Post on 16-Apr-2017
§Æc ®iÓm sinh häc
kÝ sinh trïng sèt rÐt
Ts nguyÔn ngäc san
Môc tiªu bµi häc
- Nhí ®îc 4 lo¹i KSTSR.
- N¾m ®îc vßng ®êi, sinh lÝ vµ sinh th¸i cña
KSTSR.
- Liªn hÖ sù hiÓu biÕt vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc KSTSR
®Õn chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ vµ phßng chèng SR.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Bé m«n Sèt rÐt - KST - CT, HVQY. KÝ sinh trïng Y häc. NXB
Qu©n ®éi nh©n d©n. Hµ Néi, 1994.
2. Bé m«n KÝ sinh trïng, §HYHN. KÝ sinh trïng Y häc. NXBYH.
Hµ Néi, 2001.
3. Bé m«n KÝ sinh trïng, §HYD TP.HCM. KÝ sinh trïng Y häc.
NXB §µ N½ng, 2002.
4. Bé Y tÕ - Dù ¸n Quèc gia PCSR. BÖnh sèt rÐt: bÖnh häc, l©m
sµng vµ ®iÒu trÞ. NXBYH. Hµ Néi, 2000.
5. Ph¹m Song. L©m sµng vµ ®iÒu trÞ bÖnh sèt rÐt. NXBYH. Hµ Néi,
1994.
KSTSR Muçi Con ngêi
C¸c yÕu tè tù nhiªn
C¸c yÕu tè kinh tÕ - x· héi - chÝnh trÞ
Qu¸ tr×nh ph¸t sinh bÖnh sèt rÐt
1. LÞch sö ph¸t hiÖn kÝ sinh trïng sèt rÐt
- 1880, Laveran ph¸t hiÖn Oscillaria malariae
- 1886, Golgi quan s¸t KST ph©n chia v« giíi
- 1890, Grassi & Feletti - P.vivax & P.malariae
- 1891, Romanovski t×m ra PP nhuém Giemsa
- 1895 - 1897, Ronald Ross chøng minh vector
- 1897, Welch - P.falciparum
- 1922, Stephens - P.ovale
1. LÞch sö ph¸t hiÖn kÝ sinh trïng sèt rÐt
KSTSR ( P.falciparum) kh¸ng thuèc
Quinin (1910) Proguanil (1949) Pyrimethamin
(1952) Chloroquin (1960) Amodiaquin (1961)
Fansidar (1968) Mefloquin (1982)
2. Ph©n lo¹i kÝ sinh trïng sèt rÐt
- Ngµnh Protozoa (®¬n bµo)
- Líp Sporozoa (trïng bµo tö)
- Líp phô Haemosporina
- Hä Plasmodiidae
- Chi (gièng) Plasmodium
2. Ph©n lo¹i kÝ sinh trïng sèt rÐt
4 loµi KSTSR:
+ Plasmodium falciparum ( P.falciparum)
+ Plasmodium vivax ( P.vivax ) (P.v)
+ Plasmodium malariae ( P.malariae )
+ Plasmodium ovale ( P.ovale )
2. Ph©n lo¹i kÝ sinh trïng sèt rÐt
C¸c ph©n loµi (¸ chñng)
- P.vivax
+ Chñng Th¸i B×nh D¬ng (Chesson)
+ Chñng ph¬ng Nam (P.vivax vivax)+ Chñng ph¬ng B¾c (P.vivax hibernans)
- P.falciparum
+ Ên §é, Nigieria, ý…+ Chñng Malayan ( B¾c M· Lai)
+ Chñng Campuchia 1,2,3
+ Chñng miÒn Nam ViÖt Nam ( Cv, Sn)
2. Ph©n lo¹i kÝ sinh trïng sèt rÐt
C¬ cÊu 4 lo¹i KSTSR cã sù thay ®æi:
- Theo vïng
- Do ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng chèng
TØ lÖ hiÖn nay: Giemsa PCR
+ P.f : 70 - 90% 72,2 - 82,3%
+ P.v : 10 - 30% 14,8 - 20,9%+ P.m : 1 - 3% 3,2 - 6,3%+ P.o : 1,3 - 2,8%
3. ®Æc ®iÓm sinh häc kÝ sinh trïng sèt rÐt
3.1. Vßng ®êi cña KSTSR
- Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi
- Giai ®o¹n sinh s¶n h÷u giíi
3.2. Sinh lÝ cña KSTSR
- ChuyÓn ho¸
- H« hÊp
- H¹n ®Þnh ®êi sèng
- Quan hÖ víi hång cÇu
3. ®Æc ®iÓm sinh häc kÝ sinh trïng sèt rÐt
3.1. Vßng ®êi cña KSTSR
- Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi trong c¬ thÓ ngêi
+ giai ®o¹n ph©n chia trong tÕ bµo gan
