Wikang Filipino at Pag-aaral ng Kultura

Aralin 3

KULTURAWIKA

KULTURA

- tumutukoy sa paraan ng pamumuhay na nakagawian o nakasanayan na ng mga tao sa isang lugar

KULTURA

Kaalamang Bayan

↓

- umiiral na kuwento, panitikan, paniniwala, ritwal, gawi, at tradisyon ng mga mamamayan sa isang pamayanan o kalinangan na nagpasalin-salin sa iba't ibang lahi at pook dahil sa ito'y bukambibig ng taumbayan

Kaalamang Bayan

Iba't Ibang Uri ng Kaalamang Bayan

A. Awiting Bayan- mga awit ng mga Pilipinong ninuno at hanggang ngayon ay inaawit pa rin

Halimbawa: Leron, Leron Sinta, Bahay Kubo, Atin Cu Pung Singsing, Paruparong Bukid

Mga Uri ng Awiting Bayan

1. Kundiman- awiting may tema ng pag-ibig na malungkot at mabagal

Halimbawa: Nasaan ka Irog, Ang Tangi Kong Pag-ibig, Manang Biday

Nasaan ka Irog,At dagling naparam ang iyong pag-ibig?'Di baga sumpa mo, ako'y mamahalin?

Iyong itatangi, iyong itatangiMagpa-hanggang libing,

Subalit nasaan ang gayong pagtingin?

Nasaan ka IrogAt natitiis mong ako'y mangulila,at hanap-hanapin ikaw sa alaala

Nasaan ang sabi mongAkoy' iyong Ligaya

Ngayo'y nalulumbayay di ka makita.

Nasaan ka Irog?Ni Nicanor Abelardo

Irog ko'y tandaankung ako man ay iyong siniphayo

Mga sumpa't lambingPinaram mong buo

Ang lahat sa buhay koay hindi maglalaho't

Masisilbing bakasNang nagdaan'tang pagsuyo.

Tandaan mo irog,Irog ko'y tandaan

Ang lahat sa Buhay koay hindi maglalaho''tMagsisilbing bakas

'Tang Pagsuyo,Nasaan ka irog,Nasaan ka irog?

2. Kumintang- dating sayaw ng digmaan na ngayon ay naging awit ng pag-ibig

Halimbawa: Mutya ng Pasig

3. Dalit o Imno- awit ng papuri, luwalhati, kaligayahan, o pasasalamat

Halimbawa: DALIT (HIMNO) of Mabini town (Batangas, Philippiness) to its Patron, St. Francis of Paola

1. Mahal na Patrron, sinilang ka muting bayan ng Paola.

Mga dukhang magulang mo gumabay sa iyo.

2. Isang kuwebang tiniman mo Banal na ermitanyo

nag-franciscano ka at binuo sangay ng Minimo.

3. Kaya lalo kang dinayo lapit sama mga katoto

sa pagsaksi mo kay Kristo sa simpleng buhay mo.

4. Naalaman ni Papa Sixto tungkol lahat sa iyo

inatasan kang mangaral sa bansa at bayan.

DALIT (HIMNO) of Mabini town (Batangas, Philippiness) to its Patron, St. Francis of Paola

5. Api’t dukha kinalinga lahat pinagpala

maharlika’t mayayaman iyong tinuruan.

6. Kababang loob naman tuntunin sa buhay susi ng kabanalan

sarili’t tahanan.

7. Ang buhay ngayon naming batbat tigib kagipitan loob nami’y palakasin

tiwala at dasal

8. Amang Francisco, ituro po ninyo ano ang tunay na ligaya ang Mabini’y sumasamo

sa Diyos umaasa.

4. Oyayi o Hele- awitin para sa pagpapatulog ng bata at karaniwang naglalaman ng mga bilin

Halimbawa: Matulog ka na Bunso; Dandansoy

Matulog ka na, bunso,

Ang ina mo ay malayo

At hindi ka masundo,

May putik, may balaho.

Dandansoy, bayaan ta ikawPauli ako sa payag

Ugaling kung ikaw hidlawonAng payag imo lang lantawon.Dandansoy, kung imo apason

Bisan tubig di magbalonUgaling kung ikaw uhawonSa dalan magbubon-bubon.Kumbento, diin ang cura?Munisipyo, diin justicia?Yari si dansoy makiha.

