Post on 24-May-2015
Cursus bijengezondheid
Bijengezondheid NBV
Het herkennen van ziekten
• Gezond broed
• De ontwikkeling in het voorjaar
• Observatie
• Ziekte beelden
• Overzicht ziekten en plagen
Bijengezondheid NBV
Gezond broed
Bijengezondheid NBV
Gezond broed
• Mooi aaneen gesloten broed
• Weinig open cellen tussen het gesloten broed
• Deksels droog en enigszins bolvormig
• Larven zijn parelwit van kleur
• Larven liggen in de karakteristieke C-vorm
Bijengezondheid NBV
Gezond broed
Bijengezondheid NBV
De ontwikkeling in het voorjaar
• Is goed te volgen op de bodemlade
• In de winter 5 straten bezet
• Doorzichtige wasplaatjes en veel stuifmeel
• Na een paar weken mooi weer 9 straten bezet
• Volken die achterblijven kunnen ziek zijn
Bijengezondheid NBV
Ontwikkeling gezond volk
• In de winter : een vijftal ramen bezet
• Een paar weken mooi weer :10 ramen bezet
• Eind april : 20 ramen bezet, 12 ramen broed
• Eind mei : de bijen puilen de kast uit
Bijengezondheid NBV
Herkennen van bijenziekten
• Op afstand van de kast
• Voor de kast
• Op de bodemlade
• In het broednest
Bijengezondheid NBV
Op afstand van de kast
• Vliegen de bijen massaal
• Brengen ze veel stuifmeel naar binnen
• Vliegen de bijen te vroeg of te lang door
• Vliegen de bijen bij te koud weer
Bijengezondheid NBV
Voorzijde kast en op de grond
• Vuil op de vliegplank of tegen de wand
• Dode bijen of mummies
• Hangen veel bijen voor de kast
• Krabbelaars voor de kast
Bijengezondheid NBV
Voordeel van de bodemlade
• Je hoeft de kast niet steeds te openen
• Van de bodemlade is veel af te lezen
• De ontwikkeling van het volk is goed volgen
• Vooral in de koude periode is de bodemlade een uitstekend middel om het volk te controleren
Bijengezondheid NBV
Lezen van de bodemlade
• Hoe groot is het broednest
• Veel stuifmeel op de bodem
• Doorzichtige wasplaatjes of bolle deksels
• Varroamijten of andere dieren
Bijengezondheid NBV
De volwassen bijen
• Hoe reageert het volk op aanraken kast
• Bruist het kort op en wordt weer stil ?
• Beschadigde of misvormde vleugels
• Veel donkere glimmende bijen
Bijengezondheid NBV
Afwijkingen in het broednest
• Onregelmatig of gaten patroon
• Uitpuilende bolle deksels
• Dode larven of verdroogde resten
• Deksels met gaten of stinkend broed
Bijengezondheid NBV
Hoe stel je de juiste diagnose
• Bij een ziekte behoren bepaalde symptomen
• Sommige symptomen komen bij meerdere ziekten voor
• Een diagnose is niet altijd eenvoudig te stellen
• Vaak is aanvullend laboratoriumonderzoek nodig
• Raadpleeg de overzichtstabellen van ziektebeelden en ziekten
• Raadpleeg bij twijfel de bijengezondheidscoördinator
Bijengezondheid NBV
No Waar Verschijnsel Mogelijke ziekte of plaag Aanvulling
1 Voor de kast of op de bodem Dode bijen Niet eenvoudig te bepalen Aanvullend onderzoek nodig
2 Voor de kast Krabbelaars Virusinfectie
Nosema
Tracheeën mijt ½ kg bijen voor de kast
3 Vliegplank en voorwand Ontlasting Roer Bruine vlekken
Nosema Druppelvormige vlekken
Amoebe Gele kleur
Meiziekte Pasta achtig
4 Vliegplank en op de grond Stukjes was en raat Roverij Bijen vluchten bij openen kast
5 Vliegplank en op de grond Witte of gekleurde mummies
kalkbroed Wit of grijs/zwart
Steenbroed Groengeel, grijs of zwart
6 Bodemlade Bruine ovale mijten varroabesmetting
7 In de kast Besmeurde raten Roer Smerige celranden
Nosema
Amoebe Gele ontlasting
8 In het broed Dode larven Kakbroed
Steenbroed
Zakbroed Zak gevuld met vloeistof
Amerikaans vuilbroed Trekt slijmachtige draad
Europees vuilbroed Onnatuurlijke houding
Bijengezondheid NBV
Overzichtstabel ziektebeelden
9 In het broed Open cellen tussen gesloten broed
Inteelt Hagelschot
AVB en EVB
10 In het broed Onregelmatig broednest AVB Gronderige leemachtige geur
EVB Geur van rottend materiaal
Virusinfectie Verhouding bijen/broed fout
11 Celdeksels Ingezonken AVB en EVB
12 Celdeksels Kleine gaatjes Kalkbroed
AVB en EVB Karakteristieke vormen
13 Celdeksel Bolle deksels Bultbroed Dar in werkstercel
14 Cellen Meerdere eieren Leggende werkster Wordt bultbroed
15 Cellen Bruine mijten Varroa Bruine ovale vorm
Tropilaelaps Kleiner dan varroa
16 Cellen Witte kristallen Varroa ontlasting
17 Cellen Dode bijen Honger Met de kop naar binnen
18 Raten Tunnels van wit spinsel Wasmot
