Post on 04-Aug-2016
description
Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en HamAfgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen
Belgie -BelgiqueP.B.-2440 Geel 1
BC1323
MEANDER2016 April | Mei | Juni • Jaargang 15 nr. 2
Meander 22 |
NatuurpuntNatuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 97.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Natuurpunt beheert 22.000 hectare natuurgebied in 500 verschillende natuurgebieden. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie.
Lid wordenDoor overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal con-tactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.
MeanderMeander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Nete-bronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerden kunnen een jaarabon-nement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander.De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.250 exemplaren.
RedactieAn Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Jan Albrecht, Rudi Rademaekers, Arne Vermeulen, Marjolein de Jong.
ContactFrans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.
Met dank aan onze fotografenFrans Emmerechts, Jan Mangelschots, Mirella Bruynseels, Karin van Gool, René Ducastel, Jan Albrecht, Bart Vancoppenolle., Ann Cassier, Marc Boeckmans, Silvia Dubois, Hilde Bellens, Robert Pieters, Erik Ducastel, Hans Hendrickx, Leo Vaes, Roger Geudens, David Tempelman, Guido Jan-sen, Jack Thora, Pieter Cox An Dierckx.
Coverfoto’s: St. Jacobsvlinder, Vogelen met Koen Leysen in Saeftinghe, Dekshoevevijver©Frans Emmerechts, dag van de natuur 2015: Aan de slag in De Rammelaars© Jan Albrecht, jong everzwijn met Galloway stier©Jack Thora.
Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.
Lay-out MeanderArne Vermeulen en Jan Albrecht.
Deadline teksten volgende MeanderMaandag 25 april 2016. Verschijnt eind juni 2016. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.
GiftenGiften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen:
3770 – Grote Netewoud7709 – De Maat (Mol)7067 – Zammelsbroek (Geel)7088 – Neerhelst (Geel)7118 – Griesbroek (Balen)7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol)7734 – De Vennen (Balen)7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout)7739 – Molse Nete (Balen/Mol)7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout)7769 – Breeven (Geel)7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen)7783 – Selguis (Geel)7784 – De Bleken (Mol)8810 – De Rammelaars (Ham)8874 – Veldhovenheide (Ham)
Contactpersonen afdelingsbesturen
Afdeling NetebronnenContact: Jef Sas, jefsas@skynet.bewww.natuurpunt.be/natuurpunt-netebronnen
Afdeling Balen-NeteContact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.bewww.natuurpuntbalen-nete.be
Afdeling Geel-MeerhoutContact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be www.natuurpuntgeelmeerhout.be
Afdeling HamContact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.bewww.natuurpuntham.be
Colofon
“Als ik mijn ogen toedoe,ben ik in Honoloeloe.”foto: wegwijzer van Ilse Lambrichts met gedicht Jules Deelder ©Jan Albrechtt
april - juni 2016 | 3
Voorwoord
Toekomstig beheer van de Belsehei
Gaston Dams plagt op de heide © Frans Emmerechts
Schapen op de heide een toekomstdroom © An Dierckx
Als ik dit schrijf staan buiten de eerste lammeren in de wei. Tijd om eens na te denken over het toekomstig beheer van de Belsehei. Iedereen herinnert zich dat we enkele jaren ge-
leden ‘de bossen van Bel gekapt hebben’. In navolging van Averbode Bos en Heide en omdat Europa het ons vroeg. Wie recent nog in Averbode Bos en Heide gewandeld heeft weet wat een prachtig landschap er ontstaan is. Ook het gekapte gebied in Bel werd door Europa aangeduid als Natura 2000-gebied en de gecreëerde open duinen en heide staan hoog op het verlanglijstje.
Deze duinen en heide leveren aan vele
uiterst zeldzame soorten overlevingskan-
sen. Tapuit, boompieper, veldleeuwerik
zijn er al terug waargenomen. Alsook
enkele zeldzame planten en insecten. Zo
hebben we de harkwesp mogelijk van
uitsterven in Vlaanderen gered. Deze
soort komt alleen nog voor in de duinen
van De Panne en in die van Bel. In 2010
in Bel nog slechts op enkele vierkante
meters (op 2 plaatsen). In 2015 had ze
zich al ruim uitgebreid over het nieuwe
reservaat. Daarmee is deze populatie in
Bel gered!
Als Kempenaren ligt vooral de heide ons
nauw aan het hart, heide die in Bel quasi
verdwenen was. En die heide is terug!
Misschien nog niet zo opvallend want we
vechten nog tegen boomopslag, terwijl
verstoring en vermesting zorgden voor
massale bramengroei. Dat maakt dat we
nog enkele jaren intensief zullen moeten
beheren: maaien of begrazen. En zo
kom ik terug bij mijn lammeren terecht.
Onze voorvaderen wisten al dat schapen
uitermate geschikt zijn om heide te be-
grazen en in stand te houden, dus om
natuurlijke verbossing tegen te gaan. Bij
Natuurpunt hebben we wel runderen
maar geen schapen. Wij dromen van een
schaapskudde voor de regio. Er zijn im-
mers nogal wat potentiële gebieden voor
begrazing met schapen. Maar schapen
zijn arbeidsintensiever (herder, honden,
winterverblijf, wintervoeding) en ook
delicater dan runderen door het hoger
risico op ziekten.
Het inhuren van een schaapskudde met
herder voor bijvoorbeeld 2 keer 3 weken
per jaar is financieel niet haalbaar. Een
relatief hoge vergoeding voor land-
schapsbeheer met schapen is immers
noodzakelijk om zo’n bedrijf leefbaar
te maken. Niettegenstaande begrazing
zorgt voor een verhoogde biodiversiteit
- meer soorten profiteren van de ‘onge-
lijkheid’ die begrazing creëert - hebben
we er daarom (voorlopig?) voor gekozen
het - ook arbeidsintensieve - maaibeheer
van vorige jaren verder te zetten. Daarom
is er met het beheerteam beslist vaste
beheerdagen in te richten: we gaan met
vrijwilligers (en we zoeken nog wat extra
werkkrachten!) elke 2de en 4de vrijdag-
voormiddag van de maand werken (info
bij Gaston Dams via juliennehoremans@
telenet.be) en ook elke 1ste zondagvoor-
middag (contacteer Wim Verbruggen via
wim.verbruggen@mail.be). Hopelijk heb
jij ook wat tijd en zin in wat ontspanning
in de natuur!Marc Verachtert
Voorzitter Natuurpunt Geel-Meerhout
Meander 24 |
EEN DORP ALS (G)EEN ANDERWanneer je, in het colofon van een Meander, de lijst van gebieden bekijkt die Natuurpunt beheert, kom je Meerhout tegen voorafgegaan door een /. Vóór die / staat Geel. Dat is zo bij Malesbroek en ook bij Belsbroek-de Vloyen. Slechts kleine delen van die gebieden liggen immers op Meerhouts grondgebied.
tekst: Frans eMMerechts en Luc Van den Bergh
D ie Meerhoutse deelgebieden
zijn echter zeer waardevol. Na-
men als de Vloyen, de Kwacht
en de Keyfheide klinken veel
natuurliefhebbers als muziek in de oren.
Met de opening van een bezoekerscen-
trum kreeg Meerhout bovendien een toe-
gangspoort tot het Grote Netewoud.
Hoe was het vroeger?De oudst bekende vermelding van de
naam Meerhout komt voor in een docu-
ment uit het jaar 741. Het is een giftbrief
waarin de graaf van Haspengouw zijn
goederen (waaronder Meerhout en zijn
watermolen) schenkt aan de benedictij-
nerabdij van Sint-Truiden. De naam was
toen nog Mareholt. Stephelinus, een
monnik van de abdij, beschreef de streek
later als ‘als het ware van de zon verbrand,
gans voor den landbouw onbruikbaar en
niet dan met struikroversholen vervuld’.
Gedurende de eerste eeuwen van onze
tijdrekening was Meerhout een uitgestrekt
bos dat, tussen twee valleien in, bij Olmen
begon, verder de heuvelrug naar Zittaart,
Tenbos en Akkerrode volgde, vanwaar
het verder liep tot Eindhout (= einde van
het hout/bos). Ten noorden en ten zuiden
van dat bos lagen uitgestrekte meren en
moerassen. ‘Mareholt’ was dus een ‘bos ge-
legen aan een meer of moeras’. Langs Lil is
het dorp voor het eerst bewoond geweest,
op een helling langs de vallei van de Grote
Nete. Vanaf het moment dat de mensen
hun vee in het bos lieten grazen en daarna
de terreinen ook gingen ontbossen, ont-
stonden er open plekken met struik- en
dopheide. Vanaf de twaalfde eeuw wer-
den de nog schaarse bewoners bijgestaan
door de norbertijnen van Averbode en
Tongerlo die hen akkers leerden aanleg-
gen en ‘hen toonden wat al vruchten deze
dorre aarde kan opleveren, wanneer ze
met vlijt en aanhoudendheid bewerkt
wordt’. In 1229 werd een groot deel van
Meerhout geschonken aan de abdij van
Maagdendaal (een klooster te Oplinter
van zusters behorend tot de orde van
Citeaux, de Cisterciënzers). Dit klooster
werd mede-eigenaar van de watermolen,
verwierf belangrijke pachthoven (Monni-
kerhoeve, Bokkenrode, Gerhees) en kreeg
ook het recht om van alle landbouwers
april - juni 2016 | 5
elke tiende schoof van de graanoogst als
belasting te heffen (de tienden). In de vijf-
tiende en de zestiende eeuw waren (door
ontvolking wegens oorlogen) ‘de wolven
zodanig vermenigvuldigd dat de landbou-
wers hun schapen niet dorsten uit grazen
laten gaan’. Het dorpsbestuur liet de wol-
ven vangen met grote en sterke netten.
Daar de norbertijnen de inwoners steeds
bijstonden en ook aan armenzorg deden,
werden hun hoeven (omgeving Rooiaarde
voor Averbode en Luihoeve en Cretskens-
hoef bij de Keyfheide voor Tongerlo) in
1502 van belasting vrijgesteld. Ook moch-
ten zij voortaan vrij gebruik maken van
de gemeenschappelijke heidegronden en
weiden. En in de achttiende eeuw werd de
waterstand van de Grote Nete (in Meer-
hout ook wel Meerhoutse Nete genoemd)
geregeld, ‘alsook een nieuw peil aan de
watermolen gebracht, om voortaan zo
veel mogelijk overstroming te voorkomen’.
Meerhout groeide uit tot een bloeiende
landbouwgemeente.
De watermolenBoven de ingang van de huidige watermo-
len staat 1678, in muurankers. In dat jaar
werd de watermolen herbouwd. Zijn ge-
schiedenis op deze plaats gaat terug tot in
1324. (De watermolen vermeld in de gift-
brief uit 741 betrof een houten molen iets
verderop, op de Creyndertloop. In 1324
onderging hij enkele technische verbete-
ringen en werd hij naar hier verplaatst.)
