Post on 05-Apr-2018
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 1/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 2/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 3/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 4/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 5/292
Aurelius Augustinus
Hipponensis
Sacrae Scripturae Interpres.
' .»
Scripsit
Henricus Nicolaus Clausen,
Philos. et Theol. Dr. hujasque Prof. Publ. Extraord.
ia UniverB. Haanicnsi.
HAUNI^.
Typis ^xpressit Director Janiis Hostrup Schultz,
Aulae Regiae et Universitatis Typographus.
^^MDCCCXXVII.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 6/292
OXFOftO.
'^'^1'^'^"
9.qC'yt
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 7/292
Conspectus Argumenti.
Frooemium , P. t.
Sectio Prima.
De Eruditlone Augustmi,
Interpreti Sacrae Scripturae Necessaria.
De peritia Augustini linguce hehrcece,
§. 1 : Observatioues generaliores . — lo.
§. 2: Onomastici helbr. Augustini specimen ... — i4.
De peritia jiugustini linguce grcecce.
§. 3. . . . . — 3o.
De usu Augustini lihrorum sacrorum,
§. 4: Canou Bihliorum — 4oi
§. 5: Codices librorum sacrorum — 54.
De usu versionum Sacrce Scripturce,
§. 6 — 68.
De usu librorum aliorum exegeticorum,
§. 7 - 84.
Sectio Secunda.
Augusiini De Ratioiie Interpretationis
S. Scripturse Consilia, Prsecepta, Regulae.
Affectiones Sacrce Scripturce,
§.8: I. Auctoritas divina, normativa — gi.
—2. Veritas integra et perfecta:
§. 9 : . . A. Immunitas ab erroribus : N. Testa-
menti — 100.
§. lo: . . . , Veteris Testamenti — 117.
§. 11:. . B. Veritatis et accommodationis stu-
dium — 120.
§. 12: 3, 4. Suffieientia. Perspicuitas — i25,
Regulas criticce de textu sacro emendando»
§. i3. — i3i.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 8/292
Votes animi et cognitiones inierpreti S, Scripturas ne»
cessarice,
% i4 ,;;.....,. P. i3G.
Principium hermeneuticum, RegulcB interpretandi lo-
giccPt
$. l5 ;,,,.— i42.
Regulce interpretationis allegoricce,
§. 16 ^ l4g,
Traditio ecclesice hermeneutica. Nouum Testam» nor-
maTestamenti Vef,
interpretandi
5« 17 -- i56.
Sectio Tertia.
Exegesis Augustini Selectis Exemplis
Illustrata et iEstiraata.
§. 16: Libri Augxistiui exegetici ;.,,._ 161,
'Jl, Curce interprefationis philologicce,
J. 19: Versionum auctoritates servili modo re-
teutae «. i6y,
$. ao: Versioues male et perperam iutellectas , . —. 1^4,
5. 21 : Accurata siugularum seuteutiarum bibli-
carum exploratio «. 181.
§. 32 : Adversariorum iu iuterpretaudo licentia
studio accurato cohibita — igo.
J,23: Prava iu verbis siugulis premeudis aubti-
Jitas. . , . — jg8.
f , 24 : Justa ad uexum et cousilium oratioiiis
aliosque Scripturae locos atteutio ,..,..,, — 207.
Allegorica interpretandi ratio.
§.25
:
fl,
Allegoriarum elemeuta •;: I :.;,..,; — 219.5. 26
: h. luterpretationes allegoricae — 229.
R. Cur(s interpretationis dogmaticce,
§. 27: Aualogia S. Scripturaj bene observata et
iu usum couversa , , , , — 243,
§. 28: Auimus praeceps ad seutentias privatas
- auctoribus sacris obtrudeudas — 252,
§. 29 : luterpretatioues typicse — 260.
§. 3o : Observationes generaliores — 267.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 9/292
PROOEMIUM.
Xnter antiquos ecclesise doctores, qnos pio nomine
patrum salutare solemus, cjuos doctrinse christianae
interpretes et explanatores , iidei confessores et mar-
tyres, pietatis vindices et exempla, litterarum sacra-
rum auctores et patronos animo pio gratatpie me-
moria colimus et veneramur, nemo est cjui tanta
famae celebritate inclaruit, quanta Aurelias Augu-stinus , episcopus Hipponcnsis, natus a. 354 Tagaste
oppido Numidiae, mortuus a. 430, fatis et vicissitu-
dinibus vitse non minus qnam ingenii dotibus libro-
rumque scriptorum copia et indole interna memora-
bilis. Quem laudibus viri docti anti(jui et recen-
tioris sevi, ecclesiae catbolicse et evangelicae, tam lar-
gis manibus cumularunt, ut (juicquid magnifice de
natura humana dici possit in eum contulerint, non
solum principem eum omnium, quotquot fuere eccle-
siae lumina et columnse , declarantes , sed proximum
etiam apostolis, ne dicam parem et asqualem. ')
*) Hieron. Ep. (in opp. Aiig. 172) : "Certe quicquid dic£
potest, et sublinii ingenio de scripturarum ss. hauriri fon-
tibus, a te positum atque dissertum est." Gennad» illustrium
virorum catalogus : "vir eruditioue diviua et humana orbi
clarus, fideinteger etvitapurus, scripsit quauta ueque in-
veuiripossunt." Cassiodor» de iustitut. div. litt. c. 22 : "doc-
tor eximius, debellator haereticorum, defensor /idelium et
famosorum pahua certamiuum — cujus aperta suavia sunt,
1
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 10/292
Neque lisec fuit — ut esse solct — vana verborum tilu-
lorumque profusio, quid! quod omni nominis cele-
bratione major viri auctoritas fuit 5 constat enim inter
omnes, opera Augustini ita cxistimata esse certam et
obscura vero magnis utilltatibus farcita pinguescuut."
u4p. Victor Vitensem de persecut. Yandal. Chrou. p. ii3;
"fluinen eloqueutiae sacerdotum gloria, doctorum magi-
ster , lux mundi , magnus verbi diviui praeco , maguus
doctrinas sol, unicus sapientiae phoenix" cet. Gregor, M»
Ep. ad Innocent. 67 : "Se delicioso cupitis pabulo sagi-
nari, b. Augustini opuscula legite, et ad comparatio—
jiem siliginis illius nostrum furfurem nou quaeratis."
Sixtus Senens. (ap. Oudiu. comm. de scriptor. eccl. aut.
I. p. g3a) : "doctor super omnes,qui aute eum et post
eum hucusque fuerunt mortales, admirabili ingenii
acumiue prasditus , omnibus liberalibus discipliuis iii-
structus , in div. scripturis louge omnium eruditissimus,
et iu earum explanatione ultra quam dici queat iucora-
parabili subtilitate sublimis." Hincmar, opusc. c. 28:
'^doctor famosissimus atque ab apostolica sede receptis-
simus." Anselm. Monolog. c. 68 disp. ii3, sect. 2 n. 33:
"iu eccl. celeberrimum doctorem, miraculum sui aevi et
reliquornra." Bernhard, Clarop. Ep. 229 n, i3: "maxi-
luus post apostolos ecclesiarum instructor." Ser. 80 n.
7 : "validissimus malleus haereticorum." Erasm. praef.
ad Opp. Aug. (ep. ad Fousec. archiep. Tolet.) : "iugenii
felicitas prorsus erat incomparabilis, sive acumen spectes,
vel obscurissima facile penetrans,
sive capacis meraoriasfidem, sive vim quandam mentis indefatigabilem." Mar—
tyrolog. Rom, ad d, V Kal. Sept. : "ecclesiae doctor exi-
mius. , . cath, fidem adv. Manichaeos aliosque haeretico*
acerrimus propugnator defeiidit , raultisque aliis pro ec-
clesia Dei perfuuctus laboribus , ad praemia migravit iu
coelum."
Luther Schr. von d. Conc. u. Kirch, (Walch, XVI.S. 2637 f.): "Will auch nicht leuteu noch zu leideu
seyu, dasz S. Ai\g. nicht sollte fiir der besten Vater
eineu gehalteu werdeu, dieweil er in der gauzeu Chri-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 11/292
plenam veritatis normam continere, ut eorum testi-
moniis aperte contradicere ne majestas quidem pon-
tificis romani ausa sit ; — eiFata ejus inter schola-
rum subsellia tanti liabita fuisse, ut tlieologis medii
levi niliil nobilius visum sit quam commentarios ih
sententias ejus componere, nihil gloriosius quara
cum illis amice conspirare, nibii vero turpius
quam cjus oraculis profligari jugularique 5 2) — jg_
stenheit fiir deu hochsten geacht, u. beide Schulen u»
Kircheu bisher zum hesteu erhalteu hat, wie am Tage
ist." Tischredeu Cap. 3o: "Aug, gefallt mir fiir alleu
auderu Lehreru, deuu er ist eiu groszer, trefBlicher Doc-;
tor u. alles Lobeus werth
—hat rechtschaffeu
u. reiagelehret — ist iu der h. Schrift gewaltig, u. hat eiu
feiu Judicium u. Verstaud vou deii Sacheu — ist uuter
Alleu der erste , tapferste u. reiuste." Melanchth
.
Comm. iu Ep. ad JRom. c. i4: ''hug, sua retate doc-
triuam evaugelii de gratia et fide paeue exstiuotam re-
stituit et rursus acceudit; propter hoc heueficiam ec-
clesia plurimumei
debet." Olearii bibl, scriptt. eccLp. 71 : "eruditioue, virtute et vigilautia lumeu ecclesiae
vix comparabile, h^reticorum malleus , ethuicismi depo-
pulator acerrimus." Dupin uova bibl. auctt. eccles. IIL
p. 4g5 s. : "vir erat vastissimo , exquisitissimo et saga-
cissimo iugeuio." Tiedemann Geist d. specuL Philo5.
IIL S. 455 : "Uuter alleu Kircheuvateru uud christlich.
. Schriftstelleru bis ius 4te Jahrh. ist ohue Zweifel Aug^.
der einzige, welcher acht philosophischeu u. eiueu tief
eiudriugeudeu Blick besasz , uud der auch bey alleu
Gegeustandeu der Offeubahruug uuablaszig philosophir-
te." Buhle Gesch. d. Philos. IV. S. 463. Cf. Oelrichs
Comm. de scriptt, eccL lat. p. 2,5o, Not.
*) CL Brucker hist. crit. philos. III. p. 568 : ''libelli Aug.
(priucipia Dialect. categoriae X?) hermathcMas instar phi-
losophaiitibus commendati et publicis lectionibus iu
scholis explicati sunt, ita ut prKStantior inter libros phi-
losophicos auctor haberetur uemo.'' Dupin aova bibL
1*
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 12/292
niqne, illani tlieologiae dogmaticse compagem; cjiise
magna artis subtilitate magnoque eruditionis apparatu
sensim sensimcjiie in ecclesiee scliolis confecta est, ita
sententiis Augustini niti, ut in multis doctrinse ca-
pitibus alia certe, si opera ejus defuissent, theolo-
giae nostrse indoles et facies exstitisset.
De tali vero tantoque vii'0, qui ecclcsise (et
doctrinse mmalibus magis quam hominum testimoniis
celebrai'i videtiu', ita disputare, ut opera ejus et me-
rita judicii trutina explorentur , non modo inutile et
superfluum videri posset, sed etiam ab immodestia non
adeo procul rcmotum. Yerum enimvero , ut hoc
-pTimum moneam: laudes non secus ac vituperia in
consvctudinem ngLale et perperam sa?pius abire, ui,
si quid semel honorifice dictum fuerit, centies et
ultra repetatm» ab iis, qui, quid dicent quove jm^e,
nesciunt ipsi; id quod Augustino ne nostris potissi-
mum diebus non semelacciderit,
admodum v^reor;
sunt enim, qui, in laudando ut in vituj)erando nimii,
auctt. eccles. III. p. 4^6 : "Latiui iiil saepius egeruut
aliud, quam Aug. puve pute exscribere ; ejus iu couci-
pieudis eifereudisque decisiouLbus atque decretis voces
adhibuere deiuceps coucilia ; duodecimo taudem seculo
imiversffi tkeologiae compeudium cousCripturus Lombar-
dus, hoc se egregie praestiturum existimavit, si ex uui-
versis Aug. Scriptis quosdam exscriberet locos, eosque
Iji certum ordinem digereret." Rosenmuller hist, iuter-
pretat. IL sacr. (III. p. SgS) ; ''per omuia deiuceps secu-
la a plerisque pro maguo ecclesiae oruameuto et fere
pro oraculo habitus est, et libri ejus summo plausu ex-
cepti et ad posteros propagati suut." Defloratores vel
commeutatores operum Augustiui euumerautur iu Oudini
Comm. iu Scriptt. eccL aut. I. p. 990-93. Schoenemanni
bibL hist. Utt. patr. latiu. 11. p. SSy-GS.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 13/292
hon tam admiratores qiiam adoratores magni viri
esse videantnr, qnem ex mortaliam nmnero eximere
cupiant nomenque coelo inscribere , unicum cum et
divinum vocantes ; in rebus pLilosophicis autem poe-
ticas loquendi ligm-as adbibere, eorum esse solet, qui
famam rei et viri potius cpiam r6m et virum cogno-
5cunt5 qiium, ut quiscjue rerum bominumque peritis-
simus est, ita in utramcjue partem modum servare
soleat. Deinde vero, ex cjuo litteras sacras libcriore
animo colere coeplum est, tbeologi multi, iicpie eru-
ditionis, pietatis,,
justitiae laude omnibus probati, di-
tbjramJ>ioas laudatorum voces — ita viri non secus
aclibri fata fifua'
babent — temperare conatisunt,
monentes, ex virtutibus, «juse tbeologum faciaut, mul-
tas Nostro defuisse, neque raro ex cognitionibus
ejus justo minoribus nimiocpie afFectuum ardore ve-
ritatem cbristianam et ecclesise saUitem detrimentum
cepisse. ^) Neque difFicile admodum erit illam ju-
«) Richard Simon liist. crit. du V. T. ITI. 9: "II a tres
bieu l-emarque les qualites nece^saires pour bieu iuter-
preter Pecriture , etcomme il etoit modeste, il a avoue
libremeut, que la plupart :de oes qualites lui manquoi-
eut, et partant ou Ae ddit par s'etonuer, si Tou trou-
vequelque fois peu d'exactitude
daus ses corameutaires
sur recriture." (Cf. Bayle dict. hist. et crit. art.