Bijengezondheid NBV
Overzichtstabel ziektebeelden
19 Raten en spleten Witte lange larven Wasmot Maken spinsel
Kleine kastkever Laten slijmspoor achter
20 Op de ramen Zwarte kevertjes Kleine kastkever
21 Op de ramen Roodbruine ovale mijten Tropilaelaps Mijten rennen over de raat
22 Op de bijen Kleine mijten of luizen Varroa Bruine ovale vorm
Tropilealaps Kleiner dan varroa
Bijenluis Kop, borst en staartstuk
23 Volwassen bijen Misvormde vleugels DWV
Tropilaelaps
24 Volk als geheel Trage ontwikkeling Niet eenvoudig te bepalen Aanvullend onderzoek nodig
Bijengezondheid NBV
Overzichtstabel ziektebeelden
Bijengezondheid NBV
Overzichtstabel bijenziekten
No Naam Soort Bijbehorende ziektebeelden
1 Kalkbroed schimmel - wit/gele of groen/grijze mummies - mummies los in de cellen of de bodem, op de vliegplank of voor de kast op de grond
2 Steenbroed schimmel - wit/grijze of lichtgroen/bruine mummies-mummies zitten vast in de cellen
3 AVB bacterie - draden trekkend- lege cellen, ingevallen deksels, gaatjes in de deksels- raten hebben bruin beige kleur en hebben gronderige leemachtige geur- ingedroogde korst zit vast in de cel
4 EVB bacteriën - niet draden trekkend- larven zijn verkleurd en liggen gedraaid in de cel. Zurige geur of zweetvoetengeur- soms verzegeld broed met ingezakte celdeksels of met gaatjes - ingedroogde korst ligt los in de cel
5 Zakbroed virus - streklarf kleurt eerst bruin/zwart- de kop knikt voorover - larve lijkt net een met vloeistof gevuld blaasje
6 DWV virus - gekreukelde of nauwelijks ontwikkelde vleugels.
7 APV virus - broedafwijkingen lijkend op EVB verschijnselen
8 Overige virussen virus - krabbelende, lusteloze bijen, soms met trillende vleugels- broedafwijkingen, hagelschot, afwijkende larven en verzegeld broed- haarverlies en zwartkleuring van de volwassen bijen- volken ontwikkelen zich niet goed
Bijengezondheid NBV
9 Nosema eencellige - ontlasting op de onbezette raten en bij vlieggat of vliegplank- te weinig bijen in verhouding tot het broednest- trage voorjaarsontwikkeling
10 Amoebe eencellige - hetzelfde als nosema. Microscoop onderzoek nodig.
11 Roer verstopping - besmeurde raten en vliegplank
12 Meiziekte verstopping - schudden met hun achterlijf om tot ontlasting te komen
13 Hagelschot moer - opvallend veel broedloze cellen
14 Bultbroed moer - onregelmatig broednest met bolle deksels
15 Varroa mijt - mijten op de varroa-bodem
16 Acarapis mijt - ½ kg bijen krabbelen voor de kast na de eerste reinigingsvlucht- volken ontwikkelen zich slecht. Weinig vliegactiviteit
17 Tropilaelaps mijt - mijten in het volk
18 Bijenluis vlieg - vooral op de kop van de koningin
19 Wasmot Mot - lange tunnels met spinsels in de raten
Overzichtstabel bijenziekten
Bijenziekten
• Broedziekten
• Ingewandsziekten
• Mijten, luizen, motten en kevers
Bijengezondheid NBV
Broedziekten
• Kalkbroed en steenbroed
• AVB en EVB
• Zakbroed
• DVW, APV en overige virusziekten
Bijengezondheid NBV
Kalkbroed
Bijengezondheid NBV
Ziektebeeld Kalkbroed
• Larven sterven na het sluiten van de cel
• Kleine gaatjes in de celdeksels
• Dode larven verharden
• Kleuren wit of grijszwart
Bijengezondheid NBV
Verspreiding Kalkbroed
• Schimmel kan drie jaar besmettelijk blijven
• Sporen blijven overal aan kleven
• Uitwisseling van materialen
• Vervliegen van bijen
Bijengezondheid NBV
Preventieve maatregelen
• Houd sterke en krachtige volken
• Raten regelmatig vernieuwen
• Kleine volken warm houden
• Desnoods koningin vervangen
Bijengezondheid NBV
Amerikaans vuilbroed
Bijengezondheid NBV
Ziektebeeld AVB
• Onregelmatig broednest
• Veel open cellen tussen gesloten broed
• Ingezonken celdeksels bij gesloten broed
• Openingen in een aantal celdeksels
• Gronderige leemachtige geur
Bijengezondheid NBV
Draden trekken bij AVB
Bijengezondheid NBV
Verspreiding AVB
• De imker is de grootste verspreider
• Uitwisseling van materialen
• Vervliegen of beroving ziek volk
• Reizen naar gebied met besmette volken
Bijengezondheid NBV
AVB : meldingsplichtige ziekte
• Informeer het bestuur van de afdeling
• Melden bij Bijen@wur
• Het adres vind je in het bijenblad
Bijengezondheid NBV
Europees vuilbroed
Bijengezondheid NBV
Ziektebeeld EVB
• Larf sterft voordat de cel gesloten is.