Vroeger had de molen twee raderen. Eén
rad diende voor het malen van eiken-
schors voor de leerlooierijen, het andere
voor graan. Van heinde en verre kwamen
de landbouwers met hun karren vol graan,
in de Middeleeuwen daartoe verplicht
door klooster en heer, die eigenaars van
de molen waren. De schorsmolen deed
tijdens de Eerste Wereldoorlog ook dienst
als slagmolen, om smout te slaan voor de
bevolking. Even na de Eerste Wereldoor-
log leverde de molen elektriciteit voor het
Centrum. In 1928 kwam op de site een
diamantslijperij en ging de schorsmolen
de slijpmolens aandrijven. Het andere
rad bleef graan malen tot in 1970. In
de loop van de laatste decennia van de
twintigste eeuw kwam een wasserij de
diamantslijperij vervangen. Het gebouw
met de muurankers ‘1678’ werd (na een
verbouwing in 1981) een gemoedelijke
taverne. Toen ook die verhalen eindigden
werd de oude wasserij gekocht door de
Vlaamse Milieumaatschappij die ze samen
met de gemeente van 2009 tot 2012 res-
taureerde. Natuurpunt opende er in 2013
op de benedenverdieping een bezoekers-
centrum voor het Grote Netewoud. Op
de bovenverdieping opende de Vlaamse
Milieumaatschappij de interactieve ten-
toonstelling ‘Weg van de Nete’, met een
prachtig zicht op de vistrap die ze rond het
bezoekerscentrum aangelegd had. Eind
2015 kocht Natuurpunt, geholpen door de
gemeente, de vroegere taverne aan.
De Keyfheide © Frans Emmerechts
De watermolen anno 2015 © Frans Emmerechts
Meander 26 |
De VloyenIn de onmiddellijke omgeving van de wa-
termolen organiseerde de natuurvereni-
ging Mareholt reeds vele jaren wandelin-
gen. Toen de vereniging een tiental jaren
geleden opging in Natuurpunt nam deze
laatste die wandelingen over. De Grote
Nete heeft hier nog talrijke meanders, die
door uitschuring een grens trekken tus-
sen de heuvel (langs Lil) en de laagvlakte.
Vanop de hoge oever heb je een zicht op
het natuurgebied de Vloyen, hier ook wel
eens de Vloei genaamd. Het is eigendom
van de gemeente en wordt beheerd door
Natuurpunt. De Vloei was in het verleden
een typische vloeiweide die geregeld
door de Nete werd overstroomd. Heel
wat ruigtekruiden groeien er wild door
elkaar. Bijna 200 verschillende planten
werden er geïnventariseerd. De aarde on-
der de kruiden heeft op vele plaatsen een
rode kleur. Die rode aarde is typisch voor
verschillende valleien in Meerhout. Het is
‘zand van Diest’, een grof zand dat het (ij-
zerhoudend) mineraal glauconiet bevat.
De Kwacht en de KeyfheideHet winnen van veen in wat nu de grote
plas van het Malesbroek in Geel is, de
‘Lange Zille’, begon omstreeks 1900.
Slechts een klein gedeelte van die plas
ligt op Meerhouts grondgebied. Een uit-
gestrekt gebied ten zuiden van de plas
ligt echter wel in Meerhout en vormt sa-
men met het Malesbroek een sinds 1985
beschermd landschap (Scherpenbergen-
Malesbroek, omgeving de Hutten). Je
vindt er een steile en vrij uitgestrekte
duinenrij en een landschap met ‘natte
pannen’, afgezoomd en onderverdeeld
door duinen. Twee van deze duinen zijn
paraboolduinen. Natuurpunt beheert er
de Kwacht en de Keyfheide. De Kwacht
ligt in een pan tussen twee duinruggen
die begroeid zijn met dennen. De vege-
tatie bestaat voor het grootste gedeelte
uit zeer hoogwaardig vochtig grasland
met veel boeiende overgangen (droog/
nat, hoog/laag, bebost/open). Op meer-
dere plaatsen is ijzerhoudend kwelwater
aanwezig. In 2008 werden er met steun
van het Life-project ‘Tussen Duin en Nete’
natuurherstelwerkzaamheden uitge-
voerd om de doelvegetatie uit te breiden.
Overtollig zand werd afgevoerd en en-
kele grachten werden gedempt. Tijdens
een inventarisatie in april 2010 werden
naast veel zeggensoorten ook heel wat
andere planten-doelsoorten genoteerd
zoals holpijp, waterdrieblad, wateraard-
bei, dotterbloem en waterviolier. Bij de
vogels werden een twintigtal gewone
soorten waargenomen: wilde eend,
koekoek, pimpelmees, koolmees, tjiftjaf,
fitis, heggenmus, zwartkop, tuinfluiter…
Bij de insecten vielen schietmotten of
kokerjuffers op. De laatste benaming
slaat op de larven. Kokerjuffers zijn echte
bouwmeesters die, afhankelijk van de
soort, op heel veel manieren in het water
hun kokers bouwen. De dagvlinders die
toen vlogen waren vooral oranjetipjes
en citroenvlinders. Grijze en zwart-rosse
zandbijen zaten er veel en men spotte
Koolmees © Frans Emmerechts
De Vloyen met Totterbrug © Frans Emmerechts
▲ Pimpelmees, ▼ Oranjetipje © Frans Emmerechts
april - juni 2016 | 7
ook enkele levendbarende hagedissen.
De Keyfheide is een van de schaarse stuk-
jes die hier overblijven van de vroeger
uitgestrekte heidegebieden in de streek.
Zoals elders in de zandige heidestreken
van na 1850 stortte de landbouwecono-
mie in de Kempen in elkaar door spot-
goedkope Australische schapenwol en
Amerikaanse graanimport. Met plaggen
of wol van de hei viel geen droog brood
meer te verdienen. Heide werd omge-
ploegd of met naaldbos beplant. Akkers
werden vergroot en kunstmest maakte
het voor de landbouwers weer mogelijk
om rendabel te zijn. De rest van de hei
werd gebruikt voor bewoning en later
deels ook voor nijverheid. Een restantje,
de Keyfheide, werd beschermd.
BelEn dan is er nog Bel, een dorp in Geel,
bekend om zijn jeugdkampen, zijn grijze
grootoorvleermuizen, zijn harkwespen
en zijn ransuilen. Bel behoorde van-
ouds (burgerlijk) tot de Heerlijkheid van
Gheel, maar behoorde tot in 1559 ook,
samen met Meerhout, (kerkelijk) tot het
bisdom Luik. Geel behoorde tot het bis-
dom Kamerijk. De kerk van Meerhout
was de moederkerk van Bel. Sommigen
begrepen hieruit dat de mensen van Bel
afgelegen inwoners van Meerhout waren,
die in Bel hun verblijfplaats hadden. In
de archieven van de kerk is echter geen
bewijs terug te vinden van de bewering
dat Bel vroeger aan Meerhout zou toebe-
hoord hebben...
Bel en Meerhout grenzen natuurlijk wel
aan elkaar en in het grensgebied kan
je, vanuit het Bezoekerscentrum Grote
Netewoud, mooie natuurwandelingen
maken. Denk bijvoorbeeld aan de wan-
deling naar de Zeeploop. Die dankt zijn
naam aan het water dat uit het Mols Goor
sijpelt (of ‘ziepelt’, zoals men vroeger zei).
Hij grenst aan het Belsbroek. In 1984
werd er door de stad Geel een betonnen
bruggetje gebouwd. Meerhout zorgde
voor een rustbank. Of denk aan de zoek-
tocht naar het nu nog moeilijk terug te
vinden ‘jutteputteke’. Dat was eertijds een
ven in het uiterste zuiden van Geel. Het
markeerde de grens tussen de drie Vrij-
heden Geel, Mol en Meerhout. In dat ven
verzamelde zich oorspronkelijk het water
van het Mols Goor. De Zeeploop werd ge-
graven om dat water naar de Grote Nete
af te leiden, maar de abdis van Maagden-
daal wou hem niet op Meerhouts grond-
gebied… In de buurt kan je duidelijk de
scheiding zien tussen het natte Belsbroek
en de droge Belsehei. Die werd door
rechte wegen netjes in acht vierkante
blokken ingedeeld, elk met 400 meter
zijde. Dit had tot doel de gemeenschap-
pelijke heidegronden te verkavelen en er
vruchtbare landbouwpercelen van te ma-
ken. Maar dat is Geelse geschiedenis…
Referenties 1 Louis Grietens, Beknopte Geschiedenis van
Meerhout, 1935.2 J.H. Jongenelen, Bouwstoffen voor de Ge-
schiedenis van Meerhout, 1900.3 Paul Kempeneers, Hydronymie van het
Dijle- en Netebekken, 1982.4 Jos Sterckx en Heemkundige Kring Meer-
hout, Meerhout wandeldorp in de Kempen, 1995.
5 Zjef Vanuytsel, Het Dorp, 1970.6 Paul Wouters en Marianne Horemans, De
Kwacht, verslag Ecologische Werkgroep Meanderland, 2010.
Werkdag in de Kwacht © Jan MangelschotsDe Kwacht, Marc geeft uitleg over holpijp © Frans Emmerechts
Kokerjuffer © Frans EmmerechtsLevendbarende hagedis © Robert Pieters
Meander 28 |
VOGELCURSUSSEN NETEBRONNEN
Wegens grote interesse richten Natuurpunt Netebronnen en Natuurpunt CVN opnieuw een cursus ‘vogelen’ in voor onze leden in Meanderland. Deze keer is die specifiek gericht op heidevogels: van zoe-telieveke tot geitenmelker! Hieronder vind je wat je erover moet weten. Maar eerst, om eenieder weer zin te laten krijgen… een verslag van de cursus van vorig jaar, over ‘roofvogelen’.
RoofvogelsMet dertig gelukkigen konden we vorig jaar de predatoren van
de lucht van dichtbij leren kennen tijdens een cursus roofvogels.
Vier avonden lang werden we ondergedompeld in foto’s en
filmpjes. De eerste uren kwamen algemeenheden maar ook zeer
specifieke weetjes aan bod. Koen Leysen van Natuurpunt CVN
vertelde vol begeestering over de Georgische trektelpost Batumi
en we leerden dat de torenvalk ultravioletlicht waarneemt. Zo
kan hij woelmuizen te grazen nemen door hun urinesporen te
volgen. De meeste tijd ging vanzelfsprekend naar het leren de-
termineren van de verschillende soorten. Vliegbeeld, staartban-
den, polsvlekken en vingers. Alles passeerde de revue tot onze
oren ervan tuitten. Een quiz sloot het theoretisch gedeelte af. We
wisten nu dat we veel bijgeleerd hadden maar begrepen vooral
dat er nog veel geoefend moest worden.
Dat de realiteit anders is dan de mooie foto’s in het leslokaal
mochten we ervaren tijdens de verschillende excursies. Vóór elke
uitstap deelde Jef Sas ons mee dat de omstandigheden niet ide-
aal waren. Nu eens was er te weinig bewolking, dan weer stond
de wind verkeerd of vlogen de trekkende vogels te hoog. Het
was misschien een trucje om ons met weinig tevreden te stel-
len, toch kregen we op elke excursie waar voor ons geld. Op een
mooie zomerdag leidde Yves Lesseliers ons rond op De Wurft.
Roofvogels verschijnen niet op vraag maar de lucht afspeurend
zagen we een vijftigtal ooievaars opschroeven en een unieke
ontdekking was toch het vers opgegraven wespennest door
een wespendief. Enkele weken later trokken we met Jef door De
Maat. Buizerds en een sperwer werden gespot maar de show
werd gestolen door de buizerd die minutenlang op de grond
heen en weer huppelde om mestkevers te pakken te krijgen.
Een buizerd vlakbij © Frans Emmerechts
april - juni 2016 | 9
Een derde uitstap was statisch. Onze groep neofieten stelde
zich op naast de ervaren tellers op de trektelpost Maatheide. Vol
verbazing hoorden we die mannen de overtrekkende vogels be-
noemen en tellen. Niet zelden per tientallen! Ook hier zagen we
roofvogels rondvliegen: slechtvalken, buizerds in een thermiek-
bel en als kers op de taart een blauwe kiekendief.
