DiabetesMichiel Van Damme

Blindenzorg – VeBeS

Zaterdag 19 maart om 14 uur

Muziekcentrum Track

Conservatoriumplein 1

8500 Kortrijk

Vooroordelen

Een beetje suikerSuiker eten ≠ diabetes

Cijfers Belgie

Meer dan 700 000 In 2025 meer dan 1 miljoen 10% kans dat je tijdens je leven diabetes krijgt 1 op 2 (type 2 – tussen de 50 en de 74 jaar) weten het

niet

Wereld In 2003 - 189 miljoen In 2025 - 300 miljoen = een stijging van 72%

Adapted from Zimmet P et al. Diabet Med. 2003;20:693-702.

25.039.759%

25.039.759%

10.419.788%

10.419.788%

38.244.216%

38.244.216%

1.11.7

59%

1.11.7

59%

13.626.998%

13.626.998%

81.8 156.191%

81.8 156.191% 18.2

35.997%

18.2 35.997%

189 million people in 2003324 million projected for 2025

72% increase

Diabetes: A Growing Global Crisis

Diabetesprevalentie 2007

> 20%14% - 20%10% - 14%8% - 10%6% - 8%4% - 6%< 4%

Diabetesprevalentie 2025

> 20%14% - 20%10% - 14%8% - 10%6% - 8%4% - 6%< 4%

Diabeteszorg een zorg met toekomst

Oorzaken van de toenameVeroudering van de bevolking

Levensstijl.: obesitas stijgt, lichaamsbeweging daalt

Overtollige kilo's zijn de belangrijkste oorzaak van type 2-diabetes.

Vroegere diagnose

De grens verlaagd naar 126

Bron van veel ellende

DiabetesDiabetesblindheidblindheid

nierfalennierfalen

amputatiesamputaties

levensverwachting < levensverwachting < met 5 à10 jaarmet 5 à10 jaar

hartfalen > 40%hartfalen > 40%

zenuwbeschadeging zenuwbeschadeging bij ±70% van de Ptnbij ±70% van de Ptn

66dede plaats plaats doodsoorzaakdoodsoorzaak

Fysiologie – hoe werkt de normale stofwisseling

Pathogenese – wat loopt er fout

Het menselijk lichaam bestaat uit miljoenen cellen, die allemaal bij elkaar zorgen dat we leven en bewegen.

Die cellen hebben allerlei voedingsstoffen nodig om hun werk te kunnen doen.

Die voedingsstoffen worden onttrokken aan het voedsel dat we eten en de lucht die we inademen.

Ons lichaam heeft het vermogen om dat voedsel en die lucht automatisch te verwerken tot stoffen die de cellen nodig hebben.

Die verwerking gaat dag en nacht door via een groot aantal ingewikkelde processen, die we stofwisseling noemen.

Voedsel

Stofwisseling

Voedingsstoffen

Naar de cellen

Nu is het onder andere de verwerking van koolhydraten die bij diabetici niet meer helemaal goed verloopt.

Koolhydraten worden tijdens de spijsvertering omgezet in glucose, een soort suiker.

Glucose dient als brandstof, die binnen de cellen in energie wordt omgezet.

Glucose in de cellen is in zekere zin te vergelijken met benzine in een auto.

Glucose kan niet zo maar op eigen kracht de cellen binnenkomen

Glucose wordt, net als de andere (verwerkte) voedingsstoffen, door het bloed naar de cellen gebracht.

De meeste stoffen kunnen zonder moeite binnendringen door de wand van de cellen waar ze nodig zijn.

Maar glucose is een bijzonder geval.

Insuline wordt door de alvleesklier geproduceerd en in de bloedstroom gebracht. De insuline begeleidt daar als het ware de glucose en zorgt dus dat deze in de cellen wordt opgenomen.

Als er geen insuline wordt geproduceerd of te weinig, dan kunnen de lichaamscellen geen glucose opnemen, of te weinig.

