Diyalog 2013: 7-19

Grimm Masal Balk ve Karsnda Ilsebil Adl Kadn Figrn Tanr Olma Arzusu (Bir Deusmorfizm Kazs)

Ahmet Sar, Erzurum

z

Bu makalede, Grimm Masallarnda Balk ve Kars adl masalda, Ilsebil adl figrn Tanr olma arzusunu aratrmaya altk. nsann tarih boyunca Tanr tasavvuru ve Tanr dncesi, onu gndelik hayatnda alglama ve yaatma tarz birok nedenlerden tr bazen insann kendini onun yerine koymasn gerekli klmtr. Ayn zamanda da insann Tanr olma arzusunun nedenleri, tarihsel rnekleri, dinsel ardl alanlaryla izah edilmeye allmtr.

Anahtar Szckler: Grimm Masallar, Tanr, Balk ve Kars, Tasavvuf, Hinduizm, New-Age.

Abstract

The desire of Ilsebil, a Woman Figure in Grimms Tale Fisherman and His Wife, to be a God.

In this article, we tried to examine the desire of Ilsebil, a figure in "Fisherman and His Wife from the Grimm Tale, to be God. The perception of God throughout the history of man and in his daily chores

necessitates, due to his styles of perception and sustentation, sometimes to put the self into the shoes of

God for many reasons. Furthermore, this article attempts to describe the underlying reasons of man's

desire to be God with their religious background.

Keywords: Grimm Tales, God, Fisherman and His Wife, Mysticism, Hinduism, New-Age.

nsan olduum iin ac ekiyorum ve Tanr olmak istiyorum

Bakunin

Yaratlm bir canl olarak insann kendi yaratcsna kar hayranl hogrlebilir bir

hayranlktr. Bir yavrunun annesine hayranlna benzer bir durumdur bu durum. Canl

ve ana olan her yaratlmn iinde doum srecini tad bilinir. Bir vakit sonra

dourduu yavrusuna kar efkati ve sevgisi de canllara ait bir zellik olarak karmza

kar. Anne karnnda doma srecini tamamlayp dnyaya gelen ocuk, anne karnnda

bir yaratl evresinden geer. Spermden, nutfeden, ceninden, embriyoya sonra da drt

drtlk bir yavruya evrilme sreci, douun bir oluum sreci olarak gzden

kamamaktadr. Kadnlarn ve douran tm canllarn rahimlerinde sakladklar bu

muazzam yaratm sreci, doduktan sonra kendisini rahminde tayan ve douran

anneyi bilme ve bulma sreciyle de tamamlanr. Yavru ceylan, yavru kaplan, yavru

zrafa anne st ier ve geliim srecini tamamlar. Anneyi, kendini rahminde oluturan

tanma ve bilme gdsdr bu. O efkat ve scaklk anneden ocua, ocuktan anneye

8

geer. nsan bir anneden domu olmann ergenliine vardnda artk sonsuz semaya

ve gkyzne, kinata bakarak kendisini yaratan, belki de kozmosu yaratan bir Tanrnn

olduu arayna girer. Tanry bilme ve tanma, onda kaybolma sreci daha sonra

insann karlaaca ihtimallerden saylr.

nsann, kendini yaratan bir Tanrya ball haricinde tasavvufta Enel Hak

(Ben Hakkm) 1 kavramyla fenafillh mertebesiyle nmze konulan Tanrda yitip

gitme, Tanrda kaybolma, onda erime duygusu ve bu duyguya benzeyen ama kiinin

benliinin bymesi ve egosunun kabarmasyla Tanr olma arzusu tad da bilinen bir

gerektir.

Tarihte, uygarlklar boyunca birok insan kendini Tanryla denk tutmu, kendisini

Tanr olarak grm, Ala Tanr, Ala Rab olmakla insanlarn gzn

korkutmutur.2Bu makalede insanlarn kendilerini Tanr olarak grme arzularn ele

alacaz ve Tanr Olma Arzusunun insanda hangi duygularla, hangi artlarla ortaya

ktn aratracaz. Bu duygunun temelinin psikolojik, sosyolojik, tbbi, kltrel,

dinsel nedenlerle mi ortaya ktn etd edip Grimm Masallarnda Balk ve

Kars3 adl masalda da bu duyguyu ve arzuyu amlamaya alacaz.

nsann yeryznde Tanry temsil ettiine dair rnekleri Latin, Romal, in ve

Japon kaynaklarndan grme olanamz mevcut. Dnyada kurulu bir dzen ina etmek

isterseniz, gcnz de bytmeniz gerekir. ster inann ister inanmayn, inanma

gdsnn insann iinde doutan belki de ontolojik adan var olduu da gzden

kamamaktadr. Peygamberlerin kendilerini Tanrnn vekili, kulu ve hizmetisi olarak

grdkleri gerei yannda politik ve siyasi tarihlerde hele de sava tarihlerinde Romal

hkmdarlarn daha sonra in ve Japon hkmdarlarn da kendilerini Tanrnn

yeyzndeki kral ve imparatoru (kayzeri) olarak grdkleri bilinir. Gottkaiser (Tanr

kral), ya da Gottknigtum (Tanr Krall) olarak da anlan bu kral/llklar sakral bir

hkmranl fikirlerini de yaymaya almaktadrlar. Gelimi kltrlerden ok ok

uzak kltrlerdeki insanlarda, doaya smsk bal klanlarda, hayat felsefelerini

doann yceltilmesine, byye, toteme balam byk ailelerde, boylarda, klan ve

kabilelerde; Helen dnemde, uzak douda ve Eski Latin ve Eski Roma dnemlerinde

grlen bir durumdur bu. Dalai Lamann bugn Tibet Budizminde hala kendini Tanr-

kral olarak grmesi buna balanabilir. Tibetlilerin inancna gre, Dalay Lama,

Mahayana Tanrsnn dnya zerindeki grndr. Tanrnn ruhu, Dalay Lamada

yaamaktadr. lmszdr, nk ldnde ruhu baka Dalay Lamalara geeceine

1 mam- Gazzali, El Mnkiz Mined-Dalal, Hakikat Kitapevi, stanbul 2007, s. 217. 2 Naziat Suresi 24. ayetinde Firavun halkna: Ben, Sizin en Yce Rabbinizim dedi denir. Bkz. Kuran-

Kerim ve Aklamal Meali. (Haz. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Prof. Dr. Ali zek, Prof. Dr. brahim Kafi Dnmez, Prof. Dr. Mustafa arc, Prof. Dr. Sadrettin Gm, Do. Dr. Ali Turgut), Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, stanbul 2001, s. 583.

