Pojmovi i hronologija

PALEOLIT

RANI (donji), 2. 500. 000 – 300. 000. g.p.n.e.

SREDNJI, 300. 000 – 40. 000. g.p.n.e.

POZNI (gornji), 40. 000 – 10. 000. g.p.n.e. * madlensko doba, 17.-10. 000.g.p.n.e.

MEZOLIT 10. 000 – 7. 000. g.p.n.e.

NEOLIT 7. 000 – 3. 000. g.p.n.e.

Početak – pravljenje prvih alatki, kraj – pojava pisma (početak istorije)

Datovanje - aproksimativno

PRAISTORIJA

paleolit / neolit

• Realizam• Slikarstvo –

monumentalno, retko ljudska figura

• Nedostatak arhitekture

• Skulptura malih dimenzija

• Nedostatak keramike

• Stilizacija• Slikarstvo – manjih

dimenzija, često ljudska figura

• Pojava arhitekture• Pojava

monumentalne skulpture

• Pojava keramike

• praistorija• paleolit• mezolit• neolit• doba obrade metala• madlenska kultura• abri - podkapnica• franko-kantabrijska grupa• reljef – bas (plitki), alto

(visoki)• sakralno / profano

• antropomorfni / zoomorfni • megalit• menhir• dolmen• kromleh• alinjment • tumul(us) • bas-reljef (plitki)• sakralno / profano• šaman• stilizacija / naturalizam• šaman

III MILENIJUM

(rano bronzano doba)

- SUMER- AKAD- Lagaš- NOVOSUMERSKO CARSTVO

II MILENIJUM

(srednje i pozno bronzano doba)

- STARO VAVILONSKO CARSTVO, 19.-16. vek p.n.e.

- KASITI

- HETITI

I MILENIJUM

(gvozdeno doba)

- NEOASIRSKI PERIOD, 10.-7. vek p.n.e.

- NOVO VAVILONSKO CARSTVO, 7.-6. vek p.n.e.

- PERSIJA (Ahemenidi), 6.-4. vek p.n.e.

MESOPOTAMIJA

STARO CARSTVO

Memfis

druga polovina III milenijuma

Din. III-VI, o. 2 663.-o. 2 195.g.p.n.e.

SREDNJE CARSTVO

Teba

prva polovina II milenijuma

Din. XI-XIV, 2 066.-1 650.g.p.n.e.

NOVO CARSTVO

Tanis, Teba, Memfis

druga polovina II milenijuma

Din. XVIII-XX, 1 550.-1 064.g.p.n.e.

RANODINASTIČKI PERIOD Din. I-II, 3 050.-2 666.g.p.n.e

DOBA BRONZE

EGIPAT

umetnost religiozna

sepulkralna – grobnice

profana

reprezentativna (slavi vladara)

arhitektura grobnice (piramida, u steni)

hram

zigurat sa hramom

palata

kamen

gredni sistem (vertikalni podupirači i greda)

cigla sušena na suncu

lučni sistem (luk i svod)

slobodna skulptura

kubična

kamen

monumentalna

realizam

valjkasta

glina, kamen

malih dimenzija

stilizacija

reljef predstava svakodnevnog života

rat, lov

slikarstvo često retko

EGIPAT MESOPOTAMIJA

SUPERPONIRANJE (vertikalna perspektiva), IZOKEFALIJA, HIJERATIČNOST (ikonološka ili semantička perspektiva), KOMPOZITNI STAV, ZAKON FRONTALITETA

• Sumer i Akad• Staro Vailonsko carstvo• Asir, Novo Vavilonsko

carstvo i Persija• hijeratičnost – semantička

(ikonološka) perspektiva• superponiranje –

vertikalna perspektiva• izokefalija• citadela• lamassu• hipostilna dvorana• zigurat• pristup prelomljene ose

• luk – lučni sistem• svod• stela• votivna skulptura• valjak i kupa• “asirski reljef”• cilindični pečati - gliptika• stub• stubac• baza stuba• stablo stuba• kapitel• apadana

• Staro carstvo• Novo carstvo• sepulkralni karakter• funerarna arhitektura• ka• mastaba• serdab• grobna odaja• piramida• stepenasta piramida• prelomljena piramida• piramida

• nekropola• sfinga • pilaster• gredni sistem• polustub• obelisk• pilon• hipostilna dvorana• sveto jezero• zakon frontaliteta• kubičnost • upušteni reljef

Kikladska civilizacija ili kultura

- oko 3000 – 2000.g.p.n.e.

Minojska (kritska) kultura

- oko 2000 – 1400.g.p.n.e.