De cursus werd dan afgesloten met een busreis naar het Ver-
dronken Land van Saeftinghe. En toen hadden we echt prijs! Alle
omstandigheden zaten mee en dat zouden we geweten hebben:
buizerds, torenvalken, heel veel bruine en ook een goed aantal
blauwe kiekendieven. Een slechtvalk liet zich bewonderen en
als kers op de taart bij de roofvogels verschenen ook twee ruig-
pootbuizerds in ons gezichtsveld! Eentje bleef zelfs een hele tijd
‘bidden’, zodat we hem heel goed konden waarnemen. Maar niet
alleen roofvogels lieten zich zien, ook brandganzen, rietganzen,
kolganzen, kleine zwanen en allerlei steltlopers waaronder enke-
le zwermen goudplevieren. In de Antwerpse haven hoorden we
zelfs een Cetti’s zanger, een van de kleine loofzangers die typisch
is voor het Zuiden van Europa. Mooi! En, wat toch wel zeer speci-
aal was: we konden een roerdomp waarnemen, in paalhouding
in het riet van het Verdronken Land.
Bedankt Jef, Koen en alle anderen die deze cursus mogelijk
maakten. We kunnen nu gewapend met een hoop ‘wist-je-datjes’
op wandel met vrienden en familie.
Michel Emmers telt trekvogels op Kristallijn-Maatheide © Frans Emmerechts
Vogelen met Koen Leysen in Saeftinghe © Frans Emmerechts
Door wespendief opgegraven wespennest © Frans Emmerechts
Meander 210 |
Cursus heidevogels praktisch
Theorielessen 1 en 2:
Op dinsdagen 10 en 17 mei door Koen Leysen, educatief medewerker van Natuurpunt-
CVN in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol telkens van 19.30 tot 22.30 u.
Praktijkles 1: Nachtzwaluwenexcursie bij volle maan (!) op de Kattenbosserhei op
zaterdag 21 mei.
Afspraak: 19.30 u kerkplein Mol-Wezel (=carpool) of om 20 u op de parking van de
Kattenbosserhei ergens halfweg de baan Gelderhorsten – Lommel. Einde ca 23 u.
Begeleiding : Jef Sas en Pieter Cox.
Praktijkles 2: Excursie in natuurreservaat Het Hageven in Neerpelt op zondag-
voormiddag 29 mei.
Afspraak: 8.30 u op parking taverne Rauwse Hoeve (carpool), Postelsesteenweg 1, Mol-
Rauw of om 9 u op parking BC De Wulp, Tussenstraat 10, Neerpelt. Einde: ca. 12 u.
Gids: Jef Sas en Staf Lievens.
Inschrijven:
Bij jefsas@skynet.be (014/31 26 57 of 0499/34 62 60).
Gelieve bij uw inschrijving naast uw mailadres ook geboortedatum en –plaats door
te geven. Deze gegevens zijn nodig om het leerbewijs te kunnen aanmaken.
Prijs: leden van Natuurpunt €25 en niet-leden €50.
Na inschrijving worden zij zo ook lid van Natuurpunt voor 2016. Het gepaste bedrag
tijdig overschrijven op rek.nr. BE18 0011 5777 9165 van Natuurpunt Netebronnen
met vermelding ‘cursus heidevogels’. Maximum 25 deelnemers!
HeidevogelsOp de hei zien we in de lente een heuse
explosie van leven. Na de winterse stilte
is er vogelzang alom. Al in maart schalt
de jubelende zang van de boomleeu-
werik, voor velen de mooiste vogelzang
van onze contreien. Niet voor niets werd
hij in de volksmond het zoetelieveke
genoemd. Roodborsttapuit, boompieper,
dodaars en vele andere mengen zich in
het debat. En last but not least komt dan
in mei de mysterieuze nachtzwaluw aan,
het kroonjuweel van de betere heidege-
bieden. Die heeft men dan weer de roem-
ruchte toenaam geitenmelker gegeven.
In deze cursus maken we uitgebreid ken-
nis met al de vogels van de hei: zang,
gedrag, trek, het komt allemaal aan bod.
Met fraaie foto’s en filmpjes wordt deze
wetenschappelijke info op een onder-
houdende manier gebracht.
nico schrans en JeF sas
Boomleeuwerik voedert jongen op de heide © René DucastelNachtzwaluw © Pieter Cox
Roodborsttapuit © Pieter Cox
april - juni 2016 | 11
Nieuws uit hetBezoekerscentrum Grote NetewoudDe kabouterkes komen niet helpenIn het bezoekerscentrum aan de wa-
termolen gonst het altijd van activiteit.
Vrijwilligers bereiden evenementen voor,
maken bezoekers wegwijs in de natuur-
gebieden van het Grote Netewoud en
serveren er desgewenst een lekker drank-
je bij. Zonder de inzet van al die enthou-
siastelingen kan een bezoekerscentrum
niet bestaan. Nu het Grote Netewoud
steeds groter, beter en mooier wordt
vinden er ook steeds meer natuurliefheb-
bers de weg naar het bezoekerscentrum.
Zo veel dat er echt nood is aan nieuwe
helpende handen. Het centrum is dan
ook op zoek naar personen met een hart
voor natuur (man, vrouw, jong, oud) die
enkele namiddagen per jaar mee de han-
den uit de mouwen willen steken. Mis-
schien iets voor jou? Al eens overwogen?
Op een zonnige februaridag trokken we
twee willekeurige vrijwilligers aan de
mouw en polsten naar hun ervaringen.
Frans Melis (60) uit Meerhout zagen we
al Gageleer schenken, spek en eieren
bakken, vogelkasten timmeren, wan-
delingen uitstippelen, stoelen klaar zet-
ten, ideeën spuien, bezoekers wegwijs
maken, vogels tellen, bomen planten,
muren schilderen, grondwater peilen en
zelfs vloeren dweilen. Een bezige bij? ‘Ik
ben van nature een actief persoon. Sport
en tuin hebben me altijd gepassioneerd,
net als natuur. Maar pas toen ik brug-
gepensioneerde werd en meer tijd vond
om te wandelen voelde ik de behoefte
om me meer te verdiepen. Het viel me
op hoe prachtig onze natuur is en hoe
weinig ik ervan kende. Op een dag zag
ik aan het bezoekerscentrum een affiche
hangen voor de cursus Grote Netewoud
Verkenner en heb ik me ingeschreven.
Ik kwam terecht in een leuke groep van
deelnemers en volgde kort nadien ook de
cursus natuurbeheer. Aangetrokken door
de fijne sfeer van het team ben ik dan een
keer naar de maandelijkse vergadering
getrokken. Dat viel erg mee en bij de
eerstvolgende activiteit was ik al aan het
meehelpen. Zo ben ik er stilaan ingerold.
Nu werk ik mee aan allerlei evenementen,
voer ik op vaste tijdstippen grondwa-
terpeilingen uit en werk ik mee met het
beheerteam Belsbroek en Heide. Het
bezoekerscentrum is echt een plezante
omgeving waar je in contact komt met
toffe mensen. Vrijwilligerswerk is voor mij
een kwestie van keuze. De keuze om tijd
vrij te maken. Thuis is er ook altijd werk,
de kabouterkes komen niet helpen. Het
enige dat ik spijtig vind is dat ons groepje
niet wat groter is.’
Silke Gijsbrechts (30) uit Geel droomde
al van kleins af om vrijwilligerswerk te
doen voor een natuurvereniging. ‘Stom
eigenlijk dat ik er zo lang mee gewacht
heb. Het is pas toen ik me even tussen
twee jobs bevond dat ik de stap zette. Ik
nam contact op met de lokale afdeling
in Geel en al snel hielp ik mee met edu-
catief natuurbeheer in scholen en stond
ik aan de balie in het bezoekerscentrum.
Ik leerde er toffe nieuwe mensen kennen
en werkte mee aan evenementen. Mijn
vrije tijd is drukbezet maar toch maak ik
graag tijd voor Natuurpunt. Beroepshalve
werk ik als jurist voor de Dienst Integraal
Waterbeleid van de provincie Antwerpen
en ik vind het leuk om in mijn vrije tijd
eens aan natuurbeheer en -beleving te
doen. Of om gewoon eens achter de toog
te staan en een pintje te tappen. Ik vind
dat er echt voor iedereen wel iets te vin-
den is: je creatief uitleven, bezoekers een
goed gevoel bezorgen, babbelen, plezier
maken, het kan er allemaal. Ik kom graag
in het bezoekerscentrum omdat er zoveel
evenementen plaats vinden en er altijd
een leuke sfeer hangt.’
WiM PaueLs
Zelf zin gekregen om mee te werken? Kom een keer langs, wedden dat je er ook voor jou een geknipte job vindt?Contact: 014/21 34 50 of wim.pauels@natuurpunt.be
BC Grote Netewoud is geopend op woensdag/donderdag/vrijdag van 9 tot 17 u en
op zondag van 13 tot 17 u
Adres: Watermolen 8, 2450 Meerhout
Meander 212 |
MerkwaardigeGEELSE LANDSCHAPPEN
In die periode groeide echter ook het
maatschappelijk bewustzijn over
mogelijke problemen die daarvan
het gevolg zouden kunnen zijn.
Meer en meer gingen er stemmen op die
de nationale overheid ertoe aanspoorden
de natuur te beschermen en die ervoor
ijverden om sommige landschappen en
plaatsen te behouden, als ze in weten-
schappelijk, esthetisch of cultureel opzicht
de belangstelling waard waren.
Als een eerste maatregel om aan die ver-
zuchtingen tegemoet te komen stelde de
overheid, in 1960, voor het hele land een
inventaris op. De inventaris steunde op
een stelselmatige prospectie op het ter-
rein door specialisten. Hij werd samenge-
steld door H. Delaunois, algemeen secre-
taris van de Vereniging voor het Behoud
van Natuur- en Stedenschoon en tevens
secretaris-generaal van het Nationaal Ver-
bond voor Natuurbescherming.
Het is interessant om te lezen welke plaat-
sen en landschappen er toen, nu meer
dan vijftig jaar geleden, voor Geel merk-
waardig werden genoemd:
- Het beemdlandschap, ten noorden van
het kanaal naar Bocholt, gevormd door
de Kleine Nete en haar bijriviertjes. Dit
landschap, met als kern het natuurre-
servaat de Zegge, kreeg de kwalificatie
van uitgestrekt beemdlandschap met
hoge esthetische en wetenschappelijke
waarde;
- Het bos- en heidelandschap in het
noordoosten van de gemeente;
- De boorden van het kanaal naar Bo-
cholt, over heel zijn lengte op het
grondgebied van de gemeente;
- Het park ten zuiden van het gehucht
Ten Aard, met het aanpalend beemd- en
cultuurlandschap;
- Het beemdlandschap ten zuiden van
het kanaal naar Bocholt, ten westen van
de baan naar Retie: beemden met riet-
velden en oude kleiputten;
- De bossen ten oosten van de baan naar
Retie;
- De beemden van de Grote Nete, de
Zeeploop, de Molse Nete en de Wimp-
beek, over heel hun loop door de ge-
meente: ‘Netelandschap’, talrijke kwach-
ten, d.w.z. vijvers, meestal overblijfselen
van vroeger turfsteken;
- De vijvers van Kievermont: indrukwek-
kend rietlandschap in de beemden van
de Molse Nete;
- Het Malesbroek: groots waterlandschap
in de beemden van de Grote Nete met
grote esthetische waarde en karakteris-
tieke flora;
- De Tombroeken: heide- en moerasland-
schap ten oosten van het Malesbroek,
met geschiedkundige en grote botani-
sche waarde;
- De watermolen te Oosterlo op een ver-
takking van de Grote Nete;
- Het landschap van Bel: mooi duinen-
landschap, gedeeltelijk afgegraven.