Pathogenese van diabetes

Hoe verloopt de normale stofwisseling

KH worden na vertering omgezet in glucose of enkelvoudige suikers

Glucose wordt opgenomen in de bloedbaan en vervoerd naar de cellen

Glucose is de energieleverancier van onze cellen

Insuline (hormoon gemaakt door de pancreas) vormt de sleutel om glucose te laten toetreden tot de cel

Classificatie van Diabetes Mellitus

Type 1 diabetes: Destructie van de insuline producerende betacellenType 2 diabetes: Weerstandigheid aan insuline en/of falen van de betacel

Andere vormen: Moleculaire defecten Zwangerschapsdiabetes Pancreasafwijkingen

Metabool syndroom (of insulineresistentiesyndroom of syndroom X

een gestoord bloedsuikergehalte, hoge bloeddruk, obesitas atherogene dyslipidemie (laag HDL cholesterol en hoog

triglyceridengehalte) stoornissen in de bloedstolling (protrombotische toestand )

In de definitie van de International Diabetes Federation (2005) is er sprake van metabool syndroom als aan volgende criteria is voldaan:

buikomtrek (abdominale obesitas): >94 cm mannen, >80 cm vrouwen)

plus tenminste twee van de volgende kenmerken:• verhoogd suikergehalte (nuchtere plasmaglycemie): >100 mg/dL (5,6 mmol/L) of eerdere diagnose van diabetes)• verstoorde vetzuurhuishouding (triglyceriden =150 mg/dL (1,7 mmol/L) of een behandeling hiervoor• HDL-cholesterol <40 mg/dL bij mannen, < 50 mg/dl bij vrouwen, of een behandeling hiervoor• bloeddruk > 130/85 mmHg of een behandeling van hypertensie

Symptomen diabetes type 2

Geleidelijk optreden van de ziekte Vaak obees Vaak asymptomatisch of minder uitgesproken

symptomen Infecties Zelden ketosis Vaak reeds complicaties bij diagnose Meestal na de leeftijd; van 40 jaar

Diabetes: Hoe Screenen? nuchtere glycemie op veneus bloedstaal

(niet met glucosemeter)

interpretatie :° nuchtere glycemie 110 mg/dl = normaal

corrigeer risicofactoren, hertest na 3 j

° nuchtere glycemie 111-125 mg/dl = gestoorde nuchtere glycemie

corrigeer risicofactoren, hertest na 1 j

° nuchtere glycemie 126 mg/dl = diabetes (als 2de x bevestigd) behandeling

Behandelingsdoelen streven naar goede bloedglucose regulatie verminderen overgewicht behandelen hypertensie behandelen dyslipidemie roken afraden lichaamsbeweging stimuleren tijdig chronische complicaties opsporen en behandelen

Behandelingspeilers voeding

lichaamsbeweging

bloedsuikerverlagende medicatie

correctie cardiovasculaire risicofactoren

screening en vroegtijdige behandeling van complicaties

preventie van acute complicaties

educatie, stimuleren van zelfzorg en zelfregulatie

Hemoglobine A1c of HgA1c

normaalwaarde 4-6 % uitstekend < 6 % goed 6-7 % aanvaardbaar 7-8 % flauw 8-9 % slecht 9-10 % zeer slecht > 10 %

We streven naar een HgA1c < 7%

bij vermindering van Hba1c met 1 % overlijden van diabetes –21% myocardinfarct –14% microvasculair complicaties –37% perifere vasculaire complicaties – 43%

0

50

100

150

200

250

300

350

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

HbA1c

DCCT: Relationship of HbA1c to risk of microvascular complications

Re

lati

ve

Ris

k

Retinopathy

Nephropathy

Neuropathy

Microalbuminuria

HbA1c (%)

15

13

11

9

7

5

3

16 7 8 9 10 11 12

VoedingDOEL:Bereiken an goede regulatie van diabetesPreventie van complicaties

Verkrijgen van een aanvaardbaar lichaamsgewicht of (BMI)20-25: ideaal gewicht25-30: overgewicht > 30: obesitas > 40: morbide obesitas

