Tüketicinin Sağlık ve Güvenlik Hakkı Çerçevesinde GDO’lu Ürünler

1

http://www.foodnavigator.com/Market-Trends/Non-GMO-labels-are-on-the-rise-in-Europe-but-why

AB ülkelerinde tüketiciler arasında ‘GDO suzdur’ etiketli ürünlere olan talepte artış

GDO’nun açılımı:

Genetiği değiştirilmiş organizma (gündelik dil)

Genetik yapısı değiştirilmiş organizma (yasal dil)

Biyogüvenlik Kanunu, m. 2/1/i:

“Genetik yapısı değiştirilmiş organizma (GDO):

Modern biyoteknolojik yöntemler kullanılmak

suretiyle gen aktarılarak elde edilmiş, insan

dışındaki canlı organizmayı…ifade eder.”

AB’de (başlıca düzenlemeler):

1829/2003 sayılı Tüzük (GDO’lu gıda ve yemlere dair)

1830/2003 sayılı Tüzük (GDO’lu gıda ve yem ürünlerinin etiketlenmesi ve izlenebilirliğine dair)

2001/18/EC sayılı Direktif (deneysel amaçlı serbest bırakmaya dair)

2009/41/EC sayılı Direktif (kapalı alanda kullanıma dair)

Türkiye’de mer’i mevzuat:

Biyogüvenlik Kanunu (Kanun No. 5977, Kabul Tarihi: 18.03.2010); (RG. 26.03.2010, S. 27533)

Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerine Dair Yönetmelik; (RG. 13.08.2010, S. 27671)

Biyogüvenlik Kurulu ve Komitelerin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik; (RG. 13.08.2010, S. 27671)

Biyoçeşitlilik Sözleşmesi, Türkiye’de 29 Ağustos 1996 tarih ve 4177 sayılı Kanun ile onaylanmış (RG. 27.12.1996, S. 22860) ve 14 Mayıs 1997 tarihi itibariyle Türkiye’de yürürlüğe girmiştir (RG. 27.12. 1996, S. 22860).

Cartagena Protokolü, Türkiye’de 17 Haziran 2003 tarih

ve 4898 sayılı Kanun ile onaylanmış (RG. 24.06.2003, S. 25148) ve Protokol, 24 Haziran 2003 tarihinde Resmî Gazete’de (RG. 24.06.2003, S. 25148) yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Enerji sektörü (biyoetanol, biyodizel gibi biyoyakıt sanayi)

Sağlık ve ilaç sanayi Boya, kimya sanayi Silah sektörü Gıda ve yem sanayi Hayvan türleri (renkli, fosforlu akvaryum

balıkları (GloFish®)

http://www.eurekalert.org/pub_releases/2016-03/asfh-gma030816.php

Herbisit: Tarımsal üretim ve verimi artırmak amacıyla zararlı otları yok etmek için kullanılır.

Herbisit ilaçlarına dayanıklı GDO’lu bitkiler Herbisit toleransı (Herbicide tolerance (HT)) olan bitkilerdir

Pestisit: Böceklere karşı dayanıklı genetiği değiştirilmiş tohum ve bitkiler.

Böceğe dirençli GDO’lu bitki ve tohumlar

Pestisit toleranslı (Insect resistance (Bt)/ Bacillus thuringiensis) olan bitkilerdir

Akşam evlerinde mutlu ve mesut, Bt patlıcan kızartma yiyecek olan Filipinli arkadaşlar

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı

Biyogüvenlik Kurulu

Mevzuat, her amaca (insan hariç) yönelik kullanıma cevaz vermektedir

Gündem, özellikle gıda ve yem ürünlerine odaklanmaktadır.

Diğer sanayilerde kullanılmak amaçlı başvuruların yanısıra gıda ve yem ürünleri için başvurular yapılmıştır.

Kurul tarafından karar alma aşamasına gelinmeden aşağıdaki başvurular geri çekilmiştir: Tüm Gıda Dış Ticaret Derneği 3 soya çeşidi

Türkiye Gıda ve İçecek Sanayi Dernekleri

Federasyonu 29 gen çeşidi (3 soya, 21 mısır, 3 kolza, 1 şeker pancarı ve 1 patates çeşidi)

ÜNAK Gıda ve Kimyevi Maddeler San. Tic. Ltd. Şirketi ise 3 soya çeşidi

Onaylanmış ve piyasaya sürülüp yem amaçlı kullanımına izin verilmiş GDO’lu yem ürünleri mevcuttur.

