Post on 28-Feb-2019
DOSKONALENIE METOD I TECHNIK PRACY SOCJALNEJ
- PRACA SOCJALNA ZE ŚRODOWISKIEM LOKALNYM
1. Wyjaśnienie pojęć: struktura społeczna, rola, pozycja, środowisko lokalne,
społeczność lokalna.
2. Klasyfikacja środowiska lokalnego
3. Podział środowiska wg. H. Radlińskiej
4. Społeczność lokalna
5. Cele pracownika socjalnego prowadzącego pracę w środowisku lokalnym
6. Etapy organizowania środowiska lokalnego
7. Etapy procesu poznawania społeczności przez pracownika socjalnego
8. Formy pracy ze środowiskiem lokalnym
9. Metody organizowania środowiska lokalnego przez pracownika socjalnego
10. Czynniki warunkujące skuteczność kampanii socjalnej na rzecz społeczności
lokalnej
11. Etapy organizowania kampanii na rzecz społeczności lokalnej
12. Zasady organizowania środowiska w pracy socjalnej
13. Podstawowe przesłanki pracy socjalnej ze społecznością
14. Techniki stosowane przez pracownika socjalnego w praktyce pracy ze
społecznością
15. Edukacja środowiskowa jako odmiana pracy socjalnej w środowisku
16. Nowoczesny model pracy socjalnej w środowisku
17. Profilaktyka pozytywna i negatywna
18. Podejście prewencyjne pierwszego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym
19. Podejście prewencyjne drugiego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym
20. Podejście prewencyjne trzeciego stopnia w pracy ze środowiskiem lokalnym
1
1. Wyjaśnienie poj ęć: struktura społeczna, rola, pozycja, środowisko lokalne,
społeczno ść lokalna.
Praca socjalna, opiekuńczo – wychowawcza czy rewalidacyjna
z jednostką lub grupą realizowana jest w określonym kontekście
środowiskowym, toteż pracownik socjalny / pedagog musi interesować
się społecznością i niejednokrotnie inicjować działania, które będą do
niej adresowane.
ŚRODOWISKO LOKALNE – obok rodziny najważniejszy czynnik
socjalizacji, nieodłączny i nieuchronny element otoczenia życia jednostki,
cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego, ma sens
terytorialny, demograficzny, instytucjonalny, kulturowy i regulacyjny. To
gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie wyizolowane
terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycję wartości
i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności,
odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu
przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa
Koncepcja istnienia spirali rozwoju i sieci zale żności zakłada: że
stopień istnienia oznacza istnienie rosnącej lub malejącej więzi
społecznej, rosnącej lub malejącej świadomości osobistych powiązań
i zależności od otoczenia, rosnącym lub malejącym znaczeniu w
formułowaniu wzorców zachowań i sprawowania kontroli nad jednostką
w jej własnych odczuciach. Pieter obok środowiska lokalnego
i domowego tworzy 3 kręgi oddziaływania wychowawczego, o malejącej
sile wpływu – od największego znaczenia rodziny w socjalizacji
człowieka do malejącego znaczenia kolejnych kręgów wychowawczych
czyli społeczności lokalnej, środowiska okolicznego, kultury
i społeczeństwa globalnego. Człowiek posuwając się po spirali rozwoju
nie opuszcza obiektów swego kontaktu, posuwają się one razem z nim
jeśli nie fizycznie to jako bagaż pamięci i doświadczeń wpływając na
2
zachowanie i postrzeganie otoczenia – w tym sensie rodzina programuje
rodzinę własną człowieka, a kultura lokalna, etniczna uczy nastawienia
do kultury globalnej.
Helena Radli ńska wymienia 3 pary środowisk lokalnych:
1. Środowisko bezpośrednie (to, co najbliższe) i środowisko dalsze
(szerszych granicach zasięgu).
2. Środowisko obiektywne (to, po co człowiek sięgać może)
i środowisko subiektywne (zawiera elementy oddziaływujące w danej
chwili na człowieka).
3. Środowisko materialne (realne wytwory człowieka i przyrody)
i środowisko niewidzialne psychiczne (idee, wierzenia, zwyczaje,
więź moralna).
Struktura społeczna - rzeczywistość społeczna tworząca pewien model
czy też strukturę, która każdemu z nas wyznacza określone miejsce,
uświadamia, czego się od nas oczekuje oraz jak powinniśmy myśleć
i postrzegać. Gdyby tak nie było, nigdy nie wiedzielibyśmy, jak się
zachować i nigdy nie bylibyśmy pewni reakcji innych ludzi.
Pozycja - podstawowa jednostka struktury społecznej, miejsce jednostki
w sieci pozycji, które ma znaczenie w relacji do innych. Znając swoją
pozycję wiemy, co do nas należy i czego się od nas oczekuje.
Rola - sposób zachowania w pozycji społecznej, uwzględniający normy
oraz systemy symboli tak, żeby odpowiadały one naszym potrzebom,
osobowości a także wymaganiom danej sytuacji.
Ciśnienie i konflikt ról - konflikt pojawia się wówczas, kiedy zajmujemy
różne pozycje społeczne, które są ze sobą w konflikcie albo wręcz się
wykluczają (matka trojga dzieci – jedna pozycja społeczna, która studiuje
– druga pozycja społeczna – może przeżywać konflikt, usiłują pogodzić
bardzo odmienne wymagania).
3
Grupa - stanowi stosunkowo niewielką strukturę społeczną złożoną
z jednego lub kilku rodzajów pozycji społecznych, małej liczby osób
zajmujących te pozycje, ścisłych więzi pomiędzy tymi pozycjami
i jasnych, kulturowych oczekiwań, co te osoby powinny robić.
Organizacje - są większymi i bardziej formalnymi strukturami złożonymi
z różnorodnych pozycji społecznych, które cechuje zróżnicowany udział
we władzy, a także duża liczba osób zajmujących każdą pozycję.
Organizacje powstają po to, żeby coś robić - zarabiać pieniądze, uczyć
studentów, produkować jakieś dobra lub świadczyć usługi itp. - cechuje
je skłonność do tworzenia specjalnych systemów kulturowych,
związanych z ich celami i strukturą.
Społeczno ść lokalna - to niewielka zbiorowość terytorialna, obejmująca
ogół osób, z którymi jednostka może się spotkać bezpośrednio dzięki
bliskości miejsca zamieszkania.
Pojęcie społeczno ść lokalna , choć bardzo często współcześnie
przywoływane, nie ma jednoznacznej definicji. Mimo to, lokalne działania
dotyczące rozwiązania wielu dokuczliwych kwestii życia codziennego
promuje się jako bardziej skuteczne, bo ich lokalni twórcy i realizatorzy
lepiej znają rzeczywiste uwarunkowania i przejawy problemów.
Działaniem lokalnym określimy zarówno wysiłki, mieszkańców
niewielkiego osiedla mieszkaniowego zmierzające do stworzenia placu
zabaw dla dzieci, jak i uchwalony przez radę gminy projekt oddania do
dyspozycji młodzieży większej liczny obiektów sportowych. Tak więc
pojęcie społeczność lokalna jest bardzo pojemne i może być używane
równie dobrze w odniesieniu do małego osiedla mieszkaniowego, jak
i gminy, a nawet dużego miasta.
Aby wyczerpać potencjalną pojemność pojęcia społeczność lokalna,
warto wspomnieć, że niekiedy odnosi się ono do grup społecznych,
których nie łączy wspólnota terytorialna.
4
I tak społeczno ścią lokaln ą nazwani są pracownicy tego samego
zakładu pracy, nawet, jeśli ich miejsca zamieszkania są od siebie
znacznie oddalonym. Pojęciem tym można też określić grupy
wykonujące razem inne wspólne działania: uczniów tej samej klasy,
uczestników obozu sportowego itp.