Augustiu: "Uu savant critique fran^ois a beau se ser-
vir de termes respectueux , on ne laisse pas de couuol-
tre,
qu*il raeprise de tout sou coeur les commentaires
de St. Aug-, sur 1'ecriture)." Brucher hist. philos. crit.
III. p. 5o6 : "Nou difEteudura est , rationalis artis regu-
]as , quamvis eas scriptis corameudavit A., saepe illum
iieglexisse j id quod uou miramur iu hoc viro, licet acri
iudicio maguaque iugeuii vi prcedito, qui magnam vitas
parteiu iu quaerenda tautum frustra veritate cousumsit.''
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 14/292
dlclorum diversltatem componere, slquldem quod
uno qaasl ore,una voce omnes In eo laudarunt et
laudant, Insignis est Ingenil profunditas, subtilltas et
acumen, Inslgne fidei et pletails studium, insignis
Semler (Gesch. d. chr. Glaubeusl. iu Baumgartens Uu-
tersuch. theol. Streitigk. III. S. 3o2 : "A. hat zuerst. u.
Yoruehmlich die ihm gelaiifigen Gedanken u. Einfalle
so iu die chr, Lehre gemischt, dasz aller Nachtheil, der
auf Rechnung der Scholasticorum geschrieben wird, alle
Uuterlassung des guten Gehrauchs der h. Schrift, aller
Einfliiss des praejudicii auctoritatis blosz von ihm her-
riihrt(?)." Mosheim Tnstitt. Hist. Eccl. p. i45: "JMulla
certe in eo fuerunt magua et egregia, iugenium excel*-
lens, constausveri studiura, admirabilis iaborum patien-
tia,
pietas haud dubia , subtilitas etiam et acumeu mi-
nime coutemueudum ; sed non asqiie magua fuit judi-
caudi vis,plusque saspe iu viro eximio naturae quidam
ardor potuit, quam ratio et prudeutia." Schrockh chr.
Kircheugesch. XV S. 5^3 if. : "Es ist noch erlaubt zu
frageu : ob Aug, der Religion , Kirche u. theolog. Ge-
lehrsamkeit mehr geniitzt oder geschadet habe ?
—Die
groszeu 'NYahrheiteu des Christeuthums hat er zwar eif-
rig empfohleu u. angewandt, dagegeu auch zum Theil
in seiuen Vorstellungskreis eingeschraukt, mit willkiihr-
licheu Zusatzeu vermehrt, uud diejeuigeu seiner Mei-
nuugen, die er ^us Sprachuuwisseuheit iu die Bibel
hiueiutrug, weil er ihrer zur "Widerleguug der Ketzer
"bedurfte , den Christeu als schriftmaszige Glaiibeusleh-reu aufgedrungeu. "Wie er die Glaubeuslehre mit ei-
nem Schwall vou Spitzfiudigkeiten iiberhaiift hat , so
;Jiat er oft die Sitteulehre nur alt Casuist behandelt,
, und bey Ermangelung fester Gruudsatze durch die selt-
samsteu Behauptuugeu verunstaltet." Meyer Gtsch. d.
Schrifterklar. I. S. 55: "Aug. suchte durch seiue Spe-
culation, die eiumal fiir gewisse dogm. Satze Partheygeuommeu hatte, das zu ersetzen, was im au exeget.
Gelehrsamkeit abgiug, — uud das, was etwa iu seineu
Gruudsatzeu iiber die Schrifterklarung brauchbar seytt-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 15/292
aiiimi et linguirj fervor; quae quidem omiiia ita con-
cedi possunt, ut multse fortasse defuerint ei virtutes
non minus necessariae, idonea doctrinae copia, justa
judicii sobrietas et temperantia sui, quse (juod nimium
est sapienter fugit. In hac vero tanta animorum fluc-
tuatione <juid indignius quam levi cpiacunqTie et mo-
bili aura Iiuc illuc jactari^ uobis igitur ut verius et
certius judicium de meritis Augustini theologicis
constet, nescio annon diligenter ante omnia nobis
inqTiirendum -sit, quasnam sibi in interpretatione
librorum sacrorum regulas et leges scripserit, et quo-
nam cum successu, qnas aliis proecepit, ipse secutus
sit; cjTioniam certum est, in tlieologo boni et idonei
sacrarum litterarum interpretis laudem omnium ita
primam et prsecipuam esse, ut sine ea nerao laudari
debeat, necjue minus certum, ut Iioc munus bene
geratur, ut niliil, cpiod a mente scriptorum alienum
mag, war uicht hiureicheud um deu Nachtheil zu er-
setzeu , der durch seiueu Haug zu allegor. u. mysti-
scheu Deutuugeu \vie durch seiue Dogmatik u. Polemik
hewirkt ward." Rosenmuller Hist. iuterpretat. 11. sacr.
ni. p. 5oi s. : "Laudari solet iu Aug. vis iugeuii et
acumeu philosophicum — sed pleraque ejus priucipia
sunt falsissima, uec S. Scr. nec sauas ratioui couseuta-
nea ; — talis quum fuerit A. , nobis quidem siue omui
suo merito (?) cousecutus esse videtur eam uomiuis cele-
hritatem et auctoritatem, qua per omuia deiuceps se-
cula floruit." TFiggers (Darstell. d. Augustiu. u. Pela-
giau. p, S. 3i ff. : "A. hatte mehr Geist als Gelehrsam-
keit , mehr "Witz u. Scharfsiuu als griiudliche AVisseu-
schaft;
seiue schwachste Seite als Gelehrter wareu aherSprachkeuutuisse ; — daher griiudeu sich seiue Argu-
uieutatioueu aus deu heil. BB. sehr oft auf uurichtige
luterpretatiou."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 16/292
8
est, litteris inferatur, niliil, quod iis expressum,
negligatur, rarum et eximium recjuiri earum virtutum
consensum, qui tlieologum egregie ornet.
Auimo igitur lubentissimo laborem, quem a ne-
mine antea susceptum vidi,*) pro virium modo
tractandum mibi sumsi, hanc milii rationem eligens,
qxiam ipsa rei natura suadere videbatur', ut primum
de doctis prsesidiis agam, (juibus instructus Augusti-
nus opus interpretandi aggressus fuerit, deinde prin-
cipia et regulas rei bermeneuticie, ex libris ejus de-
cerptas, succincta narratione exponam, subjuncta
identidem crisi, denique, exemplis ex commentariis
selectis, ostendam,quibus praesertim virtuiibus, qui-
bus defectibus exegesis Augustiniana notabilis sit.
^) Observatioues bouae et utiles de siugulis Augustiui li-
bris reperiuutur iu Rich, Simon hist. crit. des priucipaux
comm. du N. T. c. 17-20, Schrockhs christl, Kirchen-
gesch. XV. S. 266-496 , iuque Roseumiilleri hlst. iuter-
pretat. libb, ss. III. p. 4i 1-499.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 17/292
sECTio prima;
De eruditione Augustini^
intei^preti librorum sacrorum
necessaria.
N^^ui Augustinum ab omni parte perfectum sistere
voluerunt, vastam et immensam doctrina) copiam
non cessarunt laudibus decantare, qua omnes suas
setalis viros eum miro modo superasse ferunt •).
Quorum testinionia ut suspecta fiant, sufficiat mo-
nere^ annos juventutis, inter libidinum impuritates
iransactos, (Confess. I. 14-16. II. 2-9- III. 1. 16.
IV. 1.) profundiori littcrarum studio non favere,
sufficiat
exemplum Hieronymiopponere, cjuem
cog-nitionum ambitu et multitudine omnes seculorum il-
lorum patres obscurasse, nemo ignorat , neque Au-
gustinus ipse fateri dubitavit (Ep. ad Hier. 73 n. 5).
*") Ita Lutherus^ qui nimius certe Augustini laudator di-
cendus est : "aus eigener Erfahruug- kann ich sicher he-
haupten: uachst der h. Schrift sey kein Lehrer in der
Kirche, der ihra au christl. Gelehrsamkeit zu verglei-
chen sey ; weun nian alle mit eiuander zusammen nimmt,
so wird man in allen zusammen nicht die Halfte so viel
als in dem einzigen Aug. iinden." Cai^e Script. eccl,
hist. litt. p. 187 a: ''de omuigena ejus eruditioue plu-
ribus agere,
idem esset ac lucem soli offundere ; hospessit oportet tum in ejus tum in aliorum scriptis, qui ne-
sciat, Aug. in toto meliorum litterarum circulo emiue-
re, iu quaestiouihus vero theologicis primas teuere,"
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 18/292
10
Accuralius autem quse conlra veritatem manifestam
dicta sunt ponderare, neque operae pretium est, ne-
que etiam ratio instituti nostri patitur ; h$c enim non
de tota cognitionum copia in rebus historlcis aut phi-
losophicl^ quaeritur vel quaeri.potest — quorum nulla
certe suo usu fructuque interpreti caret, — sed de
iis, quse in eo desiderari nullo modo possunt, linguae
hebrsese et graecse cognitione deque critico codicum
et versionum usu. Verum hoc certe jure nostro
contendimus, ex iis, quse de eruditione sacra (s.v.v.)
disputabuntur, aliquid de doctrinae Augustini fini-
bus et copia in universum colligi ac statui posse,
De peritia Augustini linguce hehrcece,
I.
Quserentibus,quacnam fuerit Augustino linguce
Hebrcece peritia, prlmum locus in hbris ejus suc-
currit, quo ipse ignorantlam suam aperte his ver-
bis professus est: "si hebraea voc€ loqueretur (Mo-
g^sy — sunt verba in Confess. XI. 5 — "frustra
pulsaret sensum meum, neque inde mentem meam
quidquam tangeret ; si autem latine, scirem quld
diceret"; accedit, quod alio loco. (de doctr. chr. II.
23)sermonem Hebrseorum "linguam incognitam"
dixit. Neque hoc eum vel ex nimla modestla vel
hyperbolice dixlsse, commentarii in quavis fere pa-
gella docent, in quibus , nt certiores se aliosque fa-
ciat de nominum hebraeorum vi et significatione, ad
virorum auctoritatem confugere solet, quos , littera-
rum divinarum studiosos et peritos, non mediocri-
ter monet de posteris eo meruisse, quod vocabulo-
rum hebrseorum interpretationem graecam vel lati-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 19/292
11
nam dederint, ut et ipse habeat, unde inlellectum
qualemcunque hauriat •). Hocce vero ah*en3e eru-
ditionis praesidio ubi deslitutum eum sibique relic-
tum habemus, ita eum tiraidam et flucluantcm in-
venimus, ut in verbis et formulis, neque iis omni-
bus generis exquisitioris et obscurioris '), sed quae
primis etiam tironibus familiares sunt ^), explican-
dis sestimandisque dubius et suspensus haireat; sic-
ubi autem in solo lubrico pedes proferre audet/mox
^) de doctr. chr. II. 23. de cous. Evaug. II. i5j. de Geu.'"'
ad litt. XI. 4. Euarr. iu Ps. 7 u. i. 33 n. 4. 38 u. 1.
62 11. 1. 67 n. 24. 98 u. 3. 119 n. 7. i3i u. ii. i32 n.
11. i4i n. 2.5. Serm. 218 n. i3. de Geu. c. Mauich.
II. 35. c. Faust. II. 52.
"^) Locntt. de Exod. (ad 2 , 5): "quid sit S-i^cv (nDHideo difficile est nosse, quia uec gr. iuterpres ex He-
,
brseo, nec Latiuus ex Grasco vertit hoc nomeu , sed
traustulit ut iuveuit." (Nou ohservavit igitur A. , de
liavigio Noachi (Geu. 6 ,i4) idem noiiien hebr. occur-
rfire , ibique a LXX verti ";jr/?wroe" , iu vulg. autem
"arca" ; etiam vero iu loco Exodi uuuc certe in Vul"-.
vocab. latinum adest '^fiscella)." — Annot. iu Job. (voL
III. p. 499): "si taineu Mazuroth (nllTip 0: coustella-
tiones ^odiaci) sidus est, quod iuterpretatum nec iu gr,
lingua inveuimus, uam hebr. esse nomen satis apparet."