• Larf ligt in een onnatuurlijke houding
• Dode larf verkleurt geel/bruin
• Je kunt geen draden trekken zoals bij AVB
Bijengezondheid NBV
Verspreiding EVB
• De imker is de grootste verspreider
• Uitwisseling materialen
• Vervliegen en roven uit besmet volk
• Reizen met de volken
Bijengezondheid NBV
Maatregelen bij EVB
• Zwakke of erg zieke volken opruimen
• Raten vernietigen en kast ontsmetten
• Sterk volk op schone raat zetten
• Voer een varroabestrijding uit
Bijengezondheid NBV
Virussen
• SVB : zakbroedvirus
• DWV : Deformed wing virus
• ABPV : Acute bee paralysis virus
• Overige virussen
Bijengezondheid NBV
De virussen zitten overal
• In de honing
• In het stuifmeel
• In het bijenbrood
• In het broed
• In de koningin
• In de eieren
• In het sperma
• In het voedersap
• Op de volwassen bijen
• In de uitwerpselen
Bijengezondheid NBV
Het transport van virussen
• door de varroamijt
• door luchtcirculatie
• door voedseloverdracht
• door fysisch contact
• door de ontlasting
• door het sperma
• door de eierstokken
• door vervliegen
• door roverij
• door de imker
Bijengezondheid NBV
Ziektebeeld
• Verhouding bijen en broed is uit balans
• Oriëntatie problemen en sterker vervliegen
• Krabbelaars voor de kast
• Haarverlies, verkleuring en broeduitval
Bijengezondheid NBV
Preventieve maatregelen
• Raat vernieuwing
• Varroabestrijding
• Resistente volken telen
• Hygiënisch imkeren
Bijengezondheid NBV
Pauze
Bijengezondheid NBV
Zakbroed ( SVB )
Bijengezondheid NBV
Ziektebeeld Zakbroed
• Larven verkleuren van parelwit naar geel
• Dode larven lijken op gevulde blaasjes
• Resten hebben een kenmerkende vorm
• Resten zijn gemakkelijk te verwijderen
Bijengezondheid NBV
De gevolgen van zakbroed
• Oriëntatie stoornissen
• Trage ontwikkeling, verkorte levensduur
• Minder stuifmeel verbruik
• Minder stuifmeel verzamelen
• Verlies aan broed
Bijengezondheid NBV
Maatregelen bij zakbroed
• Er is geen specifieke behandeling
• Besmette raten vervangen
• Bij ernstige besmetting moer vervangen
• Zakbroedvirus maar paar weken infectieus
Bijengezondheid NBV
Hoe behandel je een broedziekte
• De grootste deel van de infectie zit in het broed
• Verwijder besmette ramen
• Hang schone ramen of kunstraat in
• Zet desnoods een heel volk op kunstraat
• Eventueel samen met een varroabestrijding
Bijengezondheid NBV
Algemeen advies broedziekten
• Besmette ramen vernietigen
• Vervangen door schone raat
• Desnoods het hele volk op schone raat
• Kast eerst uitboenen en ontsmetten
Bijengezondheid NBV
Ingewandsziekten
• Nosema apis en Nosema cerana
• Amoebe
• Roer
• Meiziekte
Bijengezondheid NBV
Nosema Apis
Bijengezondheid NBV
Nosema ontlastvlekken
Bijengezondheid NBV
Ziektebeeld Nosema Apis
• Trage ontwikkeling
• Overmatige sterfte
• Krabbelende bijen voor de kast
• Bijen kunnen niet vliegen en hangen bij elkaar
Bijengezondheid NBV
Verspreiding Nosema Apis
• Zwermen
• Verenigen
• Overhangen besmette raten
• Vervliegen
Bijengezondheid NBV
Diagnose door darmonderzoek
Gezond
Ziek
Bijengezondheid NBV
Maatregelen Nosema Apis
• Verdwijnt bij een goede dracht in het voorjaar
• Schone raat geven
• Materiaal waarmee gewerkt wordt ontsmetten
• Imker met sterke volken