Tutaj używając terminu społeczność lokalna mamy na myśli
mieszkańców miasta, gminy lub osiedla. Na każdym z tych poziomów
istnieje możliwość mobilizacji i współdziałania mieszkańców w celu
tworzenia warunków ograniczających lub zapobiegających zjawiskom
szczególnie zagrażającym.
Te mniejsze społeczności charakteryzuje nie tylko fizyczna, ale
i społeczna blisko ść mieszka ńców . Tam szansa, że ludzie borykają się
z podobnymi problemami mają podobny poziom determinacji do ich
rozwiązywania jest największa. W najmniejszych społecznościach
prawdopodobieństwo wyrazistego konfliktu interesów, który niekiedy
uniemożliwia uzgodnienie określonych rozwiązań, również jest
relatywnie małe. Duża jest natomiast szansa na autentyczne
zaangażowanie w uzgodnione działania większości mieszkańców.
Osiedlowa (lokalna) mobilizacja może się przejawiać w takich
działaniach, jak na przykład nocne patrole parkingów samochodowych,
urządzanie placów zabaw dla dzieci czy samopomoc sąsiedzka
w przyprowadzaniu i odprowadzaniu dzieci ze szkoły. Wymieniam tu
tylko te przejawy działań najmniejszych społeczności, które są w Polsce
stosunkowo najbardziej rozpowszechnione. Ich wachlarz może być
znacznie szerszy, zależy, bowiem wyłącznie od ludzkiej inwencji i chęci
do działania.
Skrajnie odmiennym typem społeczności lokalnej jest miasto . Nawet
jeśli tylko kilkudziesięciotysięczne, nie sposób wyobrazić sobie debaty
na jakikolwiek temat, w której fizycznie i bezpośrednio wszyscy
5
mieszkańcy miasta mogą wziąć udział. W praktyce decyzje odnośnie do
planowych działań są, więc podejmowane przez lokalne władze, które
jeśli rzetelnie traktują swoje obowiązki wobec wyborców,
w proponowanych rozwiązaniach starają się uwzględniać interesy i
problemy różnych grup społecznych.
Im większa społeczność, tym większa rozmaitość niekiedy sprzecznych
ze sobą interesów, bardziej rozbudowana biurokracja i w konsekwencji
dłuższy proces podejmowania decyzji. Niewątpliwą zaletą dużych
społeczności jest to, że mogą też kreować lokalne przepisy
i zarządzenia obowiązujące wszystkich mieszkańców.
Małe społeczności, charakteryzujące się bliskimi więzami
nieformalnymi, na ogół nie dysponują wystarczającymi środkami
finansowymi i zasobami profesjonalistów. Małe społeczności nie mogą
uchwalać przepisów, powoływać i utrzymywać wyspecjalizowanych
agend ani wprowadzać ograniczeń, na przykład dotyczących liczby
punktów sprzedaży alkoholu, czy obligatoryjnych programów
edukacyjnych na terenie szkół. Czasami pojęcie to używane bywa dla
opisania ludzi i stosunków między nimi, kiedy stosunki te rządzą się
specjalnymi interesami, jak na przykład: kościół, szkoła, zbiorowość
świadczeniobiorców. Społeczność „geograficzna" składa się z wielu
społeczności „specjalnych interesów”. Ponadto mniejsze człony
społeczności geograficznej można nazwać społecznościami
w mikroskali, na przykład: region, dzielnica, osiedle. Kiedy pracownik
socjalny pracuje ze społecznością, to w rzeczywistości pracuje on
z członkami i przedstawicielami jednej lub więcej subspołeczności
"geograficznych" lub "specjalnych interesów". Te osobne (choć
spokrewnione) mniejsze systemy bywają coraz częściej nazywane,
w języku specjalistów „systemem klienckim".
Powyższe rozważania można sprowadzić do następującej definicji:
6
Społeczno ść lokalna to zbiorowo ść mieszkaj ąca w zwartej
jednostce terytorialnej, powi ązana wi ęzią sąsiedztwa, wspólnot ą
warunków życia i wspóln ą kultur ą.
Komisja ds. Organizacji Społeczności Krajowego Stowarzyszenia
Pracowników Socjalnych następująco rozwija poj ęcie społeczno ści
z punktu widzenia pracy socjalnej:
Słowo „społeczno ść" odnosi się do ludzi i stosunków społecznych
między nimi, jeśli stosunki te charakteryzują się:
1. Wspólnym systemem wartości;
2. Normatywnym określeniem relacji;
3. Współzależnością;
4. Świadomością przynależności;
5. Systemem stratyfikacji;
6. Umiejscowieniem.
WIĘZI LUDZKIE – podstawa współżycia społecznego, wewnętrzna spójność
zapewniająca zaspokojenie potrzeb indywidualnych i zbiorowych
Więź środowiskowa może wystąpić na kilku poziomach.
K. Frysztacki wyróżnia:
� więź potoczn ą, która oznacza subiektywne dostosowanie człowieka do innych
w codziennych kontaktach;
� więź identyfikacyjn ą opartą na wiedzy o cechy społeczności, do której się
należy, i na gotowość jej utrwalania;
� więź osobow ą o silniejszym udziale pierwiastków wolicjonalno -
emocjonalnych oraz
� więź normatywn ą, która jest formą najbardziej rozwiniętą poprzez wspólnie
przeżywany stosunek do tradycji i wartości.
Tworzenie więzi następuje samorzutnie i jest uzależnione od cech
społeczno - demograficznych danej społeczności.
7
Koncepcja rozwoju społeczno ści lokalnej
Pracownicy socjalni interesują się jednostkami i rodzinami, ale
także społecznościami. W istocie wiele problemów, z jakimi pracownicy
socjalni mają do czynienia, dotyczy społeczności lokalnej jako klienta.
Społeczności różnego rodzaju i wielkości cierpią na różne schorzenia.
Zadaniem pracownika socjalnego jest zrozumienie takich sytuacji
społecznych i pomóc ludziom, aby sami potrafili stanąć w obliczu
problemu, zrozumieli go i podjęli stosowne działania.
W jaki sposób pracownik socjalny może pomóc społeczności?
Jedna z ważniejszych odpowiedzi brzmi: przez organizacj ę
społeczno ści . Praca z przypadkiem zajmuje się głównie relacją między
dwiema jednostkami. Praca z grupą traktuje grupę jako narzędzie
powodujące nastąpienie zmian w życiu indywidualnym i zbiorowym.
Organizacja społeczno ści jest metodą pracy ze społecznością jako
całością.
W rozwoju metody organizowania społeczności lokalnej możemy
wyróżnić kilka, historycznie ukształtowanych, kierunków. Są to:
• Kierunek planowania społecznego owocujący próbami realizacji
praktycznej takich idei utopijnej myśli, które zakładały możliwość tworzenia
wyizolowanych, doskonałych społeczności jako enklaw postępu;
• Kierunek rozwoju środowiska zmierzający do społecznego rozwoju
poprzez intensywny rozwój ekonomiczny, przemysłowy i urbanizacyjny;
• Kierunek organizowania środowiska rozumiany jako rozwój idei
i doświadczeń koordynacji dobrowolnych i lokalnych sił dla zabezpieczenia
występowaniu problemów socjalnych;
• Kierunek akcji środowiskowej najbliższy dzisiejszemu określeniu metody
środowiskowej, która polega na celowym tworzeniu wielopoziomowej
komunikacji pomiędzy wszelkimi siłami społecznymi o charakterze
charytatywnym, państwowym, wyznaniowym itp., aby doprowadzić do
współpracy w zapobieganiu obniżaniu się stopy życiowej ludzi.
