Geeta Gyan Aur Geeta Gyan Daata A5 Book

ÒemleeJeveeieerlee DeeO³eeeflcekeÀ %eeve keÀe cetue Meeðe nw hejvleg ³eLeeLe& ieerlee %eeve, %eevemeeiej efvejekeÀej

hejceefhelee hejceelcee efMeJe ves efo³ee, pees DeeOee-heewvee keÀuhe yeeo YeefkeÌle ceeie& ceW Deelcee ceW veerefnlemce=efle kesÀ DeeOeej hej efueKee ie³ee lees GmeceW efkeÀlevee mel³e nes mekeÀlee nw, ³es lees keÀesF& Yeer J³eefkeÌlemJe³eb ner mecePe mekeÀlee nw Deewj GmeceW mce=efle-efJemce=efle kesÀ keÀejCe DeveskeÀ YetueW nesvee Yeer mJeYeeefJekeÀner nw~ ³es Yeer efueKeves Jeeues keÀer cenevelee ner keÀner pee³esieer efkeÀ Gmeves 3000-3500 Je<e& hetJe& keÀerIeìvee keÀes DeveskeÀ pevce uesves kesÀ yeeo mcejCe efkeÀ³ee Deewj Gme mce=efle keÀes efueefheye× keÀjves keÀe MegYeheg©<eeLe& efkeÀ³ee~

ieerlee kesÀ ceneJeekeÌ³eeW kesÀ Devegmeej DeYeer hegve: efMeJeyeeyee Jener ieerlee %eeve os jns nQ,efpemekeÀe mevosMe meJee&lceeDeeW keÀes osvee nce meYeer ye´ïee-JelmeeW keÀe heeJeve keÀle&J³e nw~ yeeyee kesÀceneJeekeÌ³e nQ - ieerlee %eeve Òel³e#e nesiee leye ieerlee %eeveoelee hejceelcee Òel³e#e nesiee~ lees ³eLeeLe&ieerlee %eeve kewÀmes Òel³e#e nes, Gme hej ner ³eneB kegÀí efJe®eej efkeÀ³ee ie³ee nw~

melieg© kesÀ ªhe ceW Yeer yeeyee ves ncekeÀes Fme efJeée veeìkeÀ kesÀ DeveskeÀ ieg¿e jnm³eeW keÀe³eLeeLe& %eeve efo³ee nw Deewj cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe ceeie& oMee&³ee nw~ Fme lejn mes yeeyee ves ncekeÀesDeveskeÀ yeeleeW keÀe %eeve efo³ee nw hejvleg ³es yeele meoe ³eeo jKeveer ner nesieer efkeÀ ³es efJeée-veeìkeÀDeveeefo-DeefJeveeMeer nw Deewj FmekesÀ kegÀí efve³ece Deewj efme×evle nQ, pees DeefJeveeMeer nw, Jes meoe nermel³e nw Deewj meoe ner mel³e jnWies~ Gve meYeer mel³eeW keÀe %eeve Yeer yeeyee ves ncekeÀes cegjueer ceW efo³eenw~ FmeefueS efkeÀmeer mel³e keÀes efveCe&³e keÀjves mes henues yeeyee ves pees yeele keÀner nw, GmekeÀer he=ÿYetefcekeÌ³ee nw, GmekeÀe YeeJe-DeLe& keÌ³ee nw, Jen peevevee Yeer Deefle DeeJeM³ekeÀ nw~ GmekesÀ efueS cegjueer keÀesDeeies-heerís Yeer heæ{keÀj osKevee nesiee, leye ner nce GmekeÀer mel³elee keÀes mecePe mekeWÀies Deewj peye nceFme efJeée-veeìkeÀ kesÀ ³eLeeLe& mel³eeW keÀes mecePeWies leye ner Fme ye´eïeCe peerJeve keÀe megj-ogue&Ye cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe me®®ee megKe DevegYeJe keÀj mekeWÀies Deewj Dev³e DeelceeDeeW keÀes keÀje mekeWÀies~ ye´eïeCepeerJeve keÀer meHeÀuelee keÀe DeeOeej yeeyee keÀer cegjueer ner nw~ Jener me®®ee ieerlee %eeve nw~

pees Deveeefo-DeefJeveeMeer (Eternaal) mel³e nQ, Jes meoe ner mel³e nQ~ GveceW osMe-keÀeue-J³eefkeÌle kesÀ keÀejCe keÀesF& Devlej veneR nes mekeÀlee nw~ Jes meJe& OeceeX kesÀ efueS nQ, meYeer keÀes meJe&ceev³eneWies Deewj meYeer GvekeÀes SkeÀcele mes mJeerkeÀej keÀjWies~ FmeceW Deelcee, hejceelcee, efJeée-veeìkeÀ kesÀDeveeefo-DeefJeveeMeer efve³ece Deewj efme×evle cegK³e nQ~

pees mJesef®íkeÀ efJe<e³e nQ, Deheves peerJeve keÀer OeejCeeDeeW mes mecyeefvOele nQ, GvekesÀ efJe<e³e ceW

Jew®eeefjkeÀ efYevvelee nesvee DeJeM³e mecYeeJeer nw keÌ³eeWefkeÀ ³es efJeée-veeìkeÀ efJeefJeOeleehetCe& nw~ Ssmes efJe<e³eeWceW SkeÀ-oes kesÀ efJe®eejeW keÀes mecceeve oskeÀj ³eLeeLe& mel³e keÀe efveCe&³e keÀjvee ner ³eLeeLe& nw~ Ssmes efJe<e³eeWceW osMe-keÀeue-heefjefmLeefle³eeW kesÀ DeeOeej hej efkeÀmeer J³eefkeÌle kesÀ Deheves ner efJe®eejeW ceW efYevvelee nesmekeÀleer nw, Jes heefjJele&ve nes mekeÀles nQ, FmeefueS GvekeÀer keÀesF& efveef½ele (Hard Fast) meercee-jsKeeveneR nes mekeÀleer nw~ FveceW OeejCee³eW Deewj mesJee kesÀ #es$e efJeMes<e nQ~ yeeyee keÀer cegjueer ceW Yeer keÀF&efJe<e³eeW hej osMe-keÀeue-heefjefmLeefle kesÀ Devegmeej Deueie-Deueie GÊej nesles nQ~

ieerlee %eeve Deewj ieerlee %eeveoelee keÀer Òel³e#elee kesÀ efJe<e³e ceW nceves ³eneB Deheves efJe®eejefueKes nQ, efkeÀmeer kesÀ efJe®eej Fmemes efYevve nes mekeÀles nQ, Gvemes nceeje keÀesF& leke&À veneR nw hejvleg DeiejJes ncekeÀes Deheves efJe®eejeW mes DeJeiele keÀje³eWies Deewj Jes DeefOekeÀ efJeJeskeÀ³egkeÌle Deewj leke&Àmebiele neWies leesnce GvekeÀes DeJeM³e mJeerkeÀej keÀjWies~

efJe<e³e met®eerHe´Lece DeO³ee³e (Ist Chapter)

mel³e DeeO³eeeflcekeÀ %eeve keÀe ohe&Ceieerlee %eeve keÀe ue#³e Deewj GÎsM³eieerlee %eeve Deewj ye´eïeCe peerJeveieerlee %eeve oelee keÀewve?ieerlee Deewj ceneYeejle keÀe mecyevOeQ. ieerlee %eeve keÀye Deewj keÀneB efo³ee ie³ee DeLee&led keÌ³ee ieerlee %eeve Üehej kesÀ Devle ceW ³eg× kesÀ efueS DeOeerj Deeceves-meeceves Keæ[er ngF& oes mesveeDeeW kesÀ ceO³e efo³ee ie³ee? ³eefo Ssmee nw lees Gme ieerlee %eeve keÀe HeÀue keÌ³ee efvekeÀuee?DeLeJee ³eLeeLe& keÌ³ee nw?Òe®eefuele ieerlee ceW Jee|Cele efJeefJeOe jnm³eÒe®eefuele ieerlee kesÀ kegÀí cegK³e ceneJeekeÌ³eÒe®eefuele ieerlee ceW Jee|Cele hejceelcee kesÀ ceneJeekeÌ³e Deewj GvekeÀer mel³eleeieerlee Deewj Deelcee-hejceelceeieerlee Deewj leerve ueeskeÀieerlee Deewj keÀuhe-Je=#eieerlee Deewj me=efä-®e¬eÀieerlee %eeve Deewj mebiece³egieieerlee Deewj ye´ïe®e³e& Je´leefvejekeÀej ieerlee %eeve-oelee hejceefhelee hejceelcee efMeJe Üeje ye´ïee leve mes efo³ee ie³ee mel³e ieerlee-%eeve 1. Deelcee keÀe %eeve, 2. hejceelcee keÀe %eeve 3. efJeée-veeìkeÀ DeLee&led me=efä-®e¬eÀ keÀe %eeve 4. heg©<eesÊece mebiece³egie keÀe %eeve 5. ef$eueeskeÀ keÀe %eeve 6. keÀuhe-Je=#e keÀe %eeve 7. keÀceeX keÀer ienve ieefle keÀe %eeve 8. ³eesie keÀe %eeve 9. heefJe$elee keÀe %eeve

efÜleer³e DeO³ee³e (II Chapter)

ieerlee Deewj mLeehevee SJeb efJeveeMe ieerlee Deewj mLeehevee ieerlee Deewj efJeveeMeieerlee keÀe Deeefo Deewj Devleieerlee keÀe Deeefo cevceveeYeJe Deewj ieerlee keÀe Devle veäesceesne-mce=efle mJeªhe~

YeieJeeveesJee®e - ieerlee %eeve efme× nesiee leye ieerlee %eeve-oelee efme× nesiee~ieerlee %eeve keÀer OeejCee keÀe mJeªhe keÌ³ee nw?ieerlee Deewj jepe³eesie SJeb efJeefYevve ³eesieieerlee Deewj efJeefYevve Oece& SJeb Oece&Meeðeieerlee Deewj Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece&ieerlee Deewj Oece& SJeb jep³e keÀer mLeeheveeF&éejer³e %eeve keÀer Oeee|cekeÀlee Deewj jepeveweflekeÀleemel³e ieerlee %eeve Deewj Òe®eefuele ieerlee %eeve keÀe legueveelcekeÀ DeO³e³eveieerlee Deewj ieerlee kesÀ cenehee$e Depeg&ve SJeb Dev³e hee$eieerlee leLee Dev³e Oece&-MeeðeeW ceW Jee|Cele hejceelcee kesÀ DeJelejCe kesÀ GÎsM³ehejceelcee keÀe DeJelejCeieerlee Deewj Òepeeefhelee ye´ïee keÀe mecyevOeieerlee Deewj Yeejleieerlee %eeve, Yeejle Deewj efJeée keÀer efjueerefpe³ees-heesefueìerkeÀue SC[ mÒeer®egDeue efnmì^er-pee@ûeeHeÀer ( Religio-PoliticalHistory-Georaphy and Spiritual Knowledge of the World)

keÀeue-®e¬eÀ Deewj keÀeue-®e¬eÀ keÀer Dee³egieerlee Deewj efJeée keÀer mebj®evee SJeb efJeée-heefjJele&ve keÀe efJeefOe-efJeOeeve

le=leer³e DeO³ee³e (III Chapter)

efJeefJeOe efyevogieerlee Deewj ieerlee %eeve keÀe je]pe leLee ieerlee %eeve-oelee³eoe ³eoeefn ... me=peec³enbhejceelcee keÀer Òel³e#eleeÒel³e#elee Deewj Òel³e#e ÒeceeCecevceveeYeJe-ceO³eepeer YeJe, veäesceesne - mce=efleueyOeeÞeercele DeLee&led F&éejer³e cele, owJeer cele Deewj Deemegjer celeefve½e³eyegef× efJepe³eefvle Deewj mebMe³eyegef× efJeveM³eefvleefJeveeMekeÀeues hejceelcee mes Òeerleyegef× efJepe³eefvle Deewj efJeÒeerleyegef× efJeveM³eefvleÒeÍe>>eJeueerhejmhej efJe®eejCeer³e ÒeÍe>>mJe³eb ner mJe³eb mes ÒeÍe>>yeenj JeeueeW mes ÒeÍe>>ieerlee Deewj mee#eerYeeJeieerlee Deewj efveoexMe ¢efäieerlee Deewj keÀce&-efme×evlemeejebMe

ieerlee %eeve Deewj ieerlee %eeve oeleeieerlee %eeve keÀer Deeefo nw - Deheves keÀes Deelcee mecePe, osn meefnle osn kesÀ meJe& mecyevOe íesæ[ SkeÀ cegPeefvejekeÀej yeehe keÀes ³eeo keÀjvee Deewj Devle veäesceesne-mce=eflemJeªhe yevevee~``DeYeer Òel³e#elee keÀe huesve nw - ÒewkeÌìerkeÀue peerJeve~ yeekeÀer Òeesûeece keÀjles nes, ³en lees efyepeer jnves kesÀefueS yengle De®íe nw uesefkeÀve Òel³e#elee nesieer DeehekesÀ ®eueve Deewj ®esnjs mes~''

De.yeeheoeoe 15.12.03

``³en 84 keÀe ®e¬eÀ yegef× ceW legcekeÀes ³eeo jnsiee lees yengle KegMeer jnsieer~ legce peeveles nes nce ve³esefJeée DeLee&led mele³egie kesÀ ceeefuekeÀ yeveves Jeeues nQ~ ieerlee ceW Yeer nw - YeieJeevegJee®e - ns ye®®es, osnmeefnle osn ... meJe& heeheeW mes cegkeÌle keÀj otBiee~ ... ³en 84 keÀe ®e¬eÀ De®íer jerefle yegef× ceW efye"eveenw~ ³en nw mJeoMe&ve ®e¬eÀ~'' mee.yeeyee 12.8.04 efjJee.``ceQ Òeke=Àefle keÀe DeeOeej ueslee ntB~ ieerlee ceW Yeer ³en De#ej nQ~ Deewj keÀesF& Meeðe keÀe veece yeeyee veneRuesles nQ~ SkeÀ ner ieerlee nw, efpemeceW henues-henues efueKee nw - YeieJeevegJee®e~''

mee.yeeyee 17.8.04 efjJee.

iee³eve nw - Demeleescee meÃce³e~ lecemeescee p³eesefleie&ce³e~ ce=l³eescee& Dece=lebiece³e~hejvleg DevOekeÀej mes ÒekeÀeMe ceW ues peeves Jeeuee keÀewve nw Deewj kewÀmes ues pee³esiee, efkeÀmekeÀes ues

pee³esiee, Fme mel³e keÀe %eeve Yeer yegef× ceW nesiee leye ner nce DevOekeÀej mes ÒekeÀej ceW pee mekeWÀies,ce=l³eg-ogKe Deewj ce=l³eg-Ye³e mes cegkeÌle nes DecejlJe keÀe DevegYeJe keÀj mekeWÀies, pees Deelcee keÀepevceefme× DeefOekeÀej nw~

³es efJeée SkeÀ Deveeefo-DeefJeveeMeer veeìkeÀ nw, pees nt-ye-nt hegvejeJe=Êe neslee nw~ meYeerDeelcee³eW Fme Deveeefo-DeefJeveeMeer Je=no efJeée-veeìkeÀ ceW Deveeefo-DeefJeveeMeer heeì&Oeejer nQ~ Fme efJeée-veeìkeÀ keÀe ³eLeeLe& %eelee efvejekeÀej %eevemeeiej hejceefhelee hejceelcee ner nw, Jener DeekeÀj FmekeÀe mel³e%eeve osles nQ~ ceeveJe peerJeve ceW Fme efJeée-veeìkeÀ kesÀ %eeve keÀe yengle ner cenlJehetCe& mLeeve nw~ peyeDeelceeDeeW keÀes FmekeÀe %eeve neslee nw lees DeelceeDeeW Deewj peiele keÀer ®eæ{leer keÀuee nesleer nw Deewj peye³es %eeve efJemce=le nes peelee nw lees DeelceeDeeW Deewj efJeée keÀer Glejleer keÀuee nesleer nw~ efJe®eejCeer³e yeelenw efkeÀ Fme %eeve mes pees ue#ceer-veeje³eCe yeveW Deewj peye GveceW ³es %eeve efJemce=le nes ie³ee DeLee&led ueeshenes ie³ee lees Jes ner ue#ceer-veeje³eCe Glejleer keÀuee ceW Dee ie³es Deewj efmLeefle Glejles-Glejles DeYeer

keÀefue³egie kesÀ Devle ceW hengB®e ieF&~ Jener ueghle %eeve DeYeer efHeÀj mes %eevemeeiej hejceelcee efMeJe os jnsnQ, efpemekeÀes ieerlee %eeve kesÀ veece mes peevee peelee nw~ efpelevee Fme ieerlee %eeve keÀer ³eLeeLe& mecePe DeewjGmekeÀe peerJeve kesÀ efueS keÌ³ee cenlJe nw, GmekeÀe %eeve nesiee, Gleveer ner GmekeÀer OeejCee nesieer DeewjGlevee ner ³es peerJeve megKece³e nesiee, Deelcee keÀer ®eæ{leer keÀuee nesieer~

³eLeeLe& ieerlee %eeve efvejekeÀej %eevemeeiej hejceefhelee hejceelcee, pees meled-ef®eled-DeevevomJeªhe nQ, ves meled-Oece& keÀer mLeehevee kesÀ efueS keÀuheevle kesÀ heg©<eesÊece mebiece³egie ceW efo³ee, efpemekeÀesmegvekeÀj, OeejCe keÀjkesÀ Deelcee³eW meleesÒeOeeve yeveeR Deewj mele³egie keÀer mLeehevee ngF&~ efpeve DeelceeDeeW ves³es ieerlee %eeve megvee, Gve DeelceeDeeW ceW mes efkeÀmeer SkeÀ ves Deheveer Deelcee ceW mebef®ele mce=efle kesÀ DeeOeejhej DeeOee-heewvee keÀuhe kesÀ yeeo Gme ieerlee %eeve keÀes Meeðe kesÀ ªhe ceW efueKee, efpemeceW mece³eevegmeejDeveskeÀ ÒekeÀej keÀe heefjJele&ve neslee Dee³ee nw~ ieerlee, efJeMeeue ceneYeejle Meeðe keÀe SkeÀ Yeeie nw~ieerlee-ceneYeejle keÀes heæ{ves mes ³en DevegYeJe neslee nw efkeÀ efpeme mece³e ieerlee %eeve efo³ee ie³ee Gmemece³e Deewj Yeer DeveskeÀ ÒekeÀej kesÀ %eeve ogefve³ee ceW Òe®eefuele Les, efpevemes ceveg<³e De%eevelee Deewj DeOece&keÀer Deesj yeæ{les pee jns Les, Gmemes ye®eeves Deewj Oece& keÀer mLeehevee kesÀ efueS hejceelcee ves ieerlee %eeveefo³ee~ lees pees ieerlee %eeve Òe®eefuele nw Deewj pees DeYeer hejceelcee Òel³e#e ceW os jns nQ, Gve oesveeW ceWkeÌ³ee mel³e nw, Jen keÀmeewìer Yeer nceejer yegef× ceW nesieer leye ner mel³e %eeve keÀes hejKe mekeWÀies DeewjDeheveer DeYeerÿ cebefpeue kesÀ efueS mel³e heLe keÀe ®e³eve keÀj mekeWÀies~ Fme efJe<e³e ceW kegÀí leL³eefJe®eej keÀjves kesÀ efueS ³eneB efueKe jns nQ~

³eneB ³es Yeer efJe®eejCeer³e nw efkeÀ ieerlee, Yeejle kesÀ Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece&, efpemekeÀesDeepe efnvot keÀnles nQ, GmekeÀe Meeðe nw~ Yeejle hej DeveskeÀ efJeosMeer meÊeeDeeW ves Meemeve efkeÀ³ee nwDeewj Deheves Oece& Deewj meY³elee kesÀ efJemleej kesÀ efueS Yeejleer³e meY³elee keÀes efiejeves keÀe Òe³elve efkeÀ³eenw~ Yeejleer³e meY³elee hej efkeÀvneR MeemekeÀeW ves leueJeej kesÀ peesj hej Meemeve efkeÀ³ee Deewj Deheves Oece&Deewj meY³elee keÀes ³eneB HewÀuee³ee~ efkeÀvneWves yegef×yeue mes Meemeve efkeÀ³ee, ³eneB kesÀ meeefnl³e ceW DeveskeÀÒekeÀej kesÀ heefjJele&ve efkeÀ³es ³ee Oeve kesÀ ÒeueesYeve ceW keÀjekeÀj ³eneB keÀer meY³elee keÀes ef[ûes[ keÀjkesÀDehevee Meemeve efkeÀ³ee, Deheves Oece& keÀe Òe®eej efkeÀ³ee~ Ssmee ner ieerlee Deewj ceneYeejle kesÀ efJe<e³e ceW YeerngDee nw, FmeefueS Jele&ceeve Òe®eefuele ieerlee Deewj ceneYeejle keÀes heæ{ves mes ieerlee kesÀ cetue uesKekeÀ DeewjGmekeÀer YeeJevee keÀes mecePevee keÀef"ve nes peelee nw~

GoenjCe kesÀ efueS nce osKeW Yeejle kesÀ jeä^er³e keÀefJe cewefLeueerMejCe ieghle, pees mJelev$eleemesveeveer Yeer Les, GvneWves pe³eêLe yeOe veece keÀer SkeÀ hegmlekeÀ efueKeer Deewj GmeceW ³en heo efueKee nw -

`DeefOekeÀej KeeskeÀj yew" jnvee cene og<keÀce& nw,v³ee³eeLe& Deheves yevOeg keÀes Yeer oC[ osvee Oece& nw~

Fme O³es³e hej ner heeC[JeeW keÀe keÀewjJeeW mes jCe ngDee,pees YeJ³e YeejleJe<e& kesÀ keÀuheevle keÀe keÀejCe ngDee~'

Fme efkeÀleeye keÀes heæ{keÀj YeejleJeeefme³eeW ceW mJelev$elee keÀer YeeJevee yeueJeleer ve nes, FmekesÀefueS Debûespe MeemekeÀeW ves GmekesÀ ÒekeÀeMeve hej ÒeefleyevOe ueiee efo³ee Lee keÌ³eeWefkeÀ GmekeÀes heæ{keÀjYeejle kesÀ ueesieeW ceW Deelce-mecceeve Deewj mJelev$elee keÀer YeeJevee peeûele nesleer Leer Deewj efpeleveer ³esYeeJevee yeueJeleer nesieer, Glevee DebûespeeW keÀe Meemeve keÀjvee keÀef"ve nes pee³esiee~

He´Lece DeO³ee³e (Ist Chapter)

mel³e DeeO³eeeflcekeÀ %eeve keÀe ohe&Cemel³e DeeO³eeeflcekeÀ %eeve keÌ³ee nw, pees ieerlee keÀe YeieJeeve DeekeÀj osles nQ, GmekeÀes osKeves

keÀe ohe&Ce keÌ³ee nw DeLee&led GmekeÀer mel³elee keÀe ceeheoC[ keÌ³ee nw, Jen Yeer hejceelcee mJe³eb ner DeekeÀjyeleeles nQ, efpemekeÀe kegÀí JeCe&ve ³eneB efkeÀ³ee ie³ee nw~``mel³e keÀes efme× keÀjves keÀer DeeJeM³ekeÀlee veneR nw~ mel³e Ssmee met³e& nw, pees efíhe veneR mekeÀlee~ ...me®®ee Deeoceer keÀYeer Deheves keÀes ³en veneR keÀnsiee efkeÀ ceQ me®®ee ntB, otmeje keÀns efkeÀ Deehe me®®es nes~''

mel³e %eeve, GmekeÀer keÀmeewìer Deewj GmekesÀ DevegYeJeJele&ceeve peiele ceW DeveskeÀ melemebie nQ, DeveskeÀ Deelcee³eW Deheves keÀes hejceelcee keÀe DeJeleej

keÀnles nQ Deewj DeveskeÀ ÒekeÀej keÀe %eeve osles nQ hejvleg mel³e %eeve keÀer hejKe keÌ³ee nw, Jen hejceelceener DeekeÀj yeleeles nQ, efpemekesÀ DeeOeej hej nce mel³e %eeve Deewj mel³e %eeve-oelee hejceelcee keÀeshen®eeveves ceW meceLe& nesles nQ~ mel³elee lees ³es nw efkeÀ hejceelcee mJe³eb ner ncekeÀes nceejs Deheves DeeeflcekeÀmJeªhe keÀe DevegYeJe Deewj Deheves mJeªhe keÀe DevegYeJe keÀjekeÀj Dehevee yeveeles nQ Deewj heefJe$elee,megKe-Meeefvle keÀe Jemee& osles nQ~ hejceelcee ner ncekeÀes mel³e %eeve keÀes hejKeves keÀe ohe&Ce ³ee keÀmeewìerosles nQ, efpemeceW %eeve keÀer mel³elee keÀes hejKe ³ee osKe mekeÀles nQ~

mel³e %eeve kesÀ DevegYeJe keÀer DeLee@ìea efkeÀleveer ceneve nw, FmekeÀe ³eLeeLe& DeeYeeme Yeerhejceelcee ner keÀjeles nQ, efpememes DeelceeDeeW ceW DeeeflcekeÀ yeue Yej peelee nw Deewj Deheveer cenevelee keÀeDeeYeeme neslee nw~

efJe®eej keÀjes - hejceelcee efhelee ves legcekeÀes keÌ³ee veneR efo³ee nw! ³es F&éejer³e %eeve hejceÒeeefhle³eeW mes heefjhetCe& nw, FmekeÀes ³eLeeLe& jerefle mecePekeÀj Deheves mel³e DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele nespeeDees Deewj peerJeve kesÀ hejce Deevevo keÀe DevegYeJe keÀjes keÌ³eeWefkeÀ DeeeflcekeÀ mJeªhe hejceevevoce³enw~mel³e %eeve keÀer hejKe nw - mel³e %eeve keÀes heeves Jeeues keÀer YeìkeÀ ³ee Keespe efceì pee³esieer DeewjGmekeÀes Òeeefhle keÀe megKe DevegYeJe nesiee, GmekesÀ efueS DeYeerä heg©<eeLe& ®euesiee~ peye lekeÀ mel³e keÀer

Keespe nw, mel³e keÀes Òeeefhle keÀer F®íe nw leye lekeÀ mecePees mel³e %eeve keÀer Òeeefhle veneR ngF& nw~ efpemekeÀesmel³e %eeve keÀer Òeeefhle nes pee³esieer, Jen otmejeW keÀes osves efyeiej jn veneR mekesÀiee~ mel³e %eeve keÀerOeejCee Jeeues ceW DenbkeÀej Deewj nervelee oesveeW ner veneR nes mekeÀleer nQ~ mel³e %eeve keÀe Yeer DenbkeÀej veneRnesiee~ FmeerefueS keÀne nw - efJeÐee ooeefle efJeve³eced~

Òe®eefuele ieerlee ceW keÌ³ee mel³e nw Deewj ³eLeeLe& ieerlee %eeve keÌ³ee nw, GmekeÀes mecePeves kesÀ efueSnceejer yegef× ceW mel³e %eeve keÀer hejKe keÌ³ee nw, Jen nesvee Deefle DeeJeM³ekeÀ nw~ FmekesÀ efueSefvecveefueefKele ÒeÍe>> hej efJe®eej keÀjvee Deefle DeeJeM³ekeÀ nw~Q. mel³e DeeO³eeeflcekeÀ %eeve keÀer hejKe keÌ³ee nw DeLee&led GmekeÀer keÀmeewìer keÌ³ee nw~ ncekeÀes pees %eeveefceuee nw, Jener mel³e nw, Jen kewÀmes mecePe mekeÀles ³ee efkeÀmekeÀes kewÀmes efme× keÀj mekeÀles nQ?1. DeeO³eeeflcekeÀ %eeve leke&À keÀe efJe<e³e veneR nw Deewj DevOeÞe=×e mes mJeerkeÀej keÀjves keÀe efJe<e³e YeerveneR nw, ³en mJeef®evleve Deewj DeelceevegYetefle keÀe efJe<e³e nw~ ³eLeeLe& %eeve keÀe oelee %eevemeeiejhejceelcee nw~ pees %eeve nceejs heeme nw ³ee efkeÀmeer ceveg<³e kesÀ Üeje efo³ee ie³ee nw Deewj pees %eeve, %eevemeeiej hejceelcee oslee nw, GmekesÀ efJe<e³e ceW efve<he#e YeeJe Deewj mJe-keÀu³eeCe keÀer F®íe mes ef®evlevekeÀjves Jeeuee ner ³eLeeLe& efveCe&³e keÀj mekeÀlee nw DeLee&led Jener ³eLeeLe& %eeve keÀe HeÀue DeelceevegYetefle DeewjhejceelceevegYetefle keÀj mekeÀlee nw Deewj DeelceevegYetefle SJeb hejceelceevegYetefle Jeeuee ner mechetCe&lee Deewjmechevvelee, Deelce-mevlegefä kesÀ efueS ³eLeeLe& heg©<eeLe& keÀj mekeÀlee nw~ efpemekeÀes mechetCe&lee, mechevvelee,Deelce-mevlegefä keÀer DevegYetefle nes peeleer nw, GmekeÀer Deewj kegÀí peeveves keÀer efpe%eemee meceehle nes peeleernw Deewj GmekeÀe mel³e %eeve mes Òeehle megKe keÀe heg©<eeLe& ®eueves ueielee nw~ Jen mJe³eb keÀes DehevesDeYeerÿ ue#³e keÀer Deesj yeæ{lee ngDee DevegYeJe keÀjlee nw~

mel³e %eeve Jeeuee ner DeelceevegYetefle Deewj hejceelceevegYetefle keÀj mekeÀlee nw Deewj Jener %eevemeeiej hejceelcee Üeje Fme efJeée-veeìkeÀ kesÀ meYeer je]peeW (jnm³eeW) DeLee&led efJeée-veeìkeÀ keÀe ³eLeeLe&%eeve, keÀce&-efme×evle, ³eesie keÀe %eeve DeLee&led Deelcee kesÀ Thej efJekeÀceeX Deewj efJekeÀejeW keÀer Keeo,ueshe-#eshe, yeesPee Deeefo Kelce keÀjves keÀe %eeve Òeehle keÀjkesÀ Deheves DeYeerÿ ue#³e kesÀ efueS heg©<eeLe&keÀjkesÀ mechetCe&lee Deewj mechevvelee DeLee&led cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe DevegYeJe keÀjves ueielee nw, efpememesGmekeÀer mel³e %eeve Òeeefhle keÀer efpe%eemee meceehle nes peeleer nw Deewj ³eLeeLe& %eeve keÀes OeejCe keÀjcegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle kesÀ DevegYeJe keÀes mLeeF& yeveeves keÀe heg©<eeLe& DeejcYe nes peelee nw~ Jen F®íecee$ecedDeefJeÐee keÀer keÀe DevegYeJe keÀjlee nw~ Gme efmLeefle keÀes Òeehle keÀjkesÀ peerJeve ceW me®®eer megKe-Meeefvle keÀeDevegYeJe keÀjves keÀe heg©<eeLe& keÀjves ueielee nw~ cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe ³en DevegYeJe nesvee ner mel³e%eeve keÀer hejKe nw~ ieerlee %eeve ner SkeÀ mel³e hejceelcee Üeje efo³ee ngDee mel³e %eeve nw~

2. mel³e %eeve mes DeelceevegYetefle nesleer nw Deewj DeelceevegYetefle nesves kesÀ keÀejCe osneefYeceeve DeLee&ledDenbkeÀej Deewj nervelee meceehle nes peelee nw Deewj efJeée-Òesce peeûele nesves ueielee nw~3. ³eLeeLe& %eeve keÀer Òeeefhle Deewj OeejCee keÀjves Jeeuee J³eefkeÌle ceeve-Deheceeve, efvevoe-mlegefle, pe³e-hejepe³e ceW meceeve efmLeefle DevegYeJe keÀjlee nw DeLee&led Deelcee Deheves keÀes efJehejerle heefjefmLeefle ceW YeerSkeÀjme jKeves ceW meceLe& nesleer nw, efpememes Jen efJekeÀceeX mes ye®e peeleer nw Deewj GmekeÀer mJe³eb YeerDevegYetefle keÀjleer nw Deewj otmejs Yeer Gmemes Jen DevegYetefle keÀjles nQ~4. mel³e %eeve DeLee&led efpememes osn Yetue pee³es, menpe Deheves mel³e mJeªhe ceW efmLele nes pee³es,hejceMeeefvle keÀer DevegYetefle nes, %eeve Òeeefhle kesÀ efueS F®íecee$ece DeefJeÐee keÀer efmLeefle nes, Deelce-keÀu³eeCe kesÀ efueS %eeve keÀer efpe%eemee meceehle neskeÀj Deelce-keÀu³eeCe keÀe heg©<eeLe& DeejcYe nespee³es~

³eLeeLe& %eeve DeLee&led DeelceevegYetefle hueme hejceelceevegYetefle - (efpe%eemee + DenbkeÀej +De%eevelee) DeLee&led Deelce mevlegefä DeLee&led mechevvelee Deewj Yejhetjlee keÀer DevegYetefle DeLee&led efJekeÀceeXkeÀe Keelee keÀce nesvee DeejcYe nes peelee, mebmkeÀejeW keÀer DeheefJe$elee keÀce neskeÀj heefJe$elee keÀer DeesjDeûemej nesves ueielee~ Deelcee Deheves keÀes Yejhetj DevegYeJe keÀjleer nw Deewj Yejhetjlee mes mevlegäleeDeeleer nw Deewj mevlegälee Òemevvelee Òeoeve keÀjleer nw~ Òemevvelee Deelcee keÀe DeYeerä ue#³e nw~

³eLeeLe& %eeve ¢efä keÀes DeeeflcekeÀ yevee oslee nw, YeeJevee keÀu³eeCe keÀer yevee oslee nw, jeie-Üs<e, Ye³e-ef®evlee Kelce keÀj oslee nw~ mel³e %eeve Jeeues keÀes mel³e %eeve keÀes efme× keÀjves ceW DenbkeÀejveneR Deelee nw Deewj peye efvecee&ve neskeÀj mel³e %eeve keÀes megveelee nw, leye ner meeceves Jeeuee %eeve keÀermel³elee keÀes DevegYeJe keÀjlee nw, mJeerkeÀej keÀjlee~ FmeerefueS keÀne ie³ee nw - efJeÐee ooeefle efJeve³eced,HeÀueeW mes Yeje Je=#e PegkeÀ peelee nw~

mel³e %eeve SkeÀ DebkegÀMe nw, pees Deelcee keÀes yegjs keÀceeX mes jeskeÀlee nw Deewj SkeÀ efoJ³eÒekeÀeMe kesÀ ªhe ceW Þesÿ keÀceeX kesÀ efueS ceeie&-oMe&ve keÀjlee nw DeLee&led Þesÿ keÀceeX kesÀ efueS ÒesefjlekeÀjlee nw Deewj Þesÿ keÀce& Deelcee keÀes megKe-Meeefvle keÀe DevegYeJe keÀjeles nQ~

mel³e %eeve keÀer keÀmeewìer - %eeve mel³e nw Deewj efve½e³e keÀjves kesÀ efueS ceeO³ece mener nw leesGmemes ceve ceW keÀesF& efJejesOeeYeeme (Contradiction) veneR nesiee, FmeefueS Deelcee Gmes menpe ûenCekeÀjsieer, Gmemes meoe mevlegefä keÀer DevegYetefle nesieer~

mel³e %eeve keÀes DeLee&led mel³e ceeie& keÀes Òeehle keÀjves Jeeuee Deheves keÀes DevOekeÀej mes ÒekeÀeMekeÀer Deesj peelee ngDee DevegYeJe keÀjsiee, Jen Deheves peerJeve mes jeie-Üs<e, ogKe-DeMeeefvle, Ye³e-ef®evlee,F&<³ee&-Ie=Cee, F®íe-DeekeÀeb#ee keÀes efceìlee ngDee Deewj peerJeve ceW megKe-Meeefvle mechevvelee keÀes yeæ{lee

ngDee DevegYeJe keÀjsiee~mel³e %eeve keÀer OeejCee Jeeuee nj keÀce& ceW meHeÀuelee keÀe Deewj nj heefjefmLeefle ceW efJepe³e

keÀe DevegYeJe keÀjsiee, efpememes Jen meoe KegMeer ceW jnsiee~ mel³e %eeve keÀer OeejCee Jeeuee mel³e %eeve keÀesefme× keÀjves ceW Yeer efveYe&³e nesiee hejvleg GmeceW efpeÎ ³ee DenbkeÀej veneR nesiee, meyekesÀ keÀu³eeCe keÀerYeeJevee nesieer~ mel³e %eeve keÀer Kegceejer DeLee&led veMee GmekesÀ ®esnjs Deewj ®eueve mes efoKeeF& osiee~``ieerlee ceW Yeer ³es yeeleW veneR nQ~ ³en nw efyeukegÀue v³eeje %eeve~ [^ecee ceW ³en meye vetBOe nw~ SkeÀmeskesÀC[ keÀe heeì& ve efceues otmejs meskeÀC[ mes~ ... keÀce yegef× Jeeues lees Fleveer OeejCee keÀj ve mekeWÀ~''

mee.yeeyee 20.9.04 efjJee.``legce nes F&éejer³e mecÒeoe³e~ Òepeeefhelee ye´ïee kesÀ cegKe-keÀceue mes legce hewoe ngS nes vee~ ... yeehe keÀeskeÀne peelee nw %eeve keÀe meeiej~ %eeve meeiej yeehe legcekeÀes DeefJeveeMeer %eeve jleveeW keÀer Leeefue³eeb Yej-Yej keÀj osles nQ~ pees %eeve keÀes OeejCe keÀjles, Jes Tb®e heo heeles nQ~''

mee.yeeyee 3.11.04 efjJee.``meyemes yeæ[s mes yeæ[er DeLee@ìea DeehekesÀ meeLe nw~... Deehe meYeer kesÀ heeme keÀewvemeer DeLee@ìea nw? meyemesyeæ[er hejceelce DevegYetefle keÀer DeLee@ìea nw~ DevegYeJe keÀer DeLee@ìea mes Þesÿ Deewj menpe efkeÀmeer keÀes YeerheefjJele&ve keÀj mekeÀles nes~'' De.yeeheoeoe 13.3.86

``Deiej vee@uespe mes ueeFì-ceeFì veneR lees Jen vee@uespe ner efkeÀme keÀece keÀer! ... peye %eeve yegef× ceWmecee peelee nw lees yegef× kesÀ [e³ejskeÌMeve Devegmeej keÀcexefvê³eeB Yeer Jewmee ner keÀce& keÀjleer nQ~ ... YeespeveKeevee Deewj ®eerpe nw, n]pece keÀjvee Deewj ®eerpe nw~ Keeves mes MeefkeÌle veneR Dee³esieer, npece keÀjves mesMeefkeÌle Deeleer nw~'' De.yeeheoeoe 24.1.70

``efpeleveer efpemeceW ef[JeeFve keÌJeeefueìer nesieer, Glevee ner Jen keÌJeeefueìer JeeueeW keÀes uee³esieer~ ... efpelevee%eeve keÀer Jesu³et, mee|Jeme keÀer Jesu³et keÀe ceeuetce nesiee, Glevee Deehe Jewu³etSyegue jlve yeveWies~ pees %eevejleveeW keÀer Jesu³et keÀce keÀjles lees Kego Yeer Jewu³egSyegue veneR yeve mekeÀles~''

De. yeeheoeoe 13.11.69

mel³e %eeve keÀe oelee SkeÀ mel³e hejceelcee ner nw Deewj Jen DeelceeDeeW keÀes mel³e %eeveoskeÀj mel³e yeveelee nw~ mel³e DeLee&led mel³e (Truth) Deewj mel³e DeLee&led DeefJeveeMeer (Eternal)~mel³e %eeve keÀes heekeÀj ner Deelcee ce=l³eg-Ye³e mes cegkeÌle efveYe&³e neskeÀj mel³e keÀceeX ceW ÒeJe=Êe nesleer nw~``hejceelce-%eeve keÀe ÒetHeÀ nw DeehekeÀer ÒewefkeÌìkeÀue ueeFHeÀ nw~ SkeÀ lejHeÀ Oece&-³eg× keÀer mìspe, otmejerlejHeÀ ÒewefkeÌìkeÀue OeejCeecetle& keÀer mìspe~ ... ÒewefkeÌìkeÀue ceW %eeve DeLee&led OeejCeecetle&, %eevecetle&,iegCecetle&~ cetle& mes ner Jen %eeve Deewj iegCe efoKeeF& oW~ DeepekeÀue ef[mekeÀme keÀjves mes Deheveer cetle& keÀes

efme× veneR keÀj mekeÀles~ uesefkeÀve cetle& mes GvekeÀes SkeÀ meskeÀC[ ceW Meevle keÀje mekeÀleer nes~''De.yeeheoeoe 11.4.73

``³en Yeer YeejleJeemeer ner keÀnles nQ keÌ³eeWefkeÀ DeYeer ceQ yeeheeW keÀe yeehe, heefle³eeW keÀe heefle yevelee ntB~ ...yeehe kesÀ heeme Ssmee %eeve nw, efpememes meejs efJeée keÀer meÃefle nesleer nw~ lelJeeW meefnle meyekeÀer meÃefle nespeeleer nw~'' mee.yeeyee 21.5.05 efjJee.``mee|Jeme keÀer efjpeuì ceW mvesn Deewj h³eesefjìer lees mheä efoKeeF& oslee nw DeLeJee Deeves Jeeues DevegYeJekeÀjles nQ uesefkeÀve pees veJeervelee Jee vee@uespe keÀer efJeMes<elee nw, Jen nw vee@uespeHegÀue mìspe Jee ceemìjmeJe&MeefkeÌleJeeve keÀer mìspe Jee meJe&MeefkeÌleJeeve yeehe kesÀ ÒewefkeÌìkeÀue keÀle&J³e keÀer efJeMes<elee, pees efJeMes<eªhe mes DevegYeJe keÀjves keÀer nw, GmekeÀer DeYeer keÀceer nw~''

``DeehekesÀ peerJeve mes, mvesn Deewj men³eesie mes ÒeYeeefJele ngS nQ uesefkeÀve Þesÿ vee@uespe Deewj vee@uespeHegÀueyeehe kesÀ Thej Flevee ÒeYeeefJele ngS nQ? efpelevee efveefceÊe yeves ngS ye´eïeCe mJe³eb MeefkeÌle ªhe keÀe mJe³ebceW DevegYeJe keÀjles nes~ ... Jen mvesn Deewj men³eesie keÀer leguevee ceW keÀce nw~''

``keÀce& keÀer Yeer vee@uespe nesleer nw Deewj Deheveer j®eef³elee Deewj j®evee keÀer Yeer vee@uespe nesleer nw~ ...vee@uespe efmeHe&À j®eef³elee Deewj j®evee keÀer veneR uesefkeÀve vee@uespeHegÀue DeLee&led nj mebkeÀuhe Deewj njMeyo nj keÀce& ceW %eeve mJe©he nesiee~ GmekeÀes ner vee@uespeHegÀue keÀnles nQ''

``heeC[JeeW keÀe iee³eve keÌ³ee nw? ieghle jnves kesÀ yeeo Òel³e#e ngS vee~ ... peye efjJeepeer Deelcee³eW YeerefveYe&³e neskeÀj Deheves efme×evle keÀes efme× keÀjves keÀe efkeÀlevee heg©<eeLe& keÀjles nQ lees Deehe ueesieeW keÀesDeheves efme×evleeW keÀes efme× keÀjves keÀe efkeÀlevee peesMe nesvee ®eeefnS~''

``meeOeejCe Deelcee³eW Yeer DeuhekeÀeue keÀer efmeef× Òeehle keÀj uesleer nQ lees efkeÀleveer DeLee@efjìer ceW jnleernQ~ ... lees Ssmeer meJe&-efmeef×³eeW keÀes efJeefOe Üeje Òeehle keÀjves Jeeueer Deelcee³eW efkeÀleves veMes ceW jnveer®eeefnS? ... pees mJe³eb ner uesves Jeeuee nw, Jen osves Jeeuee oelee veneR yeve mekeÀlee~ pewmes efYeKeejer,efYeKeejer keÀes mechevve veneR yevee mekeÀlee~'' De.yeeheoeoe 26.6.74

``mel³elee keÀer efveMeeveer nw meY³elee~ Deiej Deehe me®®es nes, mel³elee keÀer MeefkeÌle Deehe ceW nw leesmeY³elee keÀes keÀYeer veneR íesæ[Wies~ mel³elee keÀes efme× keÀjes uesefkeÀve meY³eleehetJe&keÀ~ ... DemeY³elee keÀerefveMeeveer nw efpeÎ Deewj meY³elee keÀer efveMeeveer nw efvecee&ve~'' De.yeeheoeoe 15.4.92

ieerlee %eeve keÀe ue#³e Deewj GÎsM³eieerlee ceW nw -³eoe ³eoe efn Oece&m³e iueeefveYe&Jeefle Yeejle, DeY³eglLeeveceOece&m³e leoelceeveb me=peec³enced~ (4-7)

Fve ceneJeekeÌ³eeW hej efJe®eej keÀjW lees ieerlee ue#³e Deewj GÎsM³e nceejer yegef× ceW mheä nespeelee nw efkeÀ ieerlee %eeve osves keÀe ue#³e nw, DeOece& keÀe veeMe keÀjvee Deewj SkeÀ meled Oece& keÀer mLeeheveekeÀjvee~ ogKe-DeMeeefvle keÀer ogefve³ee keÀe efJeveeMe keÀjvee Deewj megKe-Meeefvle mechevve ogefve³ee keÀermLeehevee keÀjvee~ ceeveJe peerJeve mes Deemegjer mecheoe DeLee&led Deemegjer mebmkeÀejeW keÀe efJeveeMe keÀjkesÀowJeer mecheoe DeLee&led owJeer iegCe-mebmkeÀejeW keÀer hegvemLee&hevee keÀjvee~ heeflele ogefve³ee keÀes heeJeve ogefve³eeyeveevee~ FmekesÀ efueS ner %eeve meeiej hejceelcee ves meeje ieerlee keÀe %eeve efo³ee Deewj jepe³eesie keÀerefMe#ee oer~

pees Deelcee Fme ue#³e keÀes mecePe ueslee nw Deewj Deheves yegef×³eesie keÀes hejceelcee kesÀ meeLeueieelee nw, Jen Fme ue#³e keÀes DeJeM³e heelee nw, DevegYeJe keÀjlee nw~

ieerlee %eeve Deewj ye´eïeCe peerJeve%eeve meeiej hejceefhelee hejceelcee ves ieerlee %eeve oskeÀj ncekeÀes ye´eïeCe yevee³ee DeLee&led ieerlee

%eeve mes nce ye´eïeCeeW keÀe pevce ngDee nw, ieerlee nceejer ceelee nw Deewj ieerlee %eeveoelee hejceelcee nceejeefhelee nw~ Ssmes ye´eïeCe pevce keÀes heekeÀj nceeje keÀle&J³e keÌ³ee nw?

nceeje ³es heeJeve keÀle&J³e nw efkeÀ nce hejceefhelee hejceelcee kesÀ ceneJeekeÌ³eeW hej hetCe& Þe=×e-YeeJevee jKekeÀj ieerlee %eeve keÀes OeejCe keÀj, GmekeÀe mJeªhe yevekeÀj Deheves peerJeve keÀes megKe-Meeefvlece³e yevee³eW Deewj ieerlee %eeve Deewj ieerlee %eeveoelee hejceelcee keÀes meyekesÀ mece#e Òel³e#e keÀjW,meyekeÀes ieerlee keÀe mevosMe oW, efpememes Jes Yeer Deheves peerJeve keÀes megKe-Meeefvlece³e yevee mekeWÀ~ ieerlee%eeve kesÀ Fme mel³e keÀes Òel³e#e keÀjves kesÀ efueS v³ee³eeue³e Deeefo ceW pees pepe Deeefo ieerlee keÀes ceevelesnQ, ieerlee keÀer keÀmece G"Jeeles nQ, pees ieerlee hee"er nQ, GvekeÀes ieerlee %eeve keÀer mel³elee keÀes Òel³e#e keÀjWkeÌ³eeWefkeÀ hejceelcee kesÀ ceneJeekeÌ³e nQ - peye %eeve Òel³e#e nesiee leye ner %eeveoelee hejceelcee Òel³e#enesiee~ yeeyee ves ncekeÀes keÀne ngDee nw - ye®®eeW keÀe keÀece nw yeehe keÀes Òel³e#e keÀjvee~

yeéïeCeeW keÀe pevce Fme %eeve ³e%e ceW ngDee nw, FmeefueS yeéïeCeeW keÀe ³en heeJeve keÀle&J³e nw,Fme %eeve ³e%e keÀer j#ee keÀjvee DeLee&led Fme mel³e ieerlee %eeve keÀes OeejCe keÀjvee, GmekeÀe Òe®eej JeÒemeej keÀjvee~ FmeerefueS yeeyee keÀnles nQ - ³e%e keÀer mecYeeue keÀjves kesÀ efueS yeéïeCe peªj ®eeefnS~

``legcekeÀes heeflele mes heeJeve yeveeS megKe-Meeefvle keÀe Jemee& oslee ntB, yeekeÀer meyekeÀes Meeefvle keÀe Jemee&efceue peelee nw~ ... ieerlee yeéïeCeeW keÀes ner megveeveer nw~ peye Metê mes ye´ïee cegKe JebMeeJeueer yeéïeCe yeveWleye GvekeÀes ieerlee megveeF&~ yeéïeCeeW keÀe %eeve keÀe leermeje ves$e Keesuee~ ... Metê mes yeéïeCe yeveeveeefMeJeyeeyee keÀe ner keÀece nw~'' mee.yeeyee 24.5.07 efjJee.

ieerlee %eeve oelee keÀewve?ieerlee %eeve oelee keÀewve nes mekeÀlee nw, FmekesÀ efJe<e³e ceW efvejekeÀej %eeve-meeiej hejceefhelee

hejceelcee ves yengle efJemleej mes mecePee³ee nw Deewj nce meyekeÀes keÀece efo³ee nw efkeÀ %eeve-meeiejefvejekeÀej hejceefhelee hejceelcee efMeJe keÀer Deewj Þeerke=À<Ce keÀer ceefncee, oesveeW kesÀ iegCe-keÀle&J³eeW hejefJe®eej keÀjkesÀ Deueie-Deueie efueKees efHeÀj efJe®eej keÀjes efkeÀ ieerlee %eeve oelee keÀewve nes mekeÀlee nwDeewj ieerlee heeef"³eeW, ieerlee kesÀ efJeÜeveeW mes hetíes DeLee&led GvekeÀes oesveeW keÀer ceefncee keÀe Deueie-DeueieJeCe&ve keÀjkesÀ hetíes efkeÀ Deehe pepe keÀjes efkeÀ ieerlee %eeve-oelee keÀewve nes mekeÀlee nw DeLee&led ieerlee %eeveoelee ceveg<³e osnOeejer owJeer iegCeeW mes mechevve Þeerke=À<Ce ³ee %eeve meeiej efvejekeÀej hejceelcee efMeJe~

ieerlee %eeve kesÀ ue#³e Deewj GÎsM³e keÀes mecePekeÀj Deewj ieerlee ceW Jee|Cele Deelcee-hejceelceekesÀ mJeªhe kesÀ efJe<e³e ceW, me=efä ®e¬eÀ kesÀ efJe<e³e ceW, keÀuhe-Je=#e kesÀ efJe<e³e ceW leerveeW ueeskeÀeW kesÀ efJe<e³eceW, owJeer iegCeeW keÀer OeejCee kesÀ efJe<e³e ceW efJe®eej keÀjves kesÀ yeeo ner nce mecePe mekeÀles nQ efkeÀ ieerlee %eeveoelee keÀewve nes mekeÀlee nw~

efJeefYevve oMe&veeW SJeb OeceeX kesÀ efJe<e³e ceW Deelcee, hejceelcee kesÀ efJe<e³e ceW pees JeCe&ve efkeÀ³eeie³ee nw, Gve meYeer jnm³eeW hej efJe®eej keÀjkesÀ, GvekesÀ peerJeve hej ÒeYeeJe keÀes mecePekeÀj ner nceefveCe&³e keÀj mekeÀles nQ efkeÀ ieerlee %eeveoelee keÀewve nes mekeÀlee nw?

ieerlee %eeve keÀer JeemleefJekeÀlee hej efJe®eej keÀjles nQ lees nceejer yegef× mJele: ner Fme efve<keÀ<e&hej hengB®eleer nw efkeÀ ieerlee %eeve efkeÀmeer osnOeejer heg©<e ves veneR efo³ee nw, Jen keÀesF& DeueewefkeÀkeÀ, hejceheg©<e ner nes mekeÀlee nw, pees Fve jnm³eeW keÀe GodIeeìve keÀj mekeÀlee nw~ pees Fme efJeée-veeìkeÀ kesÀDeeefo-Devle mes Yeer hejs Deveeefo heg©<e nes Deewj Jen lees SkeÀ efvejekeÀej efMeJe hejceelcee ner nQ, pees meJe&osJeer-osJeleeDeeW, Oece&-efheleeDeeW kesÀ Yeer Deveeefo efhelee nQ~ Yeues ner ncekeÀes hejceelcee kesÀ efJe<e³e ceW³eLeeLe& %eeve ve nesves kesÀ keÀejCe Fme mel³e keÀes veneR mecePe mekeÀles efkeÀ Jen hejceelcee keÀewve nw, GmekeÀemJeªhe keÌ³ee nw hejvleg Fve meye jnm³eeW hej efJe®eej keÀjves mes yegef× Fme efve<keÀ<e& hej DeJeM³e hengB®epeeleer nw efkeÀ ieerlee %eeve Þeerke=À<Ce veneR efo³ee nw keÌ³eeWefkeÀ GvekeÀe lees Dehevee meekeÀej Mejerj Yeer Lee,meekeÀej ceelee-efhelee Yeer Les, meekeÀej osnOeeefj³eeW keÀer lejn GvneWves ceelee kesÀ ieYe& mes pevce Yeer efue³ee

Deewj Mejerj Yeer íesæ[e Yeues GvekeÀe pevce kegÀí ®ecelkeÀejer DeJeM³e Lee~ Fve meye jnm³eeW keÀeGodIeeìve %eeve meeiej efvejekeÀej hejceefhelee hejceelcee efMeJe ner ves ye´ïee leve ceW ÒeJesMe keÀjkesÀ efkeÀ³eenw, efpememes ncekeÀes ieerlee %eeve oelee keÀewve nw, Gme mel³e keÀe DevegYeJe ngDee nw~

YekeÌle ueesie ceveg<³e MejerjOeejer Þeerke=À<Ce Deewj %eeve meeiej efvejekeÀej hejceefhelee hejceelceeefMeJe keÀer pees ceefncee ieeles nQ, GmeceW pees Meyo Òe³eesie keÀjles nQ, Jes mJele: mheä keÀjles nQ efkeÀ ieerlee%eeve oelee keÀewve nes mekeÀlee nw~ YekeÌle ueesie oesveeW keÀer ceefncee Deueie-Deueie MeyoeW ceW ieeles nQ~``hejceelcee %eeve keÀe meeiej, heeflele-heeJeve nw, ieerlee keÀe YeieJeeve nw~ Jes ner %eeve Deewj ³eesieyeue mes³es keÀe³e& keÀjeles nQ~... Yeejle keÀe Òee®eerve ³eesie ceMentj nw~ Jen legce DeYeer meerKeles nes~... ieerleekeÀes ceeF&-yeehe keÀne peelee nw~... FmekeÀes ner ieerlee, Decej keÀLee, mel³e veeje³eCe keÀer keÀLee, leerpejerkeÀer keÀLee keÀnles nQ~'' mee.yeeyee 11.1.05 efjJee.``Fme hee"Meeuee keÀe ìer®ej efMeJeyeeyee nw, Þeerke=À<Ce veneR~ efMeJeyeeyee ner owJeer Oece& keÀer mLeeheveekeÀjles nQ~ ... nce hejceelcee mes lekeÀoerj yeveeves Dee³es nQ~ ... ieerlee %eeve mes ner lekeÀoerj yeveleer nw~... mebiece hej efpevneWves Dehevee leve-ceve-Oeve meye meHeÀue efkeÀ³ee Jee keÀj jns nQ, Jes nQ lekeÀoerjJeeve~''

mee.yeeyee 21.1.05 efjJee.``henues-henues lees ³en efve½e³e ®eeefnS efkeÀ ieerlee keÀe YeieJeeve efvejekeÀej hejce efhelee hejceelcee efMeJenw~ Þeerke=À<Ce keÀes YeieJeeve veneR keÀne peelee nw~... YeieJeeve ves ³en ieerlee %eeve megveekeÀj Yeejle keÀesmJeie& yevee³ee Lee~'' mee.yeeyee 12.4.07 efjJee.``hejceelcee nw nsefJeveueer iee@[ HeÀeoj~ Jen nes ie³ee nsefJeve j®eves Jeeuee, Þeerke=À<Ce nw nsefJeve keÀe efÒevme~nsefJejueer efÒevme efmeHe&À SkeÀ lees veneR nesiee~ Dee" [e@³evesäer efieveer peeleer nQ~ ... nsefJeveueer iee@[ HeÀeìjkeÀer ceefncee Deueie nw Deewj nsefJeveueer efÒevme keÀer ceefncee Deueie nw~''

ieerlee Deewj ceneYeejle keÀe mecyevOeceneYeejle SkeÀ efJeMeeue ûevLe nw, Yeejle ceW GmekeÀe yengle ceeve nw, GmekeÀe ner SkeÀ

DeO³ee³e ieerlee nw DeLee&led ieerlee ceneYeejle keÀe SkeÀ DebMe nw DeLeJee Ssmes keÀnW efkeÀ ieerlee %eeveceneYeejle keÀe DeeOeej nw DeLee&led ieerlee %eeve mes ceneYeejle ngDee DeLee&le heeflele me=efä keÀe efJeveeMengDee Deewj Yeejle ceneve yevee~ Ghe³eg&keÌle mel³e hej efJe®eej keÀjW lees mecePe ceW Dee³esiee efkeÀ ieerlee kesÀefJe<e³e ceW ®e®ee& keÀjves mes henues ceneYeejle kesÀ efJe<e³e ceW peevevee Yeer Deefle DeeJeM³ekeÀ nw, GmekeÀespeeveves kesÀ efueS kegÀí efJe<e³eeW hej efJe®eej keÀjvee Deefle DeeJeM³ekeÀ nw~ ceneYeejle ceW heeC[Je, keÀewjJe

Deewj ³eeoJe mesvee keÀe iee³eve nw lees ceneYeejle ceW Jee|Cele heeC[Je-keÀewjJe Deewj ³eeoJe mesvee³eW keÌ³ee nw,keÀewve-keÀewve Gme mesvee ceW nQ~ Fme je]pe keÀes ³eLeeLe& jerefle keÀesF& veneR peevelee nw, pees DeYeer hejceelcee vesyelee³ee nw Deewj DeelceeDeeW keÀes keÀewjJe Deewj ³eeoJe mecÒeoe³e mes efvekeÀeuekeÀj heeC[Je mecÒeoe³e ceWDeeves DeLee&led hejceelcee mes Òeerleyegef× neskeÀj efJepe³eer yeveves keÀe %eeve efo³ee nw keÌ³eeWefkeÀ Devle mece³eefJepe³e heeC[JeeW keÀer ner nesves Jeeueer nw~ efJeÒeerleyegef× ³eeoJe Deewj keÀewjJe lees efJeveeMe keÀes ner ÒeehleneWies~ pees keÀewjJe Deewj ³eeoJe mesvee mes efvekeÀuekeÀj heeC[Je mesvee ceW Dee³eWies DeLee&led ³eLeeLe& mel³e keÀesmecePekeÀj hejceelcee mes Òeerleyegef× yeveWies, Jes ner efJepe³e keÀes hee³eWies, mJeie& kesÀ jepeYeeie keÀes hee³eWies~pewmes ceneYeejle ceW ³eeoJe, keÀewjJe-heeC[Je mesvee kesÀ efJe<e³e ceW efJe®eej keÀjvee DeeJeM³ekeÀ nw, Jewmes nerieerlee %eeve osves keÀe mLeeve keÀewve Deewj keÀneB nw, GmekeÀe %eeve Yeer yeeyee ves efo³ee nw, Jen Yeer mecePeveeDeefle DeeJeM³ekeÀ nw~

pewmes ieerlee %eeve kesÀ mLeeve kesÀ efJe<e³e ceW efJe®eej keÀjvee Deefle DeeJeM³ekeÀ nw, Jewmes ner ieerlee%eeve keÀe mece³e keÌ³ee nw, Jen Yeer efJe®eejCeer³e nw~ ieerlee ceW nw efkeÀ ieerlee %eeve DeOece& keÀe veeMe Deewjmele Oece& keÀer mLeehevee kesÀ efueS efo³ee ie³ee, Jen mece³e keÌ³ee nes mekeÀlee nw~Ssmes ner ceneYeejle ceW peesDeðeeW-MeðeeW keÀe JeCe&ve nw, Jes Deðe-Meðe keÌ³ee Les Deewj Jele&ceeve ceW yeves ngS Dem×-MeðeeW mes GvekeÀerkeÌ³ee meceevelee nw, Jen Yeer efJe®eejCeer³e nw~~Q. keÌ³ee ceneYeejle kesÀ hee$e SsefleneefmekeÀ heg©<e Les? ³eefo Les lees keÀye Les, GvekeÀes efkeÀlevee mece³engDee? GvekesÀ pevce Deeefo kesÀ efJe<e³e ceW pees JeCe&ve nw, Jen keÀneB lekeÀ efJeéeeme keÀjves ³eesi³e nw ³eeGmeceW keÀesF& Dev³e jnm³e veerefnle nw?``iee³eve nw heeC[Je heneæ[eW hej ieue ie³es~ heneæ[eW hej veneR uesefkeÀve Tb®eer efmLeefle DeLee&led efve®eeF& mesefyeukegÀue Thej DeJ³ekeÌle efmLeefle nw, GmeceW ieue ie³es DeLee&led DeJ³ekeÌle efmLeefle ceW mechetCe&lee keÀes ÒeehlengS~ ... mechetCe& mecehe&Ce DeLee&led leve-ceve-Oeve, mece³e Deewj mecyevOe meye Dehe&Ce~''

``³en nw ³egefOeefÿj, ³eg× kesÀ cewoeve ceW ye®®eeW keÀes Keæ[e keÀjves Jeeuee~ ... henueer cegK³e eEnmee nwkeÀece keÀìejer keÀer~ FmeefueS keÀece ceneMe$eg keÀne nw, Fve hej ner efJepe³e heeveer nw~''

mee.yeeyee 19.2.05 efjJee.``ieerlee ceW keÀewjJe-heeC[JeeW keÀer ³eg× efoKeeF& nw ... heeC[Je GvekeÀes keÀne peelee nw, pees Òeerleyegef× nQDeewj keÀewjJe GvekeÀes keÀne peelee nw pees efJeÒeerleyegef× nQ~ De#ej lees yengle De®ís-De®ís mecePevesuee³ekeÀ nQ~ ... FmeceW mLetue nefLe³eej Deeefo veneR nw~ yeehe %eeve-³eesie kesÀ Deðe-Meðe osles nQ~''

``DeYeer legce ye®®eeW keÀes mce=efle DeeF& nw efkeÀ yejesyej nce osJeer-osJelee Les, efpevekeÀer efveMeeefve³eeb nQ~ ...peye nceeje jep³e Lee lees Deewj keÀesF& veneR Lee~ DeYeer efHeÀj Deewj meYeer Oece& nQ, nceeje osJelee Oece& nwveneR~ ieerlee ceW De#ej yeæ[s De®ís-De®ís nQ hejvleg keÀesF& mecePe veneR mekeÀles~ ... ieerlee ceW ³eg×yeleeF& nw hejvleg keÀewvemeer ³eg× yeleeF& nw, ³en veneR peeveles~''

mee.yeeyee 30.12.04 efjJee.``Jeu[& keÀer efnmìêr pee@ûeeHeÀer legce ye®®es ner peeveles nes, Deewj keÀesF& peeve ve mekesÀ~ ... Ssmes Yeer yengleueesie keÀnles nQ efkeÀ ceneYeejle ³eg× keÀes 5 npeej Je<e& ngS~ ³en efHeÀj mes Jener ueæ[eF& nw, lees peªjieerlee keÀe YeieJeeve Yeer nesiee~'' mee.yeeyee 25.5.07 efjJee.`òsJeer-osJelee Oece& keÀe Oece&-Meeðe nw ieerlee~ yeéïeCe Oece& keÀe keÀesF& Meeðe veneR nw~ Deye ceneYeejleueæ[eF& keÀe Yeer Je=leevle ieerlee ceW nw~... peªj efJeveeMe nes leye lees mele³egieer jepeOeeveer mLeeheve nes~FmekeÀes ©ê %eeve ³e%e keÀne peelee nw~ %eeve Yeer efMeJeyeeyee ner osles nQ~''

mee.yeeyee 7.4.07 efjJee.``³en ieerlee keÀe Sheermees[ efjheerì nes jne nw~ ... ³en Jener ceneYeejle ueæ[eF& nw, efpemekesÀ efueSMeeðeeW ceW iee³eve nw~ ceneYeejle ueæ[eF& Deewj ves®egjue kesÀuesefceìer]pe Üeje hegjeveer ogefve³ee keÀe efJeveeMenesvee nw~ lees peªj ieerlee keÀe YeieJeeve Dee³ee nesiee~''

Q. ieerlee %eeve keÀye Deewj keÀneB efo³ee ie³ee DeLee&led keÌ³ee ieerlee %eeve Üehej kesÀ Devle ceW ³eg× kesÀ efueSDeOeerj Deeceves-meeceves Keæ[er ngF& oes mesveeDeeW kesÀ ceO³e efo³ee ie³ee? ³eefo Ssmee nw lees Gme ieerlee %eevekeÀe HeÀue keÌ³ee efvekeÀuee? DeLeJee ³eLeeLe& keÌ³ee nw?