Makiha sa pag-higugmaAng panyo mo kag panyo koDal-a diri kay tambihon ko

Ugaling kung magkasiloBana ta ikaw, asawa mo ako.

Dandansoy ng mga taga Bisaya (orihinal na nasulat sa Ilonggo)

Dandansoy, I'd like to leave you,I'm going back home to Payao.

Though if you yearn for me,Just look towards Payao.

Dandansoy, if you follow me,Don't bring even water.

Though if you get thirsty,Dig a well along the way.

Nunnery, where's the priest?City Hall, where's justice?Here is Dansoy, charged

Charged with falling in love.

Your handkerchief and my handkerchiefBring them here, as I'll tie them together

For if they interweave May you be my husband, I your wife.

Dandansoy (English)

5. Talindaw- awit sa pamamangka

Halimbawa:Sagwan, tayo'y sumagwanAng buong kaya'y ibigay.Malakas ang hanginBaka tayo'y tangayin,Pagsagwa'y pagbutihin.

6. Diona- awit ng pag-ibig ngunit madalas itong ginagamit sa kasalan

Halimbawa:Aanhin yamang Saudi,O yen ng JapayukiKung wala ka sa tabi(Fernando Gonzales )

Ang payong ko’y si inayKapote ko si itay

Sa maulan kong buhay(Raymond Pambit)

Kung ang aso hinahanapPag nagtampo’t naglayas

Ikaw pa kaya anak.(Ferdinand Bajado)

Lolo, huwag malulungkotNgayong uugod-ugod

Ako po’y inyong tungkod(Gregorio Rodillo)

Iba pang halimbawa:

7. Dungaw o Dung-aw

- makalumang tula at tradisyon ng mga Ilokano na inaawit bilang panaghoy ng isang taong namatayan

Ay ama nga nageb-ebbaDinak man kaasian aya

A panawan a sisinaTay uneg balay a kasa.

Halimbawa ng Dungaw o Dung-aw:

B. Alamat- pasalitang panitikan tungkol sa pinagmulan ng iba't ibang bagay

- tumutukoy sa pinanggalingan ng mga pangalan ng lugar, kalikasan, at kay Bathala

HalimbawaAlamat ng SagingAlamat ng GagambaAlamat ng Rosas

C. Pabula- maikling kwentong kathang-isip na tumatalakay sa mga aral sa buhay ng tao

*Mga hayop ang tauhan dito.

Halimbawa-Ang Lobo at ang Ubas-Ang Magkapit-bahay na Kambing

at Kalabaw-Bakit Laging Nag-aaway ang Aso,

Pusa, at Daga

D. Epiko- tulang pasalaysay na nagsasaad ng kabayanihan ng pangunahing tauhan na nagtataglay ng kapangyarihan na kadalasan ay galing sa diyos o diyosa

Halimbawa-Maragtas (Epikong Bisayas)-Biag ni Lam-Ang (Epikong Ilokano)-Indarapatra at Sulayman (Epikong

Mindanao)-Alim (Epiko ng mga Ifugao)

E. Kuwentong Katatakutan o Urban Legend

- kuwentong patungkol sa misteryosong paglabas ng babaeng nakaputi, kapre, o aswang sa siyudad

Halimbawa:“Maling Akala”

F. Pista, Pagtitipon, Paligsahan

Halimbawa:Pista - pag-aalay sa patrong SantoPagtitipon - kasal; binyag; pagtatapos

sa paaralanPaligsahan - pagkanta; pagsayaw

Araling Pilipino Bilang Pag-aaral sa Kultura at

Lipunang Pilipino

• Department of Philippine Studies sa Ateneo de Manila University (1970)

• Philippine Studies sa UP (1974)

• Pilipinohiya (1989)

• Pilipinohiya: Kasaysayan, Pilosopiya, at Pananaliksik (1991)

• Sikolohiya

• Pilosopiya

• Pilipinohiya (1989)

• Pilipinohiya: Kasaysayan, Pilosopiya, at Pananaliksik (1991)