Bugüne kadar GDO’lu mısır ve soya ürünleri onaylanmıştır.

Tabloda sadece mısır Görülmektedir. Şeker pancarı ve Kolza ürünleri mevcut değildir.

Karar

No.

Resmî Gazete Başvuru Sahibi Ürün Amaç

1 26/1/2011, S. 27827 Türkiye Yem Sanayicileri Birliği Soya Yem

2 26/1/2011, S. 27827 Türkiye Yem Sanayicileri Birliği Soya Yem

3 26/1/2011, S. 27827 Türkiye Yem Sanayicileri Birliği Soya Yem

2011 yılında onaylanan GDO’lar ve kullanım amaçları

4 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

5 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

6 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

7 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

8 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

9 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

10 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

11 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

12 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

13 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

14 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

15 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

16 24/12/2011, S. 28152 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

17 21/4/2012, S. 28271 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği

Derneği İktisadi İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

18 21/4/2012, S. 28271 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği

Derneği İktisadi İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

19 21/4/2012, S. 28271 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği

Derneği İktisadi İşletmesi (BESD-BİR)

Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR)

Mısır Yem

2012 yılında onaylanan GDO’lar ve kullanım amaçları

20 16/7/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Mısır Yem

21 16/7/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Mısır Yem

22 16/7/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Mısır Yem

23 16/7/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Soya Yem

24 16/7/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Soya Yem

25 5/11/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Soya Yem

26 5/11/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Soya Yem

27 5/11/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Mısır Yem

28 5/11/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Mısır Yem

29 5/11/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Mısır Yem

30 5/11/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Mısır Yem

31 5/11/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Mısır Yem

32 5/11/2015, S. 29418 Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği İktisadi

İşletmesi (BESD-BİR) Mısır Yem

2015 yılında onaylanan GDO’lar ve kullanım amaçları

Biyogüvenlik mevzuatımızda GDO’lu gıda ve yemler: 1) ‘GDO ve ürünleri’ ; 2) ‘GDO’lardan elde edilen ürünler’ olarak nitelendirilen iki ayrı sınıftan birinin kapsamına girmektedir.

Yukarıda anılan her iki kategorideki gıda ve yem ürünleri GDO’lardan elde edilmekle birlikte, aralarındaki fark:

tüketim amaçlı kullanılacak nihai ürünlerin GDO içerip içermediği ya da GDO’dan oluşup oluşmadığıdır.

Dolayısıyla: 1) ‘GDO ve ürünleri’, GDO’dan elde edilip,

GDO içeren veya GDO’dan oluşan ürünleri;

2) ‘GDO’lardan elde edilen ürünler’ ise, yine GDO’dan elde edilen ancak GDO içermeyen veya GDO’dan oluşmayan ürünleri ifade eder.

GDO Yön m. 18/1: “Bu Yönetmelik kapsamında yer alan gıdaların

Bakanlık tarafından belirlenen eşik değerin üzerinde;

onaylanmış GDO’dan elde edilmiş olması veya

onaylanmış GDO’dan elde edilmiş bileşen içermesi veya

GDO içermesi veya

GDO’dan oluşması durumunda

Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği (RG. 29.12.2011, S. 28157, 3. Mük.) m. 4/1 uyarınca ‘bileşen’ şöyle tanımlanmıştır:

“Bileşen: Aroma vericiler, gıda katkı maddeleri, gıda enzimleri ve bileşik bileşenin herhangi bir bileşeni de dâhil olmak üzere, bir gıdanın üretiminde veya hazırlanmasında kullanılan ve değişmiş bir formda da olsa son üründe bulunan herhangi bir maddeyi veya ürünü…ifade eder.”