®) de serm. iu moute I. 23 : de voce ^ana : "prob^bilius
(quam etymologiara ex gr. ^axos, panuus) est,
quodaudivi a quodam Hebraso ; dixit enim , esse vocem nou
significantem aliquid , sed iudiguautis animi motum ex-
, . primeutem," cf. de doctr. chr. II. 16. —i In Joh. tract.
5i n. 2: '^vox obsecrantis est Hosianna , sicut uonnulli
dicunt, qui hebr. huguam noverunt, magis affectum iu-
. dicans, quam rem aUquam siguificans." — De serm. in
monte II. 47: ^'Mammona apud Hebraeos diviti^ appel-lari dicuntur,'' — De civ. D. XY. 2.0 (in Ps. 8i , 6):
"quamvis hoc in Hebr. perhibeatur esse ambiguum, ut
et fiUi Dei et fiUi Deorum possit iuterpretari."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 20/292
12
eum in errores delabi videmus, qui extremam ar-
guunt linguae imperitiam ,). j
Unum lamen erat Augustino hujus linguae pra?-
sidium,quod ipse patriae et sedis episcopalis situs
ultro ofFerebat: linguce Punicoe notitia; quam, ex
oris Phomciee in Africam delatam et sororio adeo
vinculo cum sermone Hebraeorum junctam, huic non
parum lucis afFundere potuisse, monuerunl "viri, qui
harum rerum arbitri sunt, iidem dolentes, quod lit-
terarum illarum copia tantum non omnis temporum
injuria periit ^°). Utramque vero linguam affinem
sibi et vicinam esse neque multum inter se difFerrc,
ut multa etiam verba Poenis cum Hebriteis commu-nia sint, saepius Noster testatus est "); neque ex-
empla omisit : scilicet Messiam et Mammona voca-
hula esse Poenis usu recepta ^*) — ^V^ punice
*) Quasst. iu Geu. I. 58, ubi verba Genes. lo, a4: "pluit
Domiuus a Domiuo", ueglecto usu loqueudi hebr. , ex-
plicantur de Filio pluviam demittente a Patre. Euarr.
in Ps. bi (53), cujus iuscriptio r^^nO"" /V (i^strum. ali-
quod musicum) vertitur, contra auctoritatem LXX et
Vulg. "pro parturiente s. dolente" (r-, 7")/")). Enarr. iu
Ps. 87 (88), in quo eadem tituli verba legens "pro me-
Jech", addit explicationem: ''pro choro, melech eniin
verbo hebr.chorus significatur.''
*«>) Bochartus : Phaleg. p. 776. ss. 847. Bellermann de Pho-
nicum et Poenorum inscriptt. Gesenius Gesch. der hebr,
Sprache p, 223 ff. Hartmann iinguist. Einl. ins A. T.
p. 9ff.
^^) Locutt. de Gen. L 24, Quaest. iu lib. Judic. L 7. iuit,
In Joh. tract. i5 n. 27. Serm, ii3 n. 2. Contr, Petill. IL
239 : "consouum est , sicut alia permulta hebrsea et tan-
tumnon omnia."
^^) In Joh. tract, 16^.27. De serm. iu monte IL 47. Serm.
ii3 u. 2.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 21/292
13
quoque Dominum esse — hebr. "G^T/y^ respondere
punico Schamen ^^) — Edom punice sanguinem
indicare ^*), (imo particulam grsecam of^ct sono non
minus quam notione convenire cum yocabulo pu-
nico "iar^O^')? ^^^ vero prsesidium,quod nobis
deesse segre utique ferendum est, Augustino parum
attulisse utilitalis, non mirabitur certe, qui perpen-
dat , notitiam linguse cognatse, qua studia recle in-
choata et accurate instituta egregie adjuventur, inu-
tilem jacere, ubi idoneum cognitionis fundamentum
deest. Iste vero, quum luce necessaria ita destitu-
lus esset, ut ad textum hebrseum recurrere omni-
no non posset, in usu versionis alexandrinse et ip-
se subsiitit et subsistendum esse aliis vehementer
persuasit. De hoc vero quum suo loco infra vide-
bimus^ sufficiat hic ad epistolas provocare, quas
Hieronymo missas legimus ; in quibus , auctoritati
septuag. interpretum temere conflsus , negat etiam
credibile tsse,' inveniri aliquid in exemplaribus he-
braeis, quod tot interpretes illius linguse peritissi-
mos fugerit (Ep. 28); quare laborem ab Hierony-
mo inchoatum — laude si quis unquam et honore
immortali dignuin — , libros V. T. canonicos ex ser-
mone hebraeo denuo veriendi , admodum improbat
ideo inprimis, quod, si qua forte lectoribus oborta
esset suspicio erroris in vertendo commissi , vix et
ne Vix quidem futurum qssq existimat, qui volumi-
^^) Quaest. iu lib. Judic. VII iuit.
i^) Euarr. iu Ps. i36 u. i8.
**) Euarr. iu Ps. 120 u. 8.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 22/292
14
na hebrsea consultum adire possit (Ep. 71) *•); ne-
que nisi postea adductus est, ut utilitatem versionis
Hieronymianae admitteret (Ep. 82).
II.
Magnam operam in nominibus Hebrceorum prp-*.
priis interpretandis illustrandisque Philonem quon-
dam et deiride,
supplementum addendi causa , Ori^
genem collocasse, ex Hieronymo constat '^); qui
ipse etiam, quJ3e duumviri illi ex traditionibus in-
certis vel ex ingenii arbitrio magis quam ex ido-
neis linguse ralionibus posuerant, retractanda et
emendanda sibi sumsit in libro, ^ui titulus "de in-
terpretatione nominum hebraicorum" (Opp. ed. Be-
ned* a Congreg. S. Mauri t. II. p. 2-84). Neque
hic Augustinus muueri suo deesse voluit, eoque mi-
nus credo, quod campum lalissimum hic apertum
sibi videbat in allegoriarum lusus excurrendi. Quam-
quam vero in hoc etiam labore aliis ducibus totum
se committere debuit, non licebat tamen ea, quse
aliunde ofFerebantur , temere arripere, quum es-
set omnino in diversis interpretatiqnibus conferen-
dis explorandisque judicium adhibendum; quare, ut
appareat, quid hac in re prsestiterit Noster, ono-
^^) Cf. Erasm. Coram. iu ev. Matth. 21, g: "Aug. , hebr.
sermonis quouiam prorsus erat ignarus, ferendum. juou
putat , ut Hierou. quidquam ex Hehraeorum foutihus
mutaret; — quodsi contigisset Augustino linguarum pe-
ritia, quae Hieronymo, nou duhitasset facere, quod il-
lum facere vetat."^^) Prolog. in lib. de interpretatione uominum hebr. —
Fragmenta utriusque operis exstaut iu Opp. Hierou. Ed.
Beued, t. H, p. 95-170. 182-268.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 23/292
15
masticon?
quod per omnes libros ejus dispersum
invenitur, in una tabula, quam plenisi^ime Ceri po-
tuit, oculis lectorum exponere conabimur.
Ahel — "luctus" (!) de civ. D. XV. 18. (ex
scriptione grseca in LXX 13S pro 13n , vanitas).
Neque aliter Fhilo: "*A^IX ovof.ia nsv^&ovvtog, Jo-
sepli, (Ant. I. 5): ^er&og. Orig. ^ drfug i} uilv-
S-og, Hieron. Juctus aut vapor.
Ahimelech — "patris mei regnum" (!) in Ps.
33 enarr. 1 n. 4. (pro: pater regis). Orig. narQog
fiaGtXeia ^ TtaTTjQ ^aoiXevg. Hieron, pater meus
rex (ex punctat. "^nN o: '^D^'^.).
Ahsalon — "patris pax"(I).
Enarr.in Ps.
7n. 1. Orig. naTQOQ iiQyjvT^Q (?). Hieron, recte
:
pater pacis.
Achis (tti^^pS. 1 Sam. 21? 12) "quomodo est''
(!). In Ps. 33 enarr. 1 n. 4. (p-^^l T^.) Hieron,
"verum tamen vir {p^t^ TJS) > sive frater meus
OnS), ant frater vir."
AchitopheL — "fratris ruina" (!). Enarr. in
Ps. 7 n. 1. (pro : frater insulsitaiis — bsn). Hieron.
"frater meus cadens sive irruens.'' Utiumque sin^
dubio ex r. hSD*
Amalechitce — "populus lingens." Enarr. in
Ps. 38 n. 7. (ex r. pjpS). Sic quoque Fhilo et
Orig.: laog iKXsiywv.
Ammonitc^ — ' populus turbidus v. pop. moe-
roris" (!) ibid. (ex r. ncn vel ex r. ["JS (!) Bie-
ron» "pop. moeroris v.pop. comprimens me" (r. H^V).
Amorrhcei •— "amaricantes" (!). Enarr. in Ps.
134 n. 20. (ex r. ^ID). Philo : laXovvreg (r. ^ICS).
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 24/292
16
Orig» XaXov/.ievos ^ TTiitQalvcop. Hieron, amarus
vel loquens.
jinna («13 H) — "gratia ejus" de civ. D. XVII, 4.
(o: T^n). Philo: XaqiS» Orig* X^Qts dvrijs» Hie"
ron, gratia ejus.
Aram (Syria) — ''sublimis" (!). Enarr. iu Ps.
59 n. 2. (ex r. Dl*l). Orig- OQaois ^ (fcos *; Ao-
yos (HNl. *^iS. ^DS). Hieron, excelsus.
Asaph — "synagoga." Enarr. in Ps. 72 n. 4.
Philo : ivGVVaycu/isvoS' Orig, Gvvayiayi], Hieron*
recte: "congregans."
Assyrii "dirigentes" (pro : gressus).' Enarr. in
Ts. 79 n. 1. Simil. Orig» {yiad-ev^d^vvowes) et Hieron.
Bahjlon — "confusio." Enarr. in Ps. 64 n. 2.
Ps. 136 n. 1. (ex r. HlZ vid. Gen. II. 9, uLi LXX:
cvyyvGis)* Sic quoque Philo, Joseph. (allusione
vero ad exilium facta : ovyyjVGis fxetad-iGems ^ aiy^-
fLialwGia') , Orig, Hieron,
Basan ([tDD) — "confusio." Enarr. in Ps. 67
n. 31. Ps. 134 n. 20. (ex r. ttJl^, pudore confundi)
ut Philo et Orig. aioy^vri, Sed Hieron. ad h. v.
'brucchus (!) sive pinguedo; nam quod solet in-
terpretariignominia vel confusio, Busa (iTijO)
dicitur.'*
Beersaha — "puteus satietatis s. puteus sepii-
mus." c. Faust. XXII, 87. (unum ex nom. V^^ ^^^
V5^ commixto, alterum ex Genes. 21? 30). Philo:
S-vyaTrjQ SvvaTov ("I^SNtiJi J^D). Oidg. S-vyartjQ
eSod-T] rj S-. 7ce7iXr^Q(f)f,ilvrj. Hieron. puteus satieta--
tis s. septimus, filia saturitatis s. juramenti.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 25/292
17
Bilha — "inveterata." c. Faust. XXIL 54. (ex
r.
nbD).Philo: TiataizoGis (r. J?h!D). Hieron, ut
Aug. (pro: terror — nn^'^!? ex. r. hSd).
Canadn — "paratus humilitati (!) Enarr. in
Ps. 134 n. 20. (quasi ex r\\2y,. JJlD). PhiLo : GaXos
(ex-VO). Hieron, motus eorum aut negotiator, vel
humilis (prius ex n^jP).
Cham — ''calidus." de civ. D. XVI. 2. (r.
ODH). Philo : 'd-€QiLC7j (DH), roX/Lt/fjQog y TiQoneTiqS:
Hieron» ut Aug.
Cheruhim — "plenitudo scientise" (!). Enarr.'
in Ps. 79 n. 2. Ps. 98 n. 3. de Gen. c. Manich.;
ir.- 35. ' Philo : Iniyvmis «. im^rjpT] noXXy, m;i--
QVysS ^ yvGis Gocplas» ^Hieron, "scientia multipli-
cata. scientia et intellectus." (nonne T\Z'^'^ D"^?).^^)
Chittoeus (^•nn) — "abscisus." c. Faust. XXII.
87. (r. r\nn). PhHo: TidTfjocs ^v Xr^voj, o e^t Tiir*
kephos» Hieron, ^^menlis exce^sus s. fixus, vel ab^scisus (prius ex notione timcndi verbi ejusdem).
i: . Corachitce (mp ^2^) — "filii calvarise" (!) i.
c. passionis Christi (nn")]?)» Oi^ig. (paXazQos*
Cusch (Ps. 7, 1.)"— "silentium" (r. HtL^n).
Enarr. in Ps. 7 n. 1.
David — "manu lortis s. desiderabilis (!). c,
Faust. XXII. 87. Enarr. in Ps. 28, 1. Ps. 34, 1.
