTvis
zemoxsenebuli 5 qalaqis gasaSualoebuli fasebis Sewonili saSualos
daTvliT (wonebad gamoiyeneba aRniSnuli 5 qalaqis mosaxleoba).
126
miRebuli fasebi warmoadgens TiToeuli produqtis saSualo fass
qveynis doneze.
minimaluri sasursaTo kalaTis mTeli Semadgenlobis Rirebulebis
daTvlis Semdgom xorcieldeba Sromisunariani asakis mamakacis
sasursaTo kalaTis (Sesdgeba 40 dasaxelebis produqtisagan) Tviuri
Sualeduri Rirebulebis gaangariSeba. sasursaTo kalaTis Tviuri
Sualeduri Rirebuleba warmoadgens masSi Semavali produqtebis Tviur
RirebulebaTa jams. kalaTaSi Semavali produqtebis Tviuri Rirebuleba
ganisazRvreba Sesabamisi produqtis Tviuri normis da am produqtis
saSualo fasis namravliT (saSualo fasis gaangariSebis meTodi
aRwerilia zemoT), xolo TiToeuli produqtis Tviuri norma
ganisazRvreba dRiuri normis safuZvelze. aRniSnuli kalkulaciis
Sedegad dgindeba kalaTaSi Semavali TiToeuli produqtis Rirebuleba,
romelTa jami warmoadgens minimaluri sasursaTo kalaTis Sualedur
Tviur Rirebulebas.
sasursaTo kalaTis Tviuri Sualeduri Rirebuleba mravldeba
SevaWrebis koeficientze, romelic gaangariSebul iqna saqarTvelos
statistikis erovnuli samsaxuris fasebis sammarTvelos mier
mowodebuli sasursaTo kalaTaSi Semavali produqtebis fasebisa da
Sinameurneobebis integrirebuli gamokvlevidan miRebuli analogiuri
monacemebis SedarebiT. aRniSnuli koeficienti Seadgens 0.865. miRebuli
ricxvi warmoadgens minimaluri sasursaTo kalaTis saboloo
Rirebulebas Sromisunariani asakis mamakacisaTvis mocemul TveSi.
saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris mier gansazRvruli
koeficientebis safuZvelze saarsebo minimumis gasaangariSeblad
minimaluri sasursaTo kalaTis Rirebuleba iyofa 0.7-ze (saarsebo
minimumis RirebulebaSi sasursaTo xarjebis wili ganisazRvreba 70%-iT,
Sesabamisad, arasasursaTo xarjebis wili ganisazRvreba 30%-iT).
miRebuli ricxvi warmoadgens mocemul TveSi saarsebo minimumis
Rirebulebas Sromisunariani asakis mamakacisaTvis.
2011 wlis aprilSi Sromisunariani asakis mamakacis saarsebo minimumi
ganisazRvra 163.2 lariT, rac 10.5 lariT naklebia ianvarTan SedarebiT,
83 lariT naklebi 2004 wlis aprilis TvesTan mimarTebaSi. 2011 wlis
aprilis TveSi saSualo ojaxis saarsebo minimumma 273.7 lari Seadgina,
127
rac ianvris TvesTan SedarebiT 17.5 lariT, xolo 2004 wlis aprilis
TvesTan mimarTebaSi 138.3 lariT metia. SeiZleba iTqvas, rom 7 wlis win
saSualo ojaxs kvebaze exarjeboda 2-jer naklebi Tanxa, vidre
dResdReobiT aseTive ojaxs gamosakvebad, rac gamowveulia sakveb
produqtebze fasebis zrdiT. saarsebo minimumis moculoba dinamikaSi
mocemulia diagramze 3.1.1.
diagrama 3.1.1.
wyaro : saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
saSualo momxmarebels statistikis erovnuli samsaxuris mier
gaangariSebuli saarsebo minimumi srulyofilad kvebisaTvisac ar eyofa,
araTu srulfasovani cxovrebisaTvis.
statistikis erovnuli samsaxuris monacemebiT saqarTveloSi 2010 wels
saSualo xelfasi 597 lars Seadgenda, erTi Sromisunariani
mamakacisaTvis saarsebo minimumi ki 157.7 lars. maSin, rodesac somxeTSi
saSualo xelfasi 330 dolaria (daaxloebiT 544 lari), saarsebo minimumi
ki 232 lars utoldeba, azerbaijanSi _ 451 dolari (daaxloebiT 774
lari), saarsebo minimumi ki _ 330 laria. ,,qarTveli eqspertebi acxadeben,
rom saWiroa, rogorc mraval qveyanaSi, saarsebo minimumis maCvenebeli
gaangariSebuli iqnas saerTaSoriso standartebis Sesabamisad da maSin
106.5 118.6 127.9 128.8 134.3 157.7 157.2 94.4 105 113.3 114.1 119
139.7 139.3
178.7 198.9
214.6 216 225.3
264.6 263.7
0
100
200
300
400
500
600
saarsebo minimumi (lari)
saSualo ojaxisaTvis
saSualo momxmareblisaTvis
Sromisunariani asakis mamakacisaTvis
128
saqarTvelosaTvis misi sidide 260-280 lariT ganisazRvreboda.’’
(http://www.bfm.ge/society/3476-..html).
saarsebo minimumis odenoba gamoiyeneba erT-erTi kriteriumis saxiT,
romelic asaxavs mosaxleobis socialuri dayofis dones. mocemul
SemTxvevaSi is warmoadgens sazRvars Semosavlis intervalebSi saojaxo
meurneobebis qvejgufebis gamosayofad. Cveulebriv xdeba saojaxo
meurneobebis Semdegi jgufebis gamoyofa – saojaxo meurneobebi saarsebo
minimumis odenobaze naklebi suladuri SemosavlebiT, or saarsebo
minimumze naklebi SemosavlebiT, oridan samamde, samidan oTxamde da
oTxze met saarsebo minimumze naklebi SemosavlebiT.
2010 wlis monacemebis mixedviT, saarsebo minimumze naklebi
Semosavlebis mqone saojaxo meurneobebis xvedriTi wili miaxloebiT
28%-ia, or saarsebo minimumze naklebi Semosavlebisa ki _ 27%, sam
saarsebo minimumze naklebi _ 21.5%, oTx saarsebo minimumze ki _ 13.4% da
a.S. aseTi saxiT warmodgenil struqturul jgufebSi yvelaze didi
xvedriTi wiliT gamoirCeva saarsebo minimumze naklebi Semosavlebis
mqone saojaxo meurneobebi, romlebic siRaribis zRvars miRma imyofebian.
rogorc wesi, kriteriumad, romlis meSveobiTac xorcieldeba piris an
saojaxo meurneobis mikuTvneba ukiduresi siRaribis mdgomareobaSi
myofi mosaxleobis jgufisadmi, gamoiyeneba saarsebo minimumis odenobaze
or an metjer naklebi suladuri Semosavlebis done an mecnierulad
dasabuTebuli minimalur fiziologiur normebze naklebi kaloriulobis
sakvebi produqtebis moxmareba.
statistikis erovnuli samsaxuri moxmarebis fiziologiuri normebis
safuZvelze, pirvel rigSi, angariSobs sasursaTo minimums, xolo
danarCens saarsebo minimums (arasasursaTo saqonlis, agreTve,
momsaxurebis, gadasaxadebis da sxvaTa moculobas) adgens im
Tanafardobidan gamomdinare, romelic ukve praqtikulad
Camoyalibebulia mocemul periodSi. pirvel rigSi, iangariSeba
Sromisunariani mamakacis saarsebo minimumi, romelic 2011 wlis aprilis
TveSi 163.2 lars Seadgenda, xolo Semdeg danarCeni kategoriebisaTvis
gamoiyeneba Sromisunariani mamakacis mimarT dadgenili normativebi
koeficientebis mixedviT. mag, qalebisaTvis koeficienti 0,84-ia, e.i susti
sqesis warmomadgenelTaTvis saarsebo minimumi 137.1 lariT ganisazRvreba,
129
saSualo momxmareblisaTvis koeficientia _ 0.88, amitom saarsebo
minimumic Sesabamisad 2011 wlis aprilisaTvis 143.6 laria. am
indikatorebis safuZvelze dgindeba aseve sxvadasxva suladobis
ojaxebis saarsebo minimumebi. amis garda siRaribis gasazomad gamoiyeneba
medianuri da modaluri moxmarebac, romelTac siRaribis SefardebiT
zRvarsac uwodeben.
siRaribis, ufro zustad ki sazogadoebaSi misi gavrcelebadobis,
damaxasiaTebeli ZiriTadi maCvenebelia siRaribis koeficienti an mTels
mosaxleobaSi dabali Semosavlebis mqone mosaxleobis wili.
siRaribis sxva mniSvnelovani maCvenebelia Raribi ojaxebis
Semosavlis deficiti, romelsac gaaCnia praqtikuli mniSvneloba
socialuri mxardaWeris zomebis Rirebulebis Sefasebisas. mocemuli
monacemi gamoiTvleba rogorc fuladi saxsrebis moculoba, romelic
saWiroa Raribi saojaxo meurneobebis Semosavlebis awevisTvis siRaribis
zRvramde. Semosavlis deficitis gaangariSeba xorcieldeba sxvadasxva
tipis ojaxebis mixedviT, vinaidan yoveli ojaxisTvis arsebobs siRaribis
konkretuli zRvari, saojaxo meurneobebis sxvadasxva Semadgenlobis da
misi wevrebis asakobriv-sqesobrivi maxasiaTeblebis Sexamebis gamo.
Semosavlis deficitis gaangariSeba xdeba rogorc Raribi saojaxo
meurneobebis mTlian jgufze, ise erT saojaxo meurneobasa da erT sul
mosaxleze.
ekonomikur literaturaSi droSi siRaribis dasaxasiaTeblad
gamoiyeneba siRaribis indeqsi, romelic warmoadgens siRaribis sazRvris
an saarsebo minimumis saSualo odenobis zrdis temps. siRaribis indeqss,
rogorc wesi, adareben inflaciis indeqssa da mosaxleobis Semosavlebis
zrdis temps.
siRaribis teritorialuri gavrcelebis Seswavlis mizniT gamoiyeneba
termini “siRaribis zonebi”, romelic moicavs teritoriebs Raribebis
maRali koncentraciiT. siRaribis zonebs ganekuTvneba is teritoriebi,
romelTac gaaCniaT gansazRvruli proporciiT qveynis farglebSi
saSualoze meti an dadgenil zRvarze meti siRaribis done.
saqarTveloSi siRaribis maRali koncentraciiT 2010 wels soflis
dasaxlebebi xasiaTdeba, gansakuTrebiT guria, kaxeTi da raWa–leCxumi
(cxrili 3.1.1.).
130
saarsebo Semweobis mimRebTa procentuli wili
cxrili 3.1.1.
საარსებო შემწეობის
მიმღებთა პროცენტული
წილი
რეგისტრირებულებთან
საარსებო შემწეობის
მიმღებთა პროცენტული
წილი მთელ
მოსახლეობასთან
რეგიონი/რაიონი ოჯახი მოსახლეობა ოჯახი მოსახლეობა
ქ. თბილისი 20,2 15,8 5,8 4,0
გურია 25,9 23,9 15,3 12,6
რაჭა-ლეჩხუმი და ქვემო სვანეთი 54,2 49,9 41,3 31,5
კახეთი 30,1 26,1 17,5 12,5
იმერეთი 30,8 27,8 16,1 12,9
მცხეთა-მთიანეთი 39,2 33,0 21,8 13,8
სამეგრელო-ზემო სვანეთი 22,7 21,7 11,6 9,4
სამცხე-ჯავახეთი 17,2 13,1 9,1 5,9
ქვემო ქართლი 20,5 17,0 8,6 6,2
შიდა ქართლი 32,6 29,5 19,4 15,0
აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა 21,7 21,1 10,5 10,2
ზემო აფხაზეთი 45,0 39,6 21,0 16,8
სულ 26,6 23,0 12,3 9,3
wyaro saqarTvelos socialuri momsaxurebis saagento
ekonomikuri analizis dros mniSvnelovania gairkves ara mxolod
Raribebis saerTo raodenoba da maTi wili saojaxo meurneobebis
erTobliobasa an mosaxleobaSi, aramed maTi materialuri mdgomareobis
deficituroba. es gansakuTrebiT mniSvnelovania saxelmwifo socialuri
programebis Rirebulebis Sefasebisas. amitomac gvaqvs obieqturi
aucilebloba gamoviyenoT siRaribis monacemebi, romlebic saSualebas
gvaZleven SevafasoT gaRaribebis xarisxi da siRaribis simwvave.
131
siRaribis statistikuri maCveneblebia: siRaribis done, siRrme da
simwvave.
siRaribis done gviCvenebs RaribTa xvedriT wils mosaxleobis saerTo
ricxovnobaSi. saqarTvelos statistikis mixedviT siRaribis zRvars
qvemoT mcxovrebi mosaxleobis raodenoba, romelic janmrTelobisa da
socialuri uzrunvelyofis saministros mieraa idenTificirebuli 2010
wlis bolosTvis 1645214 adamiania, maSin siRaribis maCvenebeli qveyanaSi
sakmaod maRalia 0.37-is tolia. siRaribis done gaiangariSeba formuliT:
K=
K _ siRaribis done anu RaribTa xvedriTi wili mosaxleobaSi;
q _ Raribebis ricxovnoba;
n _ mosaxleobis saerTo ricxovnoba.
siRaribis done zogadad axasiaTebs RaribTa xvedriT wils mocemul
qveyanaSi. magram RaribTa cxovrebis dones Sorisacaa gansxvaveba.
zogierTi maTgani Tavisi SemosavlebiT Zalian axlosaa siRaribis
zRvarTan, romelsac isini xan ufro uaxlovdebian, xanac scildebian da
saSualo macxovrebelTa zonaSi gadadian. amitom statistika angariSobs
siRaribis siRrmes. es maCvenebeli axasiaTebs siRaribis zRvridan
(saarsebo minimumidan) Semosavlebis mixedviT Raribebis daSorebis
saSualo manZils da gaiangariSebs Semdegi formulis meSveobiT:
P1=
P1 _ siRaribis siRrme;
z _ saarsebo minimumia mocemul periodSi;
y1 _ Raribi mosaxleobis -uri wevris moxmarebis an Semosavlis
sididea;
n _ mosaxleobis ricxovnoba mocemul qveyanaSi.
132
formulis mricxveli asaxavs Raribebis moxmarebis saerTo moculobas,
rac maT saarsebo minimumamde anu siRaribis zRvramde misaRwevad
sWirdebaT, xolo mniSvneli _ mTeli mosaxleobis saarsebo minimumis
donis saeTo moxmarebaa.
aRniSnuli maCvenebelic araa srulyofili indikatori, radganac
gamokvlevis miRma rCeba RaribTa Soris cxovrebis donis ganmasxvavebeli
suraTi. amitom statistikaSi SemoRebulia mesame maCvenebeli _
siRaribis simwvave. igi gaiangariSeba Semdegi formuliT:
p2=
siRaribis ufro Rrma analizisaTvis am maCveneblebs angariSoben ara
marto saarsebo minimumis anu siRaribis absolituri zRvris mimarT,
aramed medianuri moxmarebis (SefardebiTi zRvris) 60 da 40 procentis
mimaraT. es ukanaskneli gviCvenebs RaribTa qveda fenebis (Ratakebis)
ekonomikur mdgomareobas, rac socialuri politikis gatarebis
safuZvels warmoadgens.
saqarTveloSi siRaribis cnebis ganmartebisa da misi indikatorebis
gasazRvris Sesaxeb jer kidev debatebi mimdinareobs. eqspertebi
cdiloben daamtkicon, rom qveyanaSi Crdilovani ekonomikis didi wilis
gamo, mosaxleobis siRaribis TvalsazrisiT araa Zalian mZime
mdgomareoba. Tanac, saqarTveloSi siRaribes ufro gansxvavebuli xasiaTi
aqvs, vidre sxva dabalSemosavlian qveynebSi. siRaribis maCvenebelTa
realuri suraTi ki ase gamoiyureba:
133
cxrili 3.1.2.
siRaribis maCveneblebi
2004 2005 2006 2007 2008 2009
qalaqi
Sofe
li
qalaqi
sofe
li
qalaqi
sofe
li
qalaqi
sofe
li
qalaqi
sofe
li
qalaqi
sofe
li
siRaribis done medianuri moxmarebis 60 procentis mimarT
23,0
26,2
22,1
26,0
22,8
23,7
17,9
24,9
18,0
26,2
17,6
24,3
medianuri moxmarebis 40 procentis mimarT 8,9
12,8 8,8 11,3 8,1
10,7 6,5 12,1 7,0 11,9 7,3
10,2
siRaribis siRrme medianuri moxmarebis 60 procentis mimarT 6,8 9,4 6,5 8,6 6,4 7,9 5,0 8,8 5,3 8,7 5,4 7,8 medianuri moxmarebis 40 procentis mimarT 2,4 4,4 2,3 3,8 2,2 3,5 1,6 4,0 1,8 3,6 2,0 3,2 siRaribis simwvave medianuri moxmarebis 60 procentis mimarT 3,0 4,9 2,9 4,3 2,7 3,9 2,1 4,4 2,3 4,2 2,5 3,7
medianuri moxmarebis 40
procentis mimarT 1,0 2,3 1,0 1,9 0,9 1,7 0,6 1,9 0,7 1,7 0,9 1,5 wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
monacemebis mixedviT Tu vimsjelebT, saqarTveloSi siRaribis done
dinamikaSi klebulobs, mxolod 2008 wels fiqsirdeba umniSvnelo zrda
2007 welTan mimarTebaSi ( medianuri moxmarebis 60 procentis mimarT 0,8
erTeuliT). siRaribis donem saarsebo minimumis mimarT 37% Seadgina.
statistikis departamentis monacemebiT saqarTveloSi mosaxleobis 10%-
ze naklebia dResaTvis mdidari.
siRaribis doneTa gansxvaveba SeiniSneba qalaqisa da soflis
mosaxleobas Soris. soflis mosaxleobis siRaribis done 1.4_jer
aRemateba qalaqis mosaxleobisas, da dinamikaSic umniSvnelod
klebulobs.
134
siRaribis donis ganmsazRvreli mniSvnelovani indikatori
umuSevrobaa. rac maRalia qveyanaSi umuSevrobis done, miT ufro metia
Sinameurneobebis siRaribis zRvars miRma moxvedris riski. saqarTveloSi
dasaqmebis done dinamikaSi Semdegi maCveneblebiT xasiaTdeba (cxrili
3.1.3.) :
cxrili 3.1.3.
dasaqmebis donis maCveneblebi saqarTveloSi
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba (samuSao Zala), aTasi kaci
2041.0 2023.9 2021.8 1965.3 1917.8 1991.8 1944.9
dasaqmebuli, aTasi kaci 1783.3 1744.6 1747.3 1704.3 1601.9 1656.1 1628.1
umuSevari, aTasi kaci 257.6 279.3 274.5 261.0 315.8 335.6 316.9
umuSevrobis done, procentebSi 12.6 13.8 13.6 13.3 16.5 16.9 16.3. wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
cxrili 3.1.4.
dasaqmebis donis maCveneblebTa cvlileba saqarTveloSi
(procenti)
2010 welis monacemebis %-uli cvlileba wina wlebTan
mimarTebaSi
2004 2005 2006 2007 2008 2009
ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba (samuSao Zala)
95.4 96.1 96.2 101.5 101.4 97.6
dasaqmebuli 91.3 93.3 93.2 95.5 101.6 98.3
umuSevari 123.0 113.4 115.4 121.4 100.3 94.4
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
wlebis mixedviT samuSao Zalis raodenoba klebulobs (cxrili 3.1.4.),
rac migraciis maRali doniT aixsneba. dinamikaSi migraciis saldo
umetesad uaryofiTia (cxrili 3.1.5.).
cxrili 3.1.5.
135
migraciuli saldo
weli
migraciuli saldo
(aTasi kaci)
2000 -35.2
2001 -32.6
2002 -27.8
2003 -27.5
2004 5.5
2005 76.3
2006 -12.1
2007 -20.7
2008 -10.2
2009 34.2
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
2010 wlis monacemebiT, ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba 1944.9aT.kacs
Seadgenda. 2009 welTan SedarebiT samuao Zalis raodenoba 2010 wels
mcirdeba 2.4%-iT, xolo 2004 welTan mimarTebaSi _ 5%-iT.
2010 wels 2004 welTan SedarebiT dasaqmebulTa raodenoba klebulobs
9%-iT (cxrili 3.1.6.).
136
cxrili 3.1.6.
dasaqmebis maCveneblebi saqarTveloSi
(2010 weli)
kaxeTi q. Tbilisi
Sida qarTli
qvemo qarTli
aWaris a.r
samegrelo-zemo
svaneTi
imereTi danarCeni
regionebi*
saqarTvelo
`sul aqtiuri mosaxleoba (samuSao Zala)
196,0 455,3 141,3 185,7 181,1 203,5 366,0 216,2 1944,9
dasaqmebuli 174,2 318,3 123,4 168,7 148,6 174,4 323,5 197,0 1628,1
daqiravebuli 44,8 251,0 34,9 50,5 54,8 45,9 90,2 46,6 618,6
TviTdasaqmebuli
129,3 67,1 88,4 118,1 93,7 128,2 232,0 150,4 1007,1
gaurkveveli
0,1 0,3 0,0 0,2 0,2 0,4 1,3 0,1 2,4
umuSevari 21,8 137,0 17,9 17,0 32,5 29,1 42,5 19,2 316,9
mosaxleoba samuSao Zalis gareT
81,0 364,6 72,9 111,2 98,7 101,4 167,1 86,3 1083,3
umuSevrobis done (procentebSi)
11,1 30,1 12,7 9,2 17,9 14,3 11,6 8,9 16,3
aqtiurobis done (procentebSi)
70,8 55,5 66,0 62,5 64,7 66,7 68,7 71,5 64,2
dasaqmebis done (procentebSi)
62,9 38,8 57,6 56,8 53,1 57,2 60,7 65,1 53,8
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
dasaqmebis maCveneblebi araerTgvarovania regionebis mixedviTac. Tumca
umuSevrobis done klebulobs 2010 wels 2009 welTan mimarTebaSi
aWaraSi, Sida qarTlis regionSi, imereTsa da qvemo qarTlSi,
umuSevrobis maRali done aRiniSneba TbilisSi, Sida qarTlSi,
samegrelo, zemo svaneTsa da aWaraSi (diagrama 3.1.2.).