Steenweg met landelijk aspect, typische
hoeven;
- Het landschap van Winkelomheide:
merkwaardig gebied van bossen, dui-
nen en heide;
- De boorden van het Albertkanaal tus-
sen de bruggen van Stelen en Eindhout,
met de aanpalende bossen;
- De duinen van Oosterlo: blik op de
beemden van de Grote Nete. Prachtige
ligging van de Sint-Dimpnakapel te
Zuid-Zammel;
- Het landschap gevormd door de houten
windmolen van Larum en het omlig-
gende cultuurlandschap;
- Het landschap gevormd door de hou-
ten windmolen van Elsum met zijn
omgeving;
- Het landschap gevormd door de Sint-
Dimpnakapel op de Groenenheuvel
Tot halverwege de twintigste eeuw kende Geel vooral een agrari-sche ontwikkeling. Het traditioneel landschap veranderde hoofdza-kelijk tijdens drie grote ontginningsperioden. Vooreerst tijdens de Frankische landname, later in de feodale periode en uiteindelijk door de ontginningen die begonnen op het einde van de achttiende eeuw. Die agrarische ontwikkeling werd in het begin van de jaren 1960 echter door een sterk doorgevoerd industrialisatieproces door-broken. Op de ranglijst van de Vlaamse industriezones kwam het Geelse industriepark op de vierde plaats terecht, na de Antwerpse haven, Genk en de Gentse Kanaalzone. De bevolking bleef groeien en de mens gebruikte zijn technisch kunnen om de natuur naar zijn hand te zetten om zo zijn eigen lot te verbeteren.
april - juni 2016 | 13
IJs breken op kanaal naar Bocholt © Frans Emmerechts
De boorden van het kanaal naar Bocholt in Larum © Frans Emmerechts
Geelse landschappen Dekshoevevijver © Frans Emmerechts
met haar omgeving: esthetisch en fol-
kloristisch waardevol.
Een lange opsomming… Geel sloeg in de
lijst van Stedenbouw en Ruimtelijke Orde-
ning geen slecht figuur. De makers van de
inventaris realiseerden zich wel dat er nog
een lange weg te gaan was: ‘Alvorens zon-
der gevaar tot het opstellen van een regle-
mentering voor het behoud kan worden
overgegaan, blijven er nog belangrijke ta-
ken te vervullen, zoals het vaststellen van
de graad van urgentie, (…) de studie van
de praktische maatregelen, (…) en ook
het zoeken naar oplossingen om tot een
vergelijk te komen tussen natuurbescher-
ming en de economische toekomst’.
Dat het maatschappelijk bewustzijn in
verband met natuurbehoud halverwege
de twintigste eeuw ook al in Geel zelf
bestond, kunnen we afleiden uit enkele
schaarse artikels in de plaatselijke pers.
Ze hebben te maken met het feit dat de
koninklijke familie in 1951 al haar gronden
op Ten Aard verkocht aan de Compagnie
Immobilière de Belgique. Die wilde de
gronden snel verkavelen en verkopen:
‘Er is gevaar dat (gezien de ligging aan
het Kempens Kanaal) een gedeelte der
Meander 214 |
Kapucienenberg Bel © Frans Emmerechts
Overblijfselen van turfsteken (de Zegge) © Frans EmmerechtsHouten windmolen van Elsum nu Molen van ‘t Veld op Ten Aard © Frans Emmerechts
gronden zal voorbestemd worden voor
het oprichten van grootindustrie. (…)
Het zou toch erg zijn dat al het mooie en
ongerepte dat in het Koninklijk Domein
voorhanden is, zou moeten plaats maken
voor iets waar elders nog plaats te veel
voor is. (…) Of zou het geen onherstelbaar
verlies zijn, als die eindeloze bossen, met
hun ontelbare boomsoorten; als die poëti-
sche vijvers, bekend om de viskwekerijen;
als die verspreide eenzame boshuizen; als
de schaapskooien en herderswoningen uit
het beeld der Kempen en de herinnering
der Kempenaars zouden verdwijnen?’
In het merkwaardige ‘beemdlandschap
ten zuiden van het kanaal naar Bocholt,
ten westen van de baan naar Retie’, zoals
het in de inventaris van Stedenbouw en
Ruimtelijke Ordening hierboven werd
genoemd, lag ook de Dekshoevevijver.
Hij behoorde voorheen tot het Koninklijk
Domein en had grotendeels zijn oorspron-
kelijk karakter behouden, in tegenstelling
tot de rest van zijn omgeving, die steeds
nadrukkelijker een landbouwbestem-
ming kreeg. Na de verkoop door de
koninklijke familie kwam hij samen met
zijn omgeving in 1952 in handen van de
Nationale Maatschappij voor de Kleine
Landeigendom. Die ontwikkelde er een
model landbouwgebied, met voor die tijd
ultramoderne boerderijen. Rond de ‘vijvers
van de Kasseman’ – de naam waaronder
de Dekshoevevijver beter bekend stond
in Geel – bleef de natuur echter heer en
meester. In 1962 kocht de gemeente het
toen 32 hectare groot terrein aan… met
de bedoeling er een recreatiedomein van
te maken. Op de tekenplank kregen roei-
en visvijvers vorm, een zwemvijver met lig-
weide en strand, en allerlei infrastructuur
die bij zo’n uitbating hoorde. Uiteindelijk
zou dat plan niet worden uitgevoerd en
werd het een groot ‘halfnatuurlijk’ domein,
voornamelijk voor hengelaars.
Frans eMMerechts
Referenties 1 ‘De Dekshoevevijver. Dossier stedelijke
dienst redactionele informatie’, in Geel, maandelijks informatieblad, Stadsbestuur van Geel, jg. 36, nr. 6, 2003.
2 H. Delaunois, Inventaris van de Land-schappen. Tome 1. Provincie Antwerpen, Ministerie van Openbare Werken, Bestuur van de Stedebouw en de Ruimtelijke or-dening, 1960.
3 ‘Natuurliefhebbers, waakt op uw zaak!’, in Nieuwsblad van Geel, jg. 98, nr. 4, 1951.
4 A. Pals-Ghoos, ‘Structuur van de gemeente Geel’, in Geel van gisteren tot morgen, Lions Mol-Geel, 1977.
april - juni 2016 | 15
maandag 4 april › Poelenwerkgroep Waterleven, Determinatie waterdiertjes.
• Van 18 tot 22 u. Lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen.
• Info: jeannine.simonis@telenet.be.
zondag 17 april › Excursie naar de Vallei van de Zwarte Beek in Beringen-
Koersel• Afspraak: parking Boudewijnlaan Balen om 13 u (carpool),
wandeling ter plaatse van 14 tot 17 u. • Info: tom.schildermans@skynet.be of 0473/66 10 99.
maandag 18 april › Poelenwerkgroep Waterleven, Wateranalyse in het labo.
• Om 13 u. Lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: jeannine.simonis@telenet.be.
vrijdag 22 april › Zwerfvuilopruimactie in en rond het Buitengoor in Mol
• Afspraak: 8 u Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Einde tegen 12 u. • Wens je mee te gaan, graag een seintje vooraf aan
paul.wouters1@telenet.be.
zondag 24 april › Vroegmorgenexcursie in en om reservaat De Maat in Mol
• We gaan luisteren naar de ochtendzangers met als orkest-meester de Nachtegaal. Achteraf kan je mee aanschuiven voor een lekker ontbijt in taverne Het Jagershof.
• Afspraak: 6.30 u op parking taverne Jagershof, Waterstraat 43, Mol.
• Einde ca. 9 u. • Ontbijt vanaf 9.15 u. Inschrijven voor het lekkere ontbijt met
koffie of thee aan €12,50/persoon bij Jos van ‘t Jagershof, 014/43 60 73 of bij jefsas@skynet.be, 0499/34 62 60.
maandag 25 april › Poelenwerkgroep Waterleven, Determinatie waterdiertjes.
• Van 18 tot 22 u. Lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: jeannine.simonis@telenet.be.
zaterdag 30 april › Ecologische Werkgroep Meanderland
• Inventarisatie van enkele natte stukken in ’t Selguis in Geel = Life-project Grote Netewoud.
• Afspraak: 9 u hoek Eksterstraat en Geelsebaan, Mol. • Einde tegen 12 u. • Info: paul.wouters1@telenet.be of 0496/51 02 79.
zaterdag 30 april › Nachtegalentocht op en rond De Maat in Mol
(i.s.m. De Gagel)• Op een rustig voorjaarsavondje mag je een prachtig en uniek
concert verwachten van deze meesterzanger. Einde rond 22.30 u, maar de nachtegalen kunnen nog langer doorgaan!
• Afspraak: 19.30 u aan parking Kleppende Klipper, Postelse-steenweg, 111, Mol.
• Info: Fons Lommelen 0474/90 19 55 of johan.van.genech-ten@proximus.com of 0477/35 68 39.
zondag 1 mei › Ochtendwandelingen De Rammelaars + ontbijt
• Afspraak: Natuur.huis De Rammelaars in Ham.• 6 u. Vroege Vogels wandeling• 9 u. Bloemetjes en bijtjes wandeling• Inschrijven voor het ontbijt@7euro op
activiteiten@natuurpuntham.be of via www.natuurpuntham.be/events/1mei-wandelingen.
• Info op www.natuurpuntham.be
zondag 1 mei › Vroegevogelwandeling in ’t Zammelsbroek in Geel
• Al eens in een moeras rondgewandeld ’s morgens vroeg? Indrukwekkend hoeveel vogels je hoort!
• Afspraak: aan de kerk van Zammel om 6 u.
Lente © Bart Vancoppenolle
Activiteiten MEANDERLAND
Meander 216 |
• Einde rond 9 u. • Info: koenthibau@hotmail.com of. 0498/12 47 29.
zaterdag 7 mei › Ochtendwandeling in Belsbroek en Heide in Geel
• Een verkenning van de natuur… bij nevel… in alle stilte… het heeft zijn charmes… maar kan jij uit je bed?
• Afspraak: parking voor gemeentehuis van Meerhout om 6 u. • Einde rond 9 u. • Info: filip_debrabandere@telenet.be of 014/30 43 16.
zondag 8 mei › Vroegmorgenexcursie door de Molse Netevallei in Gompel
(i.s.m. De Gagel) • Kom mee luisteren naar het ochtendkoor van onze voorjaars-
zangers. Laarzen noodzakelijk! • Afspraak: 6 u Kerk Mol-Gompel, O.L.V.-straat 85, Mol. • Einde tussen 8.30 u en 9 u. • Info : guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 54.
dinsdag 10 mei › Cursus heidevogels in Mol
• Eerste les. Info en inschrijving bij jef.sas@skynet.be of 0499/34 62 60.
• Zie ook artikel in deze Meander.
vrijdag 13 mei › Reis naar Flevoland
• Vertrek jaarlijkse natuurvierdaagse Netebronnen i.s.m Starling. • Volzet, niet meer inschrijven dus!
zondag 15 mei › Fairtrade-voorjaarswandeling in De Vennen in Balen
• Wandeling met Fairtrade-versnaperingen. • Afspraak: parking voetbalterrein FC Cools om 14 u. • Info: jan.mallants@pandora.be of 014/81 70 09.
zaterdag 21 mei › Ecologische Werkgroep Meanderland
• Inventarisatie van enkele nieuwe percelen in natuurgebied De Vennen in Balen = Life Grote Netewoud.