+ Giai ®o¹n ph©n chia trong hång cÇu
Merozoites
trong tÕ bµonhu m« gan
G§ trong muçi
Vßng ®êi cña KÝ sinh trïng sèt rÐt
G§ trong TB gan
G§ hång cÇu
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ muçi
3.1. Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n ph©n chia trong tÕ bµo gan
Muçi Anopheles Sporozoit TÕ bµo gan
Merozoit
P. f t¹o ra 40.000 merozoit
P.v t¹o ra 10.000 merozoit
P.o t¹o ra 15.000 merozoit
P.m t¹o ra 2.000 merozoit
G§ trong muçi
Vßng ®êi cña KÝ sinh trïng sèt rÐt
G§ trong TB gan
G§ hång cÇu
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ muçi
3.1. Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n ph©n chia trong tÕ bµo gan
Thêi gian ph©n chia (thêi k× ñ bÖnh):
P. f cÇn 5 - 6 ngµy
P.v cÇn 7 - 8 ngµy
P.o cÇn 9 - 10 ngµy
P.m cÇn 11 - 13 ngµy
G§ trong muçi
Vßng ®êi cña KÝ sinh trïng sèt rÐt
G§ trong TB gan
G§ hång cÇu
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ muçi
3. ®Æc ®iÓm sinh häc kÝ sinh trïng sèt rÐt
3.1. Vßng ®êi cña KSTSR
- Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi trong c¬ thÓ ngêi
+ giai ®o¹n ph©n chia trong tÕ bµo gan
+ Giai ®o¹n ph©n chia trong hång cÇu
G§ trong muçi
Vßng ®êi cña KÝ sinh trïng sèt rÐt
G§ trong TB gan
G§ hång cÇu
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ muçi
3.1. Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n ph©n chia trong hång cÇu
Merozoit ( tõ gan vµo hång cÇu)
Trophozoit non
Trophozoit trëng thµnh
Trophozoit giµ
Schizont non
Schizont giµ
Merozoit ( microgametocyt &
macrogametocyt )
3.1. Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n ph©n chia trong hång cÇu
Sè lîng Merozoit t¹o ra sau mét G§ ph¸t triÓn:
P. f : 18 merozoit
P.v : 12 merozoit
P.o : 8 merozoit
P.m : 8 merozoit
3.1.Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n ph©n chia trong hång cÇu
Thêi gian hoµn thµnh mét G§ hång cÇu:
P. f : 48 giê
P.v : 48 giê
P.o : 48 giê
P.m : 72 giê
3.1. Giai ®o¹n sinh s¶n v« giíi trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n ph©n chia trong hång cÇu
VÞ trÝ diÔn ra giai ®o¹n hång cÇu:
- M¸u ngo¹i vi: P. v, P.o & P.m
- M¸u mao m¹ch néi t¹ng: P.f
3.2. Giai ®o¹n sinh s¶n h÷u giíi
trong c¬ thÓ muçi
G§ trong muçi
Vßng ®êi cña KÝ sinh trïng sèt rÐt
G§ trong TB gan
G§ hång cÇu
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ muçi
3.2. Giai ®o¹n sinh s¶n h÷u giíi trong c¬ thÓ muçi
Muçi Anopheles hót m¸u ngêi cã giao bµo
(gametocyt ) cña KSTSR vµo d¹ dµy :
- Giao bµo c¸i giao tö c¸i (GT c¸i)
- Giao bµo ®ùc 8 giao tö ®ùc (GT ®ùc)
- GT ®ùc chui vµo GT c¸i Hîp tö ( zygot )
Trøng (ookinet ) Nang trøng ( oocyst ) Thoa
trïng ( Sporozoit )
G§ trong muçi
Vßng ®êi cña KÝ sinh trïng sèt rÐt
G§ trong TB gan
G§ hång cÇu
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ muçi