Òe®eefuele ieerlee ceW Jee|Cele efJeefJeOe jnm³eÒe®eefuele ieerlee kesÀ kegÀí cegK³e ceneJeekeÌ³eÒe®eefuele ieerlee ceW Jee|Cele hejceelcee kesÀ ceneJeekeÌ³e Deewj GvekeÀer mel³elee

Òe®eefuele ieerlee kesÀ ceneJeekeÌ³eeW keÀes Yeer ³eefo nce efJe®eej keÀjles nQ lees osKeles nQ GmeceW YeerDeveskeÀ ieg¿e jnm³e efíhes ngS nQ, efpevekesÀ mecyevOe ceW %eeve meeiej hejceelcee efMeJe ves keÀne nw ieerlee ceWDeeìs ceW vecekeÀ kesÀ meceeve kegÀí mel³e nw~

Òe®eefuele ieerlee ceW efueefKele ceneJeekeÌ³eeW Deewj GmeceW Jee|Cele efJeefJeOe jnm³eeW hej efJe®eej

keÀjW lees ÒeÍe>> G"lee nw efkeÀ ³es %eeve efkeÀmeves Deewj kewÀmes efueKee, GmekesÀ ceve-yegef× ceW ³es jnm³e keÀneBmes Deewj kewÀmes Dee³es~ FmekesÀ efJe<e³e ceW DeYeer peye ncekeÀes hejceelcee kesÀ Üeje ³eLeeLe& ieerlee %eeveÒel³e#e ceW efceue jne nw, leye ner efJe®eej keÀj mekeÀles nQ~ YekeÌle ieerlee heeef"³eeW kesÀ efueS lees SsmeeefJe®eej keÀjvee mecYeJe veneR nw~

Òe®eefuele ieerlee ceW pees %eeve JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee nw, Jen efpeve DeelceeDeeW ves hejceelcee mesÒel³e#e ceW ieerlee %eeve megvee, GmekeÀer mce=efle, GmekesÀ mebmkeÀejeW kesÀ DeeOeej hej Üehej ³egie ceW peyeDeOece& keÀer Je=ef× nesves ueieer, Deelcee³eW ogKe-DeMeeefvle DevegYeJe keÀjves ueieeR lees Gve DeelceeDeeW vesDeheveer mce=efle Deewj mebmkeÀejeW kesÀ DeeOeej hej ieerlee-%eeve keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee~ lees efJe®eej efkeÀ³ee peemekeÀlee nw efkeÀ keÀesF& Deelcee 3000-3500 Je<e& kesÀ yeeo efkeÀleveer mce=efle jKe mekeÀleer nw Deewj keÌ³eeJeCe&ve keÀj mekeÀleer nw DeLee&led DebMecee$e ner JeCe&ve keÀj mekeÀleer nw~ FmeefueS ner efvejekeÀej %eeve meeiejhejceelcee ves ye´ïee-leve mes ncekeÀes pees %eeve efo³ee nw, GmeceW Yeer keÀne nw efkeÀ Òe®eefuele ieerlee ceW ³eLeeLe&%eeve Deeìs ceW vecekeÀ kesÀ yejeyej nw~

pewmes Òe®eefuele ieerlee ceW ceneYeejle ³eg× kesÀ efJe<e³e ceW efueKee ngDee nw - Oece& #es$eskegÀ©#es$es..., Fmemes efme× neslee efkeÀ ieerlee %eeve efkeÀmeer eEnmekeÀ ³eg× kesÀ efueS lew³eej Keæ[er mesveeDeeW kesÀceO³e veneR efo³ee ie³ee~ ³es keÀesF& efJeMes<e ³eg× nw, efpemekeÀes Oece&-³eg× keÀne ie³ee nw Deewj Gme ³eg×#es$e keÀes Oece&-#es$e keÀne ie³ee nw, peneB ieerlee %eeve efo³ee ie³ee nw~ieerlee ceW nw -³eoe ³eoe efn Oece&m³e iueeefveYe&Jeefle Yeejle, DeY³eglLeeveceOece&m³e leoelceeveb me=peec³enced~ (4-7)

Fme leL³e hej efJe®eej keÀjves mes DevegYeJe keÀnlee nw efkeÀ ieerlee %eeve Üehej ³egie ceW veneR efo³eeie³ee nw keÌ³eeWefkeÀ me=efä-®e¬eÀ kesÀ ¬eÀceevegmeej Üehej kesÀ yeeo lees keÀefue³egie Dee³ee pees Deewj ner DeOece&keÀe ³egie nw~ FmeefueS Fve ceneJeekeÌ³eeW kesÀ jnm³e hej efJe®eej keÀjWies lees Fmeer efve<keÀ<e& hej hengB®eWies efkeÀieerlee %eeve keÀefue³egie kesÀ Devle DeLee&led DeOece& keÀer ®ejce meercee kesÀ yeeo Deewj Oece& kesÀ ®ejceeslkeÀ<e&DeLee&led mele³egie keÀer Deeefo kesÀ mebiece³egie hej efo³ee ie³ee nw~ keÀefue³egie kesÀ Devle ceW ner DeOece& yeæ{engDee neslee nw, efpemekeÀes veeMe keÀjkesÀ Oece& keÀer mLeehevee keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw Deewj GmekesÀ yeeoOece& keÀe ³egie mele³egie Deelee nw~

Òe®eefuele ieerlee Deewj hejceelcee kesÀ Üeje efo³ee ie³ee mel³e ieerlee %eeve ceW efkeÀmeer SkeÀ efJe<e³ekeÀe JeCe&ve veneR nw, oesveeW ner ieerleeDeeW ceW DeeO³eelce mes mecyeefvOele DeveskeÀ efJe<e³eeW Deewj je]peeW keÀe JeCe&venw~

Òe®eefuele ieerlee ceW Yeer Deelcee-hejceelcee kesÀ mJeªhe kesÀ efJe<e³e ceW, me=efä ®e¬eÀ kesÀ efJe<e³e

ceW, keÀuhe-Je=#e kesÀ efJe<e³e ceW, leerveeW ueeskeÀeW kesÀ efJe<e³e ceW, owJeer iegCeeW keÀer OeejCee kesÀ efJe<e³e ceW, efJeefYevveoMe&veeW SJeb OeceeX kesÀ efJe<e³e ceW JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee nw~ hejceefhelee hejceelcee ves Yeer ncekeÀes pees %eeveefo³ee GmeceW meej ªhe ceW Fve meYeer efJe<e³eeW kesÀ yeejs ceW yelee³ee nw~ hejceelcee ves DeeO³eelce kesÀ meYeerje]peeW keÀes yeerpeªhe ceW ncekeÀes mecePee³ee nw~``legce Deheves leve-ceve-Oeve mes Deheves efueS jepeOeeveer mLeeheve keÀjles nes~ pees keÀjsiee, Jen hee³esiee~pees veneR keÀjles, Jes hee³eWies Yeer veneR~ keÀuhe-keÀuhe legce ner keÀjles nes~ legce ner efve½e³eyegef× nesles nes~legce mecePeles nes yeehe, yeehe Yeer nw, ìer®ej Yeer nw, Jener ieerlee keÀe %eeve Yeer ³eLeeLe& jerefle megveeles nQ~ ...³en efueKevee ®eeefnS - ieerlee keÀe YeieJeeve ke=À<Ce veneR, hejceefhelee hejceelcee efMeJe nw~''

Òe®eefuele ieerlee kesÀ kegÀí efJe®eejCeer³e ceneJeekeÌ³e DeLee&led ÍueeskeÀ

Deelcee kesÀ efJe<e³e ceWFob Mejerjb keÀewvles³e #es$eefcel³eefYeOeer³eles, SleÐees JesefÊe leb Òeeng: #es$e%e Fefle leefÜo:~ 13-1

Jeemeebefme peerCee&efve ³eLee efJene³e, veJeeefve ie=ÔCeeefle vejesDehejeefCe~leLee MejerjeefCe efJene³e peerCe&v³ev³eeefve meb³eeefle veJeeefve osner~ (14)

pewmes hegjeves keÀheæ[s keÀes ... Ssmes ner hegjeves Mejerj keÀes íesæ[keÀj Deelcee ve³ee Mejerj OeejCe keÀjleer nw~ve pee³eles efceÏ³eles Jee keÀoeef®evvee³eb YetlJee YeefJelee Jee ve Yet³e:, Depees efvel³e: MeeéeleesDe³eb hegjeCees venv³eles nv³eceeves Mejerjs~ 2-20

hejceelcee kesÀ efJe<e³e ceWp³eesefle<eeceefhe lepp³eeseflemleceme: hejceg®³eles~ %eeveb %es³eb %eeveiec³eb Ëefo meJe&m³e efJeefÿleced~(12)Jen hejce p³eesefle nw~hejb ye´ïe hejb Oeece heefJe$eb hejceb YeJeeved, heg©<eb Meeéeleb efoJ³eceeefoosJecepeb efJeYegced~ (16)hejceelcee hejceOeece keÀe efveJeemeer hejce heefJe$e hejce p³eesefle nw~ve leÓeme³eles met³eex ve MeMeebkeÀes ve heeJekeÀ:, ³eÃlJee ve efJeJele&vles le×ece hejceb ceced~ (32)JeneB ve met³e&, ve ®evêcee, ve Deefive ... Jen cesje hejceOeece nw~DevleJeÊeg HeÀueb les<eeb leÓJel³euhecesOemeeced, osJeevosJe³epees ³eeefvle ceÓlee ³eeefvle ceeceefhe~ (19) ?meJe& Oecee&vheefjl³ep³e ceeceskebÀ MejCeb Je´pe, Denb lJee meJe&heeJesY³ees cees#eef³e<³eeefce cee Meg®e:~ (25)

... ceQ legPes meJe& heeheeW mes cegkeÌle keÀj otBiee~³eeefvle osJeJelee osJeeved efhele=v³eeefvle efhe$eJelee:, Yetleeefve ³eeefvle Yetlesp³ee ³eeefvle ceÐeeefpeveesDeefhe ceeced~(28)osJeleeDeeW keÀes hetpeves Jeeues osJeleeDeeW keÀes Òeehle nesles nQ, ... cesjs YekeÌle cesjs keÀes ner Òeehle nesles nQ~³ees ³ees ³eeb levegb YekeÌle: Þe×e³eee|®elegefce®íefle, lem³e lem³ee®eueeb Þe×eb leecesJe efJe×ec³enced~ (30)pees YekeÌle pees F®íe jKekeÀj efpeme osJelee keÀes hetpeles nQ ... HeÀue ceQ ner oslee ntB~³ees ceecepevceveeeEo ®e JesefÊe ueeskeÀcenséejced, Demebcet{: me ce$³es<eg meJe& heehes: Òeceg®³eles~ (35)

ieerlee Deewj leerve ueeskeÀ,ieerlee Deewj keÀuhe-Je=#e

Òe®eefuele ieerlee ceW Yeer me=efä keÀes SkeÀ Guìs Je=#e keÀer meb%ee oer ieF& nw hejvleg GmekeÀer ìej-ìeefj³eeB keÌ³ee nw, Jen Je=#e kewÀmee nw, GmekeÀe Deeefo-Devle keÌ³ee nw, Jen mheä veneR nw~``Fme ceveg<³e me=efä ªheer Peeæ[ keÀes keÀesF& veneR peevelee~ FmekeÀes keÀne peelee nw keÀuhe Je=#e~ FmekeÀeyeme ieerlee ceW ner JeCe&ve nw~ meye peeveles nQ ieerlee ner vecyejJeve Oece& keÀe Mee%e$e nw~ ... ³en Yeer efmeHe&Àlegce ner mecePeles nes - Deewj keÀesF& Yeer Meeðe ceW %eeve neslee veneR nw~ ... DeYeer ye®®eeW yegef× ceW meejePeeæ[ nw~'' mee.yeeyee 2.9.04 efjJee.

ieerlee Deewj me=efä-®e¬eÀ³eoe ³eoe efn Oece&m³e iueeefveYe&Jeefle Yeejle, DeY³eglLeeveceOece&m³e leoelceeveb me=peec³enced~ (4-7)

``DeYeer legcekeÀes [e³ejskeÌì cele efceueleer nw~ Þeercele YeieJele ieerlee nw vee! Deewj keÀesF& Meeðe hej ÞeerceleDe#ej nw veneR~ nj 5 npeej Je<e& yeeo ³en heg©<eesÊece mebiece³egie, ieerlee keÀe ³egie Deelee nw~ yesno kesÀyeehe ves j®eef³elee DeLee&led Dehevee Deewj j®evee keÀe meeje heefj®e³e efo³ee nw~''

Q. ieerlee %eeve Oece& keÀer mLeehevee Deewj DeOece& kesÀ veeMe kesÀ efueS efo³ee ie³ee, lees Oece& keÀermLeehevee Deewj DeOece& kesÀ efJeveeMe keÀe mece³e keÌ³ee nes mekeÀlee nw?ieerlee %eeve kesÀ leL³eeW hej efJe®eej keÀjles nQ lees mecePe ceW Deelee nw efkeÀ ieerlee %eeve efkeÀmeer eEnmekeÀ ³eg×kesÀ efueS veneR efo³ee ie³ee Deewj ve ner ieerlee %eeve megveves kesÀ yeeo Gme ieerlee %eeve mes keÀesF& eEnmekeÀ ³eg×ngDee~ ³es SkeÀ Oece&-³eg× nw, pees nj Deelcee kesÀ Devoj ®euelee nw Deewj Deelcee ³eLeeLe& %eeve mes Gmehej efJepe³e Òeehle keÀjleer nw~ ieerlee %eeve keÀer OeejCee mes ner efJeée ceW Oece& keÀer mLeehevee ngF&~

³eLewOeebefme meefce×esDeefiveYe&mcemeelkegÀ©lesDepeg&ve, %eeveeefive: meJe& keÀcee&efCe YemcemeelkegÀ©les leLee~ (36)pewmes Deefive uekeÀæ[er keÀes Yemce keÀjleer nw Jewmes ner %eeve ªheer Deefive meJe& keÀceeX keÀes Yemce keÀj osleer nw~

Devev³eeef½evle³evlees ceeb ³es pevee: he³eg&heemeles, les<eeb efvel³eeefYe³egkeÌleeveeb ³eesie#esce Jenec³enced~(55)

pees ueesie Devev³e YeeJe mes cesje efvejvlej O³eeve keÀjles nQ, Gheemevee keÀjles nQ, Ssmes efvel³e ³egkeÌle ueesieeWkesÀ ³eesie#esce keÀer efpeccesJeejer ceQ mJe³eb G"elee ntB~

veäesceesne mce=efleue&yOe: lJelÒemeeoevce³ee®legle, mLeleesDeefmce ielemevosn: keÀefj<³es Je®eves leJe~18-73

Þes³eevmJeOeceex efJeiegCe: hejOecee&lmJevegefÿleeled, mJeOecex efveOeveb Þes³e: hejOeceexYe³eeJen:~3-35 leLee 18-47

meJe&Oecee&ved heefjl³ep³e ceeceskebÀ MejCeb Je´pe, Denb lJee meJe&heehesY³ees cees#eef³e<³eeefce cee Meg®e:~18-66

keÀce&C³esJeeefOekeÀejmles cee HeÀues<eg keÀoe®eve, cee keÀce& HeÀuenslegYeg&cee& les mevieesiemlJekeÀcee&efCe~2-47

Òe®eefuele ieerlee kesÀ Ghe³eg&keÌle ceneJeekeÌ³eeW hej nce efJe®eej keÀjW Deewj Deheves keÀes ®eskeÀ keÀjWefkeÀ nce keÀneB lekeÀ Fve yeeleeW keÀes OeejCe keÀjves ceW meHeÀue ngS nQ DeLee&led ieerlee keÀes heæ{ves mes keÀneB lekeÀnceejer Jen efmLeefle yeveer nw~ keÌ³ee Jen ieerlee heæ{ves mes nceejer DeeeflcekeÀ MeefkeÌle yeæ{ jner nw DeLee&lednceejs peerJeve mes DeOece& keÀe veeMe Deewj Oece& keÀer mLeehevee nes jner nw? keÌ³ee Gme ieerlee keÀes heæ{ves mesnceejs ceW owJeer iegCeeW keÀer OeejCee Deewj Deemejer iegCeeW keÀe veeMe ngDee nw? peye nj SkeÀ kesÀ J³eefkeÌleielepeerJeve ceW ³es OeejCee nesieer leye ner meecetefnkeÀ peiele ceW Yeer DeOece& keÀe veeMe neskeÀj SkeÀ meled Oece& keÀermLeehevee nes mekesÀieer~ Fve meye yeeleeW hej efJe®eej keÀjles Deewj DevegYeJe megveles, peerJeve-J³eJenej osKeleslees DevegYeJe keÀjles ieeæ[er efJehejerle efoMee ceW ner pee jner nw DeLee&led efoveeWefove jns-mens Oece& keÀe YeerveeMe neslee pee jne nw Deewj DeOece& Deewj yeæ{lee pee jne nw DeLee&led ogefve³ee ceW DeOece& keÀe yeesueyeeuee

yeæ{lee pee jne nw~ Deepe keÀer ogefve³ee kesÀ J³eJenej Deewj J³eefkeÌle³eeW kesÀ peerJeve keÀes osKeW lees Jes DeOece&keÀes ner Oece& mecePe yew"s nQ Deewj Gme efoMee ceW ner Deeies yeæ{les pee jns nQ, efpemekesÀ HeÀuemJeªhe ogefve³eeceW ogKe-DeMeeefvle, Ye³e-ef®evlee yeæ{leer pee jner nw~ Fme mel³e keÀes efJe®eej keÀj osKeW lees Òe®eefueleieerlee %eeve keÀe keÌ³ee heefjCeece ngDee nw Deewj keÌ³ee nesiee ³ee nesves Jeeuee nw~

ieerlee Deewj ye´ïe®e³e& Je´le SJeb owJeer iegCeeW keÀer OeejCeeO³ee³eleesefJe<e³eeved hegbme: meviemles<ethepee³eles, mevieelmebpee³eles keÀece: keÀeceel¬eÀesOeesDeefYepee³eles~¬eÀesOeeYoJeefle mebceesn: mebceesnelmce=efleefJeYeÏce:, mce=efleYeÏbMeeod yegef×veeMees yegef×veeMeelÒeCeM³eefle~

2-62-63ieerlee %eeve keÀes OeejCe keÀjves mes ner keÀece Jeemevee hej efJepe³e nes mekeÀleer nw Deewj ieerlee %eeve

keÀes OeejCe keÀjves kesÀ efueS ye´ïe®e³e& ye´le keÀe heeueve Deefle DeeJeM³ekeÀ nw keÌ³eeWefkeÀ keÀece Jeemevee mesyegef× keÀe veeMe neslee nw, efpememes mce=efle mJeªhe ceW efmLele nesvee keÀef"ve nes peelee nw~

³eLeeLe& ieerlee %eeve megveves Deewj OeejCe keÀjves JeeueeW keÀer ³es OeejCee DeJeM³e nesieer Dev³eLeeJes ieerlee %eeve keÀes OeejCe veneR keÀj mekeÀles nQ Deewj ieerlee %eeve keÀe keÀesF& cenlJe ner veneR nw~ DeyeefJe®eejCeer³e nw efkeÀ efkeÀleves ieerleehee"er Fme Je´le keÀes heeueve keÀj jns nQ DeLee&led efkeÀleveeW ves keÀece efJekeÀejhej efJepe³e heekeÀj mce=efle mJeªhe yeves nQ~

³eo#ejb JesoefJeoes Jeoefvle efJeMeefvle ³eÐele³ees Jeerlejeiee:, ³eefo®ívlees ye´ïe®e³e& ®ejefvle leÊes heosmebûensCe ÒeJe#³es~ 8-11³eesie Üeje F&éejevegYetefle keÀjves keÀer F®íe Jeeues J³eefkeÌle keÀes ye´ïe®e³e& keÀe heeueve lees DeefveJee³e& ªhe mesner keÀjvee neslee nw~

efJeefJeOeb vejkeÀm³esos Üejb veeMeveceelceve:, keÀece: ¬eÀesOemleLee ueesYemlemceeosleÊj³ebl³epesled~ 16-21

ns Jelme, keÀece, ¬eÀesOe Deewj ueesYe leerve vejkeÀ kesÀ Üej nQ, FmeefueS let Fve leerveeW keÀes íesæ[~

³eesie³egkeÌlees efJeMeg×elcee efJeefpeleelcee efpelesefvê³e:, meJe&YetleelceYetleelcee kegÀJe&vveefhe ve efueh³eles~5-7

pees ceveg<³e keÀcexefvê³eeW keÀes JeMe keÀjkesÀ, ³eesie-³egkeÌle neskeÀj, meYeer keÀes DeeeflcekeÀ ¢efä mesosKeles ngS keÀce& keÀjlee nw, Gmes oes<e DeLeJee ueshe veneR ueielee nw~

owJeer mebheefÜcees#ee³e efveyevOee³eemegjer celee, cee Meg®e: mebheob owJeerceefYepeeleesDeefme heeC[Je~owJeer mecheoe ceveg<³e keÀes cegkeÌle (ogKe-DeMeeefvle mes cegkeÌle) keÀjeves Jeeueer nw Deewj Deemegjer

mecheoe Gmes yevOeve ceW [eueves Jeeueer nw~efvecee&ve ceesne efpelemebieoes<ee DeO³eelceefvel³ee efJeefveJe=ÊekeÀecee:~

efvejekeÀej ieerlee %eeve-oelee hejceefhelee hejceelcee efMeJe Üeje ye´ïee leve mesefo³ee ie³ee mel³e ieerlee-%eeve

%eeve hejce Oeve nw pees Fme Oece&-³eg× ceW efJepe³e keÀe DeeOeej nw, Jen mel³e %eeve mel³ehejceelcee ner DeekeÀj osles nQ Deewj ³eesie efmeKeeles nQ, efpeme %eeve Deewj ³eesie kesÀ yeue mes Deelcee³eW FmeOece&-³eg× ceW efJepe³e heeleer nQ Deewj Fme efJeée ceW mel³e Oece& keÀer mLeehevee nesleer nw~ Gme mel³e %eeveDeewj ³eesie kesÀ efueS ner Deelcee³eW hejceelcee keÀes hegkeÀejleer nQ, GvekeÀe DeeJeeÚ keÀjleer nQ~``%eeve jlve pees DeYeer legce uesles nes, Jes efHeÀj me®®es nerjs-peJeenj yeve peeles nQ~ 9 jleve keÀer ceeueekeÀesF& nerjs peJeenjeW keÀer veneR nw~ Fve %eeve jleveeW keÀer ner ceeuee nw~ ceveg<³e ueesie efHeÀj Jes jleve mecePeDebietef"³eeB henve uesles nQ~ Fve %eeve jleveeW keÀer ceeuee Fme mebiece hej ner efceueleer nw~ ³es jleve nerlegcekeÀes YeefJe<³e 21 pevce ceeueeceeue yeveeles nQ~'' mee.yeeyee 10.1.69

``efMeJe YeieJeevegJee®e nw, ve efkeÀ Þeerke=À<Ce YeieJeevegJee®e nw~... j®eef³elee Deewj j®evee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle kesÀ %eeve keÀes DeYeer legceves SkeÌ³etjsì peevee nw~... j®elee Deewj j®evee keÀer vee@uespe SkeÀ yeehe nerosles nQ~'' mee.yeeyee 18.5.04 efjJee.

efvejekeÀej hejceelcee ves ye´ïee leve mes pees Òel³e#e ceW DeekeÀj ieerlee %eeve efo³ee Deewj FmeefJeée-veeìkeÀ kesÀ pees je]pe yelee³es, efpevekeÀes peeveves mes DeelceeDeeW kesÀ efueS ³eesie keÀe DeY³eeme menpe nespeelee nw, efpememes Deelcee ceW MeefkeÌle Deeleer nw~ Gve %eeve jleveeW keÀer yegef× ceW mce=efle nes, GvekeÀeDevegYeJe nes Deewj peerJeve ceW OeejCee nes lees Deelcee kesÀ Thej keÀesF& ûen®eejer Dee veneR mekeÀleer Deewj³eefo efkeÀvneR keÀceeX kesÀ HeÀuemJeªhe Dee Yeer ieF& lees menpe ner Glej peeleer nw~ yeeyee ves ³es meye jnm³ence DeelceeDeeW keÀes Fleveer mejuelee mes mecePee³es nQ efkeÀ keÀesF& Deveheæ{ Yeer FvekeÀes mecePe mekeÀlee nw

Deewj Fme ³e%e ceW DeveskeÀ Ssmes GoenjCe nQ, pees Ssmes YeeF&-yenveW, efpevekeÀes De#ej %eeve Yeer veneR Lee,Jes hejceelcee kesÀ cegKeejefJevo mes ³es ieerlee %eeve megvekeÀj veäesceesne-mce=efle mJeªhe yeve ie³es Deewj Fme³e%e ceW yengle De®íe heg©<eeLe& efkeÀ³ee, efpememes YeefJe<³e ceW Þesÿ heo heeves kesÀ DeefOekeÀejer yeve ie³es~ Gve%eeve jleveeW ceW cegK³e-cegK³e efvecveefueefKele nQ :-1. Deelcee keÀe %eeve,2. hejceelcee keÀe %eeve3. efJeée-veeìkeÀ DeLee&led me=efä-®e¬eÀ keÀe %eeve4. heg©<eesÊece mebiece³egie keÀe %eeve5. ef$eueeskeÀ keÀe %eeve6. keÀuhe-Je=#e keÀe %eeve7. keÀceeX keÀer ienve ieefle keÀe %eeve8. ³eesie keÀe %eeve9. heefJe$elee keÀe %eeve

ieerlee ceW oes ÒekeÀej keÀe %eeve nw - SkeÀ nw meJe& DeelceeDeeW kesÀ keÀu³eeCeeLe& DeLee&led meJe& DeelceeDeeWkeÀer cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle kesÀ efueS Deewj otmeje nw Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& keÀer mLeehevee kesÀefueS~ hejceelcee %eeve keÀe meeiej nw Deewj meJee&lceeDeeW keÀe cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe oelee nw, FmeefueSJen meJe& DeelceeDeeW kesÀ keÀu³eeCeeLe& %eeve oslee nw Deewj Gmemes Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& keÀermLeehevee nesleer nw~

hejceelcee ye´ïee leve ceW DeekeÀj ieerlee %eeve osles nQ, ye´ïee yeeyee Gme %eeve keÀes OeejCe keÀjmeyekesÀ meeceves GoenjCe mJeªhe yeveles nQ, FmeefueS efMeJeyeeyee meJee&lceeDeeW keÀe hejceefhelee nw Deewjye´ïee yeeyee meJe& OeceeX keÀe Deeefo efhelee Deewj Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& keÀe Oece&efhelee~ FmeefueSner meJe& Oece& keÀer Deelcee³eW GvekeÀes efJeefYevve veeceeW mes DeLee&led ye´ïee, Deeoce, S[ce Deeefo kesÀ ªhe ceW³eeo keÀjleer nQ~ hejceelcee efhelee ves ³en Yeer %eeve efo³ee nw efkeÀ pees Oece& keÀer mLeehevee keÀjles nQ, Jes nerGmekeÀer heeuevee Yeer keÀjles nQ, FmeefueS ye´ïee yeeyee ves efpeme Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& keÀermLeehevee keÀer, GmekeÀer veeje³eCe kesÀ ªhe ceW mele³egie ceW heeuevee keÀjles nQ~

DeYeer hejceelcee ves me=efä kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe %eeve efo³ee nw Deewj Fme efJeée-veeìkeÀkesÀ meJe& je]peeW keÀe %eeve efo³ee nw, efpeme %eeve keÀes OeejCekeÀj Deelcee³eW DeYeer ner cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle

kesÀ megj-ogue&Ye megKe keÀes DevegYeJe keÀjleer nQ Deewj Deheves peerJeve ceW ®eæ{leer keÀuee keÀe DevegYeJe keÀjleernw DeLee&led Deelcee keÀes Deheves ceW DeeeflcekeÀ MeefkeÌle keÀer Je=ef× keÀer DevegYetefle nesleer nw Deewj DeelceeDevegYeJe keÀjleer nw efkeÀ nce Deheveer Deemegjer Je=efÊe³eeW hej efJepe³e Òeehle keÀj Deheves GppJeue YeefJe<³ekeÀer Deesj Deûemej nQ~

1. Deelcee keÀe %eeveefMeJeyeeyee ves ncekeÀes Deelcee keÀe pees %eeve efo³ee DeLee&led Deelcee kesÀ veece, ªhe, Oeece, iegCe,

keÀle&J³e keÀe pees %eeve efo³ee, Jen mecePeves Deewj OeejCe keÀjves ceW Deefle menpe nw~ peve-meeOeejCe YeerGmekeÀes mecePe mekeÀlee nw~ Deelcee SkeÀ p³eesefle efyevog nw, hejceOeece keÀer jnves Jeeueer nw, Deelcee nerosn ªheer Jeðe keÀes OeejCe keÀj Fme jbieceb®e hej Dehevee heeì& yepeeleer nw DeLee&led keÀce& keÀjleer nw DeewjGmekeÀe HeÀue megKe-ogKe kesÀ ªhe ceW Yeesieleer nw~ Deelcee keÀye Yeer meoe keÀeue kesÀ efueS cees#e keÀes veneRheeleer nw keÌ³eeWefkeÀ Deelcee Fme Deveeefo-DeefJeveeMeer veeìkeÀ ceW heeì&Oeejer nw~ Deelcee kesÀ efJe<e³e ceW Fvemel³eeW hej efJe®eej keÀjW, lees nce osKeles nQ, Fme lejn keÀe efJeJeskeÀmebiele, leke&À³egkeÌle %eeve ve Òe®eefueleieerlee ceW nw Deewj ve ner efkeÀmeer Dev³e Oece& kesÀ Oece&Meeðe ceW nw~ Deelcee³eW Deheves heeì& kesÀ DevegmeejefYevve-efYevve Mejerj OeejCe keÀjleer Deewj íesæ[leer nw DeLee&led Deelcee Depej-Decej DeefJeveeMeer nw, osnªheer Jeðe efJeveeMeer nw~ efpemekeÀe JeCe&ve Òe®eefuele ieerlee ceW Yeer efvecve MeyoeW ceW nw~ve pee³eles efceÏ³eles Jee keÀoeef®evvee³eb YetlJee YeefJelee Jee ve Yet³e:, Depees efvel³e: MeeéeleesDe³eb hegjeCees venv³eles nv³eceeves Mejerjs~ 2-20``Deelcee³eW meYeer mJeerì nesce ceW jnleer nQ, JeneB mes Deeleer nQ heeì& yepeeves~ ... ³en met³e&, ®eeBo leejsmeye yeefÊe³eeB nQ~ ... ³eneB legce ye®®eeW keÀer yegef× ceW nw nce SkeÌìme& nQ, ³en nej-peerle keÀe Kesue nw~''

mee.yeeyee 13.6.05 efjJee.``pewmes ieerlee ceW keÀesF&-keÀesF& yeele jeFì nw, Jewmes ieerleeW ceW Yeer nw~ ... Deye peerJe Deewj ceve ceW efkeÀleveeHeÀke&À nw~ ceve Deewj yegef× Deelcee keÀer MeefkeÌle³eeb nQ Deewj ³en Mejerj Deejievme nw~ ... Deye DeelceeDeejievme Üeje efJekeÀceeX hej peerle hee jner nw~ Ssmes veneR efkeÀ ceve hej peerle hee jner nw~ veneR, cee³eehej peerle heeles nQ~'' mee.yeeyee 9.7.07 efjJee.

2. hejceelcee keÀe %eeveefMeJeyeeyee ves ncekeÀes Deheves efJe<e³e pees %eeve efo³ee, efpemeceW hejceelcee kesÀ veece, ªhe, Oeece,

iegCe, keÀle&J³e keÀe pees %eeve efo³ee Deewj Deheves DeJelejCe kesÀ efJe<e³e ceW pees hejkeÀe³ee ÒeJesMe keÀe jnm³e

yelee³ee nw, Jen leke&À³egkeÌle Deewj hetCe& efJeJeskeÀ mebiele nw Deewj mecePeves ceW Deefle menpe nw~ Gmemeshejceelcee keÀes ³eeo keÀjvee Yeer Deefle menpe nw~ hejceelcee Yeer SkeÀ Deelcee nw hejvleg Jen %eeve, iegCe-MeefkeÌle³eeW ceW hejce nw Deewj GvekesÀ Fme Oeje hej DeekeÀj heeì& yepeeves keÀe efJeefOe-efJeOeeve efJeMes<e nw,FmeefueS GvekeÀes hejceelcee keÀnles nQ~ DeYeer hejceelcee ves Dehevee pees heefj®e³e efo®ehe nw, Ssmee heefj®e³eDeewj keÀneB Yeer veneR efceuelee nw~ Gme mel³e keÀe DebMecee$e Òe®eefuele ieerlee ceW Yeer efueKee nw -ve leÓeme³eles met³eex ve MeMeebkeÀes ve heeJekeÀ:, ³eÃlJee ve efJeJele&vles le×ece hejceb ceced~ (32)hejvleg hejceelcee kesÀ efJe<e³e ceW Deewj pees JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee nw, Jen Fme mel³e mes YeÏefcele keÀj oslee nwDeewj oesveeW ceW efJejesOeeYeeme hewoe nes peelee nw, efpememes heg©<eeLeea keÀes mel³e keÀe efveCe&³e keÀjvee keÀef"velees keÌ³ee DemecYeJe ner nes peelee nw~ FmeefueS ner Deepe lekeÀ hejceelcee kesÀ efJe<e³e ceW keÀesF& ³eLeeLe& veneRos mekeÀe nw Deewj Yeuee os Yeer kewÀmes mekesÀ keÌ³eeWefkeÀ Jen keÀece lees hejceelcee keÀe ner nw Deewj GvekeÀes nerDeekeÀj keÀjvee nw~``GvneW keÀes DevegYeJe keÀjeDees - Deelcee Deewj hejceelcee ceW jele-efove keÀe HeÀke&À nw~ peye Devlejcenmetme keÀjWies lees ieerlee keÀe YeieJeeve efme× nes pee³esiee~ ... DevegYeJe kesÀ Deeies keÀesF& peerle veneRmekeÀlee~'' De.yeeheoeoe 2.8.72

``YeieJeevegJee®e nw Yeer ieerlee~ ieerlee %eeve keÀe hegmlekeÀ nw ieerlee hejvleg YeieJeeve keÀesF& hegmlekeÀ neLe ceWG"ekeÀj veneR heæ{eles nQ~ ³en lees [e³ejskeÌì YeieJeevegJee®e nw~ ... FmekeÀes 84 kesÀ ®e¬eÀ keÀe veeìkeÀkeÀne peelee nw~ ³en yevee-yevee³ee Kesue nw~ ³es yeæ[er mecePeves keÀer yeeleW nQ keÌ³eeWefkeÀ Tb®e les Tb®eYeieJeeve keÀer cele efceueleer nw~'' mee.yeeyee 8.10.04 efjJee.``ieerlee keÀe j®eef³elee ke=À<Ce veneR nw, ieerlee ceelee ves ke=À<Ce keÀes pevce efo³ee~ ... pees DeekeÀj yeehe mesheæ{Wies, Jes ner mJeie& ceW Dee³eWies, yeekeÀer meye Deheves-Deheves meskeÌMeve ceW ®eues pee³eWies~ Fme [^ecee kesÀ ®e¬eÀkeÀes mecePevee nw~ ®e¬eÀ keÀes peeveves mes legce ®e¬eÀJeleea jepee yeveles nes~''

mee.yeeyee 1.5.07 efjJee.``legce ye®®eeW keÀes henues-henues lees ³en mecePeeveer osveer nw efkeÀ ieerlee keÀe YeieJeeve keÀewve? ... ceQ DevlelekeÀ legcekeÀes %eeve megveelee jntBiee~ ... ieerlee keÀe yengle ÒeYeeJe nw hejvleg ieerlee %eeve oelee keÀes Yetueie³es nQ~'' mee.yeeyee 16.11.05 efjJee.``YeefkeÌle ceeie& ceW cesjs ceW %eeve Fcepe& veneR neslee nw~ Gme mece³e meeje jmece-efjJee]pe YeefkeÌle ceeie& keÀe®euelee nw~ [^ecee Devegmeej pees YekeÌle efpeme YeeJevee mes hetpee keÀjles nQ, GvekeÀes mee#eelkeÀej keÀjeves ceQefveefceÊe yevee ngDee ntB~ Gme mece³e cesjer Deelcee ceW %eeve keÀe heeì& Fcepe& veneR nw~''

Q. YeefkeÌleceeie& ceW hejceelcee mee#eelkeÀej keÀjelee nw ³ee [^eceevegmeej neslee nw~ ³eefo hejceelceemee#eelkeÀej keÀjelee nw lees Jen ³eneB meekeÀej ceW Deelee nw ³ee hejceOeece mes ner mee#eelkeÀej keÀjelee nw~³eefo ³eneB Deelee nw lees kewÀmes Deelee nw Deewj efkeÀmeceW Deelee nw Deewj ³eefo hejceOeece mes ner keÀjelee nwlees keÌ³ee hejceOeece ceW Deelcee keÀce& keÀj mekeÀleer nw? ³en meye kewÀmes neslee nw?

3. efJeée-veeìkeÀ DeLee&led me=efä-®e¬eÀ keÀe %eeveme=efä-®e¬eÀ kesÀ efJe<e³e ceW hejceelcee ves DeYeer pees %eeve efo³ee nw, Jen DeefÜleer³e nw Deewj Gme %eeve keÀesheekeÀj me=efä j®evee kesÀ efJe<e³e ceW meejs ÒeÍe>> nue nes ie³es nQ~ hejceelcee pees me=efä j®evee kesÀ efJe<e³e ceWpees ³es mel³e yelee³ee nw efkeÀ ³es efJeée SkeÀ Deveeefo-DeefJeveeMeer veeìkeÀ nw, pees nj 5000 Je<e& kesÀ yeeont-ye-nt hegvejeJe=Êe neslee nw~ FmekeÀer ve keÀYeer j®evee ngF& nw Deewj ve efJeveeMe nesves keÀe keÀesF& ÒeÍe>> G"leenw~ hejceelcee meefnle meYeer Deelcee³eW FmeceW Deveeefo-DeefJeveeMeer heeì&Oeejer nQ~ hejceelcee keÀuheevle ceWDeekeÀj FmekeÀer keÀuece ueieeles nQ DeLee&led hegjeves mes ve³ee, heeflele mes heeJeve yeveeles nQ~ ³eÐeefhe ieerlee,ceneYeejle, jecee³eCe, Deeefo Dev³e Oece&MeeðeeW ceW Yeer hegvejeJe=efÊe kesÀ efme×evle keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee ie³eenw hejvleg Ssmee mheä Deewj efJeJeskeÀmebiele JeCe&ve keÀneB Yeer veneR nw, FmeefueS GmekeÀes mecePevee DeeflekeÀef"ve nw Deewj Jen ceveg<³eeW keÀes YeÏefcele keÀj oslee nw~

³es me=efä-®e¬eÀ mele³egie, $eslee³egie, Üehej ³egie Deewj keÀefue³egie ®eej meceeve YeeieeW ceWefJeYeeefpele nw, efpemekeÀe DeeOee Yeeie DeLee&led mele³egie-$eslee³egie mJeie& Deewj Üehej-keÀefue³egie DeeOeeYeeie vejkeÀ keÀnueeles nQ~ FmekeÀes ye´ïee kesÀ efove Deewj ye´ïee keÀer jele kesÀ ªhe ceW Yeer iee³ee ngDee nw~Ssmee me=efä-®e¬eÀ, mJeie&-vejkeÀ, ye´ïee kesÀ efove Deewj ye´ïee keÀer jele keÀe ³eLeeLe& JeCe&ve ieerlee meefnleefkeÀmeer Yeer Oece&Meeðe ceW veneR nw~``njskeÀ Deelcee ceW Dehevee-Dehevee heeì& Yeje ngDee nw~ meye SkeÌìme& nQ, GvekeÀes Dehevee heeì& yepeevee nernw~ pewmes efkeÀ ve³es efmej MeteEìie nesleer peeleer nw hejvleg ³en Deveeefo MeteEìie ngF& heæ[er nw~ Jeu[& keÀer ³enefnmì^er-peeûeeHeÀer efjheerì nesleer jnleer nw~ ... Yeejle JeeFmeuesme Lee, DeYeer efJeMeMe nw, efHeÀj JeeFmeuesmekewÀmes yevesiee? ³en yeehe ner mecePeeles nQ~ YeieJeevegJee®e - ceeceskeÀced ³eeo keÀjes~... ieerlee ceW Yeer nw -ns ye®®ees, legce keÀece hej peerle henvees lees Ssmes peielepeerle yeveWies~''

mee.yeeyee 11.8.04 efjJee.``YeefkeÌle ceeie& ceW cesjs ceW %eeve Fcepe& veneR neslee nw~ Gme mece³e meeje jmce-efjJee]pe YeefkeÌle ceeie& keÀe®euelee nw~ [^ecee Devegmeej pees YekeÌle efpeme YeeJevee mes hetpee keÀjles nQ, GvekeÀes mee#eelkeÀej keÀjeves ceQefveefceÊe yevee ngDee ntB~ Gme mece³e cesjer Deelcee ceW %eeve keÀe heeì& Fcepe& veneR nw~''

Q. YeefkeÌleceeie& ceW hejceelcee mee#eelkeÀej keÀjelee nw ³ee [^eceevegmeej neslee nw~ ³eefo hejceelceemee#eelkeÀej keÀjelee nw lees Jen ³eneB meekeÀej ceW Deelee nw ³ee hejceOeece mes ner mee#eelkeÀej keÀjelee nw~³eefo ³eneB Deelee nw lees kewÀmes Deelee nw Deewj efkeÀmeceW Deelee nw Deewj ³eefo hejceOeece mes ner keÀjelee nwlees keÌ³ee hejceOeece ceW Deelcee keÀce& keÀj mekeÀleer nw? ³en meye kewÀmes neslee nw?)

mee.yeeyee 18.6.07 efjJee.`ìeerlee ceW YeieJeevegJee®e Meyo efueKee nw, Jen mel³e nw hejvleg YeieJeeve keÀe veece yeoueer keÀj efo³ee nw~... ³en Yeer [êcee ceW vetBOe nw~ ... Yeejle mJeie& Lee lees me®e KeC[ Lee, mees Deye Pet" KeC[ yevee nw~yeehe mecePeeles nQ - [êcee Devegmeej efove Òeefleefove ogKe yeæ{lee ner pee³esiee~''

mee.yeeyee 10.4.07 efjJee.4. heg©<eesÊece mebiece³egie keÀe %eevekeÀefue³egie kesÀ Devle Deewj mele³egie kesÀ Deeefo kesÀ heg©<eesÊece mebiece hej hejceelcee DeJeleefjle neskeÀjFmekeÀe %eeve osles nQ Deewj je]pe³eesie efmeKeueeles nQ, efpememes mJeie& keÀer mLeehevee nesleer nw leLee mece³eDeewj [^ecee huee@ve Devegmeej vejkeÀ keÀe efJeveeMe neslee nw~ mebiece³egie hej ner DeelceeDeeW keÀe hejceelceemes efceueve neslee nw Deewj hejceelcee mes meJe& DeelceeDeeW keÀes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe pevceefme×DeefOekeÀej efceuelee nw~ me=efä keÀer mLeehevee Deewj efJeveeMe Deewj heg©<eesÊece mebiece³egie keÀe Ssmee %eeveÒe®eefuele ieerlee meefnle efkeÀmeer Yeer Oece&Meeðe ceW veneR nw~ ieerlee, ceneYeejle, jecee³eCe Deeefo meYeerMeeðe Fme mebiece³egie keÀer Òeeefhle³eeW, efJeMes<eleeDeeW Deewj keÀle&J³eeW keÀe ner JeCe&ve keÀjles nQ~``³en pees ceneYeejle ueæ[eF& nw, GmekeÀer Yeer [^ecee ceW vetBOe nw~ ... mebiece³egie keÀes keÀce mes keÀce 100

Je<e& lees ®eeefnS vee~ meejer veF& ogefve³ee yeveveer nw~ ... Òeue³e lees nesleer veneR nw~... mebiece³egie hej nerieerlee ieeF& ngF& Leer, peyeefkeÀ efJeveeMe ngDee Lee~ yeehe ves jepe³eesie efmeKee³ee Lee, efpememes jepeeF& mLeehevengF& Leer, pees efHeÀj Yeer peªj nesieer~'' mee.yeeyee 25.11.05 efjJee.``ieerlee ceW Yeer ³es yeeleW veneR nQ~ ³en nw efyeukegÀue v³eeje %eeve~ [^ecee ceW ³en meye vetBOe nw~ SkeÀmeskeÀC[ keÀe heeì& ve efceues otmejs meskeÀC[ mes~... keÀce yegef× Jeeues lees Fleveer OeejCee keÀj ve mekeWÀ~''

mee.yeeyee 20.9.04 efjJee.ieerlee %eeve Deewj mebiece³egie

Òe®eefuele ieerlee kesÀ ceneJeekeÌ³eeW hej Yeer Deiej nce efJe®eej keÀjW lees nce osKeWies ³en %eevekeÀuhe kesÀ heg©<eesÊece mebiece³egie hej ner efo³ee ie³ee keÌ³eeWefkeÀ DeOece& keÀer ®ejce meercee Deewj Oece& keÀer®ejce meercee keÀuhe kesÀ mebiece³egie hej ner nesleer nw~ Jewmes lees efkeÀmeer Yeer ®e¬eÀ kesÀ efJe<e³e ceW nce osKeWieslees GmekeÀe keÀesF& Deeefo Devle veneR neslee nw~ ®e¬eÀ ceW Deheveer ceev³elee kesÀ DeeOeej hej efpeme mLeeve hej

nce keÀesF& efyevog ueiee oWies, Jener Gme ®e¬eÀ kesÀ Deeefo-Devle keÀe mebiece nes pee³esiee~ hejvleg Fme me=efä-®e¬eÀ kesÀ efJe<e³e ceW nce efJe®eej keÀjW lees FmekesÀ Deeefo Devle keÀe efyevog nw DeOece& keÀer ®ejce-meercee DeewjOece& keÀer ®ejce-meercee~ Fme mebiece³egie hej ner efvejekeÀej hejceefhelee hejceelcee efMeJe ³eLeeLe& ieerlee %eeveoskeÀj Oece& keÀer mLeehevee keÀjles nQ Deewj ceeveJe peerJeve mes DeOeee|cekeÀ Je=efÊe³eeW keÀe veeMe keÀjles nQDeLee&led Gme ieerlee %eeve mes ceeveJe peerJeve ceW DeOeee|cekeÀ Je=efÊe³eeW keÀe veeMe nes peelee nw Deewj Deelceeheg©<eesÊece yeve peeleer nw~ peye Deelcee mes Deemegjer iegCeeW keÀe veeMe nes peelee Deewj owJeer iegCeeW keÀerOeejCee nes peeleer nw lees Fme hegjeveer ogefve³ee keÀe DeLee&led hegjeves ®e¬eÀ keÀe Yeer efJeveeMe mJele: nes peeleenw Deewj ve³es ®e¬eÀ DeLee&led veF& ogefve³ee keÀer Deeefo nes peeleer nw~ FmeefueS FmekeÀes heg©<eesÊece mebiece³egiekeÀne peelee nw, efpemekeÀer ³eeo ceW Yeejle ceW heg©<eesÊece ceeme cevee³ee peelee nw~ meYeer Oece&Meeðe, ieerlee,jecee³eCe, ceneYeejle, Jeso, hegjeCe Fme mebiece³egie keÀer Deewj Fme hej ngF& IeìveeDeeW keÀe ner JeCe&vekeÀjles nQ~ cegmeueceeve Oece& ceW Yeer Fme mece³e keÀes keÀ³eecele kesÀ mece³e kesÀ ªhe ceW iee³ee ngDee nw~``yeehe keÀe heeì& ner nw mebiece³egie hej Deeves keÀe~ YeefkeÌle DeeOee keÀuhe ®eueleer nw, %eeve DeeOee keÀuheveneR ®euelee nw~ %eeve keÀe Jemee& DeeOeekeÀuhe kesÀ efueS efceuelee nw, %eeve lees SkeÀ ner yeej efmeHe&Àmebiece³egie hej efceuelee nw~'' mee.yeeyee 22.12.04 efjJee.``mebiece³egie keÀes heg©<eesÊece ³egie keÀne peelee nw~ DeYeer Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& keÀer mLeeheveenesleer nw~ ... Yeejle efkeÀlevee OeveJeeve Lee, DeYeer lees kebÀieeue nw~''

mee.yeeyee 21.1.05 efjJee.``yeehe mebiece³egie hej Dee³ee ngDee nw~ ceneYeejle ueæ[eF& Yeer mebiece³egie keÀer ner nw~ ... FmekeÀes nerheg©<eesÊece mebiece³egie keÀnles nQ~ ... mebiece³egie hej ner yeehe DeekeÀj legcekeÀes nerjs pewmee yeveeles nQ hejvlegmeye vecyejJeej lees nesles ner nQ~'' mee.yeeyee 22.1.05 efjJee.``GvekeÀer yegef× ceW ieerlee jnleer nw Deewj mecePeles nQ - ieerlee ke=À<Ce ves megveeF& Deewj J³eeme ves efueKeer~hejvleg ieerlee lees ve ke=À<Ce ves megveeF& Leer Deewj ve Jen mece³e Lee~ yeehe ³es meye yeeleW keÌueer³ej keÀjmecePeeles nQ Deewj keÀnles nQ DeYeer pepe keÀjes~'' mee.yeeyee 11.6.07 efjJee.``³en Yeer [^ecee nw, efHeÀj Yeer nt-ye-nt efjheerì nesiee~ efHeÀj ³en %eeve Yetue pee³esiee~ peye lekeÀmebiece³egie veneR Dee³ee nw leye lekeÀ ieerlee keÀe %eeve nes kewÀmes mekeÀlee nw~... Deye legce ³en vee@uespe megvejns nes~'' mee.yeeyee 28.8.04 efjJee.``Deesefheefve³eve efueKee uees - F&éej meJe&J³eeheer veneR nw, Gmeves lees DeekeÀj jepe³eesie efmeKee³ee Lee~heeflele-heeJeve Yeer Jener yeehe nw~ Jen keÀnles nQ - osn meefnle osn kesÀ meye mecyevOe íesæ[, Deheves keÀesDeelcee mecePees~'' mee.yeeyee 3.9.04 efjJee.

5. ef$eueeskeÀ keÀe %eeveye´ïeueeskeÀ DeelceeDeeW keÀe ueeskeÀ Deewj meekeÀej ueeskeÀ keÀe JeCe&ve lees ieerlee Deewj DeveskeÀ

Oece&MeeðeeW ceW Yeer nw hejvleg GvekesÀ efJeefOe-efJeOeeve kesÀ efJe<e³e ceW Deewj ye´ïeueeskeÀ Deewj meekeÀej ueeskeÀ keÀekeÌ³ee mecyevOe nw, DeelceeDeeW keÀer JeneB hej keÌ³ee efmLeefle nw, GmekesÀ mecyevOe ceW mheä %eeve keÀneB Yeer veneRefceuelee nw~ Ssmes ner met#ce ueeskeÀ keÀe Yeer DebMecee$e ceW JeCe&ve Yeejle kesÀ MeeðeeW ceW Deewj Dev³eOece&MeeðeeW ceW nw~ pewmes cegmeueceeve Oece& Deewj ef¬eÀef½e³eve Oece& Jeeues keÀnles efkeÀ keÀ³eecele kesÀ mece³eKegoe ªneW keÀes keÀye´ mes peieelee nw Deewj GvekesÀ keÀceeX keÀe efnmeeye efkeÀleeye keÀjlee nw lees Jen keÀneBDeewj kewÀmes keÀjlee nw, peªj met#ce ªhe ceW ner keÀjlee nesiee~ Yeejle ceW Yeer leerve ueeskeÀeW keÀe iee³eve nwhejvleg GmekesÀ efJeefOe-efJeOeeve kesÀ efJe<e³e ceW mheä veneR nw~ DeYeer efMeJeyeeyee ves leerveeW ueeskeÀeW keÀe %eeveefo³ee nw, DeefmlelJe Deewj GvekesÀ efJeefOe-efJeOeeve keÀes yelee³ee nw leLee Fme efJeée-veeìkeÀ ceW GvekeÀe keÌ³eecenlJe nw, Jen meye %eeve efo³ee nw~ Ssmee mheä %eeve efkeÀmeer Yeer Oece& Deewj Oece& Meeðe ceW veneR nw Deewjve ner Jele&ceeve ceW keÀesF& Jew%eeefvekeÀ GmekesÀ efJe<e³e ceW yelee mekeÀe nw~

hejceelcee efhelee ves DeYeer pees %eeve efo³ee nw, efpememes nceves peevee nw efkeÀ met#ce ueeskeÀ keÌ³eenw, GmekeÀer keÌ³ee keÀe³e& efJeefOe nw Deewj efJeée kesÀ veJe-efvecee&Ce ceW GmekeÀer keÌ³ee YetefcekeÀe nw, meejs keÀuhe ceWGmekeÀer efmLeefle keÌ³ee nesleer nw, Jen yeæ[e DeÓgle, jnm³eelcekeÀ Deewj Deevevoce³e nw~``³es meye ef®e$e (Peeæ[, ef$ecete|le, ieesuee) yeehe ves efoJ³e ¢efä Üeje yeveJee³es nQ~ ³es meye Þeercele mes yevesngS nQ, efkeÀmeer ceveg<³e cele mes veneR yeves nQ~ ³es meye Keueeme nes pee³eWies, kegÀí Yeer FvekeÀe veece efveMeeveveneR jnsiee~ veF& ogefve³ee ceW meye kegÀí ve³ee nesiee~''

mee.yeeyee 23.8.04 efjJee.Òe®eefuele ieerlee ceW efueKee nw -ve leÓeme³eles met³eex ve MeMeebkeÀes ve heeJekeÀ:, ³eÃlJee ve efveJele&vles le×ece hejceb cece~ 15-6Fme efueKele mes ³es mheä veneR nw efkeÀ JeneB kesÀJeue hejceelcee ner jnles nQ ³ee Deelcee³eW Yeer GvekesÀ meeLejnleer nQ Deewj ³eefo jnleer nQ lees GvekeÀer efmLeefle keÌ³ee nesleer nw DeLee&led keÌ³ee Jes meejs ye´ïeeC[ ceW jnleernQ ³ee GmekesÀ efkeÀmeer SkeÀ Yeeie ceW jnleer nQ?hejceelcee ves DeelceeDeeW keÀer hejceOeece keÀer efmLeefle keÀer leguevee DeekeÀeMe ceW efmLele leejeW mes keÀer, Gmeefnmeeye mes Deelcee³eW meejs ye´ïeeC[ ceW jnleer nQ~``DeYeer legce ye®®eeW keÀes leerveeW ueeskeÀeW keÀe %eeve nw~ Ssmes veneR efkeÀ efmeHe&À Jeu[& keÀe %eeve nw~ Jeu[& mesYeer Deeies cetueJeleve, met#ceJeleve, mLetue Jeleve leerveeW keÀe %eeve legcnejer yegef× ceW nw~ ... leerveeW keÀeueeWkeÀe %eeve legcnejer yegef× ceW nw~ legce ef$ekeÀeueoMeea yeveles hejvleg legcekeÀes ef$eueeskeÀerveeLe veneR keÀnWies~

ef$eueeskeÀerveeLe keÀesF& veneR yevelee nw~'' mee.yeeyee 19.6.07 efjJee.

