GUT-BRAIN AXIS:Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Ελευθερία Ρώμα

Ομότιμη Καθηγήτρια Παιδιατρικής Γστρεντερολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Επιστημονική Διευθύντρια Παιδογαστρεντερολογικού Τμήματος «Μητέρα»

Τα τελευταία χρόνια …….

qΑύξηση λειτουργικών γαστρεντερικών διαταραχών

qΑδιευκρίνιστη η αιτιολογία πολλών συμπτωμάτων

qΑύξηση του stress και της κατάθλιψης

qΜεγάλη αλλαγή στη διατροφή μας

Σχέση εγκεφάλου και τροφής

Γνωστή από χρόνια όσον αφορά τη συμπεριφορά μας στη σίτιση

The Gut–Brain Axisq Σύστημα αμφίδρομης επικοινωνίας που συνδέει το γαστρεντερικό με το ΚΝΣ μέσω

πολλών οδών που συμμετέχουν νευρικά, ενδοκρινικά και ανοσολογικά κύτταρα

q Το εντερικό νευρικό πλέγμα είναι κοντά :ü Στο λεμφικό ιστό (GALT) που παράγει τα 2/3 των ανοσοκυττάρων ü Εντερο-ενδοκρινικά κύτταρα ( 20 ορμόνες)

q Η επικοινωνία εντέρου εγκεφάλου με 3 οδούςü Άμεση νευρική οδό (εντέρου-ΚΝΣ) ü Ανοσολογικό σύστημαü Εντεροενδοκρινικές συνδέσεις

q Επιτρέπει στο ΚΝΣ να ρυθμίζει τις γαστρεντερικές λειτουργίες όπως κινητικότητα , έκκριση q Στο γαστρεντερικό να στέλνει σήματα πείνας ή δυσφορίας q Επηρεάζει την ψυχική διάθεση, τη νόηση και συμπεριφορά στο φαγητόq Η εντερική χλωρίδα φαίνεται να παίζει ρόλο στο σενάριο αυτό

Cryan and Dinan, 2012), (Julio-Piepe et al., 2013)

GUT-BRAIN AXIS : ΣΧΕΣΗ ΕΝΤΕΡΟΥ-ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

Πρόσφατα με τις απεικονίσεις του εγκεφάλου διαπιστώθηκε ότι ο άξονας επηρεάζει:

ØΤην εγκεφαλική λειτουργία

ØΤην εντερική λειτουργία

ØΔιατηρεί την ομοιόσταση, ειδικά σε συνθήκες stress

The Canadian Journal of Psychiatry /2016, Vol. 61(4) 201-203

Think Twice: How the Gut's "Second Brain" Influences Mood and Well-Being

Το εντερικό νευρικό σύστημα στην κοιλιά μας κάνει πολύ περισσότερα από την επεξεργασία της τροφής που τρώμε!

Γιατί;

Gut Feelings–the "Second Brain" in Our Gastrointestinal Systems

There is a super highway between the brain and GI system

Ρύθμιση των brain-gut πεπτιδίωνq Οι αλληλεπιδράσεις εγκεφάλου-εντέρου γίνονται με νευροδιαβιβαστές που

βρίσκονται στα ενδοκρινικά κύτταρα του ΚΝΣ και του νευρικού της γαστρεντερικής οδού

q Δρουν σαν νευροδιαβιβαστές και ορμόνες που ονομάζονται brain-gut peptides που ρυθμίζουν γαστρεντερικές λειτουργίες

q Οι σπουδαιότεροι νευροδιαβιβαστές είναι :

ü Διεγερτικοί νευροδιαβιβαστές: Ισταμίνη, 5-ΗΤ, substance P (SP), calcitonin gene-related peptide (CGRP) και corticotropin-releasing factor-related peptide (CRF).

ü Αναστασταλτικοί νευροδιαβιβαστές: cholecystokinin (CCK), NO, norepinephrine (NE), and vasoactive peptide (VIP)

ü Περίπου 95% of 5-HT (Serotonin) από τα εντεροχρωμαφινικά του εντερικού βλεννογόνου που ρυθμίζουν κινητικότητα και αντίληψη, ρυθμίζει τη φλεγμονή

ü Αλλαγές στην 5-HT υπάρχουν στο ευερέθιστο έντερο, ΙΦΝΕ

Category FoodMilk and Milk

Products

Traditional milk products, yogurt and soy milk

Meat Mutton, venison, beef liver, calf’s liver, chicken breast, turkey breast

Fish Halibut, cod, tuna, shrimp, mackerel, salmon, snapper, scallops

Cheese Cheddar processed cheese, cottage cheese, tofu, gruyere cheese

Fruits Apples, bananas, blueberries, strawberries, avocados, pineapple, peaches

Vegetables Spinach, mustard greens, asparagus, eggplant, winter squash, green peas, kelp, broccoli, onions, tomatoes, cabbage, cauliflower, mushrooms, cucumbers, potatoes