Bijengezondheid NBV
Nosema Cerana
• Begin deze eeuw in Europa ontdekt
• Is in een groot aantal volken aangetoond
• Nog geen eenduidig behandel advies
• Zelfde voorzorgen en maatregelen bij N. Apis
Bijengezondheid NBV
Ziektebeeld Amoebeziekte
• Diarree, altijd gele ontlasting
• Jonge bijen warmen zich op in de zon
en lopen weg, ze kunnen niet vliegen
• Vanaf einde winter tot ongeveer mei
• Treedt meestal op in combinatie met Nosema
Bijengezondheid NBV
Verspreiding Amoebeziekte
• Door diarree in de kast terecht
• Door vervliegen en roverij
• Verenigen
• Uitwisselen besmet materiaal
Bijengezondheid NBV
Maatregelen bij Amoebeziekte
• Materiaal ontsmetten
• Schone drinkplaats
• Opruimen ernstig zieke volken
• Imker met sterke volken
Bijengezondheid NBV
Roer
Bijengezondheid NBV
Ziektebeeld Roer
• Opgezwollen achterlijf
• Bijen vliegen zelfs bij slecht weer
• Typische bruine ontlastvlekken
• Smerige celranden en besmeurde raat
Bijengezondheid NBV
Verspreiding Roer
• Is geen besmettelijke ziekte
• Ontstaat als bijen zich niet kunnen ontlasten
• Treedt op na lange winterzit
• Onzuiverheden of te veel stuifmeel in het voer
Bijengezondheid NBV
Maatregelen bij Roer
• Volk in schone kast op kunstraat
• Kast schoonboenen en afvlammen
• Verdund suikerwater 2 : 3 voeren
• Volk klein houden
• Zwaar zieke volken niet behandelen : opruimen
Bijengezondheid NBV
Preventieve maatregelen
• Sterke volken inwinteren
• Inwinteren met zuiver voer
• Niet met heidehoning inwinteren
• Voorkom verstoringen tijdens winterzit
Bijengezondheid NBV
Andere problemen
• Hagelschot
• Bultbroed
• Leggende werkster
• Honger
Bijengezondheid NBV
Hagelschot
Bijengezondheid NBV
Hagelschot wijst op inteelt
• Te veel paren met verwante darren
• Achteruitgang in genetische variatie
• Veroorzaakt diploïde darren
Bijengezondheid NBV
Diploïde darren
• Een dar heeft 16 enkele chromosomen
• Diploïde dar heeft 16 paar chromosomen
• Deze larven worden herkend
• Werksters verwijderen ze onmiddellijk
Bijengezondheid NBV
Bepaling percentage hagelschot
• Snijdt een parallellogram uit
• Zijden 10 cellen = 100 cellen
• Leg dit op een raam met broed
• Tel het aantal open cellen
• Maximaal 15 open cellen
• Anders de moer vervangen
Bijengezondheid NBV
Bultbroed
Bijengezondheid NBV
Hoe ontstaat bultbroed ?
• Onbevruchte eieren in werkstercellen
• Een jonge moer die het nog moet leren
• Een onbevruchte moer of het sperma is op
• Een leggende werkster
Bijengezondheid NBV
Maatregelen bij bultbroed
• Bij een jonge moer even afwachten
• Een onbevruchte of oude moer vervangen
• Leggende werkster : volk opruimen
Bijengezondheid NBV
Leggende werkster
Bijengezondheid NBV
Maatregelen bij leggende werkster
• Kenmerk : meerdere eieren in een cel
• Het is beter de kast op te ruimen
• Sla alle ramen 5 meter voor de stal af
• Vernietig de ramen, maak de kast schoon
Bijengezondheid NBV
Honger
Bijengezondheid NBV
Ziektebeeld bij honger
• Kenmerk : bijen zitten dood diep in de cel
• Oorzaak : te weinig voer in de kast
• Voorzorg : altijd twee volle ramen met voer
• Winter : afstand wintertros naar voer te groot
Bijengezondheid NBV
Einde les 2
Vragen of opmerkingen ?
Bijengezondheid NBV