137
diagrama 3.1.2.
umuSevrobis donis cvlileba 2010 wels 2009 welTan mimarTebaSi
(%-uli punqtiT)
-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2
danarCeni regionebi
kaxeTi
Tbilisi
Sida qarTli
qvemo qarTli
aWaris a.r.
samegrelo zemo svaneTi
imereTi
saqarTvelo
138
diagrama 3.1.3.
umuSevrobis done
(procentulad)
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
umuSevrobis done qalaqis mosaxleobaSi bevrad maRalia sofelis
mosaxleobasTan SedarebiT (diagrama 3.1.3.). soflis mosaxleobis
umravlesoba eweva SromiT saqmianobas sakuTar meurneobaSi. Sromis
saerTaSoriso organizaciis meTodologiis mixedviT samuSao Zalis
umetesi nawili TiTqmis ucvleladaa dasaqmebuli. aRniSnulidan
gamomdinare, umuSevrobis done gacilebiT dabalia soflis
mosaxleobaSi. amasTan, qveyanaSi umuSevrobis donis kleba ZiriTadad
ganpirobebulia qalaqis tipis dasaxlebaSi Sesabamisi maCveneblis
klebiT (2010 wels 2009 welTan SedarebiT 1.6%-iT), vinaidan bolo wlebSi
umuSevrobis done praqtikulad ar Secvlila. amasTan, dasaqmebulebidan
didi xvedriTi wiliT TviTdasaqmebulebi gamoirCevian.
saxelmwifo seqtorSi daqiravebiT dasaqmebulTa saSualo nominaluri
xalfasi 2009 wels 512.6 lariT ganisazRvra, xolo arasaxelmwifo
seqtorSi _ 608.5 lariT. gaeros adamianis humanuri ganviTarebis 1998-2002
2003 weli
2004 weli
2005 weli
2006 weli
2007 weli
2008 weli
2009 weli
2010 weli
22.10%
24.30% 26.30% 26.10%
23.90%
28.90% 28.80% 27.20%
4.10% 4.20% 5% 4.80% 5.40% 7.10% 7.80% 7.90%
qalaqi sofeli
139
wlebis angariSis mixedviT ukiduresi siRaribis zRvari saqarTveloSi 2,5
aSS dolari iyo dReSi. mdgomareoba ar gaumjobesebula, Tu
gaviTvaliswinebT, rom statistikis mixedviT, saqarTvelos prezidentis
brZanebulebis mixedviT (brZ. N767 26\12\06) minimaluri xelfasi Seadgens
40 lars, maSin, gamodis rom, mosaxleobis raRac nawili siRaribis
zRvars qvemoT imyofeba afrikuli standartebiTac ki.
siRaribe SefardebiTi kategoriaa da gansxvavebulia qveynebis mixedviT.
magaliTad, msoflio bankis monacemebiT, Raribad iTvleba pirovneba,
romelsac dReSi 2 dolarze naklebi Semosavali gaaCnia (ukiduresi
siRaribis indeqsia 1 aSS dolari dReSi afrikis qveynebisaTvis, xolo
centraluri da aRmosavleT evropis qveynebisaTvis 4 aSS dolarze
naklebi). saqarTveloSi amJamad aseTi Semosavali didad aWarbebs
saarsebo minimums da saTanado pirovnebac saSualo macxovreblad
iTvleba.
siRaribis problemam globaluri xasiaTi miiRo. siRaribis gamo
SimSilobs mosaxleobis 1 miliardi da yovelwliurad 70 mln. adamiaini
iRupeba.
,,siRaribe sazogadoebaSi vlindeba simdidris ganawilebaSi
uTanabrobis warmoSobis safuZvelze. XXI saukunis dasawyisSi, amerikeli
mecnieris i. serageldinis gamokvlevebiT, msoflioSi mosaxleobis 20%
moixmarda msoflio Semosavlebis 85%-s, 80% iRebda Semosavlebis
mxolod 15%-s, xolo 20% yvelaze dabalSemosavliani mosaxleobis _
1.3%-s.’’ (WiTanava 2008 : 226)E
,,msoflio bankis gaTvlebiT, XXI saukunis dasawyisSi 1.5 mlrd.
adamiani iZulebuli iqneba iarsebos 1 dolariT dRe-Ramis ganmavlobaSi.
prognoziT, siRaribis zRvars qvemoT 2 mlrd. adamiani icxovrebs.’’
(WiTanava 2008:227)Eamitom, Tanamedrove etapze gansakuTrebulad
sainteresoa mosaxleobis Semosavlebisa da maTi diferenciaciis Sesaxeb
pirveladi informaciis damuSaveba statistikuri xerxebisa da meTodebis
meSveobiT da mosaxleobis cxovrebis donis savaraudo prognozebis
gakeTeba.
140
rac ufro rTuli da arastabiluria cxovreba, Tanamedrove etepze, miT
ufro sainteresoa socialur-politikur, ekonomikur, mecnierul-teqnikur
movlenaTa ganviTarebis tendenciebis Seswavla, SesaZlo doneebis
gansazRvra, cvlilebebis tempebisa da masStabebis dadgena, rasac
mecnierebis dargi _ prognozireba emsaxureba. momavlis gansazRvris
interesi uSualod dakavSirebulia sazogadoebrivi cxovrebis praqtikul
moTxovnilebasTan.
statistikuri prognozireba gansakuTrebul mniSvnelobas sabazro
ekonomikis pirobebSi iZens. modelireba da prognozireba empriuli da
mecnieruli kvlevis kompleqsuri procesia, romelic ramodenime
urTierTdakavSirebuli etapisagan Sesdgeba. maTgan ZiriTadia :
1. modelirebisa da prognozirebis miznis, amocanebis, obieqtis zusti
gansazRvra;
2. saWiro informaciuli bazis Seqmna;
3. prognozirebis meTodis SerCeva;
4. saprognozo modelis ageba da prognozuli maCveneblebis
gaangariSeba;
5. miRebuli prognozebis Sefaseba.
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis prognozirebis
mravali meTodi gamoiyeneba. maTgan mniSvnelovania eqstrapolaciis
meTodi. eqstrapolacia gulisxmobs warsul periodSi mosaxleobis
Semosavlebis moculobis cvalebadobis tendenciebis gavrcelebas
momavalze. eqstrapolaciis meTodis SemTxvevaSi SeiZleba gamoviyenoT
iseTi maCveneblebi, rogoricaa, magaliTad, saSualowliuri zrdis tempi,
matebis tempi da sxva.
saSualowliuri absolituri matebis gamoyenebiT mosaxleobis
Semosavlebis moculoba perspeqtiuli periodisaTvis gaiangariSeba
Semdegi formuliT:
141
sadac,
_ mosaxleobis saSualo Tviuri Semosavlebia erT sul mosaxleze
perspeqtiuli periodisaTvis;
_ mosaxleobis saSualo Tviuri Semosavlebis sawyisi mniSvnelobaa
perspeqtiuli periodis dasawyisSi;
_ mosaxleobis saSualo Tviuri Semosavlebis saSualowliuri
absolituri mateba warsul periodSi;
_ perspeqtiuli periodis xangrZlivoba wlebSi.
cxrili 3.1.6.
Sinameurneobebis Semosavlebi
2005 2006 2007 2008 2009 2010
saSualoTviuri Semosavali erT sulze
(lari) 92.3 102.6 115.2 147.2 154.5 178.6
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
Sesabamisad,
10,3 lari; 12.6 lari; 32 lari; 7.3 lari;
24.1 lari.
aqedan, = 17.3
maSin,
142
perspeqtiuli periodisaTvis, magaliTad 2011 wlisaTvis mosaxleobis
saSualo Tviuri Semosavlebi erT sulze iqneba:
lari
2012 wlisaTvis _ lari
2020 wlisaTvis _ lari
rogorc aRvniSneT, eqstrapolacia dinamikuri mwkrivis momdevno
ucnobi doneebis povnaa. erTfaqtoruli eqstrapolaciis meTodi
gulisxmobs warsulSi arsebuli tendenciebis gavrcelebas momavalze
mxolod erTi faqtoris _ drois, qronologiuri periodis
gaTvaliswinebiT, radganac masSi aisaxeba ekonomikur movlenebsa da
procesebze moqmedi faqtorebis zegavlena. mosaxleobis Semosavlebis
drois faqtorze damokidebuleba SeiZleba erTfaqtoruli wrfivi
funqciis saxiT gamovsaxoT:
sadac, da urTierTkavSiris parametrebia.
urTierTkavSiris parametrebis gansazRvrisaTvis viyenebT normalur
gantolebaTa sistemas:
SeiZleba mivmarToT am sistemis amoxsnis gamartivebis wesi, wlebis
aTvla gadavitanoT dinamikuri mwkrivis centrSi, maSin
mosaxleobis saSualo Tviuri erT kacze Semosavlebis monacemebis
mixedviT SegviZlia avagoT cxrili:
143
cxrili 3.1.8.
y T yt
2006 102.6 -2 -205.2 4
2007 115.2 -1 -115.2 1
2008 147.2 0 0 0
2009 154.5 1 154.5 1
2010 178..6 2 357.2 4
∑ 698.1 0 191.3 10
pirveladi monacemebis wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
aqedan, = 19.1
eqstrapolaciis meTodis meSveobiT, romelic momdevno ucnobi donis
povnas iTvaliswinebs, SegviZlia ganvsazRvroT mosaxleobis saSualo
Tviuri Semosavlis SesaZlo mniSvneloba erT sulze.
miRebuli mniSvnelobebi CavsvaT formulaSi:
= 139.6 + 19.1 × 3 = 196.9 lari
e.i mosaxleobis saSualo Tviuri Semosavali erT sulze 2011
wlisaTvis miaxloebiT iqneba 158.7 lari;
2012 wlisaTvis _ = 139.6 + 19.1 × 4 = 216 lari
2020 wlisaTvis ki _ = 139.6 + 19.1 × 12 = 368.8 lari
rogorc vxedavT, prognozirebis orive meTodi amtkicebs, rom
mosaxleobis saSualo Tviuri Semosavlis sidide erT sulze dinamikaSi
izrdeba, Tu SemTxveviTi, gauTvaliswinebeli uaryofiTi faqtorebi ar
imoqmedeben masze.
prognozebis Tanaxmad, mosaxleobis Semosavlebi izrdeba, Tumca
sainteresoa, laris msyidvelobiTunarianoba perspeqtiuli
periodisaTvis, radgan swored inflacia ganapirobebs miRebuli
Semosavlebis xarjviT struqturasa da dones. wliuri inflaciis 2010
wlisaTvis 11.2%-uli erTeuliT ganisazRvra. dinamikaSi igi araTanabrad
viTardeba (cxrili 3.1.9.).
144
cxrili 3.1.9.
wliuri inflaciis done
2005 2006 2007 2008 2009 2010
wliuri inflaciis done 6.2 8.8 11.0 5.5 3.0 11.2
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
Adinamikuri mwkrivis daniSnulebaa swori warmodgena mogvces movlenis
ganviTarebi tendenciaze. rodesac igi araTanabrad viTardeba, saWiroa
zrdidan klebaSi da klebidan zrdaSi gadasvlis likvidacia da
ganviTarebis saerTo suraTis gamosavlenad mwkrivis mosworeba. yvelaze
martivi xerxia mosworeba sriala saSualos meSveobiT:
=
= 8.6
=
= 8.4
=
= 6.5
=
= 6.6
maSasadame, zogadad inflaciis done klebulos 2010 wlamde,
samagierod, 2010 wels maRali maCvenebliT 11.2%-iT xasiaTdeba da 2011
wlis maisisaTvis saSualo inflaciis done 13.6% ganisazRvra (wina
TvesTan SedarebiT inflaciis donem 0.4% Seadgina).
saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris monacemebze
dayrdnobiT, SeiZleba davaskvnaT, rom mosaxleobis Semosavlebi
perspeqtiul periodSi ki gaizrdeba, magram inflaciuri procesebis
gavlenis Sedegad cxovrebis done ar gaumjobesdeba.
Tu rogor Seicvleba momdevno wlebSi mosaxleobis Semosavlebisa da
cxovrebis donis diferenciacia, SeiZleba ganvsazRvroT prognozirebis
eqstrapolaciis meTodis meSveobiT.
145
cxrili 3.1.10.
mosaxleobis Semosavlebis ganawileba ganvixiloT deciluri jgufebis
mixedviT
wlebi
decili
2006 2007 2008 2009 2010
1 2.5 2.3 2.5 2.4 2.1
9 16.3 16.6 16.5 16.7 16.9
wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
cxrili 3.1.11.
pirveli rigis deciluri jgufebisaTvis:
y t yt 2006 2.5 -2 -5 4 2007 2.3 -1 -2.3 1 2008 2.5 0 0 0 2009 2.4 1 2.4 1 2010 2.1 2 4.2 4
pirveladi monacemebis wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
sadac, da urTierTkavSiris parametrebia.
urTierTkavSiris parametrebis gansazRvrisaTvis viyenebT normalur
gantolebaTa sistemas:
SeiZleba mivmarToT am sistemis amoxsnis gamartivebis wesi, wlebis
aTvla gadavitanoT dinamikuri mwkrivis centrSi, maSin
= 2.4
= - 0.07
2011 wlisaTvis pirveli rigis deciluri jgufis Semosavlebi
ganisazRvreba:
146
= 2.18
2020 wlisaTvis:
prognozebis mixedviT, pirveli deciluri jgufis Semosavlebi
dinamikaSi mcirdeba.
cxrili 3.1.10.
mecxre rigis deciluri jgufebisaTvis:
y t yt 2006 16.3 -2 -32.6 4 2007 16.6 -1 -16.6 1 2008 16.5 0 0 0 2009 16.7 1 16.7 1 2010 16.9 2 33.8 4
pirveladi monacemebis wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri
saidanac,
= 16.6
= 0.13
2011 wlisaTvis mecxre rigis deciluri jgufis Semosavlebi
ganisazRvreba:
= 16.99
2020 wlisaTvis:
mecxre deciluri jgufis Semosavlebi dinamikaSi izrdeba.
mosalodneli diferenciacia mosaxleobis Semosavlebis mixedviT
decilur jgufebSi SegviZlia gaviangariSoT deciluri koeficientis
meSveobiT:
2011 wlisaTvis:
=
= 7.7
2020 wlisaTvis:
147
=
= 11.4
mosaxleobis Semosavlebi ki matulobs, magram izrdeba diferenciaciis
done, gansxvaveba dabalSemosavlian da maRalSemosavlian
Sinameurneobebs Soris.
miRebuli Sedegebis mixedviT daskvna erTgvarovania. socialuri
mimarTulebiT qveyanaSi mniSvnelovani winsvla araa navaraudebi: izrdeba
umuSevrobis done, matulobs inflaciis tempebi, saarsebo minimumi
mniSvnelovnad gaizarda da bevrad aRemateba sajaro seqtorSi
dasaqmebuli adamianis minimalur xelfass, ar matulobs xelfasebi da
pensiebi, samagierod izrdeba sakvebsa da pirveladi moxmarebis sagnebze
fasebi. Raribi mosaxleoba ufro duxWirul mdgomareobaSi aRmoCndeba,
maTi Semosavlebi 7_8-jer gansxvavdeba ,,mdidari” mosaxleobis
Semosavlebisagan.
,,qarTveli da evropeli eqspertebis gancxadebiT, mTavrobis
ultraliberaluri ekonomikuri politikis ganxorcieleba mosaxleobis
socialur diferenciacias ufro mkveTrs xdis.”
(www.presage.tv/?m=bp&AID=3036) mosaxleobis mcire nawili mdidrdeba, didi
nawili siRaribis zRvars qvemoT cxovrobs.
mosaxleobis Semosavleobisa da cxovrebis donisa da misi
diferenciaciis prognozirebisaTvis saWiroa im mniSvnelovan faqtorTa
gaTavliswineba, romlebic yvelaze did gavlenas axdenen mosaxleobis
cxovrebis doneze. aseT faqtorTa ricxvs ki miekuTvneba Sobadobis
maCveneblebi, inflaciis done, umuSevrobis done, socialuri
daxmarebebis moculoba erT sul mosaxleze, erovnuli Semosavlis
moculoba, sabiujeto xarjebSi socialur sferoze gaweuli
danaxarjebis wili da sxva mravali faqtorebi, romlebic Tavs iCenen
sazogadoebis konkretul istoriul ganviTarebis pirobebSi.
148
3.2 mosaxleobis socialuri mdgomareobis gaumjobesebis
RonisZiebaTa statistika
sabazro ekonomikaze gadasvlisas socialuri politika saxelmwifos
Sida politikis ganmsazRvrel mimarTulebas warmoadgens. igi
uzrunvelyofs mosaxleobis uflebebis dacvas, qmnis winamZRvrebs
gafarToebuli kvlavwarmoebisaTvis da sazogadoebrivi sistemis
stabilurobisaTvis.
makroekonomikuri mniSvnelobiT, socialuri politika –
mmarTvelobiTi, organizaciuli, regulirebadi, TviTregulirebadi
RonisZiebebis, moqmedebebis, principebis da safuZvlebis sistemaa,
romelic mimarTulia optimaluri socialuri da cxovrebis donis
uzrunvelyofis, socialuri dacvisa da mosaxleobis
naklebuzrunvelyofili fenebis socialuri usafrTxoebisaken
sazogadoebSi.
socialuri politikis ZiriTadi mimarTulebebia: mosaxleobis
cxovrebis donis dacva fasebis zrdisgan sxvadasxva saxis kompensaciis
gamoyenebiT, daxmarebis gaweva mosaxleobis Raribi fenisTvis, daxmarebis
gaweva umuSevrobis SemTxvevaSi, socialuri dazRvevis politikis
ganxorcieleba, optimaluri minimaluri xelfasis dadgena
dasaqmebisTvis, mosaxleobis xarjze uzrunvelyofa ganaTlebis,
janmrTelobis dacvis, garemos dacvis, daxmarebis gaweva mosaxleobaze
kvalifikaciis miRebisas da aS.
socialuri politikis ZiriTad principebs warmoadgens socialuri
samarTlianobisa da efeqtianobis optimaluri SeTanawyoba;
sicocxlisaTvis aucilebeli socialuri standartebis gaangariSeba
qveynis konstituciis mixedviT sxvadasxva biujetebis formirebisas;
mkveTri gamijvna uflebebisa da pasuxismgeblobisa mmarTvelobis
sxvadasxva doneebs Soris da aS.
adamianis Tanamedrove samarTlebriv saxelmwifos unda hqondes
garantirebuli ufleba cxovrebis iseT doneze, romelic uzrunvelyofs
mosaxleobas sakvebiT, sicocxlisTvis aucilebeli samedicino
momsaxurebiT, aseve socialuri uzrunvelyofis uflebiT umuSevrobis,
avadmyofobis, invalidobis, siberis da sxvaTa SemTxvevaSi. Tu finansuri
149
da fulad-sakredito politikis miznebis realizacia gavlenas axdens
materialuri kapitalis dagrovebaze, maSin igi asaxvas hpovebs adamianur
da socialur kapitalze.
am ganmartebis ZiriTadi Sinaarsi SeiZleba dayvanil iqnas Semdeg
gansazRvrebamde:
materialuri kapitali aqtivebis erTobliobaa, sazogadoebrivi
simdidre, romelic garkveuli doniT aisaxeba mosaxleobis erT sulze
mTlian Sida produqtis moculobis sididiT.
adamianuri kapitali – sazogadoebis wevrebis fizikuri da
inteleqtualuri SesaZleblobebis erTobliobaa da mis niadags
warmoadgens materialuri kapitali.
socialuri kapitali – urTierToba, romelic arsebobs sazogadoebis
ukve arsebul socialur da politikur struqturaSi da romelic xalxs
aZlevs SesaZleblobas miaRwion gansazRvrul miznebs. socialuri
kapitalis ararseboba an arasakmarisoba iwvevs mosaxleobis calkeuli
fenis gamoTiSvas saerTo sazogadoebrivi dovlaTis moxmarebis procesSi.
socialuri politikis realizaciis winamZRvrebi iqmneba materialuri
da adamianuri kapitaliT. amasTan erTad, socialuri kapitalis
realizacia iTvaliswinebs gansazRvruli donis politikuri sistemis
ganviTarebas. Tu, Semosavlebis sabazro ganawileba uzrulveyofs
ekonomikur efeqtianobas, maSin saxelmwifo ganawileba-socialur
samarTlianobas.
mosaxleobis keTildReobis mdgomareobisa da ganviTarebis
mimarTulebis daxasiaTebisTvis aucilebelia ganxilul iqnes:
Semosavlebis struqtura da done, xarjebi materialuri dovlaTisa da
momsaxurebis moxmarebaze, samuSao Zalis bazari, socialuri garantiebis
mdgomareoba mosaxleobis naklebad uzrunvelyofil fenebSi.
saqarTveloSi, gardamaval periodSi socialuri politikis umTavresi
amocana socialurad orientirebul sabazro ekonomikaze gadasvlasa da
mosaxleobis cxovrebis donis amaRlebaSi mdgomareobs. am amocanis
gadawyveta garTulda Rrma da xangrZlivi transformaciuli procesebis
gamo. gansakuTrebiT gamwvavda minimaluri Semosavlebis uzrunvelyofis,
Sromis bazris Camoyalibebis, mosaxleobis janmrTelobis dacvis
problemebi.