6. keÀuhe-Je=#e keÀe %eeveieerlee ceW Yeer me=efä keÀes SkeÀ Guìs Je=#e mes meb%ee oer nw hejvleg Fme Je=#e keÀer mLeehevee, efJeveeMe

Deewj heeuevee kewÀmes nesleer nw, FmekeÀes Guìe Je=#e keÌ³eeW keÀne peelee nw, FmekeÀer ìeue-ìeefue³eeB keÌ³ee nQDeewj kewÀmes efvekeÀueleer nQ, FmekeÀe kegÀí Yeer mheä JeCe&ve veneR nw~

efMeJeyeeyee ves DeYeer pees keÀuhe-Je=#e keÀe je]pe mecePee³ee nw, Gmemes meejer yeele mheä nes ieF&nw~ hejceelcee ves keÀuve-Je=#e keÀe pees je]pe mecePee³ee nw, Gmemes mheä mecePe ceW Dee³ee nw efkeÀ efkeÀmelejn Fme me=efä DeLej&led efJeée-veeìkeÀ ceW Je=#e kesÀ meejs iegCe-Oece& nQ~ hejceelcee kesÀ Üeje efo³es ie³es%eeve mes Fme keÀuhe-Je=#e keÀer keÀuece DeLee&led mLeehevee-efJeveeMe keÀe je]pe, efJeefYevve Oece& ªheer MeeKeeDeeW-ÒeMeeKeeDeeW keÀe je]pe, njskeÀ Oece&JebMe kesÀ meleesÒeOeeve, melees meeceev³e, jpees, lecees ÒeOeeve DeJemLeeDeeWkeÀe je]pe mecePe ceW Dee³ee nw~ Ssmee mheä %eeve keÀneB Yeer veneR nw~

me=efä keÀer j®evee keÀe pees %eeve ieerlee meefnle Dev³e Oece&MeeðeeW ceW efo³ee ie³ee nw DeewjJew%eeefvekeÀeW ves pees %eeve efo³ee nw, Jen Deefle efJejesOeeYeemeer Deewj YeÏefcele keÀjves Jeeuee nw, FmeefueS nerDeelcee³eW meye %eeve nesles Yeer heleve keÀer lejHeÀ ner ieF& nQ Deewj pee jner nQ~

ogefve³ee ceW ye´Ômheefle keÀer oMee meyemes Þesÿ ceeveer peeleer nw hejvleg Jen Þesÿ keÌ³eeW nw DeewjkewÀmes nw, ³en Yeer yeeyee ves yelee³ee nw efkeÀ peye keÀuhe-Je=#e kesÀ yeerpeªhe Je=#eheefle hejceelcee Fme me=efähej Deeles nQ leye pees Deelcee³eW GvekeÀes hen®eeve keÀj, GvekesÀ Üeje keÀuhe-Je=#e kesÀ %eeve keÀes mecePekeÀjFme keÀuhe-Je=#e keÀer veF& keÀuece ueieeves ceW men³eesieer yeveleer nQ, Jes Deelcee³eW yeæ[er Yeei³eMeeueer nQ~meejs keÀuhe ceW GvekeÀe efJeMes<e cenlJe nw~``ceveg<³e me=efä ªheer ³en Guìe Peeæ[ kewÀmes nw, ³en keÀesF& mecePeles veneR nQ~ FmekeÀes keÀuhe-Je=#e keÀnepeelee nw~ ... yeehe meled, ef®eled, %eeve keÀe meeiej nw, GveceW keÀewvemee %eeve nw, ³en Yeer veneR mecePeles nQ~yeehe ner FmekeÀe yeerpeªhe, ®ewlev³e nw~ Gvemes ner meejer j®evee nesleer nw~ ... Deye legce ye®®es j®eleeDeewj j®evee kesÀ je]pe keÀes peeveles nes~'' mee.yeeyee 30.12.04 efjJee.``Peeæ[ keÀer GlheefÊe kewÀmes nesleer nw, cegK³e yeele nw ³en~ ... Fme Peeæ[ keÀe yeefve³eve ì^er keÀe efcemeeueyengle De®íe mecePeeles nQ~ ³en Yeer ieerlee keÀe %eeve nw, pees yeehe legcnW meccegKe yew" megveeles nQ, efpememeslegce jepeeDeeW keÀe jepee yeveles nes, efHeÀj YeefkeÌle ceeie& ceW ³en ieerlee Meeðe Deeefo yeveWies~ ³en Deveeefo[^ecee yevee ngDee nw~'' mee.yeeyee 2.9.04 efjJee.``ye®®es peeveles nQ - nceeje yeerpe nw Je=#eheefle, efpemekesÀ Deeves mes nce hej ye=nmheefle keÀer oMee yew"leer

nw~ ... DeYeer legce ye®®eeW hej ye=nmheefle keÀer oMee nw~... YeieJeevegJee®e - keÀece ceneMe$eg nw, GmekeÀespeerleves mes legce efJeée keÀe ceeefuekeÀ yeveles nes~'' mee.yeeyee 4.6.04 efjJee.

7. keÀceeX keÀer ienve ieefle keÀe %eeve³es me=efä keÀce& Deewj HeÀue hej DeeOeeefjle SkeÀ efJeée-veeìkeÀ nw~ FmeceW keÀce& ÒeOeeve nw,

FmeefueS keÀce& kesÀ efJeefOe-efJeOeeve keÀes peevevee Deefle DeeJeM³ekeÀ nw~ meejs efJeefOe-efJeOeeve keÀes peevevesJeeuee ner Þesÿ keÀce& keÀjves ceW meceLe& neslee nw, efpemekesÀ HeÀuemJeªhe GmekeÀes Þesÿ HeÀue Òeehle neslee nw~

keÀceeX keÀer ienve ieefle keÀe je]pe Yeer yeeyee ves pees yelee³ee nw, Jen yengle mheä DeewjefJeJeskeÀmebiele nw, efpememes Deelcee keÀes Þesÿ keÀce& keÀjves keÀer ÒesjCee efceueleer nw Deewj Deelcee Deheves ceWÞesÿ keÀce& keÀjves keÀer MeefkeÌle DevegYeJe keÀjleer nw~ peye %eeve Deewj MeefkeÌle oesveeW ner efceueles nQ leye nerDeelcee Þesÿ keÀce& keÀjves ceW meceLe& nesleer nw~ Deelcee kesÀ efJekeÀceeX keÀe keÀejCe keÌ³ee nw Deewj GmekeÀeefveJeejCe kewÀmes nes, Jen Yeer yeeyee ves yelee³ee nw, efpemekeÀes peevekeÀj Deelcee hegjeves efJekeÀceeX keÀe Keeleemeceehle keÀjkesÀ, Þesÿ keÀce& keÀjves ceW meceLe& nesleer nw, efpememes DeelceeDeeW keÀe Þesÿ keÀce& keÀe ve³eeKeelee pecee neslee nw Deewj DeelceeDeeW keÀer ®eæ{leer keÀuee nesleer nw~ ³eÐeefhe meYeer Oece& efheleeDeeW ves ÞesÿkeÀce& keÀjves keÀer ÒesjCee oer nw hejvleg Þesÿ keÀce& keÀjves keÀer MeefkeÌle Deelcee ceW kewÀmes Dee³es Jen jemleeefkeÀmeer ves Yeer veneR yelee³ee nw, efpemekesÀ keÀejCe Deelcee³eW n" mes kegÀí mece³e lekeÀ lees Þesÿ keÀce&keÀjleer nQ hejvleg yeeo ceW Deheves jemles mes YeìkeÀ peeleer nQ, FmeefueS meYeer Oece&JebMe keÀer Deelcee³eWheefjCeece ªhe ceW Glejleer keÀuee ceW ner peeleer nQ~ efpememes DeelceeDeeW keÀer J³eefkeÌleiele Deewj efJeée keÀermeecetefnkeÀ Glejleer keÀuee nesleer nw~``ceveg<³e peerJeve ceW keÀce& kesÀ DeeOeej mes megKe Deewj ogKe keÀer ÒeeueyOe ®eueleer nw DeLee&led nce pees keÀce&keÀjles nQ, GmekeÀer ÒeeueyOe megKe ³ee ogKe kesÀ ªhe ceW Yeesieles nQ~ megKe-ogKe keÀe mecyevOe keÀce& mes nw~keÀce& keÀes keÀex efkeÀmcele veneR keÀnWies~ ... keÀesF& efHeÀj keÀn osles nQ - efkeÀmcele Yeer YeieJeeve ves yeveeF& nw~uesefkeÀve hejceelcee keÀesF& keÀer efkeÀmcele veneR yeveeles nQ~ ... ieerlee ceW Yeer JeCe&ve nw efkeÀ peerJeelcee Deheveener Me$eg Deewj Dehevee ner efce$e nw~'' ceeleséejer 15.12.63

8. ³eesie keÀe %eeveYeejle kesÀ Òee®eerve je]pe³eesie keÀer osMe-efJeosMe ceW yengle ceefncee nw hejvleg ³eLeeLe& ³eesie keÌ³ee

nw, Jen Deepe lekeÀ ve efkeÀmeer Oece&ieg© ves yelee³ee nw Deewj ve ner efkeÀmeer Oece&Meeðe ceW JeCe&ve nw~ meye ³eesiekesÀ ieg© je]pe³eesie kesÀ veece hej n"³eesie keÀer ner efMe#ee osles Dee³es nQ, GmekeÀer ef¬eÀ³ee³eW, efJeefOe-efJeOeeve

yeleeles nQ, efpememes Deelcee³eW Deuhe-keÀeue kesÀ efueS MeejerefjkeÀ mJeemL³e keÀes Òeehle keÀjles nQ DeewjDeuhekeÀeue keÀer Meeefvle DevegYeJe keÀjleer nw hejvleg yeeo ceW Gmemes YeìkeÀ peeleer nw DeLee&led DeeeflcekeÀmJeemL³e Deewj Meeefvle keÀer DevegYetefle veneR keÀj heeleer nQ~

³eesie keÀer pees heefjYee<ee efMeJeyeeyee ves yeleeF& nw, ³eesie keÀe pees %eeve efo³ee nw Deewj ³eesie kesÀefueS pees ceeie& yelee³ee nw, Jen Deefle menpe Deewj yegef×-iec³e nw, efpemekeÀes peve-meeOeejCe YeermecePekeÀj GmekeÀe DeY³eeme keÀjkesÀ Deelcee keÀes heeJeve yeveeves keÀe heg©<eeLe& keÀj mekeÀlee nw Deewj keÀjjns nQ~ meb#eshe ceW keÀnW lees hejceelcee kesÀ Üeje efo³es ³eLeeLe& %eeve mes `Deheves keÀes efyevogªhe DeelceemecePe, efyevogªhe hejceelcee keÀer DeJ³eefYe®eejer ³eeo' ner me®®ee jepe³eesie nw, pees Deelcee keÀer ®eæ{leerkeÀuee keÀe SkeÀcee$e DeeOeej nw~``meJe& Meeðe efMejesceCeer ÞeerceÓieJele ieerlee nw F&éejer³e cele keÀer~ F&éejer³e cele, owJeer cele DeewjDeemegjer cele keÀe je]pe SkeÀ F&éej ner yeleeles nQ, jepe³eesie keÀer vee@uespe osles nQ~ ... mele³egie-$eslee nw%eeve keÀe HeÀue, Ssmes veneR efkeÀ JeneB %eeve efceuelee nw~ yeehe DeekeÀj YeefkeÌle keÀe HeÀue %eeve osles nQ~ DeyeSkeÀ yeehe keÀes ³eeo keÀjes lees meleesÒeOeeve yeve pee³eWies, j®evee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀes ³eeo keÀjes lees®e¬eÀJeleea jepee yeve pee³eWies~'' mee.yeeyee 23.8.04 efjJee.``meye keÀnles nQ - efvejekeÀej hejceelcee³es vece:~... ye´ïee osJelee³eW vece: keÀnles nQ~ ye´ïee keÀe veeceueskeÀj Ssmee keÀYeer veneR keÀnWies - ye´ïee hejceelcee³es vece:~ hejceelcee SkeÀ efvejekeÀej keÀes ner keÀnepeelee nw~ ... Yeue ceQ Yeer Fme osn Üeje megveelee ntB hejveleg legcekeÀes ³eeo cegPe efvejekeÀej keÀes ner keÀjveenw~'' mee.yeeyee 18.6.07 efjJee.Q. efvejekeÀej hejceelcee meekeÀej leve ceW Dee³es lees GmekeÀes hejceelcee keÀnWies?GvekeÀes Òepeeefhelee keÀnWies, yeeheoeoe keÀnWies hejvleg hejceelcee veneR keÀnWies~ ³eefo GvekeÀes hejceelceemecePe ³eeo keÀjles lees osn lees efJeveeMeer nw, FmeefueS yegef×³eesie keÀYeer efmLej veneR nes mekeÀlee, FmeefueSefkeÀmeer osnOeejer keÀes hejceelcee veneR keÀn mekeÀles~

9. heefJe$elee keÀe %eeveheefJe$elee megKe-Meeefvle keÀer peveveer nw Deewj heefJe$elee meJee&lceeDeeW keÀe mJeOece& nw, FmeefueS

meYeer DeelceeDeeW ceW heefJe$e yeveves keÀer efpe%eemee nw hejvleg heefJe$e yeveves kesÀ pees Ghee³e DeYeer lekeÀOece&ieg©DeeW Deewj Oece&efheleeDeeW kesÀ Üeje yelee³es ie³es nQ Deewj ieerlee Deeefo MeeðeeW ceW Jee|Cele nQ, Gvemes vekeÀesF& heeJeve yevee nw Deewj ve ner yeve mekeÀlee nw~ FmeefueS ner ogefve³ee keÀe efvejvlej heleve neslee pee jnenw Deewj Deye ogefve³ee efJeveeMe kesÀ keÀC"s hej Dee hengB®eer nw~ ieerlee Deeefo MeeðeeW ceW lees Deelcee keÀes ner

efveuexhe keÀn efo³ee nw Deewj keÀne nw efkeÀ ueshe-íshe Mejerj hej ueielee nw, FmeefueS meYeer Oece&ieg©DeeWDeewj n"³eesefie³eeW ves Mejerj keÀes ner heeJeve yeveeves keÀe heg©<eeLe& yelee³ee, efpememes Deelcee keÀer efoveeWefoveGlejleer keÀuee ner ngF&~

Deelcee ceW kewÀmes DeheefJe$elee DeeF& nw Deewj kewÀmes hejceelcee keÀer ³eeo mes Deelcee heefJe$eyevesieer, ³es je]pe Yeer efMeJeyeeyee ves ner yelee³ee nw~ pewmee efkeÀ yeeyee ves yelee³ee - Deelcee keÀer DeheefJe$eleekeÀe cetue keÀejCe De%eevelee nw Deewj heeJeve yeveves kesÀ efueS ³eLeeLe& Deelce-%eeve, hejceelcee-%eeve Deewjme=efä-®e¬eÀ keÀe %eeve ®eeefnS~ meeLe ner pewmes ieerlee ceW cevceveeYeJe, ceO³eepeerYeJe, veäesceesne-mce=efleueyOeeDeeefo MeyoeW keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee nw, GmekesÀ DeY³eeme kesÀ efueS yeeyee ves Ghe³eg&keÌle yeeleeW keÀe pees%eeve efo³ee nw, Gme meye %eeve keÀes mecePekeÀj OeejCe keÀjves mes Fme efmLeefle keÀe DeY³eeme efkeÀ³ee peemekeÀlee nw Deewj meHeÀuelee heeF& pee mekeÀleer nw~ ³es %eeve efMeJeyeeyee ves ner mheä ªhe mes efo³ee nw, DeewjefkeÀmeer Oece&Meeðe ceW ve Ssmee %eeve nw Deewj ve ner peiele ceW efkeÀmekeÀer Ssmeer heefJe$e DeJemLee osKeves ceWDeeleer nw~``yeeyee íesìsheve mes ner ieerlee heæ{les Les Deewj veeje³eCe keÀer hetpee keÀjles Les~ ... keÀesF& mes efoue ueieeF&,YeekeÀer henveer lees mecePees ®eì Keeles ceW ie³ee~ GvekeÀe lees cegbn osKevee Yeer De®íe veneR ueielee~ ...yeehe keÀnles nQ - osn meefnle meye kegÀí Yetuees Deheves keÀes Deelcee mecePe Deehe keÀes ³eeo keÀjes~''

mee.yeeyee 26.6.04 efjJee.``³es DeebKeW yeæ[er Mewleeve nQ~ yeehe DeekeÀj %eeve kesÀ ®e#eg osles nQ~ Deelcee ner meye kegÀí megveleer-yeesueleernw~ ... ef¬eÀefceveue DeeF& lees efmeJeeS yeehe kesÀ Deewj keÀesF& megOeej veneR mekeÀlee~ %eeve kesÀ efmeefJeue ®e#egSkeÀ yeehe ner osles nQ~'' mee.yeeyee 18.5.04 efjJee.

efJeefJeOeb vejkeÀm³esos Üejb veeMeveceelceve:, keÀece: ¬eÀesOemleLee ueesYemlemceeosleÊj³ebl³epesled~16-21

Ghe³eg&keÌle yeeleeW kesÀ DeefleefjkeÌle yeeyee ves pees Deelcee Deewj me=efä keÀer ®eæ{leer keÀuee, GlejleerkeÀuee keÀe je]pe, Deheveer hejkeÀe³ee ÒeJesMe keÀe je]pe, Dev³e Oece&-efheleeDeeW kesÀ hejkeÀe³ee ÒeJesMe keÀeje]pe, ieerlee ceW Jee|Cele ³eg× keÀe je]pe, pevemebK³ee Je=ef× Deewj keÀce nesves keÀe je]pe, cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌlekeÀe je]pe, DeelceeDeeW kesÀ Jeeheme Iej peeves keÀe je]pe ..... Deeefo-Deeefo meye je]pe yeeyee ves yelee³es,GvekesÀ Cause Effect, Facts Figures yelee³es nQ Jes hetCe& efJeJeskeÀmebiele nw, mecePeves Deewj OeejCekeÀjves ceW menpe nQ~ GveceW keÀneB Yeer keÀesF& efJejesOeeYeeme (Contradiction) veneR nw, efpememes yegef× ceW

efkeÀmeer ÒekeÀej keÀe Üvo ³ee GuePeve hewoe veneR nesleer nw, FmeefueS Deelcee GvekeÀes mecePeves kesÀ yeeojenle DevegYeJe keÀjleer nw, Deheveer DeYeerä cebefpeue keÀer Deesj Deûemej DevegYeJe keÀjleer nw~

efvejekeÀej hejceefhelee hejceelcee efMeJe ves Òel³e#e ceW DeekeÀj pees ieerlee %eeve efo³ee nw, GmemesDeelcee menpe ner ieerlee %eeve kesÀ meej DeLee&led osn meefnle osn kesÀ meJe& Oece& l³eeiekeÀj veäesceesne-mce=eflemJeªhe ceW efmLele nesves keÀe menpe DevegYeJe keÀjleer nw, pees efmLeefle hejce megKece³e nw~ Ssmee mheä %eeveefkeÀmeer Yeer Oece&Meeðe ceW veneR nw~ mel³e lees ³en nw efkeÀ Deelcee, hejceelcee, me=efä-®e¬eÀ keÀe mheä %eeveieerlee meefnle efkeÀmeer Yeer Meeðe ceW veneR nw, FmeefueS ner Deelcee keÀer GvekeÀes heæ{les Yeer efpe%eemee MeevleveneR nesleer nw, Deelcee jenle DevegYeJe veneR keÀjleer nw, ogefve³ee keÀe GlLeeve veneR neslee, pees mel³e %eevekeÀe HeÀue DeLee&led Òeeefhle nw, Jen DevegYeJe veneR keÀjleer nw~``Deye legce ye®®eeW keÀe %eeve keÀe leermeje ves$e Keguee nw, efpememes legce yeehe kesÀ Üeje j®eef³elee DeewjGmekeÀer j®evee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀes De®íer jerefle peeve ®egkesÀ nes~ keÀue pees Iej ceW ieerlee heæ{lesLes, Gme ieerlee mes j®elee Deewj j®evee keÀer vee@uespe veneR efceueleer nw~''

mee.yeeyee 21.6.07 efjJee.``DeeOee keÀuhe YeefkeÌle nw ye´ïee keÀer jele Deewj DeeOee keÀuhe ye´ïee keÀe efove~ ... ye´ïee keÀe efove Deewjjele MeeðeeW ceW ieeF& ngF& nw~ efJe<Ceg keÀer jele keÌ³eeW veneR ieeF& ngF& nw? efJe<Ceg kesÀ oes ªhe ue#ceer-veeje³eCe keÀes JeneB ³en %eeve ner veneR nw~ ye´eïeCeeW keÀes ner ³en ceeuetce nw, FmeefueS ye´ïee Deewj ye´ïeekegÀceej-kegÀceeefj³eeW kesÀ efueS ³en yesno keÀe efove Deewj jele nw~ efMeJeyeeyee keÀe efove Deewj jele veneRkeÀnWies~'' mee.yeeyee 18.6.07 efjJee.``keÀYeer Yeer efkeÀmeer osnOeejer ceW ueìkesÀ lees jesvee heæ[siee~ ... efkeÀmekeÀer ³eeo ceW MeekeÀ Dee pee³es Deewjcej pee³es lees ogie&efle nes pee³es~ legcekeÀes ³eeo SkeÀ efMeJeyeeyee keÀes ner keÀjvee nw~ ... Deiej DeewjefkeÀmeer keÀer ³eeo yegef× ceW jnsieer lees efHeÀj pevce uesvee heæ[siee~''

mee.yeeyee 18.6.07 efjJee.``DeYeer legce ye®®eeW keÀes leerveeW ueeskeÀeW keÀe %eeve nw~ Ssmes veneR efkeÀ efmeHe&À Jeu[& keÀe %eeve nw~ Jeu[& mesYeer Deeies cetueJeleve, met#ce Jeleve, mLetue Jeleve leerveeW keÀe %eeve legcnejer yegef× ceW nw~ ... leerveeW keÀeueeWkeÀe %eeve legcnejer yegef× ceW nw~ legce ef$ekeÀeueoMeea yeveles hejvleg legcekeÀes ef$eueeskeÀerveeLe veneR keÀnWies~ef$eueeskeÀerveeLe keÀesF& veneR yevelee nw~'' mee.yeeyee 19.6.07 efjJee.

efÜleer³e DeO³ee³e (II Chapter)

ieerlee Deewj mLeehevee SJeb efJeveeMehejceelcee ves ieerlee %eeve veF& ogefve³ee keÀer mLeehevee Deewj hegjeveer ogefve³ee kesÀ efJeveeMe kesÀ efueS

efo³ee Lee ³ee keÀnW efkeÀ owJeer jep³e keÀer mLeehevee Deewj Deemegjer jep³e kesÀ efJeveeMe kesÀ efueS efo³ee Lee~lees ieerlee %eeve kesÀ yeeo ³ee ieerlee %eeve mes mLeehevee Deewj efJeveeMe keÀe keÀle&J³e kewÀmes neslee nw, Jen meye%eeve Yeer hejceelcee ves efo³ee nw~ hejceelcee kesÀ Fme mLeehevee Deewj efJeveeMe kesÀ keÀle&J³e ceW nceeje keÌ³eekeÀle&J³e nw, Jen Yeer hejceelcee ves ncekeÀes yelee³ee nw leLee Gmemes ncekeÀes keÌ³ee efceuesiee, Jen meye %eeveYeer hejceelcee ves ncekeÀes efo³ee nw, efpememes nce hejceelcee kesÀ Fme efoJ³e keÀle&J³e ceW men³eesieer yevekeÀjJen mLeehevee-efJeveeMe keÀe keÀle&J³e keÀj Yeer jns nQ Deewj mee#eer neskeÀj osKe Yeer jns nQ~ hejceelcee keÀe³es mLeehevee Deewj efJeveeMe keÀe keÀle&J³e yeæ[e JeC[jHegÀue nw Deewj FmekesÀ ³eLeeLe& jnm³e keÀes peevevesJeeues kesÀ efueS Jeæ[e Deevevoce³e nw~

ieerlee Deewj mLeeheveeieerlee mes Oece&-heje³eCe me=efä mele³egie keÀer mLeehevee keÀuhe henues Yeer ngF& Leer, peneB osJeer-

osJeleeDeeW keÀe jep³e Lee, efpemekeÀes Deeefo-meveeleve osJeer-osJelee Oece& mes peevee peelee nw, pees DeYeerefHeÀj mes nes jner nw~``ieerlee keÀes ceveg<³e Flevee keÌ³eeW heæ{les nQ? mecePeles lees kegÀí Yeer veneR~ ... ieerlee ner henuee vecyejkeÀe Meeðe nw vee~ Jen nw osJeer-osJelee Oece& keÀe Meeðe~'' mee.yeeyee 9.11.04 efjJee.``ieerlee ceW Yeer keÀesF& meej veneR nw~ Yeue ieerlee keÀes meJe& MeeðeceF& efMejesceCeer keÀnles nQ~ ... Jewmes nermeJe& leerLeeX ceW Þesÿ leerLe& Deeyet nw~ meejs Jeu[& kesÀ leerLeeX ceW ³en nw meyemes yeæ[e leerLe&, peneB yeehe yew"meyekeÀer meÃefle keÀjles nQ~ ... legcekeÀes ³eneB yew"s efoue ceW yeæ[er KegMeer nesveer ®eeefnS efkeÀ nce nsefJeve keÀermLeehevee keÀj jns nQ~'' mee.yeeyee 20.9.04 efjJee.``hejceelcee kesÀ efueS ceele-efhelee keÀe iee³eve Yeejle ceW ner neslee nw~ ... ceele-efhelee Deye owJeerjepeOeeveer mLeeheve keÀj jns nQ~ ... keÀefue³egie kesÀ Devle ceW jepeeF& nw veneR~ ³en nw heæ{eF& mes jepeeF&~... Fme heæ{eF& mes jepeeDeeW keÀe jepee yevevee~ SkeÀ yeehe ner nw, pees jepeeF& heo kesÀ efueS jepe³eesieefmeKeeles nQ~ ... ieerlee mes lees jepeeF& heo efceuelee nw~ ... peªj YeieJeeve ves efJeveeMe kesÀ henuesheæ{e³ee nw, GmekesÀ yeeo ner efJeveeMe ngDee nesiee, efHeÀj jepe³eesie mes mele³egie ceW jep³e heo hee³ee~ ³ennw mebiece~'' mee.yeeyee 1.3.07 efjJee.

``ieerlee ceW ke=À<Ce keÀe veece os efo³ee nw~ ogefve³ee keÀes heueìeves Jeeuee ke=À<Ce lees nes veneR mekeÀlee~ ogefve³eekeÀes heueìeves Jeeues keÀes iee@[ keÀne peelee nw~ ... Deepe Jen efove Dee³ee nw, peye ]iejerye Yeejle keÀesyeehe mes mJeie& keÀer yeeoMeener efceueleer nw~'' mee.yeeyee 2.7.07 efjJee.

ieerlee Deewj efJeveeMeieerlee %eeve mes keÀuhe henues Yeer DeOece& keÀe veeMe ngDee Lee Deewj DeYeer Yeer nes jne nw ³ee DeJeM³e nesvesJeeuee nw, Ssmee Òel³e#e osKeves ceW Deelee nw~ Gme efJeveeMe keÀer meejer lew³eejer nce Sìe@efcekeÀ Jeej,efmeefJeue Jeej, Òeeke=ÀeflekeÀ DeeheoeDeeW kesÀ ªhe ceW osKe jns nQ~ meYeer Deelcee³eW Deewj peæ[ lelJe YeerleceesÒeOeeve nes ie³es nQ Deewj Jes leceesÒeOeeve lelJe Yeer Dehevee keÀe³e& keÀj jns nQ DeLee&led efJeveeMe keÀesmeceerhe uee jns nQ~ ³eefo nce Sìe@efcekeÀ Jeej, efmeefJeue Jeej, Òeeke=ÀeflekeÀ DeeheoeDeeW ceW mes efkeÀmeer SkeÀkesÀ efJe<e³e ceW Yeer iecYeerjlee mes efJe®eej keÀjW lees mheä nes peelee nw efkeÀ Deye ³es me=efä yengle mece³e®eueves Jeeueer veneR nw~ DeYeer efJeveeMe keÀe mece³e nw, GmekesÀ efueS Dev³e OeceeX ceW Yeer JeCe&ve efkeÀ³ee ie³eenw~``ieerlee nw Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& keÀe Meeðe~ ³en Yeer legce peeveles nes efkeÀ Fme %eeve kesÀ yeeonw efJeveeMe~ ... efJeveeMe keÀe ìeFce ner ³en nw~ FmeefueS legcekeÀes pees %eeve efceuelee nw, Jen efHeÀjKeueeme nes peelee nw~'' mee.yeeyee 22.12.04 efjJee.``ieerlee nw meJeexÊece Oece&-Meeðe, efpememes leerve Oece& mLeeheve nesles nQ~... ceefncee Yeer ieerlee keÀer ner nw,efpememes meyekeÀer meÃefle nesleer nw Deewj meÃefle keÀjves Jeeuee Yeer SkeÀ ner nw~ ieerlee ceW yejesyej ©ê %eeve³e%e keÀe Yeer JeCe&ve nw, efpememes veke&À keÀe efJeveeMe Deewj mJeie& keÀer mLeehevee nesleer nw~''

mee.yeeyee 19.1.07 efjJee.ieerlee keÀe Deeefo Deewj Devle

ieerlee keÀer Deeefo - meJe&Oecee&ved heefjl³ep³e ceeceskebÀ MejCeb Je´pe, Denb lJee meJe&heehesY³eescees#eef³e<³eeefce cee Meg®e:~ 18-66 DeLee&le cevceveeYeJe-ceO³eepeerYeJe Deewj Devle - efvecee&ve ceesneefpelemebieoes<ee DeO³eelceefvel³ee efJeefveJe=ÊekeÀecee:~ DeLee&led veäesceesne-mce=efle mJeªhe~

Òe®eefuele ieerlee ceW Deeefo-Devle kesÀ jnm³e keÀe Ssmee JeCe&ve lees efkeÀ³ee ie³ee nw hejvleg ÒeÍe>> ³esnw efkeÀ efkeÀleves heæ{ves Jeeues Gme efmLeefle keÀes Òeehle keÀj hee³es nQ~ DeYeer hejceelcee efhelee ves pees ³eLeeLe&ieerlee %eeve Òepeeefhelee ye´ïee kesÀ cegKeejefyevog mes Òel³e#e ceW efo³ee nw, Gme ³eLeeLe& ieerlee %eeve mesDeveskeÀeveskeÀ Deelcee³eW osn ceW jnles osn kesÀ meJe& OeceeX keÀes YetuekeÀj Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLeleneskeÀj megj-ogue&Ye, Deleerefvê³e megKe keÀes DevegYeJe keÀj jner nQ Deewj Jen Deleerefvê³e DeelceeDeeW keÀes

Fefvê³e megKeeW mes efJecegkeÌle keÀj veäesceesne-mce=efle mJeªhe yevee jne nw, pees ieerlee %eeve HeÀue DeLee&ledmeej nw~ ³eLeeLe& ieerlee %eeve mes ner Deelcee keÀes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe hejce megKe Òeehle neslee nw~Òe®eefuele ieerlee ceW Yeer efueKee nw -O³ee³eleesefJe<e³eeved hegbme: meviemles<ethepee³eles, mevieelmebpee³eles keÀece: keÀeceel¬eÀesOeesDeefYepee³eles~¬eÀesOeeYoJeefle mebceesn: mebceesnelmce=efleefJeYeÏce:, mce=efleYeÏbMeeod yegef×veeMees yegef×veeMeelÒeCeM³eefle~

2-62-63``Deelcee SkeÀ Mejerj íesæ[ otmeje Mejerj ueskeÀj heeì& yepeeleer nw, GmeceW jesves keÀer keÀesF& ojkeÀej nerveneR nw~ hejvleg peye [^ecee kesÀ je]pe keÀes peeveW leye Ssmes keÀnW~ Deye legcekeÀes ³en %eeve nw~ ... efHeÀjyeæ[s-yeæ[s keÀeuespeeW ceW peekeÀj ³en vee@uespe oes~'' mee.yeeyee 19.7.07 efjJee.``efMeJeyeeyee ye´ïee leve Üeje ncekeÀes heæ{e jns nQ~ yegef× henues pee³esieer Deheves MeeefvleOeece ceW, efHeÀjDee³esieer ³eneB~ ... lees keÌ³ee ye´ïee veneR heæ{e mekeÀles nQ~ efHeÀj Yeer legce Ssmes ner mecePees efkeÀ ncekeÀesefMeJeyeeyee ner heæ{eles nQ, ve efkeÀ ye´ïee~ FmeceW ner legcneje yengle HeÀe³eoe nw~''

ieerlee %eeve mes Deelcee keÀes pees Deleerefvê³e megKe keÀe DevegYeJe neslee nw, Gmemes ner DeelceekeÀece-Jeemevee, ¬eÀesOeeefo efJekeÀejeW Deewj YeeweflekeÀ keÀeceveeDeeW mes efJecegkeÌle neskeÀj, Gve hej efJepe³e ÒeehlekeÀjleer nw~ ³eLeeLe& ieerlee %eeve Deewj hejceelcee kesÀ Üeje efmeKee³ee ie³ee jepe³eesie Deelcee keÀes meYeerefJekeÀejeW hej efJepe³e Òeehle keÀjves keÀer MeefkeÌle oslee nw DeLee&led meYeer efJekeÀejeW hej efJepe³e Òeehle keÀjeleenw~ efJekeÀejeW hej efJepe³e Òeehle keÀjvee ner ³eLeeLe& ieerlee %eeve keÀer keÀmeewìer nw~``legce mev³eeefme³eeW mes Yeer hetí mekeÀles nes efkeÀ ieerlee ceW pees YeieJeevegJee®e nw efkeÀ osn meefnle osn kesÀ meyeOece& íesæ[ ceeceskeÀced ³eeo keÀjes~ keÌ³ee ³es ke=À<Ce keÀnles nQ - ceeceskeÀced ³eeo keÀjes? ... JeemleJe ceWSkeÀ ieerlee ner nw, pees efMeJeyeeyee ves megveeF& nw~'' mee.yeeyee 18.9.04 efjJee.``ieerlee %eeve keÀe henuee hee" nw DeMejerjer Deelcee yevees Deewj Deefvlece hee" nw - veäesceesne, mce=eflemJeªhe yevees~ ... henues Fme hee" keÀes mJe³eb heæ{vee DeLee&led yevevee efHeÀj DeewjeW keÀes efveefceÊe yeveheæ{evee~ ... efvejekeÀejer, efvee|JekeÀejer, efvejnbkeÀejer efmLeefle keÀes ogefve³ee kesÀ Deeies Òel³e#e ªhe ceW ueeDees~FmekeÀes keÀnles nQ yeehe meceeve yevevee~'' De.yeeheoeoe 18.1.87

ieerlee %eeve oelee hejceelcee ves keÀne nw - ye®®eeW keÀe keÀece nw yeehe keÀes Òel³e#e keÀjvee hejvleg yeeyeeves ³es Yeer keÀne nw - ieerlee %eeve efme× nesiee leye ieerlee %eeve-oelee efme× nesiee~

efMeJeyeeyee kesÀ Ghe³eg&keÌle ceneJeekeÌ³eeW hej efJe®eej keÀjW lees mheä nw efkeÀ henues ncekeÀes DehevesMeyoeW mes, peerJeve mes ieerlee %eeve keÀes efme× keÀjvee nesiee, leye ner ieerlee %eeveoelee keÀewve nw, Jen ceveg<³eeWkeÀer mecePe ceW Dee³esiee~ Deye nce Deheves peerJeve keÀes osKeW Deewj efJe®eej keÀjW efkeÀ nceeje peerJeve ieerlee%eeve keÀe mJeªhe nw DeLee&led nce veäesceesne-mce=efle mJeªhe yeves nQ?Q. ieerlee-%eeve keÀer OeejCee keÀe mJeªhe keÌ³ee nw?ieerlee-%eeve keÀer OeejCee keÀe mJeªhe nw veäesceesne, mce=efle mJeªhe Deewj pees mce=efle mJeªhe efmLeefle ceWnesiee, GmekeÀer nj #es$e ceW efJepe³e efveef½ele nw keÌ³eeWefkeÀ mce=efle mJeªhe Deelcee Deheves Yeer DeeeflcekeÀmJeªhe ceW efmLele nesieer Deewj pees Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele nesieer, GmekeÀes hejceelcee keÀer ³eeoDeJeM³e nesieer Deewj efpemekeÀes hejceelcee keÀer ³eeo nesieer, GmekeÀes hejceelcee keÀer ceoo Yeer DeJeM³enesieer Deewj efpemekeÀe meJe&MeefkeÌleJeeve hejceelcee ceooieej nw, meJe&MeefkeÌleJeeve hejceelcee keÀe meeLe nw,GmekeÀer efJepe³e DeJeM³e nesleer nw~ ³es keÀuhe-keÀuhe keÀe iee³eve nw Deewj Jele&ceeve ceW Yeer DevegYeJe SsmeekeÀnlee nw~

efveef½ele efJepe³e kesÀ efve½e³e kesÀ keÀejCe Jen cee³ee kesÀ efkeÀmeer Yeer ªhe ³ee hejer#ee ªhe ceWDeeF& ngF& efkeÀmeer Yeer heefjefmLeefle ceW efye®eefuele veneR nesiee~ cee³ee mes ³eg× Deewj efJepe³e ner GmekeÀeDeYeerä ue#³e nesiee~

ieerlee %eeve keÀer OeejCee Jeeueer Deelcee keÀe meJee&lceeDeeW kesÀ meeLe mvesn nesiee keÌ³eeWefkeÀ GmekeÀeyeerpeªhe hejceelcee kesÀ meeLe mecyevOe nw, Fme efJeée-veeìkeÀ kesÀ hetCe& %eelee hejceelcee kesÀ meeLe mecyevOenw, FmeefueS meejs me=efä-®e¬eÀ keÀe %eeve GmekeÀer yegef× ceW peeûele nesiee~ pees veäesceesne nesiee, GmekeÀekeÀesF& Dehevee-heje³ee veneR nesiee keÌ³eeWefkeÀ meeje efJeée ner GmekeÀe Dehevee neslee nw Deewj meJe& kesÀ keÀu³eeCekeÀe GmekeÀe ue#³e nesiee nw keÌ³eeWefkeÀ hejceelcee efJeée kesÀ keÀu³eeCeeLe& ner ieerlee %eeve osles nQ~

Jen meoe efJeée kesÀ veJe-efvecee&Ce kesÀ keÀe³e& ceW hejceelcee efhelee keÀe men³eesieer nesiee, efJeée veJe-efvecee&Ce kesÀ keÀe³e& ceW ner GmekeÀer ©ef®e nesieer~ieerlee %eeve keÀer OeejCee Jeeuee meoe Deheves keÀes peerJevecegkeÌle efmLeefle ceW DevegYeJe keÀjsiee~

Òe®eefuele ieerlee kesÀ Meyo nQ - Depeesefvel³ee Meeéelees De³eb nv³eles ve nv³eceeves Mejerjs .....mJeOeceX efveOeveced Þes³e<keÀj, hejOece& Ye³eeJene

mJeOece& Deewj hejOece& keÀe je]pe Yeer yeehe ves mecePee³ee nw efkeÀ hejOece& keÀe DeeMe³e efnvot-cegefmuece-efmeKe-F&meeF& .. mes veneR hejvleg mJeOece&-hejOece& keÀe DeeMe³e Deelcee keÀe Oece& Deewj osn kesÀOeceeX mes nw~ osn kesÀ OeceeX kesÀ JeMeerYetle Deelcee ner Ye³e keÀe DevegYeJe keÀjleer nw~ mJeOece& ceW efmLeleDeelcee efkeÀmeer Yeer heefjefmLeefle ceW Deewj efkeÀmeer Yeer efmLeefle ceW megKe-Meeveefle-Deevevo keÀer DevegYetefle

keÀjleer nw~``lees ueemì heshej keÌ³ee osKee? mvesn nesles ngS Yeer veäesceesne mce=efle mJeªhe~ ³ener ueemì heshej³eeoieej ceW Yeer iee³eve ªhe ceW nw~ ... SkeÀ lejHeÀ mvesn keÀes meceevee Deewj otmejs lejHeÀ jne ngDeeueemì keÀe efnmeeye-efkeÀleeye menve MeefkeÌle mes meceehle keÀjvee~ ... keÀce&Yeesie keÀes Yeer meceevee Deewj mvesnkeÀes Yeer meceevee~'' De.yeeheoeoe 18.1.76

ieerlee Deewj jepe³eesie SJeb efJeefYevve ³eesieÒe®eefuele ieerlee ceW Jee|Cele ³eesieeW hej nce efJe®eej keÀjW lees osKeWies GmeceW je]pe³eesie Deewj

meebK³e-³eesie, keÀce&-³eesie, YeefkeÌle-³eesie Deeefo efJeefYevve ³eesieeW keÀe DebMe ªhe ceW JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee nw~Fve meye hej efJe®eej keÀjves mes yegef× Fme efve<keÀ<e& hej hengB®eleer nw efkeÀ hejceelcee meJe& DeelceeDeeW keÀeefhelee nw, FmeefueS Jen pees ³eesie efmeKeueelee nw Deewj %eeve oslee nw, Jen meJe& OeceeX keÀer DeelceeDeeW kesÀkeÀu³eeCeeLe& oslee nw Deewj GmeceW meJe& ÒekeÀej kesÀ ³eesieeW keÀe DebMe ªhe ceW meceeJesMe neslee nw~ FmeefueShejceelcee pees ³eesie efmeKee jns nQ, GmekesÀ efJeefOe-efJeOeeve Deewj HeÀue kesÀ DeeOeej hej efJeYevve veeceeW mesmecyeesefOele efkeÀ³ee nw~ pewmes jepe³eesie, %eeve³eesie, keÀce&³eesie Deeefo-Deeefo~

yeeyee ves pees %eeve efo³ee nw, GmeceW osMe-keÀeue-heefjefmLeefle kesÀ Devegmeej meJe& DeelceeDeeW kesÀefnle keÀer yeele keÀner nw~ Jen %eeve meJe& DeelceeDeeW kesÀ efueS nw~ pewmes efceÆer ceW ³ee Keeo ceW meJe& lelJeveerefnle jnles nQ Deewj yeerpe Deheves iegCe-OeceeX kesÀ Devegªhe lelJe GmekesÀ DeCeg-hejceeCegDeeW kesÀ ªhe ceWDeekeÀe|<ele keÀjkesÀ GmekesÀ Devegªhe HeÀue osles nQ~ yeeyee ves ³es Yeer keÀne nw - ieerlee meJe&MeeðeeW Deewj meJe&OeceeX keÀer ceeF& yeehe nw keÌ³eeWefkeÀ meJee&lceeDeeW kesÀ efhelee hejceelcee kesÀ Üeje meJee&lceeDeeW kesÀ keÀu³eeCeeLe&ieeF& ngF& nw~ ye´ïee keÀes Yeer ûesì-ûesì ûeeC[ HeÀeoj keÀnles nQ keÌ³eeWefkeÀ efvejekeÀej hejceelcee vesmeJee&lceeDeeW kesÀ keÀu³eeCeeLe& ye´ïee leve mes ieerlee keÀe %eeve efo³ee, efpememes meJee&lceeDeeW keÀes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle efceueer Deewj me=efä keÀe ve³ee ®e¬eÀ DeejcYe ngDee~``ieerlee ceW Yeer nw - ceQ legcekeÀes menpe jepe³eesie efmeKeueekeÀj Þesÿe®eejer cenejepee-cenejeveer yeveeleentB~ ... henues-henues lees ³en efve½e³e ®eeefnS efkeÀ ³en vee@uespe ke=À<Ce veneR os mekeÀles~... cegK³e yeelenw ieerlee ceelee keÀe YeieJeeve keÀewve, ³en je]pe meyekeÀes mecePeevee nw~''

mee.yeeyee 3.1.07 efjJee.``keÀYeer Yeer efkeÀmeer osnOeejer ceW ueìkesÀ lees jesvee heæ[siee~ ... efkeÀmekeÀer ³eeo ceW MeekeÀ Dee pee³es Deewjcej pee³es lees ogie&efle nes pee³es~ legcekeÀes ³eeo SkeÀ efMeJeyeeyee keÀes ner keÀjvee nw~ ... Deiej DeewjefkeÀmeer keÀer ³eeo yegef× ceW jnsieer lees efHeÀj pevce uesvee heæ[siee~''

ieerlee Deewj efJeefYevve Oece& SJeb Oece&Meeðeieerlee meJe& OeceeX Deewj Oece&MeeðeeW keÀer ceeF&-yeehe nw keÌ³eeWefkeÀ meYeer Oece& Deeefo-meveeleve osJeer-

osJelee Oece& mes ner efvekeÀues nQ, efpeme osJeer-osJelee Oece& keÀer mLeehevee ieerlee %eeve Üeje ngF&~ keÀuhe-Je=#ekesÀ ef®e$e keÀes De®íer jerefle osKeW Deewj efJe®eej keÀjW lees Fme yeele keÀer mel³elee menpe ner yegef× ceW Deepee³esieer~ pees Yeer Oece&efhelee³eW Deeles nQ Jes henues Deeefo meveeleve osJeer osJelee Oece& JebMe keÀer Deelcee kesÀner leve ceW ner ÒeJesMe keÀjles nQ Deewj GmekesÀ Üeje Jes pees Yeer %eeve osles nQ Jen Gme Deelcee kesÀ %eeve,keÀce&, mebmkeÀejeW mes ÒeYeeefJele DeJeM³e neslee nw, efpemeceW Jes Oece&efhelee³eW ÒeJesMe keÀjles nQ~ Jen Deelcee nerhenues Gme Oece& kesÀ %eeve keÀes OeejCe keÀjves ceW efveefceÊe yeveleer nw Deewj Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece&ªheer leves mes Gme Oece& keÀer MeeKee efvekeÀueleer nw~

yeeyee ves ³es Yeer keÀne nw efkeÀ Devle ceW meYeer Oece&efhelee³eW Yeer DeekeÀj yeehe mes ³es mevosMe ueWies,efpemekesÀ DeeOeej hej Jes Üehej mes DeekeÀj Deheves Oece&JebMe keÀer mLeehevee Deewj heeuevee keÀjWies~

ieerlee ceW pees efJeefYevve ÒekeÀej keÀe %eeve DebMeªhe ceW nw, GmekeÀe keÀesF& ve keÀesF& DebMe nj Oece&kesÀ Oece&Mee$e ceW efceuelee ner nw DeLee&led pees Yeer Oece&efhelee³eW DeekeÀj %eeve osles nQ, Jen ieerlee ceW efkeÀmeer veefkeÀmeer ªhe ceW JeCe&ve efkeÀ³ee ner ie³ee nw~

keÀuheevle ceW peye %eeve meeiej hejceelcee efhelee DeekeÀj ³eLeeLe& ieerlee %eeve osles nQ leesefJeefYevve Oece&JebMeeW ceW keÀvJeì& ngF& Deelcee³eW GmekeÀes megveles ner Deheves cetue Oece& ceW keÀvJeì& nes peeleer nwDeLee&led Jes Gme ieerlee %eeve keÀes menpe mJeerkeÀej keÀj uesleer nQ, GmekesÀ Devegªhe Deheves peerJeve ceWheefjJele&ve keÀj uesleer nQ~``YeefkeÌle ceeie& kesÀ MeeðeeW ceW henues vecyej ceW ieerlee ner nw~ ... nj Oece& keÀe Oece&-Meeðe GmekesÀOece&efhelee kesÀ Deeves kesÀ DeeOee mece³e yeeo ner yeveles neWies~ efnmeeye efkeÀ³ee peelee nw vee~ ... ³eneB legcekeÀesJeu[& keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer mecePeeF& peeleer nw~'' mee.yeeyee 22.11.05 efjJee.

keÌ³eeWefkeÀ nj Deelcee keÀes Deheves heeì& kesÀ DeeOee mece³e yeeo peye ogKe DeejcYe neslee nw, leyener YeefkeÌle kesÀ efueS Oece& Meeðe Deeefo yeveevee DeejcYe keÀjles nQ~``Meeðe JeeueeW keÀes Yeer yeesuees - Meeðe lees nce Yeer heæ{les Les, efHeÀj yeehe ves %eeve efo³ee nw~ %eeve mes nermeÃefle nesleer nw~ YeieJeevegJee®e - Jeso-Meeðe Deeefo heæ{ves, oeve-hegC³e Deeefo keÀjves mes keÀesF& Yeer cesjskeÀes Òeehle veneR keÀjles~ cesjs Üeje ner cesjs keÀes Òeehle keÀj mekeÀles nes~''

mee.yeeyee 8.12.05 efjJee.``DeYeer yeehe legcekeÀes me®®eer ieerlee megveeles nQ~ ... legcneje meeje keÀveskeÌMeve nw ner ieerlee kesÀ meeLe~

ieerlee ceW %eeve Yeer nw lees ³eesie Yeer nw~ ... pees megveWies, Jes efHeÀj Deheves Oece& ceW DeekeÀj Tb®e heohee³eWies~'' mee.yeeyee 28.3.05 efjJee.``Deheves keÀes Deelcee ³eeo veneR keÀj mekeÀles lees yeehe keÀes efHeÀj kewÀmes ³eeo keÀjWies~ ... ceveg<³e ieerleeDeeefo Yeue heæ{les nQ hejvleg DeLe& kegÀí Yeer veneR mecePeles nQ~ Yeejle keÀer nw ner cegK³e ieerlee~ nj SkeÀOece& keÀe Dehevee-Dehevee SkeÀ Oece&Meeðe nw~'' mee.yeeyee 19.6.04 efjJee.

ieerlee Deewj Deeefo-meveeleve osJeer-osJelee Oece&hejceelcee ner DeekeÀj ieerlee %eeve oskeÀj Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& keÀer mLeehevee

keÀjles nQ~ Deeefo meveeleve Oece& Fme keÀuhe-Je=#e keÀe levee nw, efpememes ner efHeÀj Dev³e Oece& ªheerMeeKee³eW ÒeMeeKee³eW efvekeÀueleer nQ Deewj ³en me=efä ªheer Je=#e Je=ef× keÀes heelee nw~ Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& JebMe keÀer Deelcee³eW ner hejceelcee mes Òel³e#e ceW ³es ieerlee %eeve megveleer nQ Deewj Gme megves ngS%eeve kesÀ DeeOeej hej ner keÀesF& efJeMes<e Deelcee Gme ieerlee %eeve keÀe DebMeªhe ceW Üehej DeLee&led YeefkeÌleceeie& ceW JeCe&ve keÀjleer nw~ hejceelcee mes Òel³e#e ceW Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece&JebMe keÀer DeelceeDeeWves ner ieerlee %eeve megvee, FmeefueS Gme Oece&JebMe keÀer Deelcee³eW ner Òe®eefuele ieerlee kesÀ Thej Yeer efJeMes<eÞe=×e-YeeJevee jKeleer nQ Deewj Gme Þe=×e-YeeJevee kesÀ DeeOeej hej ner peye %eeve meeiej yeehe DeekeÀjieerlee %eeve osles nQ, lees GmekeÀes mJeerkeÀej keÀjleer nQ~ ye´ïee yeeyee Yeer %eeve ceW Deeves mes henues ieerlee heæ{lesLes, osJeer-osJeleeDeeW kesÀ Òeefle Þe=×e-YeeJevee jKeles Les~ osJeer-osJeleeDeeW ceW Yeer efJeMes<e ue#ceer-veeje³eCekesÀ Òeefle GvekeÀer efJeMes<e Þe=×e-YeeJevee Leer~``F&éej Kego DeekeÀj Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& DeLee&led mJeie& keÀer mLeehevee keÀjles nQ, FmekeÀeveece Yeejle ner ®euee Deelee nw~ ieerlee ceW efmeHe&À ke=À<Ce keÀe veece [eue efkeÀlevee jesuee keÀj efo³ee nw~³en Yeer [^ecee nw, nej Deewj peerle keÀe Kesue nw~ FmeceW nej-peerle kewÀmes nesleer nw, ³en yeehe efyeiej keÀesF&yelee ve mekesÀ~'' mee.yeeyee 19.7.04 efjJee.

ieerlee Deewj Oece& SJeb jep³e keÀer mLeehevee

F&éejer³e %eeve keÀer Oeee|cekeÀlee Deewj jepeveweflekeÀleeFme %eeve keÀes hejceelcee ves Religio-Political Spiritual Knowledge keÀne nw~

keÌ³eeWefkeÀ DeYeer hejceelcee DeekeÀj pees ³en ieerlee %eeve os jns nQ, Fmemes Oece& Deewj jep³e oesveeW keÀer

mLeehevee nesleer nw~ DeYeer meejs efJeée ceW Òepeelev$e keÀer Meemeve heÐeefle Òe®eefuele nw Deewj mele³egie ceWjepeMeener nesleer nw hejvleg JeneB jepee-Òepee ceW efhelee-heg$e kesÀ meceeve mvesn neslee nw~ mele³egie ceW Oece&-meÊee Deewj jep³e-meÊee oesveeW SkeÀ kesÀ ner neLe ceW nesleer nw, FmeefueS FmekeÀes efjueerefpe³ees-heesefueefìkeÀuemÒeer®egDeue vee@uespe keÀne peelee nw~ mele³egie ceW osJeer-osJeleeDeeW ceW jep³e keÀjves Deewj Oece& keÀer meJe&keÀuee³eW nesleer nQ FmeefueS Oece&-meÊe Deewj jep³e-meÊee meeLe-meeLe nesleer nw~ Üehej mes DeeeflcekeÀMeefkeÌle keÀce nes peeves kesÀ keÀejCe Deelcee hej osneefYeceeve ÒeYeeefJele nes peelee nw, efpememes Oece&-meÊeeDeewj jep³e-meÊee Deueie-Deueie nes peeleer nw~ osneefYeceeve kesÀ keÀejCe jepee³eW ie=nmLe ceW nesves kesÀkeÀejCe efJekeÀejer nes peeles nQ Deewj efJeée keÀes Leceeves kesÀ efueS heefJe$elee ®eeefnS, FmeefueS Oece&-meÊeeDeueie nes peeleer nw, efpemeceW jepeieg©, mev³eemeer, Dev³e OeceeX ceW heeojer, vevme, yeew×-efYe#eg DeeefoDeeefo keÀe mLeeve yeve peelee nw~ FmeerefueS ner yeeyee mev³eeefme³eeW keÀer ceefncee keÀjles nQ Deewj keÀnles nQFve mev³eeefme³eeW ves ner Yeejle keÀes Lecee³ee nw, veneR lees Yeejle Deewj Yeer keÀece-ef®elee hej peue cejlee~Fme ÒekeÀej nce efJe®eej keÀjW lees hejceelcee pees ieerlee-%eeve osles nQ, Gmemes Oece& Deewj jep³e oesveeW keÀermLeehevee nesleer nw Deewj efJeée ceW Òepeelev$e mes yeouekeÀj jepeMeener keÀer mLeehevee nesleer nw, pees keÀefue³egiekesÀ Devle lekeÀ ®eueleer nw~``legce nes efjueerefpe³ees-heesefueìerkeÀue~ legce peeveles nes nce Oece& Deewj jep³e mLeeheve keÀj jns nQ~ ...DeYeer legcnejer yegef× ceW nw efkeÀ nce nj 5000 Je<e& kesÀ yeeo jep³e uesles nQ Deewj efHeÀj iebJeeles nQ~''

mee.yeeyee 6.10.04 efjJee.`ìeerlee kesÀ YeieJeeve ves ieerlee megveeF&~ YeieJeeve SkeÀ yeej megveekeÀj ®eues pee³eWies~ DeYeer legce ye®®esieerlee kesÀ YeieJeeve mes Jener ieerlee keÀe %eeve megve jns nes Deewj jepe³eesie meerKe jns nes~ Jes ueesie leesefueKeer ngF& ieerlee heæ{keÀj megveeles nQ~ DeYeer yeehe legcekeÀes ieerlee megveeles jnles nQ, peye lekeÀ legce jepeeF&Òeehle keÀjes~'' mee.yeeyee 20.8.04 efjJee.`ìeerlee Oece& Meeðe nw, efpememes 3 Oece& DeYeer mLeeheve nesles nQ, ve efkeÀ mele³egie ceW~ ... yeehe DeYeer efHeÀjmes osJeer-osJelee Oece& keÀer mLeehevee keÀjles nQ~ legce Fme [êcee kesÀ je]pe keÀes De®íer jerefle mecePe ie³esnes~'' mee.yeeyee 17.6.06 efjJee.`ìeerlee keÀe YeieJeeve keÀewve Lee, ieerlee keÀye megveeF& Deeefo-Deeefo ... legcnejs efmeJeeS efkeÀmeer keÀes Yeermev³eeefme³eeW Deeefo mes ÒeÍe>> hetíves keÀer efnccele veneR jnleer~ legce lees efnccele jKeles nes~ ... pees FmeOece& Jeeues neWies, GvekeÀes ner ³en %eeve ì®e nesiee~'' mee.yeeyee 16.9.06 efjJee.`ìeerlee keÀe keÀveskeÌMeve ceneYeejle ueæ[eF& mes nw~ legce ieerlee megvekeÀj jep³e heeles nes Deewj ceneYeejleueæ[eF& ueieleer nw, meHeÀeF& kesÀ efueS~ ... ieerlee efkeÀleveer íesìer nw keÌ³eeWefkeÀ yeehe megveeles ner nQ SkeÀ yeele

efkeÀ cegPes ³eeo keÀjes lees efJekeÀce& efJeveeMe neWies Deewj me=efä-®e¬eÀ keÀes mecePees~ ... yeerpe íesìe neslee nw,Gmemes Peeæ[ efkeÀlevee yeæ[e efvekeÀuelee nw~'' mee.yeeyee 2.10.06 efjJee.``SkeÀ yeehe ner eEkeÀie[ce mLeeheve keÀjles nQ, yeekeÀer meYeer Oece&-mLeehekeÀ DeekeÀj Dehevee-Dehevee Oece&mLeeheve keÀjles nQ~ ... yegef× keÀnleer nw efkeÀ heeflele-heeJeve yeehe Dee³eWies ner mebiece³egie hej peye heeflelejep³e keÀe efJeveeMe keÀje³es, heeJeve jep³e keÀer mLeehevee keÀjveer nw~''

mee.yeeyee 27.7.07 efjJee.``veke&À kesÀ jepee-jeveer yeveles nQ oeve-hegC³e mes~ mJeie& kesÀ jepee-jeveer yeveles nQ Fme heæ{eF& mes~ ...SkeÀ-oes keÀes %eeve megveekeÀj keÀu³eeCe keÀjvee nw~ Iej ceW ieerlee hee"Meeuee Keesuees~ ®ewefjìer efyeefievmeSì nesce~'' mee.yeeyee 13.7.07 efjJee.

mel³e ieerlee %eeve Deewj Òe®eefuele ieerlee %eeve keÀe legueveelcekeÀ DeO³e³eveÒe®eefuele ieerlee ceW efueKee nw ³eoe ³eoeefn ... me=peecnce - Fmemes efme× neslee nw efkeÀ ieerlee

%eeve keÀe ue#³e DeOece& keÀe veeMe keÀjvee Deewj Oece& keÀer mLeehevee keÀjvee nw~ hejceelcee ves Yeer keÀne nw- ceQ SkeÀ meled Oece& keÀer mLeehevee Deewj DeOece& kesÀ veeMe keÀjves kesÀ efueS ieerlee %eeve oslee ntB~

Òe®eefuele ieerlee %eeve Deewj hejceelcee kesÀ Üeje efo³es ie³es ieerlee %eeve ceW keÌ³ee meecevpem³e nwDeewj keÌ³ee efJejesOeeYeeme nw, GmekeÀes peevevee Yeer Deefle DeeJeM³ekeÀ nw, leye ner efkeÀmeer keÀes ieerlee kesÀefJe<e³e ceW ieerlee kesÀ efJe<e³e ceW ³eLeeLe& mel³e keÀes yelee mekeWÀies~ ³eLeeLe& ieerlee %eeve keÀefue³egie kesÀ DevleDeewj mele³egie keÀer Deeefo kesÀ heg©<eesÊece mebiece³egie hej efo³ee ie³ee, peye efkeÀ Òe®eefuele ieerlee ceW ieerlee-%eeve keÀe mece³e Üehej ³egie kesÀ Devle keÀe mece³e efueKee ie³ee nw, pees ³eLeeLe& veneR nw keÌ³eeWefkeÀ Üehej kesÀyeeo lees ogefve³ee ceW DeOece& yeæ{ ie³ee, Oece& keÀer mLeehevee veneR ngF&, pees ieerlee %eeve keÀe DeYeerä ue#³enw~ Fmemes efme× neslee nw efkeÀ Òe®eefuele ieerlee kesÀ uesKekeÀ keÀes ³es mheä veneR efkeÀ ieerlee %eeve keÀye efo³eeie³ee nw, FmeefueS ieerlee %eeve keÀe mece³e Üehej kesÀ Devle ceW efoKee³ee ie³ee nw~ neB Òe®eefuele ieerleeÜehej ceW efueKeer ieF&, peye YeefkeÌle ceeie& ceW %eeve keÀer DeeJeM³ekeÀlee ngF&~

ieerlee %eeve, %eeve meeiej efvejekeÀej hejceelcee efMeJe ves ye´ïee leve Üeje efo³ee, efpemekeÀes nermeeOeejCe ªheOeejer ceveg<³e leve keÀne ie³ee nw~ efpemekeÀes ner Depeg&ve kesÀ jLe keÀer meb%ee oer ieF& nwkeÌ³eeWefkeÀ osn Deelcee keÀe jLe nw~ peye efkeÀ Òe®eefuele ieerlee ceW ieerlee %eeve oelee Þeerke=À<Ce keÀes keÀne ie³eenw, pees mJe³eb ner ceelee kesÀ ieYe& mes pevceW Les Deewj SkeÀ owJeer iegCe mechevve ceveg<³e Les~ GvekesÀ pevce DeewjGvekesÀ ceelee-efhelee keÀe Yeer JeCe&ve nw~ Òe®eefuele ieerlee ceW ieerlee %eeve Depeg&ve keÀes SkeÀ jLe ceW yew"keÀj

efo³ee efoKee³ee ie³ee nw~ Fme ÒekeÀej nce osKeW lees jLe SkeÀ DeeO³eeeflcekeÀ Yee<ee keÀe Meyo nw, osn kesÀefueS Òe³eesie efkeÀ³ee peelee nw~

ceesn kesÀ JeMeerYetle Depeg&ve keÀe ieerlee %eeve megvekeÀj ceesn veä nes ie³ee Deewj Jen ³eg× kesÀefueS lew³eej nes ie³ee hejvleg Jen ³eg× keÀewvemee nw, efpemekesÀ efueS YeieJeeve ves Depeg&ve keÀes Òesefjle efkeÀ³ee- ³en efJe®eejCeer³e nw~ hejceelcee meJe& DeelceeDeeW keÀe ceele-efhelee nw, Jen keÀye efkeÀmeer eEnmekeÀ ³eg× kesÀefueS DeelceeDeeW keÀes Òesefjle veneR keÀj mekeÀlee~ FmeefueS ³eLeeLe& ieerlee %eeve efkeÀmeer eEnmekeÀ ³eg× kesÀefueS Òesefjle veneR keÀjlee nw, ³es SkeÀ Oece&-³eg× nw, pees Deelcee keÀes Deheves cee³eeJeer mebmkeÀejeW kesÀ meeLekeÀjvee neslee nw, efpemekesÀ efueS hejceelcee ves DeelceeDeeW keÀes Òesefjle efkeÀ³ee~ peyeefkeÀ Òe®eefuele ieerlee ceWeEnmekeÀ ³eg× efoKee³ee ie³ee nw~