3 Grimm Kardeler, Grimm Masallar I, (ev: Kamuran ipal) YKY, stanbul 2003, s. 130-140.

9

inanlr. 4 Dalay Lama lnce, iindeki Kutsal (lahi) Ruhun, en az 49 gnlk geen bir

zamandan sonra yeniden bir ocuun vcuduna girdiine inanlr. Bugne dek 14 kez de

bunun byle olduu inanc vardr.

Teknolojinin gelimesiyle birlikte insanolunun gc de artmtr. Bin sene

ncenin teknolojisiyle nerdeyse her gn yeni bir icadn ve buluun gerekletii

milenyum dnemi teknolojisini yan yana koymak elbette hatal olur. Sadece gndelik

hayatlarmzda tamaclktan, ev dzenlemesine kadar; i mimariye ait teknolojiden,

eriim, biliim alanlarndaki gelimelerle tp sahalarndaki gelimeler de eskisine

nazaran kat kat artmtr. Bugn artk hcrelerin, DNAlarn klonland, GDOlu

rnlerin klonland ve bu meyvelerin sebzelerin hcreleriyle oynanarak yeni yeni

meyveler sebzelerin tretildii dnlecek olursa, geldiimiz noktada insann znde

yer edinmi Tanr gibi yaratma arzusunu bu rneklerde grme olanamz olur. Belki

de Dolly adl memeli ilk koyunun klonlanmasyla balayan ve klonlama ilemi

zamannda da birok dini gruplarn kar ktk hayvann (canlnn) genetiiyle

oynamama yasa bir eyi ngrmekteydi. Bu tarz genetik, hcre, DNA klonlama ve

yapay hcreler elde etme giriimleri ksa sre sonra ayet bu alanda baarl da olunursa

insanlara aktarlacakt. Embriyo ve kk hcre bilimindeki gelimeler insann kendini

yaratc, yeni can oluturucu gce yakn grd bilgisini de sunacaktr bizlere. Bunun

mmkn olup olmadndan ok, etik olup olmad bugn hala tartlmaktadr. Bir ey

dikkate deerdir ki o da, insann iinde bir eyler yaratma istei, Tanr gibi bir eyler

oluturma istei, belki de varolanlardan yeni bir eyler oluturma istei bu

gelimelerden de grlmektedir.5

Bu sadece modern, postmodern dnemlerde byle deildir. Kadim Yunan

mitolojisinde insandan Tanr olduu, Tanrlarn antropomorfize edildii ve farkl farkl

glerle donatld gz nne alnacak olursa, Zeustan Afrodite kadar insan suretinde

Tanrlarn varln bir yana brakp, Tanr gibi insan yaratma arzusunu gsteren

insanlara bakmakta fayda olaca kanaatindeyiz. Prometheusun ve Pygmalionun

burada dierlerine nazaran sanki farkl bir ilevi olduu grlr. Zaten figrler Antik

Yunanda, varl Tanr olan (tam Tanr), yar Tanr olan ve Tanr olmayan,

lml bir insan olan olmak zere tasnif edilecek olursa Prometenin genelde

Tanrlardan atei alp insanlara hediye etmesi ve bu yzden de mr boyu hergn

bedenindeki cierlerini bir akbabann ya da kartaln yeme cezasyla cezalandrlmas

hususundan ok onun bir Tanr gibi insan yaratma edimine dikkat ekmekte fayda

4 Klaus Sagaster, Karnina Kollmar-Paulenz,Christian Peter, Tractata Tibetica et Mongolica: Festschrift

fr Klaus Sagaster zum 65. Geburtstag., Monographienreihe zur Geschichte, Kultur und Sprache der Vlker Ost- und Zentralasiens, Otto Harrassowitz Verlag, 2002, s. 209.

5 nsann tpta ve biyolojide Tanryla yaratclkta savamna dair en iyi kitaplardan biri Jens Kerstenin Das Klonen von Menschen: eine verfassungs-, europa- und vlkerrechtliche Kritik adl almasdr. Bu kitapta klonlamayla, biyolojik klonlamayla, hayvan ve insan klonlanmasyla ilgili ok gzel yazlar yer alr. Bu kitapta yaratclk, insann yaratma edimini incelemesi bakmndan da dikkate ayan grler yer alr: Bunun iin bkz. Jens Kersten, Das Klonen von Menschen: eine verfassungs-, europa- und vlkerrechtliche Kritik, Mohr Siebeck Verlag, Tbingen, 2004, 624 s.

10

olaca kanaatindeyiz. 6 Zeusun Prometheusu Olympos'daki lmszlerin arasna

almas; Prometheusun Zeus ve arkadalarna kar kin beslemesini salamtr.

Dedelerinin cn almak iin, kendi gzyayla yourduu balktan ilk insan yaratm

ve sonra onun acizliine acyarak, Hephahistos (Ate Tanrs) alevler saan ocandan

bir kvlcm alm ve insanlara hediye etmitir. Pygmalionun hikyesinde de bir Tanr

gibi insan yaratmann izleini grebiliriz. Antik Yunan'da iini seven bir heykeltra,

bir gn bir kadnn heykelini yapar ve yapt heykele k olup ona "Galatea" (uyuyan

ak) ismini verir. Giysiler ve mcevherlerle donatr onu. Bu srada evindeki heykele

benzeyen bir ei olsun diye sk sk Afrodit'in tapnana gidip tanraya dua etmektedir.