Mikenska kultura

- oko 1600 – 1200.g.p.n.e.

Tamno doba grčke arheologije

- oko 1100 – 800.g.p.n.e.

* vreme procvata

Egejske kultureIII – II milenijum pre naše ere

Hronologija kritske umetnosti (grubo odgovara egipatskom Starom, Srednjem i Novom carstvu):

Ranominojski period

(Early Minoan ili prepalatial)

3 000. – 2 100. g.p.n.e.

- odmah posle Mesopotamije i Egipta, samo manjeg obima Hijeroglifsko pismo

Srednjeminojski period

(Middle Minoan ili protopalatial i neopalatial)

2100. – 1 550. g.p.n.e.

- vrhunac. Linearno A pismo – nije grčko

Poznominojski period

(Late Minoan ili postpalatial)

1 550 – 1 200. g.p.n.e.

- linearno B pismo - dešifrovali Ventris-Chadvik 1950. Grčko pismo. Sačuvane samo magacinske liste (laundry lists)

* faze iznenada nestaju i iznenada se javljaju

Hronologija mikenske umetnosti (završna faza heladske umetnosti koja se razvijala na kopnu)

Ranomikenski period 17 - 15. vek p.n.e.

Srednjemikenski period 1 500. - 1 200. g.p.n.e.

- vrhunac

- linearno B pismo - dešifrovano

Poznomikenski period 1200. - 1100. g.p.n.e.- oko 1200. g.p.n.e pad Troje- oko 1100. g.p.n.e dorska seoba

Krit

pacifističko društvo

Mikena

ratničko društvo

palata, bez centralne ose, četvrtasti prostori se nadovezuju jedan na drugi (lavirint)

megaron, kuća (palata) oko jedne ose, ima trem, predvorje i glavnu prostoriu sa ognjištem oko koga su 4 stuba

grobnice - šaht

- tolos

• kikladski idoli• minojska kultura• mikenska kultura• Troja• palata • kiklopski zidovi• megaron• stub• propileji• portik• tolos (košnica)

• labris• lažni svod• riton• al secco • al fresco • fajans• šaht-grobnice• linearno A pismo• linearno B pismo• dromos

ANTIČKA GRČKA UMETNOST GVOZDENO DOBA

Protogeometrijski, geometrijski i orijentalizirajući period

1025 - 650. g.p.n.e.

Arhajski period oko 650-530. g.p.n.e.

Strogi stil 530-480. g.p.n.e.

Klasični period 480-323. g.p.n.e.

Helenistički period 323-31. g.p.n.e.

tipologija

trbuh

ramena

• grnčarsko vitlo• crnofiguralni stil• crvenofiguralni stil• lekit (beli lekit)• protogeometrijski stil• geometrijski stil• orijentalizirajući stil• dipilonske vaze• meandar

• kouros (pl. kouroi)• kore (pl. korai)• "Apolon“• tehnika šupljeg livenja• contrapposto• zabatna skulptura• peplos• "arhajski osmeh“• hrizelefantinska tehnika

pronaosulazni trem

naos / cellaglavna prostorija sa kipom

aditonsvetinja nad svetinjama

opistodomosriznica

plan - horizontalna raščlanjenost

Stilovi grčke arhitekturedorski jonski korintski

• Dorski red• Jonski red• Korintski red• Pronaos• Naos - cela• Opistodom• Aditum• Kolonada• Stilobat• Stub• Baza• Stablo • Tambur

• Kanelure• Entasis• Kapitel• Ehinus• Plinta – abakus• Arhitrav – epistilion –

gredlja• Triglif• Metopa• Zooforion - friz• Timpanon = zabat• Volute• Akantus

Red/stil Ključna reč Spomenik Poreklo Opis

Dorski Jednostavnost Partenon Grčko kopno Osnovni red

oko 7. veka p.n.e. Najjasniji

Naglasak na stabilnosti

Masivan i težak

Entasis

Triglifi i metope

Jonski Umeren ukras Atena Nike

Erehteion

Obala Male Azije i Egejska ostrva

Lagan

oko 7. veka p.n.e. Jak bliskoistočni uticaj

Uzvišen

Svetao i elegantan

Neprekinut friz

Često - karijatide

Korintski Složen ukras Lizikratov spomenik

Helenistička Grčka

Kapitel izmislio zanatlija po imenu Kallimachos

kraj 5. veka p.n.e. Standardan kapitel u rimskoj arhitekturi

Grčka skulptura - rezime

• Arhajska skulptura– Kouros– Kore – arhajski osmeh

• Ranoklasična skulptura – strogi stil– korektna anatomija– contrapposto

• Skulptura visoke klasike, V vek p.n.e.– idelana ravnoteža i simetrija– suzdržane emocije, zatvorene forme– Fidija – stil “vlažnih draperija”– Poliklet – kanon idelanih proporcija