³eÐeefhe mel³e ieerlee %eeve pees efvejekeÀej hejceefhelee hejceelcee efMeJe ves ye´ïee leve mes efo³ee,efpememes DeelceeDeeW ves Deheves Deemegjer mebmkeÀejeW hej efJepe³e Òeehle keÀer Deewj owJeer mebmkeÀejeW keÀes OeejCeefkeÀ³ee~ Gme mel³e ieerlee %eeve kesÀ yeeo Yeer SkeÀ eEnmekeÀ ³eg× ngDee, efpememes hegjeveer ogefve³ee keÀeefJeveeMe ngDee hejvleg GmekeÀer ÒesjCee hejceelcee ves veneR oer, Jen me=efä-®e¬eÀ kesÀ efve³eceevegmeej mJele: nerneslee nw~

efvejekeÀej %eeve meeiej hejceelcee efMeJe ves pees ieerlee %eeve efo³ee, Jen mecePeves Deewj OeejCekeÀjves ceW Deefle menpe nw, efpemekeÀes nj Deelcee mecePe mekeÀleer nw hejvleg mecePelee Jener nw, efpemekeÀe[^ecee ceW mecePeves keÀe heeì& nw~ meeOeejCe Deveheæ{ ceelee³eW Yeer Gme ieerlee keÀes mecePe keÀj, GmekeÀesheeueve keÀj Dehevee peerJeve yevee jner nQ~ hejceelcee kesÀ Üeje efo³es ieerlee %eeve ceW keÀneB Yeer efJejesOeeYeeme(Contradiction) veneR nw~ peyeefkeÀ Òe®eefuele ieerlee ceW pees %eeve efo³ee nw, Jen Deefle peefìue nw,GmeceW DeveskeÀ ÒekeÀej kesÀ efJejesOeeYeeme nQ, efpemekesÀ keÀejCe DeveskeÀ ÒeÍe>> Glhevve nesles nQ Deewj Deelcee³eWYeÏefcele nes peeleer nQ, efpemekesÀ keÀejCe ieerlee %eeve mes ogefve³ee keÀe pees GlLeeve nesvee ®eeefnS, Jen veneR neshee³ee nw Deewj ogefve³ee ceW melele DeOece& yeæ{lee pee jne nw~ hetjer ieerlee keÀes lees SkeÀ hejceelcee kesÀheefj®e³e ceW ner hejceelcee keÀes SkeÀ osMeJeemeer DeLee&led hejceOeeceJeemeer Yeer keÀne ie³ee nw lees meJe&J³eeheerYeer keÀne ie³ee nw, Deye Jen keÌ³ee nw Deewj kewÀmee nw, GmekeÀe efveCe&³e keÀjvee Òe®eefuele ieerlee heæ{ves JeeueeWkesÀ efueS Deefle keÀef"ve nw~ Ssmes ner Dev³e efJe<e³eeW DeLee&led Deelcee, efJeée-veeìkeÀ Deeefo kesÀ efJe<e³e ceW YeerDeveskeÀ efJejesOeeYeemeer yeeleW nQ~

efvejekeÀej hejceelcee efMeJe ves pees ieerlee %eeve efo³ee, Jen peve meeOeejCe keÀer Yee<ee efnvoer ceWefo³ee, pees mecePevee menpe nw~ peyeefkeÀ Òe®eefuele ieerlee %eeve mebmke=Àle ceW efueKee ie³ee nw~ Deye ÒeÍe>>G"lee nw - hejceelcee ves ieerlee %eeve mebmke=Àle Yee<ee ceW efo³ee ³ee efnvoer Yee<ee ceW efo³ee? ³eefo mebmke=Àle

ceW efo³ee lees efkeÀleves ueesieeW ves GmekeÀes mecePee? peyeefkeÀ DeYeer Yeer meye ueesie mebmke=Àle keÀes veneR mecePeheeles nQ, FmeefueS ieerlee keÀe DeveskeÀ Yee<eeDeeW ceW Yee<eevlej ngDee nw efHeÀj Yeer ³eLeeLe& mel³e keÀes veneRmecePe heeles nQ~ pewmes ieerlee %eeve keÀe DeveskeÀ Yee<eeDeeW ceW Yee<eevlej ngDee, Jewmes mebmke=Àle heæ{ves JeeueeWkeÀer mebK³ee ceW Je=ef× keÌ³eeW veneR ngF&? Fme ÒekeÀej nce osKeW lees mel³e ieerlee %eeve mebmke=Àle Yee<ee ceW veneRefo³ee ie³ee Deewj ve ner mebmke=Àle efJeée keÀer Deeefo Yee<ee nw~ Deeefo Yee<ee lees osJeveeiejer ner nw~

hejceelcee efMeJe ves ieerlee %eeve efo³ee, Gmemes DeelceeDeeW ves cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe osJe-ogue&Ye megKe DevegYeJe efkeÀ³ee Deewj keÀj jns nQ leLee veF& ogefve³ee mele³egie keÀer mLeehevee ngF&, pees nes jnernw~ Òe®eefuele ieerlee %eeve keÀe HeÀue keÌ³ee ngDee Deewj keÌ³ee nes jne nw Deewj keÌ³ee nesves Jeeuee nw, ³enÒe®eefuele ieerlee heæ{ves JeeueeW kesÀ peerJeve mes Deewj Jele&ceeve heefjefmLeefle³eeW mes mheä veneR neslee nw~

efvejekeÀej hejceelcee efMeJe kesÀ Üeje efo³es ie³es ieerlee %eeve mes DeveskeÀ Deelcee³eW veäesceesne-mce=efleueyOee yeveer nQ Deewj yeveleer pee jner nQ~ Òe®eefuele ieerlee kesÀ Üeje efkeÀleveer Deelcee³eW veäesceesne-mce=efle mJeªhe yeveer nQ, ³en SkeÀ efJe®eejCeer³e ÒeÍe>> nw~ hejceelcee ves ieerlee %eeve efkeÀmeer eEnmekeÀ ³eg×#es$e ceW veneR efo³ee DeLee&led Ssmes mece³e Deewj mLeeve hej veneR efo³ee, peneB eEnmekeÀ ³eg× keÀjves kesÀ efueSoes mesvee³eW Deelegj Keæ[er neW~ hejceelcee ves ieerlee %eeve lees SkeÀ MeeefvlehetCe& JeeleeJejCe ceW efo³ee,peyeefkeÀ Òe®eefuele ieerlee ceW ieerlee %eeve keÀes SkeÀ eEnmekeÀ ³eg× kesÀ cewoeve ceW efo³ee efoKee³ee ie³ee nw,peneB meYeer ³ees×e eEnmekeÀ Deðe-MeðeeW mes megmeefppele Keæ[s nQ~

ieerlee kesÀ cetue Meeðe ceneYeejle kesÀ hee$eeW kesÀ pevce Deewj keÀe³e&-keÀueeheeW kesÀ efJe<e³e ceWefJe®eej keÀjW lees Jes efJeéeemeveer³e Òeleerle veneR nesles nQ~ Þeerke=À<Ce kesÀ pevce Deewj peerJeve keÀneveer kesÀ efJe<e³eceW efJe®eej keÀjW lees GvekeÀe pesue ceW pevce nesvee, peneB mes GvekeÀes otmejs mLeeve hej ues peevee, GvekeÀeryeeue-ueeruee ceW ceeKeve ®egjevee, ieesefhe³eeW kesÀ ®eerj njCe Deeefo-Deeefo efoKee³ee ie³ee nw, pees Oece& keÀermLeehevee keÀjves Jeeues hejceelcee kesÀ ®eefj$eeW kesÀ Devegªhe Òeleerle veneR nesles nQ Deewj ve ner efkeÀmeer efoJ³eheg©<e kesÀ ®eefj$eeW kesÀ Devegªhe Òeleerle nesles nQ~

ieerlee %eeve keÀes Üehej kesÀ Devle ceW efo³ee efoKee³ee ie³ee nw Deewj Þeerke=À<Ce keÀes meJe&iegCemechevve, 16 keÀuee mechetCe& keÀne ie³ee nw, peyeefkeÀ GvekesÀ hetJe&Jeleea jece pees $eslee³egie ceW ngS, GvekeÀes12 keÀuee mechetCe& efoKee³ee ie³ee nw~ lees 16 keÀuee mechetCe& J³eefkeÌle keÀe pevce 12 keÀuee mechetCe& kesÀyeeo kewÀmes nes mekeÀlee nw~ ³es yeele me=efä-®e¬eÀ kesÀ efve³ece Deewj efme×evle kesÀ efJehejerle Òeleerle nesleer nwkeÌ³eeWefkeÀ me=efä kesÀ efve³eceevegmeej meJeexÊece mece³e ceW meJeexÊece iegCe Jeeues J³eefkeÌle keÀe ner pevce neslee nwkeÌ³eeWefkeÀ efve³eceevegmeej ogefve³ee kesÀ De®ís megKe keÀes De®íe J³eefkeÌle ner GheYeesie keÀj mekeÀlee nw~ ieerlee%eeve keÀer mel³elee keÀes mecePeves Deewj GmekeÀer mel³elee keÀes efme× keÀjves kesÀ efueS Deeefo-Deeefo DeveskeÀ

yeeleW efJe®eejCeer³e nQ~mel³e ieerlee %eeve Deewj Òe®eefuele ieerlee %eeve keÀe legueveelcekeÀ DeO³e³eve

mel³e ieerlee %eeve Òe®eefuele ieerlee %eeve

ieerlee %eeve oelee %eeve meeiej heeflele- ieerlee %eeve oelee meJe&iegCe mechevve,

heeJeve meJe&MeefkeÌleJeeve efvejekeÀej 16 keÀuee mechetCe&, mechetCe& efvee|JekeÀejer meekeÀejhejceefhelee hejceelcee efMeJe~ MejerjOeejer Þeerke=À<Ce~

ieerlee %eeve keÀuheevle DeLee&led keÀefue³egie ieerlee %eeve Üehej Devle Deewj keÀefue³egiekesÀ Devle Deewj mele³egie keÀer Deeefo kesÀ Deeefo kesÀ mebiece³egie hej efo³ee ie³ee~heg©<eesÊece mebiece³egie ceW efo³ee ie³ee~

ieerlee %eeve osJeveeiejer DeLee&led efnvoer Yee<ee ieerlee %eeve mebmke=Àle Yee<ee ceW efo³ee ie³ee~ceW efo³ee ie³ee~

ieerlee %eeve meekeÀej ceveg<³e leveOeejer ye´ïee ieerlee %eeve Depeg&ve kesÀ Ieesæ[e-ieeæ[er kesÀ jLe ceWkesÀ meekeÀej leve Üeje efo³ee ie³ee~ meekeÀej leveOeejer Þeerke=À<Ce ves efo³ee ie³ee~W

ieerlee %eeve meJee&lceeDeeW kesÀ keÀu³eeCeeLe& ieerlee Depeg&ve kesÀ Òeefle efo³ee ie³ee~efo³ee ie³ee~

ieerlee %eeve megveves kesÀ yeeo ye´ïee Deewj ieerlee %eeve megveves kesÀ yeeo Depeg&ve Deewjye´ïee-JelmeeW DeLee&led heeC[JeeW ves DeeEnmee heeC[JeeW ves eEnmekeÀ ³eg× efkeÀ³ee~keÀe heeueve efkeÀ³ee~

ieerlee %eeve osves kesÀ yeeo DeOece& kesÀ ³egie ieerlee %eeve osves kesÀ yeeo DeOece& keÀe ³egiekeÀefue³egie keÀe efJeveeMe ngDee Deewj Oece& keÀefue³egie Dee³ee~keÀe ³egie mele³egie Dee³ee~

ieerlee %eeve megveves kesÀ yeeo meJee&lceeDeeW keÀesF& ³eLeeLe& JeCe&ve veneR efkeÀ heeC[JeeW keÀekeÀes ieefle-meÃefle Òeehle ngF&~ keÌ³ee ngDee Deewj ³eeoJeeW Deewj keÀewjJeeW keÀe

keÌ³ee ngDee leLee GvekesÀ heefjJeejeW keÀekeÌ³ee ngDee~

ieerlee %eeve kesÀ Üeje Deeefo meveeleve Òe®eefuele ieerlee %eeve kesÀ yeeo keÌ³ee ngDee,osJeer-osJelee Oece& keÀer mLeehevee ngF&~ kegÀí Yeer mheä veneR~

hejceelcee kesÀ Üeje efo³ee ie³ee ieerlee %eeve DeveskeÀ ÒekeÀej kesÀ efJejesOeeYeeme nQ~ ³eLee -efyeukegÀue mheä nw, GmeceW keÀesF& hejceelcee hejceOeece keÀe Jeemeer DeewjefJejesOeeYeeme veneR~ hejceelcee meJe&J³eeheer~

ieerlee %eeve MeeefvlehetCe& JeeleeJejCe ceW efo³ee ieerlee %eeve ³eg× kesÀ cewoeve ceW efo³ee ie³ee~ie³ee~

ieerlee %eeve keÀuheevle ceW ye´ïee JelmeeW ves megvee ieerlee J³eeme ves efueKeer~Deewj GmekeÀer mebef®ele mce=efle kesÀ DeeOeej hejefkeÀmeer ye´ïee Jelme ves oes ³egieeW kesÀ yeeoYeefkeÌle ceeie& ceW efueKeer~

Òe®eefuele ieerlee ceW mel³eYeieJeevegJee®e - ieerlee ceW %eeve Deeìs ceW vecekeÀ kesÀ yejeyej mel³e nw~ lees Jen mel³e keÌ³ee nw?

Òe®eefuele ieerlee ceW Yeer kegÀí ceneJeekeÌ³e Ssmes nQ pees mel³e nQ hejvleg ceveg<³e GvekeÀes mecePeves ceW DemeceLe&nQ ³ee GvekeÀes heeueve keÀjves ceW DemeceLe& nQ~ pewmes -veäesceesne mce=efleue&yOe: lJelÒemeeoevce³ee®legle, mLeleesDeefmce ielemevosn: keÀefj<³es Je®eves leJe~

18-73Þes³eevmJeOeceex efJeiegCe: hejOecee&lmJevegefÿleeled, mJeOecex efveOeveb Þes³e: hejOeceexYe³eeJen:~

3-35 leLee 18-47Fob Mejerjb keÀewvles³e #es$eefcel³eefYeOeer³eles, SleÐees JesefÊe leb Òeeng: #es$e%e Fefle leefÜo:~ 13-1ve pee³eles efceÏ³eles Jee keÀoeef®evvee³eb YetlJee YeefJelee Jee ve Yet³e:,

Depees efvel³e: MeeéeleesDe³eb hegjeCees ve nv³eles nv³eceeves Mejerjs~ 2-20ve leÓeme³eles met³eex ve MeMeebkeÀes ve heeJekeÀ:, ³eÃlJee ve efveJele&vles le×ece hejceb cece~ 15-6meJe&Oecee&ved heefjl³ep³e ceeceskebÀ MejCeb Je´pe, Denb lJee meJe&heehesY³ees cees#eef³e<³eeefce cee Meg®e:~

keÀce&C³esJeeefOekeÀejmles cee HeÀues<eg keÀoe®eve, cee keÀce& HeÀuenslegYeg&cee& les mevieesiemlJekeÀcee&efCe~ 2-47

³eo#ejb JesoefJeoes Jeoefvle efJeMeefvle ³eÐele³ees Jeerlejeiee:, ³eefo®ívlees ye´ïe®e³e& ®ejefvle leÊes heosmebûensCe ÒeJe#³es~ 8-11efJeefJeOeb vejkeÀm³esos Üejb veeMeveceelceve:, keÀece: ¬eÀesOemleLee ueesYemlemceeosleÊj³ebl³epesled~

16-21O³ee³eleesefJe<e³eeved hegbme: meviemles<ethepee³eles, mevieelmebpee³eles keÀece: keÀeceel¬eÀesOeesDeefYepee³eles~¬eÀesOeeYoJeefle mebceesn: mebceesnelmce=efleefJeYeÏce:, mce=efleYeÏbMeeod yegef×veeMees yegef×veeMeelÒeCeM³eefle~

2-62-63³eesie³egkeÌlees efJeMeg×elcee efJeefpeleelcee efpelesefvê³e:, meJe&YetleelceYetleelcee kegÀJe&vveefhe ve efueh³eles~

5-7owJeer mebheefÜcees#ee³e efveyevOee³eemegjer celee, cee Meg®e: mebheob owJeerceefYepeeleesDeefme heeC[Je~efvecee&ve ceesne efpelemebieoes<ee DeO³eelceefvel³ee efJeefveJe=ÊekeÀecee:~``yeehe keÀnles nQ - keÀece efJekeÀej legcneje ceneMe$eg nw~ Deeies Yeer ³en ieerlee keÀe %eeve megvee Lee leye ³enmeYeer yeeleW mecePe ceW veneR Deeleer LeeR~ DeYeer yeehe [e³ejskeÌì ieerlee megveeles nQ, lees ³es meye mecePe ceWDeelee nw~ DeYeer yeehe ves legce ye®®eeW keÀes efoJ³e-yegef× oer nw~''

ieerlee Deewj ieerlee kesÀ cenehee$e Depeg&ve SJeb Dev³e hee$eieerlee %eeve YeieJeeve ves Depeg&ve keÀes megvee³ee~ Deye ÒeÍe>> G"lee efkeÀ Depeg&ve keÀewve nw, efpemekesÀ

jLe ceW YeieJeeve ves DeekeÀj ieerlee %eeve megvee³ee Deewj Depeg&ve ves ieerlee %eeve keÀes OeejCe keÀj keÌ³ee efkeÀ³ee,GmekeÀe YeefJe<³e keÌ³ee ngDee~ YeieJeeve ves Oece& keÀer mLeeheveeLe& ieerlee %eeve megvee³ee, YeieJeeve keÀes ner me=efäkeÀe j®elee keÀne peelee nw, ye´ïee keÀes Yeer me=efä keÀe j®elee keÀne peelee nw~ lees ieerlee kesÀ YeieJeeve, veF&me=efä j®eves Jeeues YeieJeeve Deewj me=efä j®elee ye´ïee keÀe hejmhej keÌ³ee mecyevOe nw~

Fme meyekeÀer JeemleefJekeÀlee hej efJe®eej keÀjW lees ye´ïee ner Depeg&ve nw, efpemekesÀ osn ªheer jLeceW DeekeÀj efvejekeÀej hejceelcee ves DeekeÀj ieerlee %eeve megvee³ee Deewj efvejekeÀej ves ye´ïee kesÀ meekeÀej leveÜeje veF& me=efä DeLee&led ve³es me=efä-®e¬eÀ keÀe Deeefo efkeÀ³ee keÌ³eeWefkeÀ me=efä lees Deveeefo-DeefJeveeMeer nw,GmekeÀer j®evee keÀe lees keÀesF& ÒeÍe>> ner veneR G"lee nw~ ve³es me=efä-®e¬eÀ kesÀ Deeefo kesÀ meeLe ner hegjeves®e¬eÀ keÀe Devle nes ie³ee~ ye´ïee ner Deieues pevce ceW mele³egie keÀe ÒeLece jepekegÀceej Þeerke=À<Ce yevee~

ieerlee kesÀ cenehee$e Depeg&ve SJeb Dev³e cegK³e hee$eeW kesÀ pevce, GvekesÀ peerJeve Je=leevle kesÀefJe<e³e ceW iecYeerjlee mes efJe®eejkeÀjW lees Jes keÀesF& SsefleneefmekeÀ heg©<e veneR Òeleerle nesles nQ~ Jes ÒeleerkeÀelcekeÀÒeleerle nesles nQ~``ieerlee ceW Yeer nw vee - Depeg&ve keÀes Yeer mee#eelkeÀej keÀje³ee~... yeehe nw %eeve keÀe meeiej, ncekeÀes leesJener yelee³esiee vee~ ieerlee nw ceeF&-yeehe~ ... JeemleJe ceW Deelcee Mejerj mes Deueie nw hejvleg DeeOeekeÀuhe osneefYeceeveer jns nQ~ yeehe DeYeer osner-DeefYeceeveer yeveeles nQ lees cegefMkeÀue Yeemelee nw~''

mee.yeeyee 17.6.04 efjJee.``DeYeer legce peeveles nes yeehe kewÀmes Deeles nQ, keÀneB jnles nQ, kewÀmes DeekeÀj jepe³eesie efmeKeueeles nQ~efoKeeles nQ - YeieJeeve ves Depeg&ve kesÀ jLe hej yew"keÀj %eeve efo³ee~... DeYeer Jen mJe³eb Dehevee heefj®e³eosles nQ~'' mee.yeeyee 9.6.04 efjJee

ieerlee leLee Dev³e Oece&-MeeðeeW ceW Jee|Cele hejceelcee kesÀ DeJelejCe kesÀ GÎsM³eYeejle ceW ieerlee leLee Dev³e Oece&MeeðeeW ceW efYevve-efYevve MeyoeW ceW JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee nw efkeÀ

hejceelcee DeOece& keÀe veeMe Deewj Oece& keÀer mLeeheveeLe& DeJeleefjle nesles nQ, hejceelcee DeekeÀj heefleleeW keÀesheeJeve yeveeles nQ, hejceelcee DeekeÀj jeJeCe jep³e keÀes Kelce keÀjkesÀ jecejep³e keÀer mLeehevee keÀjles nQDeeefo-Deeefo~ otmejs OeceeX ceW Yeer JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee nw efkeÀ hejceelcee keÀ³eecele kesÀ mece³e DeekeÀjmeJee&lceeDeeW kesÀ efnmeeye-efkeÀleeye hetjs keÀjkesÀ, meJee&lceeDeeW keÀes Iej Jeeheme ueer peeles nQ~ hejvlegÒe®eefuele ieerlee hej efJe®eej keÀjW lees ieerlee %eeve nesles Yeer efvejvlej me=efä ceW ceveg<³eelceeDeeW keÀer Je=ef× ngF&nw, DeOece& yeæ{e nw~ ³es meye keÀe³e& efvejekeÀej hejceelcee kesÀ keÀuheevle ceW Deeves hej GvekesÀ Üeje efo³esie³es ieerlee %eeve mes efme× nesles nQ, pees DeYeer osKeves ceW Dee jne nw efkeÀ kewÀmes hegjeveer ogefve³ee kesÀ efJeveeMekeÀer lew³eeefj³eeb nes jner nQ Deewj ieerlee %eeve Üeje ve³eer me=efä kesÀ Deelcee³eW Deheves mebmkeÀejeW keÀes yeouejner nQ~ DeelceeDeeW kesÀ DeveskeÀ pevceeW kesÀ efnmeeye-efkeÀleeye hetjs Yeer nes jns nQ Deewj hetjs nesves Jeeues YeernQ~ ieerlee-ceneYeejle ceW Jee|Cele ¢M³e kesÀ Devegmeej Deelcee³eW ce®íjeW me¢M³e Gæ[keÀj Iej Jeehemepeeves Jeeueer nQ~

Dev³e OeceeX ceW Yeer hejceelcee keÀes efueye´sìj, ieeF[ Deeefo kesÀ ©he ceW ³eeo efkeÀ³ee ie³ee nw~cegmeueceeve Oece& ceW Yeer keÀne ie³ee efkeÀ Kegoe keÀ³eecele kesÀ mece³e DeekeÀj ªneW keÀes peieelee nw leespeªj Jen mece³e keÀuheevle keÀe ner nesiee, keÀuhe kesÀ yeer®e ceW veneR nes mekeÀlee nw, pees DeYeer nes jne nwDeewj nesves Jeeuee Yeer nw~

hejceelcee keÀe DeJelejCe

ieerlee Deewj Òepeeefhelee ye´ïee keÀe mecyevOehejceelcee kesÀ DeJelejCe kesÀ efJe<e³e ceW efJeefYevve OeceeX Deewj Oece&-MeeðeeW ceW JeCe&ve lees nw

hejvleg GvekeÀe DeJelejCe kewÀmes neslee nw, Fme mel³e keÀe efJeJeskeÀmebiele %eeve keÀneB Yeer veneR efceuelee nw,efpemekeÀes hejceelcee ves mJe³eb ner DeekeÀj yelee³ee nw~ ieerlee ceW Yeer nw efkeÀ ceQ Dehevee heefj®e³e Deewj DeeveskeÀe efJeefOe-efJeOeeve mJe³eb ner DeekeÀj yeleelee ntB~ DeYeer pees hejceelcee ves ieerlee %eeve efo³ee nw, Gmemes ³esmeye yeeleW mheä nes ieF& nQ~

hejceelcee ves pees ieerlee %eeve efo³ee nw, Gmemes Òepeeefhelee ye´ïee kesÀ efJe<e³e ceW mheä efkeÀ³ee nw~ieerlee %eeve mes Òepeeefhelee ye´ïee keÀe keÌ³ee mecyevOe nw, Jen Yeer yelee³ee nw~``GvekeÀes peªj henues met#ceJeleve j®evee heæ[s keÌ³eeWefkeÀ ye´ïee lees peªj ®eeefnS~... ³en J³ekeÌle ye´ïeener efHeÀj DeJ³ekeÌle yevelee nw~ legce Yeer J³ekeÌle ye´ïee keÀer Deewueeo efHeÀj DeJ³ekeÌle Deewueeo yeveles nes~³es yeæ[er ieg¿e yeeleW nQ~'' mee.yeeyee 26.6.07 efjJee.Q. efMeJeyeeyee ye´ïee ceW ÒeJesMe nesves mes henues met#ce Jeleve kewÀmes j®eles nQ? keÌ³eeWefkeÀ efMeJeyeeyee keÀnles- efyevee Mejerj kesÀ Deelcee keÀesF& keÀce& veneR keÀj mekeÀleer~``meye keÀnles nQ - efvejekeÀej hejceelcee³es vece:~ ... ye´ïee osJelee³eW vece: keÀnles nQ~ ye´ïee keÀe veeceueskeÀj Ssmee keÀYeer veneR keÀnWies - ye´ïee hejceelcee³es vece:~ hejceelcee SkeÀ efvejekeÀej keÀes ner keÀnepeelee nw~... Yeue ceQ Yeer Fme osn Üeje megveelee ntB hejveleg legcekeÀes ³eeo cegPe efvejekeÀej keÀes ner keÀjveenw~'' mee.yeeyee 18.6.07 efjJee.``DeeOeekeÀuhe YeefkeÌle nw ye´ïee keÀer jele Deewj DeeOee keÀuhe ye´ïee keÀe efove~ ... ye´ïee keÀe efove Deewjjele MeeðeeW ceW ieeF& ngF& nw~ efJe<Ceg keÀer jele keÌ³eeW veneR ieeF& ngF& nw? efJe<Ceg kesÀ oes ªhe ue#ceer-veeje³eCe keÀes JeneB ³en %eeve ner veneR nw~ ye´eïeCeeW keÀes ner ³en ceeuetce nw, FmeefueS ye´ïee Deewj ye´ïeekegÀceej-kegÀceeefj³eeW kesÀ efueS ³en yesno keÀe efove Deewj jele nw~ efMeJeyeeyee keÀe efove Deewj jele veneRkeÀnWies~'' mee.yeeyee 18.6.07 efjJee.Q. efvejekeÀej hejceelcee meekeÀej leve ceW Dee³es lees GmekeÀes hejceelcee keÀnWies?GvekeÀes Òepeeefhelee keÀnWies, yeeheoeoe keÀnWies hejvleg hejceelcee veneR keÀnWies~ ³eefo GvekeÀes hejceelceemecePe ³eeo keÀjles lees osn lees efJeveeMeer nw, FmeefueS yegef×³eesie keÀYeer efmLej veneR nes mekeÀlee, FmeefueSefkeÀmeer osnOeejer keÀes hejceelcee veneR keÀn mekeÀles~``Yeejle keÀe ner Òee®eerve menpe jepe³eesie iee³ee ngDee nw~ ieerlee ceW Yeer jepe³eesie veece Deelee nw~ yeehe

legcnW jepe³eesie efmeKeueekeÀj jepeeF& keÀe Jemee& osles nQ~ ... heg©<eesÊece mebiece³egie hej ner Òepeeefheleeye´ïee nesvee ®eeefnS~ ... yeehe ner Fve ef®e$eeW keÀes Fme jLe ceW DeekeÀj keÀjskeÌì keÀjles nQ~''

mee.yeeyee 30.6.04 efjJee.``iee³eve Yeer nw - ³eoe ³eoeefn... me=peec³enb~ ³en Yeejle keÀer yeele nw~ ... ieerlee hee"er ÍueeskeÀ heæ{lesnQhejvleg keÀnles nQ ncekeÀes helee veneR~'' mee.yeeyee 2.7.04 efjJee.``YekeÌle lees efmeHe&À MeeðeeW keÀer keÀneefve³eeb heæ{les-megveles jnles nQ~ yeehe keÀnles nQ - legce pees ieerleeDeeOeekeÀuhe mes heæ{les megveles Dee³es nes, Gmemes kegÀí Òeeefhle ngF&? hesì lees kegÀí Yeer Yeje veneR~ DeYeerlegcneje hesì Yej jne nw~ legce peeveles nes ³en heeì& SkeÀ ner yeej ®euelee nw~... yeehe meccegKe megveelesnQ~ ³en ye´ïee Yeer kegÀí veneR peeveles Les~ DeYeer peeveles peeles nQ~ yeekeÀer iebiee keÀe heeveer heeJeve keÀjvesJeeuee veneR nw, ³en nw %eeve keÀer yeele~'' mee.yeeyee 6.5.04 efjJee.

ieerlee Deewj Yeejleieerlee Deewj ceneYeejle keÀe ienje mecyevOe nw Deewj Òe®eefuele ieerlee ceW pees JeCe&ve nw efkeÀ ieerlee

%eeve megvekeÀj cegK³e Depeg&ve leLee heeC[Je-keÀewjJeeW ceW pees ³eg× ngDee, GmekeÀe veece ceneYeejle jKeeie³ee nw hejvleg GmekeÀes ceneYeejle keÌ³eeW keÀne ie³ee nw, GmekeÀe keÌ³ee jnm³e nw~ JeemleJe ceW ieerlee %eevemegveves mes YeejleJeemeer DeLee&led osJeer-osJelee Oece& keÀer Deelcee³eW ceneve yeveleer nQ, efpememes mJeie& keÀermLeehevee nesleer nw Deewj Sìe@efcekeÀ Jeej, Òeeke=ÀeflekeÀ DeeheoeDeeW leLee ie=n³eg× kesÀ Üeje hegjeveer ogefve³eekeÀe efJeveeMe neslee nw, efpemekesÀ yeeo Yeejle ceneve yevelee nw~ Yeejle keÀes Dehevee keÀuhe henues JeeueeieewjJe Òeehle neslee nw~ meeje efJeée ner Yeejle nes peelee nw, efpemekeÀe jepeveweflekeÀ kesÀvê-efyevog Jele&ceeveYeejle neslee nw~ Fme ÒekeÀej nce efJe®eej keÀjles nQ lees ieerlee %eeve Deewj ceneYeejle ³eg× DeLee&ledSìe@efcekeÀ Jeej Deewj ie=n³eg× kesÀ yeeo Yeejle ceneve yevesiee~ Yeejle ner mJeie& Lee Deewj Yeejle ner mJeie&yevesiee~ Yeejle kesÀ Fefleneme Deewj Yeejle keÀer mebmke=Àefle keÀes nce osKeW lees GmekesÀ keÀCe-keÀCe ceW ieerlee%eeve keÀer megievOe Deeleer nw~ Yeejle kesÀ ye®®es-ye®®es ceW Deelcee kesÀ efJe<e³e ceW efve½e³e, hejceelcee hejÞe=×e-efJeéeeme, Deelce-keÀu³eeCe keÀer F®íe osKeves ceW Deeleer nw~ Yeejle kesÀ efJe<e³e ceW hejceelcee kesÀ YeerceneJeekeÌ³e nQ -``YeejleJeeefme³eeW keÀes ner jepe³eesie efmeKeueevee nw~ Yeejle ner mJeie& Lee, peneB Fve osJeer-osJeleeDeeW keÀejep³e Lee~ ... ³en Jener ceneYeejle ueæ[eF& nw, pees ieerlee ceW ieeF& ngF& nw~ ieerlee keÀe YeieJeeve Dee³eeLee Deewj ieerlee megveeF& Leer~'' mee.yeeyee 29.3.05 efjJee.

``keÀuhe-keÀuhe nce efkeÀlevee Jeejer Fme Yeejle ceW Dee³es neWies, legce ³en veF& yeeleW megvekeÀj JeC[j Keelesnes~ ... yeehe keÀnles nQ - hegjeveer ogefve³ee keÀes ve³ee yeveevee cesje ner heeì& nw~''

mee.yeeyee 19.3.04 efjJee.``leceesÒeOeeve Yeer YeejleJeemeer ner yeves nQ Deewj meleesÒeOeeve Yeer Jes ner yeveWies~ Deewj keÀesF& keÀes meleesÒeOeevekeÀn veneR mekeÀles~ mele³egie ceW Deewj keÀesF& Oece& neslee ner veneR~'' mee.yeeyee 20.3.04 efjJee.``Yeejle me®e-KeC[ Lee peye Fve ue#ceer-veeje³eCe keÀe jep³e Lee, Gme mece³e Deewj keÀesF& KeC[ veneRLee~ ... ceveg<³e ³en veneR peeveles efkeÀ mJeie& keÀneB nw?'' mee.yeeyee 22.3.04 efjJee.``legce ye®®es peeveles nes - henues-henues ³en Yeejle yengle Yejhetj KeC[ Lee, Deye Keeueer nesves kesÀkeÀejCe efnvogmleeve veece jKe efo³ee nw~ henues Yeejle Oeve-oewuele, heefJe$elee, megKe-Meeefvle meyemesYejhetj Lee~'' mee.yeeyee 23.3.04 efjJee.``nceejs Oece& kesÀ Deewj-Deewj OeceeX ceW peekeÀj heæ[s nQ, Jes meye ueewìWies~ efHeÀj Yeer Deheves Yeejle ceW nerDee³eWies~ YeejleJeemeer ner Les vee~ pees nceejer [eue kesÀ nQ, Jes meye Dee pee³eWies~ ... Yeejle nwHeÀmì&keÌueeme Yetefce~ Yeejle ceW ner veF& ogefve³ee Leer~ Fme mece³e FmekeÀes JeeFmeuesme Jeu[& veneR keÀnmekeÀles~ ³en nw efJeMeMe Jeu[&~'' mee.yeeyee 25.3.04 efjJee.``hejceelcee keÀes meJe&J³eeheer ceevevee yeæ[er Yeejer Yetue nw~ ieerlee keÀe YeieJeeve ke=À<Ce veneR, hejceefheleehejceelcee efMeJe nw~ Fve YetueeW kesÀ keÀejCe ner Yeejle heeJeve mes heeflele yevee nw~''

mee.yeeyee 10.8.04 efjJee.``Yeejle keÀe Òee®eerve je]pe³eesie iee³ee ngDee nw~ ®eenles Yeer nQ Yeejle keÀe Òee®eerve ³eesie meerKeW, efpememeshewje[eF]pe mLeeheve ngDee Lee~ keÀnles Yeer nQ - ¬eÀeFmì mes Fleves Je<e& henues hewje[eF]pe Lee~ ... Tb®emes Tb®e nw ye=nmheefle keÀer oMee~... ye=nmheefle keÀer oMee mes meeueJesvì yeveles nQ~ Yeejle efkeÀleveemeeueJesvì Lee~ meejs efJeée ceW SkeÀ ner heefJe$e jep³e neslee nw, efpemekeÀer ceefncee nesleer nw~''

mee.yeeyee 1.4.04 efjJee.``Yeejle efpelevee vecyejJeve ceW Lee Glevee Deewj keÀesF& KeC[ veneR neslee~ Yeejle keÀer yengle ceefncee nw~Yeejle meye Oece& JeeueeW keÀe yengle yeæ[s mes yeæ[e leerLe& nw~ hejvleg [^ecee Devegmeej ieerlee keÀes KeC[ve keÀjefo³ee nw~ Yeejle Deewj meejer ogefve³ee keÀer Yetue nw~ Yeejle ceW ner ieerlee keÀes KeC[ve efkeÀ³ee nw, efpemeieerlee kesÀ %eeve mes yeehe veF& ogefve³ee yeveeles nQ Deewj meJe& keÀer meÃefle keÀjles nQ~ Yeejle meyemes Tb®e Deewjyengle OeveJeeve KeC[ Lee, pees DeYeer efHeÀj mes yeve jne nw~ Yeejle hej DeYeer ye=nmheefle keÀer oMee yew"ernw~'' mee.yeeyee 20.5.04 efjJee.

ceneYeejle DeLee&led efJeveeMe kesÀ yeeo Yeejle keÀe YeewieesefuekeÀ mJeªhe keÌ³ee nesiee, efkeÀleves

ceveg<³e ye®eWies, efkeÀleves #es$e ceW pevemebK³ee ye®esieer Deewj efHeÀj kewÀmes Deewj keÀneB lekeÀ Deewj keÀye lekeÀYeejle mes meY³elee Deewj pevemebK³ee keÀe efJemleej nesiee efHeÀj kewÀmes meerceeDeeW keÀe mebkegÀ®eve nesles-neslesJele&ceeve Yeejle keÀe mJeªhe yevesiee~ ³es meye yeæ[er ©ef®ekeÀj keÀneveer nw, pees hejceelcee ves DeYeer ieerlee%eeve kesÀ ªhe ceW megveeF& nw~

ieerlee-%eeve mes efJeée keÀer meJee&lceeDeeW keÀes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle efceueleer nw Deewj Gme ieerlee%eeve keÀes osves Jeeuee hejceelcee efMeJe Yeejle ceW ner Deeles nQ, FmeefueS Yeejle meJe& Oece& keÀer DeelceeDeeWkesÀ efueS yeæ[e leerLe& nw~``yeehe iejerye efveJee]pe nw~ Yeejle meyemes iejerye nw~ ceQ Deelee Yeer Yeejle ceW ntB, FvekeÀes DeekeÀjmeentkeÀej yeveelee ntB~ Yeejle keÀer ceefncee yengle Yeejer nw~ ³en meyemes yeæ[e leerLe& nw~ Yeejle yenglemeentkeÀej Lee, Deye iejerye yevee nw~ ... ³en Yeejle nw meyemes Òee®eerve~ Yeejle ner nsefJeve Lee~ ... yeehekeÀes Yeer Yeejle ceW ner Deevee nw~'' mee.yeeyee 22.4.04 efjJee.``yees[& yeveekeÀj ÒeÍe>> efueKees - ieerlee keÀe YeieJeeve keÀewve?... ieerlee keÀe YeieJeeve efme× nes pee³es leesmeJe&J³eeheer keÀer yeele Yeer efvekeÀue pee³es~ ... ieerlee ceW Deiej hejceefhelee hejceelcee keÀe veece neslee leesmeye kegÀí mecePe peeles~ hejceefhelee hejceelcee ner meJe& keÀe meÃefleoelee nw, GvekeÀer efMeJe pe³eefvle YeerYeejle ceW ner ceveeles nQ~ JeemleJe ceW Yeejle lees meyemes yeæ[e leerLe& nw~''

mee.yeeyee 26.7.07 efjJee.``legce hej DeYeer ye=nmheefle keÀer oMee nw~ Yeejle hej ner oMee Deeleer nw~ DeYeer jent keÀer oMee nw, yeeheJe=#eheefle Deeles nQ lees peªj Yeejle hej ye=nmheefle keÀer oMee yew"sieer~... efueKee ngDee nw - ns ye®®ees,osn meefnle osn kesÀ meye Oece& íesæ[ ceeceskeÀced ³eeo keÀjes~ ³en ieerlee kesÀ De#ej nQ~ ³en ieerleeSheermees[ ®eue jne nw~'' mee.yeeyee 15.7.04 efjJee.``Yeejle pewmee meeueJesvì Deewj keÀesF& osMe veneR nw~ Fve pewmee leerLe& Deewj keÀesF& yeve veneR mekeÀlee~ ...Jes keÀnles nQ - ke=À<Ce YeieJeevegJee®e Deewj yeehe keÀnles nQ efMeJe YeieJeevegJee®e~ YeejleJeeefme³eeW ves veeceyeoue efue³ee lees meejer ogefve³ee ves yeoue efue³ee~ ke=À<Ce lees osnOeejer nw, efJeosner lees SkeÀ efMeJeyeeyee nernw~'' mee.yeeyee 16.6.04 efjJee.``Yeejle DecejueeskeÀ, mJeie& Lee~ osJeer-osJeleeDeeW keÀe jep³e Lee~ ³en ue#ceer-veeje³eCe efJeée kesÀceeefuekeÀ Les vee~ ... DeveskeÀ yeej megvee Yeer nw - YeieJeevegJee®e keÌ³eeWefkeÀ ieerlee ner YeejleJeeefme³eeW keÀeOece&Meeðe nw~ ieerlee keÀer lees DehejceDeheej ceefncee nw~ meJe&Meeðe efMejesceefCe YeieJele ieerlee nw~ ...YeejleJeemeer Yeer DeLe& keÀes mecePeles veneR nQ~ ... yeehe keÀes Yeer Yetue peeles nQ, lees Iej keÀes Yeer Yetue peelesnQ~ pees yeehe Yeejle keÀes meejs efJeée keÀe je]pe³e osles nQ, GvekeÀes meye Yetue peeles nQ~ ³en meye je]pe yeehe

ner mecePeeles nQ~'' mee.yeeyee 6.5.04 efjJee.Q. keÌ³ee Yeejle ³ee efJeée Òepeelev$e ceW megKeer-Meevle jn mekeÀlee nw?veneR, keÌ³eeWefkeÀ hejceefhelee hejceelcee ves keÀuhe keÀer Deeefo ceW efJeée ceW jepeeF& keÀer mLeehevee keÀer Leer, peneBOece&-meÊee Deewj jep³e-meÊee SkeÀ kesÀ ner neLe ceW Leer Deewj Gme jepeMeener ceW ner ³es efJeée mJeie& Lee,megKe-Meeefvle-mechevvelee keÀe meeceÏep³e Lee~ jepee Deewj Òepee ceW efhelee-heg$e pewmee mecyevOe Lee~Òepeelev$e lees keÀefue³egie keÀer jepe-J³eJemLee nw~``Yeejle keÀe Òee®eerve ³eesie veeceerûeeceer nw, efpeme ³eesieyeue mes legce ³en ue#ceer-veeje³eCe yeveles nes~ ...yesno keÀer yeeoMeener yeehe mes efceueleer nw~ efMeJe pe³eefvle yeehe keÀer ceveeles nQ~ peªj efMeJeyeeyee YeejleceW DeekeÀj efJeée keÀe ceeefuekeÀ yeveekeÀj ie³es nQ~'' mee.yeeyee 7.4.04 efjJee.``³en Yeejle kesÀ efueS ner ³eesie nw~ yeehe Deeles Yeer Yeejle ceW nQ~ YeejleJeeefme³eeW keÀes ner ³eeo keÀer ³ee$eeefmeKeueekeÀj heeJeve yeveeles nQ Deewj vee@uespe Yeer osles nQ efkeÀ ³en me=efä keÀe ®e¬eÀ kewÀmes efHeÀjlee nw, ³enYeer ye®®es peeveles nQ~'' mee.yeeyee 8.4.04 efjJee.Q. mJeie& Yeejle ceW ner neslee nw, FmekeÀe DeLe& keÌ³ee nw?peye ogefve³ee ceW mJeie& neslee nw leye efJeée ceW Oece& Deewj osMe kesÀ DeeOeej hej keÀesF& efJeYeepeve veneR nesleenw, keÀesF& meercee keÀe yevOeve veneR neslee nw, FmeefueS meejer ogefve³ee ner SkeÀ nesleer nw Deewj meejs efJeée keÀejep³e SkeÀ ®e¬eÀJeleea jepee kesÀ DeOeerve neslee nw, efpemekeÀer je]peOeeveer FvêÒemle DeLee&led Jele&ceeve efouueer³ee GmekesÀ Deemeheeme nesleer nw, pees Jele&ceeve Yeejle ceW nw~ Fme ÒekeÀej nce ³eLeeLe&lee keÀes osKeW lees peyeYeejle mJeie& neslee nw lees meeje ner efJeée mJeie& neslee nw DeLee&led peye efJeée ceW mJeie& neslee nw lees meeje nerefJeée Yeejle neslee nw~``yeehe ves mecePee³ee nw - ³en nw Yeejle kesÀ efueS keÀneveer~ keÌ³ee keÀneveer nw? megyen keÀes Deceerj nQ,Meece keÀes HeÀkeÀerj nQ~ HeÀkeÀerj Deewj Deceerj keÀer yeeleW legce ye®®es mebiece³egie hej ner megveles nes~ yejesyejYeefkeÌle HeÀkeÀerj yeveeleer nw, %eeve Deceerj yeveelee nw~ ... DeYeer SkeÀ yeehe mes ner legcnejs meJe& mecyevOenQ, otmejs keÀesF& mes Yeer yegef×³eesie veneR nw~ ... neF&Smì yeehe ye®®eeW keÀes S[e@hì keÀjles nQ~ peerles peerieeso ceW peevee Jemee& heeves kesÀ efueS, mees DeYeer ner neslee nw~ ... DeYeer legcekeÀes %eeve efceuee nw leye legcemeye kegÀí peeveles nes~'' mee.yeeyee 21.4.04 efjJee.``Yeejle ceW jkeÌle keÀer veefo³eeB yenWieer, efHeÀj Yeejle ceW ner otOe keÀer veefo³eeB yenWieer~ Devle ceW meyeDeeheme ceW ueæ[ cejWies~'' mee.yeeyee 23.4.04 efjJee.``Deye legce mecePeles nes - YeieJeeve efHeÀj mes ieerlee keÀe %eeve megvee jns nQ Deewj Yeejle keÀe Òee®eerve ³eesieYeer efmeKee jns nQ~ yeehe ves keÀne nw - keÀece ceneMe$eg nw, Fme hej peerle heeves mes legce peielepeerle yeveles

nes~'' mee.yeeyee 24.4.04 efjJee.``efMeJe YeieJeevegJee®e - ceQ leye Deelee ntB peye Yeejle ceW Deefle Oece& iueeefve nesleer nw~ ... osJeer-osJeleeOece& JeeueeW keÀes ner ì®e nesiee~ Yeejle keÀer ner yeele nw~ ... pees De®íe heæ{les nQ, Jes De®íe heo heelesnQ~ cegK³e nw %eeve-³eesie~'' mee.yeeyee 24.4.04 efjJee.``yeehe keÀnles nQ ceQ Deelee ner leye ntB peye Keeme Yeejle ceW Oece&-iueeefve nesleer nw~ otmejer peien leesefkeÀmekeÀes helee ner veneR nw efkeÀ efvejekeÀej hejceelcee keÌ³ee ®eerpe nw~ ... yeehe keÀnles nQ - ³eoe ³eoeefn... yeeyee Yeejle ceW Deeles nQ~ Ssmes lees veneR keÀnles efkeÀ ceQ efnvogmleeve ceW Deelee ntB~ ³en nw Yeejle~''

mee.yeeyee 26.4.04 efjJee.``yeehe keÀnles nQ - ³en efJe<e³e JewlejCeer veoer jewjJe vejkeÀ nw~ ³en Keeme Yeejle keÀes keÀnWies~ ye=nmheeflekeÀer oMee Yeer Yeejle hej yew"er nw, Je=#eheefle Yeer YeejleJeeefme³eeW keÀes ner heæ{eles nQ~ ... Deye ceQ Je=#eheefleDee³ee ntB Yeejle hej ye=nmheefle keÀer oMee efye"eves~ mele³egie ceW ye=nmheefle keÀer oMee Yeejle hej Leer, Deyenw jent keÀer oMee~'' mee.yeeyee 30.4.04 efjJee.``Yeejle ceW Deepe mes 5 npeej Je<e& henues legce henues met³e&JebMeer osJeer-osJelee Les~ yejesyej Yeejle mJeie&Lee~ ... Yeejle Þesÿ les Þesÿ Lee~ jeJeCe jep³e ves Yeejle keÀer ceefncee ner Keueeme keÀj oer nw~ YeejlekeÀer ceefncee yengle nw, lees efvevoe Yeer yengle nw~ Yeejle efyeukegÀue OeveJeeve Lee, Deye efyeukegÀue kebÀieeueyevee nw~'' mee.yeeyee 1.5.04 efjJee.``Yeejle DecejueeskeÀ, mJeie& Lee~ osJeer-osJeleeDeeW keÀe jep³e Lee~ ³en ue#ceer-veeje³eCe efJeée kesÀceeefuekeÀ Les vee! ... DeveskeÀ yeej megvee Yeer nw - YeieJeevegJee®e keÌ³eeWefkeÀ ieerlee ner YeejleJeeefme³eeW keÀeOece&Meeðe nw~ ieerlee keÀer lees DehejceDeheej ceefncee nw~ meJe&Meeðe efMejesceefCe YeieJele ieerlee nw~ ...YeejleJeemeer Yeer DeLe& keÀes mecePeles veneR nQ~ ... yeehe keÀes Yeer Yetue peeles nQ, lees Iej keÀes Yeer Yetue peelesnQ~ pees yeehe Yeejle keÀes meejs efJeée keÀe je]pe³e osles nQ, GvekeÀes meye Yetue peeles nQ~ ³en meye je]pe yeehener mecePeeles nQ~'' mee.yeeyee 6.5.04 efjJee.``ceveg<³e F&éej kesÀ efueS Yeer Pet" yeesueles nQ, FmeefueS ner Yeejle kebÀieeue yevee nw~ ... ³en [^ecee ceWnej-peerle, Yetue-Yeguew³ee keÀe Kesue nw~ ... ieerlee keÀe veece lees yengle ®euee Deelee nw~ yeehe keÀnles nQ- ieerlee keÀe YeieJeeve ceQ ntB, ve efkeÀ Þeerke=À<Ce~'' mee.yeeyee 28.6.07 efjJee.``³en meeje Kesue Yeejle hej ner yevee ngDee nw~ Yeejle ner DeefJeveeMeer KeC[ nw, GmeceW ner megKe-ogKe, mJeie&-veke&À keÀe Jemee& neslee nw~ ieerlee ceW nw YeieJeevegJee®e~ lees ieerlee nw meyekeÀer ceeF&-yeehe keÌ³eeWefkeÀGvemes ner meyekeÀes meÃefle efceueleer nw~ yeehe meyekeÀe ogKenlee&-megKekeÀlee& nw~ Yeejle GvekeÀe yeLe&-huesmenw~ Yeejle meyekeÀe leerLe& mLeeve nw~'' mee.yeeyee 18.6.07 efjJee.

ieerlee %eeve, Yeejle Deewj efJeée keÀer efjueerefpe³ees-hee@ueerefìkeÀue SC[mÒeer®egDeue efnmì^er-pee@ûeeHeÀer

(Religeo-Political History-Geography and

Spiritual Knowledge of the World)

hejceelcee ves DeYeer pees ieerlee %eeve efo³ee nw, Gme hej efJe®eej keÀjW lees hejceelcee ves peerJevekesÀ nj #es$e keÀe %eeve efo³ee nw~ Òe®eefuele ieerlee Deewj Jele&ceeve ceW hejceelcee efhelee ves pees ³eLeeLe& ieerlee%eeve efo³ee nw, Gme hej efJe®eej keÀjW lees nce osKeles nQ efkeÀ hejceelcee ves efmeHe&À DeeO³eeeflcekeÀ %eeveefo³ee nw uesefkeÀve DeeO³eeeflcekeÀ %eeve kesÀ meeLe peerJeve kesÀ nj #es$e Deewj efJeée kesÀ meejs keÀuhe kesÀFefleneme Deewj meejs keÀuhe ceW mece³e-mece³e hej nesves Jeeueer YeewieesefuekeÀ heefjJele&veeW Deewj heefjefmLeefle³eeW,GvekesÀ keÀejCeeW Deeefo keÀe Yeer %eeve efo³ee nw Deewj meejs efJeée keÀe Fefleneme-Yetieesue Yeejle kesÀDeemeheeme ner Ietcelee nw DeLee&led Yeejle keÀe GmeceW efJeefMeä mLeeve nw~ Yeejle Yetefce ner DeeO³eeeflcekeÀleekeÀer peveveer nQ keÌ³eeWefkeÀ DeeO³eeeflcekeÀ %eeve kesÀ cetue ñeesle hejceefhelee hejceelcee keÀe DeJelejCe Yeejle ceWner neslee nw, peneB mes Jes %eeve keÀer iebiee yeneles nQ, pees meejs efJeée keÀer DeelceeDeeW keÀes heeJeve keÀjleer nw~FmeefueS Òe®eefuele ieerlee ceW Yeer ieerlee kesÀ YeieJeeve ves Depeg&ve keÀes ns Yeejle' keÀnkeÀj Yeer mecyeesefOeleefkeÀ³ee nw~

Yeejle Deewj YeejleJeemeer peye heeJeve yeveles lees meeje efJeée heeJeve yeve peelee nw Deewj efJeéekesÀ Yetieesue ceW Deecetue heefjJele&ve neslee nw~ Deelcee³eW Yeer meleesÒeOeeve yeveleer nQ, lees GvekesÀ efueS Òeke=ÀefleYeer meleesÒeOeeve yeve peeleer nw Deewj meeje efJeée mJeie& yeve peelee nw~ peye YeejleJeemeer osneefYeceeveer yevelesDeewj osneefYeceeve kesÀ JeMeerYetle heeflele-efJekeÀejer yeveles lees Yeer meejs efJeée kesÀ Yetieesue ceW DeecetueheefjJele&ve neslee nw Deewj Òeke=Àefle jpeesÒeOeeve yeve peeleer, efpemekesÀ keÀejCe Jen DeelceeDeeW keÀes GvekesÀkeÀcee&vegmeej ogKe Deewj megKe oesveeW osleer nw~ Fefleneme ceW Yeer mele³egie-$eslee ceW efJeée pees mJeie& Lee, peneBosJeer-osJelee³eW jep³e keÀjles Les, Jen mJee|iekeÀ efJeée veke&À yeve peelee nw Deewj Oeerjs-Oeerjs jewjJe veke&À keÀerDeesj Deûemej neslee peelee nw~ efJeée ceW heefJe$elee keÀes Leceeves kesÀ efueS efJeefYevve Oece&JebMe mLeeheve nesles nQhejvleg osneefYeceeve kesÀ keÀejCe meye ceW hejmhej YesoYeeJe, F&<³ee&-Üs<e Deeefo hewoe nes peelee nw, peesGÊejesÊej Je=ef× keÀes heelee jnlee nw~``legce ye®®eeW keÀes mketÀueeW ceW peekeÀj mecePeevee nw - legcnejer nw no keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer, FmekeÀesJeu[& keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer veneR keÀnWies~... ³en nw yesno keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer~ FmeceW leerveeW ueeskeÀeWDeewj leerveeW keÀeueeW keÀe %eeve Dee peelee nw~'' mee.yeeyee 26.5.07 efjJee.

hejceefhelee hejceelcee ves DeekeÀj ncekeÀes Fme yesno keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer keÀe %eeve efo³ee nwDeewj ncekeÀes Þeercele oer nw efkeÀ legce ³en efnmìêr-pee@ûeeHeÀer meejs efJeée keÀer DeelceeDeeW keÀes yeleeDees,mketÀue-keÀeuespeeW ceW Yeer ³es efnmìêr-pee@ûeeHeÀer yeleeDees~ yeeyee ves Fme %eeve keÀes efjpeerefpe³ees-hee@efueìerkeÀuemÒeer®egDeue vee@uespe, efnmìêr-pee@ûeeHeÀer SC[ efHeÀuee@mee@HeÀer Dee@HeÀ efo Jeu[& keÀne nw keÌ³eeWefkeÀ yeeyee vesncekeÀes meJe& Oece&JebMeeW, jep³e-meÊeeDeeW, DeeO³eeeflcekeÀlee, efJeefYevve oMe&veeW Deewj mele³egie mes keÀefue³egieDevle lekeÀ leerveeW ueeskeÀeW ceW nesves Jeeues ef¬eÀ³ee-keÀueeheeW Deewj YeewieesefuekeÀ heefjJele&veeW keÀe mheä %eeveefo³ee nw~ hejceefhelee hejceelcee ves pees %eeve efo³ee nw, Gmemes efJeée ceW SkeÀ Oece& Deewj SkeÀ jep³e keÀermLeehevee nesleer nw Deewj meeje efJeée megKe-Meeefvle mechevve yeve peelee nw~ me=efä kesÀ yeerpeªhe efvejekeÀej%eeve keÀe meeiej efMeJeyeeyee ner Fme mel³e keÀe %eeve osves Deewj efJeée ceW megKe-Meeefvle mLeeheve keÀjves ceWmeceLe& nQ, FmeefueS Jes ner DeekeÀj ³en yesno keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer yeleeles nQ DeLee&led Jes ner DeekeÀjleerveeW ueeskeÀeW Deewj leerveeW keÀeueeW keÀe ³eLeeLe& %eeve osles nQ, efpememes efJeée ceW megKe-Meeefvle-mechevvelee keÀermLeehevee nesleer nw~ ³es keÀle&J³e keÀesF& ceveg<³e veneR keÀj mekeÀlee nw, FmeefueS meYeer Oece& Jeeues hejceelceekeÀes ner ³eeo keÀjles nQ~

pees Deelcee Fme mel³e %eeve keÀes mecePe uesleer nw Deewj efve½e³eyegef× neskeÀj FmekeÀer mel³eleekeÀes DevegYeJe keÀjleer nw, Jen Fme efJeée-veeìkeÀ kesÀ hejce megKe keÀes DevegYeJe keÀjleer nw, GmekeÀe peerJevehejceevevoce³e nes peelee nw keÌ³eeWefkeÀ Jen peerJeve kesÀ nj #es$e ceW Deheves keÀes efJepe³eer DevegYeJe keÀjleer nw~``yeéïeCe DeLee&led efve½e³eyegef× Deewj efve½e³eyegef× DeLee&led efJepe³eer~ lees nj SkeÀ yeéïeCe efve½e³eyegef×keÀneB lekeÀ yeves nQ Deewj efJepe³eer keÀneB lekeÀ yeves nQ~ keÌ³eeWefkeÀ yeéïeCe peerJeve keÀe HeÀeGC[sMeve nw efve½e³eDeewj efve½e³e keÀe ÒeceeCe nw efJepe³e~'' De.yeeheoeoe 15.4.92