• Afspraak: 9 u aan Schoorheide 26, Balen. • Einde tegen de middag. Laarzen! • Info: paul.wouters1@telenet.be of 0496/51 02 79.
zaterdag 21 mei › Praktijkles cursus heidevogels: nachtzwaluwenexcursie op
de Kattenbosserhei• Afspraak: 19.30 u op kerkplein Mol-Wezel (carpool) of om
20 u op de parking van de Kattenbosserhei, ergens halfweg op de baan Gelderhorsten-Lommel.
• Einde ca 23 u. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Ook niet-cursisten
mogen mee op deze uitstap.
zondag 22 mei › Orchideeënwandeling in Neerhelst in Geel
• Brede orchis en gevlekte orchis… ze staan er weer. Kom je ze mee ontdekken?
• Afspraak: Larumsebrugweg aan ‘t kanaal in Geel om 14 u. • Einde rond 16.30 u. • Info: leon.dille@telenet of 0498/18 67 46.
zondag 29mei › Praktijkles cursus heidevogels: excursie door reservaat
Het Hageven in Neerpelt• Afspraak: 8.30 u parking taverne Rauwse Hoeve, Postelse-
steenweg 1, Mol (carpool) of om 9 u op parking Bezoekers-centrum De Wulp, Tussenstraat 10, Neerpelt.
• Einde: ca. 12 u. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Ook niet-cursisten
zijn welkom op deze uitstap.
Pestvogel © Koen Kauwenberghs
Activiteitenkalender
zondag 29 mei › Landschapswandeling in het Grote Netewoud in Meerhout
• Wat kunnen we verwachten van een wandeling in het Grote Netewoud? Wat is dat Grote Netewoud eigenlijk (en wat wil-len wij dat het wordt)? Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil), Meerhout om 14 u.
• Einde rond 16.30 u. • Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499/63 20 07.
zondag 5 juni › Natuurbeleving in natuurtuin Den Hof in Dessel
• Natuurbeleving met al je zintuigen in natuurtuin Den Hof. Kunstwerken aan het water maken de wandeling extra bij-zonder! Info zie achteraan in deze activiteitenkalender.
zaterdag 11 juni › Ecologische Werkgroep Meanderland, Op onderzoek in
Retie. • Inventarisatie van een perceel naast de Witte Nete. Nieuw te
ontdekken gebied! • Afspraak: 9 u aan Watermolen 5, Retie. • Einde tegen de middag. • Info: paul.wouters1@telenet.be of 0496/51 02 79.
zaterdag 11 juni › Excursies met Libellenwerkgroep Vlaanderen naar De
Wurft en de Ronde Put in Mol• Onder leiding van libellenexpert en streekkenner Peter Van-
derschoot. • Afspraak: 9.30 u op parking Abdij Postel (carpool naar De
Wurft). Picknick meenemen. • Voor de namiddagexcursie naar de Ronde Put: 13.30 u op
parking Abdij Postel of 13.45 u op parking taverne Postel Ter Heyde, Postelsebaan 74, Retie.
• Laarzen kunnen nuttig zijn en mooi weer is noodzakelijk op deze dag. Neem bij mindere weersvoorspellingen vooraf contact op met petervanderschoot@telenet.be of 0497/70 63 08 of met jef.sas@skynet.be of 0499/34 62 60
zondag 12 juni › Zomerexcursie door het Buitengoor in Mol
• Kom mee de unieke flora en fauna bewonderen van dit prachtige natuurgebied. Laarzen zijn noodzakelijk!
• Afspraak: 14 u Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol.
• Einde ca 16.30 u. • Info: andre.vanhoof@telenet.be of 0499/80 47 86.
zondag 12 juni › Wandeling rond waterleven aan de Dekshoevevijver in
Geel• Het biologisch leven in natuurlijk water is enorm… van on-
ooglijk kleine beestjes tot vraatzuchtige kevers. Roger laat het jou allemaal ontdekken. Afspraak: parking Dekshoevevij-ver, Fransebaan in Geel om 14 u.
• Einde rond 16.30 u. • Info: roger.buyl@telenet.be of 014/58 08 12.
zaterdag 18 juni › Vrijwilligersfeest Natuurpunt Meanderland
• Organisatie door afdeling Balen-Nete. Vrijwilligers reserveer deze datum alvast in jullie agenda. Jullie worden binnenkort nog persoonlijk op de hoogte gebracht van de festiviteiten!
De Maat © Karin Van Gool
januari - maart 2016 | 17
Velt-ecotuindag en kunstproject ‘Kunst aan het water’ in Den HofIn het centrum van Dessel achter de Alfons Smet Residen-
ties vind je de ecologische, educatieve natuurtuin Den
Hof. Iedereen kan hier kennismaken met een prachtig
stukje nieuwe natuur. In het ontwerp van de natuurtuin
is rekening gehouden met de bestaande structuur van
het terrein, de natuur heeft hier alle kansen gekregen en
is uitgegroeid tot een plek met een verscheidenheid aan
biotopen. In de natuurtuin is er plaats voor een moestuin en
een hoogstamboomgaard, beide omringd door een haag,
een zogenaamde ‘groenkamer’. Kruiden vinden hun plaats
in de kruidenspiraal, opgebouwd
met herbruikmateriaal. Verspreid in
het bos liggen houtstapels en tak-
kenwallen, een schuilplaats of nest-
gelegenheid voor vogels, muizen
en egels. De verschillende hooilan-
den zijn ingezaaid met specifieke
bloemenmengsels, achteraan in de tuin bevindt zich een
(kikker) poel en ook insectenhotels en een wiglo hebben er
een plaats gekregen. Wat zeker niet mag ontbreken in de
natuurtuin is een plaats voor compost en ook onze kippen
verwerken heel wat afval. Schapen en geitjes zorgen voor
de begrazing van een deel van de tuin.
Natuurtuin Den Hof is een samenwerking tussen Natuur-
punt CVN, Natuurpunt Netebronnen, Natuurvereniging Den
Bunt en Alfons Smets Residenties en geniet de steun van de
Vlaamse Landmaatschappij.
Doe de fietslus! De tuin is op deze zondag verbonden met 4 andere ecologi-
sche tuinen in Mol en Dessel, meer info hierover op de web-
site van Velt: www.velt.nu of http://beweegt.velt.be/mol.
Praktisch: zondag 5 juni van 10 tot 18 u.
Alfons Smet Residenties, Lukasstraat 2A, Dessel.
Info: https://www.natuurpunt.be/natuurpunt-netebronnen;
http://www.denbuntvzw.be/
http://www.velt.nu/ of http://beweegt.velt.be/mol
ann cassier
zondag 26 juni › Nat-uur-lijk! in Balen
• Wandeling in de Vallei van de Molse Nete. • Afspraak: café ’t Hoekske, Driehuizen in Balen om 9 u. • Info: luc.de.groof@live.be of 0494/29 79 49.
zondag 3 juli › Insectenexcursie: daguitstap met de fiets naar de mijnter-
ril in Beringen• Afspraak: 9 u met de fiets aan de kerk in Balen of om 10.30 u
op de parking in de Orgelwinningstraat in Beringen. Lunch-pakket meenemen.
• Info: tom.schildermans@skynet.be of 0473/66 10 99.
zondag 24 juli › Daguitstap naar het Kempen-Broek in Noord-Limburg
• Vlakbij in Limburg ligt één van de grootste aaneengesloten na-tuurgebieden van de regio, het Kempen-Broek. Meer dan 1000 ha grensoverschrijdende natuur, met een afwisseling aan moe-rassen, vijvers, weilanden, heringerichte akkercomplexen... Deze excursie van om en bij de 15 km brengt ons in de voormiddag langs het vijvercomplex (met kijkhutten) van Mariahof-Luysen. In de namiddag bezoeken we het weide-akkergebied, St.-Maar-tensheide met Geelgors en zelfs Grauwe Klauwier als broedvo-gels. Picknick meebrengen en stevige wandelschoenen.
• Afspraak: 10 u aan de kerk van het gehucht Beek (aan de oostelijke ringweg van Bree) of om 9 u op de markt in Balen-Centrum. Carpooling mogelijk daar.
• Info bij gids Paul Verhoeven, 0472/26 21 34. Iedereen kan en mag mee, ’t zal de moeite zijn!
OPEN:Vanaf 10 uur, woensdag gesloten
Van 15 oktober tot Pasen:dinsdag en woensdag gesloten.
Samentuin Den Hof © Ann Cassier
18 | Meander 1
Activiteitenkalender
april - juni 2016 | 19
We zien hem liever niet verschijnen in onze tuin, want wie al ge-probeerd heeft hem uit te roeien zal kunnen beamen dat dit quasi onmogelijk is. Nochtans is de grote brandnetel (Urtica dioica) een zeer interessant kruid met vele medicinale toepassingen.
De brandnetel is zo moeilijk uit te
roeien, omdat hij een sterk ontwikkeld
wortelgestel heeft. Hierbij komt dat hij
bij de minste aanraking serieus prikt,
zodanig dat je binnen de kortste tijd vol
brandblaren staat. Dit komt omdat op
heel de plant brandhaartjes voorkomen.
Die brandhaartjes lijken op holle glazen
buisjes die gevuld zijn met een vloeistof.
Deze vloeistof is een chemische cocktail.
Bij aanraking dringen de buisjes de huid
in, breken af en lossen hun lading in de
bovenste laag van de huid. Het gevolg
is een branderig gevoel, rode uitslag en
kleine blaartjes. Wanneer je geen hand-
schoenen draagt, is het moeilijk om te
vermijden dat je ‘geneteld’ wordt. Noch-
tans, als je de netel onderaan de stengel
afbreekt en hem ondersteboven vast-
houdt, is de kans kleiner dat hij je prikt.
Wanneer je geneteld bent, staat er in de
buurt misschien wel een natuurlijk hulp-
middel: weegbree of hondsdraf. Wanneer
je deze over de blaren wrijft, vermindert
het branderige gevoel.
De grote brandnetel groeit bij voorkeur
op zonnige tot half beschaduwde plaat-
sen op een matig droge tot natte bodem.
De plant wordt druk bezocht door insec-
ten en vogels. Heel wat dag- en nacht-
vlinders leggen hun eitjes op de bladeren
van de brandnetel: gehakkelde aurelia,
dagpauwoog, distelvlinder, kleine vos,
brandnetelkapje, koperuil, enzovoort.
Ook lieveheerbeestjes gebruiken de
brandnetel om hun larven groot te bren-
gen. Deze voeden zich met bladluizen,
die talrijk voorkomen op de brandnetel.
Andere insecten die op de bladluizen
jagen en daarbij de grote brandnetel
gebruiken zijn zweefvliegen, gaasvliegen
en een aantal sluipwespen. Ook koolme-
zen en pimpelmezen gebruiken in het
voorjaar de bladluizen om hun jongen te
voeden. Op het einde van de zomer wor-
den de zaden genuttigd door heel wat
zaadetende vogels.