8
Organizacja społeczno ści jako metoda pracy socjalnej
Organizacja społeczności, jako metoda pracy socjalnej, jest
zjawiskiem stosunkowo młodym, dopiero, bowiem na początku lat
sześćdziesiątych Komisja ds. Praktyki Amerykańskiego Stowarzyszenia
Pracowników Socjalnych opracowała i ogłosiła definicję praktyki
organizacji społeczności. Jednakże już w okresie międzywojennym
pracownicy służb społecznych, wykazujący zdolności organizatorskie,
podejmowali działania społeczno – wychowawcze na rzecz ożywienia
społeczności lokalnych nie tylko w stanach zjednoczonych, ale także
w Europie i w Polsce. Rozwojowi organizowania społeczności lokalnej
w USA towarzyszyły przeobrażenia ekonomiczne, a do zadań
pracowników socjalnych należało tworzenie szerokiego frontu sił
społecznych przeobrażających środowisko. Na gruncie teorii pracy
socjalnej wprowadzono wówczas takie pojęcia, jak: „organizowanie
wspólnoty lokalnej ” czy „aktywizacji społeczno ści lokalnej ”.
Organizowanie środowiska (metoda środowiskowa) opiera się na
przekonaniu, że każdy człowiek potrzebuje więzi z innymi ludźmi, w tym
także z ludźmi z dalszego środowiska, z tymi, których postrzega się jako
„innych”, a więc nierzadko bardzo atrakcyjnych.
A Kamiński wyróżnia wąskie i szerokie rozumienie pojęcia metody
środowiskowej.
W ujęciu szerokim metoda organizowania społeczności może
odnosić się do pracy socjalnej, opiekuńczej i wspomagającej rozwój,
a polega na ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi
wysiłkami instytucji społecznych i organizacji, mobilizujących wszelkie
siły społeczne do działań opartych na wspólnym planie, wypracowanym
za pomocą odpowiednich badań kompleksowych. Metoda ta polega,
więc na ulepszaniu i wzbogacaniu życia społecznego w ramach
długofalowego planowania, badania i organizowania społeczności,
9
a u podstaw jej dynamizmu leży psychospołeczna potrzeba ludzi, aby
uczynić coś dla społeczności, w której żyją i pracują. Dla przedstawicieli
profesji społecznych metoda ta może być swoistą sztuką planowania
zmian i przekształcania stosunków społecznych w przestrzeni
społecznej, która jest objęta ich zawodowym działaniem (gminy, osiedla,
rejonu czy nawet instytucji).
W wąskim rozumieniu metoda organizowania środowiska to
sposób pobudzania i organizowania środowiska w sytuacji, gdy na
użytek pracy socjalnej jest uruchamiana jakaś akcja. W wąskim sensie
metoda ta zwykle zastosowanie w odniesieniu do jednej grupy klientów
(ludzi starych, chorych, osób niepełnosprawnych itp., np. olimpiad
sportowa dla niepełnosprawnych) lub do jednej kategorii problemów
(ubóstwa, bezrobocia itp., np. zabawa choinkowa i przygotowanie
paczek świątecznych dla dzieci z rodzin ubogich). W wąskim znaczeniu
metoda ta może mieć zastosowanie w organizowaniu jakiegoś
zbiorowego działania lub przedsięwzięcia przez jedną grupę ludzi lub
jedną instytucję czy organizację.
Zasadniczym celem organizowania środowiska jest w każdym
przypadku
� wspomaganie jego rozwoju,
� aktywizowanie,
� inspirowanie do pozytywnych zmian,
� przekształcenie wadliwych struktur i elementów,
� przekształcanie zachowań, postaw w danym środowisku.
Podjęte działanie profesjonalne odnosi się nie tylko do ludzi , ale przede
wszystkim do warunków , w jakich oni żyją.
Toteż wtórnym celem organizowania społeczności jest:
� kompensacja ;
10
� stwarzanie możliwości samorealizacji i samorozwoju jednostek i grup
wchodzących w skład danej społeczności;
� tworzenie wspólnoty w aspekcie integracji danego środowiska,
budowania więzi (emocjonalnych, sąsiedzkich);
� eliminowanie anonimowości;
� stwarzanie płaszczyzny kontaktów społecznych;
� wymiany i przepływu informacji o tym, co dzieje się w danym
środowisku.
Zadania pracowników socjalnych prowadz ących prac ę
w środowisku powinny koncentrowa ć się na:
� ułatwianiu społeczności definiowania celów i określania priorytetów;
� pomocy w przeprowadzaniu skutecznych działań środowiskowych;
� kierowaniu uczestnikami działań w trudnych, konfliktowych
sytuacjach;
� inicjowaniu działań przez kształcenie, pokazy i inne podobne techniki.
Założenia i zasady organizowania środowiska
Analiza różnych programów działań socjalnych wykorzystujących
metodę organizowania środowiska wskazuje na istniejące zasady , które
usprawniaj ą stosowanie tej metody i pomagają w zrozumieniu
procesów charakterystycznych dla organizacji społeczności
(C.McNeil,1054).
1. Organizacja społeczności zajmuje się ludźmi i ich potrzebami, jej
celem jest wzbogacenie ludzkiego życia, poprzez skuteczne
dostosowanie zasobów do potrzeb pomocy społecznej i edukacji
środowiskowej.
2. Głównym obiektem zainteresowania organizacji społeczności jest
społeczność rozumiana jako osiedle, gmina, miasto, kraj, a w dobie
11
unifikacji i globalizacji może nim być także społeczność
międzynarodowa.
3. W organizacji społeczności wychodzi się z założenia, że
społeczność należy rozumieć i akceptować w jej obecnym miejscu
i stanie.
4. Świadczenia socjalne i edukacyjne dotyczą wszystkich członków
społeczności. Ważne jest, więc poznanie i reprezentowanie potrzeb
i interesów wszystkich elementów populacji dla pełnego ich
uczestnictwa.
5. Zmienność ludzkich potrzeb i rzeczywistość związków między
ludźmi i wśród ludzi oraz grup stanowi o dynamice procesu
organizowania społeczności. Podstawową wartością jest akceptacja
pojęcia „zmiany” jako trwałego procesu ulepszania, doskonalenia i
dojrzewania społeczności do wspólnych celów.
6. Nieodłączną cechą każdej organizacyjnej „tkanki’ społecznej jest jej
współzależność. Żadna instytucja, organizacja, społeczność czy
grupa ludzi nie może skutecznie funkcjonować sama dla siebie, lecz
spełnia swe funkcje tylko w odniesieniu do innych.
7. Organizacja społeczności dla celów pomocy społecznej i edukacji
środowiskowej należy do zadań przedstawicieli pracy socjalnej.
Przesłanki pracy socjalnej ze społeczno ścią (M. Rossa, 1967).
Teza dotycząca wymogu zaangażowania mieszkańców. Znajduje ona
potwierdzenie w innych koncepcjach. M. Ross przedstawia ją
następująco:
l. Społeczności ludzkie wypracowują umiejętność radzenia sobie ze
swoimi problemami.
2. Ludzie chcą i potrafią zmieniać siebie i swoje otoczenie.
3. Ludzie powinni mieć swój udział w przygotowaniu i nadzorowaniu
12
wprowadzanych w ich społeczności.
4. Samodzielne, podmiotowe zmiany w życiu społeczności mają
większe znaczenie i żywotność, niż zmiany narzucone.
„Oddziaływując na naturę po to, aby ją zmienić, człowiek zmienia
sam siebie” - mówi Hegel.
5. Podejście całościowe może uporać się z problemami, którym
działania cząstkowe nie są w stanie zaradzić.
6. Demokracja wymaga współudziału w sprawach społeczności
i ludzie muszą posiąść odpowiednie umiejętności.
7. Społeczności ludzkie często potrzebują pomocy w zorganizowaniu
się do zaspokojenia swoich potrzeb, tak samo, jak jednostki
potrzebują pomocy w zaspokajaniu swoich.
Pozytywne efekty metody Rossa.