Afrodit sonunda heykeltran dualarn kabul eder ve heykel biraz da kendine

benzediinden dolay heykeli canlandrmaya karar verir. 7 Bundan sonraki ksm iki

ekilde anlatlr:

1- Pygmalion eve dndnde heykeli canlanm bulur ve ayaklarna kapanr,

Galatea'da ona bakarak glmser. 2- Pygmalion, heykeli perken heykel birden canlanr

ve onun pcne karlk verir. Sonra evlenirler, Afrodit'e kranlarn sunmay

unutmazlar ve Afrodit de karlk olarak onlara mutluluk, sevgi ve scak bir yuva

balar. Konu zaten daha sonralar Hollywoodda Mary Shelleyin roman ve Kenneth

Branaghn ynetmenliini yapt Frankensteinyla; Ridley Scottun Blade Runner

(Bak Srt) filmleriyle yeniden ilenmitir.8 Daha sonra da Tom Shadyacn ynettii

barollerinde Jim Carrey ve Morgan Freemannn oynadklar Bruce Almighty (Aman

Tanrm) filmiyle konu yeniden gn yzne kar. Filmde durmadan Tanrya yakaran ve

hayatndan honut olmayan Bruce Nolann yakarlarn duyan Tanrnn (Tanr rolnde

siyah Morgan Freeman oynamaktadr) bir haftalna grevi kuluna vemesi konulu

filmdir bu film. Bruce bir tv muhabiridir, bu muhabir her eyden ikyet etmekte ve

tanrya her saniye yakarmaktadr. Tanr bir gn bu haykrlara cevap verir ve Bruceun

karsna insan olarak kar. Ksa bir sreliine kendi gcn Brucea verir ve Bruce

artk bir Tanr olmutur. Film, insann Tanr oluluuna ve insann Tanr olma

arzusununa dair bir komedidir, fakat dinler tarihine ve insann Tanr olma arzusuna dair

ince eletiriler de ierir.

Elbette dinlerin de, kendilerine bal olan insanlar zerinde, hele de Tanr olma

arzular srecinde katklar olduu gzden kamaz. Dou dinleri Kmil nsan

profilleri izerken, insann tm bedensel hazzndan, isteklerinden ve arzularndan

vazgemeleri halinde onlara yeni bir stat vaat etmektedir. Bu Hinduizmde Karma,

Budizmde Nirvana adn alr. Bizdeki tasavvuf inancnda Hallac Mansurla grlen

Enel Hak dsturu da buna benzer bir olgu olarak nmzde durmaktadr. nsann

6 Richard van Dlmen, Alte Vlklinger Htte; Erfindung des Menschen: Schpfungstrume und

Krperbilder 1500-2000, Bhlau Verlag, Wien, 1998, s. 28. 7 Norbert Bormann, Frankenstein und die Zukunft des knstlichen Menschen, H. Hugendubel Verlag,

Mnchen, 2011, s. 41 8 http://www.hayallerotesi.com/forum3/mitolojik-efsaneler-71/pygmalion-efsanesi-10166/ eriim: 09. 09.

2011

11

btn bedensel hazlarndan, dnyevi skletlerden uzaklatktan sonra bir nevi

melekletiini, ruhani bir varlk haline geldiini, bir anlamda fena kisvesini yrtp beka

kisvesiyle gnahtan, gnah duygusundan, insani duygulardan uzaklat iin bir nevi

kendisini Tanryla harmanladn ve artk Tanrlatn, Tanr olduunu dinler

tarihinde grmek mmkndr.

Semavi ve kutsal metinlerde de bu izlei grme olanamz vardr. demin

Havvayla cennete sonsuz, baki bir yaamlar varken, onlar yasak meyveye doru iten

eytann yine onlar kandrrken Tanrnn Adem ve Havvann kendisi gibi sonsuz

olmalarn istememesinden tr o aac kendilerine yasaklad bilgisi vardr. Araf

suresinin

19. "Ey dem! Sen ve ein cennette kaln. Dilediiniz yerden yiyin. Fakat u aaca yaklamayn. Yoksa zalimlerden olursunuz."

20. Derken eytan, kendilerinden gizlenmi olan avret yerlerini onlara amak

iin kendilerine vesvese verdi ve dedi ki: "Rabbiniz size bu aac ancak, melek olmayasnz, ya da (cennette) ebedi kalacaklardan olmayasnz diye yasaklad."9

ayetlerinde de grld zere eytann, Adem ve Havvay Allah tarafndan

kendilerine yasaklanm aaca itmesi, ayetin bizlere rettii zere bir nevi melek

olmama, cennete ebedi kalmama duygular ile aklanmaktadr. Diyanetin mealinde

dikkat eken Araf suresinin 20.nci ayetinde ebedi kalacaklardan olmayasnz

terkibinin nne evirmenin cennette szcn ekleyerek dem ve Havvann

sonsuzluk arzusunun Tanrya sarkan ynn krma giriimi grlebilir. Buradaki temel

soru dem ve Havvann zaten baki olduklar cennette, zaten ebedi kalacaklar cennette

daha st bir sonsuzluk tahayyl iine nasl girebildikleridir? Zaten baki olduklar bir

lmszlk dncesi ve yaam tarzndan yine cennette edebi kalma ya da cennette

ebedi varolma dncesi iine neden girmi olmalar? Bu bizatihi Tanr olma arzusu,

snrsz gce sahip olma arzusu, zaten ebede sahip olduklar ve beka ile mjdelendikleri

cennete yaratclar gibi olma arzusu olarak da grlebilir bir durum mudur?

Elmall Muhammed Hamdi Yazrn Kuran Mealinde ise eytann ayartt ve

yoldan kard dem ve Havvann lmsz olacaklar dncesiyle yasak meyvadan

yedikleri grlr. lmszlk dncesi ile biraz daha Tanr olma arzusunu yan yana

ilitirmek mmkndr. lmsz olmak isteyen dem ve Havva aslnda zaten cennette

baki, lmsz bir yaama sahiptirler, dolaysyla arzu ettikleri lmszlk dncesi

Tanrsal bir lmszlk dncesi olmu olmaldr.

19. Ve ey Adem, zevcenle birlikte cennete yerlein, dilediiniz yerden yiyin u aaca yaklap da zalimlerden olmayn!" dedi.

9 (http://kuran.gen.tr/?x=s_main&y=s_middle&kid=1&sid=7) (eriim: 23. 08. 2011).