In de tuin kan de brandnetel ook de
tuinier een goede dienst bewijzen. Zo
composteert het tuinafval beter als je er
brandnetel op gooit. De brandnetel heeft
een hoog stikstofgehalte. Hierdoor en
ook door het hoge gehalte aan mineralen
is hij een ideale voedingsbron voor de
moestuin. Hiervoor moet je brandnetel-
gier maken: je laat gewoon jonge brand-
netelplanten 1 à 2 weken fermenteren
in water en hiermee bemest je de jonge
groenten. Deze vloeistof is eveneens
een uitstekend insecticide en een goed
bestrijdingsmiddel tegen meeldauw. Het
enige nadeel is de nogal scherpe geur.
Dat brandnetel ook positieve eigen-
schappen heeft voor onszelf is algemeen
bekend. De plant zit boordevol heilzame
stoffen. Gekookte bladeren, gegeten als
spinazie of verwerkt in een puree, soep
of thee, hebben een bloedzuiverende en
bloeddrukverlagende werking. Ook op
onze huid , haar en beendergestel heeft
brandnetelsoep of thee een positief ef-
fect door het hoge gehalte aan minera-
len. Dat ook de wortel van de brandnetel
geneeskrachtige toepassingen heeft,
is minder bekend. Gestandaardiseerde
preparaten van brandnetelwortel kunnen
helpen bij goedaardige prostaatvergro-
ting. Doordat de groei van de prostaat
wordt afgeremd, kunnen veel plasproble-
men worden voorkomen.
MireLLa BruynseeLs
Haarlotion voor mooi, zacht, glanzend haar
Je hebt nodig :- 250 g verse brandnetelbladeren- 125 g water- 125 g azijn- 5 druppels etherische olie van
rozemarijn
Je laat de bladeren 10 minuten doorkoken in het water en de azijn. Wanneer het mengsel af-gekoeld is, zeef je het door een kaasdoek en voeg je de druppels rozemarijn toe. Deze bevorderen de doorbloeding. Daarna giet je de lotion in een flacon. Maak niet teveel haarwater in één keer, want zonder bewaarmiddel blijft hij niet lang goed.
De GROTE brandnetelGroente en geneeskrachtig kruid
Grote brandnetel © Mirella Bruynseels
Meander 220 |
Referentie:G. Driessens, Klapeksters, alle schoonheid op een stokje. Wintertellingen van Klapeksters in Vlaanderen. Natuur.oriolus 79(1):10-18, 2013.
De klapekster (Lanius excubitor) zit openlijk op een
uitkijkpost in zijn territorium. Van daar zoekt en
vangt hij prooien, zowel in de vlucht of door vanaf
zijn post toe te slaan. Woelmuizen, spitsmuizen,
kleine vogels, hagedissen en grote insecten zijn z’n favoriete
prooien. Soms spietst hij overschot aan voedsel op een doorn of
op een prikkeldraad om het later te verorberen.
Kenmerkend zijn het verenkleed, in zwart, wit en grijs en de
brede, zwarte oogband met de witte streep erboven. Door zijn
witte verenkleed steekt hij duidelijk af tegen zijn omgeving en is
hij van ver te zien op zijn uitkijkpost. Deze zangvogel heeft een
zwarte, krachtige haaksnavel en poten met scherpe nagels.
De klapekster is als broedvogel uit Vlaanderen verdwenen. Vóór
1950 was hij een schaarse broedvogel van uitgestrekte heide-
velden en hoogvenen met wat struikgewas en hier en daar een
boompje. De achteruitgang is te wijten aan een combinatie van
factoren. In de jaren 1960 en 1970 werden veel broedgebie-
den ontgonnen. Verder had deze soort erg te lijden onder het
intensief gebruik van pesticiden. Hierdoor verdwenen massaal
knaagdieren, grote insecten en veel waardplanten die belangrijk
zijn voor grote insecten. De vermindering van het voedselaan-
bod in de broedgebieden was dus zeker een belangrijke factor.
Tot in het begin van de jaren 1980 nestelden er, vooral op grote
heidevelden, nog enkele broedparen. In 1996 werd het laatste
broedgeval voor Vlaanderen opgetekend in Zonhoven.
In Wallonië broeden momenteel 270 tot 330 paren. Het broedge-
bied strekt zich uit van de Fagne-Famenne over de Ardennen tot
de Lorraine. Interessant voor de klapekster hier zijn de randen
van naaldwouden, of naaldwouden waar open delen zijn ont-
staan door storm, brand of kaalkap.
Gelukkig is daarmee niet de kans verkeken om de klapekster in
Vlaanderen te zien. Zweedse klapeksters komen immers naar
hier om te overwinteren. Het aantal pleisteraars neemt van half
oktober sterk toe. In maart of begin april vertrekken ze weer. Hun
verspreiding valt grotendeels samen met de heide- en hoogveen-
gebieden op zandgronden. Hier in onze omgeving worden ze o.a.
aangetroffen aan de Ronde Put in Mol-Postel, de grote zandput
en het oud stort in Mol-Rauw, het Hageven in Neerpelt, Averbode
Bos en Heide en de Cartierheide in Eersel (Nederland).
Tegenwoordig brengen een zestigtal individuen de winter door
in Vlaanderen. Begin 2000 waren dat er slechts een tiental. Her-
stel van de broedpopulatie in de Scandinavische broedgebieden
zou een deel van de toename kunnen verklaren. Daarnaast is
de kwaliteit van de voornaamste winterverblijven (heidevelden
en hoogveenrestanten)
verbeterd. In veel van
deze gebieden is ter-
reinbeheer uitgevoerd
dat gunstig is voor deze
soort, zoals het open kap-
pen van verboste gebieden
en de introductie van grote
grazers om vergrassing en
dichtgroeien tegen te gaan.
Men zou er naar moeten stre-
ven dat elk heideveld in
de winter zijn klapekster
heeft.
rené ducasteL
OVERWINTERENDE
KLAPEKSTERKlapekster (boven en onder) © Erik Ducastel
april - juni 2016 | 21
Dag van de NatuurZAMMELSBROEKZaterdag 21 november, regenachtig, 4°C, een ijzige wind doet de gevoelstemperatuur zakken naar -10°C. Een sleebessendrupke-made-by-Koen laat nadien de temperatuur wel oplopen tot 20°C… maar dat moesten we eerst nog verdie-nen!
Met een 12-tal (uit het goede hout gesneden) vrijwilligers gin-
gen we de laatste resten van civilisatie aan de vijver van Leten te
lijf. Sorry stoere spar, sorry beestjes die we hun woning en hun
kroost moesten afnemen… Maar als gebrainwashte natuurpun-
ters leerden we dat een spar geen inheemse soort is, niet past
in het plaatje van de biodiversiteit… Om ons gedroomde Sig-
maplan te kunnen realiseren moesten we dit kleine lapje grond
klaarmaken tot een passend puzzelstukje in het ecosysteem,
waarin ontelbare soorten kunnen ontspruiten, tot bloei komen,
zich goed in hun vel voelen om zo te kunnen zorgen voor een
rijk nageslacht…
Al het niet bruikbare hout kwam terecht in een felle vuurzee die
onze verkleumde handen en tenen wel verwarmde maar die ons
als stinkende en geroosterde haringen deed thuiskomen. Maar
dat hadden we er met graagte voor over om dat zieke plekje cul-
tuurlandschap in onze natuur om te toveren naar een paradijs
voor onze kinderen, kinderen van kinderen en daarvan…
Bedankt Marc, Dirk, Andrea voor de keilekkere soep, de smaak-
volle bokes en de overheerlijke cakes! En om ons voor afkoelen
te behoeden was het drupke van Koen meer dan welkom. On-
danks het harde labeur en de slechte weersomstandigheden
was het een keitoffe dag. Werken met een team vrijwilligers die
zich inzetten voor de goede zaak geeft je altijd een warm en
gelukkig gevoel. Hopelijk heb ik jou als lezer kunnen overtuigen
om er de volgende keer ook bij te zijn. See you on …?hiLde BeLLens
DE RAMMELAARSZaterdag 28 november, een schitterende novem-bermiddag, waarop met veel plezier gewerkt werd in de Rammelaars. Hooien, invasieve soorten duizendknoop en parelvederkruid verwijderen en een gevulde laars of wat stonden op het programma. Afgerond werd met een gezellig bier in het NP Huis. We hopen natuurlijk de komende november nog meer vrijwilligers te verwelkomen!
Alle foto’s: Aan de slag in De Rammelaars© Jan Albrecht
Meander 222 |
Zoals elk jaar adopteerde de poelenwerkgroep Waterleven ook in 2015 drie poelen. De Troone in het militair domein te Grobbendonk, Poel 677a in de Kwarekken in Westerlo, en Poel De Vos in Wilders in Geel.
Wilders vormt samen met het Malesbroek
en De Hutten een natuurgebied van on-
geveer 100 ha in het valleilandschap van
de Grote Nete, in het grensgebied tussen
Geel en Meerhout. Perceel K1017b is een
oude paardenweide met een rechthoe-
kige vijver (‘Poel De Vos’) op de zuidkant
van het perceel en met verschillende plas-
sen. De uitgegraven grond van de poel
lag verspreid over de rest van het perceel.
Na aankoop door Natuurpunt, werd die
grondlaag in 2011 afgeplagd en gedeel-
telijk terug in de vijver gedeponeerd. De
poel wordt op zijn korte zijden geflan-
keerd door de Grote Nete en de Rijloop.
Poel De Vos is een redelijk diepe valleipoel
die gevoed wordt door ijzerrijk grond-
water met weinig mineralen. Goed water
is juist rijk aan mineralen. Het wordt ook
hard water genoemd. Hard water bevat
voedingszouten (ionen), wat belangrijk is
voor de ondergedoken zuurstofplanten,
en het kan veel CO2 opnemen. Wanneer
water te zacht is groeien zuurstofplanten
niet goed en de vijver krijgt last van algen-
groei en wordt troebel.
Chemisch onderzoekAdopteren wil zeggen dat wij de poel
een tiental keer bezoeken. Viermaal on-
derzoeken we de pH (zuurtegraad), de
zuurstofconcentratie en de geleidbaar-
heid ter plaatse. (De geleidbaarheid is
een goede indicator voor de hoeveelheid
opgeloste zouten en kan daarom worden
gebruikt om de mate van vervuiling in te
schatten. Wanneer het gehalte aan nitraat
(NO3) of fosfaat (PO4) stijgt, stijgt ook de
geleidbaarheid.) Bij Poel De Vos was de ge-
middelde pH 6,55, de geleidbaarheid 157
µS/cm en het zuurstofpercentage slechts
47,3%. De reden hiervan is niet onmid-
dellijk duidelijk, wellicht speelt de dikke
sliblaag een belangrijke negatieve factor.
Het dierlijk leven blijkt er alvast niet door
geschaad gezien de hoge MMIF-index van
0,90.
Tweemaal worden de stalen door ons
verder onderzocht onder de bekwame en
geduldige leiding van Louis Pals. In het
labo onderzoeken we de hardheid, het
ijzergehalte en de alkaliniteit (het is de
belangrijkste parameter om het water te
beschermen (bufferen) tegen ongewenste
verlagingen van de pH-waarde). Door
onderzoek van het gehalte aan fosfaat,
nitraat en ammonium in het water kun-
nen we de voedselrijkdom van de poel
bepalen. Die was voor Poel De Vos licht
eutroof. Als we een vergelijking maken
met de Rijloop en de Grote Nete, stellen
we vast dat de poel minder fosfor en stik-
stof heeft en ook een grotere buffering
door een hogere hardheid en alkaliniteit.