• Poznoklasična skulptura, IV vek p.n.e.– izdužene proporcije– pojava emocija– raznoliki stavovi, više akcije– ženski akt

• Helenizam– eklekticizam i konzervativizam, individualizam – dinamične, dramatične poze, otvorene forme– naglašene emocije– pojava žanra, alegorije– dečja figura– portret

• Kritijin mladić• Contrapposto• Miron• Poliklet• Fidija• Skopas• Praksitel• Lizip• Vergina• Pergam(on)

• Partenon• Propileji• Erehtejon• Hram Nike Apteros• Skene• Orhestra• Teatron• Agora

geometrijski period 8.-7. vek p.n.e.

arhajski 6.-5. vek p.n.e.

klasični od 5. veka p.n.e.

Rimljani 283. osvojili Etruriju

Periodizacija etrurske umetnosti

GRČKA UMETNOST ETRURSKA UMETNOST

NAMENA religioznanamenjena estetskom uživanju i gledanju

zagrobnog karaktera

TEMA teme vezane za život teme zagrobnog karaktera

OSOBINE optimizam sumornost,oporost, turobnost

MATERIJALI

KONSTRUKCIJA

kamen, mermer, zlato, bronza,slonovača

GREDNI SISTEM

pečena zemlja, bronza, meki kamen

LUČNI SISTEM I SVOD

TRETIRANJEFIGURE

analizira se cela figura,idealizovan portret

posmrtne maske - razvoj portreta

materijal kamen ili mermer drvo i ćerpič, podijum od kamena

kolonada oko cele građevine (peristil)

3 reda ili stila

samo na prednjoj strani, sa ostalih strana polustubovi

tuskanski stil

stepenice oko cele građevine samo na prednjoj strani

podijum nizak, sastoji se od 3 stepenika (krepidoma)

visok, sa stepenicama na prednjoj strani

pronaos sa prednje strane (sa zadnje može imati opistodom)

plitak

portik isključivo na prednjoj strani, veoma dubok, po nekada 2 reda stubova

cella jednodelna trodelna

zabat zatvoren, sa skulpturom otvoren i nedekorisan, kasnije zatvoren i sa skulpturom

skulptura na zabatima, metopama i frizu, i na krovu

od kamena ili mermera

na krovu, kasnije na zabatu

od terakote

Generalni oblik, trougaoni zabat i gornja konstrukcija ISTI

Grčki hram Etrurski hram

• Podijum• Tuskanski (toskanski)

red• Polustub • Luk• Lažna kupola• Lažni svod

• Canopa• Bucchero nero

Doba kraljevstva 753. do 509.g.p.n.e.

Doba republike 509. do 27.g.p.n.e.

Doba carstva 27.g.p.n.e. – 526.g.

Pad Zapadnog rimskog carstva 476.

Periodizacija rimske umetnosti

Materijal i konstrukcija

Mermer

gredni sistem

Beton

lučni sistem, kupola

Stil Dorski, jonski Korintski

Najslavniji hramovi Partenon Panteon

Posveta Boginji Ateni Svim bogovima

Lokacija Atina Rim

Ceremonije Spolja, van hrama Unutra

ARHITEKTURA

grčka rimska

teme Mitologija, pobednici na takmičenjima

Vladari, istorijski događaji

stil Arhajski: ukočen, kao blok

Klasični: idealizacija

Helenistički: idealizacija ili naturalizam

Vladari idealizovani

Obični ljudi naturalistički

primeri Poliklet, Doriforos Avgust iz Prima Porte

Patricij sa bistama svojih predaka

SKULPTURA

grčka rimska

teme Mitologija, atletska takmičenja, svakodnevni život

Mitologija, arhitektura, pejsaž

stil Crnofiguralno i crvenofiguralno slikarstvo vaza

Monumentalno slikarstvo, iluzionizam

primeri Exekias, Dionis i tirenski gusari

Pompeii, Vila Misterija i kuća Vettii

grčka rimska

SLIKARSTVO

• templum• luk• poluobličasti svod• krstasti svod• kupola• bazilika• brod = naos• bazilikalno osvetljenje• forum • akvadukt

• insula• domus sa atriumom• cubiculum • lararium • triclinium • tablinum• cardo• decumanus• terme