Klasični period -arhitektura-

• Početak V veka doneo je krizu. Grčko kopno napadaju persijanci pod vođstvom

Darija I. U bici kod Maratona 490. g.p.n.e vojska od 10.000 Atinjana odbija vojsku od oko 90.000 Persijanaca. Deset godina kasnije pod Kserksom I, persijanci su potukli Spartance u Termopilskom klancu i zavladali Atinom paleći i pljačkajući hramove i statue. Bitkom kod Salamine i Plateje 480-479.g.p.n.e Grci izlaze kao pobednici puni samopouzdanja, posle užasa persijske najezde.

• Ovaj period označava kraj arhajskog i početak klasičnog doba. Atina je stala na čelo odbrambenog saveza koji se ubrzo razvio u političko i privredno carstvo, što će omogućiti ostvarenje mnogih građevinskih i umetničkih poduhvata. Naučnici su razdoblje od kraja persijskih ratova do smrti Aleksandra Velikog pred kraj IV veka nazvali klasičnim razdobljem.

• To je doba kada su dramski pisci Aristofan, Eshil, Sofokle i Euripid pisali komedije i tragedije za izvođenje na verskim svečanostima, a mislioci poput Sokrata, Platona i Aristotela, započeli svoja filozofska istraživanja.

• Grade se hramovi i pozorišta

Razvoj javnih i sakralnih arhitektonskih spomenika odredio je grčki religiozni

antropomorfizam. Želja grčkih arhitekata i skulptora da svaki hram bude

umetničko delo može se objasniti slobodnim odnosom Grka prema bogovima. Grk

je voleo svoje bogove i smatrao ih pre zaštitnicima nego gospodarima nad

životom i smrću. Antički hram je u stvari predstavljao kuću božanstva, a ne zborno

mesto vernika kao što su hramovi savremenih religija. Takvoj božanskoj kući Grci

su posvećivali posebnu pažnju, za razliku od kuća u kojima su sami stanovali –

privatne kuće Grka su svojim siromašnim i trošnim izgledom sasvim odudarale od

hramova. Grčki hram je dopuštao čitavim grupama umetnika – arhitektama,

skulptora, ređe i slikara da svoja znanja i veštine prenesu na površinu, oblik i

razmere ove građevine.

Arhitekti su morali imati široko i solidno obrazovanje, pa su ih Grci smatrali najpre

naučnicima, pa tek onda umetnicima. Grčka monumentalna arhitektura počinje

hramom. U grčkoj arhitekturi se razlikuju tri građevinska reda ili stila – DORSKI,

JONSKI i KORINTSKI. Razlike između ovih stilova ogledaju se na vrsti i izgledu

stuba, arhitrava i rasporeda dekoracije.

Akropolj • Sredinom V veka, Periklovim dolaskom na političku scenu,

započinje obnova i izgradnja hramova na Akropolju. Ove građevine su pojedinačno i u celini postale primer klasične faze grčke umetnosti.

Sredinom petog veka,

kada je atinski Akropolj

postao sedište Dalekog

istoka, a Atina bila

najveći kulturni centar

svog vremena, Perikle je

pokrenuo ambiciozni

građevinski projekat koji

je trajao skoro pedeset

godina. Najvažnije

građevine koje se danas

mogu videti na Akropolju:

Partenon, Propileji,

Erehteon i hram Atine

Nike, podignuti su u tom

periodu.

Partenon

Erehteon

Propileji

Hram Atene Nike

Statua Atene Promahos

Propileji

• Predstavljaju kapiju (ulaz) u Akropolj, Mnesikle je bio arhitekta zadužen za njenu izgradnju.

• Mnesikle je spretno prilagodio elemente dorskog hrama na nepravilnom i strmom terenu. Projekat zamišljen na dva nivoa pretvara nezgodan prolaz između stena u veličanstven ulaz u posvećen prostor.

Partenon

Zlatni presek

Fibonačijev niz

Proporcije ljudskog tela prema zlatnom preseku Leonardo da Vinči, Vitruvijev čovek

• Urađen je u dorskom stilu i posvećen boginji Ateni.

• Iktin i Kalikrat su nadzirali izgradnju hrama.

• Hram se nlazio na najvišoj tački zavojitog puta kojim je u vreme panatenejskih

svečanosti u čast Atene velika povorka prolazila gradom do Akropolja.

• U naosu hrama nalazila se velika Fidijina skulptura boginje Atene Partenos.

• Proporcije su zasnovane na odnosu 9:4 ili 2x+1:x, te tako naspram 8(x)

stubova duž pročelja nalazi se 17(2x+1) stubova s bočnih strana.

Partenon je hram posvećen grčkoj bočinji Ateni, zaštitnici grada Atine, izgrađen u 5.

veku pne. na Akropolju. To je najznačajnija sačuvana građevina klasičnog stila, koja

se smatra vrhuncem razvoja dorskog stila. Njegove dekorativne skulpture ubrajaju

se u najvažnija dela starogrčke umetnosti. Partenon se smatra trajnim simbolom

antičke Grčke i atinske demokratije, i spada u najveće svetske kulturne spomenike.