Nuts Walnuts, peanuts, cashews, pistachios, chestnuts, almonds

Seeds Ground flax, sesame, pumpkin, fenugreek, sunflower seeds (roasted)

Legumes Mung bean, soybeans, kidney beans, lima beans, chickpeas

Grains Wheat, brown r

Τροφές πλούσιες σε Τρυπτοφάνη

ΣΧΕΣΗ ΕΝΤΕΡΟΥ-ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Ένας καινούργιος «παίκτης» αξιολογήθηκε τα τελευταία χρόνια

Μικροβίωμα q Ρυθμιστής του άξονα εντέρου- εγκεφάλου q Το έντερο φιλοξενεί τρισεκατομμύρια μικρόβια (1-10 φορές περισσότερα από τα σωματικά μας κύτταρα) q Επηρεάζει όλη την ανθρώπινη βιολογία q Ρυθμίζει τις αλλαγές στη φυσιολογία όταν υπάρχει stressq Συμπεριφορά q Λειτουργία εγκεφάλου

The Canadian Journal of Psychiatry /2016, Vol. 61(4) 201-203

Ποια είναι η σχέση του με τον εγκέφαλο;

Εντερικό μικροβίωμα: Σχέση με το εντερικό νευρικό πλέγμα και ενδοκρινολογικό

Εντερικό πλέγμα q Παίζει σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία

εντέρου-εγκεφάλου q Άμεση επαφή με τρισεκατομμύρια μικροοργανισμούς στον αυλό

q Μεταφέρει πληροφορίες της εντερικής χλωρίδας και εξαρτάται από το είδος των μικροβίων

q Ανταποκρίνεται στις αλλαγές της εντερικής χλωρίδας

Εντερικό ενδοκρινικό σύστημα q Σχετίζεται με τα μικρόβια μεταβολή της

εγκεφαλικής λειτουργίας q Γίνονται μεταβολές των σημάτων του εντερικού ενδοκρινικού στην εντερική δυσβίωση q Αλλάζει την ποικιλία της χλωρίδας q Ενεργοποιεί τον hypothalamic-pituitary-adrenal (HPA) άξονα International Journal of Neuropsychopharmacology, (2016) 19(8): 1–17

The Neuro-endocrinological Role of Microbial Glutamate and GABA Signaling

Μικροβίωμα § Συμβάλλει στην πέψη§ Βιταμίνες§ Άμυνα σε παθογόνα (άμεσα και μέσω ανοσολογικού)

q Μέσω άξονα εντέρου-εγκεφάλου ρυθμίζει εντερικές και εγκεφαλικές λειτουργίες§ Ψυχική διάθεση§ Επίπτωση στη σκέψη ή συναίσθημα § Νόηση§ Συμπεριφορά

q Παράγει νευροδραστικά πεπτίδια π.χ. κατεχολαμίνες, ισταμίνη, σεροτονίνη, γλουταμίνη και GABA : υποδοχείς και σηματοδότες, κοινή γλώσσα με το ΚΝΣ

q GABA: ο κύριος νευροδιαβιβαστήςq Ρυθμίζει το κοιλιακό άλγος και την αντίληψη του πόνου στο ΚΝΣ μέσω

των κεντρομόλων οδών Front. Microbiol. 7:1934, 2016

MICROBIOTA ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ: Ο ΠΡΩΙΜΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΕΙ ΤΗ ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΖΩΗ

• Τα βραχείας αλύσου λιπαρά οξέα (SCFA) είναι το τελικό προϊόν της μικροβιακής ζύμωσης κυρίως των πολυσακχαριτών

• Η απουσία αυτών των ενζύμων αναπληρώνεται από το μικροβίωμα.

• Η περιεκτικότητα του εντερικού αυλού σε SCFAs τροποποιείται από τις φυτικές ίνες της τροφής, που αυτές με τη σειρά τους επηρεάζουν τη σύσταση της μικροβιακής χλωρίδας.

• Τα SCFAs εκτός του ότι αποτελούν πηγή ενέργειας στον ξενιστή, έχουν σημαντική επίδραση στην ανοσολογική απάντησή του.

• Το βουτυρικό τροποποιεί την παραγωγή κυτταροκινών από τα βοηθητικά κύτταρα και συντελεί στην ακεραιότητα του φραγμού του εντερικού επιθηλίου

Επικοινωνία Microbiota και εγκεφαλο-εντερικού άξονα στην υγεία και τη νόσο

Intact barrier

Neurotransmiter SCFAS symbionts Pathobionts Proinflammatory cytokines

Dysbiosis: υπερανάπτυξη εντεροπαθογόνων βλάβη

φραγμού (leaky gut)Symbiosis/ισορροπία microbiota:ακέραιος εντερικός φραγμός

Stress and disease

Gut dysfunction

Healthy CNS

Healthy gut

→ Abnormal behavior and cognion, stress, visceral pain Macrophage Dysbiosis Under healthy conditions

ΠΙΘΑΝΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΝΤΕΡΙΚΟΥ ΜΙΚΡΟΒΙΩΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΟΣΟΥ

• Η σύστασή του ποικίλλει ανάλογα με γεγονότα κατά την κύηση, τρόπο τοκετού, διατροφής του βρέφους και χρήσης αντιβιοτικών

• Μετά τη γέννηση η εντερική λειτουργία και ανάπτυξη του ανοσοποιητικού επηρεάζονται σημαντικά από το μικροβίωμα

• Πρώιμος αποικισμός με το μικροβίωμα μπορεί να επηρεάσει την εμφάνιση νόσου αργότερα (microbial programming)

• Τα περισσότερα είδη μικροβίων ζουν συμβιωτικά με τον ξενιστή

• ΣΥΜΒΙΩΣΗ (diversity) ΥΓΕΙΑ

• ΔΥΣΒΙΩΣΗ ΝΟΣΟΣ

Βrain–gut–microbiome axis και ψυχική υγεία

q Η μικροβιακή χλωρίδα έχει επίπτωση στη νόηση

και συμπεριφορές που σχετίζονται με το stress, όπως άγχος, κατάθλιψη

q Η ψυχολογική εξέλιξη , καθώς επίσης οι κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες επιδρούν στον άξονα

q Λειτουργικά γαστρεντερικά συμπτώματα εκφράζουν διαταραχή του άξονα

q Οι ψυχολογικές παρεμβάσεις μπορεί να βελτιώσουν την υγεία του άξονα αυτού π.χ. ψυχοθεραπεία για την κατάθλιψη επηρεάζει τη σύσταση και τη λειτουργία του μικροβιώματος

Soc Personal Psychol Compass. 2017;11:e12309

Ικανότητα της μικροβιακής χλωρίδας να επηρεάζει τον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά

Ικανότητα του εγκεφάλου να ρυθμίζει την εντερική χλωρίδα

Μηχανισμός δράσης

Σχέση εγκεφάλου με μικροβιακή χλωρίδα και ψυχικές εκδηλώσεις

q Πειραματόζωα χωρίς μικροβίωμα υπερβολική αντίδραση του

άξονα υποθαλάμου –υπόφυσης στο stress, που αναστρέφεται με τον αποικισμό bifidobacteria

q Το stress σε έμβρυο-βρέφος ή σε ενηλίκους επηρεάζει το μικροβίωμα

q Είναι απαραίτητο για τη φυσιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλουq Ρυθμίζει σημαντικές επεξεργασίες στον εγκέφαλο όπως π.χ.

νευρονογένεση και ενεργοποίηση της νευρογλοίας q Ευοδώνει στρεσσογόνες βλάβες, ειδικά στην νευρολογική ανάπτυξη q Θα υπάρξει δυνατότητα στη νευροεπιστήμη και ψυχιατρική

θεραπείας παθήσεων μέσω μικροβιώματος με στόχο τον εγκέφαλο; The Canadian Journal of Psychiatry /2016, Vol. 61(4) 201-203

Soc Personal Psychol Compass. 2017;11:e12309

Μικροβίωμα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ STRESS, ΦΥΣΙΟΛΟΓΊΑ ΤΟΥ ΞΕΝΙΣΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΜΙΚΡΟΒΙΩΜΑ ΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ: ΜΙΑ ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΣΧΕΣΗ

Το Stress θεωρείται πρόκληση ή απειλή για τη διαταραχή της ομοιόστασης του οργανισμούq Η διαταραχή της φυσιολογικής ομοιόστασης περιλαμβάνει το οικοσύστημα της

γαστρεντερικής οδού αλλαγή στη σύσταση και λειτουργία της εντερικής χλωρίδας.

q Σε πειραματόζωα το stress στις μητέρες κατά την εγκυμοσύνη μπορεί να έχει επίπτωση στην εντερική χλωρίδα και σε άλλα συστήματα στο παιδί της

q Σημαντική έμφαση έχει δοθεί στην κοινωνική /συναισθηματική επιβάρυνση μέσω των γονέων για τη μετάδοση του άγχους στο παιδί τους

q Το έντονο άγχος μπορεί επίσης να μεταδοθεί όχι μόνο γονιδιακά , αλλά επίσης από το μικροβίωμα κατά την έξοδο του παιδιού από τον κόλπο

q Το μικροβίωμα στη συνέχεια έχει επίπτωση στην απάντηση στο stress Kennedy, et al., 2017

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ STRESS, ΦΥΣΙΟΛΟΓΊΑ ΤΟΥ ΞΕΝΙΣΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΜΙΚΡΟΒΙΩΜΑ ΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ: ΜΙΑ ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΣΧΕΣΗ

Το χρόνια stress έχει διαφορετική επίπτωση από το οξύ

Οξύ :q Απελευθέρωση κορτιζόλης μέσω του άξονα υποθάλαμος-

υπόφυση-επινεφρίδια μηχανισμός προσαρμογής για την άμεση απάντηση στο stress

q Προσαρμογή της ανοσοαπάντησης

Χρόνιο:q Απορρύθμιση του άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-

επινεφρίδια q Απορρύθμιση ανοσίας για ενδο και εξωκυττάρια

παθογόνα

q Χαρακτηριστικό της δυσλειτουργίας στο stress είναι η αδυναμία καταστολής του

Π.χ. στο ευερέθιστο έντερο ( διαταραχή του άξονα the brain–gut–microbiome) η ενεργοποίηση του άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια παραμένει για μακρότερο διεγερμένος από τα φυσιολογικά άτομα q Ενδείξεις ότι τα σήματα gut-brain μεταφέρονται με το

πνευμονογαστρικό νεύρο

Stress και ανοσολογική απάντηση

Η επίδραση του stress στο πεπτικό

Το stress επηρεάζει: κινητικότητα έκκρισηεντερική ευαισθησίααιματική ροή

Τροποποιεί την εντερική χλωρίδα

Αυξάνει τη διαπερατότητα

Soc Personal Psychol Compass. 2017;11:e12309

ΕΝΤΕΡΙΚΉ ΥΠΕΡΕΥΑΙΣΘΗΣΊΑ

q Τοπική βλάβη στο έντερο ü Διάταση,ü Φλεγμονήü Υπερκινητικότητα

σε άτομα με :q Στρεσσογόνα ερεθίσματα

κατά τη σύλληψη-βρεφική ηλικία

q Γενετική προδιάθεση

Κοιλιακά άλγη και γαστρεντερικά προβλήματα

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της διαταραχής του άξονα εντέρου-εγκεφάλου;

Επιπτώσεις της διαταραχής του άξονα εντέρου-εγκεφάλου

qΠεπτικό§ Προβλήματα στη νεογνική και βρεφική ηλικία (βρεφικοί κολικοί-διαταραχές

στη σίτιση βρεφών )

§ Λειτουργικές γαστρεντερικές διαταραχές§ Κοιλιοκάκη§ ΙΦΝΕ§ Λειτουργική δυσκοιλιότητα

qΝευρικό σύστημαqΨυχικές διαταραχέςqΑυτισμός qΠαχυσαρκία qΔιαταραχές συμπεριφοράς εφήβων

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο της μάννας όταν ακούει το μωρό της να κλαίει;

ΚΛΑΜΜΑ ΒΡΕΦΟΥΣ

Ø Αύξηση των σφυγμών και της αρτηριακής πίεσης Ø Πανικός ή δυσφορία

Ωκυτοκίνη Ø στον εγκέφαλο της μάνας: αυξημένη για να

αντιλαμβάνεται τη δυσφορία του βρέφους Ø επιδρά στον εγκέφαλο και το σώμα τηςØ Σχετίζεται με τον τοκετό, το θηλασμό και το δεσμό της

με το βρέφος Ø Όταν το βρέφος πεινά και κλαίει:

Ø στο γυναικείο εγκέφαλο ο ήχος διακόπτει τη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου , προκαλεί εγρήγορση

Ø στον άνδρα δεν διακόπτεται .

Συμπεριφορά του θηλάζοντος βρέφους: Υπόθεση

q Ίσως το μικροβίωμα της μητέρας επηρεάζει τη σύσταση του γάλατος

q Επιδρά στη εντερική νευροβιολογία και φυσιολογία του βρέφους, αμέσως ή εμμέσως από το μικροβίωμά του § Κλάμμα § Θηλαστικές κινήσεις § Δραστηριότητα§ Συναίσθημα

Evolution, Medicine, and Public Health [2015]

ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΟΜΑΛΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΒΡΕΦΟΥΣ - ΜΑΝΝΑΣ

Αν δεν εγκατασταθεί ομαλή σχέση:

qΥπερβολικό κλάμμαqΔιαταραχές ύπνου και σίτισης που

αποτελούν πρώϊμα σημεία ψυχικών δυσκολιών στην παιδική ηλικία

Popp et al. Child Adolesc Psychiatry Ment Health (2016) 10:21

Μητρική ανταπόκριση στο βρέφος

q Τα βρέφη κλαίνε φυσιολογικά 1-3 ώρες την ημέρα

q Στα βρέφη που κλαίνε συνυπάρχει έντονο stress και κατάθλιψη της μητέρας

q Έμφυτη “αγριάδα ” και “θυμός ” στη φωνή της

q Η μητρική κατάθλιψη συνδυάζεται με προβλήματα του βρέφους στον ύπνο

q Η διάρκεια της γκρίνιας και του κλάμματος και αδυναμία της μητέρας να ηρεμήσει το βρέφος ίσως είναι ενδεικτικά κατάθλιψης της μητέρας