150
mosaxleobis socialur dacvaSi moiazreba kanonmdeblobiT
damtkicebuli ekonomikur, samarTlebriv da socialur RonisZiebaTa
erToblioba, romelic uzrunvelyofs umuSevrobis, asakis,
Sromisuunarobis da sxvaTa SemTxvevaSi dakarguli Semosavlebis
anazRaurebas, aseve, daxmarebis gawevas mosaxleobis konkretuli
jgufebisTvis. maT Soris gamoiyofa daxmarebebi bavSvebis, avadmyofebis,
invalidebis, moxucebulebis da mosaxleobis im jgufebisTvis,
romlebsac gaaCniaT garkveuli damsaxureba saxelmwifos winaSe an
imyofebian krizisul situaciaSi.
socialuri dacva warmoadgens saxelmwifosa da sxva
institucionaluri erTeulebis umTavres funqcias, romelic
regulirdeba saxelmwifos mier. mosaxleobis socialuri dacvis sistema
erT-erTi umniSvnelovanesi instrumentia ekonomikuri krizisis negatiuri
Sedegebis SemsubuqebisTvis da mosaxleobis cxovrebis donesa da
keTildReobasTan mimarTebaSi struqturuli cvlilebebis warmoebisTvis.
dResdReobiT, socialuri mxardaWeris saxelmwifo politika emyareba
ori mimarTulebis, socialuri daxmarebisa da socialuri dazRvevis
Serwymas. saqarTveloSi moqmedi socialuri dacvis sistema asaxavs
saxelmwifos socialur-politikur miznebs Tavisi istoriis sxvadasxva
periodsa da interesTa sxvadasxva sferoSi. reformebis periodSi
aRniSnuli sistema swrafad viTardeboda socialuri uzrunvelyofis
kompleqsuri zomebis paralelurad, romelTa miRebac xorcieldeboda
calkeuli dargebis, saministroebisa da uwyebebis farglebSi
profkavSirebis monawileobiT. amis Sedegad Camoyalibda sakmaod
srulyofili socialuri transfertebis mqone sistema TiTqmis yvela
kategoriebis mixedviT programis farglebSi.
mosaxleobis socialuri dacvis sistema garkveulwilad
decentralizebulia da realizdeba saxelmwifo marTvis sxvadasxva
struqturebis, socialuri ganxris specializirebuli arasabiujeto
fondebis, sawarmoTa administraciebis da arasamTavrobo organizaciebis
mier. mTavar Semadgenel nawils am jaWvSi warmoadgens saqarTvelos
Sromisa da socialuri dacvis saministro da saqarTvelos mmarTveli
xelisuflebis daqvemdebrebaSi asrebuli socialuri dacvis organoebi.
mosaxlebis socialuri dacvis federalur saxelmwifo sistemaSi
151
gaerTianebulia qvesistemebi sferoebis mixedviT: saqarTvelos
ganaTlebis saministro, saqarTvelos jandacvis saministro da sxv., aseve
saxelmwifo arasabiujeto socialuri fondebi. arasabiujeto fondebis
paralelurad arsebobs federaluri, saprezidento da socialuri
daxmarebis regionaluri programebi.
mosaxleobis socialuri dacvis sferoSi sxvadasxva programebi
gulisxmoben misi SesrulebisTvis sakanonmdeblo safuZvlebis arsebobas,
finansirebis wyaroebis, realizaciis meqanizmebis da socialuri
transfertebis kontingentis mkafiod gansazRvras. amasTanave,
realizaciis meqanizmebSi mkafiod aris gansazRvruli programis
Semsruleblebi da maTi pasuxismgebloba programis realizaciis
Sedegebze.
socialuri dacvis programa SesaZloa dayofili iyos Semdeg
kategoriebad, rac naCvenebia qvemod moyvanil cxrilSi (nazarovi:2002):
mmarTvelis
sakuTrebis formiT -
saxelmwifo an kerZo
saxelmwifo programebi kontroldeba
xelisuflebis mier, romelic Rebulobs yvela
principul gadawyvetilebas
kerZo programebi imarTeba arakomerciuli
organizaciebis mier, (magaliTad sadazRvevo
kompaniebis, arakomerciuli dawesebulebis,
damsaqmeblis mier)
valdebulebis
xarisxis mixedviT –
savaldebulo
(iZulebiTi) da
arasavaldebulo
savaldebulo programebi – programebi, romlebSic
monawileoba savaldebuloa xelisuflebis
dadgenilebis mixedviT
arasavaldebulo programebi gulisxmoben maTSi
nebayoflobiT wevrobas
monawileobis
formis mixedviT –
SenatanebiT an maT
gareSe
programa SenatanebiT moiTxovs Senatanebis
warmoebas daculi pirebis an maTi saxeliT vinmes
mier (magaliTad: damqiraveblebis mier)
programa Senatanebis gareSe ar ganapirobebs
daxmarebaze uflebas winaswari sawevro
gadasaxadebis gadaxdiT
152
gavrcelebis
xarisxis mixedviT –
saerTo, zogadi da
specialuri
programebi
saerTo programebi exeba mTlian mosaxleobas,
romelsac gaaCnia ufleba miiRos garkveuli
daxmareba Sesabamisi riskis warmoSobis
SemTxvevaSi
zogadi programa moicavs ekonomikurad aqtiur
mTlian mosaxleobas an mis nawils
specialuri programebi SemuSavebulia
mosaxleobis romelime jgufis dasacavaT
(magaliTad, meSaxteebis, saxelmwifo muSakebis an
saomari moqmedebebis msxverplis)
saresurso fondebis
formirebis
meqanizmis mixedviT –
socialuri
Senatanebis xarjze,
saxelmwifo marTvis
organoebis
Senatanebis xarjze,
sxva programebidan
gadmocemuli da sxva
SemosulobebiT
sadazRvevo Senetanebi warmoadgens xarjs,
romelsac ganaxorcielebs daculi piri an maT
interesebSi mesame mxare, raTa uzrunvelyofili
iyos socialuri daxmarebis ufleba. aRniSnuli
Senatanebis ganxorcieleba SeuZlia damqiravebels,
raTa uzrunvelyos momuSave Tu warsulSi
momuSave TanamSromlebi da maT kmayofaze myofi
pirebi. Senatanebis gakeTeba SeuZlia Tavad
dasacav pirebs: daqiravebul muSakebs,
damoukideblad momuSave pirebs da pensionerebs.
saxelmwifo marTvis organoebis Senatanebi –
mocemuli organoebis mier gaweuli xarjebi
saxelmwifo programebis marTvisa Tu sxva
socialuri dacvis programebis finansuri
daxmarebis mizniT.
sxva programebidan gadmocemuli –sxva socialuri
dacvis programebis mier ganxorcielebuli
usasyidlo gadaxdebi.
sxva SemosulobebSi gaerTianebulia zemoxsenebul
punqtebSi araklasificirebuli Semosulobebi
(magaliTad, qvelmoqmedebidan, sakuTrebidan
miRebuli Semosavlebi da a.S.)
153
socialuri dacvis organizaciisTvis arsebuli mravalferovani
formebi da gzebi SegviZlia ganvasxvavoT Semdegi saxiT:
1. fuladi gadaxdebis, xarjebis anazRaurebis an mosaxleobis
daculi kategoriisTvis saqonliTa da momsaxurebiT uzrunvelyofis
formisa da gadaxdis meqanizmis mixedviT;
2. uzrunvelyofis periodulobis mixedviT: regularuli
(yovelTviuri an yovelkvartaluri) an erTdrouli;
3. Semosulobebis wyaros mixedviT: federaluri biujetidan da
adgilobrivi biujetebidan; saxelmwifo arasabiujeto socialuri
fondebidan; damqiraveblebis mier, romlebic uxdian daxmarebebs sakuTar
TanamSromlebsa da yofil TanamSromlebs; arasamTavrobo,
sazogadoebrivi organizaciebis (maT Soris saqvelmoqmedo) mier,
socialuri dacvis fondebidan; arasaxelmwifo sapensio fondebidan;
qvelmoqmedebiTa da daxmarebis gaweviT dasaqmebuli organizaciebidan;
4. socialuri dacvis funqciebis mixedviT (e.i. saboloo
daniSnulebis mixedviT da ara socialuri dacvis an kanonmdeblobis
ganayofebis mixedviT). socialuri dacvis kompleqsuri statistikis
evropuli sistemis Tanaxmad dadgenilia mosaxleobis socialuri dacvis
funqciebis Semdegi CamonaTvali: jandacva, Sromisuunaroba,
xandazmuloba, marCenalis dakargva, ojaxi (bavSvebi), umuSevroba,
sacxovrebeli bina da socialuri keTilmouwyobloba. ufro detalur
doneze yovel CamoTvlil funcias gaaCnia sakuTari gansazRvreba.
jandacva. Semosavlebis SenarCuneba da fuladi daxmareba
avadmyofobis SemTxvevaSi (Sromisuunarobis SemTxvevis garda), rac
gulisxmobs samedicino gamokvlevas, dakavSirebuls daculi pirebis
janmrTelobis mdgomareobis SenarCunebis, aRdgenasa an gaumjobesebasTan,
mixedavad avadmyofobis mizezisa. aRniSnuli funqcia moicavs fulad
daxmarebas, romliTac anazRaurdeba (nawilobriv an srulad) Semosavlis
danakargi avadmyofobisa an travmis Sedegad droebiTi Sromisuunarobis
periodSi; samedicino momsaxureba, socialuri daxmarebis farglebSi
ganxorcielebuli, daculi moqalaqeebis janmrTelobis SenarCunebis,
aRdgenis an gaumjobis mizniT.
Sromisuunaroba. Semosavlebis SenarCuneba, fuladi an
aramaterialuri daxmareba (samedicino daxmarebis gamoklebiT)
154
ekonomikuri an socialuri saqmianobis warmoebis uunarobis SemTxvevaSi.
aRniSnuli funqcia moicavs daxmarebebs Semosavlebis uzrunvelyofis
mizniT im pirebisaTvis, romlebmac ver miaRwies sapensio asaks da
dakarguli aqvT Sromis unari da Semosavlis miRebis saSualeba
Sromisuunarobis dadgomis gamo; sareabilitacio momsaxureba, romelic
aucilebelia Sromisuunarobis gamo; Sromisuunaro pirebisaTvis sxva
(samedicinio momsaxurebis garda) saqoneli da momsaxureba.
xandazmuloba. Semosavlebis SenarCuneba, fuladi an
aramaterialuri daxmareba (samedicino daxmarebis gamoklebiT)
xandazmulobisa da masTan dakavSirebuli riskis SemTxvevaSi: Semosavlis
dakargva, araadekvaturi Semosavlebi, yoveldRiuri amocanebis
Sesrulebisas arasakmarisi damoukidebloba, sazogadoebriv cxovrebaSi
monawileobis Semcirebisas da a.S. moicavs daxmarebebs, romlebic
uzrunvelyofen Semosavlebis kompensirebas, rodesac xanSi Sesuli piri
tovebs dasaqmebis bazars; uzrunvelyofen garkveul Semosavals, rodesac
ama Tu im pirma miaRwia gansazRvrul asaks; uzrunvelyofen saqonelsa an
momsaxurebas, romlebic sWirdebaT xandazmul pirebs socialur Tu
pirad mdgomareobasTan dakavSirebiT.
marCenalis dakargva. Semosavlebis SenarCuneba, daxmareba
fuladi an naturaluri formiT ojaxis wevris gardacvalebis
SemTxvevaSi. marCenalis dakargvis SemTxvevaSi daxmarebebis miRebis
ufleba gaaCniaT Semdeg pirebs: gardacvlilis meuRle an gaSorebuli
meuRle, misi Svilebi, SviliSvilebi, mSoblebi an sxva naTesavebi. zog
SemTxvevaSi daxmarebas SeiZleba Rebulobdes ara ojaxis wevri. “ojaxis
marCenalis dakargvis” funqcia uzrunvelyofs droebiT an mudmiv
Semosavals, yvela im pirTaTvis, vinc ar miaRwia sapensio asaks da
romlebic ganicdian garkveul siZneleebs meuRlisa Tu axlo naTesavis
gardacvalebis Sedegad, gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, rodesac
gardacvlili ojaxis marCenals warmoadgenda; aseve axdens gardacvlili
marCenalis dakrZalvis xarjebis kompensirebas; uzrunvelyofs saqonliTa
Tu momsaxurebiT amis uflebis mqone pirebs, vromlebmac dakarges
marCenali.
ojaxi (Svilebi). Semosavlebis SenarCuneba, fuladi an
aramaterialuri daxmareba (samedicino daxmarebis gamoklebiT) gaweuli
155
xajebis SemTxvevaSi, romlebic dakavSirebulia orsulobasTan,
mSobiarobasa da SvilebasTan, Svilebisa da ojaxis sxva wevrebis
aRzrdasa da movlasTan. aRniSnuli funqcia moicavs ojaxebis finansur
daxmarebas Svilebis aRzrdisaTvis; im pirebis finansur daxmarebas,
romlebic arCenen naTesavebs; socialuri momsaxureba, romelic
mizanmimarTulia daicvas da daexmaros ojaxi, gansakuTrebiT bavSvebi.
umuSevroba. Semosavlebis SenarCuneba, fuladi an
aramaterialuri daxmareba umuSevrobis SemTxvevaSi. aRniSnuli daxmareba
moicavs Semosavlis anazRaurebas (nawilobriv an srulad) maTTvis, vinc
dakarga Semosavlis miRebis wyaro; anazRaureben momzadebisa an
gadamzadebis xajebs im pirTaTvis, vinc samuSaos ZiebaSia; saWiro
saqonliTa da momsaxurebiT umuSevrebis uzrunvelyofa.
sacxovrebeli bina. aRniSnuli funqciis ZiriTadi mizania
ojaxebis daxmareba sacxovrebeli binis qiris gadaxdaSi. erTerT
mniSvnelovan kriteriums, romelic gansazRvravs “sacxovrebeli binis”
funqciis farglebs, warmoadgens daxmarebaSi aucileblobis Semowmeba.
socialuri keTilmouwyobloba. Semosavlebis SenarCuneba,
fuladi an aramaterialuri daxmareba (samedicino daxmarebis
gamoklebiT) specialurad gankuTvnili socialur
keTilmouwyoblobasTan sabrZolvelad. socialuri keTilmouwyoblobis
(social exclusion) koncefcia sakmaod farTo mcnebaa, romelic ZiriTadad
dakavSirebulia Semosavlebis arasakmaris donesTan (siRaribesTan) da
arastabilur mdgomareobasTan janmrTelobis, ganaTlebisa da dasaqmebis
sferoebSi. maSin rodesac sxva zemoxsenebuli funqciebi exeba
moqalaqeebs, romlebsac gaaCniaT mkafiod identificirebadi riski Tu
saWiroeba (xanSi Sesuli pirebi, umuSevrebi, Sromisuunaro pirebi da
sxv.), mocemuli funqcia dakavSirebulia socialurad keTilmouwyobel
pirebTan an imaTTan, vinc SeiZleba aRmoCndes socialurad
keTilmouwobeli. aq SeiZleba identificirebuli iyos (sxvebs Soris)
iseTi msxvili miznobrivi jgufebi, rogoricaa ukiduresad gaWirvebuli
pirebi, migrantebi, ltolvilebi, narkomanebi, alkoholikebi, Zaladobis
msxverpli da a.S.
156
,,socialuri momsaxurebis saagentos informaciiT, mosaxleobis
sxvadasxva fenebisaTvis Semdegi mimarTulebebiT xorcieldeba
daxmarebebi:
1. saxelmwifo pensia:
asakiT pensionerTaTvis;
SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirTaTvis;
marCenaldakargulTaTvis;
da sxva.
2. saxelmwifo kompensacia da akademiuri stipendiebi:
saxelmwifo kompensacia;
saxelmwifo akademiuri stipendiebi.
3. socialuri daxmarebebi:
socialuri daxmareba siRaribis zRvars qvemoT myofi
ojaxebisaTvis;
socialuri daxmareba umweo mdgomareobaSi myofi ojaxebisaTvis
(saojaxo daxmareba);
orsulobis, mSobiarobisa da bavSvis movlis, aseve axalSobilis
Svilad ayvanis daxmareba;
sayofacxovrebo subsidia.” (socialuri momsaxurebis saagento)
socialuri dacvis statistikis maCvenebelTa sistema, romelic
akmayofilebs socialuri politikis moTxovnilebebs da SeTanxmebulia
saerTaSoriso organizaciebis midgomasTan (evropul sistemasa da eas-is
meTodologiaSi gadmocemuli), warmoadgens statistikuri dakvirvebis
instruments, mimarTuls socialuri dacvis programebis Senatanebis da
xarjebis Sesaxeb informaciis ekonomikur-statistikur damuSavebaze da
mosaxleobis calkeuli kategoriebis socialuri daxmarebis ama Tu im
saxeobiT uzrunvelyofaze.
rogorc ucxoeTis mosaxleobis socialuri uzrunvelyofis
mravalwliani gamocdileba gviCvenebs, normalurad funqcionirebadi
157
ekonomikis pirobebSi mniSvnelovnad izrdeba sawarmoebis socialuri
fondebis roli muSakebis socialur dacvaSi. muSakebis da maTi ojaxebis
socialuri dacvis programebi axorcieleben daxmarebebis da
momsaxurebis farTo speqtrs.
miuxedavad amisa, mwarmoeblebis mier muSakTa sasargeblod
ganxorcielebuli xarjebi, romlebic ganixileba rogorc jildo
gaweuli muSaobisTvis, erovnuli angariSebis ganmartebebis Tanaxmad, ar
warmoadgenen socialur daxmarebas. magaliTis rols asrulebs
muSakebisTvis samivlinebo xarjebis (warmoiqmnebian maTi movaleobebis
Sesrulebisas) anazRaureba; samedicino gamokvlevebi, romlebic
aucilebelia samuSaos xasiaTidan gamomdinare; aseve samuSao adgilze
uzrunvelyofili keTilmowyoba.
praqtikaSi socialuri dacva, romelsac uzrunvelyofs uSualod
damqiravebeli Tavisi muSakebisTvis, Semoifargleba:
Cveulebrivi an Semcirebuli xelfasis gadaxdis gagrZelebiT
muSakTaTvis, samuSaoze maTi argamocxadebis periodSi daavadebis,
ubeduri SemTxvevis, fexmZimobis, bavSvis movlis da sxva mizezebis gamo.;
kmayofaze myofi bavSvebis an ojaxis sxva wevrebisTvis kanoniT
dadgebili socialuri daxmarebebis gadaxdiT;
samedicino momsaxurebiT, romelic ar aris dakavSirebuli muSaobis
xasiaTTan.
socialuri programebis realizaciis procesSi saxsrebis formirebis,
ganawilebasa da gamoyenebaSi monawile struqturebs Soris iqmneba
sxvadasxva mimarTulebis finansuri nakadebi. mocemuli nakadebi
mniSvnelovnad gansxvavdebian miznebis mixedviT, socialuri daxmarebis
uzrunvelyofis safuZvlebiT, periodulobiT da a.S.
Tu gaviTvliswinebT, rom socialuri daxmarebis gawevasTan
dakavSirebuli nebismieri saqmianoba ama Tu im doniT reglamentirebulia
saxelmwifos mier da mniSvnelovanwilad finansirdeba biujetis
saxsrebidan, saxelmwifos unda gaaCndes sruli warmodgena socialuri
daxmarebis moculobisa da danaxarjebis mimarTulebebis Sesaxeb. kerZod,
aucilebelia obieqturi monacemebi gaxarjuli saxsrebis odenobasa da
struqturis, socialuri daxmarebis ZiriTad finansirebad programebis,
socialuri daxmarebis mimRebTa raodenobis, maTi Semosavlebis donis da
158
daculi mosaxleobis calkeuli kategoriebis sxva socialur-
demografiuli maxasiaTeblebis Sesaxeb. socialuri dacvis statistikis,
romelic maqsimalurad SesaZlebeli doniT akmayofilebs socialuri
politikis analizis moTxovnebs, farglebis gansazRvras gaaCnia mTeli
rigi Taviseburebebisa. eas-isgan gansxvavebiT mosaxleobis socialuri
dacvis aRricxvis sistemaSi daregistrirebuli unda iyos Semdegi
formis yvela Senatani da xarjebi: gamanawilebeli operaciebi, rogorc
mimdinare ise kapitaluri, administraciuli xarjebi.
mosaxleobis socialuri dacvis statistikuri maCveneblebi
aucilebelia sazogadoebis mier warmodgenili garantiebis, socialuri
dacvis sxvadasxva saxeobebze moTxovnilebis da misi sakmarisobis
kontrolisa da odenobis SefasebisTvis.
statistikuri maCveneblebelTa sistema SesaZlebelia ganvixiloT
Semdegi ganayofebis mixedviT, romlebic asaxaven mdgomareobas
mosaxleobis socialuri dacvis sferoSi:
pirveli _ maCveneblebi exeba im pirebis wils, romlebmac gadaitanes
Semosavlebis dakargva da sxva sirTuleebi da romlebic xvdebian
socialuri dacvis Sesabamis programaSi;
meore _ maCveneblebi exeba im pirTa wils, romlebic xvdebian sapensio
uzrunvelyofis programaSi da Rebuloben pensiebs, daxmarebebis
odenobas, gamoxatuls yidvis unarianobiT, aseve naRdi Semosavlebis
wils, romlebic Seadgenen mocemul daxmarebebs.
ganayofSi “sapensio uzrunvelyofa” warmodgenilia pensionerebis
raodenobis amsaxveli maCveneblebi, romlebic imyofebian aRricxvaze
mosaxleobis socialuri dacvis organoebSi. pensionerebis saerTo
raodenobis dajgufebas safuZvlad udevs miRebuli pensiebis saxeobebi:
SromiTi (maTgan asakobrivi, invalidobis, marCenalis dakargvis, SromiTi
staJis) da socialuri. dajgufebis sxva safuZvlebis saxiT gamoyofilia
sqesi, adgilmdebareobis saxe, pensioneris dasaqmebis statusi, aseve
(perspeqtiuli mimarTulebis saxiT) – pensioneris asaki. naCvenebia
pensionerebis raodenoba, romlebic Rebuloben SeRavaTian, minimalur da
maqsimalur pensiebs, damatebebs pensiebze da pensiebis gazrdas.
mocemuli ganayofis informaciis ZiriTad wyaros warmoadgens
saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris monacemebi. mocemul
159
monacemTa Segroveba da damuSaveba ar aris centralizebuli saxelmwifo
statistikis organoebSi da iwarmoeba mosaxleobis socialuri dacvis
organoebis mier.
2010 wlis monacemebiT, saxelmwifo biujetidan gamoyofili 1315 mln.
lari (rac sabiujeto xarjebis 27%-s Seadgens), saqarTvelos Sromis,
janmrTelobisa da socialuri dacvis saministrom, mosaxleobis
socialur dacvas moaxmara, rac 1.1 mln.lariT metia 2009 wlis Sesabamis
maCvenebelze. ,,aqedan:
saxelmwifo pensiisaTvis _ 808 mln. lari;
socialuri daxmareba siRaribis zRvars qvemoT myofi
ojaxebisaTvis _ 157 mln. lari;
devnilebis SemweobisaTvis _ 64 mln. lari;
Tanxa saxelmwifo kompensaciebisa da akademiuri stipendiebisaTvis
_ 43 mln. lari;
sxva socialuri programebisaTvis _ 34 mln. Lari.” (saqarTvelos
Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro)
2010 wlisaTvis saxelmwifo pensiis mimRebTa raodenoba pensiis saxeebis
mixedviT regionebisa da raionebSi Semdeg cxrilSia warmodgenili:
cxrili 3.2.1.
saxelmwifo pensiis mimRebTa raodenoba pensiis saxeebis mixedviT
pensiis saxe regioni/raioni
asakiT
pensia
Sez
Ruduli
Ses
aZleblobebis
mqo
ne
pirebi
marCenaldakar
guli
ojax
is w
evri
polit
.repres
irebulebi
pens
ia w
elTa
nams
axureviT
sul
q. Tbilisi 169 848
29 258
7 895
465
87
207 553
guria 25
372 5
021
987
113 3
31 496
raWa-leCxumi da zemo svaneTi 11 194
2 012
310
11
1
13 528
kaxeTi 65
712 11 308
2 553
157
29
79 759
imereTi 118 865
28 525
4 955
236
94
152 675
160
mcxeTa-mTianeTi
18 490
3 048
862
40
4
22 444
samegrelo-zemo svaneTi 75
708 14 996
4 026
50
12
94 792
samcxe-javaxeTi 28
745 5
516 1
336
127
16
35 740
qvemo qarTli 56
687 9
927 3
175
340
48
70 177
Sida qarTli 45
414 11 993
2 375
78
6
59 866
aWara 45
236 14
971 2
668
788
24
63 687
zemo afxazeTi
-
-
-
-
-
-
sul 661 271
136 575
31 142
2 405
324
831 717
wyaro: saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro.
D
diagrama 3.2.1.
saxelmwifo pensiis mimRebTa ganawileba pensiis saxeebis mixedviT
wyaro: saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro.
saqarTvelos mosaxleobis saerTo raodenobaSi pensionerebi TiTqmis
19%-s Seadgenen. maTgan asakiT pensionerebi, romlebic Rebuloben pensias
mosaxleobis saerTo raodenobis 79.5%-s Seadgenen, SezRuduli
SesaZleblobis pirebi _ 16.4%-s, marCenaldakarguli ojaxis wevrebi _
SezRuduli SesaZleblobebi
s pirebi 16,4%
marCenaldakarguli ojaxis
wevrebi 3,7%
politrepresirebulni 0,3%
welTa namsaxureviT pensionrebi
0,1%
asakiT pensionrebi
79,5%
161
3.7%-s, polit.represirebulni _ 0.3%-s, welTa namsaxureviT pensionrebi _
0.1% (diagrama3.2.1.).
imisaTvis, rom SevafasoT sazogadoebaze pensionerebis Senaxvis
uzrunvelyofis aucileblobasTan dakavSirebiT arsebuli datvirTva,
saWiroa ganisazRvros pensionerebis wili mosaxleobis saerTo
raodenobaSi, Sromisunariani mosaxleobis saerTo raodenobaSi da
ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis saerTo raodenobaSi.
pensionerTa wili mosaxleobis saerTo raodenobaSi 2009 wlisaTvis
19.1%-iT ganisazRvra, 2010 wlisaTvis Semcirda 0.1%-iT. Sromisunariani
mosaxleobis raodenobaze pensionerTa wili 2009 wels 28.7%-s Seadgenda,
xolo 2010 wlis monacemebiT, pensionerTa raodenobis Tanafardoba
ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis raodenobasTan 42.7%-s Seadgens.
sazogadoebaze pensionerTa Senaxvis datvirTa sakmaod maRalia, radgan
mosaxleobis Sromisunarian da ekonomikurad aqtiur mosaxleobaze
pensionerTa didi xvedriTi wili modis. pensionerTa Sorisaa rogorc
SezRuduli SesaZleblobis pirebi, aseve Sromisunariani mosaxleobis
nawili, mag, polit.represirebulebi, marCenaldakarguli ojaxis wevrebi
da sxva. socialuri dacvis programa unda iTvaliswinebdes maT
dasaqmebas, rac ufro met daxmarebas warmoadgens aRniSnuli
kategoriebisaTvis, vidre is mwiri pensia erTeul pensionerze, rasac maT
saxelmwifo aZlevs.
pensionerTa didi wilis ganmapirobebeli erT-erTi faqtori,
mosaxleobis raodenobaSi, demografiuli daberebiTaa gamowveuli.