DM type1:nadruk op evenwichtige verdeling van KhDM type2: nadruk op vermageren

De actieve voedingsdriehoek

Effect van 10% gewichtsdaling

Overlijden: > 20%Bloeddruk SBD 10 mm Hg

DBD 20 mm HgGlycemie nuchtere glycemie 50%

Lipiden totale CH 10%LDL-CH 15%TG 30%HDL-CH 8%

Hot items in het voedingsadvies Koolhydraten Vetten Voedingsvezels Zoetstoffen Alcohol Uit eten Voedingsadvies bij type 1 en type 2 Speciale voedingsmiddelen

Zoetstoffen die geen energie leveren

sacharine, cyclamaat, aspartaam, acesulfaam-K en sucralose.

Van deze energievrije zoetstoffen zijn maar kleine hoeveelheden nodig.

Ze zijn vele malen zoeter dan suiker en hebben geen invloed op het bloedsuikergehalte.

  Hoe zoet ADI Handelsnaam  

Acesulfaam K 110 à 200 9mg Sunett of Sweet One

E950.

Aspartaam 200 40mg  NutrasweetCanderel

 E951.

 Cyclamaat 30  7mg Nutrasweet    E952.

 Sacharine 300 à 500 2.5 mg   sacharine  E954.

 Sucralose 500 à 600  15mg  Splenda  E955.

De groep van de polyolen Maltitol, isomaltitol, sorbitol, mannitol, lactitol en

xylitol Deze suikervervangers zijn iets minder of ongeveer

even zoet als suiker. Ze leveren ongeveer de helft van de energie en hebben weinig of geen invloed op het bloedsuikergehalte.

Polyolen zijn, met uitzondering van sorbitol, niet te koop in de handel.

Tagatose Tagatose is een zoetmiddel verkregen uit

lactose (= melksuiker). De zoetkracht is ongeveer even groot als

suiker, maar het brengt minder dan de helft van de calorieën van suiker aan.

De invloed op de bloedsuikerspiegel is verwaarloosbaar.

75g Tagatesse = 100g gewone suiker!

"Tagatesse"

Damhert Tagatesse Dispenser 6g Newpharma prijs: 2,32 €

Damhert Tagatesse Pdr 500g Newpharma prijs: 6,89 €

Fructose1. Fructose (= vruchtensuiker) en andere alternatieve

suikers zoals moutstroop(=maltose), maïsstroop, cichoreistroop en honing zijn broertjes van gewone suiker.

2. Ze leveren evenveel energie en zullen de bloedsuikerwaarden wel beïnvloeden. Ze worden nochtans veel gebruikt in producten met vermelding 'suikervrij' of 'geschikt voor mensen die het gebruik van gewone suiker willen of moeten vermijden'.

3. Laat je dus niet beetnemen, lees steeds aandachtig de samenstelling op de verpakking!

Revogan - Prodia

1 afgestreken maatje (=18g) heeft een vergelijkende zoetkracht van +/- 180g suiker.

de Prodia zoetstof is geschikt om mee te koken of te bakken tot 225°C en in te vriezen.

Pot van 250g of doos met 20 zakken van 250gnetto gewicht: 250g of 5000g

Stevia Stevia rebaudiana Bertoni is een meerjarige

kruidachtige plant

Zaad zal beschikbaar zijn vanaf maart 2011 Stepa-extract - 15%-oplossing. 2 à 3 druppels/= ± 4g

sucrose

Stepa Zero - zoetstof - 1 afgestreken koffielepel (± 3,5 g)

komt overeen met 35 g suiker - zakje van 200 g - 12.00€ Stevia sweet - Wit poeder - 30 x zoeter dan suiker

Stepa dispenser - Dispenser met 300 tabletjes - 6.90€

STEPA-BIER – niet in Europa

Koolhydraatruilwaardenlijst Brood en meelprodukten = 1 snede brood = 1 aardappel = 2 beschuiten  Melk en melkprodukten  = 300 ml magere melk = 150 ml pudding = 200 ml magere yoghourt

met fruit en aspartaam 

GroentenGroenten = 300 g asperges, brocolli,…= 300 g asperges, brocolli,… = 70 g schorseneren,…= 70 g schorseneren,…   FruitFruit = 200 g aardbeien, frambozen,…= 200 g aardbeien, frambozen,… = 125 g abrikozen, pruimen,…= 125 g abrikozen, pruimen,… = 65 g sharon= 65 g sharon