(prius ex ^^ "^^l (quod sufEcit)? alterum ex ^i*))»
Philo et Orig, vios ayanfjTos^ nenod")]f,uvos> y /xcf-
i^os X€IqI. Hieron, ut Aug.
*8) Hiller (onomast. sacr. p. 58): "Puto, Philonem i» auiiuo
habuisse vocem /0^3^D i q^^i »"^^ instar magistro-
rum,'' (?).' •
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 26/292
18
Poeg — "motus/* Enarr. in Ps. 51 n. 4»
ilierofi, "motus s. sollicitus (r. 5N*1).
Ehenezer (1 Sam. 4, 1.) — "lapis a<3jutoris.J'
de civ. D. XYII. 7. (pro: lapis auxilii). Philax A/-
Edom — "terrenus.*' Enarr. in Ps. 51 n. 4«
59 n. 2. (ex nr:nS). sed in Ps. 82 n. 7: "vel
§anguine.us (o: rufus XDIIS) vel terrenus."* Philo:
yr/LVOS» Orig. yi^ivog tj zonzivog» Hieron, rufu»
sive terrenus.
Endor — "fons generationis." Enarr. in Ps.
82 n. 9. Sic quoque Hieron,
Ephvaini — "fructificatio." Enarr. in Ps. 59
n. 9. . 79 n. 3. (ex Gen. 4l, 52). Philo : xaQTio^o^
^lci. Orig. 7iXccTvgf.i6g y TvaQcciiX^Qig ^ ^iaaxe^
^cCG/iiog (primum sine dubio ex not. foecunditatis,
secundum forlasse' ex r. SS"^ (p, invers.), i^rtium
ex'.> r. ll"^a 5. *^^a). T/iVro/z. frugifer sive cre-
scens.
• Ephrata — "speculum" ( ! ) Enarr. in Ps. 131
11. 11. (ex r. nSI ?) Philo: naQay,Xr^aig. Orig*
naQd}tXr^Gig 7] xaQnocpoQia, Hieron, ubertas frugi-
fera, s. pulverulenta. (vid. supr.) vel:
cquidem vides
(n^^s-j pjs).
Er C^V Gen. 38, 7) — "pelliceus^? (ex r. '^IV)
C. Faust. XXII. 84. Philo: ^Qv/iog^ onov 'd"t]Qm-^
dovg (yy V. 'in?). Hieron, vigiliae f. surrectio (r.-
^^JJ),
aut pelliceus, vel efFusio.
EtJian (jn^^S) -- "robustus.'' Enarr. in Ps.
88 n. 1. Hieron, robustus s. ascensus (num ex. r.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 27/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 28/292
20
Jechonjali — "praeparatlo Dei" (pro : Deus
prseparat, confirmat : ^*; p)!D^). Philo : aadccQog (!
).
Orig, zaS-ccQos ij iTOi/LiaG/iWS yi^^o/Lcevos» Hieron»
ut Aug.
Jeduthun — "transiliens eos." Enarr. in Ps.
38 n. 1. Hieron, ut Aug. (ex r. \^*i).
Jericho — "luna" (Pl");)de serm. Dom. in
monte 2, 18. Philo: naTa^aoLS ^YQOV (1^^) V
OG(pQr]Gis (r. n^"^) ^ Gslrjvt], (Priora verba viden-
tur transposita esse pro : oocpQr^Gis ayQov y xara^a-
cts — ex Gen. 07, 27: ni^^ D'^!)- ^^'^- '*«'^"~
fiaais dyQov. Hieron, odor ejus s. luna.
Jerusalem — "visio pacis'* (ex r. MS*^ ( • ) pro
possessio pacis r. tPn"). de Gen. ad. litt. 12, 56.
Enarr. in [Ps. 64 n. 2. Ps. 136 n. 1. Philo: oQa-
CiS hQrjV7]S' nvevf^ia yjxQiTOS (D1 /'^ nil). Orig»
oQaGiSy eyQTjyoQGts (r. 'm?) ^ nvev/iia yaQCTOS*
Hieron, visio pacis. vel timebit perfecte (D/.^» ^^'^t)*
Joah — "inimicus.*' Enarr. in Ps. 59. n. 2.
(D*iK). p. invers. pro : Jehova pater). Prig. na-
7^Q avQiov n^ ioyvs 'AaS-aQa (num legend. naTtQos ?
Hier, inimicus vel : ut pater. .
Jordan (1*1")^) — -'descensio eorura.'* Enarr.
iH Ps. 41 n. 12. Philo^l Orig,:naTa^aGis» Hie"
ron, ut Aug.
Joseph — "auctus." Serm. 219 n. 15. Philo,
Joseph, Gl Origt nQood-efjia) nQoaS-i/Ky, Hieron.
augmentum s. apponens.
Ismael — "obediens sibi, non Deo." ( !) Enarr.
in Ps. 82 n. 7. (pro: exaudivit Deus, vid. Gen.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 29/292
21
16, ll). Philo: dxotj Ssov: Orig. elaazovGiiios
ifVQiov, Hieron,auditio
Dei.Juda — ''confessio." Enarr. in Ps. 48 i^ 11.
Ps. 67 n. 36. Philo et Orig. avQiov i^of.ioloyt]-
GiS» Hieron, laudaiio s. coiifessio.
Kedar — "tenebrae." Enarr. in Ps. 119 n. 7.
Philo: o^Qav.ivri (ti^^in?). Orig, cvG}iOTa.G/Li6s ^
OTiOTOS' Hieron. tenebrae vel moeror.
Kischon — ^Murities eorum" (r. n*>L'p). Eriarr.
in Ps. 82 n. 9. (cf. Orig. vAs, gkXi^qos)» Hieron.
duritia eorum vel laititia (["jtUtD?).
Lahan — "dealbatio." (HjbS) c. Faust. XXII.
62. Philoi Xsvxos» Orig, kevnaG/iioS' Hieron. can-
didus.
Lea — "laborans^' (r. DNb). c. Faust. XXII.
52. de cons. Evang. I, g. Philo ei Orig, Komma.
Hieroji» laboriosa.
Magog — ''de tecto" (o: 55 D) de civ. D. XX.11. Orig. Ttj^is (r. y^D)
7Jndv ed-vos (ex "^i^?)
Jlieron, quod tectum? vel de tecto.
Manasse — "oblitus** (pro : <jui ad obliviscen-
dum aliqiiem perduxit), Enarr. in Ps. 59 n. 9.
Ps. 79 n. 3. Philo: ia Xi^&fjs {n\^\12). Orig.
ani Tov avt^a/nerov (S^J !)• Hieron. obliviosus
vel c[uod oblitus est.
Mara — "amaritudo." Qusest. in Exod. 2, 56.
(ex Exod. 15, 23). Philo : TttHQia. Hieron, ut Aug^
Midian— "declinans judicium" (['^*1D ?). Enarr.
in Ps. 83 n. 9. Philo: iz y.QlGsws, Orig, Ivlym^
cis V ^^oKQiGts (0: €QiS' p^p)* Hieron, in judicio
vel ex judicio.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 30/292
22
Mizpah Cl Sam. 7, 12) — "mtentio" (pro:
specula), de civ. D. XVII. 7. Hieron» specula
vel de specula.
Mizraim — "affliclio v. affligens v. comprimens"
(!) (r. -jl^). EnaiT. in Ps. 113 n. 3. Ps. 134 n.
18. Philo et Orz^. S-XiTpig rj ghotos ^ e^nXeiyjiS'
Hieron, tribulatio coangustans.*')
Moah — "ex patre" (ex Gen. 19, 37). Enan**
in Ps. 82? 7. Philo: iz nciiQos* Hieron, ut Aug.
Naphthali — "dilatatio mea (! r. nnS). Enarr,
in Ps. 67 n. 36. Philo: ^iavotyETat. ^^ ivQVveTat
7J nlaTVS/iioS' Orig. nXaTVG[iws y dvTiXTjxpis*^ ')
Hieron. conservavit me, vel dilatavit me, vel certe
implicuit me.
Og {XiV) — ''conclusio'' (r. piy? H. com-
pressit). Enarr. in Ps. 134 n. 20. Hieron. coacerr
vans s. absconditus.
Onan — ^^moeror eorum." c. Faust, XXII. 84»
Hieron. ut. Aug.
Oreh — ^'siccitas*' (!) (HD^JV). Enarr. in Ps.
82, 9. Hieron. corvus aut siccitas.
?^) Gesen. (Lex. p. 634) consulendum ducit yocem '^SfO
limes. Quod vero idem vir doctiss. mouet, coustare ex
verbis Josephi ("r;^V atyvTttov fiiaQTjv xal /isa^aiovs rovs
atyvntiovi aTtavrsg oi xavrTjV ohovitss xa?.ovfi£v") , nomeu
esse origine copticum, ex justa verborum iuterpreta-
tione vix satis tute colligitur, quum "nos qui in Agyp*
to habitamus'' intelligendi videantur Judaei aegyptiaci.
**) ita ex vers. LXX (Gen. 3o, 8) : owavTsld^sTO /xs 6 Gsos
— fortasse ex r. 10 ID P« invers. Alia est Cod. Coislin.•• •
CXCrX derivatio : TTQooevx^ — D^SJ^ (vid. Alberti Glos-
sar. Sacr. in N. T. p. 221).
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 31/292
23
PascJia — "transltus/^ de civ. D. XVI. 43. Ep.
^S n. 2. Enarr. in Ps. 68 n. 2.=^) Ps. 120 n.
6. ^*) P5. 140 n. 25. "1 Ev. Joli. tract. 55 n. l.
Philo: XvTQCoGiQ (ex notione parcendi). JosepJi:
^TisQ/SciGia. Ori^. dia^aTrjQtov t; Xvtqov» Hieron,
transitus, transgressus. •
Pharao — '^dissipatlo»' (I) (r. V^S?). "^)
Enarr. in Ps. 134 n. 19. Philo: ditOQQiTiTiav.
.Hieron, disslpans s. discooperiens eum.
Phariscei — ^^segregatio.'' Serm. 169 ^* 5.
Orig, /LiefteQiGiuivoc y diaaoTtTO^Uvoi* Hieron, di\i-
dentes s. divisi.
Philisthaei
—^^allopliyli'' (ex LXX. r. setlilop.
trihsi). Ps. 55 n. 1. Sed in Ps. 82 n. 7: ^'ca-
dentes potione" (DD^^ii. hsJ !)•
Rachel — '^visum principIunV (! HS^. ilX\
aperuit). c. Faust. XXII. 52. Philo: oQaGig /Ss^r^"
XwG£(f)g. (r. I^IT)) rj nQo^arov (irn)» Orig. nQO-
fiaTOV S-eov rj nvof) iGyvQa (^N tlH !). Hieron.
ovis, vel videns principium, aut visio sceleris sive
videns Deum.
Salomo — ^'pacificus.'' Enarr. In Ps. 71 n. 1.
Philo: iiQT^vcKog. Orig. eiQ^jvy tj yjxQig. Hieron*
.ut Aug.
Samaritanus — ''custos." de serm. Dom. in
monte % 19, Philo: Zai^iaQiia, dvanavo^Uvt] (?)
*^) '^Resouat quidem in graeca liugua passiouem, quia na-
c%siv pati dicitur; sed cousultum hebrasum eloquium
aliud iudicat."
**) "Putaut honiiues, graecura esse quasi passionem, sed uou
est/»
•*) De orig, vocabuli coptica vid. Gesen. Lex. p. i3oi.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 32/292
24
^ vna^norj XeyovTog (! r. ^Dt^ Viyi^). Orig. yt/Aa-
y,7] 7j V7cay.oij, Hieron, custodes.
SauL — "petitio, appetitio" (pro: petitus).
Enarr. in Ps. 51 n, 2. Philo : '^ey.T7]fJbevos (?)
Orig* aiTTjtos oj TceXQy/iievos ( ? ). Hieron, expetitus.
Schelali (Gen. 38, 11) — "dimissio ejus" (r.
(rtht!^). c. Faust. XXII. 84. Hieron, missa.
Sehach (riDT) — "victima." Enai-r. inPs.82,9.
Orig, u(peoiS> iXaG/itos. Hieron, victima s. hostia.
Seel) (ZiST) — "lupus." ibid. Hieron, ut Aug,
Sem (ly^) — "nominatus." de civ. D. XVI. 2.
Fhilo: teXeios {?' ^^^0 V «Va^w (?). Orig, aVcf-
Tiavois (ex r. Dl^ ?) V ovo/iia. Hieron, nomen vel
nominatus.
Seth — "resurrectio'' (!). Dc civ. D. XV. 18.
Philo: (fVTev/^ia (ex Gen. 4, 25) ^ dvd^aais. Orig,
clva^aats v)Qaia rj IthXtjoihovi] xaxdjv (r, nD'>I^!)^
^ S-efj.evos» Hieron, positio vel positus, a^t pocu-
lum (r. nn tij) , sive gramen aut semen , seu resmv
rectio.
Sichem — "humerus." Enarr. in Ps. 59 n, 8.
"Philo: w/itos. Orig, roJTOS ^ novos ^' aaxTjats (ex, r,
iDDti;). Hieron, ut Aug.
Sichem ([ilT^p) — "tentatio oculorum" (r. syr.
tnO exoptavit). Hieron, tentatio calens s, calesceps,
vel germen ijuod non est (pS. H^tU ?).