3.2. Giai ®o¹n sinh s¶n h÷u giíi trong c¬ thÓ muçi
Thoa trïng ( Sporozoit ) :
- Cã h×nh thoi
- Sè lîng 100.000
- §i kh¾p c¬ thÓ
- Sau ®ã tËp trung ë tuyÕn níc bät
- Cã thÓ sèng trong c¬ thÓ muçi: 1,5 - 2 th¸ng
3.2. Giai ®o¹n sinh s¶n h÷u giíi trong c¬ thÓ muçi
§iÒu kiÖn KSTSR ph¸t triÓn trong muçi :
- Muçi Anopheles
- Muçi sèng ®ñ l©u ®Ó oocyst sporozoit
- Ph¶i cã T0 thÝch hîp cho mçi lo¹i KSTSR
P.f & P.m cÇn T0 tèi thiÓu > 160 C
P.v cÇn T0 tèi thiÓu > 14,50 C
(1) Nang trøng
(Oocyst)
(2) Thoa trïng
(Sporozoit)
G§ trong muçi
Vßng ®êi cña KÝ sinh trïng sèt rÐt
G§ trong TB gan
G§ hång cÇu
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ ngêi
Giai ®o¹n trong c¬ thÓ muçi
Tãm t¾t
3.2. Sinh lÝ kÝ sinh trïng sèt rÐt
3.2.1. Dinh dìng vµ chuyÓn ho¸
3.2.2. H« hÊp cña KSTSR
3.2.3. H¹n ®Þnh ®êi sèng cña KSTSR
3.2.4. Quan hÖ gi÷a KSTSR víi hång cÇu
3.2.5. ThÝch nghi vµ biÕn dÞ cña KSTSR.
3.2.1. Sinh lÝ chuyÓn ho¸ kÝ sinh trïng sèt rÐt
- ChuyÓn ho¸ carbonhydrat
- ChuyÓn ho¸ lipit
- ChuyÓn ho¸ protit
- ChuyÓn ho¸ axit nh©n
- ChuyÓn ho¸ vitamin,
chÊt kho¸ng vµ c¸c chÊt kh¸c
ChuyÓn ho¸ carbonhydrat
• Glucose rÊt cÇn cho sù sèng vµ ph¸t triÓn cña
KSTSR, chóng kh«ng cã hoÆc Ýt cã kh¶ n¨ng dù tr÷
carbonhydrat
• KSTSR chuyÓn ho¸ glucose axit lactic
• Khi chuyÓn ho¸ KSTSR cÇn c¸c men: Hexokinaza,
lactatdehydrogenaza, glucosephosphatisomeraza.
Sinh lÝ chuyÓn ho¸ cña kÝ sinh trïng sèt rÐt
ChuyÓn ho¸ lipit
• KSTSR kh«ng tæng hîp ®îc axit bÐo, nhng t¹o ra ®îc
tõ axit bÐo vµ alcol cña vËt chñ
• KSTSR chiÕm lipit trong trao ®æi chÊt cña HC
• KSTSR hîp nhÊt 2 axit bÐo oleic vµ cisvaccenic nªn nång
®é t¨ng cao ë HC nhiÔm vµ huyÕt t¬ng thay ®æi tÝnh
thÊm mµng HC mµng HC dÔ vì
Sinh lÝ chuyÓn ho¸ cña kÝ sinh trïng sèt rÐt
ChuyÓn ho¸ protit
• KSTSR tæng hîp axit amin h¹n chÕ
• Nguån axit amin trong huyÕt t¬ng kh«ng ®ñ
• KSTSR ph©n huû hemoglobin ®Ó lÊy axit amin vµ
gi¶i phãng ra s¾c tè (haemozoin)
• S¾c tè lµm cho da vµ niªm m¹c bÞ s¹m ®en
Sinh lÝ chuyÓn ho¸ cña kÝ sinh trïng sèt rÐt
HemoglobinCathepsinAmino peptidase
Feriprotoporphyrin IX (Hematin)(Do gi¸ng ho¸ Hemoglobin v× KST)
Protein g¾n Hematin + Chloroquindo KST sinh ra
Phøc hîp FP-Protein Phøc hîp Chloroquin + FP
Ngng ®äng Tiªu huû nguyªn sinh chÊt KSTHaemozoin do lµm thay ®æi thÈm thÊu vµ
(S¾c tè sèt rÐt) ®Èy K+ ra ngoµi
S¬ ®å Fitch
ChuyÓn ho¸ axit nh©n
• KSTSR tæng hîp ADN chñ yÕu ë G®o¹n thÓ
trophozoit non ®Õn trophozoit giµ
• KSTSR chiÕm PABA ®Ó t¹o ra purin & pyrimidin
råi axit nh©n
Sinh lÝ chuyÓn ho¸ cña kÝ sinh trïng sèt rÐt
PABA
+
dihydropteridin + acid glutamic
dihydropteroat synthetase (DHPS)
DHFA ( acid dihydrofolic )
dihydrofolat reductase (DHFR)
THFA ( acid tetrahydrofolic )
Tæng hîp c¸c base puric vµ pyrimidic
ChuyÓn ho¸ vitamin, chÊt kho¸ng vµ c¸c chÊt
- KSTSR cÇn c¸c lo¹i vitamin: vitamin C, B..