=

Lichaamsbeweging Goed voor hart en bloedvaten (gunstig

effect op cholesterol, RR) Maakt het lichaam gevoeliger voor insuline Calorieverbruik stijgt Fitheid stijgt: spierkracht, flexibiliteit,

gunstig psychisch effect Levenskwaliteit stijgt

Lichaamsbeweging Iedere dag 30 tal minuten Effect blijft ± 48 uur aanhouden Haalbare zaken afspreken goed: flink

doorstappen, fietsen, hometrainer Best in dagelijks leven inbouwen (te voet ipv

wagen, trap ipv lift, tv beperken)

Sporten Eet per uur sportbeoefening 20 -30 gram

koolhydraten extra Gebruik deze extra koolhydraten voor / tijdens /

na de sportbeoefening in de vorm van koolhydraatrijke produkten

Neem altijd druivesuiker en / of andere koolhydraten mee tijdens het sporten

Bij kortdurende inspanning zijn extra koolhydraten het meest effectief

Bij een langdurende inspanning is een combinatie van insuline-aanpassing met extra koolhydraten het meest effectief.

Koolhydraatrijke verstrekkingen

1 glas vruchtensap (150 ml) 1 blikje Isostar (250 ml) 250 ml dorstlesser 250 ml energiedrank 1 plak ontbijtkoek 1 banaan 1 snee brood met honing 1 mars

gram KH

15

18

10

100

12

18

25

38

Insuline Behandelen met insuline Tijdstip van inspuiten Het toedienen van insuline Inspuitplaatsen en -technieken Rotatieplaatsen Verkeerde inspuittechniek? Insulinepomp Spuitangst

Soorten insuline analogen Traagwerkend:

Lantus (Aventis) Levimir (Novo Nordisk)

Snelwerkend: Novorapid (Novo Nordisk) Humalog (Lilly) Apidra (Aventis)

Gemengd : Novomix 30, 50 en 70 (Novo Nordisk) Humuline 25 en 50 (Lilly)

Inspuiten van insuline Wie, wat, waar, wanneer, hoe,…?

Bloedsuikerverlagende medicatie

Biguaniden Thiazolidinediones of glitazones Sulfonylurea Gliniden Incretine mimetica en DPP-4 remmers

SULFONYLUREA GLINIDESnaam molecule firma naam molecule firma

AMARYLLE glimepiride Aventis NOVONORM repaglinide Novo Nordisk

BEVOREN glibenclamide SintesaSTARLIX nateglinide Novartis

DAONIL glibenclamide Aventis

DIABINESE chlorpropamide Pfizer

DIAMICRON gliclazide Servier

EUGLUCON glibenclamide Roche

GLIBENESE glipizide Pfizer

MCK GLICLAZIDE gliclazide Merck Generics

GLURENORM gliquidone Menarini(combinatie metformine + glibenclamide)

MINIDIAB glipizide Pharmacia

BIGUANIDES GLITAZONESnaam molecule firma naam molecule firma

GLUCOPHAGE metformine Merck AVANDIA rosiglitazone GSKACTOS pioglitazone Eli Lilly

METFORMAX metformine Menarini

MCK METFORMINE metformine Merck Generics

ALFA-GLUCOSIDASE INHIBITORENnaam molecule firma

GLUCOBAY acarbose Bayer

GLUCOVANCE

Vermijd sluipmoordenaars!Diabetesregulatie is méér dan goede bloedglucosewaarden

Roken niet 3 maar 9 x - Zyban® Champix®

Verhoogde bloeddruk < 130/80, zelf meten, ACE inhibitoren (Capoten®, Zestril® ..) calciumantagonisten zoals Vasexten®