12

20. Derken eytan, kendilerine rtlm olan ayp yerlerini amak iin ikisine de vesvese verdi ve: "Rabbiniz size bu aac yalnzca birer melek olmamanz yahut lmszle kavumamanz iin yasak etti." dedi.10

Yaar Nuri ztrkn mealinde ise bu sahne lmszler arasna katlmamak olarak sunulur okurlara:

Rabbinizin sizi u aatan uzak tutmas, iki melek olmayasnz yahut lmszler arasna katlmayasnz diyedir.(Araf: 20)11

Suat Yldrmn mealinde ayn yer lmsz hayata kavuan olmama olarak

yorumlanr:

Rabbinizin size bu aacn meyvesini yasaklamasnn tek sebebi, sizin meleklerden veya lmsz hayata kavuanlardan olmanz nlemektir" diyerek, kendisinin onlarn iyiliini istediine dair yemin stne yemin etti. (Araf: 20)12

Bu drt mealde de grld zere dikkat eken bir husus dem ve Havvann

cennette, beka leminde dahi olsalar, yani lmsz dahi olmu olsalar da nlerine yasak

bir aa, bir buday, bir elma ya da buna benzer ne konulursa konsun, zaten sonsuz

hayata sahip olduklar yerde yine daha fazlasn arzu etme isteklerine isel olarak sahip

olmalardr. Bu arzuya biz ister sahip olunan eyden (cenneten) daha fazla ey isteme

arzusu diyelim, isterse de yaratlm olan bir canlnn idi, egosu, arzusu ve istekleri

hi bitmez diye yorumlayalm, bir ey gerek ki, iinde her eyin kusursuz verilecei

bir cennet dahi insann arzu ve dileklerine, isteklerine eksik gelmektedir. nsan gz,

hep yasak olan bir eyleri aramaktadr. Bu doada varolan canlarn ergenlie

eritiklerinde veya kendilerine artk bakacak yaa geldiklerinde anne babalarndan nasl

ayrlyorlarsa, yaratlm olann kendisini yaratandan kopma arzusu olarak da

grlebilir. Bamsz olma, bir gdm altnda olmama arzusudur. Hikimsenin

boyunduru altnda olmama araydr. Bunu ncilin, Kuranda da aynen geen

yerlerinden grmek mmkndr. Mosenin 16. ayetinde Tanr deme aac yasaklar,

ayet yerse ve yasa ihlal ederse leceini de bildirir:

Und Gott, der HERR, gebot dem Menschen und sprach: Von jedem Baum des Gartens darfst du essen; aber vom Baum der Erkenntnis des

Guten und Bsen, davon darfst du nicht essen; denn an dem Tag, da du davon it, mut du sterben! {1. Mose 2, 16}13

Ve Rab Allah adama emredip dedi: Bahenin her aacndan istediin gibi ye; fakat iyilik ve ktl bilme aacndan yemeyeceksin; nk ondan yediin gnde mutlak lrsn. {Eski Ahit, Tekvin Bap 2, 16-17}

10 A.g.p. 11 A.g.p. 12 A.g.p. 13 http://lebensentscheidung.de/lebensentscheidung/schritt2.html (eriim: 23. 08. 2011)

13

Ylan ise eytandr, Satandr. Kadna (Havva) yasak meyveden yediklerinde, kesinlikle

lmeyeceklerini, o meyveden yediklerinde gzlerinin alacan ve Tanrlaacaklarn,

iyiyi ve kty ayrmada Tanr gibi olacaklarn syler:

"Da sagte die Schlange zur Frau: (Offenbarung 20, 2: ...die Schlange, das

ist der Teufel, der Satan) Keineswegs werdet ihr sterben! Sondern Gott

wei, da an dem Tag, da ihr davon et, eure Augen aufgetan werden und ihr sein werdet wie Gott, erkennend Gutes und Bses. Und die Frau sah, da der Baum gut zur Speise und da er eine Lust fr die Augen und da der Baum begehrenswert war, Einsicht zu geben; und sie nahm von seiner

Frucht und a, und sie gab auch ihrem Mann bei ihr, und er a." {1. Mose 3, 4-6}14

Ve ylan kadna dedi: Katiyen lmezsiniz; nk Allah bilir ki, ondan yediiniz gn, o vakit gzleriniz alacak, ve iyiyi ve kty bilerek Allah gibi olacaksnz. Ve kadn grd ki, aa yemek iin iyi, ve gzlere ho, ve anlayl klmak iin arzu olunur bir aat, ve onun meyvasndan ald, ve yedi, ve kendisiyle beraber kocasna da verdi, o da yedi. {Eski Ahit, Tekvin, Bap 3, 4-6}

ster Kuranda isterse ncilde olsun, olaylar birbirine yakn bir anlatmla anlatlr.

Sadece Kuranda yasak meyveden yendiinde bir melekleme isteine ve cennetteki

ebedi hayat yitirmeye, lmsz olmay yitirmeye dair bir vurgu varken; ncil yasak

meyveyi yiyince dem ve Havvann gzlerinin alaca ve artk (iyiyi ve kty

ayrma srecinde de) Tanr gibi olacaklarn (wie Gott sein) dillendirir. Semavi

metinlerdeki demin ve Havvann bu agzll, Tanr olma arzusunun kken

rnei olarak nmzde durmaktadr. Sadece isteklerine ve arzularna kandklarndan,

benliklerinin isteklerini frenleyemediklerinden deil, cenneten kovulduktan sonra bile o

ilk gnah (Ur-Snde) ile birlikte bir ilk korku (Ur-Angst) gelitirmilerdir. Bu ilk korku,

ocuun anneden korkmas, o kken kaynaktan kopmas ile kout bir korkudur. Lanetli

bir beden olarak alldk topraklardan uzaklama ve yeni bir yere uyum salama

korkusudur. Tanrdan kopula birlikte insann iinde gelien korku ona bir daha

varamama, ulaamama, eriememe korkusunu da iinde barndrr. Bu hayatta ayakta

durabilme, kendi kendine yetebilme, Tanrnn kayrasndan uzak kendisini eksik

hissetme duygusu olarak da tezahr eder. Bu kken-eksiklik, kendini gl ve emin

hissedememe, gelecek korkusu, lm korkusu, insanlardan korku, gvensizlik, i nefret