PEDIATRICS Volume 131, Number 6, June 2013

ΒΡΕΦΙΚΟΙ ΚΟΛΙΚΟΙ πιθανά αίτια

• Αποτέλεσμα πόνου στο έντερο (αλλεργία στο γάλα, αέρια);• Πρόβλημα συμπεριφοράς: Δεν αναπτύχθηκε κατάλληλη σχέση μεταξύ μητέρας και

βρέφους GUT-BRAIN AXIS • Αποτελούν απλά το ένα άκρο του φυσιολογικού κλάματος• Δυσβίωση ερεθίζει τους εντερικούς υποδοχείς : αυξάνει η ευαισθησία στον πόνο • Είναι αποτέλεσμα πολλών καταστάσεων που δεν έχουν ακόμα εξακριβωθεί

• Διαταραχή δεσμού γονιών -παιδιού • Προβλήματα στη σχέση γονέων• Κακοποίηση παιδιού (shaken baby)

Στα φυσιολογικά αναπτυσσόμενα βρέφη

qΜερικά ερεθίσματα μπορούν να απελευθερώσουν ενδογενή οπιοειδή που “περιλούουν “ τον εγκέφαλο και καταστέλλουν τον πόνο!

qΒοηθά το αρμονικό περιβάλλον σε αυτό μέσω του άξονα;

qΑνταποκρίνονται το ίδιο τα βρέφη με κολικούς;

Κολικοί :Αντιμετώπιση

• Οι γονείς χρειάζονται υποστήριξη• Καθησύχαση και προσπάθεια μείωσης του Stress που προκαλεί το βρέφος με

τους κολικούς• Ενημέρωση ότι δεν παθαίνουν κάτι κακό τα βρέφη με τους κολικούς • Μερικοί γονείς πιστεύουν ότι το παιδί έχει αλλεργία ή δυσανεξία στο γάλα που

παίρνουν• Μερικά βρέφη δείχνουν μια μικρή βελτίωση σε γάλα σόγιας ή χωρίς λακτόζη,

αλλά……..

Αυτό εύκολα οδηγεί σε προοδευτική αλλαγή γαλάτων και οι γονείς βάζουν στο μυαλό τους την ιδέα ότι έχουν άρρωστο βρέφος!!!

• ΠΡΟΣΟΧΗ όταν αλλάζουμε γάλατα, ίσως κάτι άλλο συμβαίνει …………..

Κώδικας επικοινωνίας παιδιού γονιού στη σίτιση! Κατά το 1ο έτος αναπτύσσεται η αυτόνομη εσωτερική ρύθμιση της σίτισης

“Το παιδί αναγνωρίζει πότε πεινά και πότε είναι χορτάτο”

Κλειδί στην εξέλιξη αυτή είναι :

• Η ανάπτυξη συστήματος επικοινωνίας γονιού-παιδιού που απαιτεί

• Το παιδί να δίνει το σήμα της πείνας ή του κορεσμού

• Ο γονιός ανταποκρίνεται στα σήματα αναλόγως

VOL. 49 NO. 4, MAY 2007 BC MEDICAL JOURNAL

qΚαθιέρωση βασικών κύκλων και ρυθμών ύπνου και εγρήγορσης, σίτισης

qΔίνει σήματα πείνας qΕάν είναι ευερέθιστο ή νυσταγμένο μπορεί να

δυσκολέψει η σίτιση qΓλώσσα του σώματος:

η αλληλεπίδραση γονιού –βρέφους γίνεται αμοιβαία π.χ. όταν υπάρχει διαταραγμένη σχέση:

Μπορεί το βρέφος να δώσει σήμα πείνας και όταν δει το γονιό, προβλέπει τη σίτιση και σταματά το σήμα της πείνας

NO. 4, MAY 2007 BC MEDICAL JOURNAL

ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣΣυμμετοχή άξονα εντέρου-εγκεφάλου

Ø Προσκόλληση σε συγκεκριμένες τροφές (υπερβολικά λίγες)

Ø Επικίνδυνη σίτιση (βίαιη και/ή με καταδίωξη)

Ø Ξαφνικό σταμάτημα του φαγητού μετά από οποιοδήποτε συμβάν

Ø Προκαταβολική αναγούλα (70%)

Ø Καθυστέρηση στην ανάπτυξη

Λειτουργικές Γαστρεντερικές Διαταραχές (FGIDs)

q Πιο συχνό γαστρεντερολογικό πρόβλημαΕλλάδα παιδιά : 23%,

Μεσογειακές χώρες (ESPGHAN): 20.7%Αμερική: 23 % , βρέφη-νήπια 27%

qΜορφολογικές βλάβες και διαταραχές της φυσιολογίαςq Διαταραχή στην κινητικότηταq Σπλαχνική υπερευαισθησία q Αλλαγές στη βλεννογονική και ανοσολογική λειτουργία q Αλλαγή στο εντερικό μικροβίωμα q Αλλαγή στη λειτουργία του ΚΝΣq Αλληλεπίδραση εντέρου-εγκεφάλου