Fme ÒekeÀej nce osKeW lees %eeve meeiej hejceelcee ves ncekeÀes meejer me=efä kesÀ Fefleneme-YetieesueDeLee&led leerveeW ueeskeÀeW Deewj leerveeW keÀeueeW ceW Deece meejs efJeée Deewj Keeme Yeejle SJeb YeejleJeemeerDeelceeDeeW DeLee&led osJeer-osJelee Oece& JeeueeW keÀer keÌ³ee Ssefleneefme Deewj YeesieesefuekeÀ efmLeefle nesleer nw, Jenmeye yeleeles nQ, efpemekeÀes peevekeÀj ner nce hegve: Yeejle keÀe Deewj Dehevee ieewjJe Òeehle keÀjles nQ Deewj³en meeje efJeée mJeie& yeve peelee nw~Fme mecyevOe ceW hejceelcee ves ncekeÀes keÌ³ee-keÌ³ee %eeve efo³ee nw, GvekesÀ efJe<e³e ceW mebef#ehle ceW ³eneBefJe®eej keÀjles nQ~ yeeyee yelee³ee nw -1. ³es me=efä SkeÀ veeìkeÀ nw, pees 5000 Je<e& lekeÀ ®euelee nw Deewj nj 5 npeej Je<e& kesÀ yeeo nt-ye-nt hegvejeJe=Êe neslee nw~ ³en meekeÀej me=efä SkeÀ veeìkeÀMeeuee nw, peneB ³es yesno keÀe veeìkeÀ ®eueleenw Deewj met³e&-®eeBo-leejs FmekeÀes ÒekeÀeefMele keÀjves Jeeueer yeefÊe³eeb nQ~ Deelcee, hejceelcee Deewj Òeke=Àefle

keÀe ³en Kesue Deveeefo keÀeue mes ®euelee Dee³ee nw Deewj Devevle keÀeue ®euelee jnsiee~ hejceelceemeefnle meYeer Deelcee³eW Fme veeìkeÀ ceW heeì&Oeejer nQ Deewj hejceOeece kesÀ jnves Jeeues nQ~ meYeer heeì&OeejerDeheves mece³e hej hejceOeece Iej mes DeekeÀj ³eneB heeì& yepeeles nQ~2. mJeie& Deewj veke&À keÌ³ee nw? mJeie& Deewj veke&À oesveeW Fme meekeÀej Jeleve ceW ner nesles nQ~ ³ener me=efämJeie& yeveleer nw Deewj ³ener me=efä veke&À yeveleer nw~ peye veke&À yeve peeleer nw, leye hejceelcee efhelee DeekeÀjFmekeÀes mJeie& yeveeles nQ~ hejceelcee keÀe DeJelejCe Yeejle ceW ner neslee nw, pees DeekeÀj Fme me=efä-®e¬eÀkeÀer veF& keÀuece ueieeles nQ~ me=efä-®e¬eÀ keÀer keÀuece Yeejle mes ner ueieleer nw DeLee&led me=efä-®e¬eÀ kesÀDeeefo ceW Yeejle ner neslee nw, peneB mes osJeer-osJeleeDeeW keÀer meY³elee efJemleej keÀes heeleer nw Deewj DevleceW Yeejle ner ye®elee nw DeLee&led efJeveeMe kesÀ mece³e Yeejle ceW ner kegÀí ceveg<³eelcee³eW ye®e peeleer nQ,efpememes ve³es efJeée keÀer keÀuece ueieleer nw~3. mele³egie kesÀ Deeefo ceW DeLee&led mJeie& kesÀ Deeefo ceW Yeejle mes Fme keÀuhe-Je=#e keÀer veF& keÀuece ueieleernw Deewj ³es me=efä ªhe Je=#e efJemleej keÀes heelee nw~ mele³egie-$eslee ceW meeje efJeée Yeejle ner neslee nwhejvleg Gme mece³e FmekeÀe veecekeÀjCe Yeejle veneR neslee nw~ mele³egie Deeefo mes DeejcYe neskeÀj $esleeDevle lekeÀ osJeer-osJeleeDeeW keÀer meY³elee nesleer nw, pees Jele&ceeve Yeejle mes DeejcYe neskeÀj mecemleSefMe³ee KeC[ Deewj oef#eCeer ³eesjeshe leLee GÊejer DeÖeÀerkeÀe lekeÀ efJemleej keÀes heeleer nQ DeLee&led YeejlekeÀer owJeer meY³elee keÀer meercee³eW JeneB lekeÀ nesleer nQ~4. $eslee kesÀ yeeo Üehej kesÀ Deeefo mes efJeée ceW Dev³e Oece&JebMeeW keÀer mLeehevee nesleer nw, efpememes efJeée ceWpevemebK³ee efJemleej keÀes heeleer nw, Dev³e YetKeC[ Yeer DeefmlelJe ceW Deeles nQ, peneB pevemebK³ee keÀeefJemleej neslee nw Deewj efJemleej keÀes heeles-heeles efJeée Jele&ceeve mJeªhe ceW Dee peelee nw~5. yeeyee ves ³en Yeer yelee³ee nw efkeÀ nj Oece&JebMe kesÀ Oece&-mLeehekeÀ keÀer Deelcee hejceOeece mes DeekeÀjosJeer-osJelee Oece&JebMe keÀer efkeÀmeer ve efkeÀmeer (hejvleg Jes Gme mece³e osJeer-osJelee kesÀ ªhe ceW veneR nesles nQ)Deelcee kesÀ leve ceW ÒeJesMe keÀjleer nw Deewj GmekesÀ Üeje Deheves Oece&JebMe keÀer mLeehevee keÀe %eeve oskeÀjDeheves Oece&JebMe keÀer mLeehevee keÀjleer nw~ henues GmeceW kegÀí owJeer Oece&JebMe keÀer Deelcee³eW heefjJee|lelenesleer nw, yeeo ceW Gme Oece&JebMe keÀer Deelcee³eW hejceOeece mes Deeleer peeleer nQ Deewj Jen Oece& Je=ef× keÀesheelee peelee nw~6. hejceelcee meJee&lceeDeeW keÀe Deveeefo efhelee nw, efpevekeÀe DeJelejCe Yeejle ceW ner neslee nw Deewj ye´ïeemeJe& OeceeX keÀe Deeefo efhelee nw, meJe& ceveg<³eelceeDeeW keÀe Deeefo efhelee nw, efpemekesÀ leve ceW ner hejceelceeÒeJesMe keÀjles nQ, FmeefueS meYeer Oece&JebMe Jeeues ye´ïee keÀes efYevve veece mes ceeveles nQ Deewj Òee³e: meYeercegK³e Oece&JebMeeW ves Yeejle hej DeekeÀj jep³e efkeÀ³ee nw DeLee&led Dehevee Jemee& Òeehle efkeÀ³ee nw keÌ³eeWefkeÀ

hejceelcee Yeejle keÀes ner mJeie& yeveeles nQ~7. jecejep³e Deewj jeJeCe jep³e keÌ³ee nw Deewj keÀneB neslee nw, Fme mel³e keÀe %eeve Yeer hejceelceeefo³ee nw efkeÀ jecejep³e Yeer meejs efJeée hej neslee nw Deewj jeJeCejep³e Yeer meejs efJeée hej neslee nw~Yeues ner jecejep³e kesÀ mece³e efJeée íesìe neslee nw Deewj jeJeCejep³e kesÀ mece³e efJeée efJeMeeue nesleenw~ jecejep³e Deewj jeJeCejep³e keÀer mLeehevee kewÀmes nesleer nw, GmekeÀe Fefleneme Yeer yeeyee ves yelee³ee nwefkeÀ jece DeLee&led hejceelcee efhelee efMeJe keÀuhe kesÀ mebiece³egie hej jecejep³e mLeeheve keÀjles nQ DeewjjeJeCejep³e DeelceeDeeW kesÀ hejceefhelee hejceelcee keÀes Yetueves kesÀ keÀejCe mece³e keÀer ieefle kesÀ meeLeosneefYeceeve ceW Deeves mes mJele: nes peelee nw keÌ³eeWefkeÀ jeJeCe keÀe Dehevee mJelev$e DeefmlelJe veneR nw~keÀeue-®e¬eÀ ceW mece³e keÀer ieefle kesÀ keÀejCe peye Deelcee Deheves DeefmlelJe, iegCeeW-MeefkeÌle³eeW keÀesYetuekeÀj osneefYeceeve kesÀ JeMe nes peeleer nw leye $eslee kesÀ Devle Deewj Üehej Deeefo kesÀ mebiece³egie hejjeJeCejep³e DeejcYe nes peelee nw~8. ceneYeejle keÀe ³eLeeLe& %eeve Yeer hejceelcee ves efo³ee nw efkeÀ GmeceW ve kesÀJeue eEnmekeÀ ³eg× neslee nwyeefukeÀ GmeceW DeCeg-³eg×, ie=n-³eg× Deewj Òeeke=ÀeflekeÀ Deeheoe³eW DeLee&led heeb®eeW lelJeeW keÀe ÒekeÀeshe YeermeeLe ner neslee nw~ Òeeke=ÀeflekeÀ Deeheoe³eW hegjeveer ogefve³ee kesÀ efJeveeMe ceW Yeer men³eesieer yeveleer nQ lees ie=n-³eg× Deewj DeCeg-³eg× mes pees Òeot<eCe neslee nw, GmekeÀer meHeÀeF& Yeer Òeeke=ÀeflekeÀ Deeheoe³eW ner keÀjleer nQ~ÒeLece efJeée-³eg× Deewj efÜleer³e efJeée-³eg× keÀe Fefleneme lees efJeée ceW DeveskeÀeveskeÀ ueesie peeveles nQ Deewjle=leer³e efJeée-³eg× keÀer DeeMebkeÀe Yeer DeveskeÀ ueesie Deewj Jew%eeefvekeÀ keÀjles nQ hejvleg GmeceW DeCeg-³eg×,ie=n-³eg× Deewj Òeeke=ÀeflekeÀ Deeheoe³eW meeLe-meeLe Yeeie ueWieer leLee GmekesÀ yeeo efJeée ceW megKe-MeeefvlekeÀer mLeehevee nesieer, Fme mel³e keÀes keÀesF& veneR peeveles nQ, pees hejceelcee efhelee ves ner yelee³ee nw~ efpemeefnmìer-pee@ûeeHeÀer keÀes peevekeÀj nce Deelcee³eW efveef½evle, efveYe&³e, efveme¥keÀuhe nes ieF& nQ~ efJeée-keÀu³eeCekeÀejer,h³eej kesÀ meeiej hejceelcee efhelee ves Dev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer efveef½evle, efveYe&³e Deewj efveme¥keÀuhe keÀjveskesÀ efueS ncekeÀes ³es yesno keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer meyekeÀes yeleeves keÀer mesJee oer nw keÌ³eeWefkeÀ hejceelceemeJee&lceeDeeW kesÀ keÀu³eeCekeÀejer nQ~9. ceneYeejle ceW keÀewjJe-heeC[Je Deewj ³eeoJe mesvee keÀe Fefleneme Yeer hejceelcee ves yelee³ee nw efkeÀceneYeejle DeLee&led le=leer³e efJeée-³eg× ceW Yeejle ceW keÀewjJe DeLee&led Yeejle keÀer De%eeveer Deelcee³eW oesYeeieeW ceW yebìkeÀj ie=n-³eg× ceW Yeeie ueWieer Deewj Mes<e efJeée ceW DeCeg-³eg× nesiee~ Òeeke=ÀeflekeÀ Deeheoe³eWmeejs efJeée ceW efJeveeMe Deewj meHeÀeF& keÀe keÀece keÀjWieer~ heeC[Je pees hejceelcee mes Òeerleyegef× nQ, JesleìmLe neskeÀj meeje Kesue osKeWies, Jes ner efJepe³eer neWies Deewj GveceW mes ner kegÀí heeC[Je yeveWies, efpememesve³es efJeée keÀer keÀuece ueiesieer~

10. Fme mechetCe& me=efä kesÀ leerve Yeeie nQ, pees leerve ueeskeÀeW kesÀ ªhe ceW peeves peeles nQ~ hejceOeece keÀesye´ïeueeskeÀ ³ee efvejekeÀejer ogefve³ee (Incorporial World) ³ee meeleJeeb Deemeceeve Deeefo kesÀ ªhe ceWpeevee peelee nw, pees meJe& DeelceeDeeW keÀe cetue efveJeeme mLeeve nw~ ³en ye´ïe ueeskeÀ meekeÀej ueeskeÀ DeLee&ledDeekeÀeMe lelJe Deewj met#ce ueeskeÀ mes Yeer hejs nw~ Gme efvejekeÀejer ogefve³ee ceW meYeer Oece&JebMe keÀerDeelcee³eW Deheves-Deheves Oece&JebMe keÀer DeelceeDeeW kesÀ meeLe mecetn ªhe ceW jnleer nw~ ³es mebie"ve keÀeref¬eÀ³ee hejceOeece ceW mJele: nesleer nw keÌ³eeWefkeÀ JeneB DeelceeDeeW keÀes ve osn nw Deewj ve keÀesF& mebkeÀuhe nw~ye´ïeueeskeÀ kesÀ yeeo met#ceueeskeÀ nw, peneB DeelceeDeeW kesÀ met#ce Mejerj nesles nQ~ JeneB DeeJee]pe veneR nesleerhejvleg keÀce& ®euelee nw DeLee&led meejer keÀejesyeej cetJeer ceW ®eueleer nw~ ³en met#ceueeskeÀ ye´ïe cenlelJeDeewj DeekeÀeMe lelJe kesÀ meefceÞeCe mes efvee|cele ngDee nw~ met#ce ueeskeÀ ceW keÀejesyeej mebiece³egie hej ner®eueleer nw, peye hejceelcee keÀe Fme me=efä hej DeJelejCe neslee nw~ JeneB hejceelcee efhelee ye´ïee kesÀ met#ceMejerj keÀer j®evee keÀjkesÀ GvekesÀ Üeje Fme ve³es keÀuhe Je=#e keÀer keÀuece keÀe meeje keÀejesyeej keÀjles nQ~met#ce ueeskeÀ keÀe #es$e lees meejs keÀuhe ceW jnlee nw hejvleg JeneB ve keÀesF& ef¬eÀ³ee-keÀueehe neslee nw Deewj vener ceveg<³eeW keÀes GmekeÀe ³eLeeLe& %eeve neslee nw~ veece cee$e leerve ueeskeÀeW keÀe JeCe&ve neslee nw~Fme me=efä ªheer veeìkeÀ keÀe meeje keÀejesyeej Fme meekeÀej Jeleve DeLee&led mLetue ueeskeÀ ceW ner ®euelee nwDeLee&led ³eneR hej mJeie&-veke&À, heeflele-heeJeve, megKe-ogKe, nej-peerle, jeJeCejep³e-jecejep³e keÀekeÀejesyeej neslee nw~ ³es meekeÀej ueeskeÀ heb®e lelJeeW mes efvee|cele ngDee nw Deewj efvejekeÀej Deelcee³eW heb®elelJeeW mes efvee|cele osn ªheer Jeðe OeejCe keÀj Dehevee-Dehevee hetJe&-efveef½ele heeì& yepeeleer nQ~11. Fme meekeÀej ueeskeÀ ceW pee@ûeeHeÀerkeÀue Deewj efnmìesjerkeÀue keÌ³ee-keÌ³ee heefjJele&ve nesles nQ, Jen Yeerhejceelcee ves yelee³ee nw efkeÀ peye Fme me=efä ceW ³eesieyeue keÀer keÀejesyeej ®eueleer nw DeLee&led ³eesieyeue mespevce neslee nw lees Yeer Fme Oeje hej efJeMeeue heefjJele&ve neslee nw~ Òeeke=ÀeflekeÀ Deeheoe³eW Deeefo Deeleer nQ,efpememes ³es pees Jele&ceeve he=LJeer meeæ{s lesF&me DebMe PegkeÀer ngF& nw, Jen 90 DebMe hej meerOeer nes peeleer nw,efpememes meeiej kesÀ peue ceW, veefo³eeW kesÀ yeneJe ceW heefjJele&ve neslee nw~ YetkeÀche Deeefo kesÀ keÀejCe DeveskeÀheJe&leer³e Yeeie Devoj Oebme peeles nQ Deewj ve³es YetYeeie DeefmlelJe ceW Dee peeles nQ, me=efä hej meoeyenejceewmece nes peelee nw~ Ssmes ner peye Üehej mes peye DeelceeDeeW ceW ³eesieyeue Kelce nes peelee nw DeewjYeesieyeue DeLee&led keÀece-efJekeÀej kesÀ Üeje mevleeveeslheefÊe keÀer ÒeLee Òe®eefuele nesleer nw leye Yeer ³eneB hejDeveskeÀ ÒekeÀej kesÀ YetkeÀche Deeefo nesles nQ, efpememes pees he=LJeer 90 DebMe hej meerOeer nesleer nw, Jen meeæ{slesF&me DebMe hej PegkeÀ peeleer nw, efpememes meeiej ceW, veefo³eeW kesÀ yeneJe ceW efJeMeeue heefjJele&ve neslee nw~GmekesÀ keÀejCe pees osJeer-osJeleeDeeW keÀer meY³elee SkeÀ Oece&, SkeÀ jep³e, SkeÀ Yee<ee kesÀ ªhe ceWefJemleej keÀes hee³eer ngF& nesleer nw, GmekesÀ DeJeMes<e Yeer Kelce nes peeles nQ Deewj Jes YetYeeie efJeIeefìle

neskeÀj DeveskeÀ YetYeeieeW ceW yebì peeleer nw~ hegjeveer owJeer meY³elee kesÀ DeJeMes<e YetieYe& ³ee meeiej ceW meceepeeles nQ, ve³es YetYeeie DeefmlelJe ceW Dee peeles nQ~12. keÀuheevle ceW peye Fme me=efä hej heefjJele&ve neslee nw lees Jele&ceeve peiele kesÀ DeveskeÀ YetYeeiepeueceive nes peeles nQ Deewj peye Üehej mes heefjJele&ve neslee nw lees efHeÀj ³es YetYeeie DeefmlelJe ceW DeelesnQ DeLee&led meeiej kesÀ yeenj Deeles nQ, pees Oeerjs-Oeerjs efJemleej keÀes heeles peeles nQ~13. Fme efJeée-veeìkeÀ kesÀ nt-ye-nt hegvejeJe=efÊe keÀe %eeve hejceelcee ves efo³ee nw, efpememes ³es leL³emeeceves Dee³ee nw efkeÀ heefjJele&ve keÀer melele Òeef¬eÀ³ee kesÀ DeeOeej hej Fme efJeée kesÀ peæ[ lelJeeW keÀe DeCeg-hejceeCeg 5000 Je<e& kesÀ yeeo hegvejeJe=Êe neslee nw DeLee&led Deheves 5000 Je<e& henues Jeeues mLeeve hejDeJeM³e Dee peelee nw~ Ssmes ner DeelceeDeeW keÀe heeì& Yeer 5000 Je<e& kesÀ yeeo nt-ye-nt hegvejeJe=Êe nesleenw~ Fme je]pe kesÀ GodIeeìve mes me=efä j®evee keÀer pees peefìue hensueer GuePeer ngF& Leer, Jen Yeer meguePeieF& nw DeLee&led Jen Yeer mecePe ceW Dee ieF& nw~14. keÀuheevle ceW ceneefJeveeMe kesÀ yeeo efJeée keÀer pees efmLeefle yeveleer nw, Jen megKe-Meeefvle mechevvenesleer nw~ JeneB hej he=LJeer Oeve-Oeev³e mes mechevve nesleer nw, Deelcee³eW DeeO³eeeflcekeÀ MeefkeÌle mes mechevvenesleer nQ, Keeefve³eeb jleveeW mes Yejhetj nesleer nQ, ÒeeefCe³eeW ceW Òesce neslee nw, Òeke=Àefle ceveJeebefíle HeÀue osvesJeeueer nesleer nw, meoe yenej ceewmece neslee nw~ Ssmeer me=efä keÀes meYeer OeceeX keÀer Deelcee³eW mJeie&, pevvele,nsefJeve Deeefo kesÀ ªhe ceW ³eeo keÀjles nQ~15. hejceelcee ves pees DeeO³eeeflcekeÀ %eeve efo³ee nw, Gmemes Deelcee keÀe DeefmlelJe mecePe ceW Dee³ee nwDeewj kewÀmes Deelcee-hejceelcee Deueie-Deueie nQ~ Deelcee ceve-yegef×-mebmkeÀejeW mes mebieef"le SkeÀDeefJeveeMeer ®esleve meÊee nw~ mebmeej SkeÀ veeìkeÀ nQ, peneB Deelcee³eW hejceOeece mes DeekeÀj Dehevee-Dehevee heeì& yepeeleer nQ~ ³es meye Fefleneme mecePe ceW Dee³ee nw~16. DeelceeDeeW kesÀ hejmhej De®ís ³ee yegjs efnmeeye-efkeÀleeye kewÀmes meejs keÀuhe ®eueles nQ Deewj kewÀmesmeejs keÀuhe kesÀ efnmeeye-efkeÀleeye keÀe mebef®ele Keelee keÀuheevle ceW ®egkeÌlee neslee nw~ Fve efnmeeye-efkeÀleeyekeÀe keÀesF& efnmeeye jKeves Jeeuee veneR nw hejvleg efHeÀj Yeer efnmeeye jnlee nw Deewj ®egkeÌlee neslee nw~ efpemekesÀefueS hejceelcee mJe³eb Yeer JeC[j Keeles nQ efkeÀ kewÀmes Deelcee ceW meeje heeì& Yeje ngDee nw, kewÀmes ³esefJeée-veeìkeÀ meejs keÀuhe ®euelee nw~17. nj Deelcee kesÀ De®ís-yegjs keÀceeX keÀe HeÀue Yeer nj Deelcee keÀes efyeukegÀue SkeÌ³etjsì megKe-ogKekesÀ ªhe ceW efceuelee nw~ Oece&jepe keÀe veece lees iee³ee ngDee nw hejvleg efMeJeyeeyee ves ³en Yeer yelee³ee nwefkeÀ Deueie mes Oece&jepe keÀe keÀesF& mJelev$e DeefmlelJe veneR nw, ³es lees meye Fme [^ecee ceW Deveeefo-DeefJeveeMeer vetBOe nw, efpemekesÀ DeeOeej hej mee#eelkeÀej neslee nw, keÀce& keÀe HeÀue efceuelee nw~ Oece&jepe lees

Òeke=Àefle kesÀ ³eLeeLe& efveCe&³e keÀe ÒeleerkeÀelcekeÀ mJeªhe nw~ Fme efnmeeye-efkeÀleeye kesÀ efJeefOe-efJeOeeve keÀeDebMecee$e ceW Dev³e OeceeX ceW Yeer JeCe&ve nw efkeÀ keÀ³eecele kesÀ mece³e hejceelcee meJee&lceeDeeW keÀes keÀye´ mespeieekeÀj efnmeeye keÀjlee nw~18. nj Deelcee [^ecee Devegmeej keÀce& keÀjves Deewj keÀce& keÀe HeÀue Yeesieves kesÀ efueS yeeO³e nw, efHeÀj Yeerheg©<eeLe& keÀe efJeMes<e cenlJe nw, efpemekesÀ efueS hejceelcee DeekeÀj heg©<eeLe& keÀjeles nQ keÌ³eeWefkeÀ ³es efJeée-veeìkeÀ heg©<eeLe& Deewj ÒeeueyOe hej DeeOeeefjle SkeÀ Ieìvee-®e¬eÀ nw~19. meejs efJeée kesÀ Fefleneme, Yetieesue Deewj DeeO³eeeflcekeÀlee (Spiritual History and

Georaphy of the World) keÀe kesÀvê-efyevog Yeejle nw, peneB keÀuhe-keÀuhe keÀuheevle ceW me=efäkesÀ yeerpeªhe %eeve meeiej hejceefhelee hejceelcee DeekeÀj keÀuhe-Je=#e keÀer keÀuece ueieeles DeLee&led keÀuhe-Je=#e keÀe Òel³eejesheCe keÀjles nQ, efpemekeÀer MeeKee³eW-ÒeMeeKee³eW yeeo ceW meejs efJeée ceW HeÀueleer-HetÀueleerDeewj efJemleej keÀes heeleer nQ~ Yeejle ceW ner hejceelcee DeekeÀj DeeO³eeeflcekeÀlee keÀer iebiee yeleeles nQ, peesyenles ngS meejs efJeée ceW peeleer nw Deewj meejs efJeée keÀes mej-meype keÀjleer nw~20. peye ve³es ®e¬eÀ keÀer Deeefo DeLee&led mele³egie keÀer Deeefo DeLee&led veF& ogefve³ee keÀer Deeefo nesleer nw leesGme mece³e meejs efJeée keÀer pevemebK³ee kesÀJeue 9,16,108 kesÀ ueieYeie nesleer nw, pees mele³egie kesÀDevle lekeÀ oes keÀjesæ[ kesÀ ueieYeie nes peeleer nw Deewj $eslee kesÀ Devle lekeÀ 33 keÀjesæ[ kesÀ ueieYeie nespeeleer nw~ efJe®eej keÀjW lees Fme Oeje hej 500 keÀjesæ[ kesÀ ueieYeie ceveg<³eelcee³eW mebiece³egie hej nerhejceOeece mes Glejer nQ~ GmekesÀ henues lees yengle keÀce ceveg<³eelcee³eW Fme Oeje hej Leer~ meved 1944-

45 keÀer peveieCevee ceW meejs efJeée keÀer pevemebK³ee 200 keÀjesæ[ mes Yeer keÀce Leer~21. hejceelcee DeekeÀj efJeée ceW jepeMeener keÀer mLeehevee keÀjles nQ, pees keÀefue³egie kesÀ Devle ceWÒepeelev$e kesÀ ªhe ceW yeoue peeleer nw~ JeemleJe ceW efJeée jepeMeener ceW ner megKeer Lee, peye jepee³eW®eefj$eJeeve Les Deewj GvneR kesÀ Devegªhe Òepee Yeer ®eefj$eJeeve Leer~ peye jepee³eW Yeesieer-efJeueemeer, keÀece-¬eÀesOe-ueesYeeefo efJekeÀejeW kesÀ JeMeerYetle nes ie³es lees Òepee Yeer Jewmeer ner nes ieF&, efpememes jepee-Òepee kesÀceO³e otjer yeæ{leer ieF&~ efpemekesÀ HeÀuemJeªhe keÀefue³egie kesÀ Devle ceW Òepee ves jepeeDeeW keÀes vekeÀejefo³ee Deewj Òepee hej Òepee keÀe jepelev$e mLeeefhele nes ie³ee DeLee&led Òepeelev$e keÀer jepe-J³eJemLee yeveieF&~Fme ÒekeÀej nce osKeles nQ efkeÀ keÀuhe-keÀuhe hegjeveer ogefve³ee keÀe efJeveeMe DeCeg-³eg×, ie=n-³eg× DeewjÒeeke=ÀeflekeÀ DeeheoeDeeW kesÀ Üeje neslee nw Deewj Fme F&éejer³e %eeve Deewj jepe³eesie kesÀ Üeje veF& ogefve³eekeÀer mLeehevee nesleer nw~ ³es meeje efJeée-veeìkeÀ 5000 Je<e& keÀe nw, pees nj heeb®e npeej Je<e& kesÀ yeeo nt-ye-nt hegvejeJe=Êe neslee nw~ Yeejle ner mJeie& Deewj Yeejle ner veke&À yevelee nw~ otmejs Oece& Deewj osMe lees

Fme efJeée-veeìkeÀ kesÀ yeeF-huee@ìdme nQ~ meyekeÀe cetue Yeejle ner nw~ ³es meye je]pe hejceelcee ves DeYeeryelee³ee nw~

``hejceefhelee hejceelcee lees jnles nQ hejceOeece ceW~ peªj keÀesF& mece³e ceW GvekeÀe ³en Yeejle ner Iejneslee nw, leye lees efMeJejeef$e ceveeF& peeleer nw~ ... Yeejle KeC[ ceW ner GvekeÀe Deevee neslee nw~...efMeJejeef$e Deewj ke=À<Ce pe³eefvle Yeer Yeejle ceW ner ceveeles nQ~''

mee.yeeyee 1.5.07 efjJee.``yeehe Deeles nQ heefleleeW keÀes heeJeve yeveeves~ yeme SkeÀ ner yeej heeJeve yevee osles nQ, efHeÀj Deeles ner veneRnQ~ ... mJeie&-veke&À ³en veece Yeer Yeejle hej ner heæ[e nw~''

mee.yeeyee 1.5.07 efjJee.`èfpeleveer YeejleJeeefme³eeW keÀer ®eæ{leer keÀuee Deewj Glejleer keÀuee nesleer nw, Glevee Deewj keÀesF& keÀer YeerveneR nesleer nw~ Yeejle ner Þesÿe®eejer Deewj YeÏäe®eejer yevelee nw~ Yeejle ner efvee|JekeÀejer Deewj Yeejle nerefJekeÀejer yevelee nw~ ... DeYeer YeejleJeeefme³eeW keÀer ®eæ{leer keÀuee nw~ cegefkeÌle ceW peekeÀj efHeÀjpeerJevecegefkeÌle ceW Dee³eWies~'' mee.yeeyee 4.5.07 efjJee.``Ssmes veneR efkeÀ yeehe keÀesF& veF& me=efä j®eles nQ~ yeehe lees DeekeÀj hegjeveer keÀes ve³ee yeveeles nQ~ yeehe vesYeejle keÀes mJeie& keÀe Jemee& efo³ee nw, GmekeÀe ³eeoieej meesceveeLe keÀe ceefvoj meyemes yeæ[e yevee³ee nw~Yeejle ceW SkeÀ osJeer-osJelee Oece& Lee, Deewj keÀesF& Oece& veneR Les~ Deewj meYeer Oece& lees yeeo ceW mLeeheve ngSnQ~'' mee.yeeyee 19.5.07 efjJee.``Jeu[& keÀer efnmìêr pee@ûeeHeÀer legce ye®®es ner peeveles nes, Deewj keÀesF& peeve ve mekesÀ~ ... Ssmes Yeer yengleueesie keÀnles nQ efkeÀ ceneYeejle ³eg× keÀes 5 npeej Je<e& ngS~ ³en efHeÀj mes Jener ueæ[eF& nw, lees peªjieerlee keÀe YeieJeeve Yeer nesiee~'' mee.yeeyee 25.5.07 efjJee.``mele³egie ceW ue#ceer-veeje³eCe keÀe jep³e Lee, efHeÀj keÌ³ee ngDee?... efkeÀlevee mece³e jep³e efkeÀ³eeDeewj efkeÀleveer Sefj³ee hej jep³e efkeÀ³ee?... JeneB Yeejle ceW yesno keÀe jep³e ®euelee nw, keÀesF&heeìeaMeve Deeefo veneR nesles nQ~ ... Deye yesno keÀe yeehe yesno keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer megveeles nQ, 84 kesÀ®e¬eÀ ceW Jeu[& keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer Dee peeleer nw~ ... Yeejle ceW heefJe$elee-megKe-Meeefvle meye Leer~''

mee.yeeyee 26.5.07 efjJee.``Deye ³en veeìkeÀ hetje neslee nw, Deye Jeeheme peevee nw yeeyee kesÀ heeme~ legce ³en Yeer peeveles nes efkeÀefmeJeeS Yeejle kesÀ Deewj keÀesF& KeC[ mJeie& yeve veneR mekeÀlee~ ... ³en Deveeefo [^ecee yevee ngDee nw~nj SkeÀ Deelcee keÀes Deveeefo heeì& efceuee ngDee nw~ Deelcee DeefJeveeMeer nw~''

mee.yeeyee 30.5.07 efjJee.``³en Yeer efJe®eej meeiej cevLeve keÀjvee neslee nw efkeÀ heefyuekeÀ keÀes ³en kewÀmes yelee³eW~ ... Yeejle keÀerefnmìêr-pee@ûeeHeÀer ceW veF& ogefve³ee keÀe mecJeled Yeer efoKeevee ®eeefnS~ veF& ogefve³ee ceW Deeefo meveeleve osJeer-osJeleeDeeW keÀe jep³e Lee~'' mee.yeeyee 31.5.07 efjJee.`èfJeée keÀer ³en efnmìêr-pee@ûeeHeÀer De®íer lejn mecePeeveer nw~ ... Yeejle keÀe mecJeled ner iegce keÀjefo³ee nw~ pees hetp³e osJeer-osJelee³eW Les, GvekeÀe mecJeled ner iegce keÀj efo³ee nw~ hegpeeefj³eeW keÀe mecJelednw~ DeMeeskeÀ efheuej keÀnles nQ hejvleg Üehej mes DeMeeskeÀ lees keÀesF& neslee ner veneR nw~ ... DeMeeskeÀ keÀnosles hejvleg ³eneB DeMeeskeÀ keÀesF& nw veneR~'' mee.yeeyee 31.5.07 efjJee.``³es yeeleW megveWies Jes ner, pees keÀuhe henues mJeie& ceW megKeer Les~ pees JeneB Les ner veneR, Jes megveWies Yeer veneR~... legce mecePeles nes efkeÀ Yeejle henues keÌ³ee Lee, efHeÀj [eGveHeÀe@ue kewÀmes ngDee~... legcekeÀes KegMeer nw- efJeée keÀe yesæ[e [tyee ngDee nw, GmekeÀes nce yeeyee keÀer vee@uespe Üeje mesueJespe keÀj jns nQ~''

mee.yeeyee 31.5.07 efjJee.``legcekeÀes jele efove ³ener leele ueieer jnveer ®eeefnS efkeÀ ueesieeW keÀes ³en kewÀmes mecePee³eW~ ... cetueJelevemes efvejekeÀejer Peeæ[ mes Deelcee³eW vecyejJeej Deeleer jnleer nQ~... legcekeÀes ³en vee@uespe DeYeer oer ieF& nwefkeÀ otmejeW keÀes Yeer mecePeeDees~ ... Deheves-Deheves mece³e hej nj SkeÀ Deelcee keÀer ceefncee nesleer nw~''

mee.yeeyee 31.5.07 efjJee.``yeehe keÀes mecePeves mes legce meye kegÀí peeve peeles nes~ Jeu[& keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer lees peªj Jeu[&keÀe j®eef³elee yeerpeªhe yeehe ner megvee³eWies~ Jener vee@uespeHegÀue nw~''

mee.yeeyee 31.5.07 efjJee.``met³e&JebMeer Iejevee, efHeÀj ®evêJebMeer Iejevee... efHeÀj mebiece³egie hej yeehe DeekeÀj MetêJebefMe³eeW keÀesye´eïeCe JebMeer yeveeles nQ~ ... Deiej me®®eer keÀLee megveles Deewj megveeles jnW lees yegef× mes Pet" efvekeÀuepee³es~'' mee.yeeyee 31.5.07 efjJee.``DeYeer legce peeveles nes efkeÀ nce DeeuejeGC[ 84 pevceeW keÀe ®ekeÌkeÀj ueieeles nQ~... DeeOee keÀuhemet³e&JebMeer, ®evêJebMeer jep³e ®euelee nw~ ... efHeÀj DeeOee keÀuhe YeefkeÌle ceeie& ®euelee nw~ ³en nw %eeveceeie&, FmekeÀes mebiece³egie keÀnles nQ~'' mee.yeeyee 1.6.07 efjJee.``Fme mece³e keÀefye´mleeve nw, ³ener efHeÀj heefjmleeve yeveWiee~ ³en Kesue nw keÀefye´mleeve Deewj heefjmleevekeÀe~ yeehe heefjmleeve mLeeheve keÀjles nQ, efpemekeÀes meye ³eeo keÀjles nQ~ ... peye lekeÀ yeehe keÀes veneRpeevee nw leye mebMe³eyegef× ner jnWies~ mebMe³eyegef× efJeveM³eefvle, efve½e³eyegef× efJepe³eefvle~''

``DeYeer yee@cyeme efvekeÀeues nQ, veneR lees meejer ogefve³ee keÀe efJeveeMe kewÀmes nes~ GmekesÀ meeLe efHeÀj ves®egjuekesÀuesefceìer]pe Yeer nQ~... DeYeer legcnW Dehevee meye kegÀí FvM³eesj keÀjvee nw yeehe kesÀ heeme~... DeYeer legce[e³ejskeÌì FvM³eesj keÀjles nes~ pees meyekegÀí FvM³eesj keÀjsiee, GvekeÀes yeeoMeener efceue pee³esieer~ ³enyeeyee Dehevee yeleeles nQ - meyekegÀí efMeJeyeeyee keÀes os efo³ee~ HegÀue FvM³eesj keÀj efue³ee lees HegÀueyeeoMeener efceueleer nw~'' mee.yeeyee 1.6.07 efjJee.``vee@uespe mes Jemee& uesvee nw~ peerJevecegefkeÌle keÀe Jemee& lees meyekeÀes efceuelee nw hejvleg mJeie& keÀe Jemee&jepe³eesie meerKeves Jeeues ner heeles nQ~ ieefle-meÃefle lees meyekeÀer nesveer nw vee~ meyekeÀes yeehe Jeeheme uespee³eWies~'' mee.yeeyee 1.6.07 efjJee.``³en meeje Kesue Yeejle hej ner yevee ngDee nw~ Yeejle ner DeefJeveeMeer KeC[ nw, GmeceW ner megKe-ogKe, mJeie&-veke&À keÀe Jemee& neslee nw~ ieerlee ceW nw YeieJeevegJee®e~ lees ieerlee nw meyekeÀer ceeF&-yeehe keÌ³eeWefkeÀGvemes ner meyekeÀes meÃefle efceueleer nw~ yeehe meyekeÀe ogKenlee&-megKekeÀlee& nw~ Yeejle GvekeÀe yeLe&-huesmenw~ Yeejle meyekeÀe leerLe& mLeeve nw~'' mee.yeeyee 18.6.07 efjJee.``SkeÀ yeehe ner nw, pees ieerlee Üeje Yeejle keÀes Flevee Tb®e yeveeles nQ~ ... Yeejle ceW meJe&J³eeheer keÀe%eeve lees ®euelee ner Dee³ee nw, efHeÀj Yeer Yeejle kebÀieeue, veke&À yeve ie³ee nw~ YeefkeÌle keÀe HeÀue lees osveener nw YeieJeeve keÀes~'' mee.yeeyee 2.5.07 efjJee.``Þeerke=À<Ce lees hegvepe&vce ceW Deeles nQ~ ... ieerlee keÀe YeieJeeve ncekeÀes nerjs pewmee yeveeles nQ, GvekeÀe veeceyeoueves mes Yeejle keÀe ³en neue ngDee nw~ ³en yeele Depegve Fleveer peesj mes mecePeeF& veneR nw~ %eeve keÀemeeiej lees SkeÀ ner efvejekeÀej efMeJe nw~ ... ke=À<Ce keÀer ceefncee Deewj hejceelcee keÀer ceefncee ceW yengleHeÀke&À nw~'' mee.yeeyee 2.4.07 efjJee.

Q. ³es efJeée keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer mketÀue-keÀe@uespeeW ceW Deewj ceveg<³eeW keÀes mecePeeves mes GvekeÀes keÌ³eeueeYe nesiee? yeeyee keÀe ³es keÀnves keÀe keÌ³ee YeeJeeLe& nw?pees Fme efJeée keÀer ³es mel³e efnmìêr-pee@ûeeHeÀer keÀes mecePe uesiee Deewj efpemekeÀes Fme hej efve½e³e nespee³esiee, Jen Fme peerJeve keÀe hejce-megKe ³eneR DevegYeJe keÀjsiee keÌ³eeWefkeÀ GmekeÀes Fme ogKeer-DeMeevleefJeée ceW DeeMee keÀer efkeÀjCe efoKeeF& osieer, efJeée keÀe YeefJe<³e GppJeue osKekeÀj KegMe nes pee³esiee,Jen hejceelcee keÀes hen®eeve keÀj GvekesÀ meeLe mecyevOe mLeeefhele keÀjkesÀ cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe Jemee&Òeehle keÀjsiee, cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe ³eneB ner DevegYeJe keÀjsiee~ Yeues nce ³en Yeer peeveles nQ efkeÀmele³egie ³ee mJeie& ceW meYeer Deelcee³eW veneR Dee³eWieer, FmeefueS meYeer ³en efnmìêr-pee@ûeeHeÀer veneR heæ{Wieerhejvleg cegefkeÌle ceW lees meYeer Deelcee³eW pee³eWieer, FmeefueS ³eesie meYeer Deelcee³eW peeves-Devpeeves meerKeWies

ner~ Fme osn ceW jnles osn mes v³eejer efmLeefle DeLee&led cegefkeÌle keÀer DevegYetefle hejceevevoce³e nw, pees meYeerDeelcee³eW keÀjWieer~ efpeve DeelceeDeeW keÀes cegefkeÌle kesÀ meeLe mele³egie keÀer peerJevecegefkeÌle ceW Yeer Deevee nw, JesGmekesÀ efueS DeYeerä heg©<eeLe& keÀjkesÀ peerJevecegefkeÌle keÀe hejce-megKe Yeer DevegYeJe keÀjWieer~ FmeefueShejceelcee keÀes meJe& DeelceeDeeW keÀe cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle oelee keÀne peelee nw, cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle meJe&DeelceeDeeW keÀe F&éejer³e pevceefme× DeefOekeÀej nw, pees meJe& DeelceeDeeW keÀes uesvee nw Deewj pees Deelcee³eWGmekeÀes efoueeves ceW men³eesieer yeveWieer, Jes Yeer hejce Yeei³eMeeueer nQ Deewj Jes GvekeÀer ogDeeDeeW keÀes ÒeehlekeÀjWieer~``DeYeer legcekeÀes mecePee³ee nw - ³en nw Jeu[& keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer~ legce Fme yesno kesÀ ®e¬eÀ keÀes Yeerpeeve ie³es nes~ leerveeW ueeskeÀeW, leerveeW keÀeueeW keÀes Yeer legce peeveles nes~... DeYeer yeehe ves ef¬eÀ³esìj Deewjef¬eÀ³esMeve keÀe je]pe mecePee³ee nw~'' mee.yeeyee 19.6.07 efjJee.``YeejleJeemeer Deheves Oece& keÀes ner Yetue ie³es nQ~ ...pees osJeer-osJelee Oece& keÀer mLeehevee keÀjles nQ, Jes nermecePeeles nQ~ Deewj keÀesF& Jeu[& keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer mecePee ve mekesÀ~''

mee.yeeyee 19.6.07 efjJee.``peye MeefkeÌle mesvee Deheves keÀes Òel³e#e keÀjsieer, leye yeehe Òel³e#e nesiee keÌ³eeWefkeÀ MeefkeÌle Deewj heeC[JeeWkesÀ Üeje ner yeehe Òel³e#e nesiee~ nj SkeÀ kesÀ ®esnjs mes yeehe ner efoKeeF& osiee~ ... henues Yeejle ie³eenw efJeosMe keÀes peieeves, DeYeer efJeosMe Yeejle keÀes peiee³esiee~''

``Fme megKe-ogKe kesÀ Kesue keÀes Yeer legce peeveles nes~ ... ³es cetmeue Deeefo meye [^ecee ceW vetBOe nQ~ ieerleeceW Yeer cetmeue De#ej nw~ ... mJeie&-veke&À Yeejle keÀer ner yeele nw~ ... ³eneB ner mJeie&Jeemeer Les, ³eneB nerefHeÀj veke&ÀJeemeer yeveles nQ~ ³en vee@uespe nw vej mes veeje³eCe yeveves keÀer~''

mee.yeeyee 28.4.05 efjJee.``³en vee@uespe meyekeÀes osveer ®eeefnS, efpememes meye peeve pee³eW efkeÀ Jeu[& keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer keÌ³ee nw,³en kewÀmes efjheerì nesleer nw~ ... mele³egie ceW Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& keÀer jepeOeeveer Leer, GvneWves³en jep³e kewÀmes Òeehle efkeÀ³ee~'' mee.yeeyee 19.7.07 efjJee.``keÀesF& yesno keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer lees efmeKeeles veneR nQ~ ... ³en nw yesno keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer,FmekeÀes peeveves mes legce ®e¬eÀJeleea jepee-jeveer yeveWies~ nce ³en Jeu[& keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer mecePeeles nQ~³en me=efä keÀe ®e¬eÀ kewÀmes efHeÀjlee nw, ³en meyekeÀes mecePeeDees~''

mee.yeeyee 21.7.07 efjJee.``³en efkeÀmekeÀes helee veneR nw efkeÀ jeJeCe DeeOee keÀuhe keÀe hegjevee ogMceve nw Yeejle keÀe~ ... yejesyej

Yeejle efJeée keÀe ceeefuekeÀ Lee ... efMeJe pe³eefvle kesÀ yeeo nesleer nw ieerlee pe³eefvle~ yeehe ves DeekeÀj peesmegvee³ee, GmekeÀer efHeÀj ieerlee yeveer~'' mee.yeeyee 3.7.07 efjJee.``pees Fme Kesue keÀes De®íer jerefle mecePeles nQ, Jes Devoj ceW KegMeer ceW jnles nQ~ ... efMeJe pe³eefvle kesÀyeeo ke=À<Ce keÀe pevce neslee nw~ efMeJe pe³eefvle kesÀ yeeo nw ke=À<Ce pe³eefvle~ efMeJeyeeyee ner Yeejle keÀesmJeie& yeveeles nQ~ keÀnles nw keÀuhe kesÀ mebiece³eg hej ceQ DeekeÀj jepe³eesie efmeKeueelee ntB~ ceneYeejle keÀerueæ[eF& nes leye lees veke&À keÀe efJeveeMe Deewj mJeie& keÀer mLeehevee nes~''

mee.yeeyee 28.7.07 efjJee.``DeYeer pees mketÀueeW ceW efnmì^er-pee@ûeeHeÀer heæ{eF& peeleer nw, Jen lees DeOetje %eeve nw~ cetueJeleve,met#ceJeleve, mLetueJeleve keÀe hetje je]pe mecePeevee ®eeefnS~ ... yesno keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer yeehe nermecePeeles nQ~ ... ³en met³e&JebMeer ef[vee@³emìer kewÀmes mLeeheve ngF&, ³en vee@uespe efkeÀmeer kesÀ heeme nw veneR~''

mee.yeeyee 28.7.07 efjJee.``hejceefhelee hejceelcee %eeve meeiej nw, ke=À<Ce keÀes %eeve meeiej veneR keÀnWies~ efMeJeyeeyee keÀer ceefnceeDeueie Deewj ke=À<Ce keÀer ceefncee Deueie nw~ YeejleJeemeer cetBPe heæ[s nQ, ieerlee keÀe YeieJeeve ke=À<Ce keÀesmecePe efue³ee nw~ ieerlee %eeve lees nw ner SkeÀ yeehe ceW, efpemekeÀes %eeve keÀe meeiej keÀne peelee nw~YeejleJeeefme³eeW keÀe Oece&-Meeðe lees JeemleJe ceW nw ner SkeÀ meJe&Meeðe efMejesceCeer YeieJele ieerlee~ ieerleeceW nw YeieJeevegJee®e~ Deye YeieJeeve efkeÀmekeÀes keÀne pee³es? Jen Yeer YeejleJeemeer mecePeles veneR nQ~''

keÀeue-®e¬eÀ Deewj keÀeue-®e¬eÀ keÀer Dee³egFme efJeée-veeìkeÀ keÀe keÀeue-®e¬eÀ YetlekeÀeue, Jele&ceeve Deewj YeefJe<³e kesÀ Ieìvee-®e¬eÀ hej

DeeOeeefjle nw~ Jele&ceeve Deewj kegÀí Yeer veneR nw, Jen kesÀvê-efyevog DeLee&led heue-efJeheue nw, efpemekesÀ SkeÀlejHeÀ YetuekeÀeue nw Deewj otmejer lejHeÀ YeefJe<³e keÀeue nw~ Jele&ceeve YetlekeÀeue keÀe HeÀue Deewj YeefJe<³ekeÀe yeerpe nw~ FmeefueS YetlekeÀeue keÀe ef®evleve Deewj YeefJe<³e keÀer ef®evlee ve keÀjves Jeeues ner Jele&ceeve ceWÞesÿ keÀce& keÀjkesÀ Jele&ceeve keÀe Yeer megKe DevegYeJe keÀj mekeÀles nQ Deewj GppJeue YeefJe<³e keÀe Yeerefvecee&Ce keÀj mekeÀles nQ~``yengle ueesie keÀnles nQ - ¬eÀeFmì mes 3 npeej Je<e& henues ieerlee megveeF& ieF& Leer~ hejvleg ³en leesyeleeDees 3 npeej Je<e& henues keÀewve Les? efkeÀmeves ieerlee megveeF&? efkeÀme vesMeve keÀes, efkeÀme ³egie ceW ieerleemegveeF& Deewj efkeÀmeves megveeF&? ... [^ecee Devegmeej peye me=efä leceesÒeOeeve yeve peeleer nw leye cegPes Deeveeheæ[lee nw~ ceQ Yeer [^ecee kesÀ yevOeve ceW yeebOee ngDee ntB~'' mee.yeeyee 24.5.07 efjJee.

``Þeerke=À<Ce YeieJeevegJee®e veneR nw~ Þeerke=À<Ce lees ef$ekeÀeueoMeea DeLee&led mJeoMe&ve ®e¬eÀOeejer veneR nw~ ...mJeoMe&ve ®e¬eÀ kesÀ DeLe& keÀe Yeer efkeÀmekeÀes helee veneR nw~... ³en me=efä-®e¬eÀ kesÀ efHeÀjves keÀe %eeve nw,Jen efmeHe&À legcnejs ceW nw~'' mee.yeeyee 12.4.07 efjJee.`ìeerlee kesÀ yeeo nw ceneYeejle~ ieerlee ceW jepe³eesie keÀe JeCe&ve nw~... 5 npeej Je<e& henues efMeJeyeeyeeye´ïee leve ceW Dee³ee Lee Deewj osJeer-osJelee Oece& mLeeheve efkeÀ³ee Lee~ yeéïeCe ner jepe³eesie meerKes Les, peesefHeÀj meerKe jns nes~'' mee.yeeyee 13.12.06 efjJee.``ceQ yeleelee ntB - 5 npeej Je<e& henues ceQves legcekeÀes ieerlee megveeF& Leer~ ... DeYeer yeehe ves DeekeÀj legcekeÀes[êcee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe, meejs ®e¬eÀ keÀe je]pe mecePee³ee nw~ ... henueer-henueer cegK³e yeelener ³en nw - efMeJe YeieJeeveesJee®³e~ ke=À<Ce lees YeieJeeve nes ve mekesÀ~ ... GvekeÀes heeflele-heeJeve Yeer veneRkeÀne pee mekeÀlee~'' mee.yeeyee 27.12.06 efjJee.``yeehe keÀewvemee %eeve megveeles nQ? me=efä kesÀ DeLeJee [êcee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe %eeve megveeles nQ~... keÀuhe henues Yeer ³en %eeve legcekeÀes megvee³ee Lee, DeYeer efHeÀj legcekeÀes megveeles nQ~''

mee.yeeyee 12.4.05 efjJee.``Fme keÀuhe kesÀ heg©<eesÊece mebiece³egie keÀer ner ceefncee nw~ mele³egie-$eslee kesÀ mebiece hej kegÀí neslee veneRnw, efmeHe&À jepeeF& ì^evmeHeÀj nesleer nw~ DeYeer lees efkeÀlevee nbieecee neslee nw~ ... DeYeer osJeer-osJelee Oece&keÀer mesheeEueie ueie jner nw, yeehe ner DeekeÀj ³en mesheeEueie ueieeles nQ~''

mee.yeeyee 27.7.07 efjJee.``keÀnles nQ - ¬eÀeFmì mes 3 npeej Je<e& henues ieerlee megveeves Dee³es Les~ lees 5 npeej Je<e& keÀe ìeFcengDee vee~ ... lees Deye efHeÀj ieerlee megveeves Dee³ee nw vee~''

mee.yeeyee 26.6.07 efjJee.``ceveg<³e ³en Leesæ[sner mecePeles nQ efkeÀ ieerlee keÀe YeieJeeve efMeJe nw, efpeme Üeje ³en vee@uespe ueskeÀjefJe<Ceg yeveles nQ~ ³en jepe³eesie nw vee~ ... yeesuees - ceQ lees ieerlee keÀe %eeve megveelee ntB~ ³en ieerlee keÀener ³egie nw~ ®eej ³egie nQ, GvekeÀes lees meye peeveles nQ~ ³en nw ueerhe ³egie~ Fme mebiece³egie keÀe efkeÀmekeÀesYeer helee veneR nw~ legce peeveles nes ³en heg©<eesÊece mebiece³egie nw~ efMeJe pe³eefvle Yeer ceveeles nQ~''

ieerlee Deewj efJeée keÀer mebj®evee SJeb efJeée-heefjJele&ve keÀe efJeefOe-efJeOeeve³es efJeée-veeìkeÀ Deveeefo-DeefJeveeMeer nw, FmeefueS FmekeÀer veF& mebj®evee keÀe keÀesF& ÒeÍe>> ner

veneR G"lee hejvleg hejceelcee FmekeÀer keÀuece ueieeles nQ, efpememes ³es veJepeerJeve Òeehle keÀjlee nw DeLee&led

hegjeves mes ve³ee nes peelee nw~ ³es yeele Yeer O³eeve ceW jnveer ®eeefnS efkeÀ ³es efJeée-veeìkeÀ meleleheefjJele&veMeerue nw hejvleg keÀuheevle ceW pees heefjJele&ve neslee nw, Jen Deheves meleesÒeOeeve mJeªhe ceW nesleenw DeLee&led peæ[-pebiece-®esleve leerveeW Òeke=Àefle³eeb Deheves meleesÒeOeeve mJeªhe ceW nes peeleer nQ~ meYeerKeeefve³eeb megKe-meeOeveeW, jleveeW mes Yejhetj nes peeleer nQ, pebiece Òeke=Àefle Yeer meoe megKeoe³eer nes peeleernw~ hejvleg ³es DeefveJee³e& veneR nw efkeÀ keÀefue³egie ceW Keeefve³eeW ceW pees Keefvepe heoeLe& nQ DeLee&led Keefvepelesue, iewme, ueesne, keÀes³euee Deeefo-Deeefo Jes mele³egie Deeefo mes ner GveceW mebef®ele nes peeles nQ~ Òeke=ÀeflekeÀer melele heefjJele&veMeeruelee kesÀ DeeOeej hej efpeme mece³e pees ®eerpe peneB Leer Jen Gme mece³e hejDeheves mLeeve hej hengB®e peeleer nw~ mece³eevegmeej pees ve³es YetYeeie pees peueceive Les, Jes Thej Deeles nQ leesJeneB keÀer peæ[ Deewj pebiece Òeke=Àefle yengle mechevve nesleer nw, efpememes JeneB Deeves Jeeueer veF& Deelcee³eWGmekeÀe hetCe& megKe Yeesieleer nQ, Òeke=Àefle GvekeÀes hetje men³eesie keÀjleer nw hejvleg mele³egie kesÀ meleesÒeOeevemegKe Deewj GmekesÀ megKe ceW Devlej DeJeM³e neslee nw~ mele³egie ceW meeje efJeée meleesÒeOeeve neslee nw DeewjGme mece³e meeje efJeée ner Yeejle neslee nw~ Üehej mes efJeée ìgkeÀæ[eW ceW efJeYeeefpele nes peelee nw DeewjefJeée ceW meleesÒeOeeve, jpees, lecees iegCeeW mes ³egkeÌle Yeer Deelcee³eW nesleer nQ~``³es yeæ[er ieg¿e yeeleW nQ, pees legce ner peeveles nes~ ... Fme ®e¬eÀ keÀes ³eeo keÀjvee ceevee meejs Jeu[& keÀerefnmì^er-pee@ûeeHeÀer keÀes ³eeo keÀjvee~ efpelevee mJeoMe&ve ®e¬eÀ efHeÀjlee jnsiee, Glevee mecePees Jen ³ee$eehej leerKee pee jne nw~ ... yeesuees nce DeehekeÀes Jeu[& keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer yeleeles nQ efkeÀ ceveg<³e 84

pevce kewÀmes uesles nQ~ ... ue#ceer-veeje³eCe ves jep³e kewÀmes hee³ee Deewj efHeÀj kewÀmes iebJee³ee~''mee.yeeyee 28.6.07 efjJee.

``%eeve ceeie& DeLee&led ®eæ{leer keÀuee, YeefkeÌle nw Glejleer keÀuee~... Deye yeehe ves mecePee³ee nw efkeÀjecejep³e keÀye mes keÀye lekeÀ Deewj keÀneB lekeÀ ®euelee nw~ ³en yesno keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer yeehe nermecePeles nQ~ ... Yeejle ner nsefJeve Lee, Jen Yetue ie³es nQ~''

mee.yeeyee 30.6.07 efjJee.`òes mesvee³eW nQ, efpemceeveer Deewj ©neveer DeLee&led heeC[Je Deewj keÀewjJe~... keÀvìê@mì nw vee~ %eeve ceeie&Deewj YeefkeÌle ceeie& keÀe~ ³en nw ueemì keÀvìê@mì~ mele³egie ceW keÀvìê@mì keÀer yeele veneR nesleer nw~ ... nt-ye-nt legce keÀuhe henues Jeeueer mesJee keÀj jns nes~ legcekeÀes Fme Yeejle keÀes owJeer jepemLeeve yeveevee nw~³en legcneje ner keÀece nw~'' mee.yeeyee 30.6.07 efjJee.``Fme [êcee kesÀ je]pe keÀes legce ner peeveles nes~ ... Jen meerve 5 npeej Je<e& kesÀ yeeo efjheerì nesieer~ ...³en nw Jeu[& keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer, pees efHeÀj mes efjheerì nesieer~''

``DeYeer legce yeehe Üeje [yeue DeeEnmekeÀ yeve [yeue leepeOeejer yeve jns nes~ ... DeYeer legcnejer yegef×ceW veìMesue ceW meeje je]pe nw~ ... legce peeveles nes - nce Þeercele hej ®eue Þesÿ mes Þesÿ jepeOeeveermLeeheve keÀj jns nQ, keÀuhe henues kesÀ cegDeeefHeÀkeÀ~ ... legce nes efMeJeMeefkeÌle heeC[Je mesvee, legcnejerJeej nw jeJeCe kesÀ meeLe~'' mee.yeeyee 2.6.07 efjJee.``mJeie& ceW jepee-Òepee oesveeW kesÀ efueS keÀesF& DeÒeehle Jemleg veneR jnleer nw, efpemekesÀ efueS FvJesvMeveDeeefo efvekeÀeueW~ ... Fve ue#ceer-veeje³eCe keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer keÀe efkeÀmekeÀes helee veneR nw~ DeYeerlegcekeÀes efkeÀleveer Tb®e efMe#ee efceueleer nw~ osves Jeeuee nw ner SkeÀ yeehe~ ... meeje efove Fve yeeleeW ceWjceCe keÀjles ne|<ele jnvee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 2.6.07 efjJee.``njskeÀ Deelcee ceW Dehevee-Dehevee heeì& Yeje ngDee nw~ meye SkeÌìme& nQ, GvekeÀes Dehevee heeì& yepeevee nernw~ pewmes efkeÀ ve³es efmej MeteEìie nesleer peeleer nw hejvleg ³en Deveeefo MeteEìie ngF& heæ[er nw~ Jeu[& keÀer ³enefnmì^er-peeûeeHeÀer efjheerì nesleer jnleer nw~... Yeejle JeeFmeuesme Lee, DeYeer efJeMeMe nw, efHeÀj JeeFmeuesmekewÀmes yevesiee? ³en yeehe ner mecePeeles nQ~ YeieJeevegJee®e - ceeceskeÀced ³eeo keÀjes~ ... ieerlee ceW Yeer nw -ns ye®®ees, legce keÀece hej peerle henvees lees Ssmes peielepeerle yeveWies~''

mee.yeeyee 11.8.04 efjJee.DeveskeÀ FeflenemekeÀej ceeveles nQ efkeÀ 3100 F&.het. SkeÀ peue-hueeJeve ngDee Deewj SkeÀ efJeMeeue ³eg×ngDee~ Jes ³es Yeer ceeveles nQ efkeÀ 500 F&.hetJe& Yeer SkeÀ peue-Òeue³e ngF&~

ceneYeejle Deewj ieerlee 272-275

ieerlee-ceneYeejle kesÀ keÀeue keÀes ieerlee Deewj ceneYeejle kesÀ efJeÜeve 5000 Je<e& ngDee ceevelesnQ Deewj efJeée keÀer heefjefmLeefle³eeW keÀes osKeW lees Jener mece³e Deewj ef®evn DeYeer efHeÀj ¢efäiees®ej nes jnsnQ~

le=leer³e DeO³ee³e (III Chapter)

efJeefJeOe efyevogieerlee ceneYeejle keÀe SkeÀ Debie nw~ ieerlee ceW nw YeieJeevegJee®e, hejvleg YeieJeeve keÀewve nw,

ieerlee keÌ³ee nw, ieerlee %eeve keÌ³ee nw, Fme meyekeÀe je]pe hejceelcee ner DeekeÀj yeleeles nQ~ ³eLeeLe& ieerlee%eeve lees hejceelcee ves meccegKe ceW DeekeÀj efo³ee nesiee, keÀesF& ieerlee heæ{keÀj veneR efo³ee nesiee, FmeefueSDeYeer pees Òe®eefuele ieerlee nw, Jen ³eLeeLe& ieerlee veneR nes mekeÀleer nw~ Jen lees Üehej ³egie mes YeefkeÌle ceeie&ceW ieerlee %eeve Deewj ieerlee%eeve oelee keÀer ³eeoieej ceW yeveeF& ieF& nw~ ceveg<³e ieerlee %eeve-oelee Þeerke=À<CekeÀes mecePeles nQ hejvleg ieerlee keÀes heæ{ves mes helee ®euelee nw efkeÀ ieerlee-%eeveoelee keÀesF& osnOeejer ceveg<³eveneR nes mekeÀlee keÌ³eeWefkeÀ efkeÀmeer ceveg<³e keÀes YeieJeeve veneR keÀn mekeÀles~ YeieJeeve lees Jen meÊee nw,efpemekeÀes meYeer Oece& Jeeues ceeveW~ ieerlee-%eeveoelee lees %eeve-meeiej efvejekeÀej hejceelcee efMeJe nw, JenerYeieJeeve nw~ Þeerke=À<Ce lees owJeeriegCeeW mes mechevve SkeÀ ceveg<³e leveOeejer osJelee Les, efpevneWves ieerlee %eeve kesÀÜeje ³es heo hee³ee nw~ Fve meye je]peeW keÀes DeYeer hejceelcee ves yelee³ee nw, leye ner nce cevceveeYeJe-ceO³eepeerYeJe, veäesceesne-mce=efle mJeªhe efmLeefle keÀes OeejCe keÀjles nQ, pees ner ieerlee %eeve keÀe meej nw~``ieerlee ceW efueKee nw - cevceveeYeJe~ ³en De#ej ceMentj nw~ ... Deye Jener ieerlee keÀe YeieJeeve yew"jepe³eesie efmeKeueeles nQ lees legce heeflele mes heeJeve yeve peeles nes~ DeYeer nce YeieJeeve mes ieerlee megveles nQ,efHeÀj DeewjeW keÀes megveeles nQ~'' mee.yeeyee 23.9.04 efjJee.``legce mev³eeefme³eeW mes Yeer hetí mekeÀles nes efkeÀ ieerlee ceW pees YeieJeevegJee®e nw efkeÀ osn meefnle osn kesÀ meyeOece& íesæ[ ceeceskeÀced ³eeo keÀjes~ keÌ³ee ³es ke=À<Ce keÀnles nQ - ceeceskeÀced ³eeo keÀjes? ... JeemleJe ceWSkeÀ ieerlee ner nw, pees efMeJeyeeyee ves megveeF& nw~''

mee.yeeyee 18.9.04 efjJee.``legce Deheves leve-ceve-Oeve mes Deheves efueS jepeOeeveer mLeeheve keÀjles nes~ pees keÀjsiee, Jen hee³esiee~pees veneR keÀjles, Jes hee³eWies Yeer veneR~ keÀuhe-keÀuhe legce ner keÀjles nes~ legce ner efve½e³eyegef× nesles nes~legce mecePeles nes yeehe, yeehe Yeer nw, ìer®ej Yeer nw, Jener ieerlee keÀe %eeve Yeer ³eLeeLe& jerefle megveeles nQ~ ...³en efueKeW - ieerlee keÀe YeieJeeve ke=À<Ce veneR, hejceefhelee hejceelcee efMeJe nw~''

mee.yeeyee 3.9.04 efjJee.`ìeerlee ceW ke=À<Ce keÀe veece efueKe efo³ee nw, Jen lees nes veneR mekeÀlee~ DeYeer [êcee Devegmeej legcnejeryegef× ceW yew"e nw~ ... legceves efkeÀleveer yeæ[er Yetue keÀer nw~ yeehe mecePeeles nQ - [êcee ceW Ssmee nw~ peyeSsmes yevees leye lees ceQ DeeTb~'' mee.yeeyee 16.8.04 efjJee.