ekline de dnebilir. Bu duygulardan kurtulmann yolu ayet bir i onarm ve i

terapiyse, kiinin Tanryla bir olmas ve bark olmas, yapt gnahn ayrmna

varmas ve o duyguyu onarma arzusuysa, ancak yapt btn hatalarn bir telafisi ile

olabilir. Kendi kendine yetmeye altka, i onarmn ekillendirdike yine eksiksiz

ve kusursuz, benliine gvenen ve egosu yksek bir kiilik haline gelir. Kurtuluu belki

de eksikliini giderip Tanrnn da vasflar olduundan onun gibi belki mkemmel bir

insan haline gelebilmesidir. Kmil insan, ekmel insan, insan kmil bu noktada devreye

girer ve bu da bir nevi melek oluluu, Tanr (gibi) oluluu beraberinde getirir. nsan

mikrokozmos, kozmos makroinsansa, Tanrnn cemali ve celali vasflar tasavvufta da

14 A.g.p.

14

olduu gibi insanda aynen belirir, yaratlann yaratandan vasflar iermesi doal bir

durum haline gelir.

nsann yaad dnyada dinle temas kanlmaz grnmektedir. yle ya da

byle kiiolu yaamnda dinle yzleecek ve dnya dinlerinden birini seecektir ya da

semek zorunda kalacaktr. Bunu iradi yapmasa da bir dinin mdavimi olmak

zorundadr. Yeni dnemlerde nfus czdanlarnda din hanesinde eskisi gibi hangi dine

mensup olduunuz mecburi olarak yazlmamaktadr. Bir kii dilerse, dinle arasna bir

mesafe koymay arzularsa, o haneyi bo brakabilmektedir. O haneye inanmadn da

ekletebilmektedir. Ama baa dnecek olursak, insann bir dinle yaant idame ettirdii

bilinir. nsann bir dine balants, primitif dahi olsa bir klana, bir airet dinine ve

inancna bal olma zorunluluu evrensel insan gereksinimi midir? Tanry bir ekilde

arama arzusunun bir neticesi midir bu iteki dinsel mikroipler? nsann bir eylere

muhakkak inanma istei, inanmadan yaayamamasn m gerekli klar? Kendini inansz

olarak betimlemesi halinde bile bu durumun muhakkak bir inanma durumu olmas ile

aklanabilir bir durum mudur bu durum? Din yardmyla, biraz da tasavvuf ve new age

inanlaryla insann kendi olabilecei, kendini yok edebilecei, benliini eritebilecei

ve insan oluluktan kp melekt olma, nur olma, baki olma, sonsuz olma belki de

kendisini yaratan Tanr gibi olma arzusu olarak da yorumlanabilir bir durum mudur bu

durum? Gaybn kapsn ap da kendini sonsuz nura ve lmszle eklemleyebilecei

bir duygu durum mudur bu durum? Kendini tam kldnda ise bir zlme yaayaca,

evresinden, insanlardan, dnyevi korkulardan, hrstan, ehvetten, arzudan korkmayac

bir kendini gerekletirme durumu mudur bu durum?

imdi insanlarn tanr olma arzularnn dnyada oka mensubu olan nemli

birka dinde yansmalarn grmekte fayda olaca kanaatindeyiz. lk ele alacamz din

Hinduizmdir. Hinduizmde Hint mitolojisinin inanca mdahelesi oka grlr.

Hinduizmin geleneinde, geleneinden kast mitolojisinde Kadim Yunan - Greklerde

olduu gibi - politeist mitoloji gnyzne kar. oktanrl bir mitolojik ardl alann

kltr o ekilde ekillendirmesiyle zamanla gndelik hayatn iine ve bu hayatta dinsel

inanlara da bunun etkileri ilemitir. Her dinde olduu gibi iyi bir nefis terbiyesi Hindu

iin, hele de Karmaya varma yolunda nemli bir ileve sahiptir. Hatta nefsini iyi

terbiye ettiinde Tanrnn zerine bile kma durumu sz konusudur. ki nemli

Tanrsal gce inanlr: Brahman ve Atman. Brahman daha ziyade metafiziki, doast,

ayst leme ait olan erki temsil ederken; Atman daha ziyade isel gleri, tinsel gleri

temsil eder. Kozmosun Brahman olmas ve Brahmann kozmosu kaplamas ve Atman

olarak da insann bedeninde yer almas, ikisinin aslnda birbiriyle ikin olduunu da

kantlamaktadr. 15 Brahmann ve Atmann birletii, ayniletii, hemhal olduklar

yerde ise Hinduizmde en saygn durum elde edilmi olur. Bu bilgiye ve imana deer

15 Thomas Eissing, Der Hinduismus - Darstellung einer fremden Weltreligion, Grin Verlag, Mnchen,

2007, s. 3.

15

verilir. Brahman zaten Atmann iindeyse, Tanr iimizde terkibi de bir nevi hakl

olmu olur. Tanrnn iimizde olmas ile de biz Tanryzdr.

Dier nemli bir din ise Budizmdir ve Hinduizmden tremitir. O da ruhu

arndrma, benlii skletlerinden teleme felsefesine dayanr. Budizmin birok eidi

vardr. Bat tarz Budizmin Tanry ve insann bir ruhu olduu reddini kabul yannda,

farkl Budist retiler insann ruhunu kabul etmektedirler. Dualar, Budizmin tipik

ritelleri, ruhu arndrmann belirli ekilleri ile gsterilir. Bu nedenle ou Budistin

dininde geleneksel bir karma ekli tremitir. Japonya Zen-Budizmle Budizmi kendi

ritelleri, dini, inan evreniyle ekillendirir ve yeni bir din ekli, ibadet ekli gelitirir.