162
diagrama 3.2.2.
sqesobriv-asakobrivi struqtura
2010w.
(aT.kaci)
wyaro: statistikis erovnuli samsaxuri
asakiT pensionerTa 67,7% qalia, maSin, rodesac Sromisunarianze
umcros asakSi mamakacTa xvedriTi wilia maRali da 52,6%-s Seadgens
(diagrama 3.2.2.). sapensio asakis mamakacTa raodenobis kleba maTi
sikvdilianobis maRali doniT aixsneba.
saqarTvelo demografiuli daberebis maCveneblis mixedviT msoflios
228 qveynidan 29 adgilzea. daberebulad iTvleba mosaxleoba, Tu 65 da
meti asakis mosaxleobis xvedriTi wili aRemateba 7%-s. saqarTveloSi am
asakobrivi jgufis mosaxleobas saerTo ricxovnobaSi 19% uWiravs.
mosaxleobis daberebas ganapirobebs Sobadobis dabali done da gare
migracia, romelSic ufro meti Sromisunariani asakis mosaxleoba
gvxvdeba. Sesabamisad izrdeba sapensio asakis mosaxleobis ricxovnoba
da sicocxlis saSualo xangrZlivoba (2009 wels sicocxlis saSualo
xangrZlivoba 73.6 wliT ganisazRvra, rac 2.2 wliT metia 2005 wlis
Sesabamis maCvenebelze. diagrama3.2.3.). yovelive gavlenas axdens
sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoze, rogorc socialurze, aseve
ekonomikurze.
0
500
1000
1500
2000
2500
mamakacebi qalebi
ufrosi asakis 235.1 492.9
Sromisunariani asakis 1445.7 1449.3
Sromisunarianze umcrosi asakis
428.1 385.3
163
diagrama 3.2.3.
wyaro: statistikis erovnuli samsaxuri
asakis safuZvliT pensia 2009 wlidan 80 lars Seadgens. 2007 wlidan
SemoRebul iqna danamati SromiTi staJis mixedviT 2 laridan 10 laramde
im pirTaTvis, romelTac namuSevari aqvT aranakleb 25 wlisa. 80 larian
pensias Rebulobs pensionerTa 81.56 %. am TanxiT SeuZlebelia pirveladi
moTxovnilebebis dakmayofileba. realuri saSualo odenobis daniSnuli
yovelTviuri pensiebis maCvenebeli iTvaliswinebs maT yidvis unarianobas
samomxmareblo fasebis zrdasTan SesabamisobaSi. gansakuTrebiT
sayuradReboa fasebis mateba kvebis produqtebze, (samagierod,
umniSvnelod izrdeba pensiis moculoba). 2011 wlis aprilSi gasuli
wlis Sesabamis maCvenebelTan SedarebiT fasebi gaizarda bostneulsa da
baRCeulze _ 36.4%-iT, zeTsa da cximze _ 34,5%-iT, pursa da
purproduqtebze _ 25.8%-iT, xorcsa da xorcis produqtebze _ 23.3%-iT da
a.S. pensiis odenoba bevrad naklebia saarsebo minimumze. saarsebo
minimumi 2011 aprilis TveSi 163.2 lars Seadgens. gamomdinare aqedan,
pensioners Tavisi pensiiT arsebobas ver SesZleben.
Tu gaviTveliswinebT imasac, rom asakiT pensioners janmrTelobis
problemebic Seawuxebs, maSin pensia mkurnalobis xarjebsac ver
60
62
64
66
68
70
72
74
76
78
1980 w 1985 w 1990 w 1995 w 2000 w 2005 w 2009 w
sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba dabadebisas
mamakacebi
qalebi
164
dafaravs. Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro
siRaribis zRvars qvemoT myofi mosaxleobis janmrTelobis dazRvevis
saxelmwifo programasa da iafi dazRvevis programebs sTavazobs
mosaxleobas. siRaribis zRvars qvemoT myofi ojaxebis samedicino
dazRvevis programiT umweo mdgomareobaSi registrirebuli mosaxleobis
mxolod 51,4% sargeblobs.
ganmazogadebeli maCveneblebis saxiT, romlebic kompleqsurad asaxaven
sapensio uzrunvelyofis dones, SemoTavazebulia Semdegi gaTvliTi
maCveneblebi. upirveles yovlisa, daniSnuli yovelTviuri saSualo
odenobis pensiis da saSualo Tviuri nominaluri xelfasis Tanafardoba.
saSualo Tviuri nominaluri xelfasis odenoba TiTqmis 7-jer aRemateba
pensiis saSualo odenobas, anu SeiZleba davaskvnaT, Tu ramdenad ufro
cudia pensionerebis materialuri mdgomareoba momuSave pirTa
materialur mdgomareobasTan SedarebiT.
socialuri daxmarebebidan aRsaniSnavia saojaxo daxmareba. igi fuladi
saxis gasacemelia, romelsac yovelTviurad Rebuloben umweo
mdgomareobaSi myofi ojaxebis garkveuli kategoria, rogoricaa,
aramomuSave pensionerTa ojaxebi, ded-mamiT oboli bavSvebi, SezRuduli
SesaZleblobebisa da mravalSviliani ojaxebi. saojaxo daxmareba 22 da
35 lariT ganisazRvreba da mas 2011 wlis martis monacemebiT
saqarTveloSi 19441 ojaxi Rebulobs. saojaxo daxmarebis moculoba
Zalian mcirea da misiT warmoudgenelia Tundac sasursaTo produqtebze
moTxovnilobebis dakmayofileba. martoxela, aramomuSave pensionerze
saojaxo daxmareba 35 laria. pensiasTan erTad pensioneris Semosavali
jamSi 115 laria, rac mainc didad dansxvavdeba saarsebo minimumisagan.
gansazRvrul socialur kategorias mikuTvnebul pirTaTvis
gaTvaliswinebulia sayofacxovrebo-komunaluri momsaxurebisa da sxva
xarjebis anazRaureba, rasac sayofacxovrebo subsidia warmoadgens. igi
diferencirebulia sxvadasxva ketegoriebis mixedviT, Tanxa
gansazRvrulia 7 laris, 22 larisa da 44 laris odenobiT. saxelmwifo
subsidiis mimRebTa raodenoba sxvadasxva kategoriebis mixedviT 2011
wlis martisaTvis 76531 kacia. sayofacxovrebo subsidia Tavisi
moculobiT mcirea, rogorc sxva saxis socialuri daxmarebani.
165
saqarTveloSi umweo mdgomareobaSi registrirebulTa raodenoba 516464
ojaxia, maTgan mxolod 29.4% Rebulobs Semweobas (diagrama 3.2.4.).
registrirebul adamianTa xvedriTi wili mosaxleobis saerTo
raodenobaSi 37.7%-s Seadgens. amasTan, imereTis regionSi umweo
mdgomareobaSi registrirebulTa raodenoba regionSi macxovrebelTa
51.8%-s Seadgens, guriis regionSi _ 45.9%-s, mcxeTa-mTianeTis regionSi _
47.7%-s, raWa-leCxumis regionSi _ 64.4%-s, samegrelo, zemo svaneTis
regionSi _ 40.1%-s, samcxe-javaxeTSi _ 41.7%-s, Sida qarTlSi _ 48.7%-s,
qvemo qarTlSi _ 34%-s, xolo TbilisSi _ 22.4%. aqedan gamomdinare,
saqarTvelos mosaxleobis 45% Raribia. bazaSi registrirebuli ojaxebi
siRaribis maCvenebelTa mxriv Semdegnairad nawildeba: Rataki – 34.9%,
Raribi _ 47.2%, araRaribi _ 17.9%.
diagrama 3.2.4.
umweo mdgomareobaSi myofi ojaxebis monacemTa erTian bazaSi
registrirebuli mosaxleobisa da saarsebo Semweobis mimRebTa
raodenobis cvlileba
(2008-2011w) (yoveli wlis martis Tvis monacemebis mixedviT)
wyaro: saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro.
statistikis erovnuli samsaxuri
2008 weli 2009 weli
2010 weli 2011 weli
350702 428804 463672
442144
1461835 1696528 1779008
1670606
saarsebo Semweobis mimRebTa raodenoba
umweo mdgomareobaSi myofi registrirebuli ojaxebis raodenoba
166
umweo mdgomareobaSi myofi ojaxebis monacemTa erTian bazaSi
registrirebuli mosaxleobis ricxovnoba 2011 wlis martSi 2008 wlis
martis TvesTan SedarebiT 14.3%-iT gaizarda. saarsebo Semweobis mimRebTa
raodenobac dinamikaSi izrdeba 2.5%-iT.
socialuri daxmarebaTa odenoba imdenad mwiria, rom maTi mimRebni
saerTod ver ikmayofileben im moTxovnilebaTa minimumsac ki, romelic
maT esaWiroebaT arsebobisaTvis. amasTan, socialuri agentis Sefaseba
umetes SemTxvevaSi araa realobasTan axlos, rac ara mxolod agentis
arakompetenturobidanaa gamomdinare (sareitingo qulis gansazRvrisas
,,ojaxis deklaraciis” erT-erT bloks warmoadgens socialuri agentis
subieqturi mosazreba ojaxis ekonomikuri mdgomareobis Sesaxeb), aramed
TviT kiTxvarSi arsebuli sakiTxidan, romelic exeba iseT
sayofacxovrebo nivTebis qona_arqonas, romelic Raribma adamianma miiRo
saCuqrad, an Zveli, gamouyenebeli qonebis naSTia, rogoricaa: gazqura,
televizori, telefoni, macivari da sxva.
gamomdinare zemoTTqmulidan, saarsebo Semweobebi da sxvadasxva
socialuri daxmarebebi verc mosaxleobis cxovrebis dones aamaRlebs da
verc siRaribes daamarcxebs. amitom saWiroa qveyanaSi gatardes swori,
efeqturi da Sedegiani socialuri politika, romelic mWidrodaa
dakavSirebuli qveynis ekonomikur politikasTan.
,,saxelmwifos socialuri politikis arsi mdgomareobs socialur
jgufebsa da fenebs Soris urTierTobis xelSewyobaSi, sazogadoebis
keTildReobis amaRlebis uzrunvelyofaSi, socialuri garantiebis
SeqmnaSi, ekonomikuri stimulirebis formirebiT sazogadoebriv
warmoebaSi monawileobiT.’’ (kuSlina 2000:576)
Cemi azriT, saxelmwifos mier socialuri mdgomareobis
gasaumjobeseblad unda gatardes Semdegi RonisZiebani:
167
saxelmwifo biujetidan ufro meti saxsrebis gamoyofa socialur
sferoze;
mosaxleobis cxovrebis pirobebis gaumjobeseba;
saarsebo minimumze maRali minimaluri pensiis dadgena;
pensiis daniSvna staJisa da damsaxurebis mixedviT;
ufaso pirveladi samedicino daxmareba;
gadasaxadebis gauqmeba an Semcireba skolamdel, saSualo da
umaRles saswavleblebSi;
ucxoeli muSaxelis SezRudva da adgilobrivi mosaxleobis
dasaqmeba;
mosaxleobis dasaqmebis regulireba;
droebiT umuSevarTaTvis maRali kompensaciis daniSvna;
mosaxleobis Semosavlebis reulireba diferenciaciis Semcirebis
mizniT;
saSualo da wvrili biznesis ganviTareba;
zRvruli fasebis daweseba pirveladi moxmarebis saqonelsa da
momsaxurebaze.
aRniSnuli RonisZiebani gaaumjobesebs cxovrebis xarisxsa da dones,
Seamcirebs siRaribesa da mosaxleobis fenebs Soris diferenciacias.
168
3.3. mosaxleobis socialuri mdgomareobis xelSemwyob
saerTaSoriso organizaciebTan urTierTobis aqtualuri
sakiTxebi
mosaxleobis socialuri mdgomareobis gaumjobesebis xelSemwyobi
saerTaSoriso organizaciebi saqarTveloSi anxorcieleben Sesabamis
proeqtebs. maT Soris jandacvisa da socialuri ganviTarebis proeqtebi
xels uwyobs ganaTlebis reformas; akontrolebs infeqciuri
daavadebebis gavrcelebas; aumjobesebs jandacvis momsaxurebas;
daxmarebas uwevs jandacvis erovnuli politikis SemuSavebas; afarToebs
reoproduqciuli jandacvis samsaxurs, aumjobesebs garemos socialurad
daucveli bavSvebisa da axalgazrdebisaTvis.
,,gardamaval periodSi saqarTvelos ganviTarebas USAID-is programebi
uwyobs xels. programebis meSveobiT xorcieldeba cxovrebis donis
gaumjobeseba, siRaribis aRmofxvra, mniSvnelovani grZelvadiani
cvlilebebis Setana instituciur, inteleqtualur da ekonomikur
struqturebSi.
ekonomikis aRorZineba
energetika da garemos dacva
demokratia da mmarTveloba
jandacva da socialuri ganviTareba
sxva proeqtebi
daxmarebis axali mimarTulebebi
$1 miliardi daxmareba.’’ (http://georgia.usaid.gov/ka)
proeqti, ,,Tanabari SesaZleblobis ganviTarebis xelSewyoba
SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebisTvis”, romelsac axorcielebs
sazogadoeba ,,Save the Children” (2006 wlis seqtembridan _ 2012 wlis
seqtembramde) miznad isaxavs Seqmnas Tanaswori SesaZleblobebis garemo
SezRuduli SesaZleblobebis mqone adamianebisTvis, maTi srulfasovani
CarTviT saqarTvelos politikur, ekonomikur da socialur cxovrebaSi.
(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www. Savethechildren.or)
169
,,ganaTlebis marTvis proeqtis” Seiqmna ,,Chemonics Internacional” (2009 wlis
ivnisidan 2012 wlis ivnisamde), ganaTlebis seqtorSi menejmentis
SesaZleblobebis gansaviTareblad, administratorebisaTvis ganaTlebis
marTvis saswavlo programis SemuSavebis mizniT. proeqtis miznebia:
saqarTvelos instituciuri simZlavris grZelvadiani gaumjobeseba
ganaTlebis sistemis transformirebisa da ukeT marTvisaTvis;
menejmentis, finansebisa da akreditaciis sferoebis saganmanaTleblo
procesebis efeqturobis uzrunvelyofa mecnierebisa da ganaTlebis
saministros, saganmanaTleblo saagentoebisa da ganaTlebis
resurscentrebis meSveobiT. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33:www.
Chemonics.com).
,,socialuri infrastruqturis proeqtis” meSveobiT (organizacia CHF,
ganxorcielebis periodi 2010 wlis ivlisidan 2011 wlis oqtombramde)
ganaxlda da reabilitacia Cautardeba eTnikuri umciresobebiT
dasaxlebul da geografiulad moSorebul regionebSi mdebare
dazianebul 50 sajaro skolas da 8 upatrono bavSvTa saxls. am proeqtis
ganxorcieleba gaaumjobesebs daucveli jgufebisaTvis gaweul
socialur momsaxurebas, romelic moicavs eTnikur umciresobebs,
SezRuduli SesaZleblobebis mqone bavSvebs, oblebs da iZulebiT
gadaadgilebulebs. agreTve, proeqtis ganxorcielebisas iqmneba
moklevadiani dasaqmebis SesaZlebloba saqarTvelos im regionebSi,
romlebic ganicdian ekonomikur depresias globaluri krizisisa da
regionuli agraruli bazrebis dakargvis gamo. proeqtis ganxorcieleba
aseT regionebSi gaaumjobesebs mosaxleobis socialur mdgomareobas.
(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.chf.ge)
,,saxelmwifo saavadmyofoebis infrastruqturis” proeqtis meSveobiT,
romelsac axorcielebs ,,U.S. Army Corps of Engineers” (2010 wlis martidan
2011 wlis seqtembramde), ganaxldeba ukidures mdgomareobaSi myofi,
saxelmwifos mflobelobaSi arsebuli 3 saavadmyofo, romlebic eTnikuri
umciresobebiT dasaxlebul da geografiulad moSorebul samcxe-
javaxeTis regionSi mdebareobs. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33:
www.usage.army.mil)
170
,,kreditis garantia ganviTarebisaTvis” proeqtis farglebSi (2010 wlis
ivlisidan 2020 wlis ivlisamde) USAID-im xeli moawera Tibisi bankTan
ganviTarebisaTvis gacemuli kreditis garantiis xelSekrulebas, ris
safuZvelzec Tibisi banki 8 milion dolars sesxs miscems blok
jorjias, romelic dasavleT saqarTveloSi 9 saavadmyofos aSenebasa da
reabilitacias moxmardeba. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.tbcbank.ge)
USAID-im xeli moawera Tibisi bankTan ganviTarebisaTvis gacemuli
kreditis garantiis meore xelSekrulebas, romlis portfeli 20 mln.
amerikul dolars Seadgens, proeqtis farglebSi ,,krediris garantia
saavadmyofoebis reabilitaciisaTvis” (2010 wlis seqtembridan 2020 wlis
seqtembramde). sesxebi, romlebsac Tibisi banki gascems, ganzraxulia
jandacvis kerZo seqtoris msesxeblebisaTvis, risi meSveobiTac isini
aSeneben, ganaaxleben da aRWurven saavadmyofoebsa da klinikebs.
programis meSveobiT aseve dakmayofildeba im kerZo sadazRvevo
kompaniebis finansuri saWiroebebi, romelTac aiRes valdebuleba 2011
wlis dekembrisaTvis saqarTvelos masStabiT aaSenon 27 saavadmyofo.
(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.tbcbank.ge)
,,saqarTvelos profesiuli ganaTlebis proeqti”, romelsac
axorcieleben amerikuli kvlevis institutebi (2008 wlis maisidan 2011
wlis ivlisamde) mimarTulia mSeneblibisa da turizmis dargebSi
saxelobo ganaTlebisa da treningebis gaumjobesebisaken. profesiul
skolebsa da momaval damqiraveblebs Soris uSualo partniorobis
CamoyalibebiT sworad ganisazRvreba qveynisTvis saWiro muSaxeli da
maTi saqmianoba. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: http://www.air.org/)
,,International Organization for Migracion”(IOM) ,,dasaqmebis konsultirebis
proeqtis” (2010 wlis martidan 2012 wlis martamde) mizania gaswios
konsultaciebi dasaqmebis kuTxiT saqarTveloSi mcxovrebi umuSevari
mosaxleobisaTvis, gansakuTrebiT ki iZulebiT gadaadgilebuli
pirebisaTvis; Seqmneba sakonsultacio da referaluri centrebi,
daukavSirdeba damsaqmeblebsa da programiT mosargeble pirebs;
ganaxorcielebs profesiuli ganaTlebis programebs.
(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.iom.ge)
171
saqarTveloSi ,,UNICEF’’-is erT-erTi mniSvnelovani proeqti bavSvebze
zrunvis samsaxurebisa da sistemebis gaZlierebaa (2010 wlis agvistodan
2013 wlis agvistomde)., romelic moicavs daucveli jgufebisaTvis
socialur SeRavaTebze xelmisawvdomobis, aseve alternatiuli zrunvisa
da ojaxuri mxardaWeris samsaxurebis gaumjobesebas, politikis,
zedamxedvelobisa da angariSvaldebulebis gaZlierebas bavSvebze
zrunvis sistemaSi. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.unicef.org/georgia/)
jandacvis sistemis gaZlierebis proeqtis (xorcieldeba Abt.Assocciates,
Inc. 2009wlis oqtombridan 2014 wlis oqtombramde) mizania xeli Seuwyos
saqarTvelos mTavrobis Zalisxmevas gaataros jandacvis reforma,
romelic mimarTuli iqneba mosaxleobis janmrTelobis mdgomareobis
gaumjobesebasa da xarisxian samedicino momsaxurebaze xelmisawvdomobis
zrdisken. kerZod, daexmareba sadazRvevo kompaniebs Seqmnas da
mosaxleobisaTvis xelmisawvdomi gaxados maRalxarisxiani sadazRvevo
paketebi. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.abtassociates.com)
ekonomikaSi mniSvnelovani proeqtebis ganxorcielebi saerTaSoriso
organizaciebis mier mimarTulia mosaxleobis dasaqmebis, Semosavlebis
zrdisa da cxovrebis donis amaRlebsaken. saqarTveloSi USAID-is zrdis
seqtoris saqmianoba mimarTulia instituciuri da inteleqtualuri
simZlavris ganviTarebisaken, rogorc saxelmwifo saagentoebSi, aseve
kerZo seqtorSi. proeqtebi Seqmnilia imisTvis, rom gaumjobesdes biznes
garemo, gafarTovdes kapitalze xelmisawvdomoba, gaZlierdes biznesis
keTebis unar-Cvevebi, gaumjobesdes soflis meurneobis warmadoba,
gaizardos SerCeul biznes seqtorebs Soris konkurencia da
gafarTovdes ekonomikuri SesaZleblobebi soflad. ekonomikis zrdis
iniciativebiT agreTve xorcieldeba farTomaStabiani municipaluri
infrastruqturis reabilitacia. iZulebiT gadaadgilebulTaTvis
gadaiWreba mniSvnelovani problema da afxazeTis gamocalkevebul
regionSi sazogadoebrivi jgufebis mobilizebiT, unar-Cvevebis
gamomuSavebiT da sazRvris sxvadasxva mxares myof profesionalTa da
axalgazrdaTa dakavSirebiT xeli Seewyoba konfliqtis daregulirebas.
(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33)
172
ekonomikuri keTildReobis iniciativis programis (,,Deloitte Consulting
LLP”) mier xorcieldeba 2010 wlis seqtembridan dRemde) mizania
saqarTvelos ekonomikis sayovelTao konkurentunarianobis gaumjobeseba
Semdegi daxmarebebis meSveobiT: 1) qveynis ekonomikuri mmarTvelobis
SesaZleblobis gafarToeba da gaRrmaveba; 2) agraruli seqtoris
produqtiulobis gaumjobeseba; da 3) im miznobrivad arCeuli ara
sasoflo-sameurneo damatebiTi Rirebulebis mqone jaWvebis gaZliereba,
romelTac zrdis udidesi potenciali gaaCniaT.