- Nång ®é Kali, calci, phospho vµ natri cao h¬n tronghång cÇu bÞ KSTSR kÝ sinh
- Ngoµi ra KSTSR cßn cÇn c¸c chÊt kh¸c: pyruvat,coenzym A, insulin ....
Sinh lÝ chuyÓn ho¸ cña kÝ sinh trïng sèt rÐt
3.2.2. H« hÊp cña kÝ sinh trïng sèt rÐt
- KSTSR h« hÊp cÇn mét lîng lín glucose vµ
oxy - hemoglobin
- BÞ øc chÕ bëi carbonmonoxit, xyanit vµ mét
sè thuèc sèt rÐt
- KSTSR thÝch kÝ sinh ë vÞ trÝ cã nhiÒu
glucose, lactat, glycerol & axit amin
3.2.3. H¹n ®Þnh ®êi sèng cña kÝ sinh trïng sèt rÐt
- Kh«ng ®iÒu trÞ thÓ v« tÝnh KSTSR trongHC sau mét thêi gian sÏ chÕt
- H¹n ®Þnh ®êi sèng KSTSR:
+ P.f : 6 - 20 th¸ng+ P.v : 1,5 - 2 n¨m ( 3 n¨m)+ P.o : 2 - 3 n¨m (4 n¨m 4 th¸ng)+ P.m : 4 - 5 n¨m (10 - 52 n¨m)
3.2.4. Quan hÖ gi÷a kÝ sinh trïng sèt rÐtvíi hång cÇu
- HC bÞ KSTSR kÝ sinh:
+ Thay ®æi h×nh thÓ+ XuÊt hiÖn c¸c vËt thÓ l¹+ Lµm thay ®æi tÝnh thÊm cña mµng+ Rèi lo¹n chuyÓn ho¸
- HËu qu¶ c¬ häc:+ T¹o thµnh c¸c thÓ kÕt tô HC+ G©y t¾c c¸c mao m¹ch m¸u néi t¹ng
M¹ch m
¸u n·obÞt¾c
bëisùph¸t
triÓn
cñaP
.falciparum
3.2.5. ThÝch nghi vµ biÕn dÞ
cña kÝ sinh trïng sèt rÐt
- §Ó tån t¹i KSTSR ph¶i thay ®æi ®Ó phï hîp:
+ CÊu tróc gen
+ C¸c ®Æc tÝnh lÝ, ho¸, chuyÓn ho¸...
- HËu qu¶ cña sù thay ®æi:
+ T¹o ra nhiÒu chñng KSTSR+ T¹o ra chñng kh¸ng thuèc
C©u hái «n tËp
1. Tr×nh bµy c¸c mèc thêi gian vµ t¸c gi¶ ph¸t hiÖn
theo thø tù 4 loµi kÝ sinh trïng sèt rÐt g©y bÖnh cho
ngêi ?
2. Tr×nh bµy giai ®o¹n ph¸t triÓn kÝ sinh trïng sèt rÐt
trong c¬ thÓ muçi vµ trong c¬ thÓ ngêi ?
3. Tr×nh bµy c¸c ®Æc ®iÓm sinh lÝ chuyÓn ho¸ cña kÝ
sinh trïng sèt rÐt g©y bÖnh cho ngêi ?