intoizmin kkl geleneiyle harmanlanan Budizm, bugn Japon dininin kark bir

dinsel inancn oluturmutur. Hinduzmin Karmas, Budizmde Nirvana ile izah

edilir. Nirvanaya varma yolu nefis terbiyesinden geer. Bu durum topyekn bir erime

hali, yok olma halidir. Btn dnyevi duygulardan, nefisten, egodan, insann bedenini

ve ruhunu dnyaya balayan ne varsa hepsinin sklet olarak atlmas ve defedilmesi ile

dorudan balantldr. Bu dinde reenkarnasyon inanc da vardr ve ldkten sonra

tekrar dirilmeye inanlr. te bu saydmz iyi ameller, iyi davranlar ldkten sonraki

her doumla birlikte insann yararna bir derece olarak geri dner. Bu iyi amellerle

tinsel ykseli ve yeniden doma eylemleri devam ederse sonunda Nirvanaya

ulalaca inanc hkimdir. Brahmann Atmann iinde olmas Atmana nasl

Brahmanlk vasf ve zellii vermi olursa, bu durum panteist dncenin de yolunu

am olur. ayet Tanr her eyse ve her ey olarak Tanr insann bedenindeyse, insan

bedeni bir nevi Tanry iinde bulundurma, Tanrdan bir cz tama hakkn da savunur.

Herey Tanrdr ve Tanr da her eyi ihtiva etmi olur.16 Doadaki en kk canllar bile

bu panteist gre bakacak olursak, Tanrnn bir czdr. nsan da bunlardan biridir.

Tanrnn vasflarna, isimlerine sahiptir. Bu canllar, yani toprak, ta, da, bulut, deniz

bir Tanr tezahrdr. Birok filozof bata Jakop Bhme, Hegel, Spinoza, Usta Eckhart,

Platon bu grn mdavimidirler.

Shirley Mc Lainen de iinde olduu ve katklarnn hakknn verilmesi gerektii

new-age hareketi de, bir dinsel gelenek olarak son yarm yzyl iinde oka insan

etkilemitir. Albrecht Schmidtin tespitleri gibi geleneksel dinlerle burlarn farkll

inancyla ayrldn zanneden ve yeni dinsel inancn artk Hristiyanla deil de baka

bir eye, yeni bir eye, yeni bir aa doru almas gerektiine inanr new-age hareketi.

nsann stat olarak hakk kul olmak deil, bir anlamda yeni-ada bilgilenmi, kendini

ar gelitirmi ve Tanrya denk bir zne oluluktur. 17 Ezoterik bilgi bu inancn

yaylmasnda byk neme sahiptir. nsann Tanr gibi olmas, tanrlamas yle kolay

gerekleecek bir ritel de deildir. Bedeni ypratc ekilde meditasyon, inan, gayret

ve sabr reenkarnasyonda ruhun mkemmeletirilmesi abasnda nemli etmenlerdir.

16 Michael von Brck, Whalen Lai: Buddhismus und Christentum, Geschichte, Konfrontation, Dialog, C.

H. Beck, Mnchen 2000, s. 184. 17 Horst Nagel, Mantras fr die neue Zeit, 333 spirituelle Lieder, Bod Verlag, Nordstedt 2010, s. 27.

16

Ruh mkemmel hale gelirse, Tanr olmay hak eder. Seilmi insan olmann yolu da

budur ve yle kolay elde edilebilemeyen bir statdr.18

Bu kadar teorik bilginin konuyu amada yeterli olduunu dnyoruz ve imdi

artk Grimm Masallarndan Balk ve Kars adl masalda Ilsebil figrnn Tanr

olma arzusuna gemekte fayda olaca kanaatindeyiz. Masallarn da btn yazl

edebiyatlar gibi insan elinden kt dnlecek olursa, bu trde de insana ait

unsurlarn, arzularn, heveslerin konu olarak ele alndn grmek mmkndr. Tanr

olma arzusu, bir insan istei olarak masal anlatclarnn bilinaltndan masallara sinmi

ve Balk ve Kars gibi bir masalda da yerini almtr. Masallarn derlendii yal

insanlarn (nal neneleri, nal dedeleri) yrrlkte olan bir anlat geleneini,

kendilerinin de bizatihi tank olduklar ve duyduklar bir anlat geleneini aktardklar

sylenebilir. Demek ki toplumun bilinalt da, yasalar da, yazl ve szl edebiyat da

insanlarn bilincinden olutuu iin, bunlarn varlnn insan bilincine ihtiyac

olduundan dolay bu rnlerde grlen izleklerin insann bilin/alt rn olduunu

sylemekte bir saknca yoktur. Balk ve Kars adl masala da yansyan yal, isterik

kadnn Tanr olma arzusunu buna balayabiliriz. Konu hakknda fazla yorum

yapmadan Balk ve Kars adl Grimm masalnn ierii hakknda bilgi verelim.

Balk ve Kars adl masal, bizlere fakir bir balk ve karsnn masaln

anlatr. Bir gecekonduyu andrr evde fakir bir yaant iinde olan iftin geim kayna

balknn tutabildii balklardr. Balknn bir gn bir dierine denk deildir. Bir gn

balk tutar, bir gn tutamaz. Eve balk getiremediinde ise einden azar iitir. Yine yle

sradan bir gnde bir balk yakalar. Balk, sihirli bir balk olduunu, kendisini serbest

brakmasn ister. Balk da Konuan bir balk olduuna gre zaten serbest braklmay

hak ettiini dillendirir bala. Onu serbest brakr. Akam eve gittiinde durumu

karsna anlatr, kars da onu azarlar ve sihirli bir balk olduuna gre balktan en

azndan bir ev, bir kulbe isteyebileceini syler ve yine o bal bulup ondan bir ev

dilemesini emreder. Balk karsnn zoruyla tekrar gle gider ve ilkin gkyznn

sonra da gln suyunun renk deitirdiini grr. Gk kararmaya gl de artk eski

duruluunu, temizliini kaybetmeye ve yeillenmeye, sararmaya balamtr. Balktan

rendii sihirli Balk, balk, canm balk/Konualm su yzne k/Karm Ilsebilin

bir dilei var/Benimkisini sorarsan salk szc19 syledikten sonra balk kagelir

ve einin ne istediini sorar. Balk da karsnn bir gecekonduda deil de bir evde

oturmak istediini syler. Balk dileini annda gerekletirir. Adam eve vardnda

evin deitiini, varsllatklarn grr. Ev her haliyle deimitir ve zengin bir ev

grnm almtr. Odalar, evin ii, dekor, ahr, her ey eskisinden kat kat daha

gzellemitir. Adam Artk bununla yetinelim ve iyi yaamaya bakalm! der. Ei ise

Bir dnelim! der. Birka gn sonra kadn evin artk kendisine dar geldiini, her

eyin burada kk olduunu dillendirerek kocasn byl balktan bir ato istemeye

18 Albrecht Schmidt, Wenn der Mensch spielt, Janz Team Verwaltung, Kandern 2002, s. 4. 19 Grimm Kardeler, Grimm Masallar I, (ev: Kamuran ipal) YKY, stanbul 2003, s. 131.