``keÀce&-DekeÀce&-efJekeÀce& keÀer ienveieefle hejceelcee DeekeÀj yeleeles nQ - ieerlee ceW Yeer ³es De#ej nQ~ ceQFme leve ceW ÒeJesMe keÀjlee ntB, FmeefueS FvekeÀes Yeei³eMeeueer jLe keÀne peelee nw~ Kego keÀnles nQ - ceQFvekesÀ yengle pevceeW kesÀ Devle ceW Deelee ntB~ ieerlee ceW De#ej SkeÌ³etjsì nQ~ ieerlee keÀes ner meJe& MeeðeefMejesceCeer keÀne peelee nw~... ieerlee ceW Yeer nw - osn meefnle osn kesÀ meye Oece& íesæ[ Deheves keÀes DeelceemecePees~'' mee.yeeyee 16.11.04 efjJee.``ye®®eeW keÀes mecePee³ee ie³ee nw - ³en nw meJe&Meeðe efMejesceCeer ieerlee keÀe %eeve~ Þeercele DeLee&led Þesÿcele~ Þesÿ mes Þesÿ cele nw SkeÀ YeieJeeve keÀer, efpemekeÀer Þesÿ cele mes legce osJelee yeveles nes~ ...henueer-henueer efjueerpeme yegkeÀ nw ieerlee~... Fme ieerlee %eeve Üeje ner ceveg<³e mes osJelee yeves nQ, peesDeYeer yeehe os jns nQ~ FmekeÀes ner Yeejle keÀe Òee®eerve jepe³eesie keÀne peelee nw~ ieerlee ceW ner keÀececeneMe$eg efueKee ngDee nw~'' mee.yeeyee 2.12.04 efjJee.``yeehe keÀnles nQ - keÀece efJekeÀej legcneje ceneMe$eg nw~ Deeies Yeer ³en ieerlee keÀe %eeve megveles Les leye³en meYeer yeeleW mecePe ceW veneR Deeleer LeeR~ DeYeer yeehe [e³ejskeÌì ieerlee megveeles nQ~ DeYeer yeehe ves legceye®®eeW keÀes efoJh³e-yegef× oer nw, leye legce mecePeles nes~''

mee.yeeyee 20.12.04 efjJee.``nj ye®®es keÀe mebkeÀuhe nw efkeÀ peuoer mes peuoer yeehe keÀes Òel³e#e keÀjW~ uesefkeÀve [^ecee ceW je]pe ³ennw efkeÀ peye lekeÀ ye®®es Deheves DeehekeÀes yeehe meceeve peerJeve ceW Òel³e#e veneR keÀjles leye lekeÀ yeeheÒel³e#e nes veneR mekeÀlee~'' De.yeeheoeoe keÀe mevosMe 4.4.05 iegupeej oeoer kesÀ ÜejeQ. yeeyee keÀnles legcnejer peerle leye nesieer peye ieerlee keÀe YeieJeeve efme× nes, lees ieerlee keÀe YeieJeevekeÀye Deewj kewÀmes efme× nesiee?``ieerlee %eeve keÀe henuee hee" nw DeMejerjer Deelcee yevees Deewj Deefvlece hee" nw - veäesceesne, mce=eflemJeªhe yevees~ ... henues Fme hee" keÀes mJe³eb heæ{vee DeLee&led yevevee efHeÀj DeewjeW keÀes efveefceÊe yeveheæ{evee~ ... efvejekeÀejer, efvee|JekeÀejer, efvejnbkeÀejer efmLeefle keÀes ogefve³ee kesÀ Deeies Òel³e#e ªhe ceW ueeDees~FmekeÀes keÀnles nQ yeehe meceeve yevevee~'' De.yeeheoeoe 18.1.87

``ÞeerceÓieJele ieerlee ceelee ieeF& peeleer nw~ YeieJeeve kesÀ cegKe-keÀceue mes efvekeÀuee ngDee ieerlee keÀe%eeve~ ... ³en nw mebiece³egie, keÀefue³egie mes mele³egie, heeflele mes heeJeve yeveves keÀe ³egie~ FmeefueSFmekeÀes heg©<eesÊece mebiece³egie keÀne peelee nw~'' mee.yeeyee 23.5.05 efjJee.

³eoe ³eoeefn ... me=peec³enb~yeehe ner DeekeÀj yeleeles nQ efkeÀ peye-peye ogefve³ee ceW Oece& keÀer iueeefve nesleer Deewj DeOece& yeæ{

peelee nw leye ceQ DeekeÀj DeveskeÀ DeOeceeX keÀe efJeveeMe keÀjekeÀj SkeÀ mel³e Oece& keÀer mLeehevee keÀjlee ntB~Oece& keÀer iueeefve DeLee&led DeeeflcekeÀ iegCe-OeceeX keÀe Ûeme Deewj DeOece& keÀer Je=ef× DeLee&led osneefYeceeve DeewjGmekesÀ iegCe-OeceeX DeLee&led 5 efJekeÀejeW keÀer Je=ef×~ Deelcee kesÀ mJeeYeeefJekeÀ iegCe-Oece& %eeve, Deevevo,heefJe$elee, DeeEnmee, Òesce, o³ee, Deeefo nQ~ peye Deelcee³eW Gvemes efJecegKe neskeÀj osn kesÀ OeceeX keÀesmeyekegÀí mecePe uesles nQ, efpememes ogefve³ee ceW ogKe-DeMeeefvle yeæ{leer nw, leye hejceelcee DeekeÀj DeOece&keÀe veeMe keÀj mele Oece& keÀer mLeehevee keÀjles nQ~``keÀeuee cegbn keÀj uesles nQ~ ³en nw ner keÀeBìeW keÀer ogefve³ee~ ... yeehe keÀnles nQ - peye-peye Oece& keÀeriueeefve nesleer nw, leye ceQ Deelee ntB~ DeYeer meye nQ leceesÒeOeeve, Deeheme ceW ueæ[les jnles nQ~ ... ye®®esosner-DeefYeceeveer yevees~'' mee.yeeyee 19.1.05 efjJee.``ieerlee ceW nw peye-peye Oece& keÀer iueeefve nesleer nw, DeOece& keÀer Je=ef× nes peeleer nw leye yeehe Deeles nQ~ leeshetíe peelee nw efkeÀme Oece& keÀer iueeefve nesleer nw? peªj keÀnWies Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& keÀer,pees yeehe ves mLeeheve efkeÀ³ee Lee~ Jen Oece& ner Òee³e: ueeshe nes peelee nw~ GmekesÀ yeoues DeOece& nes ie³eenw~ ... Oece& mes DeOece& SkeÀ ner neslee nw Deewj meye Oece& lees "erkeÀ ®eue jns nQ~ ... efJekeÀej ceW peevesmes heeflele yeve peeles nQ lees Deheves keÀes osJelee keÀnuee veneR mekeÀles~'' mee.yeeyee 20.8.04 efjJee.``yeehe keÀnles nQ - peye-peye Yeejle ceW Oece& keÀer iueeefve nesleer nw DeLee&led osJeer-osJelee Oece& Jeeues heefleleyeve peeles nQ leye efHeÀj heeJeve yeveeves ncekeÀes Deevee heæ[lee nw~ ³en [^ecee keÀe ®e¬eÀ nw, pees efHeÀjleejnlee nw~'' mee.yeeyee 20.8.04 efjJee.

hejceelcee keÀer Òel³e#eleehejceelcee nceeje efhelee nw, nce meYeer Deelcee³eW YeeF&-YeeF& nQ~ meJe& DeelceeDeeW keÀes Deheves

yeehe keÀe heefj®e³e nesiee leye ner meYeer Gvemes Dehevee Jemee& ues mekeWÀieer, FmeefueS GmekeÀe meyekeÀes mevosMeosvee, GmekeÀer Òel³e#elee keÀjvee nce DeelceeDeeW keÀe hejce keÀle&J³e nw~ hejvleg Jen Òel³e#elee leyenesieer, peye Fme %eeve keÀer Òel³e#elee nesieer~ j®elee Deewj j®evee kesÀ %eeve keÀer mel³elee ner yeehe keÀesÒel³e#e keÀjsieer Deewj %eeve leye Òel³e#e nesiee, peye Jen nceejer OeejCee ceW nesiee~ hejceelcee keÀes ³eeolees meYeer Deelcee³eW keÀjleer nQ hejvleg hejceelcee kesÀ efJe<e³e ceW DeveskeÀ YeÏeefvle³eeb nQ, efpemekesÀ keÀejCehejceelcee kesÀ meekeÀej ceW Dee³es ngS Yeer Deelcee³eW GvekeÀes hen®eeveves ceW DemeceLe& nQ~ GvekeÀer JenDemeceLe&lee mel³e %eeve kesÀ mheä nesves mes ner efvekeÀuesieer DeLee&led peye %eeve keÀer mel³elee GvekeÀer yegef× ceWÒel³e#e nesieer leye ner Deelcee³eW hejceelcee keÀes hen®eeveves ceW meceLe& neWieer~ %eeve keÀer Òel³e#elee keÀjvee

nceeje hejce keÀle&J³e nw, pees hejceelcee keÀer Òel³e#elee keÀe SkeÀcee$e DeeOeej nw~``meekeÀej ye´ïee yeehe keÀes osKee! ... DeehekeÀe keÀce&, ®eueve, ®esnje mJele: ner efme× keÀjsiee~ ³enYee<eCe mes veneR efme× nesiee~ Yee<eCe lees SkeÀ leerj ueieevee nw uesefkeÀve Òel³e#elee leye nesieer, peyeDevegYeJe keÀjWies - FvekeÀes yeveeves Jeeuee keÀewve! j®evee, j®elee keÀes Òel³e#e keÀjleer nw~''

``DeYeer keÀesF& Ssmeer efveefceÊe Deelcee yeveeDees pees keÀesF& efJeMes<e keÀe³e& keÀjkesÀ efoKee³es, pees DeehekeÀerlejHeÀ mes DeehekesÀ meceeve yeehe keÀes Òel³e#e keÀjs~ hejceelcee keÀer heæ{eF& nw, ³en cegKe mes efvekeÀues,yeeyee-yeeyee Meyo efoue mes efvekeÀues~ ... ³ener SkeÀ nw, ³ener SkeÀ nw ... ³en DeeJeepe HewÀues ...yesOeæ[keÀ neskeÀj yeesues~ efpeme hejceelcee yeehe keÀes meYeer hegkeÀej jns nQ, Jes ³en %eeve os jns nw~''

``DevegYeJeeW kesÀ meeiej kesÀ leues ceW peeDees~ ... Deewj Devleceg&Keer yeve ieg¿e DevegYeJeeW kesÀ jlveeW mes yegef×keÀes Yejhetj yeveeDees keÌ³eeWefkeÀ Òel³e#elee keÀe mece³e meceerhe Dee jne nw~ mechevve yevees, mechetCe& yevees leesmeJe& DeelceeDeeW kesÀ Deeies mes De%eeve keÀe heoe& nì pee³es~''

``peye DeehekeÀes Deheves yeoueves keÀer cenmetmelee Dee³esieer leye Deehe ogefve³ee keÀes yeoue mekeWÀies~ ... Jewmesner Deehe meYeer Yeer mecePees efkeÀ nce ueesve ueskeÀj mee|Jeme kesÀ efveefceÊe Dee³es nQ Leesæ[s mece³e kesÀ efueS~peye Ssmeer efmLeefle nesieer leye yeehe keÀe ÒeYeeJe ogefve³ee kesÀ meeceves Dee³esiee~''

``Jes Yee<eCe keÀjves Jeeues Yeues ner meYee keÀes nBmee uesles nQ ³ee ©uee osles nQ uesefkeÀve DeMejerjerheve keÀeDevegYeJe veneR keÀje mekeÀles nQ Deewj ve yeehe mes mvesn hewoe keÀje mekeÀles nQ~... nce Deelcee nQ Deewj Jenhejceelcee nw - peye lekeÀ ³en DevegYeJe veneR keÀjeDees leye lekeÀ ³en yeele efme× kewÀmes nesieer?''

De.yeeheoeoe 2.8.73

``efmeHe&À hJeeFvìdme mes ieerlee keÀe YeieJeeve hejceelcee efMeJe nw, GvekeÀer yegef× ceW veneR yew"siee, ... Yee<eCekesÀ meeLe DevegYeJe keÀjeles peeDees lees DevegYeJe kesÀ Deeies keÀesF& yeele peerle veneR mekeÀleer~''

De.yeeheoeoe 2.8.73

``F&éejer³e mvesn keÀe yeerpe meJe& keÀes men³eesieer mees menpe³eesieer Òel³e#eªhe ceW mece³e ÒeceeCe Òel³e#ekeÀj jne nw Deewj keÀjlee jnsiee~ ... peye meJe& meÊee³eW efceuekeÀj SkeÀ DeeJee]pe yeguevo keÀjW, leye nerÒel³e#elee keÀe heoe& efJeée kesÀ Deeies Keguesiee~ ... meYeer efceuekeÀj keÀnWies efkeÀ Þesÿ meÊee F&éejer³e meÊee,DeeO³eeeflcekeÀ meÊee nw lees SkeÀ hejceelce-meÊee ner nw~'' De.yeeheoeoe 1.10.87

Òel³e#elee Deewj Òel³e#e ÒeceeCeefkeÀmeer ®eerpe keÀer JeemleefJekeÀlee keÀes efme× keÀjves kesÀ efueS ÒeceeCe keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer

nw~ F&éejer³e %eeve, F&éejer³e heeuevee, F&éejer³e mvesn keÀes efme× keÀjves kesÀ efueS efkeÀme ÒeceeCe keÀerDeeJeM³ekeÀlee nw? Òel³e#e ÒeceeCe meyemes yeæ[e ÒeceeCe nw, FmeefueS keÀne ie³ee nw Òel³e#e keÀes ÒeceeCekeÀer Yeer DeeJeM³ekeÀlee veneR nesleer nw~ Deheves peerJeve mes F&éejer³e %eeve keÀe HeÀue, F&éejer³e heeuevee keÀeHeÀue efoKeeF& os leye Òel³e#elee nesieer~``DeehekeÀer peerJeve heefjJele&ve keÀes osKekeÀj GvneW ceW Yeer heefjJele&ve keÀer ÒesjCee Dee jner nw~ Òel³e#eÒeceeCe osKee vee~ Meeðe ÒeceeCe mes Yeer, meyemes yeæ[e Òel³e#e ÒeceeCe nw~ Òel³e#e ÒeceeCe kesÀ Deeies Deewjmeye ÒeceeCe mecee peeles nQ~'' De.yeeheoeoe 1.10.87

``veeefmlekeÀ Yeer DevegYeJe keÀjles nQ DeueewefkeÀkeÀ h³eej nw Jee F&éejer³e mvesn nw~... F&éejer³e h³eej nw leesJen keÀneB mes Dee³ee? efkeÀjCeW met³e& keÀes mJele: ner efme× keÀjleer nQ~ F&éejer³e h³eej, DeueewefkeÀkeÀ mvesn,efvemJeeLe& mvesn mJele: ner oelee yeehe keÀes efme× keÀjlee nw~''

``ye´ïeekegÀceejer DeLee&led ye´ïee yeehe keÀes Òel³e#e keÀjves Jeeueer kegÀceejer pees ìer®eme& yeveleer nQ GvneW keÀesefmeHe&À hJeeFvì yegefÜ ceW veneR jKeveer nw Jee JeCe&ve keÀjveer nw uesefkeÀve hJeeFvì ©he yevekeÀj hJeeFvì JeCe&vekeÀjveer nw~ Deiej mJe³eb hJeeFvì efmLeefle ceW efmLele veneR neWies lees hJeeFvì keÀe keÀesF& ÒeYeeJe veneRheæ[siee~'' De.yeeheoeoe 25.3.71

``mel³elee keÀer efveMeeveer nw meY³elee~ Deiej Deehe me®®es nes, mel³elee keÀer MeefkeÌle Deehe ceW nw leesmeY³elee keÀes keÀYeer veneR íesæ[Wies~ mel³elee keÀes efme× keÀjes uesefkeÀve meY³eleehetJe&keÀ~ ... DemeY³elee keÀerefveMeeveer nw efpeÎ Deewj meY³elee keÀer efveMeeveer nw efvecee&ve~''

``mel³e keÀes efme× keÀjves keÀer DeeJeM³ekeÀlee veneR nw~ mel³e Ssmee met³e& nw, pees efíhe veneR mekeÀlee~ ...me®®ee Deeoceer keÀYeer Deheves keÀes ³en veneR keÀnsiee efkeÀ ceQ me®®ee ntB, otmeje keÀns efkeÀ Deehe me®®es nes~''

``Ssmes jeFì nsC[ Jee jeFì Yegpee nj keÀce& Üeje yeehe keÀes Òel³e#e keÀj jner nw? jeFì nsC[ keÀerefJeMes<elee nw, Gmemes meoe ner MegYe Deewj Þesÿ keÀce& neslee nw~ ... Tb®es les Tb®es yeehe keÀes Òel³e#ekeÀjves kesÀ efveefceÊe Tb®es les Tb®es keÀce& nQ~'' De.yeeheoeoe 16.12.85

Q. F&éejer³e mvesn keÀe DeeOeej keÌ³ee nw?

cevceveeYeJe-ceO³eepeer YeJe, veäesceesne - mce=efle ueyOeeieerlee %eeve keÀe meej nw veäesceesne, mce=efle mJeªhe hejvleg ueewefkeÀkeÀ ieerlee ceW ³en meye heæ{les

ngS ve FmekeÀe ³eLeeLe& DeLe& mecePe ceW Dee³ee, FmeefueS Deepe lekeÀ efkeÀmeer ves Yeer Fme efmLeefle keÀes veneRhee³ee~ ieerlee %eeve keÀe Deeefo nw mce=efle mJeªhe Deewj Devle DeLee&led hetCe&lee nw veäesceesne, pees DeYeerieerlee %eeve-oelee hejceelcee efMeJe ves yelee³ee nw~ efpeme je]pe keÀes peeveves mes nce mce=efle mJeªhe -veäesceesne yeves nQ Deewj yeve jns nQ~ ueewefkeÀkeÀ ieerlee ceW peye ³eLeeLe& jerefle Deelcee keÀe ner %eeve veneR leesmce=efle mJeªhe efkeÀme yeele ceW! peye Deelcee Deewj hejceelcee keÀe ³eLeeLe& %eeve nesiee, GmekeÀer mce=eflenesieer leye ner nce Deheveer osn Deewj osn keÀer ogefve³ee mes veäesceesne yeve mekeWÀies~ JeemleJe ceW veäesceesneDeewj mce=efle mJeªhe efmLeefle Yeer ®e¬eÀJele (Cyclic) nw DeLee&led veäesceesne neWies lees mce=efle mJeªheyeveWies Deewj mce=efle mJeªhe yeveWies lees veäesceesne neWies~

cevceveeYeJe-ceO³eepeer YeJe ieerlee kesÀ Deeefo kesÀ ceneJeekeÌ³e nQ Deewj veäesceesne-mce=efleueyOeeDevle kesÀ ceneJeekeÌ³e nQ~ cevceveeYeJe-ceO³eepeer YeJe keÀer efmLeefle kesÀ meHeÀue DeY³eeme mes ner Deelceeveäesceesne-mce=efleueyOee efmLeefle Òeehle keÀjleer nw~``DeYeer yeehe keÀnles nQ legce efmeHe&À oes De#ej DeLe& meefnle ³eeo keÀjes~ ieerlee ceW nw cevceveeYeJe,ceeceskeÀced~ ... DeYeer legce j®eef³elee Deewj j®evee oesveeW keÀes peeve ie³es nes, lees DeYeer DeeefmlekeÀ yeve ie³esnes~'' mee.yeeyee 4.11.04 efjJee.``meowJe Deheves DeehekeÀes osKees efkeÀ ceQ efvejekeÀejer Deewj DeuebkeÀejer ntB - ³ener nw cevceveeYeJe, ceO³eepeerYeJe~...keÀesF& Yeer ÒekeÀej keÀe DenbkeÀej neslee nw lees Jen DeuebkeÀejnerve yevee oslee nw~''

``legce ye®®eeW keÀes keÀYeer Yeer keÀesF& efHeÀkeÀjele veneR nesveer ®eeefnS~ meye SkeÌìme& nQ, meyekeÀes SkeÀ Mejerjíesæ[keÀj otmeje ueskeÀj heeì& yepeevee ner nw~ ³en yevee-yevee³ee [^ecee nw~... Deelcee ceW ner meeje heeì&vetBOee ngDee nw, pees mece³e hej Fcepe& neslee nw~'' mee.yeeyee 20.10.04 efjJee.``efpelevee veäesceesne yeveWies, Glevee mce=efle mJeªhe yeveWies~ ... efpelevee pees mJe³eb keÀes yeehe kesÀ Deeiesmecehe&Ce keÀjles nQ, Glevee ner yeehe Yeer Gve ye®®eeW kesÀ Deeies mecehe&Ce nesles nQ DeLee&led pees yeehe keÀeKe]peevee nw, Jen mJele: ner GvekeÀe yeve peelee nw~'' De.yeeheoeoe 24.1.70

``efpemeves ceve os efo³ee, GmekeÀer DeJemLee keÌ³ee nesieer? cevceveeYeJe~... pees cevceveeYeJe nesiee, GmeceWceesn nes veneR mekeÀlee nw~ lees ceesnpeerle yeveves kesÀ efueS Deheves Jee³eos keÀes ³eeo keÀjes~''

``efpelevee-efpelevee DeJ³ekeÌle efmLeefle ceW efmLele neWies lees keÀesF& cegKe mes yeesues ve yeesues uesefkeÀve GvekesÀDevoj kesÀ YeeJe keÀes henues mes ner peeve ueWies~ ... Deheves keÀes cesnceeve mecePeWies lees efHeÀj J³ekeÌle ceW neslesngS Yeer DeJ³ekeÌle ceW jnWies~ cesnceeve keÀe efkeÀmeer Yeer Jemleg ³ee J³eefkeÌle kesÀ meeLe ueieeJe veneR nesleenw~'' De.yeeheoeoe 17.7.69

``J³ekeÌle YeeJe ceW Dee peeles nQ, GmekeÀe keÀejCe nw pees Deheves keÀes cesnceeve veneR mecePeles nQ~ JemlegDeeWhej Yeer Dehevee DeefOekeÀej mecePeles nQ~ FmeefueS GveceW Deìs®ecesvì nes peeleer nw~ Deiej Deheves keÀescesnceeve mecePees lees efHeÀj ³en meYeer yeeleW Deehener Kelce nes pee³eW~''

``nbme Deewj yeiegues FkeÀùs jn ve mekeWÀ~ yengle cegefMkeÀue nw~ ... efHeÀj keÌ³ee keÀjvee heæ[s~ FmeceW yeæ[erveäesceesne efmLeefle ®eeefnS~'' mee.yeeyee 19.5.05 efjJee.``meJe& DeekeÀ<e&Ce meceehle nes pee³eW, FmekeÀes keÀne peelee nw - mechetCe& veäesceesne~ efpeme Jemleg mes ceesnDeLee&led ueieve nesleer nw, Jen Deheveer lejHeÀ yeej-yeej DeekeÀe|<ele keÀjleer nw~''

``mce=efle-mJe©he keÀe megKe Jee mce=efle-mJe©he keÀer KegMeer keÀe DevegYeJe keÌ³eeW veneR neslee nw? GmekeÀecegK³e keÀejCe keÌ³ee nw? DeYeer lekeÀ meJe& ©heeW mes veäesceesne veneR ngS nes~ ... veäesceesne vee nesveskeÀejCe mece³e Deewj MeefkeÌle³eeb pees yeehe Üeje Jemex ceW Òeehle nes jner nQ, GvneW keÀes Yeer veä keÀj osles nes,keÀece ceW veneR uee mekeÀles nes~'' De.yeeheoeoe 24.5.72

``cevceveeYeJe - ³en De#ej lees ieerlee kesÀ ner nQ~ YeieJeeve SkeÀ ner %eeve keÀe meeiej, heeflele-heeJeve nw~Jen keÀnles - Deye cegPes ³eeo keÀjes lees heehe Yemce neWies~ ... hejceefhelee hejceelcee keÀnles nQ - keÀececeneMe$eg nw~'' mee.yeeyee 21.8.04 efjJee.

ieerlee Deewj Þeercele DeLee&led F&éejer³e cele, owJeer-cele SJeb Deemegjer-celeieerlee keÀes Þeercele YeieJeled ieerlee keÀne peelee nw DeLee&led YeieJeeve keÀer cele~ YeieJeeve keÀye

Deewj kewÀmes cele osles nQ Deewj Gme cele nce kewÀmes mecePe mekeÀles nQ - ³en SkeÀ efJe®eejCeer³e efJe<e³e nw~ogefve³ee ceW leerve ÒekeÀej keÀer celeW ieeF& peeleer nQ - SkeÀ nw Þeercele DeLee&led F&éejer³e cele, otmejer nw owJeercele DeLee&led osJeleeDeeW keÀer cele DeLee&led mele³egie-$eslee kesÀ osner-DeefYeceeveer ceveg<³eeW keÀer cele Deewjleermejer nw Deemegjer cele DeLee&led osneefYeceeveer ceveg<³eeW keÀer cele~ ³es leerve ÒekeÀej keÀer celeeW keÀe keÀe je]pehejceelcee ves ner DeYeer mebiece³egie hej yelee³ee nQ~ Þeercele nw ®eæ{leer keÀuee keÀer cele DeLee&led Gmemes

Deelcee heeJeve yeveleer nw DeLee&led Deelcee keÀer MeefkeÌle keÀe efJekeÀeme neslee nw~ owJeer cele Deewj Deemegjer celeoeWvees ner ceveg<³eeW keÀer celeW nQ Deewj oesveeW ner Glejleer keÀuee keÀer celeW nQ hejvleg owJeer cele mes heehe veneRneslee nw, FmeefueS keÀuee³eW Glejves keÀer ieefle cevo jnleer nw~ Deemegjer cele mes heehe-keÀce& nesles nQ,FmeefueS Deelcee keÀes heehe keÀceeX kesÀ HeÀuemJeªhe ogKe Yeesievee neslee nw leLee Deelcee keÀer DeeeflcekeÀMeefkeÌle keÀer keÀuee³eW lespeer mes efiejleer nQ~ owJeer cele JeeueeW keÀes ogKe keÀer cenmetmelee nes veneR mekeÀleer~DeYeer mebiece³egie hej osJeer-osJelee³eW lees nQ veneR, FmeefueS owJeer cele efceue veneR mekeÀleer~ DeYeer nwF&éejer³e cele Deewj Deemegjer cele~ F&éejer³e cele mes ®eæ{leer keÀuee Deewj Deemegjer cele mes efiejleer keÀueenesleer nw~``YeieJeevegJee®e nw Yeer ieerlee~ ieerlee-%eeve keÀe hegmlekeÀ nw ieerlee hejvleg YeieJeeve keÀesF& hegmlekeÀ neLe ceWG"ekeÀj veneR heæ{eles nQ~ ³en lees [e³ejskeÌì YeieJeevegJee®e nw~ ... FmekeÀes 84 kesÀ ®e¬eÀ keÀe veeìkeÀkeÀne peelee nw~ ³en yevee-yevee³ee Kesue nw~ ³es yeæ[er mecePeves keÀer yeeleW nQ keÌ³eeWefkeÀ DeYeer legcekeÀes Tb®eles Tb®e YeieJeeve keÀer cele efceueleer nw~'' mee.yeeyee 8.10.04 efjJee.``DeYeer legce ves DeveskeÀ celeeW Deewj F&éejer³e cele keÀes Yeer mecePee nw~ efkeÀlevee HeÀke&À nw~ ... keÀesF& YeerowJeer cele Jee ceveg<³e cele mes Jeeheme veneR pee mekeÀles~ owJeer cele mes Yeer legce Glejles ner nes keÌ³eeWefkeÀkeÀuee³eW keÀce nesleer peeleer nQ~ Deemegjer cele mes Yeer Glejles nes~ hejvleg owJeer cele ceW megKe nw DeewjDeemegjer cele ceW ogKe nw~ ... Þeercele ner Þesÿ yeveeleer nw~''

mee.yeeyee 23.12.04 efjJee.``meJe& Meeðe efMejesceCeer ÞeerceÓieJele ieerlee nw F&éejer³e cele keÀer~ F&éejer³e cele, owJeer cele DeewjDeemegjer cele keÀe je]pe SkeÀ F&éej ner yeleeles nQ, jepe³eesie keÀer vee@uespe osles nQ~ ... mele³egie-$eslee nw%eeve keÀe HeÀue, Ssmes veneR efkeÀ JeneB %eeve efceuelee nw~ yeehe DeekeÀj YeefkeÌle keÀe HeÀue %eeve osles nQ~ DeyeSkeÀ yeehe keÀes ³eeo keÀjes lees meleesÒeOeeve yeve pee³eWies, j®evee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀes ³eeo keÀjes lees®e¬eÀJeleea jepee yeve pee³eWies~'' mee.yeeyee 23.8.04 efjJee.``ieerlee ceW Yeer nw cevceveeYeJe~ hejvleg yeehe keÀesF& mebmke=Àle ceW veneR yeleueeles nQ~ yeehe cevceveeYeJe keÀeDeLe& yeleeles nQ~ osn meefnle osn kesÀ meJe& Oece& íesæ[ Deheves keÀes Deelcee efve½e³e keÀjes Deewj cegPe yeehe keÀes³eeo keÀjes~'' mee.yeeyee 17.10.04 efjJee.``DeYeer legce ye®®eeW keÀes Þeercele efceue jner nw, Þesÿ yeveves kesÀ efueS~ ceveg<³e cele keÌ³ee keÀnleer nw,F&éejer³e cele keÌ³ee keÀnleer nw lees peªj F&éejer³e cele hej ®euevee heæ[s~... legce Deemegjer cele hej Les,DeYeer legcekeÀes F&éejer³e cele efceueleer nw~'' mee.yeeyee 18.10.04 efjJee.``SkeÀ F&éej keÀer cele keÀes ner ueerieue cele keÀne peelee nw, ceveg<³e cele keÀes Fuueerieue cele keÀne peelee

nw~ ... meyemes Fuueerieue keÀece nw efJekeÀej keÀe Yetle~ osneefYeceeve keÀe Yetle lees meye ceW nw ner~... yeehelees nw efJeosner, ye®®es Yeer efJeef®e$e nQ~ ³en mecePe keÀer yeele nw~''

mee.yeeyee 22.10.04 efjJee.``yeeyee Dehevee YekeÀefle ceeie& keÀe DevegYeJe megveeles nQ ... yegef× Deewj lejHeÀ keÌ³eeW peeleer nw? DeeKejerveefJeveeMe Yeer osKee, mLeehevee Yeer osKeer~ mee#eelkeÀej keÀer DeeMe hetjer ngF&, mecePee Deye veF& ogefve³eeDeeleer nw, nce ³en yeveWies~ yeekeÀer ³en hegjeveer ogefve³ee lees efJeveeMe nes pee³esieer~ hekeÌkeÀe efve½e³e nesie³ee~ ... ³en ngF& F&éejer³e yegef×~ F&éej ves ÒeJesMe keÀj ³en yegef× ®eueeF&~ %eeve keÀue<e ceeleeDeeW keÀesefceuelee nw, lees ceeleeDeeW keÀes ner meyekegÀí os efo³ee~''

mee.yeeyee 16.11.04 efjJee.``iee³ee peelee nw - ceveg<³e cele, F&éejer³e cele, owJeer cele~ Deye legcnW efceueleer nw F&éejer³e cele, efpememeslegce ceveg<³e mes osJelee yeveles nes~ ... DeYeer ³en heg©<eesÊece mebiece³egie nw, peye legcekeÀes Þeercele efceueleernw~'' mee.yeeyee 25.11.04 efjJee.``Þesÿ keÀce& mes Þesÿ peerJeve mJele: ner yeveleer nw, FmeefueS nj keÀe³e& kesÀ henues Deheveer ®eseEkeÀie keÀjveernw efkeÀ Jen keÀce& Þeercele kesÀ Devegmeej nw?'' De.yeeheoeoe 24.1.70

``SkeÀ yeej Deheveer keÀefce³eeW keÀes yeehe kesÀ Deeies jKeves kesÀ yeeo Deiej ogyeeje keÀj efue³ee lees #ecee kesÀmeeiej kesÀ meeLe 100 iegCee me]pee Yeer [^ecee ÒeceeCe mJele: ner efceue peeleer nw~ ... nj keÀe³e& DeewjmebkeÀuhe keÀes DeJ³ekeÌle yeehe mes DeJ³ekeÌle ªhe Üeje JesjerHeÀe³e keÀjeDees~ pewmes meekeÀej ceW JesjerHeÀeFkeÀjeles Les~'' De.yeeheoeoe 23.10.70

``FvekeÀer SefkeÌìefJeìer keÀe ceQ ner jsmheeefvmeyegue ntB~ ... keÀoce-keÀoce F&éejer³e [e³ejskeÌMeve mecePekeÀj®eueWies lees keÀYeer Ieeìe veneR nesiee~ efve½e³e ceW ner efJepe³e nw~''

mee.yeeyee 17.1.05 efjJee.``legcekeÀes SkeÀ yeehe keÀer cele hej ner ®euevee nw~ yeer.kesÀ. keÀer cele efceueleer nw, mees Yeer peeb®e keÀjveernesleer nw efkeÀ ³en cele jeFì nw Jee jebie nw? Deye legce ye®®eeW keÀes jeFì Deewj jebie keÀer mecePe efceueernw~'' mee.yeeyee 31.1.05 efjJee.``legce ye®®es Deye yejesyej Yeejle keÀes heefJe$e yeveeves keÀer mee|Jeme keÀj jns nes~ legce nes KegoeF&efKe]peceleieej~ legcnejer yeehe mes Òeerle nw~ yeehe keÀer Þeercele hej ®eueles nes, leye Þeercele YeieJeled ieerleeieeF& ngF& nw~ YeieJeeve keÀesF& Meeðe veneR heæ{siee~ keÀesF& Yeer Oece& mLeehekeÀ keÀye Meeðe veneR G"eles nQ~GvekesÀ heeme pees vee@uespe nw, Jener megvee³eWies~'' mee.yeeyee 19.2.07 efjJee.``Þeercele ceieJeled ieerlee nw vee~ Deewj keÀesF& Meeðe ceW Þeercele nw veneR~ Þeercele ceevee Þesÿ les Þesÿ cele~

... efJeÜeveeW ves lees pevce-cejCe mes jefnle keÀer ieeF& ngF& ieerlee ceW hetjs 84 pevce uesves Jeeues keÀe veece[eue efo³ee nw~ ... henues-henues nw efMeJe pe³eefvle, efHeÀj nesleer nw ke=À<Ce pe³eefvle~''

mee.yeeyee 16.1.07 efjJee.``Yeue keÀesF& ogMceve nes hejvleg Gvemes Yeer efce$elee jKeveer nw~ ... legceves F&éej hej efkeÀlevee DehekeÀejefkeÀ³ee efHeÀj Yeer F&éej legce hej efkeÀlevee GhekeÀej keÀjles nQ~ F&éej keÀe DehekeÀej nesvee Yeer [^ecee ceW vetBOenw~ leye lees keÀnles nQ - ³eoeefn ³eoeefn ... Dee³ee Yeer Yeejle ceW nw~''

mee.yeeyee 17.7.07 efjJee.``DeYeer meye JeCe& hetjs ngS, Deye efHeÀj efjheerì nesiee DeLee&led ieerlee Sheermees[ efjheerì nes jne nw~ henues-henues Þeercele YeieJeeve keÀer ieeF& ngF& nw~ ... hejceefhelee hejceelcee ner jepe³eesie efmeKeueeles nQ~''

mee.yeeyee 18.7.07 efjJee.``yeeyee keÀnles nQ - cegPes ³eeo keÀjes lees efJekeÀce& efJeveeMe neWies~ ieerlee kesÀ De#ej efkeÀleves keÌueer³ej nQ~yeeyee ves keÀne Yeer nw - cesjs pees YekeÌle nQ, Jes ieerlee-hee"er neWies, Jes ke=À<Ce kesÀ hegpeejer peªj neWies~ leyeyeeyee keÀnles nQ ³en %eeve osJeleeDeeW kesÀ hegpeeefj³eeW keÀes megveevee nw~ ... keÀneveer lees Fpeer nw, pees ieerleeceW efueKeer nw~'' mee.yeeyee 25.6.04 efjJee.

efve½e³eyegef× efJepe³eefvle Deewj mebMe³eyegef× efJeveM³eefvle

efJeveeMekeÀeues hejceelcee mes Òeerleyegef× efJepe³eefvle Deewj efJehejerle

yegef× efJeveM³eefvleefve½e³eyegef× efJepe³eefvle, mebMe³eyegef× efJeveM³eefvle~ efJeveeMekeÀeues Òeerleyegef× efJepe³eefvle,

efJeÒeerle yegef× efJeveM³eefvle - ³es De#ej ieerlee mes ner mecyevOe jKeles nQ~ ueewefkeÀkeÀ ieerlee ceW Yeer ³es De#ejnQ Deewj hejceelcee efhelee ves Yeer Fve MeyoeW keÀes Òe³eesie efkeÀ³ee nw Deewj efve½e³eyegef×-mebMe³eyegef×,Òeerleyegef×-efJehejerle yegef× keÀe ³eLeeLe& DeLe& mecePee³ee nw~

efve½e³eyegef× keÀer meoe efJepe³e nesleer nw~ Fme mel³e kesÀ DeeO³eeeflcekeÀ peiele ceW DeewjYeeweflekeÀ peiele ceW Ssmes DeveskeÀ GoenjCe nQ, efpeveceW DemecYeJe pewmes keÀe³e& keÀes Yeer efve½e³e kesÀ DeeOeejhej mecYeJe keÀj efoKee³ee~ hejceelcee ves Yeer Fme %eeve ceeie& ceW meHeÀuelee ceW efve½e³e keÀe cenlJehetCe&mLeeve yelee³ee nw~ efve½e³e kesÀ efueS yeeyee ves keÀne nw efkeÀ hejceelcee ceW efve½e³e, Deheves Deehe ceW efve½e³e,[^ecee ceW efve½e³e kesÀ meeLe-meeLe hejceelcee kesÀ nj ceneJeekeÌ³e ceW Yeer efve½e³e hejceeJeM³ekeÀ nw~ efve½e³e

kesÀ DeeOeej hej efJe<e Yeer Dece=le nes peelee nw Deewj Dece=le Yeer efJe<e keÀe keÀece keÀjlee nw~ Ssmes ner efpemekeÀe³e& kesÀ efueS Deheves Devoj mebMe³e neslee nw, Jen menpe keÀe³e& Yeer keÀef"ve nes peelee nw Deewj GmeceWhetCe& meHeÀuelee veneR nesleer nw~ %eeve ceeie& ceW meHeÀuelee hetJe&keÀ peerJeve GmekeÀe ner ®euesiee, efpemekeÀes ³esmeye efve½e³e neWies Dev³eLee peerJeve ceW Gleej-®eæ{eJe Deeles ner jnsies~

peerJeve ceW me®®es megKe Deewj meHeÀuelee kesÀ efueS Ghe³eg&keÌle ®eejes yeeleeW ceW efve½e³e kesÀ meeLeFme owJeer heefjJeej ceW Yeer efve½e³e DeeJeM³ekeÀ nw, efpememes owJeer heefjJeej keÀe men³eesie Deewj ogDee³eW Yeerefceueleer nQ efHeÀj Yeer meneje SkeÀ yeehe keÀes ner yeveevee nw, owJeer heefjJeej keÀer efkeÀmeer Deelcee keÀes veneR~DeeO³eelce ceeie& hej efJe®eej keÀjW lees meJe&J³eeheer keÀe efme×evle efJeMes<e Yeejle ceW Deewj Deece meejerogefve³ee ceW Òe®eefuele nw Deewj nce meyekeÀes %eeve meeiej hejceelcee mes mel³e %eeve efceuee nw, efHeÀj Yeer nceGme efme×evle keÀes keÀeì veneR hee jns nQ DeLee&led GmekesÀ ceeveves JeeueeW kesÀ meeceves Deheves mel³e efme×evlekeÀes efme× veneR keÀj hee jns nQ Deewj JeemleefJekeÀlee lees ³es nw efkeÀ %eeve ceeie& Jeeues Yeer meJe&J³eeheer kesÀefme×evle keÀes GmekesÀ ceeveves JeeueeW kesÀ meeceves G"eves ceW keÀlejeles nQ~ Fme Demel³e efme×evle keÀermeHeÀuelee kesÀ efJe<e³e ceW efJe®eej keÀjWies lees GmeceW efve½e³e keÀer ner cetue YetefcekeÀe nw~ Fme efme×evle kesÀÒeCeslee MebkeÀje®ee³e& keÀes hejceelcee kesÀ meJe&J³eeheer nesves keÀe hetCe& efve½e³e ngDee Deewj Gmeves Gme efve½e³ekesÀ DeeOeej hej Jen meyekesÀ meeceves jKee Deewj ueesie GmekeÀes ceeveves kesÀ efueS yeeO³e nes ie³es~ Fmeefme×evle kesÀ efJe<e³e ceW leke&À keÀjves JeeueeW keÀes Yeer nce osKeW lees Jes efkeÀleves efve½e³e mes GmekesÀ mecyevOe ceWyeesueles nQ~ ncekeÀes Yeer Deheves mel³e efme×evle kesÀ Òe®eej-Òemeej ceW ¢æ{ efve½e³e Deewj efveYe&³e neskeÀjmeyekesÀ meeceves jKevee nesiee~ FmekesÀ efueS Yeer meekeÀej yeeyee ves DeveskeÀ yeej ceneJeekeÌ³e G®®eejCeefkeÀ³es nQ Deewj DeJ³ekeÌle yeeheoeoe Yeer keÀjles jnles nQ~ ³es efve½e³e Deewj hejceelcee kesÀ meeLe Òeerle nerFme peerJeve keÀer meHeÀuelee keÀe cetueeOeej nw~``Deiej SkeÀ yeehe mes meJe& Òeeefhle keÀe mecyevOe, meJe& mecyevOeeW keÀe DevegYeJe Deewj meoe menejs-oeleekeÀe Deìue efJeéeeme Deewj efve½e³e nw lees yeeheoeoe efvejekeÀej-DeekeÀej nesles Yeer mvesn kesÀ yevOeve ceW yeeBOesngS nQ~ ... YeefkeÌle ceeie& ceW Yeer ceerje keÀes mee#eelkeÀej veneR uesefkeÀve mee#eeled DeevegYeJe ngDee lees keÌ³ee%eeve meeiej kesÀ [e³ejskeÌì %eeve mJeªhe ye®®eeW keÀes meekeÀej ªhe ceW meJe& Òeeefhle kesÀ DeeOeej cetle&, meoemenejs oelee yeehe keÀe DevegYeJe veneR nes mekeÀlee~ efHeÀj meJe&MeefkeÌleJeeve keÀes íesæ[keÀj ³eLee-MeefkeÌleDeelceeDeeW keÀes meneje keÌ³eeW yeveeles nes~ ³en Yeer SkeÀ ieg¿e keÀceeX keÀe efnmeeye yegef× ceW jKees~ keÀceeX keÀeefnmeeye efkeÀlevee ieg¿e nw, FmekeÀes peevees~'' De. yeeheoeoe 8.4.82

³eefo hejceelcee keÀe yevekeÀj Yeer ³eLeeMeefkeÌle DeelceeDeeW keÀe meneje uesles nQ lees ³es Yeerhejceelcee keÀe veece yeoveece keÀjvee nw Deewj Gme efJekeÀce& keÀe Yeer HeÀue Gme Deelcee keÀes efceuesiee Deewj

hejceelcee keÀe meneje Yeer ítì pee³esiee keÌ³eeWefkeÀ hejceelcee keÀer ceoo GmekeÀes ner efceueleer nw, pees Gmehej Þe=×e Deewj efJeéeeme jKeles nQ~``³en pees ue#³e jKeles nes efkeÀ keÀneB-keÀneB mee|Jeme kesÀ keÀejCe PegkeÀvee heæ[siee~ ³en ue#³e ner jeBienw~ Fme ue#³e ceW ner keÀcepeesjer Yejer ngF& nw~ peye yeerpe ner keÀcepeesj nw lees HeÀue keÌ³ee efvekeÀuesiee~keÀesF& Yeer veF& mLeehevee keÀjves Jeeuee ³en veneR mees®elee nw efkeÀ kegÀí PegkeÀkeÀj kesÀ keÀjvee nw~''

``Deiej efve½e³e nes efkeÀ YeieJeeve yeehe ncekeÀes heæ{eles nQ lees Deheej KegMeer jnveer ®eeefnS~... Deheve keÀesDeelcee mecePe cegPe yeehe keÀes ³eeo keÀjes lees ceQ ieejvìer keÀjlee ntB efkeÀ legce 21 pevce keÀYeer jesieer veneRyeveWies~ ... Fme ³eeo mes heehe Yemce nesles pee³eWies~'' mee.yeeyee 7.5.05 efjJee.``heæ{keÀj Tb®e yevevee ®eeefnS~ efoueefMekeÀmle keÌ³eeW nesles nes efkeÀ meYeer Leesæ[sner jepee³eW yeveWies! ³enK³eeue Dee³ee, HesÀue ngDee~ mketÀue ceW yewefjmìjer, Fvpeerefve³eeEjie Deeefo heæ{les nQ lees Ssmes keÀnWies keÌ³eeefkeÀ meye Leesæ[sner yewefjmìj yeveWies~'' mee.yeeyee 9.5.05 efjJee.

efkeÀmeer Yeer keÀe³e& keÀer meHeÀuelee-DemeHeÀuelee ceW efve½e³e keÀer cenlJehetCe& YetefcekeÀe nw~ Ssmes nerFme heg©<eeLeea peerJeve ceW meHeÀuelee kesÀ efueS hejceelcee mes Òeerleyegef× nesvee Yeer DeeJeM³ekeÀ nw~ hejceelceemes Òeerle GmekeÀer ner pegìsieer, efpemekeÀes Gme hej hetje efve½e³e nesiee~ hejceelcee mes Òeerleyegef× nesves kesÀkeÀejCe GmekeÀes meJe&MeefkeÌleJeeve hejceelcee keÀer ceoo efceuesieer, efpememes GmekesÀ peerJeve ceW DemeHeÀueleekeÀYeer nes veneR mekeÀleer DeLee&led GmekesÀ peerJeve ceW keÀYeer ogKe keÀer cenmetmelee Dee veneR mekeÀleer~``©neveer mesvee meoe efJepe³e kesÀ efve½e³e Deewj veMes ceW jnles nQ vee!... ©neveer mesvee, MeefkeÌle mesvee meoeFme efve½e³e kesÀ veMes ceW jnles nQ efkeÀ ve efmeHe&À Deye kesÀ efJepe³eer nQ uesefkeÀve keÀuhe-keÀuhe kesÀ efJepe³eernQ~... DeYeer Yeer YekeÌle iee³eve keÀjles nQ~... Òeerleyegef× efJepe³eefvle~''

``iee³ee Yeer peelee nw efJeveeMekeÀeues efJehejerle yegef× efJeveM³eefvle ... DeYeer legcnejer vecyejJeej heg©<eeLe&Devegmeej Òeerleyegef× nw~ hetjer veneR nw keÌ³eeWefkeÀ cee³ee Ieæ[er-Ieæ[er Yeguee osleer nw~''

mee.yeeyee 28.9.04 efjJee.``yeehe kesÀ meeLe Jemee& Yeer ³eeo Deevee ®eeefnS~ ... yesno kesÀ yeehe keÀe Jemee& nw ner mJeie&~ yeehe mJeie&keÀer mLeehevee keÀjles nQ lees yeehe keÀer Þeercele hej ®euevee heæ[s~ ... yeehe Deeles nQ efJeveeMekeÀeues Òeerleyegef×yeveeves~ ... yeehe Deeles ner nQ mebiece³egie hej peye ogefve³ee keÀes yeouevee nw~''

mee.yeeyee 15.10.04 efjJee.``efJeveeMe keÀeues Òeerle yegef× Deewj efJeÒeerle yegef× - ³en ³eeo kesÀ efueS keÀne peelee nw~ ... Òeerle Yeer

DeJ³eefYe®eejer ®eeefnS~ ... yeeyee mes Òeerle jKeles-jKeles peye keÀcee&leerle DeJemLee nesieer leye ³enMejerj ítìsiee Deewj ueæ[eF& ueiesieer~... peye meyekeÀer Òeerle yegef× nes peeleer nw, Gme mece³e efHeÀjefJeveeMe neslee nw~'' mee.yeeyee 12.5.05 efjJee.``hetje efve½e³eyegef× yevevee nw~ yeehe nceeje meeLeer nw, yeeyee meoe ceooieej nw~ efve½e³eyegef× efJepe³eefvle~... ³en meoe mce=efle ceW jKe keÀoce G"eDees lees efHeÀj meoe efmeef×-mJeªhe nes pee³eWies~ Deiej efJeefOe³eLeeLe& nw lees keÀesF& mebkeÀuhe, yeesue Jee keÀce& ceW efmeef× ve nes, ³en nes ner veneR mekeÀlee~''

De.yeeheoeoe 6.8.72

``®ewuesvpe keÀer nw vee 4 Je<e& keÀer~ peye ³en yeeleW megveles nes lees Leesæ[e-yengle mebkeÀuhe ®euelee nw efkeÀ -`Deiej me®eceg®e veneR ngDee lees, ³en Yeer nes mekeÀlee nw efkeÀ 4 Je<e& ceW vee nes'... FmekeÀe celeueye ³ennw efkeÀ mebkeÀuhe ceW kegÀí nw leye lees Deelee nw~... Ssmes veneR efkeÀ 4 Je<e& ceW keÀcheueerì efJeveeMe nespee³esiee~ veneR, 4 Je<e& ceW Ssmes vepeejs nes pee³eWies, efpememes ueesie mecePeWies efkeÀ yejesyej ³en efJeveeMe nesjne nw~'' De.yeeheoeoe 2.8.72

``peye efJepe³e efveef½ele nw lees efveef½evle jnsiee vee~ keÀesF& Yeer yeele ceW ef®evlee keÀer jsKee efoKeeF& veneRosieer~ Ssmes efve½e³eyegef× efJepe³eer, efveef½ele Deewj meoe efveef½evle jnves Jeeues nes?...yeehe ceW efve½e³eyegef×kesÀ meeLe-meeLe Deheves Deehe ceW Yeer efve½e³eyegef× nesves ®eeefnS Deewj meeLe-meeLe pees Yeer [^ecee kesÀ njmeskesÀC[ keÀer SkeÌì efjheerì nes jner nw, GmeceW Yeer 100 ÒeefleMele efve½e³eyegef× ®eeefnS - FmekeÀes keÀnepeelee nw efve½e³eyegef×~'' De.yeeheoeoe 27.2.72

``pewmes Òeerle yegef× ®eueles-efHeÀjles yeehe, yeehe kesÀ ®eefj$e Deewj yeehe kesÀ keÀle&J³e keÀer mce=efle ceW jnves mesyeehe kesÀ efceueves keÀe ÒeefkeÌìkeÀue DevegYeJe keÀjles nQ, Jewmes efJehejerle yegef× Jeeues efJecegKe nesves mes met#ceme]peeDeeW keÀe DevegYeJe keÀjWies~... GvekesÀ meerjle mes njskeÀ DevegYeJe keÀj mekeWÀies efkeÀ Fme mece³e ³enDeelcee me]pee Yeesie jner nw~ efkeÀlevee Yeer Deheves keÀes efíheeves keÀer keÀesefMeMe keÀjWies uesefkeÀve efíhee veneRmekeWÀies~'' De.yeeheoeoe 2.2.72

``Deiej ]peje Yeer ieHeÀuele keÀer lees pewmes keÀneJele nw - SkeÀ keÀe meew iegCee ueeYe Yeer efceuelee nw DeewjSkeÀ keÀe meew iegCe oC[ Yeer efceuelee nw, ³en yeesue DeYeer ÒewefkeÌìkeÀue ceW DevegYeJe nesves Jeeues nQ~FmeefueS meoe yeehe kesÀ meccegKe, meoe Òeerle yegef× yevekeÀj jnes~''

De.yeeheoeoe 2.2.72

``peye cee³ee mes nej Keeles nes lees keÌ³ee Òeerle yegef× nes? Òeerle yegef× DeLee&led efJepe³eer~...Òeerle yegef×yeeuee keÀye Þeercele kesÀ efJehejerle SkeÀ mebkeÀuhe Yeer veneR G"e mekeÀlee~... Òeerle yegef× DeLee&led yegef× keÀerueieve Jee Òeerle SkeÀ Òeerlece kesÀ meeLe meoe ueieer ngF& nes~ peye SkeÀ kesÀ meeLe meoe Òeerle nw lees Dev³e

efkeÀmeer Yeer J³eefkeÌle Jee JewYeJeeW kesÀ meeLe Òeerle pegì veneR mekeÀleer, keÌ³eeWefkeÀ Òeerle yegef× DeLee&led meoeyeeheoeoe keÀes meccegKe DevegYeJe keÀjWies~'' De.yeeheoeoe 2.2.72

``pees Deheves ceW 100 ÒeefleMele efve½e³eyegef× nQ, GvekeÀer keÀye nej veneR nes mekeÀleer~ ... efnccele kesÀmeeLe Guneme Yeer ®eeefnS, efpememes otj mes ner ceeuetce nes efkeÀ FvneW kesÀ heeme keÀesF& efJeMes<e Òeeefhle nw~''

De.yeeheoeoe 1.8.71

``Deiej DeìsvMeve keÀce jnlee nw lees ®esnjs hej ìsvMeve keÀer jsKee³eW efoKeeF& heæ[leer nQ~ ... keÀesF& Yeeryeele cegefMkeÀue ueieleer nw lees keÀesF& keÀceer nw peªj~ Deheves Deehe ceW efve½e³e yegef× yeveves ceW keÀye kegÀíkeÀceer keÀj uesles nes~'' De.yeeheoeoe 11.7.71

``mehetle lees nes ner~... mehetle ye®®es nQ leye lees Þeercele hej ®eue jns nQ~ yeekeÀer jner meyetle efoKeeves keÀeryeele, Jen lees ³eLee MeefkeÌle efoKee jns nQ Deewj efoKeeles jnWies~ efpelevee yeehe ye®®eeW ceW efve½e³eyegef× nQ,ye®®es Deheves ceW efve½e³eyegef× keÀce nQ~ FmeefueS nj keÀe³e& ceW efJepe³e nes, Jen efjpeuì keÀye-keÀyeefoKeeF& osleer nw~'' De.yeeheoeoe 22.6.71

``Yeùer ceW heæ[s hetbiej mesHeÀ jns, Deehe Fme efve½e³e mes keÌ³eeW veneR keÀnles? Deiej ³eesie-³egkeÌle nQ, leesYeue vepeoerkeÀ Jeeues mLeeve hej vegkeÀmeeve Yeer nesiee, heeveer Dee pee³esiee uesefkeÀve yeehe Üeje pees efveefceÊeyeves ngS mLeeve nQ, Jes mesHeÀ jn pee³eWies, ³eefo Deheveer ieHeÀuele veneR nw lees~ Deiej DeYeer lekeÀ keÀneR YeervegkeÀmeeve ngDee nw, lees Jen Deheveer yegef× keÀer pepecesvì keÀer keÀcepeesjer kesÀ keÀejCe ngDee nw~''

``keÀcepeesj mebkeÀuhe keÀjvee DeLee&led mJe³eb ceW mebMe³e keÀe mebkeÀuhe... keÀcepeesefj³eeW kesÀ ªhe ceW SkeÀYetle kesÀ meeLe Deewj cee³ee kesÀ YetleeW keÀe Dee»eve keÀjles nes DeLeJee yegef× ceW mLeeve osles nes~... Ye³e kesÀYetle keÀes Yeer peye lekeÀ yegef× mes veneR efvekeÀeuee leye lekeÀ Fme Yetle kesÀ meeLe yeehe keÀer ³eeo yegef× ceW kewÀmesjn mekeÀleer nw? ... efve½e³eyegef× efJepe³eefvle~'' De.yeeheoeoe 4.7.74

``yeehe keÀnles nQ - efJeveeMe keÀeues Òeerleyegef× Deewj efJeveeMe keÀeues efJeÒeerle yegef×~ efJeveeMe lees Fme mece³ener nesvee nw~ yeehe Deeles nQ mebiece³egie hej, peye ®esvpe nesleer nw~... yeehe yeæ[e J³eeheejer Yeer nw~ efyejueener keÀesF& yeehe mes J³eeheej keÀjs~ Fme J³eeheej ceW DeLeen HeÀe³eoe nw~''

mee.yeeyee 30.12.04 efjJee.``DeYeer legcnejer nw ®eæ{leer keÀuee~ yeehe Ieæ[er-Ieæ[er keÀnles - cevceveeYeJe~ ieerlee ceW Yeer ³es De#ej nQhejvleg GvekeÀe DeLe& keÀesF& Yeer megvee veneR mekeWÀies~ JeemleJe ceW GmekeÀe DeLe& efueKee ngDee Yeer nw - DeheveskeÀes Deelcee mecePe, osn kesÀ meye Oece& íesæ[ ceeceskeÀced ³eeo keÀjes~ ... henues ³es hekeÌkeÀe efve½e³e keÀjesefkeÀ nce Deelcee nQ, Mejerj veneR~ yeehe ves ncekeÀes S[e@hì efkeÀ³ee nw~''

mee.yeeyee 1.9.04 efjJee.`èfve½e³e keÀe HeÀeGC[sMeve ceW efJeMes<e ®eej yeeleeW keÀe mechetCe& efve½e³e ®eeefnS~ SkeÀ lees yeehe ceW mechetCe&efve½e³e ... Deheves ceW efve½e³e DeLee&led Deheves Þesÿ mJeceeve, Þesÿ Yeei³eJeeve Deelcee mJeªhe keÀespeevevee, ceeveve Deewj ®euevee~ ... Deheves Þesÿ yeéïeCe heefjJeej ceW efve½e³e DeLee&led yeéïeCe heefjJeejpewmee nw, Jewmee peevevee, ceevevee Deewj ®euevee ... ®eewLeer yeele meejs keÀuhe ceW Fme Þesÿ heg©<eesÊecemebiece³egie kesÀ mece³e keÀes, Gmeer cenlJe mes peevevee, ceevevee Deewj ®euevee ... GmekeÀes keÀnWies mechetCe&efve½e³eyegef×~'' (yeehe ceW mechetCe& efve½e³e nesiee lees GmekesÀ nj ceneJeekeÌ³e ceW efve½e³e DeJeM³e ner nesiee)

``yeéïeCe DeLee&led efve½e³eyegef× Deewj efve½e³eyegef× DeLee&led efJepe³eer~ lees nj SkeÀ yeéïeCe efve½e³eyegef×keÀneB lekeÀ yeves nQ Deewj efJepe³eer keÀneB lekeÀ yeves nQ~ keÌ³eeWefkeÀ yeéïeCe peerJeve keÀe HeÀeGC[sMeve nw efve½e³eDeewj efve½e³e keÀe ÒeceeCe nw efJepe³e~'' De.yeeheoeoe 15.4.92

``DeYeer legce mechetCe& veneR yeves nes, yevevee nw peªj~ ... yeehe keÀes meJe&MeefkeÌleJeeve keÀnWies, ue#ceer-veeje³eCe keÀes veneR keÀnWies~ MeefkeÌle keÀer yeele DeYeer ner nesleer nw~ DeYeer legce yeehe mes MeefkeÌle ues jepeeF&ues jns nes~ ... efve½e³e mes ner efJepe³e nesleer nw~ efve½e³e Yeer hekeÌkeÀe nesvee ®eeefnS~''

ÒeÍe>>eJeueeryeeheoeoe ves DeveskeÀ yeej cegjefue³eeW ceW nce meYeer ye´ïee JelmeeW keÀes ®ewuesvpe efkeÀ³ee nw efkeÀ legce

ieerlee keÀe YeieJeeve efme× keÀjes DeLee&led ieerlee keÀe YeieJeeve keÀewve nes mekeÀlee nw DeLee&led meekeÀej ceveg<³eMejerjOeejer Þeerke=À<Ce, pewmes efkeÀ ceveg<³e cee$e keÀer DeJeOeejCee Òe®eefuele nw ³ee %eeve meeiej efvejekeÀejhejceelcee efMeJe, pewmee efkeÀ DeYeer hejceelcee efMeJe kesÀ Üeje nceves peevee nw~ yeeyee ves keÀne nw - Fmeyeele keÀes efme× keÀjves ceW ner legcnejer peerle nw~ peye Fme yeele keÀes efme× keÀjves kesÀ efJe<e³e ceW mees®elesnQ lees leerve ÒekeÀej kesÀ ÒeÍe>> yegef× ceW efyepeueer keÀer lejn keÀeQOe peeles nQ, efpeve hej efJe®eej keÀjvee DeefleDeeJeM³ekeÀ nw~ Jes leerve ÒekeÀej kesÀ ÒeÍe>> nQ -1. hejmhej efJe®eejCeer³e ÒeÍe>>2. mJe³eb mes mJe³eb ner hetíves ³eesi³e ÒeÍe>>3. pevelee peveeo&ve mes hetís peeves Jeeues ÒeÍe>>

hejmhej efJe®eejCeer³e ÒeÍe>>1. ieerlee %eeve oelee keÀewve nw? keÌ³ee ³es efkeÀmeer v³ee³eeue³e ceW efme× nesiee?keÌ³ee keÀesF& ueewefkeÀkeÀ ogefve³ee Jeeuee pepe, pees veäesceesne-mce=efle mJeªhe efmLeefle ceW ve nes, Jen ³es efveCe&³ekeÀj mekeÀlee nw efkeÀ ieerlee%eeve-oelee Þeerke=À<Ce veneR, efvejekeÀej hejceelcee efMeJe nQ?ogefve³ee ceW Yeer kesÀme efkeÀ³ee peelee nw otmejeW keÀes njeves kesÀ efueS, veer®ee efoKeeves kesÀ efueS~ ieerlee%eeveoelee, meJe& kesÀ keÀu³eeCekeÀejer hejceelcee ves ieerlee %eeve efkeÀmekeÀes njeves ³ee veer®ee efoKeeves kesÀ efueSveneR efo³ee nw~ hejceelcee ves ieerlee %eeve efo³ee nw meJe& DeelceeDeeW kesÀ keÀu³eeCe kesÀ efueS~ yeeyee vesefkeÀmekeÀes njeves kesÀ efueS ³ee veer®ee efoKeeves kesÀ efueS keÀYeer veneR keÀne nw~ yeeyee ves ieerlee %eeve Deewjieerlee %eeveoelee keÀes efme× keÀjves kesÀ efueS keÀne nw~ FmeefueS Fme yeele hej efJe®eej keÀjvee DeefleDeeJeM³ekeÀ nw efkeÀ ieerlee %eeve oelee keÀye Deewj kewÀmes efme× nesiee?