De invloed van een buisverbinding met
de vervuilde Rijloop moeten we dus rela-
tiveren. Er is nogal wat rottend materiaal
in het water aanwezig, waardoor het COD
(chemisch zuurstofverbruik) stijgt. Ook in
2005 waren er al analysen verricht. Verge-
lijken wij de beide resultaten, dan merken
we dat ze nu zijn verbeterd. Alleen het
COD is toegenomen van 6,7 naar 18,5. Dit
kan verminderen door het kappen van de
struiken en het maaien van de weelderige
randbegroeiing.
WaterbeestjesTweemaal bezochten we de poel om
waterbeestjes te scheppen en te de-
termineren onder de binoculairs in ons
lokaal. In de fuiken vingen we vissen als
blankvoorn, rietvoorn en exoten als zon-
nebaars, blauwbandgrondel en bruine
Amerikaanse dwergmeerval. Zij zijn blijk-
baar niet in overtal want wij hebben hier
op deze poel behoorlijk wat waterleven
kunnen vaststellen. Libellenlarven van
platbuik, viervlek, zuidelijke keizerslibel,
grote keizerslibel en blauwe glazenmaker
waren duidelijk aanwezig, maar ook de
fragielere waterjufferlarven als lantaarntje,
Poel DE VOS in Wilders
De poel © Rogier Geudens
april - juni 2016 | 23
watersnuffel, vuurjuffer en ook grote
roodoogjuffer voelen er zich in hun sas.
Negen verschillende soorten waterkevers,
waarvan de meesten (uitgezonderd grote
ruggelaar en gewone snelzwemmer) nog
geen Nederlandse naam dragen, vinden
er voedsel.
Ook waterwantsen werden gevonden. Wa-
terschorpioen, gewoon bootsmannetje en
platte waterwants zijn de meer algemeen
voorkomende soorten. Maar de mascotte
van de werkgroep, het gewoon dwerg-
lopertje, werd ook gespot. Dit wantsje,
amper 2 mm groot, scharrelt op het water-
oppervlak in de begroeide oeverzone van
stilstaand water en ondanks zijn geringe
grootte valt het toch op, omdat het vaak in
grote groepen voorkomt. De wetenschap-
pelijke naam betekent ‘(zeer) kleine velia’,
waarmee dit insect als een microversie van
de beekloper wordt gezien, een prachtige
wants die veel slanker is en meer kleurrijk
en mijn persoonlijke favoriet. Het gewoon
dwerglopertje is ongevleugeld maar af
en toe zorgen gevleugelde exemplaren
voor de kolonisatie van verderop liggende
watertjes. Je moet wel sterk vergroten
en dan zijn het best leuke diertjes om te
zien. Maar net als schaatsenrijders zijn het
agressieve jagers. Graag prikken ze water-
vlooien aan die net onder het wateropper-
vlak actief zijn. Grotere prooien worden
soms omcirkeld door meerdere microve-
lia’s. Dwerglopertjes paren in de lente en
de zomer en zetten hun eitjes in rijen op
drijvende plantendelen. De piepkleine
larfjes zijn na vijf stadia volwassen.Verder
zagen we nog de gewone vijverloper, het
buiktandje, de zilveren schaatsenrijder en
zoveel andere gek benaamde waterwants-
jes voorbijkomen. En dan was er nog het
zeer kleine spul: watermijten, haften, één-
oogkreeftjes, springstaarten en vlokreeft-
jes en… de pad en de bruine kikker.
Planten Ook bezoeken we de vijver tweemaal om
een inventaris te maken van de verschil-
lende water- en oeverplanten. Overheer-
send is het ondergedoken grof hoornblad.
Het komt voor op allerlei bodemtypes,
maar is vooral dominant op zuurstofarme,
sterk organische slibbodems, wat hier
ook het geval is. Het is een indicator voor
voedselarm, ionrijk en diep water. Op het
wateroppervlak van Poel De Vos is de
witte waterlelie, vorm candida, al verschei-
dene jaren co-dominant. Ook zij komt
voor in vrij voedselarm tot matig voedsel-
rijk water en wordt niet beïnvloed door pH
of andere waterkarakteristieken. De soort
groeit op allerlei types van vooral organi-
sche bodems, in stilstaand of zeer zwak
stromend, relatief diep, zoet water, in laag-
landrivieren, kanalen en afgesneden rivier-
armen (op deze percelen zou eertijds een
afgesloten meander gelopen hebben).
Witte waterlelie is een vrij algemene soort
in Vlaanderen, maar heeft een duidelijke
voorkeur voor de Kempen. Meer dan bij
gele plomp het geval is, is witte waterlelie
beperkt tot noordelijk België. Vlaanderen
ligt vrij centraal in het areaal. Ook treffen
we er breed pijlkruid aan, een sierplant
uit Noord-Amerika, die waarschijnlijk nog
door de vorige eigenaar werd aangeplant
en dit doet bij ons de vraag rijzen of ook
de witte waterlelie niet werd aangeplant
en ondertussen is verwilderd. Verder
inventariseerde Thalictrum - om de inte-
ressantste plantjes te noemen - nog smal
tandzaad, waterpostelein, moerasbeemd-
gras, adderwortel en blaaszegge.
Aan de hand van de analysen, van de wa-
terbeestjes en van de flora wordt normaal
het natuurtype van de vijver bepaald
(brochure Aminal). Bij Poel De Vos was
dit echter niet eenduidig aan te geven.
Mogelijk speelt de heraanleg van de vijver
in 2011 nog een rol. Wil jij ook eens aan
de slag in de regionale poelenwerkgroep
(Herentals, Westerlo en Geel), er zijn zoveel
verschillende taken dat iedereen er wel
zijn gading in vindt. Je kan mij contacte-
ren op 014/59 31 65 of mailen naar Jean-
nine.Simonis@telenet.be. Met dank aan de
werkgroepen Waterleven en Thalictrum.
Jeannine siMonis
Witte waterlelie © Rogier Geudens
Microvelia reticulata © David Tempelman
Beekloper © Hans Henderickx
Breed pijlkruid © Leo Vaes
Meander 224 |
Cursus Nachtvlinders Balen-NeteNatuurpunt Balen-Nete organiseert deze zomer (in samenwerking met Natuurpunt CVN) een cursus over nachtvlinders in Balen.Wist je dat er in België zo’n 2.500 soorten vlinders voorkomen? Meer dan 95% daarvan
zijn nachtvlinders of motten. Van de grotere, goed herkenbare komen in Vlaanderen
meer dan 700 soorten voor. Die vormen het onderwerp van deze cursus. Waarom ko-
men motten op licht af? Hoe kan je al die verschillende soorten en families uit elkaar
houden? Hoe kan je nachtvlinders bestuderen in je eigen tuin? Tijdens twee theorie-
avonden gaan we dieper in op leefwijze, herkenning en waarnemingsmethoden. Daar-
na trekken we twee avonden het veld in om nachtvlinders te zoeken (met extra aan-
dacht voor heidesoorten). Een aanrader, niet enkel voor nachtraven! Snelle inschrijvers
houden we eveneens op de hoogte van extra vangavonden in onze natuurgebieden.
Nachtvlinders praktisch
• Theorielessen: woensdagen 10 en 17 augustus van 19.30 tot 22.30 u in De Kruierie,
Bevrijdingsstraat 1, Balen.
• Praktijklessen: zaterdagen 20 augustus en 3 september na zonsondergang. De juiste
locaties en tijdstippen, in natuurgebieden in Balen, worden meegedeeld tijdens de
theorielessen.
• Prijs: €30 voor leden van Natuurpunt, €50 voor niet-leden (die worden zo voor 1 jaar
lid). Op rekeningnummer BE65 0688 9444 3996 van Natuurpunt Balen-Nete met ver-
melding: nachtvlinders + uw naam (of namen).
• Inschrijvingen en informatie: an.gijs@gmail.com of 0473/76 11 38.
Het blauwgroen trechtertje, een pionier in opmarsPaddenstoelen staan bekend als lastig herkenbaar, maar dat geldt niet voor het blauwgroen trechtertje (Omphalina chlorocyanea). Dit wereldwijd zeer zeldzame paddenstoeltje is een fraaie en opvallende verschijning. Het heeft een kleine hoed (tot 24 mm
diameter) met langs de steel aflopende
plaatjes en tussenplaatjes die wit zijn
met een blauwe zweem. Het groeit vaak
tussen (haar)mossen en korstmossen
en komt voor op voedselarme, vochtige
en zure bodems. Men vindt het vooral
in februari-maart. Later verdrogen de
vochtige plekken en verdwijnt het
paddenstoeltje snel.
Het blauwgroen trechtertje werd meer-
dere malen gemeld: aan het Vossenven
in Geel-Bel, in Averbode Bos en Heide en
in Landschap De Liereman-Hoge Mierdse
heide. Het is opvallend dat de meeste
meldingen in België recent zijn. In Ne-
derland, waar het in 1973 voor het eerst
opdook, stond het paddenstoeltje te
boek als zeer zeldzaam. De voorbije tien
jaar is het zwammetje er sterk toegeno-
men, met tientallen nieuwe vindplaatsen.
Het wordt nagenoeg altijd aangetroffen
in drassige situaties. Meestal gaat het
om plekken waar kort voordien ven- en
heideherstel plaatsvond. Bij deze natuur-
ontwikkeling wordt de bovenlaag van
het gebied afgeschraapt. Daardoor ont-
wikkelt zich een bijzondere pioniersvege-
tatie met onder meer moeraswolfsklauw
en zonnedauw. Ook het blauwgroen
trechtertje is afhankelijk van deze natuur-
ontwikkelingsterreinen. Het verschijnt
samen met de eerste pioniersplanten,
maar wanneer de vegetatie de kans krijgt
zich verder te ontwikkelen, verdwijnt het
samen met hen. Je vindt het niet langer
dan 4 jaar op dezelfde plek.
We verwachten dat het blauwgroen
trechtertje nog op heel wat nieuwe plek-
ken in Vlaanderen zal opduiken, zeker
waar grootschalig natuurherstel in het
kader van Life-projecten plaatsvindt. Ook
in het Grote Netewoud, waar we naar dit
fragiele paddenstoeltje zullen uitkijken
aan het Torfven in Bel, nu ook daar be-
heerwerken zijn uitgevoerd.
rené ducasteL & MireLLa BruynseeLs
Sint-Jacobsvlinder op Bieslook © Frans Emmerechts
Blauwgroen trechtertje met plaatjes en tussenplaatjes in de spiegel © René Ducastel
april - juni 2016 | 25
Ongewone vriendschap in de natuurIn het Kempen-Broek is heel wat moois te zien. In de eerste
week van januari zag ik er een wel heel vreemde scène: op een
morgen in de mist een Gallowaykoe die met haar kop over een
everzwijn streelde. Het zwijn knuffelde met zijn snuit terug.
Later kreeg ik meermaals het zwijn in het gezelschap van de
Galloways te zien. Het varkentje zocht zelfs een stier op om
mee te verbroederen. Waarschijnlijk ging het om een jong dier
dat zijn moeder kwijt raakte en daarna door de Galloways werd
geadopteerd.
Jack thora
Bever gered uit sas aan Blauwe KeiToen ik op woensdag 13 januari rond 11 u langs het kanaal
richting Blauwe Kei reed, viel me een bestelwagen op van het
Natuurhulpcentrum van Opglabbeek. Bleek dat ze net een jonge
bever uit het sas hadden gehaald. Die was er dinsdagavond in
gesukkeld en kon daarna geen kant meer op. Gelukkig had een
visser het dier opgemerkt. Het had schaafwonden aan nagels en
snoet maar kon gelukkig dezelfde dag weer vrijgelaten worden.