(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.deloitte.com)
USAID-isSeTanxmeba saqarTvelosTvis gaweul daxmarebaze miznad
isaxavs: municipaluri infrastruqturis ganviTarebasa da
reabilitacias, rac moicavs 2008 wlis konfliqtiT dazaralebul, sul
mcire xuTi municipalitetis, sairigacio arxebs; 80-ze meti TemisTvis
daxmarebis gawevas maTi ganviTarebis gegmebis Sedgenasa da
ganxorcielebaSi, raTa moxdes soflis ekonomikis ganviTarebis
stimulireba da sacxovrebeli pirobebis gaumjobeseba mwiri
SesaZleblobebis mqone, sakvebiT moumaragebeli, daucveli da iZulebiT
gadaadgilebuli mosaxleobisTvis; 2008 wlis konfliqtiT
dazaralebulTaTvis saqarTvelos mTavrobis mier aSenebuli
TavSesafrebis gaumjobeseba, adrindeli konfliqtis Sedegad iZulebiT
gadaadgilebul pirTaTvis Senobebis gadakeTeba mudmiv sacxovreblad da
zogadad sacxovrebeli problemis mogvareba. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33)
arakomerciuli saerTaSoriso ganviTarebis organizaciis (CNFA)
sasoflo-sameurneo meqanizaciis proeqti, romelic 2012 wlis martSi
sruldeba, qmnis iseT organizaciebsa da sistemebs, romlebic
meqanizebuli sasoflo-sameurneo momsaxurebiT daexmareba kerZo
seqtorSi moqmed, sicocxlisunarian mcire biznesis mflobelebs da xels
Seuwyobs agraruli seqtoris produqtiulobis amaRlebas,
konkurentunarianobasa da mogebis gazrdas. kerZo seqtoris
organizaciebs gadaecemaT grantebi da gaewevaT teqnikuri daxmareba,
riTic isini SesZleben SeiZinon traqtorebi da Sesabamisi aRWurviloba
da fasiani meqanizaciiT gauwion momsaxureba mcire meurneobis mqone
fermerebs. fermeruli momsaxureba aseve xelmisawvdomi iqneba im
173
iZulebiT gadaadgilebul pirTaTvis, visac saqarTvelos mTavrobam
dauriga miwis nakveTebi. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.amp.ge)
treningisa da konsultaciis centris ,,CTC’’ mier ganxorcielebul
proeqti (ganxorcielebis vada seqtemberi 2009w. - noemberi 2012w.)
axladdasaxlebul teritoriebze wamowyebul sasargeblo saqmianobebSi
iZulebiT gadaadgilebul pirTa mdgrad integraciasa da daucveli
mosaxleobis TviTdasaqmebaSi Seuwyobs xels: daxmarebas gauwevs
iZulebiT gadaadgilebul pirTa axal dasaxlebebs Sida qarTlis
regionSi, CautardeT treningebi biznesis warmarTvis unar-Cvevebis
ganviTarebis mizniT. grantebi gadaecemaT im biznesebs, romlebic
gaaZliereben axladdasaxlebul teritoriebze wamowyebul sasargeblo
saqmianobebs, aseve xels Seuwyoben maT kreditze xelmisawvdomobaSi da
finansur institutebTan kontaqtis damyarebaSi.
(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.ctc.org.ge)
axali ekonomikuri SesaZleblobebis (NEO) proeqti (axorcielebs
,,Chemonics International” 2011 wlis aprilidan-2015 wlis dekembramde) miznad
isaxavs Semosavlebis gaumjomebebas soflad; siRaribis donis Semcirebas;
sakvebis usafrTxoebis gaumjobesebas; SerCeul dasaxlebebSi saojaxo
moxmarebisa da sarwyavi wylis miwodebaSi Seferxebebis aRmofxvras;
iZulebiT gadaadgilebul pirTa axali da Zveli dasaxlebebisTvis
saSualebis micemas SeinarCunon TavianTi meurneobebi; da im mosaxleobis
daxmarebas, romlebic dazaraldnen bunebrivi an sxva saxis
katastrofebiT. proeqti gaTvaliswinebulia 10 municipalitetisTvis da
is sargeblobas moutans 70,000 daucvel ojaxs16.
(http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.chemonics.com)
USAID saqarTveloSi axorcielebs mcire biznesis ganviTarebis
xelSemwyob RonisZiebebs.
USAID -im gamohyo ganviTarebis kreditis garantia bazis bankisTvis
(seqtemberi 2010- seqtemberi 2014), rac xels Seuwyovs 9 milioni aSS
dolaris gamoyofas kreditis saxiT saqarTvelos mcire da saSualo
sawarmoebisaTvis, agrobiznesis CaTvliT. agraruli seqtoris sesxebi
174
mTeli sasesxo portfelis 35%-s Seadgens. (http://georgia.usaid.gov/ka/node/28:
www.basisbank.ge)
USAID gamohyofs 1 milion aSS dolars garantiis saxiT adgilobrivi
mikrosafinanso organizacia kristalisTvis (seqtemberi 2010- seqtemberi
2012). es saSualebas miscems kristals moizidos 1 milioni aSS dolari
adgilobrivi da saerTaSoriso sakredito organizaciebisgan da
gamoiyenos es Tanxa mikro da mcire sawarmoebze sesxebis gasacemas.
(http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: http://crystal.ge)
USAID-im gamohyo 5 milioni aSS dolari garantiis saxiT adgilobrivi
banki ,,konstantasTvis” (seqtemberi 2009 – seqtemberi 2012). es saSualebas
miscems ,,konstantas” isesxos 5 milioni aSS dolari adgilobrivi da
saerTaSoriso sakredito organizaciebisgan da gamoiyenos es Tanxa
mikro da mcire sawarmoebze sesxebis gasacemad.
(http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.constanta.ge)
USAID-m uzrunvelyo banki ,,respublika” ,,ganviTarebis kreditis sesxebis
portfelis garantiiT” da gauwia teqnikuri daxmareba agraruli sesxis
gacemis praqtikasTan dakavSirebiT, raTa xeli Sewyoboda komerciuli
sesxebis gacemas agrarul seqtorSi momuSave sawarmoebisTis.
(http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.republic.ge)
USAID-m uzrunvelyo adgilobrivi banki konstanta ,,ganviTarebis
kreditis sesxebis garantiiT”, raTa man saerTaSoriso safinanso
bazrebidan moizidos finansebi saSualo biznesis ganviTarebisTvis.
(http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.constanta.ge)
proeqtebis CamonaTvali mxolod mciredia imaTgan, romelTac
axorcieleben saerTaSoriso organizaciebi saqarTveloSi. maTi mizania
mosaxleobis socialuri mdgomareobis gaumjobeseba, samuSao adgilebis
Seqmna, mcire da saSualo biznesis ganviTareba, TviTdasaqmebidan
Semosavlebis zrda, cxovrebis xarisxisa da pirobebis gaumjobeseba,
janmrTelobis dacva da sxva, raTa Semcirdes qveyanaSi siRaribe,
amaRldes cxovrebis done, Semcirdes diferenciacia mosaxleobis metad
da naklebad uzrunvelyofil fenebs Soris.
175
Cemi azriT, yvelaze mniSvnelovani mosaxleobis cxovrebis donis
diferenciaciis Sesamcireblad agrarul seqtorSi ganxorcielebuli
reformebia. radgan, rogorc aRvniSneT, soflad siRaribis maCveneblebi
bevrad maRalia, samagierod dabalia dasaqmebis done, radgan soflis
mosaxleoba sakuTar meurneobebSia dasaqmebuli da arseboben mxolod
TviTdasaqmebidan miRebuli SemosavlebiTa da socialuri daxmarebebiT.
agrarul seqtorze gamoyofili grantebi, agraruli sesxebi, Sesabamisi
treningebi xels Seuwyobs fermeruli meurneobebis ganviTarebas.
Sedegad, ganviTardeba soflis meurneobis calkeuli dargebi, gaizrdeba
Sida migracia qalaqidan-soflisaken, Semcirdeba qalaqebsa da raionul
centrebSi umuSevrobis done da Sesabamisad mosaxleobis fenebs Soris
diferenciaciac.
saerTaSoriso organizaciebi saqarTveloSi axorcieleben sxvadasxva
saxis kvlevebs, romelTa umravlesoba gamokiTxvis wesiT tardeba. am
kvlevebis nakli, Cemi azriT, respodentTa arakompetenturobaa, radgan
gamokiTxva SemTxveviTi wesiT xorcieldeba.
Tu ramdenad maRalia saqarTveloSi cxovrebis xarisxi da pirobebi,
romlebic ganapirobeben mosaxleobis ,,bednierebas’’, amaze faseulobaTa
msoflio gamokvlevis 2009 wlis Sedegebi metyvelebs, romlis mixedviT
daniis mosaxleoba Tavs yvelaze bednierad grZnobs, xolo saqarTvelos
mosaxleoba naklebad bednierad.
bednierebis SegrZnebis kriteriumebad ganixileboda qveynis ekonomikuri
zrdis tempi, demokratizaciis done da socialuri tolerantoba. 97
qveynis monacemi ranJirebulia mosaxleobis bednierebis SegrZnebis
maCvenebelTa mixedviT. uaryofiTi niSani mosaxleobis umravlesobis
ukmayofilebaze mianiSnebs (cxrili 3.3.1)
176
cxrili 3.3.1
mosaxleobis bednierebis zoma
ქვეყანა ბედნიერე-
ბის ზომა
ქვეყანა ბედნიერე-
ბის ზომა
ქვეყანა ბედნიერე-
ბის ზომა
დანია 4.24 მალაიზია 2.61 ხორვატია 0.87
პუეტრო რიკო 4.21 დას. გერმანია 2.60 მაროკო 0.87
კოლუმბია 4.18 ვიეტნამი 2.52 ინდოეთი 0.85
ისლანდია 4.15 საფრანგეთი 2.50 უგანდა 0.69
ჩრდ. ირლანდია 4.13 ფილიპინები 2.47 ზამბია 0.68
ირლანდია 4.12 ურუგვაი 2.43 ალგერია 0.60
შვეიცარია 3.96 ინდონეზია 2.37 ბურკინა ფასო 0.60
ნიდერლანდები 3.77 ჩილე 2.34 ეგვიპტე 0.52
კანადა 3.76 დომენიკის რესპ. 2.29 სლოვაკია 0.41
ავსტრია 3.68 იაპონია 2.24 უნგრეთი 0.36
ელ სალვადორი 3.67 ესპანეთი 2.16 მონტენეგრო 0.19
მალტა 3.61 ისრაელი 2.08 ტანზანია 0.13
ლუქსემბურგი 3.61 იტალია 2.06 აზერბაიჯანი 0.13
შვედეთი 3.58 პორტუგალია 2.01 მაკედონია -0.06
ახალი ზელანდია 3.57 ტაივანი 1.83 რუანდა -0.15
აშშ 3.55 აღმ. გერმანია 1.78 პაკისტანი -0.30
გვატემალა 3.53 სლოვენია 1.77 ეთიოპია -0.30
მექსიკა 3.52 განა 1.73 ესტონეთი -0.36
ნორვეგია 3.50 პოლონეთი 1.66 სერბეთის ბოსნია -0.45
ბელგია 3.40 ჩეხეთის რესპ. 1.66 ლიტვა -0.70
ბრიტანეთი 3.39 ჩინეთი 1.64 ლატვია -0.75
ავსტრალია 3.26 მალი 1.62 რუმინეთი -0.88
ვენესუელა 3.25 ყირგიზეთი 1.59 რუსეთი -1.01
ტრინიდადი 3.25 იორდანი 1.46 საქართველო -1.01
ფინეთი 3.24 საბერძნეთი 1.45 ბულგარეთი -1.09
საუდის არაბეთი 3.17 სამხ. აფრიკა 1.39 ერაყი -1.36
ტაილანდი 3.02 თურქეთი 1.27 ალბანეთი -1.44
177
კვიპროსი 2.96 პერუ 1.24 უკრაინა -1.69
ნიგერია 2.82 ჩრდ. კორეა 1.23 ბელორუსი -1.74
ბრაზილია 2.81 ჰონ კონგი 1.16 მოლდოვა -1.74
სინგაპური 2.72 ირანი 1.12 სომხეთი -1.80
არგენტინა 2.69 ბანგლადეში 1.00 ზიმბაბვე -1.92
ანდორა 2.64 ბოსნია 0.94 ბედნიერების საშ.
მაჩვენებელი
1.57
წყარო: National Science Foundation
,,erovnuli demokratiis institutis” (NDI) mier 2011 wlis martSi
Catarebuli kvlevis mixedviT, saqarTveloSi sazogadoebas sami mTavari
prioriteti aqvs: samuSao adgilebi, fasebis zrda da teritoriuli
mTlianoba. gamokiTxulTa 61%-s prioritetul sakiTxad samuSao
adgilebis Seqmna miaCnia, 39%-s fasebis zrda, 38%-s teritoriuli
mTlianoba. gamokiTxulTa 55% fiqrobs, rom politikosebi samuSao
adgilebis Seqmnis Sesaxeb arasakmarisad saubroben, xolo 62%-is azriT
ar saubroben fasebis zrdaze. (http://civil.ge/eng/_print.php?id=23317)
gamokiTxvis Sedegebi metyvelebs mosaxleobis umuSevrobisa da siRaribis
maRal doneze.
evrostatma da Sromis saerTaSoriso Sedarebebis ganyofilebam
moaxdina msoflio qveynebis mixedviT umuSevrobis donis kvleva da
Sepirispireba. 2009 wlis monacemebis mixedviT saqarTveloSi umuSevrobis
done 16.9 %-s Seadgens, azerbaijanSi _ 6.0 %-s, yazaxeTSi – 6.1 %-s,
uzbekeTSi 8 %-s, ukrainaSi _ 9.1 %-s, ruseTSi (2011 wlis mixedviT) _ 7.6
% s da a.S. rogorc vxedavT postsabWoTa qveynebis mixedviT mosaxleobis
umuSevrobis done saqarTveloSi sakmaod maRalia, rac mosaxleobis
Semosavlebsa da Sesabamisad cxovrebis doneze aisaxeba da
gamoxatulebas diferenciaciaSi hpovebs. (www.holmes.ge/search.htm?geo=on&q)
gaerTianebulma erebis organizaciam msoflios qveynebSi qveynebis
nacionaluri institutebisa da saerTaSoriso organizaciebis
Catarebuli kvlevebis Sedegad, statistikuri monacemebis safuZvelze
gaiangariSa da gamoaqveyna adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsi.
178
adamianis pitencialuri ganviTarebia indeqsi pakistaneli ekonomistis
maxbub al-xakis mier. 1990 wlidan indeqsi gaeros mier parqtikaSi iqna
danergili da iangariSeba yvela qveynisaTvis. indeqsi gansazRvravs
adamianis sicocxlis xangrZlivobis, ganaTlebis donisa da faqtiuri
Semosavlebis mixedviT qveynis ganviTarebis dones Semdegi
mimarTulebebiT:
1. janmrTeloba da dRegrZeloba, dabadebisas sicocxlis
mosalodneli xangrZlivobis safuZvelze;
2. ganaTlebaze xelmisawvdomoba, romlis sazomad mozrdili
mosaxleobis wigniereba da erToblivi ganaTlebis momcvelobis
koeficienti gamoiyeneba;
3. Rirseuli cxovrebis done, romelic ganisazRvreba mTliani Sida
produqtis moculobiT erT sul mosaxleze aSS.
dolarebSimsyidvelobiTunarianobis paritetis mixedviT.
indikatorebi standatizirdeba da Rebulobs ricxviT mniSvnelobas 0-
dan 1-mde. maTi saSualo ariTmetikuli ki adamianis potencialuri
ganviTarebis erToblivi maCvenebelia msoflios masStabiT. Aa.p.g. indeqsis
mixedviT reitingis gansazRvrisas yuradReba eqceva iseT faqtorebs,
rogoricaa, samoqalaqo Tavisufleba, adamianis Rirseba, sazogadoebriv
cxovrebaSi monawileoba, socialuri dacva, jandacvis maCvenebeli,
mosaxleobis kulturuli ganviTareba, kriminogenuli situacia,
ekologiuri mdgomareoba da sxva.
gaerTianebuli erebis organizaciis mier gamoqveynebuli adamianis
potencialuri ganviTarebis indeqsi wlebis mixedviT asaxulia
diagramaSi 3.3.2.
179
diagrama 3.3.2
adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsi
2000
weli
2005
weli
2007
weli
2008
weli
2009
weli
2010
weli
2011
weli
somxeTi 0.643 0.689 0.715 0.719 0.712 0.714 0.716
azerbaijani ...… ... ... ... ... 0.699 0.700
saqarTvelo ... 0.707 0.724 0.722 0.724 0.729 0.733
norvegia 0.913 0.938 0.942 0.941 0.941 0.941 0.943
ruseTis
federacia
0.691 0.725 0.742 0.748 0.747 0.751 0.755
ukraina 0.669 0.712 0.725 0.729 0.720 0.725 0.729
http://hdrstats.undp.org/en/tables/
saqarTvelo, adamianis potencialuri ganviTarebis indeqsis mxriv
klasificirebul jgufSi, uaxlovdeba ukrainis, somxeTisa da ruseTis
Sesabamis mniSvnelobebs, uswrebs azerbaijansa da didad CamorCeba
adamianis potencialuri ganviTarebis doniT norvegias, romelic ukve
ramodenime welia sareitingo siis lideria, xolo a.p.ganviTarebis mxriv
nigeria saerTo reitingSi bolo adgilasaa, romlis indeqsi gasnisazRvra
0.34-iT. saqarTvelo adamianis potencialuri ganviTarebis mxriv saSualo
donis qveynebSia Sesuli.
Cemi azriT, sxvaoba, romelic sagrZnobia Cems da gaeros eqspertebis
mier gaangariSebul adamianis potencialur indeqsebis mniSvnelobebs
Soris, zemoT CamoTvlil faqtorebs garda, rogoricaa samoqalaqo
Tavisufleba, adamianis Rirseba, sazogadoebriv cxovrebaSi monawileoba,
socialuri dacva, jandacvis maCvenebeli, mosaxleobis kulturuli
ganviTareba, kriminogenuli situacia, ekologiuri mdgomareoba da sxva.
gamowveulia msoflioSi mimdinare ekonomikuri krizisiTac, romelic
gaeros kvlevebSi asaxvas ar hpovebs.
rac Seexeba mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis
diferenciaciis sakiTxs, ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis
organizaciam, Catarebuli kvlevebis safuZvelze daadgina, rom mTels
180
msoflioSi moqalaqeTa Semosavlebs Soris uTanasworoba TandaTanobiT
matulobs. bolo aTwleulebSi mimdinare globaluri ekonomikuri zrda,
mosaxleobis Rarib fenebze mniSvnelovnad ar asaxula. 1980-iani wlebidan
moyolebuli mdidrebsa da Raribebs Soris gansxvaveba saSualod 10%-iT
gaizarda. gansakuTrebiT mniSvnelovani zrda dafiqsirda aSS-Si,
germaniaSi, fineTSi, israelSi, luqsemburgsa da axal zelandiaSi. Tumca,
mosaxleobis yvelaze mdidari nawilis Semosavlebi yvelaze Raribisas
25-jer aRemateba meqsikasa da CileSi, 14-jer TurqeTsa da israelSi.
SemosavlebSi SedarebiT mcire gansxvavebaa daniaSi, norvegiaSi, belgiasa
da CexeTSi.
socialuri uTanasworobis zrda sxvadasxva faqtorebiTaa
ganpirobebuli. erT-erTi mniSvnelovani warmoebisa da momsaxurebis
sferoSi maRalteqnologiuri procesebis danergva da Sesabamisad
maRalkvalificiur TanamSromlebze moTxovnaa. kvlevis avtorebi Tvlian,
rom Semosavlebs Soris gansxvavebis zrdis erT-erTi mTavari mizezi
globalizaciaa.
ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis
analitikosTa azriT, socialuri uTanasworobisworobis Semcireba sami
pirobis dacviTaa SesaZlebeli. pirvel rigSi, unda ganxorcieldes
Sromis bazris reforma mSromelTaTvis Tanabari pirobebis Seqmnis
mizniT. meore, ganaTlebis sistemis Secvlas iTvaliswinebs – yvela
msurvelisaTvis maRali kvalifikaciis miRebis SesaZleblobis mxriv.
mesame piroba ki mdidrebidan Raribebze Semosavlebis gadanawilebaa, rac
mosaxleobis sxvadasxva fenis gansxvavebuli gadasaxadebiT dabegvriT
iqneba SesaZlebeli.
eqspertTaA azriT, mdidrebsa da Raribebs Soris diferenciaciis
SemcirebisaTvis mniSvnelovani faqtoria ganaTlebis sferoSi
investireba, radgan swored ganaTlebis xarisxi ganapirobebs mTels
msoflioSi ubralo muSis donezec ki xelfasis zrdas.
ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciam, cxovrebis
xarisxis mixedviT saukeTeso qveynad avstralia daasaxela, sadac
181
aRniSnes, rom yvelaze maRalia ganaTlebisa da jandacvis sistemis done.
(www.bfm.ge/society/3613-k.html)
saeTaSoriso organizaciebis mier Catarebuli kvlevebi saqarTveloSi
siRaribisa da umuSevrobis maRal maCvenebelze, mosaxleobis
Semosavlebis mkveTr uTanabrobasa da cxovrebis donis diferenciaciaze
miuTiTebs, romlis dasaZlevad qveyanaSi xorcieldeba saxelmwifo da
saerTaSoriso programebi da proeqtebi.
182
daskvna
1. pirveladi statistikuri informaciis obieqturobasa da sizustezea
damokidebuli mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis
diferenciaciis kvlevis Sedegebis siswore. pirvel rigSi,
aucilebelia statistikuri kvlevis mwarmoebel pirTa
kompetenturobis gansazRvra, radgan, SerCeviTi dakvirvebis Sedegad
mopovebuli monacemebi mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis
donis ganmsazRvrel maCvenebelTa Sesaxeb utyuar informacias ar
gvaZlevs. dakvirvebis erTeulebi, rogoricaa ukidures gaWirvebaSi _
siRatakeSi mcxovrebi pirebi, an piriqiT, Zalian didi Semosavlis
mqoneni, xSirad SerCevaSi ver xvdebian. saWiroa dakvirvebis
erTeulTa SerCeva sworad ganxorcieldes. realurad, saqarTveloSi
mosaxleobis Semosavlebisa da cxovrebis donis ufro mZlavri
diferenciaciaa, vidre statistikis erovnuli samsaxuris mier
mowodebul monacemebSia asaxuli. mosaxleobis Semosavlebisa da
cxovrebis donis maCvenebelTa Sesaxeb utyuari informaciis miRebas
statistikuri registris SemoReba Seuwyobs xels. kanonSi
statistikis Sesaxeb ki saerTod ar eTmoba adgili statistikur
regisrtebsa da maT mniSvnelobas statistikuri gamokvlevebis
dagegmvaSi.