Cholesterol en vet olijfolie, vis en...een glaasje wijn en en fibraten

Overgewicht beperkt gewichtsverlies van 5-15%, Sibutramine (Reductil) Orlistat (Xenical), bariatrische chirurgie

Doelstellingen HbA1c lager dan 6.5% Bloeddruk lager dan 130/80 mm Hg Lipiden

LDL cholesterol onder de 100 mg/dl HDL cholesterol hoger dan 40/50 (vrouwen) mg/dl triglyceriden lager dan 150 mg/dl

Aspirine (bij mannen > 40j en vrouwen > 50j) BMI < 25 kg/m² ROOKSTOP !!!! LICHAAMSBEWEGING!!!!

DIEET!!!!

Streefwaarden

Polyfarmacie O M A S

Daonil

Glucophage

Zocor

Fludex/ Burinex

Zestril

Amlor

Asaflow

Corvatard

Redomex

voorbeeld van dagelijkse medicatie

van type 2 diabeet

Zelfcontrole Urinecontrole Bloedcontrole (vingerprik)

Was steeds de handen met warm water en zeep, goed naspoelen. Droog uw handen af met een zuivere handdoek of met een papieren

zakdoek. Niet ontsmetten met alcohol. Het weglaten van alcoholontsmetting

geeft geen toename van huidinfecties. Maak steeds gebruik van een prikapparaatje met speciale

priklancetjes. Prikplaats: vinger. De zijkant van de vinger is het minst pijngevoelig,

de normale tastgevoeligheid van de vingertoppen wordt hierdoor niet gestoord.

Men stuwt de vinger tot men een druppel bekomt. Breng de ronde top van de teststrook in de bloeddruppel (afhankelijk

van toestel). Deze zuigt bloed op tot een piepsignaal aangeeft dat er voldoende bloed aanwezig is.

Gebruik de teststrips slechts 1 maal en houd de bloedsuikermeter proper.

Hypoglycemie

Symptomen Zweten,beven Hongergevoel Onrust, Verward Tachycardie Hallucinatie Wartaal Agressie Bewusteloos Verlammings-tekenen type CVA Coma

Behandeling acute complicaties

Hypoglycemie Zelfcontrole Bewust :

Snelwerkende suiker Traagwerkende suiker

Sub-comateus: Niet drinken Inject. Glucagon SC Na 10-15m niet bewust

: 100 opbellen

Hyperglycemie Zelfcontrole Lichte vorm:

Bijspuiten Ernstige vorm:

Vocht toedienen Normalisatie PH Correctie van ionenstroom Insuline toedienen Uitlokkende factoren beh.

Hyperglycemie

Symptomen Braken Anorexie Moeheid Buikpijn Nausea Polydipsie Polyurie Lage RR Tachycardie Duizeligheid Kussmaul-ademhaling Aceton Coma

Diabetesconventie

WAT revalidatieovereenkomst tussen een ziekenhuis en R.I.Z.I.V. om

een tegemoetkoming te geven in de kosten ter zelfcontrole

VOORWAARDEN insulinedependent met 2 of meerdere injecties per dag of

insulinepomp zwangerschapsdiabetici ptn na pancreas- of betaceltransplantatie

de goedkeuring geldt voor 1 jaar en dient elk jaar vernieuwd te worden door de geneesheer endocrinoloog met in bijlage een behandelingsplan voor deze patiënt.

Zorgtraject Diabetes: grote lijnen huisarts (coördinatie) – diabetoloog (coaching) – patiënt bereid tot samenwerking bereid tot deelname aan kwaliteitsbevordering: automatische extractie uit huisarts-EMD (A1c, BDsyst, LDL,

BMI) vergoeding van educatie en zelfcontrolemateriaal in 1ste lijn diabetescentrum :

jaarlijkse consultatie coaching van 1ste lijn door 2de lijnsteam

beperking attesten, recht op prestaties van diabetespas financieel:

patiënt geen remgelden huisarts forfait 80 €/j diabetoloog forfait 80 €/j

Diabetische voetkliniek

Multidisciplinaire consultatieOrthopedie, vaatchirurgie, endocrinologie, podologe en schoenmaker