GDO Yön m. 19/1 : “Bu Yönetmelik kapsamında yer alan yemlerin,

Bakanlık tarafından belirlenen eşik değerin üzerinde;

GDO içermesi veya

GDO’lardan oluşması veya

onaylanmış GDO’lardan elde edilmiş olması hâlinde, …;

her bir yem aşağıdaki şekilde etiketlenir. ”

GDO Yön m. 4/1(k):

“Eşik değer: Onaylanmış genler için, Kurulun

görüşleri doğrultusunda Bakanlıkça belirlenen,

ürünün GDO’lu olarak etiketlenmesini gerektiren

alt limiti...ifade eder.”

Alt limit: %0.9

Avrupa Birliği’nin 1829/2003/EC sayılı Tüzüğünde

‘GDO’lar ile üretilen’ (produced with GMOs) ibaresi ile ayrı bir kategoriye işaret edilmektedir.

Bu kategori altında GDO ile üretilmekle birlikte, Tüzüğün kapsamı dışında veya diğer bir deyişle Tüzük hükümlerine tâbi olmayan gıda ve yem ürünlerine atıfta bulunulmaktadır.

Tüzük uyarınca:

Belirleyici kıstas genetiği değiştirilmiş kaynak materyalden elde edilen materyalin gıda veya yemin içinde var olup olmadığıdır.

Bu çerçevede aşağıdakiler Tüzük kapsamına girmeyip onay ya da etiketleme koşullarına tâbi değildirler: gıda veya yem üretimi sürecinde kullanılan işlem yardımcıları,

genetiği değiştirilmiş işlem yardımcısının yardımı ile imal

edilmiş gıda veya yemler,

genetiği değiştirilmiş yem ile beslenmiş veya genetiği değiştirilmiş tıbbi ürünler ile tedavi edilmiş hayvanlardan elde edilen ürünler

http://www.foodnavigator.com/Market-Trends/Non-GMO-labels-are-on-the-rise-in-Europe-but-why

AB ülkelerinde tüketiciler arasında ‘GDO suzdur’ etiketli ürünlere olan talepte artış

Türkiye’de yem amaçlı kullanım için onaylanmış mısır ve soya yemleri ile beslenen hayvanlardan sağlanan ürünlerin piyasaya sürülebilmesi için:

Biyogüvenlik Kurulunun onayı gerekli değildir

Etiketlenmeleri de söz konusu değildir

GDO’lardan üretilmiş ilaç veya aşı ile tedavi edilmiş hayvanlardan temin edilen et veya süt gibi ürünler de biyogüvenlik mevzuatımız hükümlerinden muaftır.

Mer’i GDO Yön 26.09. 2010 tarihinde yürürlüğe girmeden önce…

GDO Yön’ün 18 inci maddenin birinci fıkrasının (g) bendi uyarınca:

“GDO’suz eşdeğer gıdaların etiketlerinde GDO

içermediğini, GDO’dan oluşmadığını, GDO’dan elde

edilmediğini ifade eden beyanlar yer alabilir.”

Biyogüvenlik Kurulu tarafından hayvan yemlerinde kullanılmak üzere onaylanmış Bt11 (42 Bkz. Karar No: 4, RG. 24.12.2011, S. 28152) mısır çeşidine ilişkin Bilimsel Komite tarafından hazırlanmış değerlendirme raporundaki tavsiye…

“‘Komite Kararı : “Ayrıca yem olarak kullanılacak Bt11 mısırla beslenen hayvanlardan elde edilen ürünlerin etiketlerinde de GDO içeren yemle beslendiğini belirten ibare bulunmalıdır. Bunun için mevzuatta gerekli değişikliğin en kısa zamanda yapılması gerekmektedir”

Bkz. Biyogüvenlik Kurulu’na Sunulmak Üzere Sosyo-Ekonomik Değerlendirme Komitesi Tarafından

Hazırlanan Rapor, Konu: Bt11, s. 3; Arşiv, Yem, Mısır, Sosyo-Ekonomik Değerlendirme Komitesi Raporları, Biyogüvenlik Bilgi Değişim Mekanizması.

AB’de üye ülkelerin iç hukukuna ve tercihine bırakılmıştır ancak aşağıdaki ülkelerde uygulanmaktadır: Almanya

Fransa

Lüksemburg

Avusturya

İsveç'te tüketicilerin baskısı üzerine GDO’lu yem kullanılmamaktadır (kaynak: http://www.genewatch.org/sub-568547)