Sinai ('^J'^D)— "mandatum" 2«). Enarr. in Ps,
67 n. 24. "tentatio" (r. noj p. inv.), Quaest. in
*^) Denoraiuatio historica potius, tit videlur, quara philo-
logica diceuda , 0: mous legis, in quo lex promulgata;
ttisi cui placeat r. DlSf iiuc trahere.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 33/292
25
Deut. n. 56. Philo: oQaaig (leg. RQais'^) dmvia-,
(r. S*W p. inv.) ^ (j^Igos (r. S^ty \ ). Orz^. uqols
dmvia, ^ diipa (r. Sp5i !). Hieron, ampliora mea
(n?jO!) s. mensura mea, vel mandatum.
Sisera [DTp^^d) "gaudii exclusio" (! r. 1 p. 'V^^^ ?).
Orig. mg oQaaig Xnnov (DSI. OIO) j ^ aQoeig duio^
sdoemg (l5f. S^tJ!). Hieron, gaudii exclusio, vel
equi visio, sive toUens recedentem (r. "l^D. SW!).
Thamar (lX:ri : palma) — "amaritudo (r. SlD)
vel commutans" (r. "y^y^iT^) c. Faust. XXII. 84. 86.
Philo: (poivil, ^ niitQaG/iwg, rj ^XXa^sv (TpH).
Orig, TcensiQaf^dvTp (poivi^, TJ OsovXoyoc (r. ^DS)*')^
^' ^kvQO Xoyov (num ex verbo HnS: venit?). Hie-
ron. palma, sive amai-itudo , vel commutans.
Tyrus (^-K: rupes) — "angustia, tribulatio'*
(n"J5£).Enarr. in Ps. 83 n. 7. Orig, ovvoy^^y
MiijJig ^ nirQa, Hieron, ut Aug.
Uriaa — "lux mea Dei.'* c. Faust. XXII. 87.
Orig, (pwg y.VQiov, Hieron, lumen Domini.
Zalmon — "umbra." Enarr. in Ps. 67 n. 21.
Zaimuna (WO^^) — "umbra commotionis"
(yia. Itob^). Enarr. in Ps. 82 n. 9. Orig, Gxtd
2.aov, Hieron, umbra probibendis. ofFendiculi (r. VJO)
vel umbra commotionis, vel imago fortitudinis
(jis. nS!i!).
Zaphnat-Paneach (cognomen Joseplii, Gen. 41,
45) — "occulta revelavit"(fsy. n^y.D) Qusest. in
Gen. n. 135. Philo: oveiQOitQiTf^g, loseph, zqvuttmv
^VQSTOjg, Hieron. absconditorum repertor. Obser-
»^) Fortasse etiam «omen GafiaQ litteris ludeudo sic resol-
verunt 0(«if) a^aQ (IDN).
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 34/292
26
vat tamen Augustinus, nomen illud (ex LXX scri-
bendumPsontomplianech) originis copticae esse, "sal-
vatorem mundi" indicans; in quo non solum Hie-
ronymum secum habet consentientem ("ab ^gypliis
didicimus , <^od in lingua eorum resonet salv. m."),
sed interpretes quoqne recentiores et recentissimos,
de quibus vid. Gesenii lex p. 1303 s.
Zebulon ([ib^n') — "habitaculum fortitudinis
(!) (riS SdT)' Philo: (pvoig (leg. qvgiq'^^ vvhte-
Qias (r. :}1T. pS) , rj dwQov, Orig. dmv rj dw-
Qov ^*)^ ^ QVGis dwoiv» Tlieron, habitaculum eo-
rum aut fortitudinis , vel fluxus noctis.
Zilpah (nahT) — "os hians" (nS) et hrVl cla-
mavit?). c. Faust. XXII. 54. Philoi noQ€v6ju€Vov
^o/Lta (r. h^T)» Orig, id. vel llawXrjf^ia (ex chald.
&4t *. effudit). Hieron, ambulaus os vel fluens os.
'*
Ziphitce (n^^a^T) — "florentcs" =»). Enarr. in
Ps. 53 n. 1. Hieron, germinantes seu florentes.
»8j Commixtis haud dubie inter se verbis ^]^^ et b^T J
utrumqiie enim occurrit in narratione de uativitate Ze-
bulonis (Gen. 3o , 20) ,prius autem
,quod vertitur a
LXX "SeSatQTjzac", existimatum est uominis pueri expli-
cationem contiuere; siguificatio aw/v deinde orta videtur
cx nomine Sojqov , scripto hebr. "^^1 , nisi statuere ma-
lis,primum "11*1 positum esse , ut explicaretur nomen
;13T , deinde vero ex uom. hebr. confectura essQ grae-
cum '§(j}Qov,
**) ex VT • splendor, etlam ("^T) '^mensis Hebrasorum
secundus i.e. Aprilis, quod tuuc terrae nascentia flo-
rem et splendorem suum proferant. 1 Reg. 6 , i^
(1T '^"ihs) ,«^i chaid. i^T ny^, ^^.^^^> ^" ™®"*®
Siv. i. e. splendoris floreutium wve*florum," Buxtorf.
Lex, chald. talm. p. 662,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 35/292
27
Zoan (Thanis) — "manJatum humile" (! r,
Tm. ^jy). EnaiT. in Ps. 77 n. 12.
Zoba (nni!: — "Sobal" ex LXX) — "vana ve-
tustas" (! r. nS3). Enarr. in Ps. 59 n. % Hieron.
mandatum in ea (r. T^Vl» Hi!).
Hocce vero Onomastici Augustiniani spicilegium
non tam lectorum oculis subjeci, ut imperitia ejus
sermonis liebraei manifestior omnibus fiat, qnam et
ipse ingenue saepius professus est, et abunde multa
ea(jue gravioris momenti confirmant interpretationis
exegeticae exempla, suo deinceps loco afferenda, (juam
ut excusationisaliquid apud
judicesanimi
sequioris
babeat ex aliis magni nominis viris, c[uos in eadem
culpa fuisse videmus. Quid! quod (juum unus Ju-
dseus fuerit ex Judaeis prognatus , alter , scbolse alex-
andrinse decus, ingenii lumine non minus (juam ada-
mantino litterarum studio insignis, tertius autem in-
terpretum quot(juot prima ecclesise secula tulere fa-
cile princeps, cujus eruditionis laudibus annales lit-
terarum, necjue immerito, resonuerunt : bis onmibus
etymologias durissimas, violenter contortas, linguae
genio et formis repugnantes,
placuisse se(pie pro-
basse invenimus. Scilicet, (juum boc persuasissimuih
sibi baberent, nomina propria quae dicuntur ita ad
imum omnia origine fuisse appellativa, ut nuUum oc-
curreret in codice Hebrseorum vel bominis vel ur-
bis nomen, quin sensimi etymologicum haberet hi-
storiae argumento aptum, vocabulorum elementa et
leges formationis grammaticae minus indagare labora-
runt, (juam ex narrationis vel carminis argumento
«ensum cjualemcun^e commodum conjectando eraere,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 36/292
28
eumqiie nommi, qxiocunqiie demum modo fieri pos-
set, obtrudere. .Nunc igltur, litteris radicalibus pror-;-
sus neglectis vel cum aliis sono affinibus permuta-
lis, origines vocis falsaS pmnino ai-ripuerunt (ut in
voc. Cherubim, Jerusalem, Mizraim, Sinai, Tha-;-
mar); nunc.autem, elementa litterarum recta via as-
secuti, in iis jungendis comstruendiscjue leges syn-
taxeos grammaticse violarunt (ut in nom. Absalon,
Assyrii, Manasse); interdum etiam ex una alterave
littera temere ai-repta nomina composita sibi finxe-
runt per durissima compendia scribendi (ut in voc,
Racbel, Sisera, Sebulon); in paucis vero ita illis
nodum solvere contigit, ut nobis in studiis eorum
acquiescere liceat (Amalechitffi , Ethan, Jordan, Ju-
da, Lea, Pascha, Saul al.). Hoc vero accidisse
Hieronymo,quem , magistro Judseo usum , linguae
liebraeae peritissimum 3°) anti(jui onmes admirati sunt,
recentiores (juoqne sestimarunt, quis est qui non mi-*
retur ? Tcnendum vero hoc est : quum B.abbinis nil
gratius et exoptatius fuerit, quam litteris et nomi-
nibus computando et componendo ludere, in quibus
resolvendis explicandisque sagacitatis laudem magis
quam eruditionis solidse ambibant, ad ambages allego-
riarum cuncta referentes , neque aliquid ingenii ar-
bitrio non licitum putantes ^ *), minus certe mirandum
esse, qnod a studio isto, inepto sane et sterill^ neque
doctor christianus, illorum discipulus et alumnus,
^°) Cf. magniiicura,quod ipse sibi exhibuit, testimouium
»'ego philosophus , rhetor, grammaticus , dialecticus,
Jiehrceus^ grcecuSf latinusy trilinguis'^ (apolog, adv. Ruf.
1. 2).
<^) Cf. Rich. Simon hist. crit. du V. T. III. 5.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 37/292
59
purum sesc servaverit. Deinde vero ; Hieronymum
librum de interpretatione nominum hebr. noii
tam suo Marte concinnare voluisse, quam librum Phi-
lonis in linguam latinam vertere, Origene simul In
opem vocato, constat ex prsefatione libri; ipse cjui-
dem ^upplendo et corrigendo pro more suo opus
emendavit (*'vetus 3Bdificium nova cura instaurans"),
ita vero ut ea, qnse ex suo ingenio addebat et ea
qnae tradita ab aliis acceperat, nuUa signorum nota
distingueret ^ *) ;quare dubitandum non esse videtur,
in Onomastico Hieronymiano multa, Pbiloni et Ori-i
geni debita, retenta esse, quse (juam perperam po-
sita essent satis ipse perspectum habuit. Accedit
hoc deniqne, librum ex mero nominum indice com-
positum ita corruptionibus expositum esse, ut nullus
magis ; nam ut multa facillime,
propter internum
qui deest verborum nexum , e textu excidere pos-^
sunt, ita viri litterati, munere apographorum defun-
gentes, sedulo tum ex libris afEnibus collatis tum ex
scriniis suis addenda ciu-arunt nova etymologiae ien-
tamina, nonnunquam etiam ea loco verborum ge-
nuinorum substituentes. Testes sunt doctissimi et
diligentissimi operum Hieronymi editores e Congreg.
S. Mauri, hoc profitentes (vol. H. p, 86), "nulluni
virorum doctorum opusculum aevo nostro prodiisse
in lucem cum tanta errorum congerie, nullum cum
ininori legentium utilitate"; iidem vero etsi simimo
studio et labore id egerunt, ut opus adeo neglectum
•^) *'tam dissoua iuter se exemplaria (libri Philouis) reperx
ct sic coufusum ordiuem, ut tacere melius judicaverim,
quam reprehensione quid diguum scribere".
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 38/292
30
omnique sqnalore horridum integrum restitueretur,
merito. dubitare licet, num integritas cura illorun^
operi aut reddita sit aut reddi etiam potuerit vel un-»
C[uam possit. —Sed ad Augustinum redire libelli nostri ralioi
et consilium monet.
De peritia Augustini linguce grcecce»
m.
Fuere quibus scripta Augustini exegetica ita se
probarent, ut solidam et accuratam linguae grsecae
notitiam ex iis apparere contenderent ^') 5 id quod
vix cuiqnam credibile erit, qui viro de se referenti
ipsi ante omnes fidem habendam esse censeat. Quippe
puerum se miro modo fatetur a studio litterarum il-
larum abborruisse, imo eousque sibi institutionem
grammalicorura invisam et spinis obsitam fuisse , ut
ne carminum qnidem Homeri suavitate vel fabularum
scenicarum varietate delectatus sit (Confess. I. 13.
14). Sed dixerit forsan aliquis , annis aetatis matu-
rioris eum in lioc lilterarum genere multum profe-
cisse ; verum — ne hoc moneam , in libris ejus exe-
geticis perraro lucem necessariam vel utilem repeti-
tam esse ex iis, quae patres ecclesiae graecae nonpauci jam prius copiose et subtiliter ad interpreta-
tionem contulerant — ipse vero expressis verbis ne-
^avit , "tantum sibi esse sermonis graeci habitum,
^*) Ita editores Beuedictiui t. XI p. 4: "ea quantulacunquc
graeci sermouis uotitia, quam sibi comparaverat, usqueadeo feliciter usus est, ut, nisi ipse pro iuuata mode-
stia e)us se rudera professus esset, Utteris graecis ap-
prime eruditus videri potuisseV.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 39/292
31
ut talium rerum libris legendis et intelligendis ullo
modo idoneus esset" (de Trin. III. 1) 5quare in epist,
28^* Hieronymo scripta eni^^e eum orat et rogat, ut
interpretandis eornm libris, qui gr?ece Scripturas quam
optime tractarunt,, operam impendere velit, ut sibi
€t reliquis ex ecclesia africana talia tantaque praesi-
dia in usum convertere liceat. iNequq ea recte ob-
jiciuntur, qnse de libris, doctrina, stylo auctorum
graecorum hjc illic bbservata reperiuntur — plura
de Platone, pauca do Aristotele, de reliquis paucis-»
sima — ; pleraque enim ita communiter dicta sunt,
ut ex auctoritate aljorum, ma.^ime Ciceronis, potius
quam ex fontjbus ipsis hausta videantur ; scripsit qui-
dem hostera qui liodie supersuut, tres contra Aca-
demicos libros 5 inde vero si quis colligere velit, eum
graece legisse Platonem , audiat verba confitentis , li-
bros Platonis sibi paratos fuisse . ex lingua graeca iii
latinam versos (Confess. VII. 13) ^ *) 5 unde justa ori-»
tur suspicio,quod in Conf . IV. 16. tradit , "Aristo-
telica quaedam,
quas appellant decem categorias",
immensis doctorum et laudibus se excitalum esse ut
studiosius legeret, intelligendos esse libros latinos ' *).