Drossman Gastroenterology 2016

Τι προκαλεί τον πόνο στην κοιλιά ;

q Παθολογικές συσπάσεις του εντέρου που διεγείρουν «sensitive nerves»

q Πόνος από τις φυσιολογικές συσπάσεις για την προώθηση της τροφής ή αέρια

q Η αντίληψη του πόνου οφείλεται σε σήματα νεύρων του γαστρεντερικού που επεξεργάζονται από τον εγκέφαλο

q Ψυχολογικό stress, άγχος ή κατάθλιψη μπορεί να προκαλέσουν επεισόδια πόνου ή να επηρεάσουν την ερμηνεία του πόνου στον εγκέφαλο

q Ασθενείς με ΛΚΑ έχουν αυξημένη ευαισθησία του πόνου στο έντερο αλλά μειωμένη στο δέρμα και οι γονείς ανησυχούν γιατί θεωρούν ότι αντέχουν τον πόνο τα παιδιά τους

Λειτουργικά κοιλιακά άλγη και Ψυχική υγεία

qΠαιδιά με Λειτουργικά κοιλιακά άλγη υποφέρουν συγχρόνως από προβλήματα ψυχικής υγείας όπως άγχος και κατάθλιψη

qΔεν είναι πάντα σαφές ποιο αρχίζει πρώτο, αλλά υπάρχει αυτο-ανακύκλωση

qΟ πόνος στην κοιλιά αυξάνει το ήδη υπάρχον άγχος, αποφυγή κένωσης εντέρου, δυσκοιλιότητα

qΠερίπου 62% έχουν άγχος, ενώ 20% οι μάρτυρεςJournal of Abnormal Child Psychology. 2013;41:151-163.Pediatrics. 2013;132:475-482.

Βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο των ΛΓΕΔ

Επίπτωση των ΛΓΕΔ στην Ελλάδα

13,9%

3%0,88% 0,44%

5,6%

0,44%0,5% 0,5% 0,5%

Bouzios 2017

Θεραπεία Λειτουργικών Γαστρεντερικών Διαταραχών

q Συμπτωματική

q Συμβουλευτική q Σημαντικό η αποδοχή του πόνου παρά την απουσία οργανικής νόσου q Σπασμολυτικά q Ψυχολογικές θεραπείες όχι γιατί «όλα είναι στο κεφάλι σου» αλλά διότι

υπάρχουν ενδείξεις ότι το άγχος και η κατάθλιψη μπορεί να επηρεάσουν τη λειτουργία του εντέρου

q Συμπεριφορική θεραπεία ,που βοηθά παιδιά με άγχος να μη φοβούνται και να ενθαρρύνονται για υγιεινές καταστάσεις π.χ. να πηγαίνουν σχολείο, στην τουαλέτα κτλ . Ελάττωσαν τα λειτουργικά κοιλιακά άλγη.

q Οι ερευνητές πιστεύουν ότι μπορεί να βοηθήσει τα αγχώδη παιδιά που έχουν λειτουργική δυσκοιλιότητα

q Θεραπεία με αντικαταθλιπτικά βοηθά αρκετούς ενήλικες, αλλά όχι στα παιδιά λόγω των παρενεργειών τους

q Οι γονείς να εντοπίζουν μήπως αυτά τα παιδιά έχουν άγχος και κατάθλιψη

American Journal of Gastroenterology 2010;105:946–956. Canadian Family Physician. 2013;59:263-4.

Θεραπεία των λειτουργικών κοιλιακών αλγών ή του ευερεθίστου εντέρου

Είναι ίδια στις δύο καταστάσεις :qΚαθησύχαση : Η εξήγηση γιατί έχουν πόνο και ότι δεν

υπάρχει σοβαρή νόσος συχνά βελτιώνει τον πόνο

qΔιαιτητικές τροποποιήσεις : Αρκετές φυτικές ίνες , αποφυγή ερεθιστικών τροφών

qΜείωση του Stress : Σπίτι και σχολείο

qΦαρμακευτική αγωγή: Αντισπασμωδικά (σπάνια)

Βελονισμόςμοξοθεραπεία

Γαστρεντερική κινητικότητα

Ανοσολογικό σύστημα

Εντερική υπερευαισθησί

α

Brain-gut axisΝευροενδοκρινι

κό σύστημα

Εντερική χλωρίδα-

δυσβίωση, ROS, κτλ

Acupuncture-moxibustion για τη θεραπεία ευερεθίστου εντέρου

ΧΡΟΝΙΑ ΔΥΣΚΟΙΛΙΟΤΗΤΑ

Δευτεροπαθής(οργανική)

Ιδιοπαθής(λειτουργική)