17

ynlendirir. Kocas isteksiz bile olsa gle gider ve suyunun koyu mavi, mor ve kat

olduunu, eskisi gibi ak olmadn grr. Sihirli sz syledikten sonra balk, einin

imdi ne istediini sorar. Balk da karsnn bir ato, bir saray istediini dillendirir.

Balk bunu gerekletirir. Kocas eve vardnda evin gerek bir ato olduunu grr.

Yksek trabzanlar, altndan malzemeleri, geni holleri, hizmetliler, yemeklerin en iyisi,

sarayn arkasnda faytonlar, en kaliteli atlar, en gzel ba bahe, iinde ceylanlar,

tavanlar vardr bu atoda. Kadn ertesi gn honutsuzluundan bir kralie olmak ister.

Sonsuz topraklarn sahibi ve bu topraklara hkmeden her eye sahip olmay arzular.

Kocasn baln yanna zorla gnderir ve kralie olmak istediini dillendirir. Balk

gle yaklatnda suyun siyah gri bir renginin olduunu ve iyice katlatn grr.

Sihirli szden sonra balk gelir, bala durumu anlatr. Balk karsnn kralie olduunu

dillendirir. Sonra kralielikten de skldndan imparator olmak istediini dillendirir.

mparator da olduktan sonra kadn papa olmak ister. Saraynn yannda dini mimariler

belirir. Dini riteller evinin yannda yer alr. Krallar ayaklarn per. Akam adam

yorgunluundan rahat uyuyabilirken, isterik kadn daha ne olabilecei dncesiyle bir

trl uyuyamaz. Gnein doduunu ve ayn battn grdnde, gnei douran ve

ay batran biri olmak ister ve Tanr olma arzusuna kaplr. Ertesi gn kocasndan

baln yanna gitmesini ve einin ona Tanr olmak istediini sylemesini dillendirir.

Kocas her ne kadar buna baln gcnn yetmeyeceini dillendirse de isterik kadn

buna aldrmaz. stemese de baln yanna gider. Bu ara frtna kmtr. Balk kt

hava koullarndan ayakta duracak derman bulamamtr. Kayalar savrulur, dalar

titrer, aalar yerlerinden sklr. imekler akar ve frtnalar kopar. Hava kapkara bir

hal almtr. Koca, karsnn Tanr olma arzusunu bala ilettiinde balk bu istei

gerekletirmez ve onu eski baraka, gecekonduyla cezalandrr. Artk masal baa

dnmtr ve agzl kadn gecekonduda mrn geirmek zorunda kalr. sterik

kadnn her dileinde kocas gle ilerlediinde iklimin dilekle deitii, suyun daha da

karard dikkatten kamaz. Karsnn Tanr olma arzusunu bala aktardnda balk

onun bu ar isteini ters evirir ve artk sahip olduklar varsll da kaybederler. En

eski gecekondu yaantsna devam ederler. Tanr olma arzusu her eyden nce Tanrya

bir saygszlk olduundan dolay kadnn arzusu gereklemez, hatta ters bir arzuyla da

cezalandrlr. Normal insanln snrlarnda yer alan dilekler kabul grrken, Tanr

olma arzusuyla arzunun dengesi bozulur ve arzu gereklemez hatta yerini ceza alr.

Her masaldan karlacak bir ders varsa ayet Balk ve Kars adl masaldan

da, insan arzularnda bir snr tanmad, insan arzularnn ve isteklerinin bir sonunun

olmad anlatlmak istenmektedir. Balknn kars isterik bir tip olduundan ve

arzularna gem vuramadndan iinde bulunduu her koulda daha fazlasn arzu eder.

Sahip olduuyla yetinmez, gzn hep daha byk olana diker. Bu yzden de mutlu

olamaz. nk gzn al, yetinme ile snrl deildir. inde bulunulan durum hibir

zaman beenilmedii iin ve hep daha iyi bir stat, daha iyi bir durum, daha iyi bir i,

bir nesne, bir ey arzuland iin de sahip olunan eyin mutluluu deil de sahip

olunabilecek eyin agzll ve umudu onu uykusuz klar. Her eyle yetinen

18

balknn rahat uyuyup isterik karsnn rahat uyuyamamasn buna balamak

gerekmektedir. Balknn karsnn istekleri arttka doann olumsuza doru giden ve

ktleen artlar arasndaki paralellikler dikkat ekicidir. Balangta en kk ve

makul istekte gl ve gkyz hafif bir deiim geirir. stekler arttka ve ite istek

kabardka gkyz ve gl de onunla kabarr. Gkyz ve gln rengi koyular ve gl

suyunun kvam katlar. nsann a gzl ve isterik olmasndan, doann, Tanrnn

dahi honut olmad grnts kar bu durumdan. Zira insann isterik ve agzl

olmasndan -milenyum yl isterikliimiz ve agzllmz dnldnde- en fazla

zarar doa ekmitir. Mobilya endstrisi iin Amazon ormanlarndaki aalarn

kesilmesinden, atklara, plere dek, geri dnm olmayan bir yn gereksiz eya

retiminden, naylondan, plastikten, petten, endstriyel atklardan doann ald

zararlarn haddi hesab yoktur.