Quae qnum ita sint, aliis nonnulbs visus est Au-
gustinus notitia linguae graecae adeo caruisse, ut ejus
^+) Pertinet autem iiarratio illa ad a. 585-86nium sive seta-
tis 3im«ni, quo qiiidem ipse libri contra Academicos
exarati videntur.
**) Liber, cui titulus: decem categorise ex Aristot. descrip-
tae , inter supposititios relatus est a Beuedictinis , com-
probantibus Oehichs Comra. de script. eccl. lat. p.
209. Walch bibl. patrist. p. 209. Schoenemann bibl.
patr. lat, II p. 62,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 40/292
32
non minus qnam hebraese rudis «t ignarus fuerit;»*)
ka vero qui statuunt vereor ne pro certo sumant,
quod necdum probatum est neque proLari potest.
Aliud enim esse, linguam ita callere, ut libri qui-
eunque argumenti difficilioris commode legantur et
intelligantur , aliud vero eam ejus babere notitiam,
ut libri subinde consuli queant et lucis nonnihil ex
iis peti, res ipsa docetj cautiore proinde pede bic
incedere^ ne in manes tanti viri injurii simus, offi-
cium justitiae monel jubctque. ^f)
Fuisse autem Augustinmn in rebus linguae greecae
grammaticis saiis bene versatum, neque mediocrem
usus loquendi Grsecorum exploratorem , facile nobis
justo librorum ejus usu persuadebitur. Et primum'
quidem — quem vidimus , ab omni ostcntationis
fastU' alienum, imperitiam sermonis bebrsei aperte
fatentem, non minore profecto fide dignum babemus,
ubi eorum numero sese adjungit, quibus litterae^rae-
C3B notiores sint. Ita vero in libro qusestionum in
Genesin, de vi et potestate vocabuli alicujus dispu-
tans, eorum sententiam improbat, "qui verbum de
*^) fFalch, tibl. patrist. p. 552: "Aug. exstitit , ut alii,
ebragas ac graecae liuguae iguarus," Rosenmuller hist. in-
terpretat. 11. sacr. III. p. 4o4, "imperitus uon tautuiu
hebraicae, sed etiara graecae liuguae, ipsos foutes adire
nou potuit, sed solam fere trauslatiouem latinam expli-
care couatus est."
*^) Ita Erasm. comm. iu Ev. Matth. 21, 9 CVI. p. 109. Lugd.
Bat. 1704): ''Aug. graecas litteras puer utcuuque degu-
starat, ad quas seuex redire coactus est," Ratio veras
theol. V. p. 77: "quum Aug. latiuam duutaxat calleret,
grascam leviter attigisset, hebraeAjn uec sciret,'^ Rich,
Simon. hist. crit. du V. T. III. g.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 41/292
33
hac re grsecum nesciunt*' (qu. 69)? ad alium autem
locum, ab interpretibus vexatum, "facile," inquit,
"hoc intelligent, qui Grsecorum eloquium audire
atque intelligere solent" (qu. 105) 5 neque minus
huc pertinent, quae de usu et utilitate accentuum di-
cit: "ab iis, qui ista noverunt, in codicibus non
contemnuntur, valent enim ad magnam discretionem"
(qu. 162). Verum singula auctoris verba ulterius
persequi quid opus est, quum libri ejus exegetici
manifestius loquantm^, in quibuSj prouti res ferebat,
nunc vocabula graeca analysi etymologicae subjecta vi-
demus , vel inter verba affinia sul^tiliter distinctum,
nunc vero explicationes et versiones, quas alii dede-
rant interpretes, castigatas inque melius mutatas, ^®)
Ltriusque rei exempla baec liabeto.
Inter vocabula, quorum justam Augustiims de-
rivationem annotavit, ^») ]ioec occurrunt : diwviov
(^*ex etymologia non tam seternum quam seculare."
Quaest. in Gen. n. 3l) — <xvd&€jiia ("J?rd rov avo)
TiS-iVcci : sacrum in templo , suspendere.'* Quaest,
^^) Ep. 1^9 11. 12, ad 1 Tim. 2, i: "Secuiidum graecum
eloquium discemeiida suiit ; iiam iiostri iuterpretes vix
reperiuutdr , qui ea diligeuter et scieuter trausferre cu-raverint.'*
^^) Nolo autem iuter ea referre iiomeu yQafifiaTosiaaYojys7sf
quos explicavit "doctores, qui iu litteras iutroducuut"
(de civ. d. XVIII. 3g. Qusst. iu Exod. u. 69), quum
etymologia ii potius iudicentur, qui litteras (0: mauda-
ta , rescripta , seutentias) iu populum iuducunt. Ita
Schleusnerus (Lex. iu LXX et rel. Jiutt. gr. V. T.)
fere i. q. pra^cones, apparitores; consentiente voce hebr.
C^"^^ti;, quam Vulg. (Exod. 5, 6) nou. male reddidit
"exactores."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 42/292
34
in Num. n, 4l) — yeQovaiccr (lat. senatus a senio.
Quaest. in Levit. n. 25) — eymlvici (festum dedica-
tionis templi , a y.aivos, Tract. in Ev. Joli. 48 n. 5)
— HTrjVT] (latiore sensu occurrens quam lat. jumenta.
Qusest. in Levit. n. 2) — T^oyos (''notionem verbi
et rationis continens." Quaest. in Exod. n. 116) —oXoaav^op (etymologia nominis in Enarr, in Ps. 49
n. 15) — naQddeiyfiaTi^eiv ("'quasi exemplare, h.
e. palam monstrare.'* Quasst. in Num. n.52). — na-
QazaXeiv (ex etymologia tum notione consolandi,
tum exliortandi. Enarr. in Ps. 118 ser. 15 n. 5) — '
^aQccTrrw/iia {aTVO tov nmTetv), nXfjp/u/eXeia {*'oi
ajiveXeia : ov [iUXet /iiot" Quaest. in Levit. n. 20)—TvXeove^ia (cujus notionem latius patere monet cjuam
nom. (piXaQyvQia) — TQayeXatpos (etymologia vocis
in Annot. in Job, c. 39). Prjesidium vero interpre-
tationis ex mutua verborum cognatorum comparatio-
ne Augustinum neque ignorasse neque neglexisse, ex
his (juse infra leguntm' observationibus constabit:
dXXoyevr;s (bomo alterius generis) differre ab dXXo-
(pvXos (bomo alius tribus). Qusest. in Num. n. 3.
— yevvav (gignere) differre a Timetv (parere).
Quaest. in Deut. n. 23» — evTa(pta^eiv ("officia prae-
slare eoi^poribus bumandis, condiendo vel siccando
vel involvendo et aHigando)" differre a '&(X7CT€tp
(Locut . de Gen. n. 202) — evyj} (votum) diff. a
nQoaevyji] (oratio). Ep. 149 n. 16. — o Geos (Deus
unus et verus) diff. a Oeos (numen quodcunque).
Qusest. in Gen. n. 105 — S^vfws ct oQyrj in sermo-
ne bellenistioo distingui non posse (Enarr. in Ps. 6
n. 3. Ps. 87 11. 7) — XaTQeveiv (dc cultu Deo prae-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 43/292
35
stando) difF. a ^ovXeveiv» (Qusest. in Exod. n. 94.
de Trin. I. 13) —/iieQ7j (partes) diff. a yMT^}] (late-
ra). Qu3est. in Exod. n. 131 — nvoy (flatus) diff.
a nvevjiia (spiritus). de civ. D. XIII. 3. — nqono-
TOKa (primitivi hominum v. animalium foetus) diff.
a nQWToyevvfjiLiaTa (primi fructus de terra sumti),
utrumque vero abanaQial
(primitiae de fructibus,
sed jam reductis ab agro). Qusest. in Num. n. 32«
— onevog (nomen generalius, diff. a dyysiov, vas li-
quori capiendo deslinatum). Quaest. in Levit. n. 51
— GTilXog (macula coloris) diff. a fiojf^iog (labes om-
nis vitii) , utrumqiie vero ab d(p7] (tactus , cicatrix).
Quaest. in Levit. n. 41.
Haec omnia vero qnum obiter modo, ut ultro se
offerre videbantur, observata fuerint, magis sollicitus
Augustinus fuit — interpretis gloriae quam gram-
matici studiosior — in Vetere Testamento, h. e. in
textu gi-aeco versionis alex., quam accuratissime ex-
primendo, ut versiones latinas — sive eam qua^ no-
mine Italas circumferebatur sive quae aliae mult^e
erant, — quoties verba graeca minus recte vel minus
fideliter reddere contigisset, nota censoria in^icaret.
Exempla liaec sunt.
Gen. % 7 : evecpvorioev — non *'inspiravit" (sic
Vulg.), sed "sufflavil" (sic Itala ap. Sabatier) de Gen.
ad litt. 7, 2.
—- 14, 23: GTiaQTiov (noni. diminut.) — non
"spartum" (It.) sed "lilum'' (Vulg.) Locut. deGen.
n. 47.
— 19, 11: doQaola — non '*coccitas" (It,
Vulg.), sed "avidentia" (h. e. ut non viderent nout
3*
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 44/292
36
omnia, sed ea, quse vidcre non opus crat). Qusest.
in Gen. n. 42.
Gen, 24, 4l: dQci — noii "juramentum" (It.)
sed 'Wedictum" (Vulg.)^o) l, J. n. 65.
— 24, 63: (xSoXeoyjEiv — non '*corpore exer-
ceri" (Tt.), sed animo, h. 1. "meditari" (Yulg.) 1. 1.
n. 69.
— 26, 28 : diad^rjarj — non "testamentum" (It.)
sed: "foedus" (Vulg.) Locut. de Gen. 95.
— 28, 2: uTiodQad-c — non "vade'* (Vulg.),
sed "fuge" (It.) Qua^st. in Gen. n. 82.
— 40, 16 : yovdQiTOjQ (sc. uQToe) — non "alica'*
(Vulg. farina), sed "panis cibarius"*^) 1. 1. n. 131«
— 47, 35: Qufidov ccvtov'*-^) — non ''virgse
ejus," sed "suae" (It.) I. 1. n. 162.
Exod, 6, 5 : naTa^ovXovo&cit — non "affligere/*
sed "in servitutem redigere" (sic It, Vulg. oppresse-
runt). Locut. de Exod. n. 47.
— 7, 11: Gocpi^at — non "sapientes" (Vulg.),
sed nomen in versione retinendum. 1. 1. n. 32.
— 12, 5: TtQo^uTOV — non "agnus" (quippe
gen. masc, sic It. Vulg.), sed "ovis" (comm. gen.)
Quaest. in Exod. n. 42.
—• 12, 37: dnooY.ev')] — non *'instructum (It.) v.
census/* quia non jumenta solum, sed servi etiam et
mulieres intelliguntur. (Vulg. parvulis, et ed. Sixt.
add. ''et mulieribus"). I. 1. n. 47.
'^o) Pro aQag autem alii codd. leg. oQHta^ov»
^*^) Ap. Sabatier nomeu graecum servatum est latine scrip-
tum.
**) Lectio tameu hodte recepta: a.vTov,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 45/292
37
Exod. 2i, 8* aTtoXvTQOfGsc — non '^redlmet**
(AVTQ(OG€Tai) , sed "remunerabit" (It. rectius autemVulg. "dimittet") 1. 1. n. 78-
— 26? 3. avXaiai — non "yestlbula" {avXai),
sed: *'aulaea, cortlnae" (Vulg.) I. 1. n. 77.
— 33, 13: yvo^^wg — non "manifeste" {rpave-
QV)Q sic It.) , sed "scienter" (li. e. minus cfuam vidcre
ipse desiderabat). 1. 1. n. 151.
Levit, 12, 6 : ecpvm — non '*super filio" (It.)
sed "pro f." (Vulg.) Quaest. in Lev. n. 40.
— 13, 48: iQyaGi/iio) dlQjLtaTi — non "pelle
confecta** {€iQyaGf.uvo)) , sed "operi accommodata."
(Sic It. '*pelle operaria" Vulg. ^'quicquid ex pelle
confectum est"). 1. I. n. 49.
— 25, 23: €ig /Se/Saio^Gtv : vulgo "in confirma-
tionem" (Vulg. in perjDCtuum) ex prava — ut puta-
fit — lectione grseca "propter verbi similem sonum"
pro: €lg ^e^rjXojGiv (It. "in profanationem"). 1, 1,
n. 90.