W przypadku tej metody warto pamiętać, że jedynie przy kontakcie
z pracownikiem zaangażowanym w takie działania można ograniczyć
u osób potrzebujących negatywne emocje związane z naznaczeniem,
napiętnowaniem (wiktimalizacja).
Ponadto metoda ta jest relatywnie tanim sposobem wychodzenia
naprzeciw potrzebom społecznym. Prowadząc np. kilka projektów,
organizatorzy społeczności lokalnej, po okresie wspierania mogą się
stopniowo wycofywać z animowanych przez siebie grup i przechodzić do
nowych zadań.
Ograniczenia dotycz ące mo żliwo ści wdra żania pracy socjalnej
w środowisku lokalnym
W zakresie ograniczeń, dotyczących możliwości wdrożenia pracy
socjalnej w środowisku lokalnym dość często podkreśla się, że:
• efekty pracy socjalnej ze społecznością są odroczone w czasie
• konkretne wskaźniki skuteczności działania czasami są
13
trudno uchwytne
Ponadto wymienia się takie cechy jak:
• niechęć kierownictwa do zmian związana z koniecznością
podzielenia się władzą, zanikiem hierarchicznej kontroli, także
w stosunku do budżetu
• postawa innych pracowników: praca socjalna w społeczności jest
bardziej publiczna i widoczna, zwiększa poziom odpowiedzialności
i daje wyższe poczucie satysfakcji zawodowej, co inni pracownicy
mogą postrzegać jako pewien rodzaj zagrożenia
• konflikt interesów wynikający z małej reprezentatywności jednych
grup na rzecz podejmowania działań tych silniejszych. W tym
przypadku pracownik socjalny może znaleźć się w opozycji do
instytucji, która go zatrudnia.
Etapy procesu poznawania społeczno ści
przez pracownika socjalnego
1. Znajomo ść lokalnych mo żliwo ści i czynników wpływu
� dowiedzieć się jak najwięcej o kulturze, przekonaniach i zwyczajach
różnych społeczności
� stworzyć zindywidualizowaną i opartą na zaufaniu więź z osobami
znaczącymi w poszczególnych społecznościach;
� opracować zasady zachowania na wypadek spotkań, podczas których
mogłoby dojść do ujawnienia się rozbieżnych opinii między grupami
� być postrzeganym jako osoba bezstronna, unikać wykorzystania swej
władzy w celu faworyzowania którejś z grup
2. Opracowanie profilu grupy
� Ważne jest gromadzenie jak największego zasobu informacji na temat
terenu własnej działalności i uzupełnianie go na bieżąco ( znajomość
14
radnych i posłów, przekrój wiekowy społeczności, strefy mieszkalne,
ośrodki przemysłu, szkoły, ośrodki zdrowia, domy kultury ośrodki i
instytucje pomocy społecznej, kościoły biblioteki itp.).
3. Identyfikowanie potrzeb społeczno ści
� Przeprowadzenie sondaży i wywiadów oraz gromadzenie i
przekazywanie do odpowiednich agend danych na temat potrzeb
członków danej społeczności.
Etapy metody organizowania środowiska
Zgodnie z metodyką profesjonalnego działania w obszarze pracy
socjalnej metoda ta, jak również wcześniej omówione, niezależnie od
formy czy postaci, jaką przybierają, musi przebiegać zgodnie ze
zracjonalizowanymi teoretycznie uzasadnionymi i praktycznie
sprawdzonymi etapami, które stanowią pewien schemat postępowania
przydatnego w organizowaniu społeczności.
Etap 1
Rozpoznanie, diagnoza potrzeb, braków i zagro żeń danego
środowiska, na rzecz, którego podejmujemy działanie. Na tym etapie
rozpoznanie dotyczy nie tylko diagnozy instytucji i organizacji zdolnych
do prowadzenia samodzielnej pracy społecznej (akcji socjalnej), ale
także nieprofesjonalnych sił społecznych (wolontariuszy, animatorów
społecznych, wychowawców – społeczników, chętnych do działań
rodziców, zaangażowanych w sprawy środowiska polityków,
przedstawicieli środków masowego przekazu), którzy mogą być włączeni
do planowanych działań. Odrębnego rozpoznania wymagają potrzeby,
braki i zagrożenia środowiska, na rzecz, którego działania mają być
ukierunkowane i praktycznie realizowane. Jeszcze inną kwestią jest
rozpoznanie idei lub problemu, który staje się inspiracją i siłą motywującą
do podjęcia działań w kierunku zmian.
15
Etap 2
Organizowanie zespołu pracy, które polega na podziale zadań
między instytucje, zespoły i ludzi oraz zorganizowanie sprawnego
systemu przepływu informacji. Organizowanie zespołu to przede
wszystkim włączenie do działań wszystkich profesjonalistów
i nieprofesjonalistów, którzy na etapie rozpoznania zostali wyłonieni jako
osoby właściwie umotywowane i kompetentne w realizacji planów
ulepszeń. Przygotowanie zespołu polega na wstępnej wymianie
informacji i doświadczeń, które przyczyniają się do sprecyzowania zadań
i adekwatnego ich podziału (zgodnie z możliwościami i kompetencjami
osób uczestniczących w działaniu). Sprawny system informacji dotyczy
określenia np. czasu miejsca spotkań zespołu, możliwości kontaktowania
się między poszczególnymi członkami zespołu, rodzaju
i sposobu wymiany informacji (telefon, komputer, gazeta lokalna,
wydawnictwa broszurowe, ulotki).
Etap 3
Planowanie i koordynacja działa ń opieku ńczo –
wspomagaj ąco – rozwojowych to etap systematycznego rejestrowania
i analizowania potrzeb środowiska, na rzecz, którego podejmujemy
działania. Planowanie wymaga zdefiniowania już skonkretyzowanych
celów działań (zwykle w formie celów operacyjnych) oraz wskazanie
realnych sposobów realizacji. Faktycznie dopiero na tym etapie
następuje zasadniczy podział zadań i zaangażowanie sił środowiska.
Główny realizator metody (pracownik socjalny) osobiście
lub poprzez instytucję, którą reprezentuje, staje się koordynatorem
pracy. Jego zadanie polega także na sprawnym podziale
odpowiedzialności za powodzenie działania ( akcji) przez wszystkich
jego uczestników.
16
Etap 4
Wtórne pobudzanie , czyli ciągła, dalsza inspiracja i umacnianie
zespołu pracy oraz poszczególnych jego ogniw. Ten etap wydaje się
uzasadniony ze względu na fakt, iż w miarę obejmowania działalnością
wspierającą lub rozwojową osób i grup w środowisku lokalnym narastają
trudności i bariery. W przypadku pierwszych niepowodzeń
(np. w znajdowaniu sponsorów) lub frustracji (np. niskie zaangażowanie,
frekwencja wśród adresatów usług, które oferujemy w ramach programu)
niektórzy członkowie zespołu tracą chęć do działań, chcą się z nich
wycofać. W związku z powyższym musi następować weryfikacja ludzi,
ich motywacji i realnych możliwości. Mogą także pojawić się nowe
zadania i potrzeby – wcześniej nie zidentyfikowane w procesie diagnozy.
Jest to ważny etap i moment próby dla całej idei organizowania
środowiska. Bardzo pomocne w tym momencie może okazać się jakieś
przedsięwzięcie, którego efekty będą szybko widoczne i odczuwane
przez uczestników działania (np. nagłośnienie programu, akcji
w lokalnych środkach masowego przekazu, prezentacja osób biorących
udział w działaniu na rzecz środowiska i ich osobistych osiągnięć).