Ik mocht even door een kier in de laadruimte van hun auto pie-
pen om een foto te maken …
Jack thora
zondag 24 juli: Daguitstap naar het Kempen-Broek in Noord-Limburg
Vlakbij in Limburg ligt één van de grootste aaneengesloten
natuurgebieden van de regio, het Kempen-Broek. Meer dan
1000 ha grensoverschrijdende natuur, met een afwisseling
aan moerassen, vijvers, weilanden, heringerichte akkercom-
plexen... Deze excursie van om en bij de 15 km brengt ons
in de voormiddag langs het vijvercomplex (met kijkhutten)
van Mariahof-Luysen. In de namiddag bezoeken we het wei-
de-akkergebied, St.-Maartensheide met Geelgors en zelfs
Grauwe Klauwier als broedvogels. Picknick meebrengen en
stevige wandelschoenen.
Afspraak: 10 u aan de kerk van het gehucht Beek (aan de
oostelijke ringweg van Bree) of om 9 u op de markt in Balen-
Centrum. Carpooling mogelijk daar.
Info bij gids Paul Verhoeven, 0472/26 21 34. Iedereen kan en
mag mee, ’t zal de moeite zijn!
Oproep!Met deze twee mooie waarnemingen van
Jack Thora is hopelijk een nieuwe rubriek
in Meander gestart. De redactie doet een
oproep naar spontane inzendingen.
Zag u zelf iets moois in de natuur in onze
regio of in gebieden waar onze afdelingen
op uitstap gaan, laat het ons weten.
Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer
een tijdschrift van alle leden te laten zijn.
Stuur je interessante waarneming
naar frans.emmerechts@gmail.com en
misschien verschijnt die wel in de volgen-
de Meander!
Twee mooie natuurwaarnemingen
Meander 226 |
Midwinterwandeling GriesbroekMogen we na twee succesvolle midwinterwandelingen al stilaan spreken van een Balense traditie? In 2014 werd de eerste zeer ge-smaakt bij het publiek en werd er genoten van onze verhalenvertel-lers. De oude sagen en legendes van het Griesbroek waren vast en zeker blijven hangen, want ook deze midwinter waren we met een honderdtal wandelaars om de terugkeer van het licht te vieren.Bij een eerste stop op onze tocht werden
we ondergedompeld in de astronomie en
kregen we een deskundige uitleg over de
winterzonnewende. Een eindje verder in
het dennenbos werden we tegengehou-
den door Carolus Linnaeus, die speciaal
uit de 18de eeuw was teruggekomen om
ons te vertellen over zijn boek ‘Systema
Naturae’ en om ons zijn indrukwekkende
verzameling aan dieren en planten te
laten zien. Ook vertelde hij de moeilijk-
heden die hij had ondervonden bij het
indelen van mythische dieren, waarover
hij lokale legendes en verhalen van ont-
dekkingsreizigers had gehoord. Volgens
Linnaeus waren er in het Griesbroek al
wel eens enkele van deze fabeldieren ge-
zien, vooral tijdens de langste nacht van
het jaar. Hij was bovendien op zoek naar
een speciale soort, namelijk een vrouw
met een rendiergewei, en beloofde harde
Zweedse valuta voor een bewijs van haar
bestaan.
Op een open plek passeerden we een
groot ei dat net was uitgekomen. Van
welk dier bleef voorlopig een raadsel.
Even verder bereikten we een groot moe-
ras, waar we op onze hoede moesten zijn
voor de lokzang van een sirene, één van
de beruchte dochters van de riviergod
van de Grote Nete.
Aangekomen aan een kleine stal troffen
we de hogepriesteres van een speciale
religieuze orde, de ‘Ordo Unicorni Cam-
pinae Odradae’. De hogepriesteres kon
onomstotelijk bewijzen dat het legenda-
rische witte paard van Odrada eigenlijk
een eenhoorn moet geweest zijn. Meer
weten we echter niet meer, want het
koekje in de vorm van een eenhoorn dat
ze uitdeelde had duidelijk een magische
werking op ons geheugen.
De wandeling vervolgde langs weiden
en bossen, waar we grote ‘vuurlopende
spouwen’ zagen. Volgens lokale folklore
zouden deze gigantische vuurspuwende
kikkers vroeger de mensen in Olmen
bang gemaakt hebben. Zouden onze
brulkikkers in het Griesbroek daar nog
afstammelingen van zijn?
Onze tocht ging verder langs enkele
vijvers toen we een luid gebrul hoorden
in het bos. Voor we het goed en wel
beseften, vloog er rakelings een jonge
draak over onze hoofden. Het raadsel van
het uitgekomen ei dat we eerder hadden
gevonden, was hiermee opgehelderd.
Bovendien ontdekten we bij het vuur ook
de speciale ‘rendiervrouw’ die Linnaeus
ons beschreven had. Niet veel later be-
reikten we het eindpunt van onze tocht,
waar we (al dan niet met een Gageleer)
konden bekomen van onze avonturen in
het moeras.
Met hartelijke dank aan onze natuurgid-
sen, vrijwilligers en verhalenvertellers
Joep Dausy, Luc De Groof, Janna Lefevre
en Frans Hoes.
Wen thys en eeF WeetJens
Foto’s: Marc BoekckMans
april - juni 2016 | 27
Carolus Linnaeus(geboren Carl von Linné 1707-1778)• Was een Zweedse arts, plantkundige, zoöloog en geoloog.
• Voerde de binaire nomenclatuur in, die bestond uit een ge-
slachtsnaam en soortnaam.
• Publiceerde o.m. de baanbrekende werken ‘Species Plantarum’
over de indeling van het plantenrijk, en ‘Systema Naturae’ over de
indeling van het dierenrijk.
• Classificeerde als eerste de mens als ‘homo sapiens’, waarmee hij
aangaf dat de mens niet boven de (rest van de) natuur verheven
was.
• Wijdde in de eerste edities van ‘Systema Naturae’ een hoofdstuk
aan ‘Animalia Paradoxa’, een verzameling van ‘mythische’ die-
ren, of dieren die problematisch waren voor de systematische
indeling.
• Zocht voornamelijk naar wetenschappelijke verklaringen en
wilde de wereld demystifiëren.
• Verwijderde in latere versies dit hoofdstuk, en corrigeerde ook
andere fouten. Walvissen bv. werden vanaf dan bij zoogdieren
ingedeeld i.p.v. bij vissen.
• Ontdekte dat kruisbestuiving kon aanleiding geven tot hybriden
of variaties. Met de revolutionaire idee dat niet alle soorten als
dusdanig ‘geschapen’ zijn, gaf hij daarmee een eerste aanzet voor
de latere evolutietheorie van Charles Darwin.
A4-artikel-meander.indd 1 6/03/15 22:00
Meander 228 |
EXPEDITIE NATUURPUNT
fietsen voor De RammelaarsRaf Hensbergen, Patrick Verluyten, Stefan Vreys en Ronnie Reyns nemen als team Freewheelers in juni deel aan Expe-ditie Natuurpunt. Vier enthousiaste natuurvrienden fietsen een parcours van 208 kilometer voor een goed doel.Investeren in natuurOnze natuur komt steeds meer onder
druk te staan. Opdat onze kinderen en
kleinkinderen kunnen opgroeien in een
gezonde, groene omgeving, vinden
de Freewheelers het belangrijk dat er
geïnvesteerd wordt in meer natuur.
Op 25 en 26 juni fietsen ze langs de
mooiste natuurplekjes, van Hasselt tot
Mechelen. Slapen doen ze in Turnhout, in
de open lucht.
Om aan dit avontuur te mogen
deelnemen moeten zij minstens 1500
euro inzamelen. Momenteel staat de
teller op 590 euro. Met het ingezamelde
geld kan Natuurpunt de aankoop van
nieuwe waardevolle natuur financieren in
De Rammelaars te Ham.
Sponsor de Freewheelers!Vind je de uitbreiding van de Vlaamse
natuurgebieden ook belangrijk? Wil je
graag investeren in meer ruimte waar je
heerlijk kan wandelen en fietsen?
Zet je schouders dan, samen met
ons, mee onder het project van de
Freewheelers.
Steun ons doel financieel via de site:
http://expeditienatuurpunt.be/
project/1548
Voor een gift vanaf 40 euro ontvang je
trouwens een fiscaal attest.
De Freewheelers danken je alvast voor je
bijdrage.
FreewheelersVijver in De Rammelaars©Silvia Dubois
Wandeling Grote Beek 6 maartGuy Vanzeir gidste ons door dit mooie ge-bied op de grens van Ham en Beringen, o.a. langs nieuwe poelen aangelegd door NP.Foto’s: NP Ham, Jan Albrecht
april - juni 2016 | 29
Alle foto’s deze bladzijde: De Rammelaars©Jan Albrecht
Zondag 1 Mei
Dauwtrappen, bloemetjes en bijtjes + ontbijtIN DE RAMMELAARSNaar jaarlijkse traditie wordt er op 1 mei in De Rammelaars gewandeld met gids vanaf het krieken van de dag met aansluitend een ontbijt met spek en eieren à € 7• Vroege vogels vertrekken om 6u ochtends voor een
Vogelzang-dauwtrip. De vogels zingen en wij proberen
dan zoveel mogelijk soorten te onderscheiden.
• Voor de iets minder vroege vogels start om 9u
de Vlinder-en bloemenwandeling mét natuurgids.
• Afspraak om 6u / 9u aan het Natuur.huis bij De Rammelaars
in Ham.
• Inschrijven voor het ontbijt via
ww.natuurpuntham.be/events/1mei-wandelingen
of bij Frans.Hoes2@telenet.be tel: 0472 577515
• Betaling kan ter plaatse. Graag van te voren inschrijven in
verband met de inkopen. Natuur.cafe de hele dag open tot
18 uur.
NATUUR.CAFÉ DE RAMMELAARSopen vanaf zondag 3 aprilNatuur.huis De Rammelaars in Ham opent elke zon- en feestdag van 13u tot 18 u zijn deuren. Je kan er terecht voor een flinke wandeling, een frisse pint bio-bier op ons schitterende terras en een gezellig babbeltje.
De vrijwilligers ontvangen je met open armen en geven graag
advies als je een korte of langere wandeling wil maken in het
mooie kleinschalige landschap met bloemrijke hooilanden en
broekbossen in een prachtige Kempische beekvallei.
In het Natuur.huis verkopen we kaarten, Natuurpunt-artikelen,
boeken, verse honing. Voor de kinderen is er een leuke speel-
hoek met interessante (natuur)boekjes en verrassingen.
Groepen en scholen zijn erg welkom in ons natuurgebied. We
stellen graag een aangepast programma op maat voor. Het Na-
tuur.huis is ook beschikbaar voor cursussen en kleine feestjes.
Voor de tarieven en alle info kan je terecht bij:
frans.hoes2@telenet.be, tel: 0472-57 75 15.
Let op: In verband met de werken in Ham is het Natuur.huis best te
bereiken via de Broekstraat in Kwaadmechelen. De onverharde weg
vanaf de noordzijde langs het kanaal naar Dessel is ten stelligste te
vermijden. Diverse auto’s werden al weggetakeld!
mail: info@jankok.be www.jankok.be
Jan Kok tuinarchitectuur
EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN
Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service.
Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!
OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!
Cursus Nachtvlinders Balen-NeteNatuurpunt Balen-Nete organiseert deze zomer (in samenwerking met Natuurpunt CVN) een cursus over nachtvlinders in Balen.Meer info hierover op pagina 24 in deze Meander.