ISum, 16, 30: €V (pdGjiiaTt (It. **in visione**)
fuisse (pii verteriut *'in hiatu/* legentes iv XUG^oir-
Tt,*^) Qusest. in Num. n. 28.
— 22, 22. 32 : dLapuXleiv, elg dia^olriv dubi-tat Aug. num recte verterint latlne : "differre, iu
dilationem" (It.) (h. e. impedire , impedimento.
Vulg. "ut adversarer*'), qnum ipse, mlnus recte cer-
te, inclinat ad notionem accusandi. 1. I. n. 49.
1 Sam, 15, 28: ^iiQoy^e y.vQwg ttJv ^aGiXelav
€0V dno iGQarjl €K Xeioog oov — non ''disrupit Dom.
*3) Sic iu iioiiuullis codd. legitur; \ulg. paraphr. rem egit:
''isic uovam rem fecerit Domiuus."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 46/292
38
regnum Israel de manu tua (sic Vulg.) sed: **disr.
Dom. regnum ab Isr., de maiiu tua" (It, et sic
recte, qnamqxiam verbis superioribus textum hebr.
expressum babes) , de civ. D. XVII. 2«
Psalm, 14 (13), 3: oleis ol no^eg — non
"acuti pedes/* sed **veloces** (It. Vulg.) de doctr.
cbr. II. 18.
— 89 (90), 12 : ovTcos yvwQtaov— non ''notam
fac mihi" (It.) sed '*sic notam fac** (Vulg.) Enarr.
in Ps. 89 n. 12-
ihid, TisTiai^evjiiivovs — non '*compeditos/* sed
"eruditos** (It. Vulg.) "verbum enim grsecum ita in
utraqiie significatione similiter sonat, ut una syllaba
paululum differat.** {nenedTjiuvevovs)' 1. !•
— 104 (105), 12: Iv Tij) elvat dvTovs vcQcS'/ic^
^Qay^eis inepte imitaiione grsecismi verti : *'(juum es-
sent paucissimos." Enarr. in Ps. 104 n. 8.
— 118 (119), 4: (pvXd^aoS-ai 0(p6dQa — non"custodire nimis" (dyav. It. Vulg.), sQdi **valde.''
Enarr. in Ps. 118. ser. 4 n. 1.
— — 50: ),6yiov — non "verbum/* sed '*elo-
quium.** (It. Vulg.) 1. 1. scr. 15 n. %.
— — 54: ^ixatoi/LiaTa — non **justitise,"
(drmioovvai) , sed melius (?) **justificationes.** (It,
Vulg.) 1. 1. n. 8.
Sap, 4, 3: fxoG)ilvf^iaTa, non **vitulamina.*'**)
(It. Vulg.), sed **plantationes.**
^**) "Qai error tam multos codices prasoccupavit ut vix
inveuiatur aliter scriptum," De doctr. chr. II. 18. iSa-
batier tameu ad 1. 1,: "multi Vulgatas libri loco "spuria
vitulamiua" feruut "adulteriuce plautatioues,"
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 47/292
39
Denlque ex commenlariis in Novum Test. ex-
empla liaec accedant:
Joli. 8, 25: T7]V <xQyr/Vy explicat Aug. (rejecta
interpretatione : **principium sum'* (It. Yulg.) "prin-
cipium me credite," addens : '*quod in sermone grseco
evidenter apparet (casum accus. positum esse), ubi
feminini generis est principium." (tract. in Ev. Joh.
38 n. 11). ^OJoh, 18, 37 : iyo) eis tovto ysyivvijjiiai. Vulg.
"in lioc natus sum.'* De quo Aug. "non : in liac re
natus sum, sed : ad lianc rem; in grscco namque
evangelio niliil est liujus locutionis ambiguum."
(tract. in Ev. Joh.115
n.4).
Rom. 1,3: yEVO(LUvov i'A CTieQpaTog vlavW.
"in quibusdam exemplaribus lat. non legi factus/* (It.
Vulg.) sed "natus/' <juum Grseca "factus" habeant.'!
c. Faust. XI. 4.
In his observandis corrigendisque , si a paucls
admodum discesseris, Augustinum verum feliciter
assecutum esse, neminem fugit^ (juare tantum, si
quid video, abest, ut ignarus linguse grsecae dici de-
beat, ut res grammaticas bene edoctus et subtilis
verborum iudagator existimandus sit. At facile ta-
men patet, cognitionem hanc, quae uhra elementa
linguae non prodeat, nullo modo sufficere ad libros
graecos nedum eos, qni dialecto hellenistica con-
scripti sunt , intelbgendos , utpote qui tum verborum
^^) Cf. siraile exemplura ex Ep. i^q n. 5: ad P,s. i6, i4:
''iiliis saturati suut" — "iuspexi codd. graecos , utrum
dativus casus esset,quod dictum est" filiis , "aii geuiti-
vus, quo illa liugua utitur pro ablativo , et inveui ge-
uitivum."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 48/292
40
formas , tum notiones , tum deniqiie coiistruendi re-
gulas alias sibicjue proprias liabeant. Quod qxiidem
hoc loco verbo indicare sufficiat.
Ve usu Augustini lihrorum sacroriimn
IV.
Canon Bibliorum,
Hseretici ex familiis Gnosticorum etManichaeo-
rum, qui primis jam ecclesiae seculis non tam unam
alteramve evangelii doctrinam suo modo interpreta-
bantur, quam fidei christianae summam et cardinem
in superstitionem mythologise orientalis transformare
tentabant ^*'), voluminibus sacris, optimo veritalis
fidei prsesidio, admodum se impeditos sollicitatos-
que senserunt; quare nil antiquius habuerunt, quam
auctoritatem illorum ita frangere et imminuere, ut
commentis el fictionibus suis facilius via panderetur.
Ita vero non sine summa ecclesise utilitate hostili-
ter actum est, quoniam hcec ipsa temporum ratio a
patribus ejus et doctoribus , ne officio deessent, po-
stulabat, ut traditiones historicas a primis inde ini-
tiis repeterent et singula ejus testimonia explora-
rent ponderarentque, quo via hacce veritatis unice
certa de ambitu canonis librorum constaret, fictitii
autem — auctoritate non singulorum hominum pri-
vata sed publica ecclesise — de loco quem occupa-
Verant dejicerentur. In quo quidem studio et la-
bore quum Melito, Irenseus, Origenes, Eusebius
^«) Cf. Walchs Hist. d. Ketzereieu Ip. 217 ff. yooff. iVeaw-
dcT genet. Eutwickel. d. guost. Syst.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 49/292
41
alii prseiissent, Augusiinus ita secutus est, ut Mani-
cha^is injirimis se opponeret, certis regulis consti-
tutis, (juibus vagum et temerariuni disputandi arbi-
trium coerceretur. Isti enim — quod verum explo-^
ratumque esset parura quserentes, modo quod sibi
commodum et jucundum efficeretur — audacise eous-
que prodierunt, ut evangelia canonica ab aposlolis
conscripta esse negarent, alios autem nescio quos
auctores fingcrent, serius longe viventes, gloriam
quasi ex nominibus captantes, ne sibi multa inepte
labulantibus aucloritas deesset*'). Impiae vero isti
ingeniorum petulantiae ita Augustinus occurrit, ut
hanc quaestionem nallo modo ab arbitrio judicii sin-;
gulorum , sed a rationibus historicis unice pendere-
moneat*^), libros autem Yeteris Test.canonicos, qui a
^"^) Testimonium Fausti verbis evideutibus expressum legi-
mus iu lib. c. Faust. XXXII. 2. XXXIII. 3. cf. Ep.
207 n. 2.
*3) coutr. ep. Mauich, u. 6: "Si iuveuires aliquem, qui
evangelium nondum credit, quid faceres diceuti tibi:
non credo; ego vero evangelio non crederem^ nisi me
cath, ecclesice commoveret auctoritas" Constat, apud
scriptores catholicos verborum ultiraorum hauc interpre-
tationem vulgo receptam esse : Augustiuura in rebus
dogmaticis majorera auctoritatem decretis ecclesiae quara
effatis s. Scripturae tribuisse. Aliud vero loci indoles
docet; nam ex verbis,
quae proxime prascessere, quid
evideutiu5 est, quam Augustiuum se exemplum propo-
suisse non hominis fidem chr, jara profitentis, sed ho-
minis,
qui ad fidem chr. adducendus sit ; hic au-
tem negat e£B.ci posse fidem in evangeliium, nisi per-
suasio de librorura autheutia et integritate jara adsit,
hanc vero adejse posse siue auctoritate traditionis ec-
clesiae. Optimus igitur Augustini interpres Melanchthon
est, qui: "non sentit Aug.", inquit, "majorera esse ec-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 50/292
42
Jesu et apostolis confirmali fuerint, Novl Testamen-
ti,
quosecclesia ab aposlolis condita, serie episco-
porum non interrupla propagata, summo consensu
tueatur, tantis historlse praesidiis munitos esee, ut
nullus majore; proinde, si tanta testimoniorum auc-
toritas non sufficiat , fidem historicam omnem cor-
ruere, neque unum facile librum esse, de cujus ori-
gine coustare possit. In slngulls llbris igitur diju-
dicandls, eos In primo loco collocari jubet, qui
communi omnium ecclesiarum consensu admittantur,
deinde vero, si dubia et sufFragiorum diversitates
adsint, eos aliis praeferri, quos plures et gravioris
auctoritatis ecclesiae reciplant *•) ; denique, si libros
alios ab ecclesiis pluribus, alios autem a graviori-
bus defendantur, aequalem auctoritatem utrisque con-
cedendam esse existiraat (de doctr. chr. II. 12).
Hoec vero quum ita proposita sint, ut distinc-
tio librorum opoXoyov/iisvwv et dvTcXeyoiLiivMV, quae
ab Origene et Eusebio rccte et uliliter tradita fue-
rat, et comprobetur et indiciis confirmetur, subit
certe mirari, Augustinum dd!nde in ambitu canonis
ecclesiae definiendo, a ratione doctorum superiorum,
distinctione illa neglecta, omnino discessisse. Et
clesiae auctoritatem quam verH divini, sed seutit, eccle-
siam esse doctricem et testem : nou crederemus evange-
lio, uisi ecclesia doceret iios et testaretur, hatrc doctri-
uam ab apostolis traditam esse,^^ (Opp. II p. 120. Wit-
teb. i58o).
**) Graviorem vero auctoritatem ecclesiis tribuit — nou sa-
tis cert6 accurate — "quas apostoiicas sedes habere et
cpistolas accipere merueruut." 1. 1.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 51/292
43
primum quidem, ut a verbis minus accuratis et di-
stinctis incipiamus, libri, q^ui in canonem ecclesise
referendi sint, hi indicantur: Scripturae Legis et
Prophetarum, Evangelia, Epistola? apostolicse, Ac-
tus Apostolorum, Apocalypsis Johannis (de unit.
eccl. n. 51)« Accedit vero locus omnium gravissi-
mus (de doctr. chr. 2, 13), qui luculenter docet. de
singulorum librorum auctoritate quid judicaverit
Augustinus. Totus autem Scriplurarum canon his
libris contineri dicitur: quincjue libris Mosis, libro
Josua;, Judicum, Ruth, quatuor libris ilegnorum,
duobus Paralipomenon, libro Jobi, Tobiae, Esther,
Judith, duobus Maccabseorum libris,» duobus Esrse};
quibus omnibus res historicse , elsi non ad conti-
nuum annorum ordinem diductae, absolutse esse di-
cuntur. Excipiunt eos prophetici, videlicet liber
Psalmorum , Salomonis tres : Proverbia , Canticum
Canticorum , Ecclesiastes, liber Sapienliae et Eccle-
siastes; duodecini Prophetarum libri singuli —pro uno tamen, quia separalim nunquam leg^untur,
habendi — et qualuor Prophetse majorum volumi-
num. Novi Testamenti auctoritas continetur qua-
luor Evangelii libris, quatuordecim epistolis Pauli,
Petri duabus, tribus Johannis, una Judse et una Ja-
cobi, Actibus Apostolorum et Apocalypsi Jo-
iiannis.
In hoc autem librorum indice plura esse, quae
altentione digna sint, prima docet oculorum inspec-
tio. IVam, ut hsec leviter attingam, in quibus ab
ea quse usu inter nos recepta est numerandi, deno-
minandip sestimandi ratione discedit: quod libri
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 52/292
44
Threnorum et Baruclii *°) omissi sunl''), libri au-
tem Samuells et Regum uno nomine quatuor Reg-norum comprehensi **), Esrse et Nehemiae nomine
duorum Esrse*^), quod duplex tanlummodo libro-
rum classis posita est, historicorum et prophelico-
rum, adeo ut poetici omnes prophetis adnumeren-
tur**), quod libri denique Jobi et Tobiffi argu-
menti ratione inter historicos relati sunt**) — in
his omnibus enim sive Judaeorum sive aliorum ec-
clesise doctorum auctoritatem nostrum secutum esse.
^°) Orig. (ap. Euseb. H. E. VI. 25): "I^QEfilas ovv ^Qyvoii
xai Tfj
imioXjj iv ivV (Ep. Jerem. autem libriBaruchi
partem coustituit). In vers. Alex. et Vulg. uterque
etiam liber ad calcem orac. Jerera. rejectus est.