Etap 5
Systematyczne ulepszanie środowiska, czyli poprawianie
warunków życia w najszerszym rozumieniu, Jednym z działań objętych
tym etapem może być eliminowanie uciążliwości publicznych,
np. usuwanie barier architektonicznych dla niepełnosprawnych lub
tworzenie bezpiecznych miejsc zabaw dla dzieci. Innym zadaniem
w ramach ulepszania środowiska będzie podejmowanie działalności
ratowniczo-opiekuńczej na rzecz najbardziej potrzebujących,
np. środowiskowego domu samopomocy dla niepełnosprawnych
ruchowo z gabinetami kinezyterapii czy fizykoterapii lub świetlicy
środowiskowej dla dzieci z rodzin tzw. ryzyka. Jeszcze innym
17
przedsięwzięciem na tym etapie mogą być działania przełamujące
anonimowość, gromadzące sympatyków podejmowanych akcji, tworzące
świadomość wspólnoty i współodpowiedzialności środowiska lokalnego
za jakość życia w nim. Np. zorganizowanie imprezy otwartej dla całej
społeczności lokalnej – ogniska, koncertu, pokazu, otwartych dni jakiejś
instytucji (szkoły, domu kultury), na której możliwe będzie przekazanie
informacji o tym, co się robi, co można zrobić, by usprawnić życie
danego środowiska.
Etap 6
Kontrola i doskonalenie – to niezbędne elementy każdego
społecznego działania. W każdym procesie organizowania pomocy lub
wspomagania rozwoju społeczności niezbędna jest rejestracja zjawisk
zdarzeń, wskaźników, które świadczą o jakości i celowości
podejmowanych działań. Chociaż kontrola i doskonalenie towarzyszyć
powinny od samego początku pracy metodą środowiskową w różnej
formie (dyskusji, rozmów, wymiany informacji i uwag krytycznych,
weryfikacji uzgodnień), to jednak ocena kompleksowa jest nieodzownym
etapem zakończenia pewnego programu działań czy akcji socjalnej.
Może być ona realizowana w postaci skumulowania danych o kolejnych
etapach działań i udziale poszczególnych osób – członków zespołu
w realizacji nałożonych nań zadań. Ewaluacja taka powinna także
zawierać komentarz dotyczący czynników ułatwiających(sprzyjających)
realizację działań oraz czynników utrudniających. Winna również
obrazować opinie od adresatów działań w środowisku lokalnym,
a można je uzyskać m.in. na podstawie kwestionariusza ankiety
przeprowadzonej wśród np. niepełnosprawnych korzystających ze
wspomnianego dziennego domu pomocy lub dzieci
w świetlicy środowiskowej, czy też innych osób objętych działaniem
aktywizującym. Kontrola ma nie tylko sprzyjać doskonaleniu programów,
18
ale również zyskać przychylność dla akcji wśród różnych podmiotów
środowiska lokalnego.
Formy pracy ze środowiskiem lokalnym w uj ęciu ameryka ńskim
Organizacja społeczno ści
� edukacja środowiska lokalnego, informowanie o dostępnych usługach
� zachęcanie do udziału w lokalnych inicjatywach
� rozwijanie kontaktów między poszczególnymi grupami środowiska
lokalnego, promowanie pozytywnych związków pomiędzy członkami
różnych społeczności , organizowanie grup samopomocy
� angażowanie wolontariuszy w zaspokajanie potrzeb społecznych
Rozwój społeczno ści
� Działania długofalowe dotyczące takich problemów jak: bezdomność,
ubóstwo, ochrona zdrowia, alkoholizm, bezrobocie. Ich celem jest
edukowanie ludzi w zakresie ich praw i przysługujących im uprawnień
oraz zachęcanie do postrzegania swoich problemów z szerszej
perspektywy, nie tylko osobistej, ale polityczno-społecznej.
Akcja socjalna
� Forma mobilizacji społeczności lokalnej wokół organizacji imprez
(konkursów, przeglądów, wieców), które są ważne z punktu widzenia
rozwiązywania problemów społecznych, ekonomicznych, politycznych
i środowiskowych ( niskie płace, brak pracy, dostęp do usług).
Aktywność polega raczej na wyzwaniu i doprowadzenie do
konfrontacji niż wypracowanie konsensusu i negocjacjach.
19
Możemy wyró żnić 3 metody organizowania środowiska lokalnego
przez pracownika socjalnego.
� eksperyment społeczny typu action research, czyli badanie przez
działanie
� projekt socjalny
� akcje socjalne
Poczucie realizmu i socjologiczna wyobraźnia powinny podsuwać
pracownikowi socjalnemu, który angażuje się w rozwiązywanie
problemów socjalnych przy udziale społeczności – mieszkańców wsi,
miasteczka czy osiedla, takie metody, formy i techniki działania, które
dawałyby szansę znalezienia rozwiązań optymalnych, akceptowanych
przez większość zainteresowanych. Taką szansę stwarza eksperyment
społeczny typu action research, czyli badanie przez działanie . Metoda
ta stanowi specyficzne połączenie badania naukowego z działaniem
praktycznym o charakterze aktywizującym. Badacze i badani występują
wobec siebie jako równoprawni partnerzy; wspólnie budują plan badań
i kontrolują ich przebieg; wymieniają na bieżąco doświadczenia
i przemyślenia; analizują i wzajemnie oceniają własne wizje pożądanych
zmian i propozycje rozwiązań.
Inna odmianą metody organizowania środowiska coraz częściej
stosowaną w praktyce pracy socjalnej i pedagogicznej jest realizacja
projektu socjalnego .
Jeszcze innym wariantem organizowania środowiska mogą być różnego
typu akcje socjalne lub nawet formy mobilizacji społeczności lokalnych
wokół organizacji imprez (olimpiad, konkursów, przeglądów, wieców),
które są ważne z punktu widzenia rozwiązywania pewnych problemów
aktywizacyjnych.
20
Czynniki warunkuj ące skuteczno ść kampanii socjalnej na rzecz
społeczno ści lokalnej
���� wyraźne określenie celów
���� wytyczenie realnych Delów
���� stosowanie kilku taktyk
���� dostęp do potrzebnych zasobów
���� pozyskiwanie sojuszników
���� zachowanie inicjatywy
Etapy organizowania kampanii na rzecz społeczno ści lokalnej
1. Przewiduj. Pozyskaj deklaracje dobrej woli i nawiązuj kontakty
z ewentualnymi sojusznikami.
2. Miej jasność co do zagadnienia. Zgromadź dane i ustal fakty, jasno
uzasadnij swą chęć wprowadzenia zmian.
3. Dowiedz się, co myślą współpracownicy, zwerbuj więcej osób
zainteresowanych daną sprawą.
4. Dowiedz się, kto ma władzę, kto podejmuje decyzje.
5. Przeanalizuj swoją koncepcję, wypracuj stanowisko i przedstaw je
zainteresowanym.
6. Zaplanuj swoją kampanię
a) zmierzaj do osiągnięcia swych celów kilkoma drogami
b) planuj, poszukując potencjalnych sojuszników.
7. Zdobądź potrzebne zasoby. Dokonaj bilansu swoich aktualnych
możliwości finansowych.
8. Nie wywołuj konfliktów, ignorując bądź obrażając radnych
i urzędników.
9. Wywieraj nacisk na odpowiednie władze i mobilizuj poparcie
społeczne. Zdecyduj czy chcesz pracować na forum publicznym czy
jedynie w lokalnym zespole.
21
10. Podsumuj. Ustal co udało się osiągnąć i co należy zrobić w dalszej
kolejności.