Arzunun ve istein makro dzeye kmas ve bir snr tanmamasnn, insann

devasa arzulara ve isteklere sahip olmasnn gndelik hayatta da bir karl vardr.

nsann doa yoluyla, doal eyleri kullanarak Tanrlama istei, Tanr kadar byk

olma arzusu peygamberler tarihinde, arkeolojik ve mimari tarihte, psikanalizde

kendisini aa vurur. Sosyal bir stat olarak insanlar ezmek iin zenginliini ve

iktidarn tebaasna ve uyruu altndaki insanlara gstermek isteyen insanlar semavi

metinlerde insanlara Ben ala rabbinizim dememi midir? Tanrnn hametiyle ve

gcyle savam iinde olan insanlar, Tanryla atmak iin ya da onunla yarmak iin

Babil kulesini, skenderiyye Fenerini ina etmemiler midir? Tanr da zaten

niyetlerinden tr bu mimari yaplar yerle bir etmi ve kendi byklnn dnyevi

hibir arzuyla, nesneyle geitirilemeyeceini ifade etmeye almtr. Psikanalizde

egosantrik dncenin megalomaniye kadar sarkmas ve megalomaninin arlamas,

tamas halinde insann kendini yaratclk aamasnda bir Tanr gibi grmesi

bilinaltnda onun da bir Tanr olma arzusunun da vurumu deil midir?

Her ne olursa olsun Balk ve Kars adl masaldan karlack ders, dnyada her

eyin bir sonunun, snrnn olduudur. Arzu ve istek de buna dhildir. nsan noksan ve

snrl bir yaratk olduundan dolay arzularnda ve isteklerinde de snrn bilmelidir. i

isteriklie ve arla gtrecek olduunda bir lanetin kendisini beklediini her zaman

dnmelidir. Egosu, idi, nefsi ne dersek diyelim ancak dnyevi snrlar iinde

kaldnda insan mutluluu bulabilir. Balk bunun iin iyi bir rnektir. Balk

mtevekkil, gz fazla ykseklerde olmayan, arzularn dizginlemi ve bundan dolay

da huzurlu bir tiptir. stekleri ruhunu kemirmediinden huzurludur. Bal yakaladnda

balk konumaya balayp byl bir prens olduunu dillendirdiinde ve kendisini gle

atarsa dileklerinin gerekleeceini dillendirdiinde sadece bir baln konumas bile

bir mucizedir deyip ondan hibir ey istemeden onu gerisingeri gle atmas balknn

ruhunun ve isteklerinin masalda arzu edilen ideal ruh ve arzu olduunu da gsterir

bizlere. Gndelik hayatta mtevaz, doayla yaam snrlarnz bildiiniz bir ayarda

yaarsanz mutlu olabilirsiniz. Arzu ve istek snrn aarsa bir lanet gelir ve sizi bulur.

19

Balknn karsnn ilkin bir baraka, bir ev sonra bir ato, bir saray sonra bir kralie,

sonra bir imparator, sonra bir papa, sonra da doaya, gnein ve ayn batna ve

douuna hkmetmek isteyen, dnyaya bsbtn hkim olmak isteyen bir canavara

dnmesinin temel nedeni yukarda da akladmz gibi agzll ve isterik tavrdr.

Bu agzll ve isterik tavr da Balk ve Kars adl masalda, masaln sonunda,

kadnn arya gittii iin cezalandrlmas ile son bulur. Kadn balangtaki fakirlii

ve sefaletiyle bir nevi cezalandrlm olur. Zenginliinin elinden gitmesi, zenginlik

arttka arzunun ve arzuyla doru orantl olan isteklerin bymesi doru orantl

olduundan en bataki fakir duruma derek hi Tanr olmay istememi olma ile

cezalandrlr. Balang noktasna dn ayn zamanda dilek haklarn, isteme

seeneklerini de silip gtrdnden byl balk da, byl balkla birlikte bir eyler

dileme durumu da silinip gitmi olur. Kadn sfr noktasnda dileksiz ve dileklerinin

artk hibir zaman gerekleemeyecei bir durumla da cezalandrlm olur.

KAYNAKA

Von Brck, Michael, Whalen Lai (2000): Buddhismus und Christentum, Geschichte, Konfrontation, Dialog, C.H.Beck, Mnchen.

Eissing, Thomas (2007): Der Hinduismus - Darstellung einer fremden Weltreligion, Grin Verlag,

Mnchen.

Bormann, Norbert (2011): Frankenstein und die Zukunft des knstlichen Menschen, H.Hugendubel Verlag, Mnchen.

Van Dlmen, Richard, Alte Vlklinger Htte (1998): Erfindung des Menschen: Schpfungstrume und Krperbilder 1500-2000, Bhlau Verlag, Wien.

Kersten, Jens (2004): Das Klonen von Menschen: eine verfassungs-, europa- und vlkerrechtliche Kritik, Mohr Siebeck Verlag, Tbingen.

Nagel, Horst (2010): Mantras fr die neue Zeit, 333 spirituelle Lieder, Bod Verlag, Nordstedt,.

Schmidt, Albrecht (2002): Wenn der Mensch spielt, Janz Team Verwaltung, Kandem.

Sagaster, Klaus / Kollmar-Paulenz, Karnina (2002): Tractata Tibetica et Mongolica: Festschrift fr Klaus Sagaster zum 65. Geburtstag, Monographienreihe zur Geschichte, Kultur und Sprache der

Vlker Ost- und Zentralasiens, Otto Harrassowitz Verlag.

Grimm Kardeler (2003): Grimm Masallar I. YKY, stanbul.

Karaman, Hayrettin vd. (2001): Kuran- Kerim ve Aklamal Meali, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, stanbul.

mam- Gazzali (2007): El Mnkiz Mined-Dalal, Hakikat Kitapevi, stanbul.

ONLINE KAYNAKLAR

http://www.hayallerotesi.com/forum3/mitolojik-efsaneler-71/pygmalion-efsanesi-10166/ (eriim:09. 09. 2011).

(http://kuran.gen.tr/?x=s_main&y=s_middle&kid=1&sid=7) (eriim:23. 08. 2011).

http://lebensentscheidung.de/lebensentscheidung/schritt2.html (eriim:23. 08. 2011).