2. kvlevis Sedegad dadginda, rom saqarTvelos mosaxleobis
SemosavlebSi, struqturul WrilSi, erT sul mosaxleze izrdeba
fuladi Semosavlebi da transfertebi 2010 wels (Semosavlebis
mTliani moculobis 73.9 % uWiravs) 2008 welTan SedarebiT 21.9%-iT.
misi moculobis zrda ganpirobebulia daqiravebuli Sromidan
Semosavlebis zrdis safuZvelze, romelic mTliani Semosavlebis
31.4%-s Seadgens da gazrdilia wina wlis maCvenebelTan SedarebiT
23.8%-iT. dinamikaSi zrdis tendenciiT xasiaTdeba Semosavlebi
miRebuli pensiebis, stipendiebisa da daxmarebebis saxiT. 2010 wels
2008 welTan SedarebiT igi izrdeba 32.6%-iT. mosaxleobis
Semosavlebi aseve gazrdilia axloblebisagan aRebuli fulisa da
183
ucxoeTidan miRebuli gzavnilebis safuZvelze. umniSvnelodaa
gazrdili mosaxleobis Semosavlebi TviTdasaqmebidan, romelic
mTliani Semosavlebis 8.5%-s Seadgens da 2%-iT metia wina
periodTan SedarebiT.
kvlevis Sedegebis safuZvelze SeiZleba gamovitanoT daskvna, rom
mosaxleobis Semosavlebis gazrdis mizniT, struqturul WrilSi,
saWiroa TviTdasaqmebidan miRebuli Semosavalis zrdis xelSemwyobi
RonisZiebebis gatareba. soflis mosaxleobaSi, sadac siRaribis
done maRalia, Semosavlis wyaros TviTdasaqmebidan miRebuli
Semosavali warmoadgens. amitom, aucilebelia saxelmwifos mxridan
soflis meurneobis dargebze meti dafinansebis gamoyofa da mcire
biznesis xelSewyoba.
3. saqarTvelos mosaxleobis xarjebis Seswavlisas gairkva, rom 200
laramde Semosavlebis mqone Sinameurneobebis xarjebSi sursaTze,
sasmelsa da Tambaqoze gaweuli danaxarjebis xvedriTi wili
Seadgens 44.7%-s; maSin, rodesac 2000 larze meti Semosavlis mqone
Sinameurneobebi Tavisi danaxarjebis mxolod 16.1%-s xarjaven amave
nawarmis SesaZenad. e.i. dabalSemosavliani Sinameurneobebi mTliani
xarjebis TiTqmis naxevars xarjaven sursaTis SesaZenad. aRniSnuli
sxvaoba mosaxleobis cxovrebis donis mZlavr diferenciaciaze
metyvelebs. amasTan, swored sursaTze, sasmelsa da Tambaqoze
mosaxleoba mTliani xarjebis TiTqmis mesameds 29%-s swevs. e.i.
mosaxleobis umetes nawils mZime socialur pirobebSi uwevs
cxovreba, Tanac, dabalSemosavlian da maRalSemosavlian ojaxebs
Soris diferenciaciis donec maRalia.
4. mosaxleobis socialuri mdgomareobis Sesaswavlad ekonomikur
Teoriasa da praqtikaSi gamoiyeneba sxvadasxva kategoriebi. naSromSi
ganxilulia mosaxleobis ,,cxovrebis donisa” da mosaxleobis
,,cxovrebis xarisxis” statistikuri maCveneblebi. ,,cxovrebis donis”
kategoria ufro amomwuravad axasiaTebs mosaxleobis socialur
mdgomareobas. mis safuZvels warmoadgens warmoebis Semosavlebisa
da moxmarebis raodenobrivi parametrebi. ,,cxovrebis xarisxi” ki
sinTezuri maCvenebelia mosaxleobis socialuri mdgomareobisa da
axasiaTebs rogorc TiToeuli adamianis, aseve mTliani sazogadoebis
184
fizikuri, sulieri da socialuri moTxovnilebebis dakmayofilebis
dones. cneba ,,cxovrebis xarisxi”, farTo gagebiT, damatebiT
aerTianebs sacxovrebel pirobebs, Sromis da dasaqmebulobis, yofa-
cxovrebis da Tavisufali drois pirobebs, janmrTelobis
mdgomareobas, sicocxlis mosalodnel xangrZlivobas, ganaTlebas
da a.S. calkeuli piris da mTlianobaSi mosaxleobis cxovrebis
done damokidebulia misi moTxovnilebebis dakmayofilebis doneze
da ganisazRvreba misi resursebiT da SesaZleblobebiT. mosaxleobis
socialuri mdgomareobis Sesaswavlad aucilebelia orive
maCvenebelis kompleqsuri gamoyeneba. disertaciaSi ,,cxovrebis
xarisxis” statistikuri analizia mocemuli, romelTa gareSec
cxovrebis donis diferenciaciis Seswavla yovlad warmoudgenelia.
5. cxovrebis donis mniSvnelovani indikatori _ adamianis
potencialuri ganviTarebis indeqsi gviCvenebs, Tu ramdenadaa
adamiani mocemul qveyanaSi sulierad amaRlebuli da
maRalzneobrivi. misi ganmsazRvreli sicocxlis xangrZlivobis
subindeqsis mniSvneloba saqarTveloSi 0,82-is tolia. mTliani Sida
produqtis subindeqsi _ 0,47-ia. ganaTlebis donis ki _ 0,6.
mosaxleobis potencialuri ganviTarebis indeqsi Sesabamisad
saqarTvelosaTvis _ 0,63-s. SeiZleba iTqvas, rom saqarTvelos
mosaxleoba Tavisi potencialuri ganviTarebis maCvenebliT
ganviTarebadi qveynebis maCveneblebTanaa miaxloebuli. amasTan,
adamianis potencialuri ganviTarebis donis kvlevisas
gasaTvaliswinebelia isic, rom wignierebis kvlevis SedegebiT
qarTveli moswavleebi ganaTlebis doniT, msoflios 45 qveynis
monacemebis mixedviT, bolo oTxeulSi arian (PIRLS-is kvleva)
wignierebis kvlevis SedegebSi ruseTi da honkongi lideroben.
ganaTlebis dabali donis faqtorad SeiZleba davasaxeloT is, rom
Raribi mosaxleobis nawils ar aqvs saswavlo nivTebis SeZenisa da
swavlis safasuris gadaxdis saSualeba.
,,amasTan, aRsaniSnavia umaRles saswavleblebisaTvis gamoyofil
TanxebSi cvlilebani, rom 2010 wlis saxelmwifo biujetSi
saxelmwifo programisaTvis ,,prezidentis stipendia bakalavriatis
yvela warCinebul students” 1 mln. 800 aTasi laria
185
gaTvaliswinebuli, maSin, roca 2009 wels es Tanxa 2 mln. 106750
Seadgenda. aseve, mSobelTa mzrunvelobas moklebulebma da
socialurad daucvelma studentebma saxelmwifos 50 lariani
daxmareba dakarges. ,,bavSvTa zrunvis” farglebSi moqmedi ,,obol da
mSobelTa mzrunvelobas moklebul bavSvTa skolis Semdgomi
ganaTlebis” qveprograma 2009 wels Sewyda.’’ (www.faqt.ge20102.02)
mosaxleobis potencialuri ganviTarebisa da cxovrebis xarisxis
erT-erTi ganmsazRvreli indikatori ganaTlebis donea. amitom,
saWiroa saxelmwifos mier kidev ufro meti dafinansebis gamoyofa
ganaTlebis sferoze.
6. gansakuTrebulad sayuradReboa saarsebo minimumis gansazRvris
meTodi. saarsebo minimumis gaangariSebis safuZvlad miCneulia
aRebul iqnes ara faqtobrivi moxmarebis sidide, aramed sasursaTo
kalaTis normatiuli maCvenebeli, romelic, Tavis mxriv, daeyrdnoba
kvebis mecnierulad dasabuTebul normebs, Sesabamisi sasursaTo
produqtebis moxmarebis kaloriulobis gaTvaliswinebiT, rac
adamianis srulfasovani kvebisa da Sesabamisad arsebobis
saSualebas iZleva. realuri maCvenebeli asaxavs qveyanaSi siRaribis
dones da saSualebas iZleva mosaxleobis daucveli fenebisaTvis
socialuri politikis SemuSavebaSi.
7. sabazro ekonomikaze gadasvlis procesi mosaxleobis Semosavlebsa
da cxovrebis doneSi mniSvnelovan diferencias iwvevs. saqarTvelos
mTliani mosaxleobis 13.3%-s aqvs 101 laramde Semosavali, xolo 5001
larze met Semosavals Rebulobs mosaxleobis 0.1%. kvlevis Sedegad
dadginda, rom deciluri koeficienti anu Sefardeba mdidarTa da
uRaribesTa Tviur danaxarjebs Soris meryeobs 10-dan 49-mde. rogorc
vxedavT, maCveneblebs Soris sxvaoba didia, rac diferenciaciis
maRali xarisxis maCvenebelia. sabazro ekonomikis pirobebSi
aRniSnuli maCvenebeli rTulad prognozirebadia. magram, deciluri
koeficientis zrda umdidresTa da uRaribesTa Soris cxovrebis
donis sxvaobis zrdaze migviTiTebs.
8. saqarTveloSi jinis koeficienti 2006 wels 0.53-s Seadgenda, 2008
wlis dasawyisisaTvis igi 0.51-mde Semcirda, 2009 wlisaTvis ki misi
mniSvneloba isev 0.53-iT ganisazRvra, rac maRalSemosavlian da
186
dabalSemosavlian mosaxleobas Soris arsebuli diferenciaciis
maRal maCvenebelze metyvelebs.
9. Semosavlebisa da cxovrebis donis diferenciacia gansakuTrebiT
gamokveTilia qalaqisa da soflis mosaxleobas Soris. Semosavlebis
dabali doniT xasiaTdeba soflis mosaxleoba, arada
Sromisunariani mosaxleobis naxevarze meti soflis meurneobaSia
TviTdasaqmebuli. soflis mosaxleobis cxovrebis donis
asamaRleblad gansakuTrebuli mniSvneloba unda daeTmos
agroseqtoris ganviTarebas, romlis Camoyalibebac xels Seuwyobs
Sromis mwarmoeblurobisa da Sesabamisad mosaxleobis Semosavlebis
zrdas. amitom, saWiroa regionebis mixedviT soflis meurneobis im
dargebis ganviTareba, romelTaTvisac xelsayreli bunebriv-
klimaturi pirobebicaa mocemul regionSi. amasTan, unda SeizRudos
im produqciis importi, romelic iwarmoeba saqarTveloSi da
gaizardos saeqsporto produqcia. (rogorc Cais bazris
marketinguli kvlevis Sedegebma gviCvena, momxmarebelTa umetesi
nawili upiratesobas saqarTveloSi warmoebul produqcias aniWebs.
robitaSvili 2009:221). zogadad, unda moxdes sagareo vaWrobis
liberalizacia qveynis ekonomikuri usafrTxoebis dacvis
mimarTulebiT. gatarebuli RonisZiebebi sagrZnoblad gazrdis
soflis mosaxleobis Semosavlebs da Seamcirebs qalaqisa da
soflis mosaxleobis Soris arsebul diferenciaciis dones.
10. saqarTvelos mosaxleobis diferenciaciis ukeT dasaxasiaTeblad
mizanSewonili iqneba qalaqisa da soflis mosaxleobisaTvis
SinameurneobaTa kvlevis calkeuli kriteriumebis dadgena, radgan
qalaqisa da soflis mosaxleobisaTvis Semosavlebisa da xarjebis
struqtura erTmaneTisagan radikalurad gansxvavdeba. soflis
mosaxleobis SemosavlebSi sakuTari meurneobidan miRebuli
Semosavlebi sWarbobs. mosaxleobis diferenciaciis suraTis
asaxvisaTvis cal-calke qalaqisa da soflis mosaxleobisaTvis
dakvirvebis saerTo formebTan erTad saWiroa calke damoukidebeli
kiTxvarisa da kriteriumebis SemuSaveba. saSualo donis
macxovreblad SeiZleba CaiTvalos piri, romelsac aqvs sacxovrisi,
flobs erT heqtar miwas, rogorc marcvleuli kulturebis, aseve
187
bostneulisa da xexilis mosayvanad, Sesabamisi bunebriv-klimaturi
pirobebis gaTvaliswinebiT; hyavs msxvifexa saqoneli _ ori mainc,
raTa uwyvetad uzrunvelyofili iyos wlis ganmavlobaSi rZiTa da
rZis produqtebiT, an wvrilfexa 4 _ 6 suli saqoneli aseve
bunebriv-klimaturi pirobebidan gamomdinare; da 30 _ 50 frTa
frinveli kvercxiTa da xorciT uzrunvelyofis mizniT. CamoTvlili
kriteriumebis dakmayofilebis SemTxvevaSi Sinameurneoba SeiZleba
saSualo fenas mivakuTvnoT, xolo naklebi an meti sakuTrebis
flobis SemTxvevaSi, Sesabamisad dabalSemosavliani da
maRalSemosavliani mosaxleobis fenebi gamovyoT.
11. dasaqmebis problema da zodadad umuSevroba, romelic dRes ase
aqtualuria Cvens yofierebaSi, mosaxleobis Semosavlebisa da
cxovrebis donis diferenciaciis erT-erT mTavar mizezad
gvevlineba. adamianTa didi nawili, romelTac SeswevT unari
imuSaon, aqvT Sesabamisi codna da ganaTleba, dausaqmebelia.
dResdReobiT saqarTveloSi aseTi 316,9 aTasi adamiania. maTi ricxvi
ki droTa ganmavlobaSi matulobs. dasaqmebis problemis gadaWra
bevr sirTulesTanaa dakavSirebuli. umuSevrobis daZlevis mravali
gza arsebobs, rogoricaa mcire da saSualo biznesis xelSewyoba,
samSeneblo industriis ganviTareba, turizmis ganviTareba, ucxouri
investiciebis mozidva da sxva. amasTan, investorebisaTvis mTavari
piroba unda iyos adgilobrivi kadrebis dasaqmeba. mniSvnelovani
faqtori, rac xels Seuwyobs dasaqmebis zrdas, mcire da saSualo
biznesis ganviTarebis xelSewyobaa. mcire biznesze modis samuSao
adgilebis mniSvnelovani wili da igi saSualo fenis formirebis
saSualebas iZleva. Sesabamisad, miRweuli iqneba mosaxleobis
cxovrebis donis diferenciaciis kleba. aseve efeqturia turizmis
sferoSi investiciebis ganxorcieleba, rac safuZvelia axali
samuSao adgilebis Seqmnisa. turistuli kompleqsebis mSeneblobebsa
da turistul kompleqsebSi axali samuSao adgilebi nawilobriv
gadaWris dasaqmebis problemas.
12. umuSevroba seriozul problemebs warmoSobs rogorc ekonomikuri
(dasaqmebidan Semosavlebis arqona, profesiuli diskvalifikacia, a.
S.), ise socialuri (fsiqikuri, fizikuri janmrTelobis gauareseba)
188
da politikuri (agresiuli adamianebis raodenobis zrda)
TvalsazrisiT. umuSevroba iwvevs kvalificiur muSakTa gadinebas
sazRvargareT iseT sferoebSi dasaqmebis mizniT, sadac ar
moiTxoveba Sesabamisi codna. Sedegad uaresdeba sazogadoebis
saganmanaTleblo da profesionaluri potenciali, samecniero
dargebi ki degradacias ganicdian, cxovrebis dabali donis gamo
ecema mosaxleobis SromiTi aqtivoba, uaresdeba janmrTeloba,
mcirdeba Sobadoba, rasac mivyavarT demografiul krizisamde.
13. saWiroa umuSevrebis socialuri dacvis sistemis srulyofis
RonisZiebebis gatareba. saqarTveloSi araa umuSevrobis dazRvevis
sistema. umuSevrobis dazRvevis sitemis arseboba samuSaodan
daTxovnil pirs garkveuli droiT uzrunvelyofs daxmarebiT,
romelic daekisreba TviT damsaqmebels, dasaqmebulis Senatanebis
safuZvelze.
14. saqarTvelos statistikis mixedviT siRaribis zRvars qvemoT
mcxovrebi mosaxleobis raodenoba, romelic janmrTelobisa da
socialuri uzrunvelyofis saministros mieraa idenTificirebuli
2011 wlisaTvis 516464 ojaxi. registrirebuli mosaxleobis xvedriTi
wili 37.7%-s Seadgens mosaxleobis saerTo ricxovnobaSi. maTgan ki
mxolod 29.9% Rebulobs Semweobas, romelic imdenad mcirea, rom
moTxovnilebaTa minimumis dakmayofilebac SeuZlebelia. amitom,
biujetis xarjviT nawilSi socialur sferoze gaweuli
danaxarjebis wili unda gaizardos.
15. pensionerebis Senaxvis uzrunvelyofis aucileblobasTan
dakavSirebiT sazogadoebaze arsebuli datvirTvis Sesafaseblad,
saWiroa ganisazRvros pensionerebis wili mosaxleobis saerTo
raodenobaSi, Sromisunariani mosaxleobis saerTo raodenobaSi da
ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis saerTo raodenobaSi.
pensionerTa wili mosaxleobis saerTo raodenobaSi 2009 wlisaTvis
19.1%-iT ganisazRvra, 2010 wlisaTvis Semcirda 0.1%-iT.
Sromisunariani mosaxleobis raodenobaSi pensionerTa wili 2009
wels 28.7%-s Seadgenda, xolo 2009 wlis monacemebiT, ekonomikurad
aqtiuri mosaxleobis Tanafardoba pensionerTa raodenobasTan 41.7%-
s Seadgens. sazogadoebaze pensionerTa Senaxvis datvirTa sakmaod
189
maRalia, radgan mosaxleobis Sromisunarian da ekonomikurad
aqtiur mosaxleobaze pensionerTa didi xvedriTi wili modis, rac
mosaxleobis demografiuli daberebis maRali maCvenebliT aixsneba.
saqarTvelo demografiuli daberebis maCveneblis mixedviT
msoflios 228 qveynidan 29 adgilzea. daberebulad iTvleba
mosaxleoba, Tu 65 da meti asakis mosaxleobis xvedriTi wili
aRemateba 7%-s. saqarTveloSi am asakobrivi jgufis mosaxleobas
saerTo ricxovnobaSi 19% uWiravs. mosaxleobis daberebas
ganapirobebs Sobadobis dabali done da gare migracia, romelSic
ufro meti Sromisunariani asakis mosaxleoba gvxvdeba. mosaxleobis
daberebis faqtors qveyanaSi dabali cxovrebis done warmoadgens.
16. 2004-2010 wlebSi mTliani Sida produqtis moculoba TiTqmis orjer
gaizarda, magram misi didi nawili moxmarda saxelmwifoebrivi
mmarTvelobis, Tavdacvis, uSiSroebis da sxva
zogadsaxelmwifoebrivi amocanebis gadaWras. rac Seexeba
Semosavlebs, romelic ojaxSi unda daixarjos, aq zrdis maCvenebeli
mcirea. ukeTesi iqneba Tu gaweuli xarjebis ufro meti wili isev
socialurad daucvel fenebs moxmardeT.
17. Raribebisadmi daxmarebis moqmedi programebis ganxorcielebisas
upiratesoba eniWeba daucvelobis baluri Sefasebis pirobebSi
bavSvTa daxmarebisa da Raribebze daxmarebis programebis
integracias, romlis drosac Sinameurneobas qulebis raodenoba
unda mieniWos ara aqtivebis flobis, aramed ojaxSi bavSvTa da
SromisuunaroTa raodenobis gaTvaliswinebiT. socialuri
daxmareba siRaribis zRvars qvemoT myofi ojaxebisTvis, ukve
ramdenime welia arsebobs. garkveuli kriteriumebis mixedviT
metismetad SeWirvebulTa ojaxebi saxelmwifosgan yovelTviurad
fulad daxmarebas iReben da amasTanave, saxelmwifo samedicino
dawesebulebebsa Tu sazogadoebriv transportSi garkveuli
SeRavaTebiT sargebloben.
aRsaniSnavia, socialuri agenti, ojaxSi misvlis dros aRwers
TiToeul saojaxo nivTsa Tu qonebas da maT garkveul qulas
aniWebs. ojaxi, romelic daagrovebs 57 001 sareitingo qulas,
Rebulobs socialur daxmarebas socialuri momsaxureobis
190
saagentoSi ganacxadis Setanidan meoTxe Tves. magram ojaxebi,
romlebic siRaribis zRvars qvemoT myofebs ar miekuTvnes acxadeben
rom kriteriumebi metad mkacria. radgan, balebis miniWebis dros,
gaTvaliswinebulia ojaxis sakuTrebaSi arsebuli iseTi ,,fufunebis”
elementebi, rogorebicaa farda, televizori, amortizirebuli
macivari da sxva, romelTa gamoc Raribebi ver xvdebian daxmarebis
programaSi. amitom, saWiroa Sesabamisi kriteriumebis kidev
gadaxedva da maTSi garkveuli cvlilebebis Setana.
18. prognozirebis statistikuri xerxebisa da meTodebis gamoyenebiT
dadginda, rom mosaxleobis Semosavlebi dinamikaSi gaizrdeba, Tu
masze SemTxveviTi, uaryofiTi faqtorebi ar moaxdenen gavlenas. erT-
erT aseT faqtors inflacia warmoadgens. inflaciis done zrdis
tendenciiT xasiaTdeba, amitom Semosavlebis zrda mosaxleobis
cxovrebis doneze mniSvnelovnad ar aisaxeba. mosaxleobis
cxovrebis donis asamaRleblad da diferenciaciis Sesamcireblad
saxelmwifos mier gatarebuli swori socialur-ekonomikuri
politika, saxelmwifo da saerTaSoriso organizaciebis programebi
da proeqtebi daexmareba.
191
gamoyenebuli literatura
1. abesaZe...2001 : abesaZe n., mesxiSvili d., ,,mosaxleobis
diferenciaciisa da moxmarebis struqturis
statistikuri analizi’’, ekonomikis aqtualuri
sakiTxebi (samecniero SromaTa krebuli),
XIV gamoSveba, Tbilisis universitetis
gamomcemloba, Tbilisi.
2. gabiZaSvili...2007 : gabiZaSvili bikenti, ,,statistika ekonomikaSi,
biznessa da menejmentSi’’, gamomc. ,,zeoni”,
Tbilisi
3. gabiZaSvili...1998 : gabiZaSvili bikenti, ,,statistikis mokle kursi’’,
saxelmZRvanelo, Tsu gamomcemloba, Tbilisi
4. gabiZaSvili...2005 : gabiZaSvili bikenti, ,,statistikis Teoria’’,
saxelmZRvanelo, gamomc. ,,universali”, Tbilisi.
5. gabiZaSvili 2005 : gabiZaSvili bikenti, ,,maTematikuri statistika
ekonomikaSi’’, saxelmZRvanelo, gamomcemloba
,,universali”, Tbilisi.
6. gabiZaSvili 2008 : gabiZaSvili bikenti, ,,popularuli statistika
ekonomikaSi’’, biznessa da menejmentSi,
saxelmZRvanelo, gamomcemloba ,,universali”,
Tbilisi.
7. gabiZaSvili 2004 : gabiZaSvili bikenti, ,,fiskaluri statistika’’,
Tbilisi.
8. gabiZaSvili 2009 : gabiZaSvili bikenti, ,,adamianuri kapitalis
kvlavwarmoebis problemebi saqarTveloSi’’,
globalizacia, msoflio krizisi da samxreT
kavkasia, saerTaSoriso samecniero-praqtikuli
konferenciis masalebi, quTaisi.
9. gabiZaSvili...2003 : gabiZaSvili b., kirvaliZe z., ,,siRaribe
saqarTveloSi’’, Tbilisis universitetis
gamomcemloba, Tbilisi.
192
10. gelaSvili 1993: gelaSvili s., ,,statistikuri modelireba da
prognozireba’’, leqciebis mokle kursi, naw. I,
Tbilisi.
11. gogolauri 2001: gogolauri n., ,,Sromis bazari da misi gavlena
mosaxleobis dasaqmebaze’’, samecniero SromaTa
krebuli III (XXVI), saqarTvelos soflis
meurneobis mecnierebaTa akademia, Tbilisi.