11. Podejmij dalsze decyzje.
12. Przyjrzyj się osiągnięciom. Oceń swe postępy na tle zamierzeń.
Techniki stosowane przez pracownika socjalnego
w pracy ze społeczno ściami
Techniki można rozumieć jako składowe metod, czyli konkretne
sposoby stosowane w praktyce pracy ze społecznością w odniesieniu do
konkretnych sytuacji czy etapów pracy. Wśród technik można wyróżnić
następujące:
a) strukturyzacj ę – jako sposób tworzenia struktury pod kątem potrzeb
i zasobów społeczności oraz wykorzystanie zasobów do zaspokojenia
potrzeb poprzez właściwy podział zadań między członków zespołu
realizacyjnego;
b) zarządzanie – administrowanie – jako proces przekształcania
polityki socjalnej w świadczenia socjalne oraz proces realizacji
przedsięwzięć, w którym oprócz kierowania sprawiedliwym podziałem
świadczeń i usług socjalnych, konieczne jest administrowanie tymi
przedsięwzięciami;
c) przygotowanie planów i opracowa ń formalnych – jest koniecznym
elementem związanym zapisywaniem planowanych
i opracowywanych wspólnie działań, przygotowaniem narzędzi
diagnozy i ewaluacji (kwestionariuszy wywiadów, ankiet),
prowadzeniem ewidencji formalnego podziału środków i funduszy itp.;
d) edukacja i promocja – polega na podnoszeniu świadomości oraz
wiedzy grup i społeczności na temat problemów społecznych
i możliwości przeciwdziałania im, sprzyja także mobilizacji zasobów
społeczności, a może być realizowana w formie prelekcji, dyskusji
problemowych itp.;
22
e) pokazy – są techniką bezpośrednio związaną z edukacją i promocją
i jak sama nazwa wskazuje, wiążą się z różnymi formami prezentacji
„audio-tele”
f) akcje socjalne – podejmowane są wówczas, gdy istnieje zagrożony
(upośledzony odłam populacji, który winien się zorganizować
lub sprzymierzyć z innymi, aby wywrzeć odpowiedni wpływ na szeroko
pojętą społeczność w celu uzyskania zwiększonych zasobów i
lepszego traktowania – zgodnie z zasadą sprawiedliwości społecznej.
Akcje socjalne związane są z rozwojem socjalnym jako planowanym
procesem zmian, a polegają także na organizowaniu się na rzecz
pomocy lokalnym grupomi wywieraniu wpływu na struktury polityczne i
biurokratyczne w środowisku. Mogą być realizowane w formie wieców,
zbiórek, koncertów, czy nawet demonstracji. W Polsce akcją socjalną
na szeroką skalę może być Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy;
g) konsultacje i porady – to możliwość spotkań członków społeczności
ze specjalistami, którzy mogą dzielić wiedza i umiejętnościami
mającymi zastosowanie do problemów społeczności i sposobów ich
łagodzenia lub rozwiązywania;
h) rzecznictwo jest jedna z technik (czy też form) pracy socjalnej
stosowaną dość powszechnie przez pracowników socjalnych we
wszystkich sytuacjach, w których istnieje potrzeba wspierania
jednostek i grup pokrzywdzonych (zmarginalizowanych), zwłaszcza w
odniesieniu do lokalnych potrzeb, a jego istotą jest ochrona praw tych
jednostek i grup oraz prezentowanie ich interesów na forum
społeczności.
23
Edukacja środowiskowa jako odmiana pracy socjalnej
w środowisku
Edukacja środowiskowa, staje się elementem aktywizacji środowiska
lokalnego poprzez:
1. pracę środowiskow ą – dostarczanie jednostkom, grupom
i organizacjom profesjonalnego wsparcia o charakterze
technologicznym (pomoce, sprzęt), edukacyjnym (doradztwo, kursy,
wycieczki) i organizacyjnym (ułatwienie kontaktów, pomoc w
nawiązaniu współpracy),
2. wzmocnienie społeczne – rozwijanie wiedzy, umiejętności
i pewności siebie oraz docieranie do miejscowych zasobów i sił,
odkrywanie pozytywnych czynników środowiska i źródeł zmian.
3. działanie środowiskowe – aktywność, która łączy osoby i grupy,
podmioty działające dobrowolnie i wspólnie w celu realizacji
określonych potrzeb lokalnych, rozwoju społeczności lokalnej oraz
wzmocnienia lokalnej demokracji.
Nowoczesny model pracy socjalnej w środowisku
Interwencja – podjecie działań zaradczych w celu umożliwienia rozwoju
lub też zahamowania zachowań i sytuacji szkodliwych ze społecznego
punktu widzenia.
Kompensacja społeczna – wyrównywanie braków środowiskowych w
celu zmiany wzorów zachowań, stylu życia i radzenia sobie w sytuacjach
trudnych
Prewencja – wszystkie środki i sposoby profilaktycznego oddziaływania
zmierzające do zapobiegania zjawiskom związanym z funkcjonowaniem
człowieka w środowisku lokalnym.
24
Profilaktyka pozytywna i negatywna (L.Pytka 2000)
Profilaktyka pozytywna- jej celem jest rozwijanie, promowanie,
rozpowszechnianie, inicjowanie wszelkich działań wspomagających
zachowania akceptowane społecznie w środowisku.
Profilaktyka negatywna – jej celem jest zwalczanie, blokowanie,
odstraszanie, napiętnowanie , niedopuszczenie do pojawienia oraz
rozprzestrzeniania się sytuacji i zjawisk patologicznych.
Stopnie prewencji w pracy ze środowiskiem lokalnym
Podej ście prewencyjne pierwszego stopnia w pracy
ze środowiskiem lokalnym
Podejście prewencyjne pierwszego stopnia w pracy ze środowiskiem
lokalnym polega na informowaniu oraz edukacji jest ukierunkowane na
całą społeczność. Podejmowane są następujące działania:
Organizowanie szerokiej sieci informacyjnej (kampanie, ulotki,
informatory, poradniki, broszury, plakaty, foldery itp.).
Tworzenie w sytuacjach kryzysu sieci instytucji pierwszego kontaktu,
które redukują izolację społeczną (telefony zaufania, punkty
informacyjne, konsultacyjne).Przystosowanie istniejących instytucji do
działań profilaktycznych w zakresie danego problemu.
Podej ście prewencyjne drugiego stopnia w pracy ze środowiskiem
lokalnym
Profilaktyka drugiego stopnia odnosi się do wczesnego rozpoznawania
oraz wczesnej interwencji i jest ukierunkowana na grupy wysokiego
ryzyka. Metody wczesnego przewidywania i wykrywania zagrożeń
stanowią punkt wyjścia tego typu prewencji. Zalicza się do nich :
poradnictwo, wizyty domowe pracowników socjalnych, grupy
samopomocy, przydzielenie opiekunki, pomoc w określonym sektorze
środowiska lokalnego .
25
Podej ście prewencyjne trzeciego stopnia w pracy ze środowiskiem
lokalnym
Profilaktyka trzeciego stopnia to konieczność interwencji. Pojawia się
ona w momencie gdy dany problem jednostki lub grupy nasila się. Są to
najczęściej sytuacje kryzysowe z powtarzającymi się, utrwalonymi
zachowaniami nieakceptowanymi społecznie. Przed podjęciem
odpowiedniej interwencji przeprowadza się diagnozę oraz ustala plan
pracy , przy uwzględnieniu specyfiki psychospołecznej danego
przypadku.
Angażowanie lokalnej społeczności w działania profilaktyczne znajduje
uzasadnienie w następujących faktach:
• profilaktyka jest mniej kosztowna, niż skutki patologii i koszty
ponoszone na terapię i rehabilitację
• używanie środków psychoaktywnych to problem całych
społeczności, a nie tylko wybranych środowisk. Dlatego obiektem
oddziaływań lokalnych powinna być cała społeczność lokalna a nie
tylko pojedyncze grupy
• koncentracja na grupach powoduje etykietowanie a w konsekwencji
wzmacnia konflikty społeczne, które sprzyjają zjawiskom
patologicznym. Oddziaływania na całe środowisko lokalne dają
szanse na pełniejsze ukazanie problemu i osiągnięcie lepszych
rezultatów w działaniach profilaktycznych
• zachowania dysfunkcjonalne, związane z sięganiem po środki
psychoaktywne mają ograniczenia w ramach norm społecznych, a
także nieformalnych strukturach wsparcia społecznego. Mają one
wpływ na pojawianie się lub brak takich zachowań.