DeeO³eelce ³ee Oece& efkeÀmekeÀes njevee veneR efmeKeelee~ DeeO³eelce ³ee Oece& otmejeW keÀekeÀu³eeCe keÀjvee efmeKeelee nw~ pees otmejeW keÀes njeves keÀe mebkeÀuhe keÀjlee, Jen mJe³eb ner neje ngDee nwkeÌ³eeWefkeÀ DeeO³eelce ceW efkeÀmekeÀes njeves keÀe keÀesF& ÒeÍe>> ner veneR~ ³eLeeLe& DeeO³eeeflcekeÀ J³eefkeÌle efkeÀmekeÀesnjeves keÀe mebkeÀuhe Yeer veneR keÀj mekeÀlee nw~ yeeyee ves ncekeÀes njeves keÀer YeeJevee jKekeÀj Dehevee veneRyevee³ee, yeeyee ves nceejs keÀu³eeCe keÀer YeeJevee mes Dehevee yevee³ee nw~ yeeyee ves h³eej mes Dehevee yevee³eenw~ yeeyee ves ncekeÀes Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele keÀjkesÀ, Deheves mJeªhe keÀe DevegYeJe keÀjekeÀjDehevee yevee³ee nw~ ³ener ieerlee %eeveoelee keÀes efme× keÀjves keÀe ³eLeeLe& Deewj meHeÀue ceeie& nw Deewj Fmemesner ieerlee %eeve-oelee efme× nesves Jeeuee nw, efkeÀmeer v³ee³eeue³e ceW veneR~

efkeÀmeer Yeer Oece&efhelee ves Deheveer yeele keÀes efme× keÀjves kesÀ efueS henues JeeueeW hej kesÀme veneRefkeÀ³ee nw, Gmeves Deheveer yeele keÀner nw, kesÀme otmejeW DeLee&led henues JeeueeW ves Gme hej efkeÀ³es nQ Deewj JesmJe³eb ner nejs nQ ³ee Devle ceW GvneWves ner he½eeleehe efkeÀ³ee nw~ MebkeÀje®ee³e& keÀes ceC[ve efceÞe ves ®esuesvpeefkeÀ³ee, MebkeÀje®ee³e& ves veneR Deewj peye MebkeÀje®ee³e& mes ceC[ve efceÞe nej ie³es leye GmekeÀer heeflve vesDeheves heefle keÀe he#e uesles ngS MebkeÀje®ee³e& keÀes ®esuesvpe efkeÀ³ee, efpemekesÀ GÊej kesÀ efueS MebkeÀje®ee³e&ves hejkeÀe³ee ÒeJesMe efkeÀ³ee Deewj DevegYeJe keÀjkesÀ GmekesÀ GÊej keÀes efo³ee, efpemekesÀ yeeo ceC[ve efceÞeMebkeÀje®ee³e& kesÀ Deeies mecee|hele nes ie³es~ MebkeÀje®ee³e& keÀer YeeJevee GvekeÀes njeves keÀer veneR Leer, GvekesÀkeÀu³eeCe keÀer, GvekesÀ meeceves mel³e keÀes efme× keÀjves keÀer Leer~ Yeues ner DeYeer ncekeÀes %eeve meeiejhejceelcee efhelee ves pees %eeve efo³ee nw, Gmemes mecePeles nQ efkeÀ MebkeÀje®ee³e& ves pees yeele keÀner, Jen Yeer³eLeeLe& mel³e veneR Lee hejvleg MebkeÀje®ee³e& keÀes Gme hej hetCe& efve½e³e Lee, FmeefueS Gme efve½e³e DeewjkeÀu³eeCe keÀer YeeJevee ves GvekeÀes efJepe³e efoueeF&~ Ssmes ner ieerlee %eeve-oelee keÀes ieerlee %eeve keÀe

DevegYeJeer, ieerlee %eeve keÀer ³eLeeLe& OeejCee Jeeuee ner efme× keÀj mekesÀiee~ DevegYeJeer DeLee&led veäesceesne,mce=efle mJeªhe efmLeefle Jeeuee Deewj efve½e³eyegef× Deelcee~ Deye nce Deheves efoue hej neLe jKekeÀj osKeWefkeÀ nceejer Ssmeer efmLeefle nw? efMeJeyeeyee ves DeveskeÀ yeej keÀne nw efkeÀ pewmes ye´ïee yeeyee ves legcekeÀesDevegYeJe keÀje³ee, Jewmes legce DeewjeW keÀes keÀjeDees, yeehe meceeve yevees~Q. veäesceesne-mce=efle mJeªhe, efve½e³eyegef×-efJepe³eefvle keÀer efmLeefle keÌ³ee nw Deewj nce Gme efmLeefle ceWkeÀneB lekeÀ efmLele nQ?Fme mel³e keÀes ®eskeÀ keÀjkesÀ efmLeefle OeejCe keÀjves Jeeuee ner ieerlee %eeveoelee keÀes efme× keÀj mekesÀiee~FmeerefueS yeeyee ves peneB Deewj efpeme cegjueer ceW ieerlee %eeveoelee keÀes efme× keÀjves keÀer yeele keÀner nw, JeneBner Deewj Gmeer cegjueer ceW nceejer efmLeefle kewÀmeer nes, Jen yeele Yeer keÀner nw~ Gme efmLeefle Jeeuee ner ieerleekesÀ YeieJeeve keÀes efme× keÀj mekesÀiee~

osn meefnle osn keÀer ogefve³ee mes veäesceesne Deewj Deheves Deveeefo-DeefJeveeMeer DeeeflcekeÀmJeªhe ceW efmLele nesvee ner veäesceesne-mce=efle mJeªhe keÀer efmLeefle nw~ mce=efle-mJeªhe DeLee&le mJeªhe ceWefmLele nesves kesÀ efueS mees®evee ³ee mebkeÀuhe Yeer ve keÀjvee heæ[s, mJeeYeeefJekeÀ efmLeefle nes, pewmes ye´ïee yeeyeekeÀer Leer~ Gme efmLeefle kesÀ efueS DeYeerÿ heg©<eeLe& nw - cevceveeYeJe-ceO³eepeerYeJe~

otmejer yeele yeeyee ves keÀecepeerle peielepeerle keÀer keÀner nw~ ueewefkeÀkeÀ ieerlee ceW Yeer keÀeceeshepee³eles¬eÀesOe:... keÀer yeele keÀner ieF& nw~ keÀece keÀer heefjYee<ee keÀece DeLee&led efJe<e³eYeesie Yeer keÀer ieF& nw DeewjkeÀece DeLee&led keÀecevee Yeer keÀne ie³ee nw~ yeeyee ves Yeer keÀneB-keÀneB keÀece keÀer heefjYee<ee keÀecevee mes keÀernw~ ³eefo nce me®®es efoue mes ieerlee %eeve Deewj ieerlee %eeve-oelee keÀes efme× keÀjvee ®eenles nQ lees nceDeheves keÀes ®eskeÀ keÀjW efkeÀ nce keÀecepeerle Deewj keÀeceveepeerle nQ? efkeÀmekeÀes njeves keÀe mebkeÀuhe Yeer SkeÀkeÀecevee nw Deewj Jen mebkeÀuhe Yeer ncekeÀes efJepe³eer yeveves veneR osiee~

pees ieerlee hee"er nQ ³ee ieerlee keÀes ceeveves Jeeues nQ, GvekeÀes nceejs Meyo ieerlee keÀer mel³eleekeÀe, Deheves mJeªhe keÀe DeeYeeme keÀje³es~ DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW menpe efmLeefle ner Deelcee keÀer heefJe$eleekeÀe ÒeleerkeÀ nw~ ye´ïe®e³e& keÀer OeejCee lees DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLeefle DeLee&led heefJe$elee keÀer cebefpeue keÀerSkeÀ heewæ[er(Step) cee$e nw~ SkeÀ íesìe ye®®ee ye´ïe®eejer nes mekeÀlee nw hejvleg hetCe& heefJe$e veneR keÌ³eeWefkeÀDeelcee ceW DeheefJe$elee kesÀ mebmkeÀej lees jnles ner nQ, Yeue Jen ye®®ee Debie íesìs Deewj yee¿e %eeve mesDeveefYe%e nesves kesÀ keÀejCe efJekeÀejeW keÀer Deesj DeekeÀe|<ele veneR neslee hejvleg Jen DeeeflcekeÀ mJeªhe ceWefmLele veneR nes mekeÀlee nw~ DeeeflcekeÀ mJeªhe jesie-MeeskeÀ, ogKe-oo& meyemes cegkeÌle, peerJevecegkeÌle nw~Deye nce Deheves keÀes ®eskeÀ keÀjW, nce keÀecepeerle keÀneB lekeÀ yeves nQ DeLee&led ieerlee %eeve keÀe mJeªhe keÀneBlekeÀ yeves nQ Deewj kewÀmes ieerlee-%eeve Deewj ieerlee %eeve-oelee keÀes efme× keÀjWies~

Q. keÌ³ee ieerlee keÀe YeieJeeve efkeÀmeer ueewefkeÀkeÀ v³ee³eeue³e ceW efme× nesiee? ³ee ³es Yeer heg©<eeLe& keÀerSkeÀ efJeefOe nw, efpemekesÀ Üeje yeeyee heg©<eeLe& kesÀ efueS Òesefjle keÀjles nQ, efpememes meJe& DeelceeDeeW keÀes yeehekeÀe mevosMe efceues?``DeYeer Òel³e#elee keÀe huesve nw - ÒewefkeÌìkeÀue peerJeve~ yeekeÀer Òeesûeecme keÀjles nes, Jen lees efyepeer jnveskesÀ efueS yengle De®íe nw uesefkeÀve Òel³e#elee nesieer DeehekesÀ ®eueve Deewj ®esnjs mes~''

``DeYeer Deehe ueesieeW ves yeeheoeoe keÀer SkeÀ DeeMee hetjer veneR keÀer nw~ keÀer nw? ... ieerlee kesÀ YeieJeevehej efnueekeÀj efoKeeDees~ ... Leesæ[e-Leesæ[e efjnme&ue lees keÀjes, efnueekeÀj osKees keÌ³ee keÀnles nQ~''

De.yeeheoeoe 31.12.03 petefjmì eEJeie``yeeheoeoe keÀer SkeÀ yeele DeYeer lekeÀ keÀesF& Yeer Jeie& Jeeues ves veneR keÀer nw~ ³eeo nw, keÀewve meer? (ieerleekesÀ YeieJeeve keÀer) ³es ieerlee Jeeueer yeele íesæ[es, Jen lees yeeheoeoe ves keÀne Yeer nw efkeÀ ³en yeele yengleÞesÿ nw hejvleg ³en yengle mecYeeue keÀj keÀjveer nw~ henues SkeÀ ûeghe Ssmee lew³eej keÀjes pees DeehekesÀmeeLeer yeveW~ Jes ceeFkeÀ yeveW Deewj Deehe ceeFì yevees~ ...DeYeer yeeheoeoe keÀer meYeer ye®®eeW keÀes ³enerMegYe je³e Jee Þeercele nw efkeÀ Ssmee ûeghe lew³eej keÀjes, pees ³en DeeJee]pe HewÀuee³es efkeÀ ³ener hejceelce keÀe³e&nw~ efveYe&³e neskeÀj, efve:mebkeÀes®e neskeÀj yeehe keÀes Òel³e#e keÀjs~ ¢æ{lee mes yeesues, DeLee@efjìer mes yeesues~DeepekeÀue kesÀ peceeves ceW mLetue DeLee@efjìer Yeer keÀece ceW Deeleer nw~ ueewefkeÀkeÀ DeLee@efjìer Deewj hejceelceDeLee@efjìer oesveeW DeLee@efjìer Jeeues DeeJee]pe HewÀuee mekeÀles nQ~''

``Deheves vee@uespeHegÀue mJeªhe keÀes Òel³e#e keÀjvee nw~ DeYeer mecePeles nQ efkeÀ Meeefvle mJeªhe Deelcee³eWnQ, ³en mJeªhe Òel³e#e ngDee Yeer nw Deewj nes Yeer jne nw uesefkeÀve vee@uespeHegÀue yeehe keÀer vee@uespe nw lees³ener nw~ Deye ³en DeeJee]pe nes~ ... meyekesÀ cegKe mes DeeJee]pe efvekeÀues efkeÀ mel³e %eeve nw lees ³enernw~'' De.yeeheoeoe 9.3.85

yeeyee ves ncekeÀes Deelcee, hejceelcee, me=efä-®e¬eÀ, keÀuhe-Je=#e, keÀceeX keÀer ieg¿e ieefle,efJeefYevve OeceeX Deeefo keÀe pees %eeve efo³ee nw, GmekeÀer mel³elee efme× nesieer leye ner ieerlee %eeve oeleeefme× nesiee~ GmekesÀ efueS henues Jen %eeve nce meye ye®®eeW keÀer yegef× ceW mheä nes, Gme hej hetje efve½e³enes, GmekeÀer peerJeve ceW OeejCee nes leye ner Jen ieerlee-%eeve otmejeW keÀer yegef× ceW yew"siee Deewj peye Gme%eeve keÀer mel³elee keÀes DevegYeJe keÀjWies lees ieerlee keÀe YeieJeeve mJele: ner efme× nes pee³esiee~ nce Dehevesefoue mes hetíW - ncekeÀes %eeve keÀer mel³elee hej keÀneB lekeÀ efve½e³e nw Deewj Jen nceejs peerJeve ceW keÀneBlekeÀ ÒewefkeÌìkeÀue ceW nw~ peye Jen %eeve nceejs peerJeve ceW ÒeefkeÌìkeÀue ceW nesiee, leye ner nce ieerlee kesÀ

YeieJeeve keÀes efme× keÀj mekeWÀies~ pewmes ye´ïee yeeyee ves %eeve keÀes Deheves peerJeve mes Òel³e#e efkeÀ³ee, Ssmesner peye %eeve nceejs ÒewefkeÌìkeÀue peerJeve mes Òel³e#e nesiee, leye ner mel³e %eeve keÀe oelee DeLee&led ieerlee%eeveoelee hejceelcee Òel³e#e nesiee~ yeeyee kesÀ ceneJeekeÌ³e nQ - efve½e³eyegef× efJepe³eefvle~``legcneje HeÀ]pe& nw ceveg<³e cee$e keÀes ³en hewieece osvee efkeÀ ³en heg©<eesÊece mebiece³egie nw~ yesno keÀe yeeheyesno keÀe Jemee& osves Dee³ee nw~ yeehe keÀnles nQ - ceeceskeÀced ³eeo keÀjes lees efJekeÀce& efJeveeMe neWies, heehekeÀì pee³eWies~ ³en nw me®®eer ieerlee~'' mee.yeeyee 15.4.04 efjJee.Q. keÌ³ee keÀesF& ueewefkeÀkeÀ ogefve³ee Jeeuee pepe ³es efveCe&³e keÀj mekeÀlee nw efkeÀ ieerlee keÀe YeieJeeveÞeerke=À<Ce veneR, efvejekeÀej hejceelcee efMeJe nw?veneR~ efpemekeÀes ³eLeeLe& ieerlee %eeve keÀe ner helee veneR lees Gme %eeve keÀe oelee keÀewve nw, Jen FmekeÀeefveCe&³e kewÀmes os mekeÀlee nw~Q. mel³e-Demel³e keÀe efveCe&³e keÀesF& keÀye Deewj kewÀmes keÀj mekeÀlee nw?%eeve keÀer mel³elee-Demel³elee keÀe DeLeJee efkeÀvneR oes he#eeW ceW ³eLeeLe& keÀe efveCe&³e Jener keÀj mekeÀlee nw,efpemekeÀes oesveeW he#eeW keÀe %eeve nes, GmekeÀer efmLeefle mee#eer¢äe DeLee&led Jen efkeÀmeer SkeÀ he#e kesÀ ueieeJemes cegkeÌle nes~Q. keÌ³ee Jen mece³e Dee³esiee peye keÀesF& ye´ïee kegÀceej-kegÀceejer ueewefkeÀkeÀ ogefve³ee ceW efkeÀmeer G®®e ³eeG®®elece v³ee³eeue³e ceW pepe yevesiee Deewj GmekesÀ meeceves ieerlee %eeve kesÀ efJe<e³e ceW kesÀme pee³esiee DeewjJen efveCe&³e osiee efkeÀ ieerlee %eeveoelee Þeerke=À<Ce veneR efvejekeÀej hejceefhelee hejceelcee efMeJe nw?veneR~ Ghe³egkeÌle meye yeeleeW hej efJe®eej keÀjkesÀ ner Fme yeele efveCe&³e efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw efkeÀ ieerlee keÀeYeieJeeve Þeerke=À<Ce veneR nw, efvejekeÀej %eevemeeiej hejceelcee efMeJe nw - kewÀmes efme× nesiee DeLee&led ³enmel³e efkeÀmeer v³ee³eeue³e ceW efme× nesiee ³ee heefyuekeÀ keÀesì& DeLee&led pevelee peveeo&ve kesÀ yeer®e ceW efme×nesiee, ³es yeele efJe®eejCeer³e nw~

nceeje efJeJeskeÀ lees keÀnlee nw efkeÀ ieerlee keÀe YeieJeeve efkeÀmeer v³ee³eeue³e ceW efme× veneR nesieeDeewj ve ueewefkeÀkeÀ ogefve³ee keÀe keÀesF& pepe, pees mJe³eb ner ³eLeeLe& ieerlee %eeve Deewj ieerlee %eeve-oelee keÀesveneR peeveles, Jes `ieerlee %eeve-oelee keÀewve' keÀe efveCe&³e keÀj mekeÀles~ ³es peve-meeOeejCe keÀe keÀesì&(Public Court) nw, peneB ieerlee %eeve-oelee keÀewve? efme× nesiee~ pewmes ye´ïee yeeyee ves efMeJeyeeyeekeÀes Deheves mJeªhe mes Òel³e#e efkeÀ³ee, GvekesÀ keÀceeX mes efMeJeyeeyee kesÀ keÀce& Òel³e#e ngS~ Ssmes ner ye®®eeWkeÀes ieerlee-%eeve keÀer ³eLeeLe& OeejCee mes ieerlee-%eeve Deewj ieerlee %eeve-oelee keÀes efme× keÀjvee nesiee~peye nce yeehe meceeve `veäesceesne mce=efle mJeªhe' yeveWies lees ieerlee keÀe YeieJeeve mJele: ner efme× nespee³esiee~

peye nce Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neWies lees nceejs DeeeflcekeÀ mJeªhe keÀer efmLeeflekesÀ ÒeYeeJe mes Jes Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele nes pee³eWies Deewj %eeve keÀer mel³elee cenÊee keÀesDevegYeJe keÀjWies~ nceejs DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neWves mes GvekeÀes mee#eelkeÀej nes mekeÀlee nw~ pewmesye´ïee yeeyee kesÀ Üeje DeveskeÀ DeelceeDeeW keÀes ngDee Deewj Jes yeeyee kesÀ yeve ie³es~

YeieJeeveesJee®³e - legcnejer efmLeefle %eeve keÀer mel³elee keÀes efme× keÀjsieer, peye %eeve efme×nesiee lees %eeve-oelee efme× nesiee~ yeeyee ves keÀne nw -

legce Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neWies lees legcnejer ¢efä-Je=efÊe mes Jes Deheves mJeªhe ceWefmLele nes pee³eWies Deewj %eeve keÀer mel³elee keÀes ceeveWies Deewj peye %eeve keÀer mel³elee keÀes ceeveWies lees %eeve-oelee keÀes Yeer DeJeM³e ner ceeveWies~legce Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neWies lees GvekeÀes mee#eelkeÀej nes pee³esiee~legce Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neWies lees legcnejs mJeªhe ceW hejceelcee kesÀ mJeªhe keÀes osKeWies~legce Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neWies lees Jes legcnejer ¢efä-Je=efÊe mes megKe-Meeefvle keÀe DevegYeJekeÀjWies~ pewmes ye´ïee yeeyee ves ncekeÀes keÀje³ee~peye legce Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neWies Deewj hejceefhelee hejceelcee keÀer ³eeo ceW ueerve neWieslegcnejs mJeªhe ceW hejceelcee kesÀ mJeªhe keÀes osKeWies, hejceelcee kesÀ keÀle&J³eeW keÀe DevegYeJe keÀjWies~

legce Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neWies lees Jes legcnejer ¢efä-Je=efÊe mes megKe-Meeefvle keÀeDevegYeJe keÀjWies~ pewmes ye´ïee yeeyee ves ncekeÀes keÀje³ee~

Son shows Father, peye ye®®es Òel³e#e neWies leye yeehe Òel³e#e nesiee DeLee&led peyenceejer DeJemLee Ssmeer Tb®eer nesieer efkeÀ ogefve³ee nceejer lejHeÀ DeekeÀe|<ele nesieer Deewj nce GvekeÀes DeheveerefmLeefle keÀe je]pe yelee³eWies lees Jes Deehe ner Fme mel³e keÀes DevegYeJe keÀjWies~

hejceefhelee hejceelcee ves pees ieerlee %eeve efo³ee nw, GmekesÀ Devegªhe nceejs peerJeve keÀerOeejCee³eW nes pee³eW, leye ieerlee %eeve efme× nesiee~ pewmes ye´ïee yeeyee ves keÀj kesÀ efoKee³ee~

ieerlee %eeve keÀer OeejCee ner ieerlee %eeve keÀes Deewj ieerlee %eeve oelee keÀes Òel³e#e keÀjsieer~ieerlee %eeve keÀe meej nw - osn meefnle osn mes meJe& mecyevOeeW mes veäesceesne Deewj mce=efle mJeªhe ceWefmLele~ nceejer efvejekeÀejer, efvejnbkeÀejer, efvee|JekeÀejer efmLeefle nesieer lees Jen efmLeefle ner ieerlee %eeve oeleekeÀes efme× keÀjsieer~``DeehekeÀe ®esnje yelee³es efkeÀ ³en oMe&veer³ecetle& nQ~... ®ewlev³e ceW Yeer pewmes ye´ïee yeehe keÀes osKee,meekeÀej mJeªhe ceW, HeÀefjMlee lees yeeo ceW yevee uesefkeÀve meekeÀej mJeªhe ceW nesles ngS Deehe meyekeÀeskeÌ³ee efoKeeF& oslee Lee? ... DeehekeÀe keÀce&, ®eueve, ®esnje mJele: ner efme× keÀjsiee~ Yee<eCe mes veneR

efme× nesiee~ Yee<eCe lees SkeÀ leerj ueieevee nw uesefkeÀve Òel³e#elee nesieer ®esnjs Deewj ®eueve mes~ FvekeÀesyeveeves Jeeuee keÀewve! j®evee, j®elee keÀes Òel³e#e keÀjleer nw~'' De.yeeheoeoe 15.12.03

``ieerlee veF& ogefve³ee keÀes ef¬eÀ³esì keÀjleer nw~ ³en efkeÀmekeÀes Yeer helee veneR efkeÀ veF& ogefve³ee keÀes kewÀmesef¬eÀ³esì keÀjles nQ~ DeYeer ³en nw heg©<eesÊece mebiece³egieer ogefve³ee~ ³en hegjeveer ogefve³ee Yeer veneR nw lees veF&ogefve³ee Yeer veneR nw~ ³en nw ner mebiece~ ... Deye mebiece³egie hej legcnejer heehe-DeelceeDeeW mes uesve-osveveneR nw~ heehe DeelceeDeeW keÀes oeve efkeÀ³ee lees heehe efmej hej ®eæ{ pee³esiee~''

mee.yeeyee 22.4.04 efjJee.``yeehe ye®®eeW keÀes keÌ³ee efmeKeueeles nQ? peerles peer cejvee~ peerles peer cejvee kewÀmes neslee nw, ³en DeewjkeÀesF& efmeKeuee ve mekesÀ, efmeJeeS SkeÀ yeehe kesÀ~ ... JeneB leceesÒeOeeve Mejerj KegMeer mes íesæ[ osles nQ~³en jmce Yeer Megª ³eneB mes nesleer nw~ ... ceQ Mejerj mes Deueie ntB, legcekeÀes Yeer Jener efmeKeueelee ntB~legce Yeer Deheves keÀes Mejerj mes Deueie mecePees~'' mee.yeeyee 23.4.04 efjJee.``ieerlee keÀe j®eef³elee peªj ®eeefnS~ ... cetueJeleve, met#ceJeleve, mLetueJeleve - Fve leerveeW ueeskeÀeW keÀeskeÀne peelee nw ef$eueeskeÀer, FvekeÀes peeveves Jeeuee ef$eueeskeÀerveeLe, ef$ekeÀeueoMeea hejceefhelee hejceelcee efMeJenw, ³en GvekeÀer ceefncee nw ve efkeÀ Þeerke=À<Ce keÀer~ ke=À<Ce keÀer ceefncee nw - meJe&iegCe mechevve, 16 keÀueemechetCe&, mechetCe& efvee|JekeÀejer, ce³ee&oe heg©<eesÊece~ GvekeÀer YeWì keÀjles nQ ®evêcee mes~ hejceelcee keÀer YeWì®evêcee mes veneR keÀjWies~'' mee.yeeyee 11.11.03 efjJee.Q. ieerlee kesÀ YeieJeeve keÀes keÀewve efme× keÀjWies?pees mJe³eb ieerlee-%eeve kesÀ mJeªhe neWies DeLee&led pees mJe³eb yeehe meceeve DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neWies,mechevve Deewj mechetCe& neWies~ mechevvelee mechetCe&lee keÀe ohe&Ce nw, Òemevvelee mechevvelee keÀe ohe&Ce nw~nceejer ³eLeeLe& mechevvelee Deewj Òemevvelee ner hejceelcee efhelee keÀes Òel³e#e keÀjsieer~Òemevvelee = mechevvelee = mechetCe&lee = yeehe meceeve DeeeflcekeÀ efmLeefle = yeehe meceeve ceemìj %eevekesÀ meeiej = mee#eer ¢äe efmLeefle ceW neWies~ieerlee keÀe YeieJeeve efme× keÀjves kesÀ efueS Deheves ceW menveMeefkeÌle Deewj efveYe&³elee ®eeefnS leLee efJeée-keÀu³eeCe keÀer MegYe YeeJevee SJeb ¢æ{ mebkeÀuhe ®eeefnS~``yeæ[s-yeæ[s De#ejeW ceW efueKe oes - ieerlee keÀe YeieJeeve hejceefhelee hejceelcee efMeJe nw, ve efkeÀ Þeerke=À<Ce~cetue ³en SkeÀpe Yetue ner efkeÀmekeÀer yegef× ceW veneR yew"leer nw Deewj ve ner ye®®es efkeÀmekeÀer yegef× ceW efye"elesnQ~ ... legcekeÀes Deye cele efceueleer nw osJelee yeveves keÀer~ Þesÿ yeveeves Jeeuee yeehe keÀnles nQ efkeÀ ÒeoMe&veerceW yeæ[s-yeæ[s De#ejeW ceW Ssmee yees[& ueiee oes lees meyekeÀer Dee@Ke Kegues efkeÀ Þeerke=À<Ce YeieJeeve veneR nw~''

``mesJee Yeue h³eej mes keÀjes uesefkeÀve %eeve keÀes peªj Òel³e#e keÀjes~ ... DeLee@efjìer mes yeesuees,Jee³egceC[ue keÀes osKekeÀj veneR~ Jen lees yengle mece³e efkeÀ³ee Deewj Gme mece³e kesÀ ÒeceeCe Jener "erkeÀjne~ ... DeeefKej ieghle Jes<e ceW efkeÀlevee mece³e jnWies~ ... mvesn Deewj DeLee@efjìer oesveeW meeLe-meeLenesvee ®eeefnS~'' De.yeeheoeoe 16.2.07 efjJee.Q. yeehe keÀes Òel³e#e keÀjves keÀe DeeOeej keÌ³ee nw?%eeve keÀer Òel³e#elee Deewj %eeve keÀer Òel³e#elee keÀe DeeOeej nw mJe-heefjJele&ve DeLee&led Deheves DeeeflcekeÀmJeªhe ceW efmLeefle DeLee&led %eeve-mJeªhe efmLeefle~ yeeyee ves keÀne nw peye %eeve Òel³e#e nesiee leye ner%eeve-oelee Òel³e#e nesiee~ peye ye®®es Òel³e#e nesiee, leye yeehe Òel³e#e nesiee~ mJe-heefjJele&ve mes nerefJeée heefjJele&ve nesiee~``hejceelcee yeehe nw, meJe&J³eeheer veneR nw~ Fme SkeÀ yeele keÀes efme× efkeÀ³ee lees legcnejer peerle nw~ efHeÀjieerlee keÀe YeieJeeve Yeer efme× nes pee³esiee~ ... meeje efove ³en yegef× ceW jnvee ®eeefnS efkeÀ yeehe keÀeheefj®e³e meyekeÀes kewÀmes oW~ Deye jele-efove legce Fme ef®evleve ceW jnes efkeÀ kewÀmes meyekeÀes jemleeyelee³eW~'' mee.yeeyee 5.6.07 efjJee.Q. ®eenles ngS Yeer mJe-heefjJele&ve keÌ³eeW veneR neslee nw?no keÀer DeeMee³eW, F®íe³eW Deewj hejef®evleve-hejoMe&ve~ yeeyee ves DeveskeÀ yeej keÀne nw - F®íe³eWDe®íe yeveves veneR oWieer, hejoMe&ve heleve keÀer peæ[ nw~``ceQ yeesueer, yeeyee meYeer heefjJele&ve ®eenles hejvleg Gcebie nesles, mees®eles Yeer keÌ³eeW veneR keÀj heeles?yeeheoeoe cegmkeÀjeles ngS yeesues - ye®®eer heefjJele&ve keÀer F®íe nesleer nw uesefkeÀve meeLe ceW ®eejes Deesj keÀerno keÀer F®íe³eW efkeÀ cesje veece nes, cesjer Meeve nes, cesje ceeve Yeer nesiee Jee veneR ... ³en lees veneR nespee³esiee~ ... yeeheoeoe ves osKee nw - efJeMes<e keÀejCe nw SkeÀ-oes keÀes osKevee Deewj SkeÀ-oes keÀes nokeÀer Òeeefhle ceW keÀeheer keÀjvee DeLee&led HeÀe@uees HeÀeoj kesÀ yepee³es HeÀe@uees SkeÀ-oes keÀes keÀjvee~ ...vee@uespeHegÀue p³eeoe nes peeles uesefkeÀve hee@JejHegÀue neskeÀj heefjJele&ve veneR keÀj heeles~ ... meJe& ye®®eeWkeÀes henues mJe³eb ceW mechevvelee keÀer Òel³e#elee keÀjveer nesieer, leye yeehe keÀer Òel³e#elee nesieer~''

De.yeeheoeoe keÀe mevosMe 30.03.04

Q. keÌ³ee nce ieerlee %eeve keÀes efme× keÀjves kesÀ efueS efkeÀmeer v³ee³eeue³e ceW kesÀme keÀj mekeÀles nQ?veneR, keÌ³eeWefkeÀ keÀYeer efkeÀmeer Oece&efhelee ves Yeer efkeÀmeer hej kesÀme efkeÀ³ee nw lees hejceefhelee Deheves ye®®eeW hejkewÀmes kesÀme keÀj mekeÀlee nw Deewj hejceelcee lees efJeée-veeìkeÀ keÀe hetCe& %eelee nw, FmeefueS yeeyee meowJekeÀnles nQ - ye®®es, efkeÀmekeÀe Yeer oes<e veneR nw, meyekeÀe Dehevee-Dehevee heeì& nw Deewj peye efkeÀmekeÀe oes<eveneR nw lees kesÀme efkeÀme yeele keÀe~ FmeueerS nce ieerlee %eeve ³ee ieerlee %eeveoelee keÀes efme× keÀjves kesÀ

efueS efkeÀmeer v³ee³eeue³e ceW kesÀme veneR keÀj mekeÀles nQ, nce ieerlee %eeve keÀer mel³elee keÀes efme× keÀjkesÀDeLee&led DevegYeJe keÀjekeÀj ieerlee %eeveoelee Þeerke=À<Ce veneR efvejekeÀej %eeve meeiej hejceelcee efMeJe nwefme× keÀj mekeÀles nw~Q. keÌ³ee ieerlee keÀe YeieJeeve Deewj ieerlee %eeve kesÀJeue efueKeves ³ee Yee<eCe osves mes efme× nesiee?veneR, yeeyee ves keÀne nw - legcnejs mebkeÀuhe, yeesue Deewj keÀce& leerveeW ceW meceevelee nes, leerveeW meeLe-meeLeneW~ efueKeves Je yeesueves ceW DeehekeÀe mJeªhe ieerlee %eeve keÀe nes leye ieerlee %eeve Deewj ieerlee %eeveoeleeefme× nesiee~Q. keÌ³ee YeefkeÌle mes Deewj YeefkeÌle ceeie& keÀer ieerlee heæ{ves mes Glejleer keÀuee nesleer nw? ³eefo neB lees kewÀmesDeewj ³eefo veneR lees kewÀmes?veneR~ YeefkeÌle mes ®eæ{leer keÀuee lees veneR nesleer nw uesefkeÀve Glejleer keÀuee keÀer ieefle cevo DeJeM³e nesleernw~ mele³egie mes ueskeÀj keÀefue³egie kesÀ Devle lekeÀ Glejleer keÀuee keÀe efJeefOe-efJeOeeve lees [^ecee kesÀefve³eceevegmeej mJeeYeeefJekeÀ nw~ FmeefueS mele³egie keÀer Deeefo ceW pewmes ner Deelcee Fme Oeje hej Deeleer nw,osn ceW ÒeJesMe keÀjleer nw, Gmeer mece³e mes Glejleer keÀuee keÀe efJeefOe-efJeOeeve ueeiet nes peelee nw~ FmeefueS³es keÀnvee ³eLeeLe& veneR nw efkeÀ YeefkeÌle mes Glejleer keÀuee nesleer nw ³ee YeefkeÌle keÀer ieerlee heæ{ves mes GlejleerkeÀuee nesleer nw~ YeefkeÌle keÀjves Deewj YeefkeÌle ceeie& keÀer ieerlee heæ{les ngS Yeer ³eLeeLe& mel³e keÀe helee ve nesveskesÀ keÀejCe Glejleer keÀuee nesleer nw keÌ³eeWefkeÀ ieerlee ceW mheä %eeve veneR nw~ yeeyee ves DeveskeÀ yeej keÀne nwefkeÀ pees me®®es YekeÌle nesles nQ, Jes iegCeJeeve nesles nQ, Jes íue-keÀheì veneR keÀjles, ceveg<³eeW keÀer Yeer GveceWYeeJevee nesleer nw efkeÀ ³es "iesiee veneR~ mel³e Yeer ³eneR nw efkeÀ YeefkeÌle mes Glejleer keÀuee veneR nesleer yeefukeÀYeefkeÌle ceeie& ceW Glejleer keÀuee nesleer nw~ ³eLeeLe& YeefkeÌle lees nceejer Glejleer keÀuee keÀer ieefle keÀes cevokeÀjleer nw pewmes heesíer ueieeves kesÀ cekeÀeve kesÀ Ûeme keÀer ieefle cevo nesleer nw~ YeefkeÌle ceW DeveskeÀ Je´le,efve³ece-meb³ece nceejer Glejleer keÀuee keÀer ieefle keÀes cevo keÀjles nQ~ YeefkeÌle veneR nesleer lees ceveg<³e DeewjefJekeÀejeW ceW peue cejlee~

yeeyee ves YeefkeÌle kesÀ efJe<e³e ceW pees yeeleW keÀner nQ, Jes ncekeÀes YeefkeÌle mes Ghejece nesves, MeeðeDeeefo heæ{ves mes Ghejece nesves, ieg©DeeW Deeefo keÀer pebpeerjeW mes ígæ[eves kesÀ efueS keÀner nQ keÌ³eeWefkeÀ DeYeerncekeÀes mel³e hejceelcee mes mel³e %eeve efceue ie³ee nw, FmeefueS ncekeÀes YeefkeÌle keÀehes keÀer DeeJeM³ekeÀleeveneR nw Deewj ve ner YeefkeÌle ceeie& kesÀ keÀce&keÀeC[eW keÀer nceejs efueS DeeJeM³ekeÀlee nw~ yeeyee ves DeveskeÀyeej ³es Yeer keÀne nw efkeÀ efkeÀmekeÀes YeefkeÌle íesæ[ves kesÀ efueS keÀnvee veneR nw~ veneR lees Jen YeefkeÌle mes Yeer®euee pee³es Deewj %eeve Yeer ve G"e hee³es~ ³es yeele efme× keÀjleer nw efkeÀ yeeyee keÀer ¢efä ceW %eeve veG"eves mes YeefkeÌle keÀjvee Yeer "erkeÀ nw~ yeeyee ves ³es Yeer keÀne nw efkeÀ ieerlee ceW Deeìs ceW vecekeÀ kesÀ meceeve

mel³e nw Deewj meye Demel³e nw~ Gme mel³e kesÀ keÀejCe DeelceeDeeW keÀer Deheves Deelce-keÀu³eeCe keÀer,hejceelcee kesÀ Òeefle Þe=×e-YeeJevee lees jnleer nw~

Fve meye yeeleeW hej efJe®eej keÀjles ngS Fme mel³e keÀes Yeguee³ee veneR pee mekeÀlee efkeÀ YeefkeÌlemes ³ee YeefkeÌle ceeie& keÀer ieerlee heæ{ves mes Deelcee keÀer Deewj efJeée keÀer ®eæ{leer keÀuee veneR nes mekeÀleer~®eæ{leer keÀuee lees %eeve meeiej hejceelcee kesÀ Üeje efo³es ie³es mel³e ieerlee %eeve Deewj efmeKee³es ie³esjepe³eesie mes ner mecYeJe nw leLee keÀuhe kesÀ mebiece³egie hej ner mecYeJe nw~Q. keÌ³ee ³es keÀnves ³ee ceeveves mes efkeÀ ieerlee %eeveoelee Þeerke=À<Ce veneR, efvejekeÀej hejceelcee efMeJe nw -nceeje GÎsM³e hetje nes peelee nw ³ee nceeje keÀle&J³e hetje nes peelee nw?veneR~ ieerlee keÀe YeieJeeve efMeJe yeeyee Dee³ee nw DeelceeDeeW Deewj efJeée keÀe keÀu³eeCe keÀjves kesÀ efueS~FmeefueS peye lekeÀ DeelceeDeeW keÀes Deelcee, hejceelcee, me=efä-®e¬eÀ, keÀce&-efme×evle, keÀuhe-Je=#e, ³eesieDeeefo efJe<e³eeW kesÀ yeejs ceW ³eLeeLe& mel³e keÀer peevekeÀejer ve nes, GmekeÀe DevegYeJe ve nes leye lekeÀDeelceeDeeW Deewj efJeée keÀe keÀu³eeCe nes veneR mekeÀlee~ FmeefueS YekeÌle Deewj ieerleehee"er DeelceeDeeW keÀesÒe®eefuele ieerlee ceW Jee|Cele Deelcee, hejceelcee, me=efä-®e¬eÀ, keÀce&-efme×evle, keÀuhe-Je=#e, ³eesie DeeefokesÀ efJe<e³e pees efueKee nw, GmeceW keÌ³ee mel³e nw, keÌ³ee Yetue nw, Yetue keÀe keÀejCe keÌ³ee nw, efkeÀve-efkeÀveyeeleeW ceW efJejesOeeYeeme (Contradiction) nw Deeefo yeeleeW keÀes MegYe-YeeJevee Deewj MegYe-keÀecevee mesmecePeevee nesiee leye ner nceeje efJeée-keÀu³eeCe keÀe GÎsM³e hetje nesiee Deewj ieerlee %eeve leLee ieerlee kesÀYeieJeeve keÀer Òel³e#elee nesieer~ Fme mel³e kesÀ mheäerkeÀjCe kesÀ efueS yeeyee ves keÀne nw efkeÀ ieerlee keÀeYeieJeeve leye efme× nesiee peye ieerlee %eeve efme× nesiee~ Fme mel³e keÀes efme× keÀjves keÀe heg©<eeLe& keÀjveener ieerlee %eeveoelee keÀes efme× keÀjves keÀe ³eLeeLe& heg©<eeLe& nw~

Òe®eefuele ieerlee Deewj ceneYeejle keÀes nce osKeW lees meeje ieerlee %eeve megveves kesÀ yeeo Yeer ieerleekesÀ cenehee$e Depeg&ve keÀe ceesn Yebie veneR ngDee, efve½e³e veneR ngDee Deewj Devle ceW peye hejceelcee vesDepeg&ve keÀes Deheves efJejeì ªhe keÀe mee#eelkeÀej keÀje³ee leye GmekeÀe ceesn Yebie ngDee Deewj efve½e³e ngDeeDeewj Jen Oece&³eg× keÀjves keÀes je]peer ngDee~ ³eefo nce me®®es efoue mes ieerlee %eeve Deewj ieerlee keÀeYeieJeeve efme× keÀjvee ®eenles nQ lees ncekeÀes Ssmeer efmLeefle yeveeveer nesieer pees nceejs MeyoeW mes, mJeªhe mes,Je=efÊe mes meeceves Jeeueer Deelcee keÀes Deheves mJeªhe keÀe Òel³e#e ³ee DeÒel³e#e mee#eelkeÀej nes pee³es DeewjJen DevegYeJe keÀjs efkeÀ ³ener mel³e %eeve nw~ pewmes h³eejs ye´ïee yeeyee ves ncekeÀes keÀje³ee nw~

nce ³es Yeer peeveles Deewj mecePeles nQ efkeÀ meJe&iegCe mechevve, 16 keÀuee mechetCe&, mechetCe&efvee|JekeÀejer, DeeEnmee hejceesOece& keÀer efmLeefle lees Deelcee keÀer Devle ceW nesieer hejvleg DeYeer nce efpeleveeDeheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neWies, Glevee ner ieerlee %eeve keÀe HeÀue DeLee&led cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle

keÀe DevegYeJe nce mJe³eb Yeer keÀjWies Deewj otmejeW keÀes Yeer keÀje mekeWÀies~ ³en DevegYeJe keÀjvee DeewjkeÀjevee ner ieerlee %eeve Deewj ieerlee kesÀ YeieJeeve keÀes efme× keÀjves ceW nceeje ³eesieoeve nesiee~Q. ieerlee %eeve Deewj ieerlee %eeveoelee keÀes efme× keÀjves kesÀ efueS yeeyee keÀe ue#³e keÌ³ee nw?Q. ieerlee %eeve keÀes efme× keÀjves kesÀ efueS keÌ³ee-keÌ³ee yeeleW efme× keÀjvee DeeJeM³ekeÀ nw?³eLeeLe& ieerlee %eeve keÌ³ee nw?ieerlee %eeve-oelee keÀewve nw Deewj keÌ³eeW nw?ieerlee %eeve keÀye efo³ee ie³ee?ieerlee %eeve keÀe HeÀue keÌ³ee ngDee?ieerlee %eeve kesÀ hee$e keÀewve-keÀewve Les?``ieerlee %eeve keÀes efme× keÀjves kesÀ efueS keÌ³ee-keÌ³ee OeejCee³eW ®eeefnS? ieerlee keÀe %eeve lees legceves yenglemegvee Deewj megvee³ee nw hejvleg Gmemes Yeer legceves meÃefle keÀes veneR hee³ee~ ... ceQ ner %eeve keÀe meeiej ntB~... heefJe$e yevevee nw, efHeÀj vee@uespe Yeer ®eeefnS Deewj DeewjeW keÀes Yeer Deehe meceeve yeveevee nw~''

mee.yeeyee 26.7.04 efjJee.``meejer ogefve³ee keÀes hewieece hengB®eevee nw efkeÀ yeehe keÀnles nQ - ceeceskeÀced ³eeo keÀjes lees heehe keÀì pee³eWiesDeewj Deelcee heeJeve yeve pee³esieer~ ieerlee heæ{ves Jeeues peeveles nQ~ SkeÀ ner ieerlee Meeðe nw, efpemeceW ³esceneJeekeÌ³e nQ~ hejvleg GmeceW ke=À<Ce YeieJeevegJee®e efueKe efo³ee nw~ ... Fme mece³e ner legcekeÀes efceueleernw F&éejer³e cele~'' mee.yeeyee 28.7.04 efjJee.``meyemes yeæ[er MeefkeÌle Jee DeLee@efjìer mel³elee keÀer ner nw~ ... DeLee@efjìer keÀe DeLe& DeefYeceeve veneR nw~efpelevee yeæ[s mes yeæ[er DeLee@efjìer, Glevee GvekeÀer Je=efÊe ceW ©neveer DeLee@efjìer jnleer nw~ GvekeÀer JeeCeer ceWmvesn Deewj veceÏlee nesieer~ ... mel³elee keÀer DeLee@efjìer Jeeues efvejnbkeÀejer nesles nQ~ lees DeLee@efjìer Yeer nes,veMee Yeer nes Deewj efvejnbkeÀejer Yeer nes~ FmekeÀes keÀnles nQ mel³e %eeve keÀe Òel³e#e mJeªhe~ ... ye´ïeeyeehe keÀes mel³elee keÀer DeLee@efjìer keÀe Òel³e#e meekeÀej mJeªhe osKee~ pewmes ye´ïee yeehe keÀes keÀce& ceW,mesJee ceW, metjle ceW, nj ®eueve mes ®euelee-efHeÀjlee DeLee@efjìer mJeªhe osKee~ Ssmes HeÀe@uees HeÀeoj~''

``Deeies ®euekeÀj mev³eemeer Yeer ceeveWies efkeÀ FvneWkeÀes efMe#ee osves Jeeuee hejceefhelee hejceelcee nw~ legceefmeHe&À ³en efme× keÀjkesÀ yeleeDees efkeÀ yeehe meJe&J³eeheer veneR nw, ieerlee Þeerke=À<Ce veneR veneR ieeF& nw ... ³enmeye efheíeæ[er ceW nesiee~'' mee.yeeyee 5.4.07 efjJee.1. ogefve³ee ceW Yeer osKeW lees DemeceLe& J³eefkeÌle meceLe& hej ³ee oes yejeyej Jeeues v³ee³e kesÀ efueS efkeÀmeerG®®e DeLee@efjìer kesÀ heeme kesÀme keÀjles nQ~ hejceelcee lees meJe& meceLe& nw, Dee@ueceeFìer-DeLee@efjìer nw,

yegef×ceeveeW keÀer yegef× nw, meJe& DeelceeDeeW keÀe yeehe nw, efJeée-veeìkeÀ keÀe hetCe& %eelee nw, Jen kewÀmes De%eeveerDeelceeDeeW hej DeLee&led Deheves ye®®eeW hej kesÀme keÀjsiee ³ee ye®®eeW keÀes ye®®eeW hej kesÀme keÀjves keÀer ígÆerosiee? meJe&-meceLe&, yegef×ceeveeW keÀer yegef× nesves kesÀ keÀejCe Jen mJe³eb ner GvekeÀer yegef× keÀes heueìemekeÀlee nw~ ³es lees ncekeÀes yeeyee Gve DeelceeDeeW keÀer mesJee kesÀ efueS Òeeslmeeefnle keÀjlee nw, ncekeÀes DehevesYeei³e keÀes yeveeves kesÀ efueS Òeeslmeeefnle keÀjlee nw, nceejer %eeve keÀer mecePe Deewj De®íer nes, GmekesÀefueS Òeeslmeeefnle keÀjlee nw keÌ³eeWefkeÀ meyekeÀes ³eLeeLe& %eeve Deewj DeeeflcekeÀ mJeªhe keÀe DevegYeJe keÀjeveeyeehe keÀe keÀle&J³e nw Deewj yeehe keÀe keÀle&J³e mees ye®®eeW keÀe keÀle&J³e~2. ³eefo ieerlee kesÀ YeieJeeve Deewj ieerlee %eeve kesÀ efueS kesÀme keÀjles nQ lees Jen kesÀme efkeÀme hej efkeÀ³eepee³esiee? keÌ³eeWefkeÀ ieerlee lees J³eeme ves efueKeer nw hejvleg Jen J³eeme keÀewve nw, efpeme hej kesÀme efkeÀ³eepee³esiee? otmejs J³eefkeÌle lees GmekeÀes heæ{les nQ Deewj De%eeveleeJeMe GmekeÀes mel³e ceeveles nQ~keÌ³ee keÀesF& Ssmee J³eefkeÌle ³ee heeìea nw, efpeme hej ieerlee %eeve-oelee Deewj ieerlee-%eeve kesÀ efJe<e³e ceW kesÀmeefkeÀ³ee pee mekesÀ? ³eefo nw lees Jen keÀewve nw? nce Deheves keÀes osKeW - keÌ³ee kesÀme keÀjves mes henues nceYeieJeeve kesÀ ye®®es yevekeÀj, DeelceevegYetefle, hejceelceevegYetefle, Deleerefvê³e megKe ceW efmLele neskeÀj GvekesÀkeÀu³eeCe keÀer ³eLeeLe& YeeJevee mes F&éejer³e mevosMe ueskeÀj GmekesÀ heeme ie³es nQ?``yeehe kesÀ yeves nes lees hesì kesÀ efueS lees efceuesiee ner, Mejerj efveJee&n kesÀ efueS yengle efceuesiee~ pewmesJesoevleer ye®®eer nw, Gmeves Fcleneve efo³ee, GmeceW SkeÀ hJeeFvì Leer - ieerlee keÀe YeieJeeve keÀewve? Gmeveshejceefhelee hejceelcee efMeJe efueKe efo³ee lees GvekeÀes veeheeme keÀj efo³ee Deewj efpevneWves ke=À<Ce keÀe veeceefueKee Lee, GvekeÀes heeme keÀj efo³ee~ ye®®eer ves me®e yelee³ee lees GmekeÀes ve peeveves kesÀ keÀejCe veeheemekeÀj efo³ee~ efHeÀj ueæ[vee heæ[s, ceQves lees ³en me®e-me®e efueKee~ ieerlee keÀe YeieJeeve nw ner efvejekeÀejhejceefhelee hejceelcee efMeJe, osnOeejer ke=À<Ce lees nes ve mekesÀ~ hejvleg ye®®eer keÀer efoue Leer Fme ©neveermee|Jeme keÀjves keÀer lees íesæ[ efo³ee~'' mee.yeeyee 23.6.04 efjJee.3. kesÀme Yeer SkeÀ Meerle³eg× nw, pees Jeeoer-ÒeefleJeeoer kesÀ ceO³e neslee nw Deewj SkeÀ-otmejs keÀes njeves kesÀGÎsM³e mes efkeÀ³ee peelee nw hejvleg mesJee SkeÀ keÀu³eeCekeÀejer keÀle&J³e nw, pees o³ee Deewj jnce keÀerYeeJevee mes efkeÀ³ee peelee nw, pees ogKeer J³eefkeÌle keÀes megKeer yeveeves kesÀ efueS keÀer peeleer nw~ Deye ncekeÀes³eg× keÀjvee nw ³ee mesJee keÀjveer nw? GvekeÀes ieerlee %eeve keÀer ³eLeeLe&lee keÀer DeLee&led DeelceevegYetefle,hejceelceevegYetefle, Deleerefvê³e megKe DevegYetefle keÀjeveer nw ³ee ³eg× keÀjkesÀ GvekeÀes veer®ee efoKeevee nw,njevee nw?4. ³eefo njevee nw lees leee|keÀkeÀ hJeeFvìdme kesÀ meeLe ÒeefleJeeoer yevekeÀj meeceves peevee nesiee Deewj ³eefomel³e keÀer DevegYetefle keÀjeveer nw lees DeeeflcekeÀ YeeJe mes, o³ee keÀer YeeJevee mes Deleerefvê³e megKe ceW efmLele

neskeÀj, hejceelcee keÀe mevosMe-JeenkeÀ yevekeÀj meeceves peevee nesiee~ Deye ncekeÀes keÌ³ee keÀjvee nw, JenncekeÀes efJe®eej keÀjvee nw~5. henues nce Deheves keÀes ®eskeÀ keÀjW - ieerlee %eeve keÀe meej veäesceesne-mce=efle mJeªhe nw, lees keÌ³ee nceGme efmLeefle ceW efmLele nQ? ³eefo veneR nQ lees ncekeÀes efkeÀmeer hej kesÀme keÀjves keÀe keÌ³ee DeefOekeÀej nw Deewj³eefo nQ lees nceejs Devoj efkeÀmeer hej kesÀme keÀjves ³ee efkeÀmeer keÀes njeves keÀe mebkeÀuhe ner veneR DeemekeÀlee leLee FmekeÀe keÌ³ee ÒeceeCe nw efkeÀ pees nce keÀnles nQ, Jener mel³e nw? Jen Yeer nceejs heeme mheäªhe ceW nesvee ®eeefnS~yeeyee ves DeveskeÀ yeej keÀne nw efkeÀ %eeve-³eesie-OeejCee keÀe Òel³e#e ÒeceeCe ®eeefnS, leye ner ieerlee-%eeveDeewj ieerlee %eeve-oelee Òel³e#e nesiee DeLee&led ieerlee %eeve Òel³e#e nesiee leye ner ieerlee %eeve-oeleeÒel³e#e nesiee~~6. hejceelcee meyekeÀes efveoex<e ceevelee nw keÌ³eeWefkeÀ Jen %eeve keÀe meeiej nw Deewj [^ecee keÀe hetCe& %eelee nwlees Jen kesÀme efkeÀme hej keÀjsiee Deewj efkeÀme efueS keÀjsiee leLee efkeÀmekesÀ heeme kesÀme keÀjsiee keÌ³eeWefkeÀ peyeefkeÀmekeÀe oes<e ner veneR nw lees efkeÀme hej kesÀme keÀjves keÀe ÒeÍe>> ner veneR G"lee nw~ kesÀme keÀjves kesÀ efueShejceelcee mes yeæ[e lees keÀesF& nw ner veneR, efpemekesÀ heeme kesÀme efkeÀ³ee pee³es ³ee hejceelcee kesÀme keÀjves keÀerígÆer os~* oeoer iegupeej peer ves 20.10.05 keÀes Deesced Meeefvle YeJeve ceW efJeosefMe³eeW kesÀ keÌueeme ceW megvee³eeefkeÀ SkeÀ yeej efkeÀmeer ves efueKee efkeÀ oeoe uesKejepe meeFefkeÀue efjheseEjie keÀe keÀece keÀjlee Lee, efpemekeÀesheæ{keÀj efvece&ueMeevlee oeoer peer keÀes Kejeye ueiee efkeÀ keÀneB [e@³eceC[ keÀe OevOee keÀjves Jeeuee DeewjkeÀneB meeFefkeÀue efjheseEjie keÀe keÀece~ nce Gme efueKeves Jeeues hej ceeve-neefve keÀe kesÀme keÀjWies DeewjGmekesÀ efueS yeeyee keÀes he$e efueKee efkeÀ yeeyee ígÆer oW~ Fme hej yeeyee ves GvekeÀes efueKee - ye®®eer keÌ³eekeÀesF& yeehe Deheves ye®®es hej kesÀme keÀj mekeÀlee nw leLee keÀesF& yenve Deheves YeeF& hej kesÀme keÀj mekeÀleernw, Jen De%eeveer nw, GmekeÀes h³eej mes mecePeevee legcneje keÀece nw, ve efkeÀ kesÀme keÀjvee~Deye Ghe³eg&keÌle yeele hej efJe®eej keÀjkesÀ nce mees®eW efkeÀ keÌ³ee nce ieerlee %eeve Deewj ieerlee %eeve-oelee kesÀefJe<e³e ceW efkeÀmeer hej kesÀme keÀj mekeÀles nQ Deewj keÌ³ee yeeyee ncekeÀes kesÀme keÀjves keÀer ígÆer oWies?``ke=À<Ce kesÀ ®eefj$e lees keÀesF& nQ veneR~ ... yeneogj lees efkeÀmeer keÀes leye keÀnWies peye keÀesF& yeæ[s DeeoceerkeÀes mecePeekeÀj efoKeeDees~ meeje ceoej nw ieerlee hej~ ieerlee efvejekeÀej hejceefhelee hejceelcee efMeJe keÀerieeF& ngF& nw, ve efkeÀ efkeÀmeer ceveg<³e keÀer~'' mee.yeeyee 20.6.07 efjJee.``lees ueemì heshej keÌ³ee osKee? mvesn nesles ngS Yeer veäesceesne mce=efle mJeªhe~ ³ener ueemì heshej³eeoieej ceW Yeer iee³eve ªhe ceW nw~ ... SkeÀ lejHeÀ mvesn keÀes meceevee Deewj otmejs lejHeÀ jne ngDee

ueemì keÀe efnmeeye-efkeÀleeye menve MeefkeÌle mes meceehle keÀjvee~... keÀce&Yeesie keÀes Yeer meceevee Deewj mvesnkeÀes Yeer meceevee~'' De.yeeheoeoe 18.1.76

``ieerlee JeeueeW keÀes cegK³e SkeÀ ner yeele mecePeeDees efkeÀ YeieJeeve Tb®e mes Tb®e keÀes ner keÀne peelee nw~Jen nw efvejekeÀej~ keÀesF& Yeer osnOeejer ceveg<³e keÀes YeieJeeve veneR keÀn mekeÀles~''

mee.yeeyee 8.12.05 efjJee.``Jes Yee<eCe keÀjves Jeeues Yeues ner meYee keÀes nBmee uesles nQ ³ee ©uee osles nQ uesefkeÀve DeMejerjerheve keÀeDevegYeJe veneR keÀje mekeÀles nQ Deewj ve yeehe mes mvesn hewoe keÀje mekeÀles nQ~ ... mecePees ieerlee kesÀYeieJeeve hej hJeeFvìdme osles nes uesefkeÀve peye lekeÀ GvekeÀes yeehe keÌ³ee ®eerpe nw, nce Deelcee nQ Deewj Jenhejceelcee nw - ³en DevegYeJe veneR keÀjeDees leye lekeÀ ³en yeele efme× kewÀmes nesieer? ... peye ³enDevlej cenmetme keÀjWies lees ieerlee keÀe YeieJeeve Yeer efme× nes ner pee³esiee~''

De.yeeheoeoe 2.8.73

``yeehe DeekeÀj meeje je]pe mecePeeles nQ~ henues-henues legce ye®®es Fme yeele hej peerle hee³eWies efkeÀYeieJeeve SkeÀ efvejekeÀej nw, ve efkeÀ meekeÀej~ ... Þeerke=À<Ce keÀn veneR mekeÀlee efkeÀ osn kesÀ meye Oece&íesæ[ ceeceskeÀced ³eeo keÀjes~ ... ³en vee@uespe Deewj keÀesF& veneR peeveles, yeehe Deehener DeekeÀj Deheveeheefj®e³e osles nQ~ Jener ieerlee keÀe YeieJeeve nw~ ³en legce efme× keÀj yelee³eWies lees legcneje veece yengleyeeuee nes pee³esiee~'' mee.yeeyee 27.7.05 efjJee.``nj ye®®es keÀe mebkeÀuhe nw efkeÀ peuoer mes peuoer yeehe keÀes Òel³e#e keÀjW~ uesefkeÀve [^ecee ceW jepe ³ennw efkeÀ peye lekeÀ ye®®es Deheves DeehekeÀes yeehe meceeve peerJeve ceW Òel³e#e veneR keÀjles leye lekeÀ yeeheÒel³e#e nes veneR mekeÀlee~''

De.yeeheoeoe keÀe mevosMe 4.4.05 iegupeej oeoer kesÀ Üeje``hejceelce-%eeve keÀe ÒetHeÀ nw DeehekeÀer ÒewefkeÌìkeÀue ueeFHeÀ nw~ SkeÀ lejHeÀ Oece&-³eg× keÀer mìspe, otmejerlejHeÀ ÒewefkeÌìkeÀue OeejCeecetle& keÀer mìspe~ ... ÒewefkeÌìkeÀue ceW %eeve DeLee&led OeejCeecetle&, %eevecetle&,iegCecetle&~ cetle& mes ner Jen %eeve Deewj iegCe efoKeeF& oW~ DeepekeÀue ef[mkeÀme keÀjves mes Deheveer cetle& keÀesefme× veneR keÀj mekeÀles~ uesefkeÀve cetle& mes GvekeÀes SkeÀ meskesÀC[ ceW Meevle keÀje mekeÀleer nes~''

``efMeJe hejceelcee keÀer Deewj Þeerke=À<Ce keÀer ceefncee yeleekeÀj keÀnes, Deye pepe keÀjes efkeÀ ieerlee keÀeYeieJeeve keÀewve? ... YeieJeevegJee®e - cevceveeYeJe-ceeceskeÀced ³eeo keÀjes lees mJeie& keÀe Jemee& efceuesiee~³en efkeÀmeves keÀne? ... yeeyee ìe@efhekeÌme osles nQ, GvekeÀes efjHeÀeFve keÀjkesÀ kewÀmes efkeÀmekeÀes mecePee³eW, meesye®®eeW keÀes K³eeue keÀjvee nw~'' mee.yeeyee 30.6.07 efjJee.