12. griSikaSvili2010: griSikaSvili a., ,,saqarTvelo globalur
samyaroSi’’, gamomcemloba ,,cis nami” Tbilisi.
13. vardiSvili...2003: vardiSvili s., kusraSvili e., ,,mosaxleobis
socialuri diferenciaciis done da gamomwvevi
mizezebi’’, makro-mikro ekonomika, #10(71).
14. vekua 2010: vekua d., ,,dasaqmebis aqtiuri politikis
ganxorcielebis gzebi da perspeqtivebi
saqarTveloSi’’, inovaciebi biznesSi,
saerTaSoriso samecniero-praqtikuli
konferenciis masalebi, gamomcemloba
,,universali”, Tbilisi.
15. virsalaZe 2002: virsalaZe n. ,,mosaxleobis Semosavlebi
saqarTveloSi sabazro ekonomikaze gardamaval
periodSi’’, quTaisis a. wereTlis sax.
saxelmwifo universitetis gamomcemloba.
quTaisi.
16. Toria 2007: Toria m., ,,Sromis saerTaSoriso bazari da misi
gavlena samuSao Zalis migraciaze’’, socialuri
ekonomika, saerTaSoriso recenzirebadi da
referirebadi samecniero-praqtikuli Jurnali,
maisi-ivnisi, Tbilisi.
17. Kvirkvaia 2003: virkvaia m., ,,socialuri dacva: nebayoflobiTi
Tu savaldebulo?’’, makro-mikro ekonomika,
#9(70), Tbilisi.
18. kuxianiZe-axvlediani 2009: kuxianiZe-axvlediani n., ,,umuSevroba da
demografiuli problemebi saqarTveloSi’’,
ekonomika, yovelTviuri saerTaSoriso
193
recenzirebadi da referirebadi samecniero
Jurnali, #5-6, Tbilisi.
19. menabde 2001: menabde g., ,,sasursaTo bazari da mosaxleobis
cxovrebis done’’, samecniero SromaTa krebuli
III (XXVI), saqarTvelos soflis meurneobis
mecnierebaTa akademia, Tbilisi.
20. mesxia...2004: mesxia i., gabelaSvili k., ,,mosaxleobis
cxovrebis done’’ (analizi da prognozebi),
Tbilisi.
21. robitaSvili 2009: robitaSvili n., ,,mosaxleobis cxovrebis donis
diferenciaciis gaangariSebis statistikuri
meTodis Sesaxeb’’, ekonomika, yovelTviuri
saerTaSoriso recenzirebadi da referirebadi
samecniero Jurnali, #5-6, Tbilisi.
22. robitaSvili 2010: robitaSvili n., ,,mosaxleobis cxovrebis
xarisxis statistika’’, ekonomika, yovelTviuri
saerTaSoriso recenzirebadi da referirebadi
samecniero Jurnali, #3-6, Tbilisi.
23. robitaSvili 2009: robitaSvili n., ,,msoflio ekonomikuri krizisi
da saqarTvelos mosaxleobis cxovrebis donis
statistikuri analizi’’, globalizacia,
msoflio krizisi da samxreT kavkasia,
saerTaSoriso samecniero-praqtikuli
konferenciis masalebi, quTaisi.
24. robitaSvili 2010: robitaSvili n., ,,mosaxleobis cxovrebis
xarisxis statistikis aqtualuri sakiTxebi
saqarTveloSi”, saerTaSoriso
samecniero_praqtikuli konferenciis
,,inovaciebi biznesSi” masalebi, baTumi.
25. robitaSvili 2011: robitaSvili n.,,,saqarTvelos mosaxleobis
perspeqtiuli ricxovnoba”, Jurnali
,,ekonomika” #7-8, Tbilisi.
26. robitaSvili 2011: robitaSvili n.,,,saqarTvelos mosaxleobis
asakobriv-sqesobrivi struqturis statistika”,
194
Jurnali ,,ekonomika” #7-8, Tbilisi.
27. robitaSvili... 2009: robitaSvili n., mamulaZe g., ,,Cais bazarze
arsebuli mdgomareoba, problemebi da
perspeqtivebi saqarTveloSi’’ (Cais bazris
marketinguli kvlevis analizi), Jurnali
,,ekonomika” #8-9, Tbilisi.
28. SayulaSvili 2001: SayulaSvili a., ,,umuSevroba, inflacia da maTi
Sedegebi’’, samecniero SromaTa krebuli III
(XXVI), saqarTvelos soflis meurneobis
mecnierebaTa akademia, Tbilisi.
29. Sonia 2009: Sonia z., ,,saqarTvelos dasaqmebisa da
umuSevrobis statistikuri Seswavlis
sakiTxisaTvis’’, ekonomika, yovelTviuri
saerTaSoriso recenzirebadi da referirebadi
samecniero Jurnali, #8-9, Tbilisi.
30. cincaZe...2010: cincaZe a., meloiani l., ,,biznesis roli
mosaxleobis socialur dacvaSi’’, inovaciebi
biznesSi, saerTaSoriso samecniero-
praqtikuli konferenciis masalebi,
gamomcemloba ,,universali”, Tbilisi.
31. wiklaSvili 2010: wiklaSvili n., ,,Sinameurneobebisa da
individebis strategiuli qcevebi Sromis
bazarze’’, inovaciebi biznesSi, saerTaSoriso
samecniero-praqtikuli konferenciis masalebi,
gamomcemloba ,,universali”, Tbilisi.
32. WiTanava ...2008: WiTanava n., TakalanZe l., ,,socialuri
ekonomika’’, nawili I, Tbilisi.
33. WiTanava 2001: WiTanava n., ,,gardamavali periodis socialur-
ekonomikuri problemebi’’, nawili III, Tbilisi.
34. WikaiZe...2009: WikaiZe n., sexniaSvili d., ,,mcire biznesis
sferoSi dasaqmebis dargobrivi da
teritoriuli Taviseburebani’’, ekonomika,
yovelTviuri saerTaSoriso recenzirebadi da
referirebadi samecniero Jurnali, #5-6,
195
Tbilisi.
35. Бахметова 1982: Бахметова Г.Ш. ,,Методи демографического
Прогнозирования’’. - М. Финансы и статистика.
36. Венецкий 1977: Венецкий И.Г. ,,Статистические методы в демографии’’.
М. Статистика.
37. Гращ…1998: Гращ М., Муньос Х. ,,Руководство по планированию и
проведению обследования уровня жизни (ОУЖ)’’. –
Вашингтон: Всемирный банк.
38. Гусинин 1999: Гусинин А.Б. ,,Теория выборочных обследований’’:
Учеб.пособие. –М.: «МЭСИ».
39. Джессен 1985: Джессен Р. ,,Методы статистический обследований.’’
Под ред. Е.М. Четыркина;Пер. с англ. Ю.П. Лакашина и
Я.Ш. Паппе. М.: «Финансы и статистика»,.
40. Дмитричев 1995: Дмитричев. И. И. ,,Статистика уровня жизни
населения’’, М.
41. Елисеева 1997: Елисеева И. И., ,,Социальная статистика’’, учебник,
Москва, ,,Финансы и статистика’’, 1997.
42. Захаров 1997: Захаров С.В. ,,Демографический анализ’’ / Демография
современное состояние и перспективы развития /
Под ред. Д. Е. Валентея. – М.,, Высшая школа’’.
43. Иванов 2003: Иванов Ю. ,,О показателях экономического
Благосостояния’’, Вопросы Экономики, №2
44. Кильдишев … 1990: Кильдишев Г. С., Козлова Л.Л. и др. ,,Статистика
населения с основами демографии’’,- М. ,,Финансы
и статистика’’.
45. Кушлина…2000: Кушлина В.И. и др. ,,Государственное регулирование
рыночной экономики’’, М., ОАО ,,Экономика’’.
46. ,,Методы сбора информации в социологических исследованиях’’. Книги 1-2.
М.: «Наука», 1990.
47. Назаров 2002: Назаров М.Г., ,,Курс социально-экономической
статистики’’, учебник, Москва, ,,Финстатинформ’’.
48. Назаров 1998: Назаров М.Г., ,,Социальная статистика’’,
учебник, Москва, ,,Финансы и статистика’’.
196
49. Нестеров 1999: Нестеров Л. И., ,,Международная статистика’’,
учеб. Пособие. – М.:,, МГУЭСИ’’.
50. Равайон 1999: Равайон М. ,,Сравнительные оценки бедности’’. –
Вашингтон: Всемирный банк.
51. Румянцева 2001: Румянцева Е.Е., ,,Стратегия преодоления бедности’’,
Минск.
52. Рутгайзера…1991: В. М. Рутгайзера и С.П. Шпилько,,Стоимость жизни и
ее измерение’’, -М.: «Наука».
53. Салин …1995: Салин В. Н., Шпакавская Е. П. ,,Социальная
экономическая статистика’’, учебник, Юрайтб.
54. Сиденко…1979: Сиденко А.В., Башкатов Б.И., Матвеева И.М.,
,,Международная статистика’’, учебник, Москва,
изд. ,,Дело и Сервис’’.
55. ,,Статистические методы анализа информации в социологических исследованиях’’.
М.: «Наука», 1979.
56. Суринов 2000: Суринов А. С. ,,Доходы населенияю Опыт
количественных измерений’’. - Москва,
,,Финансы и статистика’’.
57. Чернишев 1996: Чернишев И. ,,Статистика труда для стран с переходной
экономикой’’, Москва, ,,Финстатинформ’’.
58. Циба 1981: Циба В.Т. ,,Матетатико-статистические основы
социологических исследований. –M.: «Финансы
и статистика».
59. Ядов 1972: Ядов В. А. ,,Социологическое исследование’’,
(Методология, программа, методы). - М.: «Наука».
60. http://abtassociates.com/Our-Work/Projects-and-Publications.aspx
61. http://abtassociates.com/News.aspx
62. http://amp.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=21
63. http://www.aup.ru/books/m81/12.htm
64. http://www.aup.ru/books/m81/12.htm
65. http://www.australia-russia.ru/newsaustralia/1470.htm
66. http://www.bfm.ge/society/3701-..html
67. http://www.bfm.ge/society/page/2/
68. http://www.bfm.ge/society/3476-..html
69. http://www.bfm.ge/society/3613-k.html
197
70. http://civil.ge/eng/_print.php?id=23317
71. http://www.chemonics.com/projects/projects_region.asp?region_id={83D6E437-554D-
4EC9-925C-15EEFB32DF16}
72. http://chf.ge/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=4&Itemid
=36&lang=k
73. http://crrc.ge/ge/research/papers/
74. http://crrc.ge/ge/data/
75. http://www.economy.ge/?category=4&lang=geo
76. http://economy.ge/digest/digest-27-09-2011-geo.html
77. http://www.financial.ge/news
78. http://financial.ge/category/Economics/
79. http://financial.ge/category/Society/
80. www.geostat.ge
81. http://georgia.usaid.gov/ka
82. http://georgia.usaid.gov/ka/node/28
83. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33
84. http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.constanta.ge
85. http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.republic.ge
86. http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.constanta.ge
87. http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: http://crystal.ge
88. http://georgia.usaid.gov/ka/node/28: www.basisbank.ge
89. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.chemonics.com
90. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.ctc.org.ge
91. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.amp.ge
92. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.deloitte.com
93. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.abtassociates.com
94. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.unicef.org/georgia
95. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.iom.ge
96. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: http://www.air.org/
97. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.tbcbank.ge
98. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.usage.army.mil
99. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www.chf.ge
198
100. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33:www. Chemonics.com
101. http://georgia.usaid.gov/ka/node/33: www. Savethechildren.or
102. http://www.go-worldwide.ru/rating.html
103. http://gtmarket.ru/categories/social-processes
104. http://gtmarket.ru/categories/research
105. http://gtmarket.ru/categories/economy
106. http://hdrstats.undp.org/en/tables/
107. www.holmes.ge/search.htm?geo=on&q
108. http://iom.ge/ge/index.php?activities&activities_main&activities
109. http://iom.ge/ge/index.php?publications&publications_start
110. http://iom.ge/ge/index.php?about&georgia
111. http://www.i-u.ru/biblio/archive/noname_socstat/ec4.aspx
112. http://mes.gov.ge/content.php?id=536&lang=geo
113. http://mes.gov.ge/content.php?id=74&lang=geo
114. http://www.mes.gov.ge/content.php?id=2065&lang=geo
115. http://www.mes.gov.ge/content.php?id=1160&lang=geo
116. http://www.mes.gov.ge/content.php?id=1872&lang=geo
117. http://maf.ge/index.php?pg
118. http://mof.ge/Budget
119. http://mof.ge/Reports
120. http://www.moh.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=40
121. http://www.moh.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=100
122. http://www.moh.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=29
123. http://www.moh.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=61
124. http://www.moh.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=62
125. http://www.moh.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=63
126. http://www.moh.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=64
127. http://www.presage.tv/#society
128. www.presage.tv/?m=bp&AID=3036
129. http://www.presage.tv/#bp
130. http://rating.rbc.ru/article.shtml?2006/11/29/31275053
131. http://www.rus-lib.ru/book/31/eb/16/419-444.html
132. http://saqinform.ge/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog
&id=8&Itemid=396&limitstart=54#axzz1pgfPKgGU
133. http://saqinform.ge/index.php?option=com_content&view=section&layout
199
134. http://www.savethechildren.org/site/c.8rKLIXMGIpI4E/b.6153013/k.9328/Progra
m_Areas.htm
135. http://www.savethechildren.org/site/c.8rKLIXMGIpI4E/b.6229505/k.5C4E/Finan
cial_Information.htm
136. http://ssa.gov.ge/
137. http://www.un.org/Depts/DPKO/Missions/unomig.htm
138. http://www.wikipedia.org/wiki/Качество_жизни
139. http://yesway.ru/20-stran-s-samym-vysokim-urovnem-zhizni.html
140. http://7sekretov.ru/world-ranking-2012.html
200
sailustracio masala
cxrili 1
მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ)
2005 2006 2007 2008 2009 2010 * I 11*
მშპ მიმდინარე ფასებში, მლნ. ლარი 11620.9 13789.9 16993.8 19074.9 17986.0 20791.3 5151.8
მშპ მუდმივ 2003 წლის ფასებში, მლნ.
ლარი 9935.6 10868.0 12208.8 12491.4 12019.7 12785.1 2903.5
მშპ-ის რეალური ზრდა, პროცენტი 109.6 109.4 112.3 102.3 96.2 106.4 105.8
მშპ დეფლატორი, პროცენტი 107.9 108.5 109.7 109.7 98.0 108.7 113.4
მშპ ერთ სულზე (მიმდინარე ფასებში),
ლარი 2689.1 3133.1 3866.9 4352.9 4101.3 4686.5 1152.7
მშპ ერთ სულზე (მიმდინარე ფასებში), აშშ
დოლარი 1483.5 1763.5 2314.6 2921.1 2455.2 2629.0 654.6
მშპ მიმდინარე ფასებში, მლნ. აშშ
დოლარი 6411.0 7761.7 10171.9 12800.5 10767.1 11663.4 2925.7
cxrili 2
სამომხმარებლო ფასების ინდექსი (ინფლაცია)
2005 2006 2007 2008 2009 2010
საშუალო წლიური წინა წლის საშუალო წლიურთან 108.2 109.2 109.2 110.0 101.7 107.1
დეკემბერი წინა წლის დეკემბერთან 106.2 108.8 111.0 105.5 103.0 111.2
წლიური ინფლაციის დონე 6.2 8.8 11.0 5.5 3.0 11.2
cxrili 3
დასაქმება და უმუშევრობა
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა (სამუშაო
ძალა), ათასი კაცი 2041.0 2023.9 2021.8 1965.3 1917.8 1991.8 1944.9
დასაქმებული, ათასი კაცი 1783.3 1744.6 1747.3 1704.3 1601.9 1656.1 1628.1
უმუშევარი, ათასი კაცი 257.6 279.3 274.5 261.0 315.8 335.6 316.9
უმუშევრობის დონე, პროცენტებში 12.6 13.8 13.6 13.3 16.5 16.9 16.3
201
ხელფასები
2004 2005 2006 2007 2008 2009
საშუალო თვიური ნომინალური ხელფასი, ლარი 156.6 204.2 277.9 368.1 534.9 556.8
cxrili 4
mosaxleoba ძირითადი დემოგრაფიული მაჩვენებლები
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
მოსახლეობის რიცხოვნობა 1 იანვრისათვის (ათასი
კაცი)
4
321.5
4
401.3
4
394.7
4
382.1
4
385.4
4
436.4
4
469.2
მათ შორის:
ქალაქად (ათასი კაცი) 2
257.5
2
310.4
2
308.9
2
303.8
2
309.1
2
350.5
2
371.3
სოფლად (ათასი კაცი) 2
064.0
2
090.9
2
085.8
2
078.3
2
076.3
2
085.9
2
097.9
ცოცხლად დაბადებულთა რიცხოვნობა 46
512
47
795
49
287
56
565
63
377
62
585
გარდაცვლილთა რიცხოვნობა 40
721
42
255
41
178
43
011
46
625
47
864
მათ შორის:
1 წლამდე გარდაცვალება 916 753 656 959 945 701
ბუნებრივი მატება 5 791 5 540 8 109 13
554
16
752
14
721
მკვდრადშობადობა 739 712 632 660 484 653
ქორწინებათა რიცხვი 18
012
21
845
24
891
31
414
31
752
34
675
განქორწინებათა რიცხვი 1 928 2 060 2 325 3 189 4 030 4 726
სიცოცხლის მოსალოდნელი ხანგრძლივობა
დაბადებისას 73.96 74.27 75.07 74.23 73.57 74.43
ძირითადი დემოგრაფიული მაჩვენებლები (კოეფიციენტები)
შობადობა (ათას კაცზე) 10.7 10.9 11.2 12.9 14.4 14.1
მოკვდაობა (ათას კაცზე) 9.3 9.6 9.4 9.8 10.6 10.7
1 წლამდე მოკვდაობა (ათას ცოცხლად დაბადებულზე) 19.7 15.8 13.3 17.0 14.9 11.2
ბუნებრივი მატება (ათას კაცზე) 1.3 1.3 1.8 3.1 3.8 3.3
მკვდრადშობადობა 15.6 14.7 12.7 11.5 7.6 10.3
ქორწინება (ათას კაცზე) 4.1 5.0 5.7 7.2 7.2 7.8
განქორწინება (ათას კაცზე) 0.4 0.5 0.5 0.7 0.9 1.1
202
cxrili 5
migracia
წელი მიგრაციული სალდო
(ათასი კაცი)
2000 -35.2
2001 -32.6
2002 -27.8
2003 -27.5
2004 5.5
2005 76.3
2006 -12.1
2007 -20.7
2008 -10.2
2009 34.2
2010 18.1
cxrili 6
Sinameurneobebis Semosavlebi
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
მოსახლეობის საშუალო თვიური შემოსავლები (მილიონი ლარი) 325.9 353.2 387.5 426.8 544.7 575.4 649.2
საშუალო თვიური შემოსავლები ერთ შინამეურნეობაზე (ლარი) 320.4 346.7 385.3 422.5 540.3 569.2 651.2
საშუალო თვიური შემოსავლები ერთ სულზე (ლარი) 84.7 92.3 102.6 115.2 147.2 154.5 178.6
203
cxrili 7
შინამეურნეობების საშუალო თვიური ხარჯები სხვადასხვა შემოსავლების მქონე ჯგუფებში
შემოსავალი 0 - დან 200 - მდე
წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010
სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 154,5 168,2 165,0 192,5 186,5 167,0
სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 92,5 100,9 98,5 110,2 102,9 94,1
ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 5,8 6,0 5,0 5,7 4,8 3,1
საოჯახო მოხმარების საქონელზე 4,9 5,1 4,6 5,4 4,9 4,6
ჯანმრთელობის დაცვაზე 10,9 12,6 14,3 19,2 17,5 15,6
სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 17,0 18,8 19,9 25,5 25,4 24,1
ტრანსპორტზე 10,5 10,4 8,9 10,9 10,8 6,7
განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 2,6 2,5 2,4 2,0 5,9 2,4
სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 10,3 11,9 11,4 13,6 14,3 16,3
არაფულადი ხარჯები 28,3 26,6 22,5 21,8 22,9 19,7
სამომხმარებლო ხარჯები სულ 182,8 194,8 187,5 214,2 209,4 186,7
არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 12,7 11,7 12,5 13,9 14,1 14,7
სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 3,1 3,2 4,0 4,3 3,8 2,7
ტრანსფერტებზე 4,3 4,6 4,7 4,3 4,6 4,6
დანაზოგზე ან სესხზე 4,5 3,4 3,6 4,1 5,4 5,7
ქონების შეძენაზე 0,8 0,6 0,3 1,1 0,3 1,6
ფულადი ხარჯები სულ 167,2 179,9 177,5 206,4 200,7 181,7
ხარჯები სულ 195,5 206,6 200,0 228,1 223,6 201,4
შემოსავალი 200 - დან 400 - მდე
წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010
სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 242,8 253,7 264,5 276,4 254,6 236,1
სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 132,1 139,8 144,4 146,4 132,0 125,6
ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 13,2 12,2 11,5 11,0 8,9 6,2
საოჯახო მოხმარების საქონელზე 8,0 7,9 8,8 7,9 7,7 6,8
ჯანმრთელობის დაცვაზე 16,4 19,6 19,8 27,0 28,7 26,0
სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 24,2 27,0 31,4 36,1 34,3 32,2
ტრანსპორტზე 21,9 18,6 20,0 20,5 17,2 12,6
განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 6,7 7,2 6,7 6,1 5,8 3,8
სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 20,4 21,3 21,9 21,5 20,1 23,0
არაფულადი ხარჯები 83,1 78,2 70,8 66,5 65,5 60,1
სამომხმარებლო ხარჯები სულ 326,0 331,9 335,3 342,9 320,1 296,3
არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 27,6 25,4 27,6 29,7 29,0 29,3
სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 7,1 6,4 8,2 6,7 6,7 6,8
ტრანსფერტებზე 8,7 8,2 9,7 8,6 8,4 8,7
დანაზოგზე ან სესხზე 9,5 7,8 8,4 8,9 10,2 11,6
ქონების შეძენაზე 2,3 3,0 1,3 5,5 3,7 2,2
ფულადი ხარჯები სულ 270,4 279,0 292,1 306,1 283,6 265,5
ხარჯები სულ 353,5 357,2 362,9 372,6 349,1 325,6
204
შემოსავალი 400 - დან 600 - მდე
წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010
სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 351,2 348,8 363,7 381,0 361,3 349,6
სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 168,5 170,3 177,6 185,0 167,9 163,1
ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 22,0 19,5 17,6 17,3 15,9 12,0
საოჯახო მოხმარების საქონელზე 12,2 12,3 12,8 12,4 11,4 11,6
ჯანმრთელობის დაცვაზე 24,2 29,1 25,4 34,6 40,2 35,0
სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 32,7 36,0 40,7 49,1 46,8 44,8
ტრანსპორტზე 37,4 32,7 35,8 33,3 30,0 27,2
განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 13,4 13,5 16,4 13,6 13,8 13,2
სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 40,8 35,4 37,4 35,7 35,2 42,6
არაფულადი ხარჯები 127,8 123,8 110,9 111,3 107,8 98,8
სამომხმარებლო ხარჯები სულ 478,9 472,6 474,5 492,3 469,1 448,3
არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 45,7 42,8 44,8 48,2 48,7 55,8
სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 11,2 9,6 10,7 10,3 10,0 10,4
ტრანსფერტებზე 14,5 13,9 14,3 13,0 13,1 15,6
დანაზოგზე ან სესხზე 14,4 15,6 16,8 21,5 22,6 22,8
ქონების შეძენაზე 5,7 3,7 3,0 3,3 3,0 7,0
ფულადი ხარჯები სულ 396,9 391,6 408,4 429,2 410,0 405,3
ხარჯები სულ 524,7 515,4 519,3 540,5 517,8 504,1
შემოსავალი 600 - დან 800 - მდე
წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010
სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 457,2 428,4 467,8 492,6 469,7 461,1
სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 204,3 200,0 214,8 223,7 202,3 198,9
ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 31,4 26,4 26,3 23,5 21,9 17,3
საოჯახო მოხმარების საქონელზე 16,7 17,1 20,2 17,9 16,8 17,1
ჯანმრთელობის დაცვაზე 31,9 33,2 31,2 46,3 54,9 47,2
სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 41,6 40,6 48,2 58,8 55,9 55,9
ტრანსპორტზე 54,9 46,1 47,1 46,2 45,1 40,5
განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 15,2 18,8 24,4 22,8 23,0 21,1
სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 61,1 46,2 55,6 53,4 49,9 63,1
არაფულადი ხარჯები 159,6 170,7 139,6 135,0 129,2 115,2
სამომხმარებლო ხარჯები სულ 616,8 599,1 607,4 627,6 598,9 576,3
არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 84,5 73,3 62,0 65,1 75,3 89,7
სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 14,3 10,8 13,3 11,9 10,9 13,0
ტრანსფერტებზე 17,7 18,9 17,9 16,5 20,4 22,4
დანაზოგზე ან სესხზე 28,7 26,0 26,6 31,1 41,1 42,7
ქონების შეძენაზე 23,8 17,7 4,1 5,6 2,9 11,7
ფულადი ხარჯები სულ 541,7 501,8 529,8 557,7 545,0 550,8
ხარჯები სულ 701,3 672,4 669,4 692,7 674,2 666,0
შემოსავალი 800 - დან 1000 - მდე
წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010
სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 527,6 527,7 553,6 588,7 551,7 550,8
სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 214,4 229,7 230,2 246,4 236,1 223,0
205
ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 38,1 35,6 35,0 33,8 27,1 23,7
საოჯახო მოხმარების საქონელზე 30,6 20,0 21,6 26,1 18,8 21,1
ჯანმრთელობის დაცვაზე 39,6 32,4 33,8 51,5 63,4 52,4
სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 49,8 50,2 59,8 69,5 62,8 63,7
ტრანსპორტზე 64,4 63,2 66,1 65,7 55,7 58,4
განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 22,2 21,3 36,9 23,6 24,4 24,7
სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 68,5 75,2 70,2 72,2 63,4 83,6
არაფულადი ხარჯები 182,0 169,4 139,7 152,5 132,0 130,7
სამომხმარებლო ხარჯები სულ 709,6 697,1 693,3 741,2 683,7 681,4
არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 98,8 83,2 100,2 83,3 100,3 131,3
სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 13,2 11,5 12,7 13,7 10,7 14,5
ტრანსფერტებზე 24,4 26,1 21,7 19,7 22,5 27,8
დანაზოგზე ან სესხზე 46,6 33,2 50,4 44,3 61,0 73,0
ქონების შეძენაზე 14,5 12,4 15,3 5,6 6,1 16,0
ფულადი ხარჯები სულ 626,3 610,9 653,8 672,0 652,0 682,0
ხარჯები სულ 808,3 780,3 793,6 824,5 784,0 812,7
შემოსავალი 1000 - დან 2000 - მდე
წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010
სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 714,2 695,0 751,7 767,3 762,3 761,9
სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 263,4 285,2 289,6 297,4 280,3 262,9
ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 50,7 45,8 44,1 42,0 39,8 33,7
საოჯახო მოხმარების საქონელზე 40,5 30,1 38,4 29,1 34,2 32,6
ჯანმრთელობის დაცვაზე 67,1 62,2 67,4 72,0 90,2 74,4
სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 61,7 58,8 78,8 84,3 85,8 81,3
ტრანსპორტზე 96,7 94,1 82,9 103,7 98,6 90,3
განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 27,9 27,4 46,5 38,2 41,7 43,3
სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 106,1 91,4 104,0 100,6 91,7 143,5
არაფულადი ხარჯები 170,4 172,5 123,8 165,9 129,3 132,3
სამომხმარებლო ხარჯები სულ 884,6 867,5 875,5 933,2 891,6 894,2
არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 154,5 140,7 157,5 158,3 157,3 189,2
სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 18,1 14,4 15,2 17,4 13,1 19,1
ტრანსფერტებზე 24,9 24,9 34,2 25,1 31,9 37,6
დანაზოგზე ან სესხზე 70,1 83,2 95,5 101,6 100,4 95,9
ქონების შეძენაზე 41,3 18,2 12,7 14,2 11,8 36,7
ფულადი ხარჯები სულ 868,7 835,7 909,2 925,6 919,6 951,2
ხარჯები სულ 1039,1 1008,2 1033,0 1091,5 1048,8 1083,5
შემოსავალი 2000 და მეტი
წელი 2005 2006 2007 2008 2009 2010
სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 1039,5 1133,2 1552,5 1294,2 1388,6 1353,0
სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 297,4 321,0 380,7 355,8 350,2 341,5
ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 57,0 63,0 69,5 66,4 63,9 51,0
საოჯახო მოხმარების საქონელზე 36,3 65,5 85,3 72,9 43,6 66,0
ჯანმრთელობის დაცვაზე 146,1 163,5 353,1 195,3 287,6 133,5
სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 99,8 132,2 166,9 114,8 120,6 110,6
206
ტრანსპორტზე 272,9 197,2 256,4 263,5 288,9 272,5
განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 33,2 69,1 68,5 60,1 86,5 51,8
სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 96,7 121,6 172,2 165,4 147,4 326,1
არაფულადი ხარჯები 185,0 122,9 129,5 136,8 137,0 118,9
სამომხმარებლო ხარჯები სულ 1224,5 1256,1 1681,9 1430,9 1525,6 1471,9
არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 642,4 792,3 603,0 634,3 494,6 646,9
სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 34,0 23,5 29,2 28,8 24,0 23,7
ტრანსფერტებზე 25,6 32,0 85,5 58,1 54,1 69,0
დანაზოგზე ან სესხზე 208,9 584,9 368,6 353,8 358,2 274,6
ქონების შეძენაზე 374,0 151,9 119,6 193,7 58,3 279,6
ფულადი ხარჯები სულ 1681,9 1925,5 2155,5 1928,5 1883,2 1999,9
ხარჯები სულ 1866,9 2048,4 2284,9 2065,2 2020,2 2118,8
cxrili 8
saSualo Tviuri Semosavlebis struqtura (lari)
erT Sinameurneobaze 2008 2009 2010*
fuladi Semosavlebi da transfertebi 378,4 419,7 481,7
daqiravebuli Sromidan 166,1 184,8 204,4
TviTdasaqmebidan 52,8 55,4 55,9
soflis meurneobis produqciis gayidvidan 30,4 29,2 38,2
qonebidan (gaqiravebidan, procenti anabridan) 3,4 4,2 7,1
pensiebi, stipendiebi, daxmarebebi 63,0 74,2 83,2
ucxoeTidan miRebuli gzavnilebi 19,3 21,7 25,2
axloblebisagan miRebuli fuli 43,3 50,0 67,6
arafuladi Semosavlebi 86,6 83,1 82,3
Semosavlebi, sul 465,1 502,8 564,0
sxva fuladi saxsrebi 72,3 64,2 87,2
qonebis gayidva 10,4 6,8 11,3
fulis sesxeba an danazogis gamoyeneba 61,9 57,4 75,9
fuladi saxsrebi, sul 450,8 483,9 568,9
fuladi da arafuladi saxsrebi, sul 537,4 566,9 651,2
erT sulze 2008 2009 2010*
fuladi Semosavlebi da transfertebi 103,1 113,9 132,1
daqiravebuli Sromidan 45,3 50,2 56,1
TviTdasaqmebidan 14,4 15,0 15,3
soflis meurneobis produqciis gayidvidan 8,3 7,9 10,5
qonebidan (gaqiravebidan, procenti anabridan) 0,9 1,2 1,9
pensiebi, stipendiebi, daxmarebebi 17,2 20,2 22,8
ucxoeTidan miRebuli gzavnilebi 5,3 5,9 6,9
axloblebisagan miRebuli fuli 11,8 13,6 18,5
arafuladi Semosavlebi 23,6 22,5 22,6
Semosavlebi, sul 126,7 136,5 154,7
sxva fuladi saxsrebi 19,7 17,4 23,9
qonebis gayidva 2,8 1,8 3,1
fulis sesxeba an danazogis gamoyeneba 16,9 15,6 20,8
fuladi saxsrebi, sul 122,8 131,3 156,0
207
fuladi da arafuladi saxsrebi, sul 146,4 153,9 178,6
* winaswari monacemebiT
cxrili 9
მოსახლეობის ხარჯების განაწილება ფულადი ხარჯების მიხედვით დეცილურ
ჯგუფებში
წელი 2006
დეცილი 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 1,4 2,8 4,1 5,5 6,9 8,4 10,3 13,1 17,2 30,4
სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 1,5 3,3 4,9 6,4 7,9 9,7 11,3 13,7 17,0 24,1
ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 0,9 2,2 3,2 4,7 6,2 7,7 9,2 13,4 18,3 34,2
საოჯახო მოხმარების საქონელზე 1,3 2,7 3,7 4,9 5,7 7,2 9,0 11,1 17,1 37,3
ჯანმრთელობის დაცვაზე 1,9 3,3 4,3 4,6 5,9 6,5 9,1 12,0 16,2 36,1
სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 2,0 3,5 4,6 6,2 7,5 8,4 10,8 12,6 15,9 28,6
ტრანსპორტზე 0,8 1,9 3,0 4,0 5,5 7,0 8,7 11,3 16,8 41,0
განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 0,1 0,3 0,7 2,2 2,6 4,1 8,0 15,2 20,7 46,2
სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 0,6 1,4 2,5 3,7 4,8 6,9 8,6 12,6 18,6 40,5
არაფულადი ხარჯები 7,8 10,1 9,7 9,9 10,3 11,1 10,3 10,2 10,4 10,2
სამომხმარებლო ხარჯები სულ 2,8 4,4 5,4 6,5 7,6 9,0 10,3 12,4 15,7 26,0
არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 1,0 2,2 2,9 3,2 4,2 5,3 7,0 8,3 13,2 52,7
სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 2,7 6,2 7,1 7,2 9,0 11,0 11,0 11,3 13,7 20,9
ტრანსფერტებზე 1,4 2,9 4,3 5,0 6,0 8,6 10,5 12,6 16,7 31,9
დანაზოგზე ან სესხზე 0,4 1,1 1,4 1,6 2,4 2,6 5,2 6,1 12,5 66,7
ქონების შეძენაზე 0,1 0,3 0,3 0,7 1,1 1,5 2,5 4,9 8,6 79,9
ფულადი ხარჯები სულ 1,3 2,8 4,0 5,2 6,5 8,0 9,9 12,5 16,7 33,2
ხარჯები სულ 2,6 4,2 5,1 6,1 7,3 8,6 10,0 12,0 15,4 28,7
წელი 2007
დეცილი 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 1,4 2,7 4,0 5,2 6,5 8,2 10,1 12,6 17,1 32,2
სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 1,6 3,2 4,9 6,3 7,7 9,7 11,7 13,5 16,9 24,6
ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 0,9 2,3 3,2 4,6 6,5 7,4 10,3 12,5 18,2 34,2
საოჯახო მოხმარების საქონელზე 1,1 2,3 3,0 4,1 4,9 5,7 7,2 9,4 16,4 46,0
ჯანმრთელობის დაცვაზე 1,9 3,2 3,8 4,8 5,9 6,7 7,2 11,1 13,3 42,1
სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 2,2 3,4 4,5 5,7 7,5 8,9 10,1 13,3 16,5 27,8
ტრანსპორტზე 0,8 1,9 2,8 3,9 5,1 6,7 8,5 11,5 17,9 40,9
განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 0,0 0,3 0,6 1,4 1,6 3,6 4,8 10,5 20,8 56,3
სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 0,6 1,6 2,4 3,2 4,4 6,0 9,2 12,0 19,1 41,6
არაფულადი ხარჯები 7,7 9,4 9,7 10,8 10,8 10,4 10,7 10,5 10,3 9,7
სამომხმარებლო ხარჯები სულ 2,6 4,0 5,0 6,2 7,3 8,6 10,2 12,2 15,8 28,0
არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 1,1 2,1 2,8 3,8 4,4 5,3 6,8 9,8 13,3 50,5
სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 3,0 5,4 6,9 8,7 9,5 9,8 11,3 13,3 13,9 18,2
ტრანსფერტებზე 1,5 2,8 3,6 4,6 5,8 6,7 9,6 12,1 17,1 36,2
დანაზოგზე ან სესხზე 0,4 0,8 1,2 1,9 2,1 3,6 4,3 7,9 11,8 66,1
208
ქონების შეძენაზე 0,1 0,3 0,6 1,2 1,8 1,1 2,7 5,6 8,6 78,1
ფულადი ხარჯები სულ 1,4 2,7 3,8 5,0 6,3 7,8 9,7 12,3 16,6 34,5
ხარჯები სულ 2,4 3,8 4,8 6,0 7,0 8,2 9,8 12,0 15,5 30,4
წელი 2008
დეცილი 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 1,4 2,7 3,9 5,1 6,6 8,2 10,1 12,9 17,2 31,9
სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 1,6 3,2 4,7 6,3 8,0 10,0 11,8 14,1 16,8 23,7
ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 1,1 2,1 3,1 4,4 5,8 7,3 10,3 13,2 19,2 33,5
საოჯახო მოხმარების საქონელზე 1,2 2,2 3,0 3,8 4,9 5,6 8,2 11,8 16,7 42,7
ჯანმრთელობის დაცვაზე 1,6 3,0 4,2 4,8 6,2 7,3 8,8 11,1 15,6 37,4
სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 2,0 3,3 4,7 6,0 7,4 8,6 10,3 12,8 16,5 28,5
ტრანსპორტზე 0,8 1,5 2,3 3,3 4,3 5,8 7,8 11,0 16,9 46,3
განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 0,1 0,3 0,8 1,0 1,8 3,2 5,9 10,5 22,9 53,6
სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 0,6 1,5 2,4 3,5 4,8 6,2 8,4 12,3 18,8 41,4
არაფულადი ხარჯები 9,6 9,2 9,6 10,6 10,3 10,3 10,5 10,5 10,0 9,6
სამომხმარებლო ხარჯები სულ 2,9 3,9 4,9 6,1 7,3 8,6 10,2 12,5 15,9 27,8
არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 0,8 1,7 2,3 3,1 3,6 4,7 6,9 9,4 14,8 52,7
სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 2,3 4,8 6,2 7,6 8,6 9,1 11,2 12,6 16,3 21,3
ტრანსფერტებზე 1,6 3,3 3,8 5,2 6,4 7,3 9,9 12,7 18,9 31,0
დანაზოგზე ან სესხზე 0,2 0,6 1,2 1,6 2,0 3,3 6,1 8,8 15,2 60,9
ქონების შეძენაზე 0,0 0,1 0,2 0,6 0,7 1,5 1,8 3,6 6,5 84,9
ფულადი ხარჯები სულ 1,3 2,5 3,7 4,9 6,2 7,7 9,7 12,4 16,8 34,8
ხარჯები სულ 2,6 3,6 4,6 5,8 6,8 8,1 9,8 12,1 15,7 30,8
წელი 2009
დეცილი 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 1,4 2,8 4,0 5,2 6,5 8,1 10,1 12,9 17,5 31,4
სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 1,8 3,5 5,0 6,6 8,2 9,7 11,5 13,4 16,9 23,4
ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 0,8 1,7 3,0 4,4 5,6 8,2 10,3 13,0 19,9 33,1
საოჯახო მოხმარების საქონელზე 1,4 2,5 3,4 4,3 5,1 7,0 8,7 10,5 17,8 39,2
ჯანმრთელობის დაცვაზე 1,5 3,1 3,8 4,6 5,5 6,4 8,6 11,4 16,6 38,6
სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 2,1 3,4 4,7 6,0 7,1 9,1 11,2 13,9 17,1 25,4
ტრანსპორტზე 0,8 1,5 2,3 3,1 4,2 6,0 8,2 11,8 16,5 45,6
განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 0,1 0,2 0,5 1,1 1,7 3,4 5,2 12,4 22,7 52,7
სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 0,8 1,7 2,8 3,7 4,9 7,1 9,3 13,1 19,0 37,7
არაფულადი ხარჯები 8,8 8,8 9,7 10,0 10,3 11,0 11,3 10,2 10,3 9,7
სამომხმარებლო ხარჯები სულ 2,7 3,9 5,0 6,1 7,2 8,6 10,4 12,4 16,2 27,6
არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 0,8 1,7 2,4 2,8 4,0 5,2 6,9 9,7 15,7 50,8
სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 2,9 5,3 6,8 7,5 9,3 10,8 12,5 12,3 14,4 18,3
ტრანსფერტებზე 1,3 2,8 4,0 4,9 6,2 8,1 9,5 11,8 17,8 33,6
დანაზოგზე ან სესხზე 0,2 0,6 1,0 1,3 2,4 3,3 4,9 8,8 15,8 61,6
ქონების შეძენაზე 0,0 0,2 0,5 0,6 1,4 1,2 4,6 6,3 11,5 73,7
ფულადი ხარჯები სულ 1,3 2,7 3,7 4,9 6,2 7,7 9,7 12,4 17,2 34,2
ხარჯები სულ 2,5 3,6 4,7 5,7 6,8 8,2 9,9 12,1 16,1 30,4
წელი 2010
209
დეცილი 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
სამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 1,3 2,6 3,7 4,9 6,3 8,1 10,2 13,1 17,8 32,1
სურსათზე, სასმელზე, თამბაქოს ნაწარმზე 1,6 3,4 5,0 6,5 8,2 10,0 11,7 13,9 16,8 23,0
ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე 0,7 1,5 2,7 3,9 5,1 7,7 10,1 13,8 19,9 34,5
საოჯახო მოხმარების საქონელზე 1,1 2,1 2,7 3,8 4,2 6,0 8,4 11,5 19,0 41,2
ჯანმრთელობის დაცვაზე 1,6 3,2 4,1 5,7 6,5 8,2 10,0 12,7 16,7 31,3
სათბობსა და ელექტროენერგიაზე 2,0 3,3 4,6 5,5 7,6 9,4 12,0 14,4 18,3 22,9
ტრანსპორტზე 0,4 0,9 1,5 2,4 3,7 5,1 7,7 11,5 17,5 49,3
განათლებაზე, კულტურასა და დასვენებაზე 0,1 0,2 0,4 0,6 1,4 3,0 6,2 13,7 25,3 49,1
სხვა სამომხმარებლო ხარჯები 0,6 1,2 1,9 2,7 4,1 5,7 7,8 11,5 18,7 45,9
არაფულადი ხარჯები 8,2 8,7 9,4 10,0 10,4 11,0 11,1 10,7 10,3 10,3
სამომხმარებლო ხარჯები სულ 2,4 3,6 4,6 5,7 7,0 8,6 10,3 12,7 16,6 28,5
არასამომხმარებლო ფულადი ხარჯები 0,6 1,2 1,8 2,7 3,3 4,4 6,6 9,9 15,9 53,7
სასოფლო-სამეურნეო ხარჯები 2,3 4,0 5,6 7,2 8,0 9,9 11,1 13,1 15,8 23,2
ტრანსფერტებზე 1,1 2,1 3,1 4,1 5,3 6,6 10,0 12,9 18,1 36,7
დანაზოგზე ან სესხზე 0,2 0,7 1,0 1,9 2,4 3,6 6,1 10,5 17,7 55,9
ქონების შეძენაზე 0,2 0,2 0,4 0,7 1,0 1,4 2,2 4,7 10,2 78,8
ფულადი ხარჯები სულ 1,1 2,3 3,3 4,5 5,8 7,4 9,5 12,5 17,5 36,1
ხარჯები სულ 2,1 3,2 4,2 5,3 6,4 7,9 9,7 12,3 16,5 32,5
cxrili 10
saSualo Tviuri xarjebis struqtura (lari)
erT Sinameurneobaze 2008 2009 2010*
samomxmareblo fuladi xarjebi 386,2 386,3 406,8
sursaTze, sasmelze, Tambaqos nawarmze
177,5 167,9 168,5
tansacmelsa da fexsacmelze 17,7 16,6 14,6
saojaxo moxmarebis saqonelze 13,8 13,2 15,3
janmrTelobis dacvaze 38,2 47,1 40,7
saTbobsa da eleqtroenergiaze 46,6 46,5 47,5
transportze 39,5 39,8 41,7
ganaTleba, kulturasa da dasvenebaze
13,5 16,4 15,9
sxva samomxmareblo xarjebi 39,3 38,7 62,6
arafuladi xarjebi 86,6 83,1 82,3
samomxmareblo xarjebi, sul 472,8 469,4 489,1
arasamomxmareblo fuladi xarjebi 62,9 65,5 92,4
sasoflo-sameurneo xarjebi 9,3 8,5 10,2
transfertebze 12,6 14,3 18,4
210
dazogvaze an gasesxebaze 31,5 37,4 42,6
qonebis SeZenaze 9,5 5,3 21,2
fuladi xarjebi, sul 449,0 451,8 499,2
xarjebi, sul 535,7 534,9 581,5
erT sulze 2008 2009 2010*
samomxmareblo fuladi xarjebi 105,2 104,8 111,6
sursaTze, sasmelze, Tambaqos nawarmze
48,4 45,6 46,2
tansacmelsa da fexsacmelze 4,8 4,5 4,0
saojaxo moxmarebis saqonelze 3,8 3,6 4,2
janmrTelobis dacvaze 10,4 12,8 11,2
saTbobsa da eleqtroenergiaze 12,7 12,6 13,0
transportze 10,8 10,8 11,4
ganaTleba, kulturasa da dasvenebaze
3,7 4,5 4,4
sxva samomxmareblo xarjebi 10,7 10,5 17,2
arafuladi xarjebi 23,6 22,5 22,6
samomxmareblo xarjebi, sul 128,8 127,4 134,2
arasamomxmareblo fuladi xarjebi 17,1 17,8 25,3
sasoflo-sameurneo xarjebi 2,5 2,3 2,8
transfertebze 3,4 3,9 5,0
dazogvaze an gasesxebaze 8,6 10,1 11,7
qonebis SeZenaze 2,6 1,4 5,8
fuladi xarjebi, sul 122,3 122,6 136,9
xarjebi, sul 145,9 145,2 159,5
* winaswari monacemebiT
cxrili11
Sinameurneobebis ganawileba saSualo Tviuri Semosavlebis mixedviT* (%)
Semosavlebi 2008 2009 2010**
500 laramde 63,7 61,5 55,8
500-dan 1000 laramde 24,7 25,2 27,1 1000-dan 2000 laramde 9,1 10,5 12,9
2000 larze meti 2,5 2,8 4,2
* SemosavalSi igulisxmeba mTliani saxsrebi
** winaswari monacemebiT