26
Strategie wprowadzania zmian w społeczno ści lokalnej.
W społeczno ściach lokalnych - w osiedlach, miasteczkach, wsiach
i metropoliach występują różnorodne przejawy patologii, które dotykają
obywateli. Problemy przestępczości nieletnich, dezorganizacji rodziny,
alkoholizmu, narkomanii, rasizmu, osób starszych i wiele innych
wymagają jakichś zorganizowanych działań.
Cechy charakterystyczne pracy socjalnej w społeczno ści lokalnej
na tle innych metod pracy socjalnej.
W tej metodzie pracy socjalnej:
1. Jesteśmy ukierunkowani na całe społeczności.
2. Ich sprawne funkcjonowanie może być pomocne w pracy socjalnej
ale przede wszystkim ogranicza liczbę rzeczywistych (jak i
potencjalnych) klientów służb społecznych.
3. Dzieje się tak przy założeniu, że to głównie sami mieszka ńcy
będą zaspokajać własne potrzeby - przy wsparciu z zewnątrz tylko
wtedy, gdy okaże się to konieczne (samoorganizacja).
4. Organizator społeczności lokalnej musi posiadać dodatkowe
umiejętności taki, jak np. występowanie publiczne, umiejętność
pośredniczenia (bądź mediowania) pomiędzy grupami
mieszkańców a instytucjami.
5. Organizator społeczności lokalnej musi działać aktywnie,
nawiązywać kontakty, stawać się osobą rozpoznawalną.
27
Zadaniem pracownika socjalnego przyst ępuj ącego do
organizowania środowiska lokalnego jest, zatem
���� identyfikacja terytorialnych granic tej społeczności oraz
wstępne rozpoznanie środowiska.
Pełny opis sytuacji wyj ściowej powinien zawiera ć następuj ące
elementy:
• charakterystykę geograficzną społeczności tzn. granice, terytorium,
podziały administracyjne, zagospodarowanie przestrzenne warunki
mieszkaniowe, stan środowiska naturalnego itp.
• charakterystykę socjodemograficzną społeczności (struktura wieku,
płci, wykształcenia, wielkość i struktura rodzin, struktura społeczno-
zawodowa, struktura dochodowa, zdrowotność itp.)
• charakterystykę społeczno-kulturową społeczności (historia, tradycje,
wartości, autorytety, instytucje i organizacje społeczne, religijność,
konflikty)
• charakterystykę lokalnych i ponadlokalnych układów polityczno-
administracyjnych (lokalne partie, wpływowe instytucje, sponsorzy)
• charakterystykę sytuacji ekonomicznej społeczności w odniesieniu do
regionu lub kraju
• charakterystykę problemów społecznych uzyskaną dzięki
prowadzonym badaniom społecznym. W praktyce wykorzystuje są
metody badawcze takie jak np. opracowanie statystyczne,
zestawienia, analizy przypadków, sondaże opinii, obserwacja terenu,
analiza informacji prasowych itp. Badania te powinny mieć charakter
zespołowy, powinni w nich uczestniczyć przedstawiciele
różnorodnych instytucji działających w środowisku zamieszkania a
także mieszkańcy.
28
Kolejne etapy rozwi ązywania problemów.
���� Odczucie problemu. O tym, jakie sytuacje odczuwamy jako
problemowe, decyduje to, czego szukamy, jakie są nasze
motywacje i to co już wiemy.
���� Definiowanie problemu. Odczucie problemu prowadzi do
jego zdefiniowania określenia na czym właściwie polega
odczuwana trudność. Trafnie sformułowany problem wyrazi
się w pytaniu: Jakie dane o klientach są niezbędne do
prowadzenia pracy socjalnej w danym środowisku?
���� Poszukiwanie rozwi ązań. Mając sformułowany problem,
szukamy informacji, których nam brak do znalezienia
rozwiązania. Obmyślamy również własne pomysły i w
rezultacie gromadzimy pomysły - projekty rozwiązania
problemu. Mogą to być rozwiązania. które wzięliśmy od
innych, nasze oryginalne koncepcje lub zmodyfikowane
przez nas sposoby wzięte od innych.
���� Wybór rozwi ązania . Zwykle problemy mają więcej niż jedno
hipotetyczne rozwiązanie, nie każde jednak nadaje się do
realizacji.
���� Realizacja. Wprowadzenie w życie wybranego projektu
rozwiązania problemu prowadzi do usunięcia różnicy między
obecnym a pożądanym stanem rzeczy lub przynajmniej do
zmniejszenia tej różnicy.
���� Ocena realizacji rozwi ązania. Ocena realizacji
zastosowanego projektu rozwiązania powinna polegać na
ustaleniu różnicy pomiędzy stanem osiągniętym w wyniku
działań realizacyjnych, realizacyjnych stanem pożądanym -
celem, który chcemy osiągnąć.
29
Pytania, które powinny postawić sobie osoby znajdujące się w sytuacji
problemowej.
• Czego nie wiemy?
• Jakie dane znamy?
• Jakie są warunki?
• Czy możemy wyspecyfikować poszczególne warunki?
• Czy jest możliwe spełnienie warunków?
Pojęcie „analiza sytuacji ” oznacza zebranie wszystkich elementów
odnoszących się do danego problemu, życzenia zgłoszonego
pracownikowi socjalnemu przez jednostkę lub grupę, namysł nad tymi
elementami oraz poszukiwanie związków między nimi.
Problem jest to trudno ść, jaką należy rozwiązać dla osiągnięcia
pewnego rezultatu. Jest to sytuacja o charakterze niestabilnym,
stanowiąca zagrożenie i wymagająca podjęcia decyzji.
Poprzez teren pracy rozumiemy miejsce, w którym odbywa się działanie
pracownika socjalnego. Miejsce to można zdefiniować za pomocą
przepisów prawnych odnoszących się do danego terenu (przepis
wewnętrzny dotyczący organizacji na danym terenie) lub przepisów
określających rodzaj podopiecznych placówek (np. placówka socjalna
pomocy imigrantom), bądź typ zadań powierzonych placówce (np.
placówka zajmująca się opieką nad dzieckiem).
Proces pracy socjalnej ze społeczno ścią to:
1. Badanie (diagnozowanie, rozpoznanie potrzeb i problemów)
2. Planowanie - celowe formułowanie przyszłych działań procedur
3. Koordynacja - proces współpracy, który ma na celu unikanie
niepotrzebnego powtarzania działań, zbędnego wysiłku i konfliktów.
Koordynacja to więcej niż kooperacja. Ta ostatnia oznacza
współdziałanie na rzecz danego celu. Koordynacja zaś na ogół
obejmuje szereg celów i oddziałuje na wiele osób i grup.
30
4. Organizacja - proces tworzenia struktury dla spełnienia określonego
zadania; w pracy ze społecznością oznacza to metodę określenia
struktury pod kątem potrzeb i zasobów społeczności oraz
wykorzystania zasobów do zaspokojenia potrzeb.
5. Finansowanie - proces zbierania, przydzielania i wydawania
funduszy, zgodnie z potrzebami i zasobami społeczności. Pieniądze
pozyskuje się najczęściej połączonymi siłami profesjonalistów i
wolontariuszy.
6. Administracja
7. Konsultacje - zasięganie opinii ekspertów, których wiedza może być
przydatna w rozwiązywaniu problemów społecznych; podobnie
pracownicy socjalni mogą być zapraszani jako konsultanci przez
inne profesje i grupy.
8. Proces kształcenia - powiększanie wiedzy grup i społeczności
głównie w zakresie odpowiedzialności i zaangażowania
obywatelskiego oraz rozumienia zasad demokratycznego działania.