5% 95%

Λειτουργική δυσκοιλιότητα και brain gut axis

§ Διαταραχή στους νευροδιαβιβαστές§ Δυσβίωση§ Διέγερση συμπαθητικού

§ Αύξηση κατεχολαμινών§ Υπερινσουλιναιμία§ Μείωση ghrelin και

cholecystokinin § Μειωμένη γαστρική-εντερική

κινητικότητα

Αλληλεπιδράσεις εγκεφάλου εντέρου στην ΙΦΝΕ

Ψυχο-νευρο-ενδοκρινο-ανοσολογικός συντονισμός μέσω του brain-gut axis παίζει ρόλο :

q Αυτόνομο νευρικό σύστημαq ΚΝΣq Σύστημα stress system (hypothalamic-pituitary-adrenal axis)q Γαστρ/κό σύστημα corticotropin-releasing q Εντερική απάντηση

q εντερικός φραγμόςqΜικροβίωμαq Εντερική ανοσολογική απάντηση

Celiac Disease, Gut-Brain Axis, and Behavior: Cause,Consequence, or Merely Epiphenomenon?

q Κοιλιοκάκη αυτοάνοση εντεροπάθεια λόγω ευαισθησίας στη γλουτένη

q Βλάβη στο έντεροq Προσβάλλει ποικίλα συστήματα q Το πιο εντυπωσιακό είναι οι μεταβολές στη συμπεριφορά

q Πρόσφατη απώλεια μνήμηςq Άγχοςq Κατάθλιψη q Διαταραχές του ύπνου q Διαταραχή στη νόησηq Ψύχωσηq Ελλειμματική προσοχή q aggressive behavior

Fasano, Pediatrics.2017;139(3):e20164323

Επίπτωση στην εγκεφαλική λειτουργία § Κλάσματα γλουτένης, ίδια με ενδορφίνες

(“gliadorphins”) διαπερνούν τον εντερικό φραγμό και αντιδρούν με τους υποδοχείς ενδορφίνης στον εγκέφαλο

§ Νευροενδοκρινικά σήματα§ Φλεγμονή § Αλλαγή στο μικροβίωμα

αλλαγές στη συμπεριφορά

ΨΥΧΟΓΕΝΗΣ ΑΝΟΡΕΞΊΑ Microbiota-Gut-Brain Axis: ρυθμιστής του μεταβολισμού και

της όρεξης

q Το μικροβίωμα επηρεάζει την όρεξη και την πρόσληψη φαγητού

q Ρυθμίζει τη συμπεριφορά μας στη λήψη φαγητού και στις διαταραχές σίτισης και μεταβολισμού

q Ψυχογενής ανορεξία είναι βαρειά ψυχιατρική νόσος που συνοδεύεται από δυσβίωση

q Η δυσβίωση αυτή προκαλεί άγχος και κατάθλιψη

J. Nutr 2017 May;147(5):727-745, Eur Eat Disord Rev 2017 Sep;25(5):423-427.

Reframing the Teenage Wasteland:Adolescent Microbiota-Gut-Brain Axis q Η εφηβεία είναι η πιο σημαντική

περίοδος ανάπτυξης

q Ο έφηβος εκτίθεται σε πολύ stress και περιβαλλοντικά ερεθίσματα, που γίνονται σε έδαφος βιολογικών αλλαγών και ανάπτυξης του εγκεφάλου

q Δεν είναι περίεργο γιατί οι ψυχολογικές διαταραχές πρωοεμφανίζονται στην εφηβεία

q Ίσως οι ψυχιατρικές διαταραχές οφείλονται σε δυσβίωση

q Η διατροφή του έχει επίπτωση στη “συμβίωση”

Stress, υποσιτισμός, λίγος ύπνος, αλκοόλ, επιδρούν στο: μικροβίωμα και την ανάπτυξη εγκεφάλου βλαβερή επίδραση στην ψυχική υγεία

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΕΝΤΕΡΙΚΗ ΧΛΩΡΙΔΑ

q Η εντερική χλωρίδα επηρεάζεται άμεσα από τη διατροφή και μεταβάλλεται αναλόγως

q Διαφέρει αν προέρχεται από το :§ ζωικό βασίλειο που αναπτύσσονται μικρόβια που

ευνοούν τη φλεγμονή του εντέρου § φυτικό βασίλειο που προφυλάσσουν από φλεγμονή

Nature.2011 ; 474(7351): 327–336.Curr Opin Gastroenterol. 2013;29(6):603-607

ΑΜΦΙΔΡΟΜΗ ΣΧΕΣΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΕΝΤΕΡΙΚΗΣ ΧΛΩΡΙΔΑΣ

• Η κακής ποιότητας ή «η δυτικού τύπου δίαιτα» και ιδιαιτέρως η χαμηλή σε φυτικές ίνες μειώνει την ποικιλία των μικροβίων και δεν βοηθά την ανάπτυξη “αντιπαθογόνων” βακτηριδίων