Partenon je izgrađen umesto starijeg hrama posvećenog Atini, poznatog pod

nazivom Pre-Partenon ili Stariji Partenon koji je uništen u invaziji Persijanaca iz 480.

godine pne. Kao i većina grčkih hramova, Partenon je korišćen kao riznica.

Izgradnju Partenona je nadgledao vajar Fidija, koji je bio zadužen i za skulpturalnu

dekoraciju. Arhitekte Iktin i Kalikrat započeli su sa gradnjom 447. godine p. n. e, a

zgrada je završena do 432. godine, ali je rad na dekoraciji potrajao bar još godinu

dana.

Efekat ispupčenosti stubova daje Partenonu značajnu dozu suptilnosti. Stilobat je

osnova koja je nosila stubove, i, kao i kod većine drugih hramova iz klasičnog

perioda, bila je neznatno zaobljena u obliku parabole okrenute na gore što je

primarno omogućavalo oticanje kišnice. Iz tog razloga moglo bi se pomisliti da su

stubovi pomereni ka spolja, ali, u stvarnosti, oni su lako nagnuti ka unutrašnjosti, a

kako su svi iste visine, zakrivljenost spoljašnje ivice stilobata se prenosi na arhitrav i

krov zdanja: „pa sve sledi pravilo da je postavljeno u obliku blagih lukova“ .

Ne postoji usaglašeni stav šta je trebalo da bude efekat ovih finih optičkih detalja;

često se smatra da je trebalo da oživi ono što je moglo da deluje kao inertna masa

u slučaju zgrade izgrađene bez oblina, ali bi poređenje trebalo vršiti sa

prethodnicima Partenona koji su bili primetno zaobljeni, a ne sa zamišljenim

pravolinijskim hramom.

Neke od studija Akropolja koje se bave i Partenonom, pokazuju da je dosta

njegovih razmera priblišno zlatnom preseku. Fasada Partenona, kao i njeni

elementi mogu biti upisani u zlatne pravougaonike.

Istočni timpanon (zabat) pripoveda o Atininom rođenju. Prema grčkoj mitologiji,

Zevs je, zbog jake glavobolje, pozvao u pomoć Hefesta, kome je naredio da ga

udari po glavim svojim kovačkim čekićem da bi olakšao svoj bol. Kada je Hefest to

učinio, Zevsova glava se raspolovila i iz nje je izašla boginja Atina u punoj ratnoj

opremi. Skulpturalna kompozicija prikazuje trenutak Atininog rađanja.

Zapadni timpanon (zabat) je prikazivao takmičenje između Atine i Posejdona za

čast da postanu zaštitnik grada Atine. Njihove figure su zauzimale centralni deo

kompozicije, i bile su prikazane kako se razdvajaju u naglašenim dijagonalnim

linijama. Atina je u ruci držala drvo masline, a Posejdon svoj trozubac kojim je

krenuo da udari u zemlju. Sa obe strane su bili okruženi konjima koji vuku kočije, a

ostatak kompozicije ka krajevima je bio popunjen legendarnim ličnostima atinske

mitologije.

• Duž čitave građevine nizale su

se metope sa scenama borbe

Grka sa Amazonkama,

pljačkanje Troje, borba bogova

i giganata i najočuvanije među

njima borba Lapita i kentaura.

• Sva četiri ciklusa zajedno tvore

značenjsku celinu prikazujući

napetost između civilizovanog

i necivilizovanog sveta,

između reda i haosa; Sve su to

alegorije pobede Atinjana

nad Persijancima.

Erehteon • Urađen u jonskom stilu i pretpostavlja se da je i on jedan od Mnesiklovih projekata. Kao i kod Propileja i ovde se arhitekta morao uhvatiti u koštac s nepravilnom i zahtevnom lokacijom: ne samo što je teren bio strm nego su na njemu bila izgrađena i različita svetilišta povezana sa mitskim osnivanjem Atine, a ona se nisu smela ukloniti.

Njegov nepravilan plan obuhvatao je četiri prostorije. Glavna istočna bila je

posvećena Ateni Polijas. Zapadna prostorija je bila posvećena Posejdonu, dok

je treća pripadala kultu Erehteja, slavnog atinskog kralja koji je podstakao

poštovanje boginje. Umesto pročelja imao je po jedan trem s obe bočne strane.

Veliki posvećen Posejdonu, gleda prema severu i služio je kao ulaz. Manji

isturen prema Partenonu, poznat je kao Trem devica jer mu krov umesto

stubova podupire šest ženskih figura -karijatida-

Hram Atene Nike

• Urađen u jonskom stilu

• Sagrađen na osnovu nacrta koji je u čast pobede Atinjana nad Persijancima uradio Kalikrat.

Pozorište u Epidauru