9. Komitety
10. Negocjacje
11. Protokołowanie
12. Akcja socjalna - inaczej praktyka działań w społeczności
uwzględniająca np. wzrost udziału klientów i innych osób w
planowaniu zadań i działań pracy socjalnej.
13. Rzecznictwo
Partnerzy działa ń instytucji społecznych i słu żb socjalnych w
środowisku lokalnym
Przedsięwzięcia lokalne, niezależnie od tego, jakiej dotyczą dziedziny
życia, powinny służyć integracji społeczności poprzez inicjatywy działań
angażujących wiele grup środowiskowych. Oprócz instytucji ustawowo
odpowiedzialnych za działania związane z polityką społeczną konieczne
31
jest uwzględnienie takich adresatów jak:
• grupy aktywnych obywateli
• liderzy społeczności lokalnej
• przedstawiciele organizacji pozarządowych, władz samorządowych
• eksperci, konsultanci i doradcy reprezentujący różne środowiska
• wszyscy ci, którzy chcą wspólnie rozwiązywać problemy
społeczności lokalnej.
Problemy społeczne, które mog ą być wspólnie rozwi ązywane
Wśród problemów, które mogą i powinny być rozwiązywane w
ramach organizacji społeczności lokalnej znajdują się takie, jak:
• ograniczenie zjawisk patologicznych będących skutkiem
zachowań dysfunkcjonalnych. związanych z używaniem środków
psychoaktywnych
• rozwój kulturalny jako element działań prowadzących do ulepszenia
swojego środowiska.
Przykład wykorzystania procedury 10 KROKÓW przy
konstruowaniu programu profilaktycznego aktywizuj ącego
społeczno ść lokaln ą
Każdy z 10 KROKÓW powinien być poddany ocenie po wykonaniu
przypisanych działań, pozwalającej na przejście do kroku następnego
lub wskazującej na konieczność uzupełnienia zadania.
Podczas realizacji procedury w różnym stopniu (ze względu na
możliwości i specyfikę środowiska) powinny być zaangażowane służby
socjalne.
KROK 1
Zidentyfikowanie (może być z udziałem ekspertów zewnętrznych),
lokalnej społeczno ści, która b ędzie obj ęta programem . Przy
doborze należy uwzględnić dwa aspekty:
32
• stopień zagrożenia patologizacją jednostek i społeczeństwa
• gotowość do włączenia się w działania profilaktyczne
KROK 2
Dokonanie szczegółowej oceny grupy , której ma dotyczyć program
profilaktyczny. Uwzględnić tu należy zmienne demograficzne,
społeczne, kulturowe, itd.
KROK 3
Identyfikacja liderów społecznych , a więc osób, które mogą
przewodzić lokalnej społeczności, przy wykorzystaniu takich kryteriów
jak:
• są zainteresowane działaniami na rzecz lokalnej społeczności
• cieszą się zaufaniem w społeczności
• z racji pełnionych ról wywierają istotny wpływ w środowisku
Przy takich założeniach mniej ważne staje się przygotowanie
merytoryczne do prowadzenia działań profilaktycznych, które wskazane
osoby uzupełnią podczas szkoleń.
KROK 4
Wstępne szkolenie , podczas którego kandydaci na animatorów działań
profilaktycznych integrują się jako grupa działania oraz nabywają wiedzę
co do istoty programu profilaktycznego i jego znaczenia dla lokalnej
społeczności.
KROK 5
Wspólne spotkanie profesjonalistów zewn ętrznych, wewn ętrznych i
liderów społecznych, w celu określenia struktury programu tak, aby
odpowiadała potrzebom społeczności. Szczególnie na tym etapie
postępowania programowego, zaangażowanie pracowników socjalnych i
instytucji pomocy społecznej jest niezbędne.
KROK 6
Określenie struktury zarz ądzania programem obejmującej:
33
• miejsce i rolę zewnętrznych specjalistów
• strukturę zespołu animatorów działań profilaktycznych
• zadania poszczególnych członków zespołu
• strategie i metody superwizji programu
KROK 7
Szczegółowe zaplanowanie programu z uwzględnieniem:
• celów programu (dostarczanie wsparcia, umożliwianie treningu
umiejętności społecznych)
• poziomów prowadzonych działań (jednostka, sytuacja, środowisko)
• specyfiki programów szczegółowych, składających się na całość
(szkolne, rodzinne, prowadzone w mediach, realizowane z inicjatywy
organizacji pozarządowych)
• sposobu ewaluacji programu.
KROK 8
Wszechstronne szkolenie animatorów działa ń profilaktycznych
(określenie roli, identyfikacja słabych i silnych stron, komunikacja
społeczna, współpraca z instytucjami specjalistycznymi).
KROK 9
Wdrażanie programu zgodnie z opracowanym wcze śniej planem
działania (finalna ocena jego realizacji).
KROK 10
Dostarczanie wzmocnie ń pozytywnych, słu żących wzmocnieniu i
utrwaleniu skuteczno ści działania.
Poniżej zamieszczony schemat obrazuje potencjalnych realizatorów strategii lokalnych.
34
Potencjalni realizatorzy strategii
Kto? Służba zdrowia Placówki oświatowe Placówki pomocy społecznej Policja Strategia lokalna Placówki penitencjarne
Organizacje Organizacje osoby inne Pozarządowe wyznaniowe fizyczne
35
Schemat przedstawiaj ący działanie lokalnej strategii
Konstrukcja problemu
Straty społeczne i finansowe
Dezorganizacja
rodziny
Wzrost przestępczości
związanej z substancjami
Wzrost śmiertelności
związanej z substancjami
Wysoka umieralność (HIV, TBC)
Duża liczba wykluczeń
społecznych
Wzrost rozpowszechnienia
używania substancji
Brak działań i strategii lokalnej
Mały poziom zaangażowania społeczności lokalnej w zapobieganiu nadużywania substancji
Niski poziom
wiedzy w społeczności
Mała wrażliwość społeczna wobec
zjawiska
Małe proporcje osób
angażujących się w profilaktykę
Nikła współpraca
pomiędzy instytucjami
Rodziny nie są
dofinansowane
Nieodpowiednia edukacja w szkołach
Środki
traktowane jako
problem marginalny
Ludzie nie
widzą potrzeby
uczestniczenia w profilaktyce
Małe
zainteresowanie ze strony władz
lokalnych
Brak
zainteresowania ze strony lokalnych
autorytetów
Brak
zainteresowania ze strony
specjalistów
Liczne ważne problemy w społeczności
Brak zainteresowania ze strony mediów
36
Schemat przedstawiaj ący działanie lokalnej strategii
Konstrukcja problemu
Mniejsze koszty społeczne
Rodziny
lepiej zintegrowane
Ograniczona
przestępczość
Niższy poziom umieralności
Zmniejszone rozpowszechnienie
chorób związanych z używaniem środków
Mniejsze proporcje społeczne
wykluczonych
Ograniczone rozpowszechnienie
konsumpcji
Zaplanowane zintegrowane działania
Wzrost zaangażowania społeczności lokalnej w zapobieganiu nadużywania substancji
Wyższy poziom
wiedzy
Zwiększona wrażliwość społeczna
Większa liczba
konkretnych działań
Lepsza współpraca
lokalnych organizacji i instytucji
Wsparcie
dla rodzin
Rzetelna edukacja
w szkołach
Idea
zapobiegania jednym
z priorytetów
Wzrost
proporcji osób angażujących
się w profilaktykę
Lokalne władze
doceniają rangę
problemu
Lokalne
autorytety angażują się w działania
zapobiegawcze
Specjaliści wykazują
zainteresowane kwestią
profilaktyki
Zjawisko prezentowane jako problem lokalnej społeczności
Zjawisko częstym tematem w mediach