``peye legce ³en efme× keÀj yelee³eWies lees mecePeWies efkeÀ ³en yeele lees efyeukegÀue "erkeÀ nw~ ³es Deheej ogKelees efmeJeeS SkeÀ yeehe kesÀ Deewj keÀesF& otj keÀj veneR mekeÀles~''

mee.yeeyee 17.7.04 efjJee.mJe³eb ner mJe³eb mes ÒeÍe>>yeeyee ves keÀne nw - Òel³e#e ÒeceeCe ner meJe&Þesÿ ÒeceeCe nw~ legcnejer peerJeve efme× keÀjs efkeÀ ³ener ieerlee%eeve DeLee&led FvekeÀes hejceelcee kesÀ Üeje %eeve efceuee nw~ ogefve³ee ceW Yeer keÀnles nQ - Òel³e#e keÀes ÒeceeCekeÀer DeeJeM³ekeÀlee veneR nw~``hej-Oece&, hej-osMe ogKe osves Jeeuee nw~ mJeOece&, mJeosMe megKe osves Jeeuee nw~''

``pewmes mLetue Oeve Jee mLetue heo kesÀ Òeeefhle keÀer ®ecekeÀ ®esnjs mes ceeuetce nesleer nw~ ... Ssmes nermJejep³e DeefOekeÀejer ye®®eeW kesÀ ®ecekeÀles ngS ®esnjs efoKeeF& oW, cesnvele kesÀ ef®evn veneR efoKeeF& oW,Òeeefhle kesÀ ef®evn efoKeeF& oW~ ... DeYeer l³eeie efoKeeF& oslee nw, Yeei³e veneR efoKeeF& oslee nw~''

Q. peye nce ieerlee %eeve Deewj ieerlee keÀe %eeveoelee keÀewve nw, Fme yeele keÀes efme× keÀjves pee jns nQ leeshenues nce Deheves keÀes ®eskeÀ keÀjW efkeÀ %eeve meeiej hejceelcee ves ncekeÀes pees ieerlee %eeve efo³ee, Gme hejhetCe& efve½e³e nw Deewj nceejer efmLeefle ieerlee %eeve keÀer nw DeLee&led nceejs peerJeve ceW GmekeÀer hetCe& OeejCee nwDeLee&led nce veäesceesne-mce=efle mJeªhe efmLeefle ceW nQ?nce me®®eer efoue mes, Deheves efoue hej neLe jKekeÀj Deheves keÀes ®eskeÀ keÀjW efkeÀ nce ieerlee %eeve kesÀmJeªhe nQ? yeeyee ves veäesceesne Deewj mce=efle-mJeªhe keÀer pees heefjYee<ee oer nw, Gme Devegmeej nceveäesceesne, mce=efle mJeªhe nQ? yeeyee ves keÀne Deheveer osn mes Yeer pees veäesceesne nesiee, Jener me®®eeveäesceesne nw~ mce=efle mJeªhe kesÀ efueS yeeyee ves keÀne - SkeÀ yeehe otmeje ve keÀesF&, DeeeflcekeÀ mJeªhekesÀ efueS mebkeÀuhe keÀjves keÀer Yeer DeeJeM³ekeÀlee veneR nw, meoe DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neW~ ³eneBlekeÀ ye´ïee yeeyee, efpemekesÀ leve ceW mJe³eb efMeJeyeeyee yew"e nw, GmekesÀ efueS Yeer keÀne nw efkeÀ ye´ïee keÀer³eeo Yeer J³eefYe®eejer yevevee nw, heleve keÀjves Jeeueer nw~ Deye nce Deheves keÀes ®eskeÀ keÀjW efkeÀ nce ieerlee%eeve kesÀ mJeªhe keÀneB lekeÀ yeves nQ? ye´ïee yeeyee ves osn Deewj osn keÀer ogefve³ee mes veäesceesne neskeÀjDeewj SkeÀ efMeJeyeeyee keÀer ³eeo mes mechetCe& efmLeefle keÀes hee³ee Deewj ieerlee %eeveoelee efMeJe hejceelcee keÀesnceejs meeceves Òel³e#e efkeÀ³ee~ nce Deheves keÀes Fme keÀmeewìer hej ®eskeÀ keÀjW Deewj FmeceW peye heeme neWies,Kejs GlejWies leye ieerlee %eeveoelee hejceelcee efMeJe keÀes Òel³e#e keÀj mekeWÀies~

Q. keÌ³ee nce keÀece DeLee&led keÀece efJekeÀej SJeb keÀecevee-peerle yeves nQ? keÌ³eeWefkeÀ efMeJeyeeyee ves YeerkeÀece Meyo keÀe Òe³eesie keÀece-Jeemevee Deewj keÀecevee DeLee&led F®íe³eW oesveeW ªheeW ceW Òe³eesie efkeÀ³ee nw~Q. nce efpevekesÀ meeceves ieerlee %eeve keÀes Deewj ieerlee %eeve oelee hejceelcee keÀes efme× keÀjves pee jns nQ,GvekesÀ Òeefle nceejer YeeJevee keÌ³ee nw DeLee&led nce GmekeÀes njekeÀj Dehevee ueesne ceveJeevee ®eenles nQ ³eeGvekesÀ keÀu³eeCeeLe& ieerlee %eeve keÀer mel³elee keÀes efme× keÀjvee ®eenles nQ? kesÀme njeves kesÀ efueS nerefkeÀ³ee peelee nw, efkeÀmekesÀ keÀu³eeCe kesÀ efueS kesÀme keÀer keÀesF& DeeJeM³ekeÀlee veneR nw, GmekesÀ efueS leesGmekesÀ Òeefle MegYe YeeJevee MegYe keÀecevee jKe mecePee³ee peelee nw~``³en ³eeo jKevee nw efkeÀ ncekeÀes keÀesF& keÀecevee veneR jKeveer nw, meecevee keÀjvee nw~ Deiej keÀesF&keÀecevee nw lees meecevee vener keÀj mekeWÀies~ ... leermeje ves$e keÀewve mee nw? leermeje ves$e keÀe³ece nesiee leyener lehemJeer yeve mekeWÀies~ ... peye Deheves ceW Òel³e#lee Dee³esieer leye me=efä ceW Yeer Òel³e#elee nesieer~''

De.yeeheoeoe 6.2.69

``ieerlee %eeve keÀe henuee hee" nw DeMejerjer Deelcee yevees Deewj Deefvlece hee" nw - veäesceesne, mce=eflemJeªhe yevees~ ... henues Fme hee" keÀes mJe³eb heæ{vee DeLee&led yevevee efHeÀj DeewjeW keÀes efveefceÊe yeveheæ{evee~ ... efvejekeÀejer, efvee|JekeÀejer, efvejnbkeÀejer efmLeefle keÀes ogefve³ee kesÀ Deeies Òel³e#e ªhe ceW ueeDees~FmekeÀes keÀnles nQ yeehe meceeve yevevee~'' De.yeeheoeoe 18.1.87

Q. keÌ³ee efkeÀmeer meceLe& keÀes DemeceLe& hej kesÀme keÀjves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw?ogefve³ee ceW DemeceLe& v³ee³e kesÀ efueS meceLe& hej kesÀme keÀjlee nw, meceLe& lees mJele: ner DemeceLe& keÀesGmekeÀer yeele ceeveves kesÀ efueS yeeO³e keÀj oslee nw~ hejceelcee lees meJe&MeefkeÌleJeeve meJe& meceLe& nw, leeskeÌ³ee GmekeÀes ³ee GmekeÀer lejHeÀ mes ncekeÀes efkeÀmeer hej kesÀme keÀjves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw? nceejermeeceL³e& mJele: ieerlee %eeve keÀes efme× keÀjveer ®eeefnS~

yeenj JeeueeW mes ÒeÍe>>Q. hejceelcee ³ee YeieJeeve keÀer heefjYee<ee keÌ³ee nw?``efMeJeyeeyee Kego keÀnles - cesje pevce efoJ³e Deewj DeueewefkeÀkeÀ nw~ ... ceQ pees ntB, pewmee ntB, Jewmes cegPeskeÀesF& Yeer veneR peeveles~ ceQ Dehevee heefj®e³e Deehe ner oslee ntB~ ... efHeÀj ieerlee ceW efueKe efo³ee nw -ke=À<Ce YeieJeevegJee®e~ ... efMeJeyeeyee keÀnles nQ - ceQ legcekeÀes pees %eeve oslee ntB, Jen efHeÀj iegce nes peeleenw~'' mee.yeeyee 18.9.04 efjJee.``legce mev³eeefme³eeW mes Yeer hetí mekeÀles nes efkeÀ ieerlee ceW pees YeieJeevegJee®e nw efkeÀ osn meefnle osn kesÀ meye

Oece& íesæ[ ceeceskeÀced ³eeo keÀjes~ keÌ³ee ³es ke=À<Ce keÀnles nQ - ceeceskeÀced ³eeo keÀjes? ... JeemleJe ceWSkeÀ ieerlee ner nw, pees efMeJeyeeyee ves megveeF& nw~'' mee.yeeyee 18.9.04 efjJee.Q. keÌ³ee ieerlee keÀe YeieJeeve DeekeÀj Òe®eefuele ieerlee keÀe hegmlekeÀ G"ekeÀj megveeles nQ ³ee Jen mJe³ebner ieerlee %eeve osles nQ, efpemekesÀ DeeOeej hej yeeo ceW ieerlee Meeðe yevelee nw? ³eefo yeeo ceW yevelee nwlees Gme ieerlee ceW efueefKele ceneJeekeÌ³e ieerlee kesÀ YeieJeeve kesÀ [e³ejskeÌì ceneJeekeÌ³e nesles nQ ³ee efueKevesJeeues mce=efle kesÀ DeeOeej hej efueKeles nQ? mce=efle kesÀ DeeOeej hej efueKee ngDee hetCe& mel³e lees nes veneRmekeÀlee~``³en meejer vee@uespe yegef× mes mecePeves keÀer nw~ keÀesF& efkeÀleeye Deeefo nw veneR~ ieerlee keÀe YeieJeeve neLeceW ieerlee ueskeÀj Deelee nw keÌ³ee? Jen lees %eeve keÀe meeiej nw~ ... ³en meye [^ecee ceW vetBOe nw~ SkeÀmeskesÀC[ ve efceues otmejs mes~ ... ³en nw ieerlee hee"Meeuee~ keÀewve heæ{eles nQ? YeieJeeve jepe³eesieefmeKeeles nQ~'' mee.yeeyee 14.9.04 efjJee.``ke=À<Ce YeieJeevegJee®e - osn meefnle ... ceeceskeÀced ³eeo keÀjes~ ³en ieerlee kesÀ De#ej nQ, pees heæ{keÀjmegveeles nQ~ Ssmes veneR keÀnles efkeÀ legce Ssmes yevees~ efmeHe&À heæ{les nQ YeieJeeve peye heefleleeW keÀes heeJeve yeveevesDee³ee Lee lees Ssmes keÀnkeÀj ie³ee Lee~ ieerlee ceW hejceefhelee hejceelcee efMeJe kesÀ yeoues ke=À<Ce keÀe veece[eue efo³ee~'' mee.yeeyee 12.8.04 efjJee.

Q. ieerlee keÀer Deeefo nw cevceveeYeJe Deewj Devle nw veäesceesne-mce=efle mJeªhe~ Gme efmLeefle keÀer OeejCeekeÀjves ceW Òe®eefuele ieerlee heæ{ves Jeeues efkeÀleves ceveg<³e meHeÀue ngS Deewj nes jns nQ? ³en efJe®eejCeer³enw~Q. Òe®eefuele ieerlee ceW Yeer ceneJeekeÌ³e nQ - keÀeceeshepee³eles ¬eÀesOe: ... efmLeefle keÀer OeejCee keÀjves ceWÒe®eefuele ieerlee heæ{ves Jeeues efkeÀleves ceveg<³e meHeÀue ngS Deewj nes jns nQ?Q. ieerlee kesÀ ceneJeekeÌ³e - leÓeme³eles met³eex ve MeMeebkeÀes ve heeJekeÀ:, ³eÃlJee ve efJeJele&vles le×ecehejceb ceced~ (32)³es ceneJeekeÌ³e efme× keÀjles nQ efkeÀ hejceelcee SkeÀ osMeJeemeer nw hejvleg Gmeer ieerlee kesÀ ceneJeekeÌ³ehejceelcee keÀes ®eje®ej peiele ceW J³eehle ... DeLee&led hejceelcee keÀes meJe&J³eeheer Yeer efme× keÀjles nQ~ leesFve oesveeW efJejesOeeYee<eer (Contradictory) yeeleeW ceW mel³e keÌ³ee nw?Q. Deelcee Þeerke=À<Ce keÀer ³eeo mes heeJeve yeveWieer ³ee efvejekeÀej heeflele-heeJeve hejceelcee efMeJe keÀer ³eeomes heeJeve yeveWieer? keÌ³ee efkeÀmeer MejerjOeejer ceveg<³e keÀer ³eeo mes Deelcee heeJeve yeve mekeÀleer nw?keÌ³eeWefkeÀ osn keÀe Oece& nw yeeue, ³egJee, peje, ce=l³eg Deewj ³eesie kesÀ efme×evle Devegmeej GmekeÀes ³eeo

keÀjves mes Yeer Jewmes ner efmLeefle heefjJele&ve nesieer~ Þeerke=À<Ce kesÀ efueS ³es meye yeeleW efueKeer ngF& nQ, GmeceW³en Yeer iee³eve nw efkeÀ GvekeÀes Yeerue ves JeeCe ceeje, efpememes GvekeÀer ce=l³eg nes ieF&~ Deye YeieJeeve keÀerce=l³eg nes pee³es, ³es yeele keÀneB lekeÀ peb®eleer nw?``yeehe keÀnles nQ - cegPes ³eeo keÀjes lees legcnejs efJekeÀce& efJeveeMe neWies~ ieerlee ceW Yeer ³es De#ej nQ hejvlegke=À<Ce keÀe veece efueKeves mes yegef× "njleer veneR nw~ ... ke=À<Ce lees Ssmee keÀn ve mekesÀ~ mecePeeves kesÀefueS yeæ[er cesnvele ®eeefnS, LekeÀvee veneR nw~'' mee.yeeyee 11.7.07 efjJee.``cetue yeele nw heeJeve yeveves keÀer~ DeYeer lees heefJe$e yevees leye ner veF& ogefve³ee ceW Dee³eWies Deewj jep³ekeÀjves kesÀ uee³ekeÀ Yeer yeveWies~ yeehe keÀnles nQ - ceer"s-ceer"s ye®®ees, yeehe keÀes ³eeo keÀjes lees pevce-pevceevlej kesÀ heeheeW keÀe yeesPee Glej pee³esiee~ heæ{eF& mes heehe veneR keÀìWies~ yeehe keÀer ³eeo ner cegK³enw~'' mee.yeeyee 2.8.04 efjJee.``keÀu³eeCekeÀejer yeehe ves mecePee³ee nw - Deheves keÀes Deelcee mecePe efMeJeyeeyee keÀes ³eeo keÀjes~ ...³eeo mes heehe keÀìles nQ~ ... cegK³e nw yeehe keÀer ³eeo~ Yeejle keÀe Òee®eerve jepe³eesie yengle ceMentj nw~... efMeJe keÀes ve peeveves kesÀ keÀejCe Yeejle keÀe yesæ[e [tyee ngDee nw~ Deye efMeJeyeeyee Üeje ner YeejlekeÀe yesæ[e heej neslee nw~'' mee.yeeyee 9.8.04 efjJee.``DeYeer ÒeÍe>> nw - heeflele-heeJeve keÀewve? ke=À<Ce keÀes lees veneR keÀnWies~ heeflele-heeJeve hejceefhelee hejceelceener %eeve keÀe meeiej nw~ Jener DeekeÀj heæ{eles nQ~ %eeve keÀes heæ{eF& keÀne peelee nw~ meeje ceoej nw ieerleehej~ ... Yeue keÀnles nQ - Yeejle keÀe Òee®eerve ³eesie~ hejvleg Jen Yeer mecePeles nQ efkeÀ ke=À<Ce ves efmeKee³eeLee~ ieerlee keÀes ner KeC[ve keÀj efo³ee nw~ yeehe keÀer peerJeve keÀneveer ceW ye®®es keÀe veece [eue efo³ee nw~efMeJejeef$e Yeer ceveeles hejvleg Jen kewÀmes Deeles, ³en veneR peeveles~''

mee.yeeyee 23.7.04 efjJee.Q. Deelcee keÀe mJeªhe keÌ³ee nw Deewj keÌ³ee Deehe GmekeÀer DevegYetefle keÀjles nes? pewmes efkeÀ ieerlee ceW nw- vewveb efívoefvle MeðeeefCe vewveb onefle heeJekeÀ: ve ®ewveb keÌueso³eefvle Deehees ve Mees<eDeefle cee©le:~ ... vepee³eles ve efceÏ³eles Depeesefvel³ee MeemJelees De³eb nv³eles ve nv³eceeves Mejerjs~Q. Deelcee-hejceelcee ceW hejmhej keÌ³ee mecyevOe nw Deewj oesveeW ceW Devlej keÌ³ee nw?Q. ieerlee ceW Deelcee-hejceelcee kesÀ mJeªhe kesÀ efJe<e³e ceW, me=efä ®e¬eÀ kesÀ efJe<e³e ceW, keÀuhe-Je=#e kesÀefJe<e³e ceW leerveeW ueeskeÀeW kesÀ efJe<e³e ceW, owJeer-Deemegjer mecheoe DeLee&led iegCeeW kesÀ efJe<e³e ceW, efJeefYevveoMe&veeW SJeb OeceeX kesÀ efJe<e³e ceW JeCe&ve efkeÀ³ee ie³ee nw~ lees Fme meyekeÀes osKeves-efJe®eej keÀjves mes ÒeÍe>>G"les nQ efkeÀ -Q. ceneYeejle ³eg× keÀe mJeªhe keÌ³ee nw, efpemekesÀ Deeefo ceW ieerlee %eeve efo³ee ie³ee, Jen keÀye ngDee,

GmekeÀes efkeÀlevee mece³e ngDee Deewj efHeÀj keÀye nesiee?Q. keÌ³ee ieerlee-%eeve SkeÀ eEnmekeÀ ³eg× kesÀ cewoeve ceW efo³ee ie³ee, peneB Deeceves-meeceves Keæ[er oesveeWefJejesOeer mesvee³eW hejmhej ³eg× keÀjves kesÀ efueS DeOeerj nes jneR nQ? ³eefo neB, lees keÀye Deewj keÀneB Deewj³eefo veneR lees ³eLeeLe& keÌ³ee nw?Q. keÌ³ee ieerlee-%eeve mebmke=Àle Yee<ee ceW efo³ee ie³ee? ³eefo neB lees Gmes efkeÀleves ueesieeW ves mecePee DeewjDeYeer efkeÀleves ueesie mecePe jns nQ? keÌ³ee YeieJeeve kegÀí ueesieeW keÀe keÀu³eeCe keÀjves kesÀ efueS ner Dee³eeLee?Q. ieerlee %eeve efkeÀmeefueS efo³ee ie³ee? ³eoe ³eoe efn ... me=peec³enb~ lees ieerlee %eeve megveves kesÀ yeeoGmekeÀe HeÀue keÌ³ee ngDee Deewj DeYeer keÌ³ee nes jne nw? keÌ³ee Oece& keÀer mLeehevee ngF& ³ee nes jner nw?Q. pewmes efkeÀ ieerlee ceW efueKee nw - ³eoe ³eoeefn ... me=peec³enced~ Fmemes mheä neslee nw efkeÀ ³esIeìvee hegvejeJe=Êe nesleer nw~ lees ³es ieerlee %eeve kesÀ hegvejeJe=Êe nesves keÀe keÀesF& efveef½ele mece³e nw ³ee Jenmece³e nj keÀuhe ceW yeouelee jnlee nw? ³eefo efveef½ele nw lees Jen efkeÀlevee mece³e nw?``peye Yeejle hej jent keÀe ûenCe yew" peelee nw lees Yeejle iejerye yeve peelee nw~ Yeejle lees keÌ³ee meejsJeu[& hej jent keÀe ûenCe nw~ FmeefueS yeehe efHeÀj Yeejle ceW Deeles nQ, DeekeÀj veF& ogefve³ee mLeehevekeÀjles nQ, efpemekeÀes mJeie& keÀne peelee nw~ ... meyekeÀes yeesuees - nce j®elee Deewj j®evee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀes peeveles nQ~ ³en ieerlee keÀe Sheermees[ ®eue jne nw, efpemeceW YeieJeeve ves DeekeÀjjepe³eesie efmeKee³ee nw~'' mee.yeeyee 23.7.04 efjJee.

Q. ieerlee %eeve Oece& keÀer mLeehevee Deewj DeOece& kesÀ veeMe kesÀ efueS efo³ee ie³ee, lees Oece& keÀer mLeeheveeDeewj DeOece& kesÀ veeMe keÀe mece³e keÌ³ee nes mekeÀlee nw DeLee&led Jen mece³e Üehej kesÀ Devle keÀe nesiee ³eekeÀefue³egie kesÀ Devle keÀe nesiee? Gme mece³e Deewj Jele&ceeve mece³e keÀer heefjefmLeefle³eeW ceW keÀesF&meecevpem³e DeLee&led meceevelee nw?Q. ieerlee heæ{ves keÀe ceveg<³e keÀe GÎsM³e keÌ³ee nw Deewj Jen Deheves GÎsM³e ceW keÀneB lekeÀ meHeÀue nesjne nw? cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀer Òeeefhle ner nj Deelcee keÀer cetueYetle h³eeme nw~ lees keÌ³ee Jes Òe®eefueleieerlee keÀes heæ{ves ³ee megveves mes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe DevegYeJe keÀj jns nQ?cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle nj Deelcee keÀe F&éejer³e pevceefme× DeefOekeÀej nw~Q. keÌ³ee Oece& keÀer mLeehevee efkeÀmeer eEnmekeÀ ³eg× mes mecYeJe nw?Q. keÌ³ee keÀesF& osnOeejer YeieJeeve nes mekeÀlee nw? ³eefo neB lees keÌ³ee YeieJeeve kesÀ Yeer keÀesF& ceelee-efheleenesles nQ? keÌ³ee YeieJeeve efkeÀmeer ceelee kesÀ ieYe& mes pevce ueslee nw? ³eefo ueslee nw lees Jes ceelee-efhelee

YeieJeeve mes Yeer yeæ[s nes ie³es, efpevneWves YeieJeeve keÀes pevce efo³ee~ ³eefo Ssmee nw lees efJeefYevve OeceeX ceWhejceelcee keÀes De³eesefve keÌ³eeW keÀne ie³ee nw?Þeerke=À<Ce ves meeboerheve ieg© kesÀ ³eneB megoecee kesÀ meeLe efMe#ee Yeer ueer Leer - keÌ³ee pees %eeve keÀe DeeOeejcetle&nes, GmekeÀes efkeÀmeer ieg© mes efMe#ee uesves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesieer?Þeerke=À<Ce kesÀ 16108 jeefve³eeb LeeR, ceeKeve ®eesjer keÀjles Les, pevce Yeer pesue ceW ngDee Deewj GvekesÀ efheleeJeemegosJe GvekeÀes pecegvee heej vevo-³eMeesoe kesÀ ³eneB ueskeÀj ie³es Deeefo Deeefo yeeleW keÀneB lekeÀ mel³enQ Deewj mJeerkeÀej keÀjves ³eesi³e nQ?Q. keÌ³ee ieerlee keÀe YeieJeeve efkeÀmeer SkeÀ Oece& JeeueeW keÀe nw ³ee meJe& Oece& JeeueeW keÀe nw? ³eefo meJe&Oece& JeeueeW keÀe nw lees Þeerke=À<Ce keÀes YeieJeeve efkeÀleves Oece& Jeeues ceeveles nQ?``³en nw yesno keÀer heæ{eF&~ heæ{eF& SkeÀ efove Yeer efceme ve nes~ nce nQ mìt[sCì, iee@[ HeÀeoj heæ{eles nQ~Jen veMee ye®®eeW keÀes ®eæ{e jnvee ®eeefnS~ YeieJeevegJee®e nw, efmeHe&À GvneWves veece yeouekeÀj ke=À<Ce keÀeveece [eue efo³ee nw~ Yetue mes ke=À<Ce YeieJeevegJee®e mecePe efue³ee nw keÌ³eeWefkeÀ ke=À<Ce nw veskeÌmì ìt iee@[~''

mee.yeeyee 06.9.04 efjJee.Q. keÌ³ee ieerlee %eeve Þeerke=À<Ce ves SkeÀ Depeg&ve keÀes ner megvee³ee ³ee ieerlee kesÀ YeieJeeve ves ieerlee %eeve meJe&DeelceeDeeW kesÀ keÀu³eeCeeLe& efo³ee? DeLee&led keÌ³ee ieerlee %eeve efkeÀmeer J³eefkeÌle efJeMes<e, efkeÀmeer Oece& efJeMes<e³ee mecÒeoe³e efJeMes<e kesÀ efueS nw ³ee meJee&lceeDeeW kesÀ efueS nw?Q. keÌ³ee ieerlee kesÀ cetue Meeðe ceneYeejle kesÀ hee$e SsefleneefmekeÀ heg©<e Les ³ee Jes ÒeleerkeÀelcekeÀ nQ?³eefo SsefleneefmekeÀ heg©<e Les lees Depeg&ve keÀewve Lee, heeC[Je keÀewve Les, keÀewjJe keÀewve Les, ³eeoJe keÀewve Les,Þeerke=À<Ce keÀewve Les?``pees Deesìs mees Depeg&ve~ Depeg&ve keÀer efJeMes<elee nw meoe efyevoer mJeªhe yeve efJepe³eer yevevee~ Ssmesveäesceesne mce=efle mJeªhe yeveves Jeeuee Depeg&ve, meoe ieerlee %eeve megveves Deewj ceveve keÀjves Jeeuee Depeg&ve~Ssmee efJeosner, peerles peer meye cejs heæ[s nQ - Ssmes yesno keÀer Jewjei³e Je=efÊe Jeeues Depeg&ve keÀewve yeveWies?''

``Þeerke=À<Ce lees owJeer iegCeeW Jeeuee osJelee nw~ yeehe keÀnles nQ - ceQ owJeer iegCeeW Deewj Deemegjer iegCeeW mesv³eeje ntB~ ... ieerlee keÀe %eeve keÀesF& osnOeejer ceveg<³e Jee osJelee ves veneR efo³ee nw~''

mee.yeeyee 13.7.04 efjJee.Q. ieerlee-ceneYeejle Deewj jecee³eCe ceW keÌ³ee meecevpem³e nw? keÌ³eeWefkeÀ ieerlee ceW nw - ³eoe ³eoeefn... me=peec³enced Deewj jecee³eCe ceW Yeer nw - peye peye nes³es Oece& keÀer neefve, yeeæ{Q Demegj-DeOeceDeefYeceeveer~ leye-leye Oeefj ÒeYeg cevegpe Mejerje njQ ke=ÀheeefveefOe meppeve heerje~~

Q. ³eLeeLe& ieerlee %eeve keÀe mece³e keÀewvemee nw DeLee&led ieerlee %eeve keÀye efo³ee ie³ee Deewj keÀye efueKeeie³ee? DeLee&led Gmeer mece³e efueKee ie³ee ³ee kegÀí mece³e yeeo ceW efueKee ie³ee? ³eefo Gmeer mece³eefueKee ie³ee lees efkeÀmeves efueKee Deewj ³eefo yeeo ceW efueKee ie³ee lees efkeÀleves mece³e yeeo efueKee ie³eeDeewj efkeÀmeves efueKee?Q. keÌ³ee Òe®eefuele ieerlee ceW Jee|Cele hejceelcee keÀe heefj®e³e Þeerke=À<Ce hej Ieefìle neslee nw? ³eefo neBlees kewÀmes Deewj ³eefo veneR lees mel³e keÌ³ee nw?``YeieJeeve ceevee meJee&lceeDeeW keÀe yeehe~ DeYeer Jes ncekeÀes heæ{eles nQ~ Jes lees mecePeles nQ - ke=À<Ce heæ{elesnQ~ ³en lees heæ{eves Jeeuee nw efvejekeÀej yeehe~ ... Deelcee DeefJeveeMeer nw, Jen 84 pevce ueskeÀj meejeheeì& yepeeleer nw~ ... ceQ legcekeÀes jepe³eesie efmeKeelee ntB, efpemekeÀe YeefkeÌle ceeie& ceW veece jKe efo³ee nwieerlee ... FmekeÀes ieerlee hee"Meeuee keÀne peelee nw~ ieerlee mes vej mes veeje³eCe yeveles nes~''

mee.yeeyee 4.9.04 efjJee.Q. keÌ³ee Òe®eefuele ieerlee ceW Jee|Cele %eeve ceW hejmhej keÀesF& efJejesOeeYeeme (Contradictions) nQ?³eefo nQ lees Jes keÌ³ee-keÌ³ee nQ?Q. Òe®eefuele ieerlee %eeve mes efJeée keÀer meJe& DeelceeDeeW keÀer mevlegefä nesleer nw DeLee&led meJee&lcee³eW Gmesceeveleer nQ? ³eefo neB lees kewÀmes?Q. Òe®eefuele ieerlee heæ{ves kesÀ yeeo Deelcee-hejceelcee kesÀ heefj®e³e keÀe keÌ³ee efve<keÀ<e& efvekeÀuelee nw?Q. Þeerke=À<Ce Deewj efvejekeÀej efMeJe ceW keÌ³ee Devlej nw, ³es oesveeW keÀewve nQ? oesveeW keÀer Òeeflecee³eW yeveelesnQ lees FveceW keÌ³ee Devlej nw? oesveeW keÀe iegCe-keÀle&J³e keÌ³ee nw?``F&éej meJe&J³eeheer veneR , ³en Deesefheefve³eve peªj efueKeJeevee nw~ legce ye®®eeW keÀes ³en hekeÌkeÀe efve½e³enw efkeÀ F&éej meJe&J³eeheer veneR nw~ ... otmeje efHeÀj Deesefheefve³eve ®eeefnS efkeÀ Fme mecePeeveer mes ncemecePeles nQ - ieerlee keÀe YeieJeeve Þeerke=À<Ce veneR nw~ YeieJeeve efkeÀmeer ceveg<³e ³ee osJelee keÀes veneR keÀnepeelee nw~ ... DeYeer pees Deesefheefve³eve efueKeles Jes keÀesF& keÀece kesÀ veneR nQ~ ... cegK³e yeele, efpemeceW nerlegcnejer efJepe³e nesveer nw, Jen efueKeJeeDees~ ³en ye´ïeekegÀceeefj³eeb mel³e keÀnleer nQ efkeÀ F&éej meJe&J³eeheerveneR nw, Jen lees meJee&lceeDeeW keÀe yeehe nw, Jener ieerlee keÀe YeieJeeve nw~ leermeje heeflele-heeJeveer heeveer keÀeriebiee veneR hejvleg SkeÀ yeehe ner heeflele-heeJeve nw~''

mee.yeeyee 3.9.04 efjJee.``YeieJeeveg®ee®e nw efkeÀ ieerlee meyekeÀer ceeF&-yeehe nw~ Jemee& ieerlee mes efceuelee nw~ ... yeeFefyeue DeeefokeÀes keÀesF& Yeer ceelee veneR keÀnWies~ ... legcneje meepeve nw efMeJe, efHeÀj legce efkeÀmeer osnOeejer keÀes keÌ³eeW³eeo keÀjles nes?'' mee.yeeyee 4.5.07 efjJee.

``mecePeeves kesÀ yeeo hetíes - ieerlee keÀe YeieJeeve keÀewve nw? pepe keÀjes~ Fme hensueer keÀes nue keÀjves mesmeskesÀC[ ceW pevekeÀ efcemeue peerJevecegefkeÌle hee mekeÀles nes~ ³en Yeer Yeejle ceW ceMentj nw~''

mee.yeeyee 26.7.07 efjJee.``Glejleer keÀuee Deewj ®eæ{leer keÀuee - ³en Yeer [^ecee ceW vetBOe nw~ ³en meye mecePeves keÀer yeeleW nQ~ ³enyeæ[er De®íer ìe@efhekeÀ nw~ ieerlee keÀe YeieJeeve keÀewve - Fme hensueer keÀes nue keÀjves mes legce yeehe keÀe Jemee&heekeÀj efJeée keÀe ceeefuekeÀ yeve mekeÀles nes~'' mee.yeeyee 26.7.07 efjJee.``%eeve lees SkeÀ hejceefhelee hejceelcee ceW ner nw~ ieerlee mes ner meÃefle nesleer nw~ Jen %eeve lees yeehe kesÀheeme ner nw~ ... ieerlee Yeer efMeJeyeeyee ves ner ieeF& Leer, Gmeves ner keÀne nw ceeceskeÀced ³eeo keÀjes~''

mee.yeeyee 11.8.04 efjJee.``pees jepee neslee nw, GmekeÀer Deheveer Yee<ee nesleer nw~ mele³egieer jepeeDeeW keÀer Deheveer Yee<ee nesieer~mebmke=Àle JeneB veneR nesieer~ mele³egie keÀer jmce-efjJeepe ner Deueie nw~ ... yeehe Deeles ner vejkeÀ keÀesmJeie& yeveeves~'' mee.yeeyee 25.5.04 efjJee.``ceQ Deye legce ye®®eeW keÀes meye MeeðeeW keÀe je]pe mecePeelee ntB~ Deye legce pepe keÀjes efkeÀ keÀewve jeFìnw~ ... yeehe me®eKeC[ kesÀ efueS me®®ee %eeve osles nQ, yeekeÀer Jeso-Meeðe meye nQ YeefkeÌle ceeie& kesÀ~''

mee.yeeyee 27.7.07 efjJee.``pewmes keÀceeX keÀer ieefle ienve ieeF& nw, Jewmes heefJe$elee keÀer heefjYee<ee Yeer Deefle ieg¿e nw~ heefJe$elee cee³eekesÀ DeveskeÀ efJeIveeW mes ye®eves keÀer í$eíe³ee nw~ heefJe$elee keÀes ner megKe-Meeefvle keÀer peveveer keÀne peeleenw~ ... efkeÀmeer Yeer keÀejCe mes ogKe keÀe peje Yeer DevegYeJe neslee nw lees mechetCe& heefJe$elee keÀer keÀceer nw~''

Fve meye yeeleeW hej efJe®eej keÀjkesÀ Deehe mJe³eb ner efveCe&³e keÀerefpe³es efkeÀ ieerlee %eeve oeleekeÀewve nes mekeÀlee nw DeLee&led osnOeejer Þeerke=À<Ce' ³ee efvejekeÀej %eeve meeiej hejceelcee efMeJe' nw Deewjieerlee ceW Jee|Cele ³eg× keÌ³ee nw, Jen keÀye ngDee, GmekeÀe heefjCeece keÌ³ee ngDee? Fve meye ÒeÍe>>eW hejefJe®eej keÀjves kesÀ yeeo ner mel³elee keÀes DevegYeJe efkeÀ³ee pee mekeÀlee nw Deewj DevegYeJe keÀjves kesÀ yeeoner DeYeerä heg©<eeLe& keÀjkesÀ Deheves DeYeerä ue#³e keÀes Òeehle keÀj mekeÀles nQ DeLee&led DeOece& keÀe veeMeDeewj Oece& keÀer mLeehevee nes mekeÀleer nw~

``pees Fme Kesue keÀes De®íer jerefle mecePeles nQ, Jes Devoj ceW KegMeer ceW jnles nQ~... efMeJe pe³eefvle kesÀyeeo ke=À<Ce keÀe pevce neslee nw~ efMeJe pe³eefvle kesÀ yeeo nw ke=À<Ce pe³eefvle~ efMeJeyeeyee ner Yeejle keÀes

mJeie& yeveeles nQ~ keÀnles nw keÀuhe kesÀ mebiece³eg hej ceQ DeekeÀj jepe³eesie efmeKeueelee ntB~ ceneYeejle keÀerueæ[eF& nes leye lees veke&À keÀe efJeveeMe Deewj mJeie& keÀer mLeehevee nes~''

mee.yeeyee 28.7.07 efjJee.``DeYeer pees mketÀueeW ceW efnmì^er-pee@ûeeHeÀer heæ{eF& peeleer nw, Jen lees DeOetje %eeve nw~ cetueJeleve,met#ceJeleve, mLetueJeleve keÀe hetje je]pe mecePeevee ®eeefnS~ ... yesno keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer yeehe nermecePeeles nQ~ ... ³en met³e&JebMeer ef[vee@³emìer kewÀmes mLeeheve ngF&, ³en vee@uespe efkeÀmeer kesÀ heeme nw veneR~''

mee.yeeyee 28.7.07 efjJee.``Fme ceneYeejle keÀer ueæ[eF& ceW efkeÀleves Kelce nesves Jeeues nQ~ Deelcee³eW hejceOeece ceW peekeÀj mìejefcemeue Deheves-Deheves meskeÌMeve ceW jnWieer~ ... efHeÀj efpevekeÀes efpeme mece³e heeì& yepeeves Deevee nw, DeeleerjnWieer~ ³en DeefJeveeMeer [^ecee nw~ Òeue³e lees keÀYeer nesleer veneR nw~ mele³egie mes keÀefuemegie Devle lekeÀJe=ef× nesleer jnsieer~'' mee.yeeyee 30.7.07 efjJee.``ieerlee ceW Yeer nw vee - Depeg&ve keÀes YeieJeeve ves yew" mecePee³ee~ Deye Ieesæ[s-ieeæ[er ceW yew" jepe³eesieefmeKeuee³es, ³en lees nes veneR mekeÀlee~ ... ³en lees Pet" nes ie³ee~''

mee.yeeyee 02.8.07 efjJee.``legce ye®®es peeveles nes efve½e³eyegef× ner efJepe³eer nesles nQ~ yeehe ceW efve½e³e jKeWies lees peªj yeeoMeenerefceuesieer~ ... efMeJe lees ®e¬eÀ ceW Deelee veneR nw, FmeefueS GvekeÀes ieesje Jee meebJeje efoKee ve mekeWÀ~ ...iee³eve nw meeiej kesÀ ye®®eeW keÀes keÀece ves peueeS Yemce keÀj efo³ee~ DeYeer legcnejs Thej %eeveece=le keÀerJe<ee& nesleer nw~'' mee.yeeyee 2.08.07 efjJee.

ieerlee Deewj mee#eerYeeJe / ieerlee Deewj efveoex<e ¢efämee#eerYeeJe Deewj efveoex<e ¢efä ³eLeeLe& DeeO³eeeflcekeÀ %eeve keÀe ohe&Ce nw ³ee keÀmeewìer nw leLee

³es efmLeefle ner megKe-Meeefvle ce³e peer®eve DeLee&led cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle kesÀ DevetYetefle keÀe SkeÀcee$eDeeOeej nw~

keÌ³ee Òe®eefuele ieerlee ceW Ssmee keÀesF& %eeve nw, efpememes Deelcee nj Deelcee keÀes efveoex<e DevegYeJekeÀjs DeLeJee mee#eerYeeJe keÀes OeejCe mekesÀ? ³eefo nw lees Jen keÌ³ee nw?

DeYeer efvejekeÀej hejceelcee efMeJe ves ye´ïee leve mes pees Fme efJeée-veeìkeÀ keÀe %eeve efo³eeefo³ee nw, GmekeÀes ³eLeeLe& jerefle mes mecePeves Deewj efve½e³e keÀjves Jeeuee efveef½ele ner Fme efJeée-veeìkeÀ keÀesmee#eer neskeÀj osKesiee, Jen efkeÀmeer Yeer Ieìvee mes ÒeYeeefJele veneR nesiee Deewj Jen nj Deelcee keÀes efveoex<eDevegYeJe keÀjsiee~ Òe®eefuele ieerlee ceW Yeer nw efkeÀ nj peerJeelcee Dehevee Deehe ner efce$e nw Deewj DeheveeDeehener Me$eg nw hejvleg GmeceW keÀesF& Yeer Ssmeer yeele mecePe ceW veneR Deeleer, efpememes Deelcee keÀer ³es OeejCeenes pee³es hejvleg DeYeer efMeJeyeeyee ves pees efJeée-veeìkeÀ keÀe %eeve efo³ee nw, GmekeÀer ³eLeeLe& jerefle OeejCekeÀjves Jeeues keÀer DeJeM³e ner ³es OeejCee yeve peeleer nw~

ieerlee Deewj keÀce&-efme×evleieerlee ceW efve<keÀece keÀce&³eesie keÀe JeCe&ve nw hejvleg ÒeÍe>> nw keÌ³ee keÀesF& Deelcee efve<keÀece nes

mekeÀleer nw? ³eefo nes mekeÀleer lees kewÀmes nes mekeÀleer? keÌ³ee Òe®eefuele ieerlee ceW Ssmee keÀesF& %eeve nw,efpememes Deelcee keÀer efve<keÀece Je=efÊe nes pee³es?

hejceelcee kesÀ ye´ïee Üeje ceneJeekeÌ³e nw efkeÀ keÀesF& Yeer osnOeejer Deelcee efve<keÀece nes veneRmekeÀleer~ nj Deelcee keÀes Deheves keÀce& keÀe HeÀue DeJeM³e efceuelee nw~peerJeelcee Dehevee Deehesner efce$e Deewj Deehes ner Dehevee Me$eg nw - keÀe YeeJe

meejeBMeieerlee %eeve keÀe Deeefo nw cevceveeYeJe-ceO³eepeerYeJe Deewj Devle nw veäesceesne-mce=efle mJeªhe

DeLee&led hejceelcee efhelee keÀer ceOegj mce=efle mes veäesceesne yevevee nw~ieerlee %eeve Üehej ³egie kesÀ Devle ceW veneR efo³ee ie³ee yeefukeÀ ieerlee %eeve keÀuhe kesÀ heg©<eesÊece mebiece³egieDeLee&led keÀefue³egie kesÀ Devle Deewj mele³egie kesÀ Deeefo kesÀ mebiece³egie hej efo³ee ie³ee~

%eeve %eevemeeiej efvejekeÀej hejceefhelee hejceelcee efMeJe ner ³eLeeLe& %eeve osves ceW meceLe& nw,FmeefueS Gmeves ner ieerlee %eeve efo³ee keÌ³eeWefkeÀ Jener %eeve keÀe meeiej Deewj ve³es efJeée keÀe j®elee DeLee&ledyeerpeªhe nw DeLee&led hegjeveer ogefve³ee keÀes veF& ceW heefjJele&ve keÀjves Jeeuee nw~

ieerlee %eeve efvejekeÀej hejceefhelee hejceelcee efMeJe ves ves meekeÀej ye´ïee leve Üeje efo³ee ie³eenw, FmeerefueS Yeejle ceW efvejekeÀej Deewj meekeÀej oesveeW keÀe meceeve cenlJe nw~ meekeÀej ye´ïee-leve keÀes nerDepeg&ve keÀe jLe keÀne ie³ee nw~

Òe®eefuele ieerlee ceW Yeer Deelcee Deewj hejceelcee keÀes DeefJeveeMeer yelee³ee nw, hejceelcee keÀesmet³e&-®eebo-leejeW mes hejs hejceOeece keÀe Jeemeer yelee³ee nw~ ieerlee ceW veäesceesne, mce=efleueyOee efmLeefle kesÀefueS FMeeje efo³ee ie³ee hejvleg Deelcee-hejceelcee kesÀ mJeªhe keÀe ³eLeeLe& %eeve Deewj efve½e³e ve nesveskesÀ keÀejCe Gme efmLeefle keÀes OeejCe keÀjves keÀer MeefkeÌle efkeÀmeer Deelcee ceW peeûele veneR nesleer nw~ FmeerefueShejceelcee efMeJe ves Yeer keÀne nw efkeÀ ieerlee ceW Deeìs ceW vecekeÀ kesÀ yejeyej mel³e nw~ DeYeer efvejekeÀejhejceelcee efMeJe pees ieerlee %eeve os jns nQ, Gmemes DeveskeÀeW Deelcee³eW veäesceesne-mce=efle mJeªhe yevekeÀjcegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe hejce megKe DevegYeJe keÀj jner nQ~

ieerlee %eeve Deewj ieerlee %eeve-oelee efkeÀmeer v³ee³eeue³e ceW efme× nesves Jeeueer yeele veneR nw Deewjve ner efkeÀmeer v³ee³eeue³e ceW efme× nesiee leLee hejceelcee Yeer GmekesÀ efueS kesÀme keÀjves kesÀ efueS keÀYeer YeerígÆer veneR osiee~ ³es lees ncekeÀes Deheveer ieerlee %eeve kesÀ mJeªhe keÀer efmLeefle mes peve-meeOeejCe kesÀ yeer®eefme× keÀjves keÀer yeele nw Deewj Jewmes ner efme× nesieer~ pewmes ye´ïee yeeyee ves nceejs meeceves %eeve keÀe mJeªheyevekeÀj %eeve Deewj %eeveoelee hejceelcee efMeJe keÀes efme× efkeÀ³ee, Jewmes ner nce otmejeW kesÀ meeceves efme×keÀj mekeÀles nQ DeLee&led GvekeÀes DevegYeJe keÀje mekeÀles nQ~

pees Deelcee veäesceesne, mce=efle mJeªhe, keÀece Deewj keÀeceveepeerle efmLeefle ceW efmLele nesieer,GmekesÀ meeceves Deewj mecheke&À ceW Deeles ner Deelcee³eW Gme mJeªhe keÀes DevegYeJe keÀjWieer DeLee&led Jes osn mesv³eejer efmLeefle ceW efmLele neskeÀj cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe hejce megKe DevegYeJe keÀjWieer, efpememes GvekesÀieerlee %eeve Deewj ieerlee %eeveoelee kesÀ efJe<e³e ceW leke&À keÀjves kesÀ mebkeÀuhe mJele: cepe& nes pee³eWies Deewj

Jes ieerlee %eeve Deewj ieerlee %eeve-oelee hejceelcee keÀes yegef× Deewj efoue mes mJeerkeÀej keÀjWies~ ieerlee%eeveoelee hejceelcee keÀes efme× keÀjves kesÀ efueS ncekeÀes Deheveer efmLeefle ieerlee %eeve kesÀ mJeªhe keÀeryeveeveer nw Deewj meeje keÀe³e& hejceelcee mJe³eb ner keÀjsiee ³ee [^eceevegmeej mJele: ner nesiee~

ieerlee %eeveoelee keÀes efme× keÀjves keÀer ³es yeele lees yeeyee ves ncekeÀes Ssmes yegef×peerefJe³eeW keÀermesJee kesÀ efueS keÀner nw, pees ieerlee keÀes ceeveles nQ Deewj Jen mesJee keÀjvee nce meYeer ye´ïee JelmeeW keÀeheeJeve keÀle&J³e nw~ FmeefueS ner yeeyee keÀnles nQ efkeÀ Ssmes ceeFkeÀ lew³eej keÀjes, pees mJe³eb legcnejer Deesjmes ³eLeeLe& mel³e keÀes yeesueW~ieerlee kesÀ ceneJeekeÌ³eeW kesÀ Devegmeej DeYeer hegve: efMeJeyeeyee Jener ieerlee %eeve os jns nQ, efpemekeÀe mevosMemeJee&lceeDeeW keÀes osvee nce meYeer ye´ïee-JelmeeW keÀe heeJeve keÀle&J³e nw~ yeeyee kesÀ ceneJeekeÌ³e nQ - ieerlee%eeve Òel³e#e nesiee leye ieerlee %eeveoelee hejceelcee Òel³e#e nesiee~ lees ³eLeeLe& ieerlee %eeve kewÀmes Òel³e#enes, Gme hej ner ³eneB kegÀí efJe®eej keÀjvee nceeje heeJeve keÀle&J³e nw~

%eeve meeiej hejceelcee ves efJeée-veeìkeÀ kesÀ DeveskeÀ ieg¿e jnm³eeW keÀe GodIeeìve efkeÀ³ee ie³eenw, efpemekeÀe kegÀí JeCe&ve YeefkeÌle ceeie& keÀer ieerlee ceW Yeer nQ~ mel³elee keÀes DevegYeJe keÀjves kesÀ efueS yeeyeeves nce DeelceeDeeW keÀes mece³e Òeefle mece³e ®ewuesvpe efkeÀ³ee nw efkeÀ legce pepe keÀjes efkeÀ keÌ³ee mel³e nw~

efMeJeyeeyee mel³e nw, Gmeves pees Yeer ceneJeekeÌ³e G®®eejs nQ, Jes meYeer osMe-keÀeue-heefjefmLeeflekeÀes osKeles ngS mel³e nQ Deewj Gme osMe-keÀeue-heefjefmLeefle kesÀ Devegmeej Deefle DeeJeM³ekeÀ Yeer nQ~GmeceW ncekeÀes ³ee efkeÀmeer ye´ïee-Jelme keÀes ve mevosn nw Deewj ve ner nes mekeÀlee nw hejvleg Gme %eeve keÀesOeejCe keÀjves kesÀ efueS DeYeerÿ heg©<eeLe& lees keÀjvee ner nesiee, FmeefueS yeeyee mece³e Òeefle mece³e cegjueerceW keÀnles nQ efkeÀ %eeve keÀe ceveve-ef®evleve keÀjes, Deheveer Ieesì lees veMee ®eæ{s~ Jen nceeje efMe#ekeÀ Yeer nwlees efMe#ekeÀ kesÀ ªhe ceW Yeer DeveskeÀ yeeleW mecePeeF& nQ~ pewmes keÀF& yeej yeeyee keÀnles nQ efkeÀ DeeF&. meer.Sme. keÀer heæ{eF& henues lees veneR heæ{eF& pee³esieer, henues lees henues keÌueeme keÀer heæ{eF& ner heæ{eF& pee³esieer~Fmeer ue#³e mes yeeyee ves Deelcee-hejceelcee keÀe mJeªhe henues DebiegÿekeÀej yelee³ee Deewj yeeo ceW efyevogªhe mheä efkeÀ³ee~ Ssmes ner DeveskeÀ ieg¿e jnm³eeW keÀe %eeve yeeyee ves ncekeÀes efo³ee nw, efpemekeÀes nceves³eLee MeefkeÌle OeejCe efkeÀ³ee nw~

Dece=le-Oeeje

³en Deìue mel³e nw efkeÀ pees ngDee Jen ìue veneR mekeÀlee Deewj pees veneR ngDee Jen nes veneRmekeÀlee~ pees ngDee Jen De®íe ngDee, pees nes jne nw Jen De®íe nw Deewj pees nesiee Jen Yeer De®íe nesieekeÌ³eeWefkeÀ ³es efJeée-veeìkeÀ mel³e, v³ee³ehetCe& Deewj keÀu³eeCekeÀejer nw~ heefJe$elee ner peerJeve nw~ heefJe$eleeDeLee&led DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLeefle, DeeeflcekeÀ mce=efle, DeeeflcekeÀ ¢efä Deewj DeeeflcekeÀ Je=efÊe~ peneBheefJe$elee nw, JeneB meJe& Òeeefhle³eeb, meJe& megKe mJele: nesles nQ, F®íecee$eced DeefJeÐee nesleer nw~ meJe& mecyevOeeWceW ceOegjlee nesleer nw, ye´ïe®e³e& keÀer mJeYeeefJekeÀ OeejCee nesleer nw, jeie-Üs<e, Ye³e-ef®evlee, ogKe-DeMeeefvle,F&<³ee&-Ie=Cee, F®íe-DeekeÀeb#ee keÀe veece-efveMeeve veneR neslee nw~ heefJe$e Deelcee ceW mece³e hej ke=Àl³e keÀemebkeÀuhe mJele: peeûele neslee nw, GmekeÀer MegYe ceW DeefYe©ef®e Deewj DeMegYe ceW De©ef®e mJele: nesleer nw,FmeefueS meoe efveme¥keÀuhe nesleer nw~ meJe& DeelceeDeeW kesÀ Òeefle GmekeÀer MegYe YeeJevee, MegYe keÀecevee nesleer nw,efpemekesÀ heefjCeece mJeªhe meJe& keÀer GmekesÀ Òeefle MegYe YeeJevee, MegYe keÀecevee DeJeM³e nesleer nw~

efJeée SkeÀ veeìkeÀ nw, FmeceW ve keÀesF& Dehevee nw Deewj ve keÀesF& heje³ee nw~ ve keÀesF& Dehevee efce$e nwDeewj ve keÀesF& Dehevee Me$eg nw~ pees Deepe Dehevee nw, Jen keÀue heje³ee nesiee Deewj heje³ee Dehevee nesiee~ vekeÀesF& ncekeÀes kegÀí os mekeÀlee nw Deewj ve keÀesF& nceeje kegÀí ues mekeÀlee nw~ ve efkeÀmeer ves ncekeÀes kegÀí efo³eenw Deewj ve ner nceeje efkeÀmeer ves kegÀí efue³ee nw~ nj Deelcee Dehevee Deveeefo-DeefJeveeMeer heeì& yepee jner nwDeewj Deheves keÀceeX Devegmeej megKe ³ee ogKe keÀes hee jner nw~ FmeefueS efkeÀmemes jeie-Üs<e, Ye³e-ef®evlee keÀekeÀesF& ÒeÍe>> ner veneR~

oelee SkeÀ hejceelcee nw, Gmeves ncekeÀes pees efo³ee nw, Jener nceejs efueS efnlekeÀj nw~ YeieJeeveesJee®³e- ye®®es, legce hejceOeece kesÀ jnves Jeeues nes, Fme me=efä hej heeì& yepeeves Dee³es nes, DeYeer legcekeÀes Jeeheme Iej®euevee nw~ Fme mel³elee keÀes mecePekeÀj osn Deewj osn keÀer ogefve³ee mes v³eejs neskeÀj Deheves DeeeflcekeÀ mJeªheceW efmLele neskeÀj hejce-Meeefvle keÀe DevegYeJe keÀjes, yeehe kesÀ meeLe efJeée-keÀu³eeCe keÀer mesJee keÀj hejceevevokeÀe DevegYeJe keÀjes Deewj mee#eer neskeÀj Fme efJeée-veeìkeÀ keÀes osKees Deewj ì^mìer neskeÀj heeì& yepeeles ngS hejcemegKe keÀe DevegYeJe keÀjes~ ³ener megKe-Meeefvlece³e peerJeve keÀe megiece heLe nw~

Fme mel³e hej ¢æ{ efve½e³e nesiee Deewj meleled DeY³eeme leLee menpe efmLeefle nesieer leye ner nceDeheveer Deefvlece cebefpeue megKece³e peerJeve Deewj megKeo ce=l³eg keÀes menpe Òeehle keÀj mekeWÀies DeLee&led jeie-Üs<e,Ye³e-ef®evlee mes cegkeÌle neWies~ ³ener peerJeve keÀer hejce-Òeeefhle, hejceelcee keÀe hejce Jejoeve nw, Fme ye´eïeCepeerJeve keÀe hejce-heg©<eeLe& Deewj Fme peerJeve keÀe hejce-keÀle&J³e nw~

³en yeele Yeer O³eeve ceW jKevee Deefle DeeJeM³ekeÀ nw - [êcee keÀe %eeve Deewj DeeeflcekeÀ efmLeefleªheer oesveeW heefn³es meeLe neWies Deewj GvekesÀ yeer®e ceW hejceelcee ªheer Oegjer nesieer leye ner ieeæ[er meHeÀueleehetJe&keÀ®euesieer~``yeéïeCe DeLee&led efve½e³eyegef× Deewj efve½e³eyegef× DeLee&led efJepe³eer~ lees nj SkeÀ yeéïeCe efve½e³eyegef× keÀneBlekeÀ yeves nQ Deewj efJepe³eer keÀneB lekeÀ yeves nQ~ keÌ³eeWefkeÀ yeéïeCe peerJeve keÀe HeÀeGC[sMeve nw efve½e³e Deewjefve½e³e keÀe ÒeceeCe nw efJepe³e~'' De.yeeheoeoe 15.4.92

DeefOekeÀ peevekeÀejer kesÀ efueS mecHeke&À keÀjsbë-mHeeke&À ö DeeO³eeeflcekeÀ DevegHe´³eesie DevegmevOeeve kesÀvê

(SpARC – Spiritual Applications Research Centre),yesnlej efJeMJe efvecee&Ce DekeÀeoceer,

%eeve mejesJej, Deeyet HeJe&le - 307501jepemLeeve, Yeejle

ceesyeeF&ueë 94141 51879, 94140 03497,94140 82607

HewÀkeÌme ö 02974-238951 F&-cesue ö bksparc@gmail.com,

sparc@bkivv.org

Geeta Gyan Aur Geeta Gyan Daata A5 Book

Documents

Transcript of Geeta Gyan Aur Geeta Gyan Daata A5 Book

BRAHMA GYAN

Geeta Notes.pdf

AshTavakra Geeta

Shrimad Bhagwat Geeta is one of the most popular Hindu … · 2016. 9. 22. · Shri Geeta Gyan Yagya Swami ji believes Shrimad Bhagwat Geeta to be the driving force behind a life

GYAN DEVELOPERS & BUILDERS LIMITED · 2017-10-05 · GYAN DEVELOPERS & BUILDERS LIMITED GYAN DEVELOPERS & BUILDERS LIMITED Regd Off : Gyan Kiran, Door No.6, Hanumantha Rao Street

Hans Geeta

gyan ganga

Geeta Project

Geeta enterprises

Geeta Govinda

Alsi geeta

Ugra Geeta

Geeta prasad

Garbha Geeta

Ashtavagra Geeta

Nisargdatta Geeta

Gyan Dictionary

Pocket Geeta

Bhagwad Geeta

gyan pravah