Diabetische voetconventie Preventief en curatief Iedere donderdag vaaaf 13 uur Vooraf mogelijkheid tot podologische

verzorging

Waarover we het niet hadden

Psycghosociale complicatie – de balans Hoe lifestyle veranderingen aanpakken Chronische complicaties Seksuele dysfuncties Rijbewijs en verzekeringen Noodzaak van goede mondhygiene ….. Hypo unawearness Depressie ………

Wat hebben we vandaag geleerd

Booodschap 1: Bepaling van HbA1c is waardevol Boodschap 2: Polyfarmacie is meestal nodig om

alle behandelingsdoelen te bereiken Boodschap 3: Ieder inspuitmoment heeft z'n

inspuitlijn Boodschap 4: Diabetes is een ingewikkelde ziekte

die je met een team aanpakt en waarvan de patiënt de belangrijkste actor is

Vragen stellen 056 22 38 15 of 0486 23 19 26

michiel.vandamme@pandora.be

www.michielvandamme.be www.bvvde.be www.hatractief.be http://www.dieponline.be/

Perentaart

4 eieren 2 eiwitten 1 maatje (=14 gram) energievrije bakbestendige

zoetstof (type prodia) 60 gram zelfrijzende bloem 40 gram amandelpoeder 20 gram vloeibare bak - en braadvet 2 peren 2 eetlepels gegrilde amandelen

Perentaart Klop de eigeren en de eiwitten met de zoetstof Meng er geleidelijk de gezeefde bloem, het amandelpoeder

en de gesmolten vetstof door. Schil de peren en snijdt ze in halve maantjes Bekleed een taartvorm met bakpapier Breng het deeg in de taartvorm en duw er de peerstukjes in,

maar houd er enkele voor de versiering bovenop. Bak gedurende ongeveer 45 minuten in een voorverwarmde

oven op 180 °C. Strooi er de amandelen over.

Perentaart 1 portie 1/6 KCAL: 190 KJ: 798 KH: 12,5 G

Wat betekent dit voor iemand die om ± 16 u taart wil eten met

perorale medicatiemet een 2 spuitenschema met een 4 spuitenschema

Perentaart met amndelen Ingrediënten voor 12 stukken (taartvorm van +/- 24 cm): (per portie ca 170 kcal)

- 150  gr    volkorenbloem-  27  gr  zoetstof (poeder)- 100  gr boter/margarine-  4      rijpe peren (ca 650 gr)- 1-2    tl citroensap-  50    gr abrikozenconfituur (suikervrij)-  30    gr amandelschilfersKneed 150 gr volkorenbloem, 24 gr zoetstof, 100 gr boter of          margarine  in stukjes en 6 à 8 el koud water tot een glad deeg. Zethet deeg ca 30 minuten afgedekt koud weg.

Vet de bodem van een taartvorm of springvorm in met boter. Schil de  peren en verwijder het klokhuis. Snij de peren in plakjes en besprenkeldeze met het citroensap. Strooi wat bloem over het werkvak en rolhierop het rond uit (ca. 28 cm). Leg het deeg in de vorm en druk derand aan. Prik met een vork enkele gaatjes in het deeg. Leg de perenop het deeg.

Bak de taart ca 30 minuten in een voorverwarmde oven = (elektrisch: 200° - hete lucht: 175°  - gas: stand 3). Hak de amandelen  klein. Bestrijk de taart met de suikervrije  abrikozenconfituur en strooi de amandelen erover. Bak de taart nog 10 minuten verder enlaat ze helemaal afkoelen.

Strooi tot slot de resterende 3 gr zoetstof over de taart.Smakelijk!

Variatietip: deze taart kan ook bereid worden voor niet-diabeten met 50 gr gewone suiker in plaats van zoetstof. Glaceer de taart met "gewone abrikozenconfituur en bestrooi ze met poedersuiker.

Dit recept komt uit: koken en genieten (speciaal voor diabetici)