• Η εντερική χλωρίδα μπορεί ακόμη και να επηρεάζει τις

διαιτητικές συνήθειες προκαλώντας πόθο για τροφές που ευνοούν την ανάπτυξη των μικροβίων, όχι υποχρεωτικά ωφελίμων για τον ξενιστή, και περιορίζουν την μικροβιακή ποικιλία μέσω των διαιτητικών επιλογών

• Η μεσογειακή δίαιτα έχει ευνοϊκή επίδραση στη μικροβιακή χλωρίδα του ξενιστή και συνεπώς στην υγεία και ευεξία του

Βrain‐ gut‐ microbiome axis: Κοινωνική και πολιτιστική προέκταση!

q Επηρεάζει την κοινωνική συμπεριφορά του ατόμου

q Μπορεί να έχει ευρύτερη κοινωνική και πολιτισμική προέκταση

q Η παγκοσμιοποίηση μπορεί να έχει επίπτωση στην ομογενοποίηση της δίαιτας

q Δυτικού τύπου δίαιτα (υδατάνθρακες και επεξεργασμένες τροφές)

επηρεάζουν το μικροβίωμα

q Διαφορετικό μικροβίωμα ( more diverse) σε πληθυσμούς που διαφέρουν από του δυτικού κόσμου διατροφή

q Η διεθνής υπεροχή της δυτικού τύπου δίαιτας μπορεί να έχει επιπτώσεις :q ψυχική υγεία μέσω του άξοναq λειτουργικές γαστρεντερικές διαταραχές

. WHO(2002), Pingali, 2007, Francisconi et al., 2016).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ qΟ ανθρώπινος εγκέφαλος είναι η πιο πολύπλοκη κατασκευή

του σύμπαντοςq Το εντερικό οικοσύστημα είναι στενός αντίπαλος αλλά και

σύμμαχός του q Η κατανόηση πώς αλληλεπιδρούν εγκέφαλος και έντερο

αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση του 21ου αιώνα q Η νέα αυτή ανακάλυψη έχει σημαντική επίπτωση σε

ποικίλες ψυχικές, σωματικές και λειτουργικές διαταραχέςq Ίσως ανοίξει νέους δρόμους στην αντιμετώπιση των

διαταραχών αυτών με στόχο:q το μικροβίωμα qκαταστολή των νευροδιαβιβαστών που εκκρίνονται από έντερο

και εγκέφαλο λόγω του stress.

Ευχαριστώ

Αλληλεπιδράσεις εγκεφάλου –εντέρου στο ευερέθιστο έντερο

q Το ευερέθιστο έντερο χαρακτηρίζεται από :§ Κοιλιακό άλγος και αλλαγή των συνηθειών του εντέρου (διάρροια,

δυσκοιλιότητα)§ Ψυχολογική δυσλειτουργία (άγχος, κατάθλιψη)

q Εντερική υπερευαισθησία η αιτία του πόνου

q Η αλληλεπίδραση του άξονα περιλαμβάνει § Την κεντρομόλο ανιούσα οδό και τη φυγόκεντρο κατιούσα§ Διαταραχή στον εγκέφαλο των somatosensory cortex, insula,

amygdala, anterior cingulate cortex και hippocampus

Curr Gastroenterol Rep. 2014 April ; 16(4): 379.

CHANGING OUR MINDS, CHANGING OUR GUTS

“We should mind our microbes and they will mind us”

Fergus Shanahan, The Unloved Gut (2016, Hekoten International,

ΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΕΝΤΕΡΙΚΟ ΜΙΚΡΟΒΙΩΜΑ

qΤο μικροβίωμα έχει επίπτωση στην ψυχολογική εικόνα

q Επηρεάζει τη συμπεριφορά q Ίσως αλλαγές στο μικροβίωμα ( π.χ. από

αντιβιοτικά)q Αλλαγή στη λειτουργία του γαστρεντερικούq Επίπτωση στη σκέψη ή συναίσθημα

(Dinan, Stilling, Stanton, & Cryan, 2015)

Λειτουργικές Γαστρεντερικές Διαταραχές παιδιών στην Ελλάδα

Bouzios 2017

Βrain–gut–microbiome axis: επίδραση στην εγκεφαλική

λειτουργία και την ανθρώπινη ψυχολογία.qΜπορεί να επηρεάσει το διαπροσωπικό, κοινωνικό

και πολιτισμικό επίπεδο μέσω του άξονα q Κοινωνική συμπεριφορά qΠαιδιά με αυτισμό διαφορετικό μικροβίωμα από τα

φυσιολογικά qΤο ανοσολογικό μονοπάτι στον brain–gut–microbiome

άξονα μπορεί να μεταφέρει την επίδραση του άξονα στην κοινωνική συμπεριφορά, δεδομένου ότι η παθολογική συμπεριφορά από τις κυτταροκίνες συνοδεύεται από κοινωνική απόσυρση