•^) Tertium autem Maccabaeorum librum, ab Aug. omissum,
ueque in vers. Vulg. receptum essBf ueque ab uUo ec-
cL latinae patre excitatum esse couslat.
**) Sic pp. graeci et latiui,
qui LXX secuti suut, coutra
usum Judaeorum: Melito (ap. Euseb. H. E. IV. 26).
Orig. (ap. Euseb. 1.1.): ^'BaaiXstuJv 'Jtqojttj BevtSQa, tcoq* *
avTots 'iv ^afiovijk,''* Hieron. (prol. galeat.): ''Tertius
sequitur Samuel,quem uos Regum I et lE dicimus.'*
^^) Orig, 1. 1. "Octavus Esdras, qui et ipse similiter apud
Grascos et Latiuos iu duos libros divisus est."
^^) Trilogiam iuter Judaeos et palaest. et alexaudr. receptam
niin (.vouos), D^^S^^^iD {iiQocfjriTai, 0: scriptores histo-
rici et prophetas) , Q^^^iniD (v/juvot, ayioyQacpa, ra aXXa
fi^Xia') apud Hierou. quoque iuvenimus : prolog. gal.
"libri XXII t Mosis V, Prophetarum VIII, Hagiogra-
phorum IX." lu catalogo autera, quem dedernut Meli-
to et Orig. , nulla indicata est librorura per classes di-
visio.
*') Proxime quldem assertio haec niti videtur auctoritate
vers. Alex., quas epigraphen libri historicam habet, ex
Peschito desumtam: Jobum fuisse regem iu confiuiis
Arab. et Idum. reguantem, cui iu Geu. 36, 33 uomeu
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 53/292
45
aut certum aut probabile est — ; scd hoc unum,
quod maxime notandum est, novum omnino fuit,
quod in Vetere Testamento, discrimine librorum
canonicorum et apocryphorum sublato, omnes, prouti
argumenti alHnitas suadere videbatur, in eodem loco
pt ordine positi sunt. Ita vero, quum canon ]N'ovi
Test. jani antea dilatatus esset, ut epistolae antilego-
mense, a multis etiam Apocalypsis reciperentur **),
Augustinus omnium, quantum constat, primus*')
vincula, quibus codex Hebrseorum constrictus fue-
rat, resolvere ausus est; in quo, quamvis rationi*-
bus historicis et criticis destitutus esset, obstarent
etiam aliorum, qui eo tempore vivebant, doctorumsufFragia * ®) , lantum auctorilas ejus valuit, ut nova
canonis forma publicis conciliorum dccretis * ^) mox
est Jobab, Accedit, quod apud Ezech. i4, i4. Tob. 2,
12. Jac, 5, II exemplum Jobi ut persouae historicae
commemoratnr. — De lib. Tobiae vid. Berthold Eiul.
iiis A. u. N. T. V p. 2477.
»<^) vid. Berthold \A. I. p. i24. flP.
f7^lu eccl. grasca Cyrill. (catech. 4 n. 33, 34. 36),^Ma-
nas, C^p. festalis) , Bpiphan, (de_ mens* et poud,
c, 23) — ut taceam suspectum canouem 60™« conc,
Laodiceni —,qui conveniuut omues in septem epp. ca-
tholicisadmittcndis, libros apocryphos a cauone V. T.
removerunt, lu cauouibus Apost. c. 85 (Coteler. I p.
448) tameu tres Maccabasorum libros cauonicis adnume-
ratos iuvenimus.
5 8) Rufin. exposit. Symb. Apost, sub fin. : "sciendum est,
quod et alii libri sunt, qui uou canouici, sed ecclesia-
stici a majoribus appellati suut." Hieron. prolog, gal.
"quicquid extra hos (libros 22) est, inter apocrypha po-neudum."
^*) Conc. Hippon. can. 56 (a, SqS), Cone. Carthag. III. cau,
47 (a. 397).
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 54/292
46
sanciretur, neque multo post iu ecclesia Latmorum
comraunifere consensu admitteretur.
Ipse vero, ut
divlnam auctoritatem libris apocryphis vindicaret,
60 maxime se adductum esse profitetur, <juod et olim
publicis lectionibus adhibiti fuerint*®), et sic ipsi
comparati, ut plurimum utilitatis ex studio eorum
christiani capere possint; quare ecclesiam, impro-
bantibus etiam Judaeis, recte pieque eos ceteris ad-[
scripsisse affirmat*^).
Inter libros autem nuper indicatos quia de mul-
tis, si auclores quseruntur, iu utramque partem di-
sputatum est et etiamnum quoque disputatur, videa-
mus, qujenam — pauca certe neque nisi occasione
quasi stylo elapsa — Augustinus ad nodos difficiles
solvendos attulerit. Pe longe plurimis autem, quo-
rum authentia merito suspecta est, ita brcviter et
confidenter sententiam suam proposuit, ut eum vel
dubia ipsum procul habuisse vel ea profligare vo-
*0) Cf. Synops. Scr. S, Athanas» 11. p. 58 (Colon. i686):
"*T6()« ^i^Xia. rrS dvT7/S TtaXaiaS Siad^]xi]S, ov yavovi^ofASva
fiiv f dvaytvojoxo/j-sva Ssy fjbovov roits KaTrjXovfitvoiS.^^
'^) Speculunx (iu fiue lib. Ezech.): "libros couscriptoa aute
Salvatoris adveutum , nou receptos a Judaeis , recepit
tamen ejusdem Salvatoris ecclesia." Coiitr. Gaudent. I,
38 : '*Scripturara, quae appellatur IMaccabasoruni, non ha-
bent Judaei sicut legem et Proph. et Psalm. , sed recept^
est ab eccl. non inutiliter , si sobrie legatur vel audia-
tur." cf. de civ. D. XVIII, 36. De prsedest. Sanct. n. 27
"non debuit repudiari sententia libri Sapientiae,
qui
meruit in eccl. Christi de gradu lectorum tam longa au-
iiositate recitari , et ab omnibus Christianis , ab episco-j
pis usque ad extremos laicos fideles, poeuitentibus, ca-
techumenis cum veneratioue div. auctoritatis audiri."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 55/292
47
luisse constet. Exemplo hsec sunlo : "in libris quas
de se scripsit Moses , num ita scripsit: dixi aut feci
hoc vel illud, et non potius: dixit Moses et fecit
Moses" (contr. Faust. XYII. 4) — "in tribus libris,
<juos Salomonis esse constat*' (de civ. D. XVII. 20.
2« cfr. XX. 3) — "in secunda sua epistola Petrus'*
(de fide et oper. n. 22) — "in epistola canonica
Judas apostolus'" (de civ. D. XV. 23, 4) — '"Jolian-
nes Evangelista in libro,
qui dicitur Apocalypsis,
locutus est" (de civ. D. XX. 7, 1). Lihrum Fsal-
morum quod atlinet (de civ. D. XVII. 14) non illos
solum improbat, <jui Davidis non nisi ea carmina
essG putarunt, quse inscripta latine sunt "ipsius Da-vid" (ita in LXX Ps. 17. 26. 27. 28. 145), ea vero,
quaj in titulo babent "ipsi David" (sic in LXX Psal-
mi LXXVII), ab aliis conscripta ^ssq poetis ignotis,
personse vero regis aptata — neque illa certe di-
stinctio textu Hebr. confirmalur, quum eodem modo
nomen scriptum reperiatur "T^ni", sic autem ut
in vers. Itala ap. Sabaiier et in Vulgata hodierna
nunc rcddatur "Psalmus David" , nunc "Ps. ipsi
D.'' •*) — ; sed, quod certe mireris, omnes qui ex-
stant psalmos centum et quinquaginta — non dicam
contra argumenli indolem, sed conlra fidt.m etiam
litulorum, qui plurium auctorum nomina tradunt—
^^) Quod monuit Bertholdus (Eiul. ius A. u. N. T. V p.
ig68) , Airgust. intHcare voluisse diversitatem formula-
rum hebr. -inV"lteTO 'ipsius Dav.", et lllCTq "VTh^
''ipsi David'' parum probabile est, quum iu vers. alex^
verba '"Ta» Javi8'' formulae priori pariter ac posteriori
respondeaut.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 56/292
48
Davidi auctori vindicatos voluit «^). Quod vero
Qut nullum saepius aut aliud in fronte nomen habe-
tur, faclum es se ex arbitrio regis putavit, qui car-
jnen hocce nomine carere voluerit, illud autem or-
naverit nominibus, quse aliquid, quod ad rem per-
tinebat, figurare videbantur; neque magis eum mo-
vit, quod in vers. alex. psalmis npnnullis (137.138.
146. 147« 148) nomlna prophetarum Jeremia? , Hag-
gsei, Zachariae inscripta vidit**), qui quatuor vel
quinque seculis Davide serius floruere; imovero,
quum intelligere debuisset, hsec nomina, in codice
hebrffio non expressa, stylo recentiori deberi , sive
ex qualicunque de auctore hypothesi adscrlpla, sive
quod traditione conslabat, haec carmina a prophe-
lis :jlis usu solepni adhibita fuisse, hanc suflicere
putavit observationem : potuisse Spiritum propheti-
)( T? ijomina ista Davidi revelare , ut, quae eorum
nvsKja^ convenirent, canendo aptius exprimeret,
De .\liis tamen libris nonnullis sententiam suam
interpont^s, tutius arbitratus est judicium suspen-
dere. le ad veritatem propius accedere conti-
^}j. la (ihro.Josuoe formulae, quas saepius recur-
:i'ity '^d hurc usque diem" sensit quidem difficulr
^*) Alitei a)t) Uieronymus^
qui tltulorum diversitatem ob-
serva\*i., hrtc soribens (Ep. ad Sophron.) : "Psalmos om-
nes eorum test*jmur auctorum, qui pouuutur in titulis,
David scilicet , ^ ssaph , Idithan , filiorum Core , Eman,
Moysi et SaloKioiis et reliquorum, quos Esdras primo
volumiue oompreht:ndit.''
^^^) In vers. Itala ap. S.ibatier acceduut ps. 64: "Psahn. Je-
remiae ct Ezechiel profectionis'' , et ps. III: ''Hallelujah
conVer&iouis Haggaei et Zachariae."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 57/292
49
tatem^ T^^PP^ ^^^ indicare videatur; res gestas et
narrationem rerum historicam longiore temporis
spatio disjunctas esse^ sed monuit idem subtilius
quam verius : quum interdum hoc ita dictum repe-
riatur, ut unius modo hominis aetas expressa sit, for-
mulam illam '''aliquid ad Imnc usque diem mansisse/*
nil sibi velle nisi hoc: "servasse rationem et ordi-
nem semel constitutum" — ita "Hahab commorata
est in Israel usque in hodiernum diem" (6, 25)? dic-
tum esse pro : "perpetuo , nequc ad tempus modo,
in Israele vixit** (Locutiones de lib. Jos. n. 6.) Ad
alium vero locum, in quo narratio ad tempora re-
centiora apertius respicit — de ''Gcssmus et Macha-
tis (populis canaaniticis) habitantibus in medio Is-
rael usque ad prsesentem diem'* 13, 13, — observat
neque sine linguse tamen |hsesitatione,
praeoccu-
pando commemoratum esse, quod post mortem
"eventurum esse Josua spiritu prophetico edoctus fue-
rit; hoc modestius et dabitanter addens "si ah illo
liber conscriptus est ; vel si ah alio scriplus est,
jam factum esse scicbat post mortem Jesu (Josuse),
quod in illo libro prseoccupando commemoravit"
(Quaest. in Judices n. 12). Lihros Sapientioe et Si-
racidoe nonnisi propter aliquam dictionis similitudi-
nem ad Salomonem referendos esse docuit, negans
etiam, inter doctiores esse, qui eos Salomoni tri-
buant auctori (de doctr. chr. II. 13. Speculum: in
fine lib. Ezech.)^ sed quum ipse antea in sententia
vulgo recepta substitisset , Siracidam utriusquc libri
auctorem esse (de doctr. chr. 1. I.), deinde, melius
edoctiis, negavit hoc dc libro Sapicntise probabile
4
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 58/292
50
esse (ReU'act. II. 4? 2) ?pruclenter qnsestionem illam
relinqiiendam in medio suadens (Speculum 1, 1. Op.imperf. contr. Jul. IV. 123). De reliquis auctori-
bus Hebroeorum sacris niliil accuralius ab Augustino
disputatum me invenisse memini, nisi quod traditio-
nem illam seu faloulam potius dicendam, quam Hie-
ronymus quoque a Judasis exccpit (praef. in Mal.):
nomen Maleachi appellativum tsse (legatus meus),
quo Esra honoris causa ornatus fuerit, semel com-
memoravit, neque tamen fidem ejus sublestam dissi-
mulans (de civ. D. XX. 25). — Inter lihros ISopi
Testamenti tres potissimum sunt, in quorum au-
thentia et auctoritate defendenda firraandaque multus
et sedulus fuit. Quum in evangelium Matthcei in-
eptam objectionem inde Manichsei petiissent, quod
narralio de Matthseo ad munus apostoli vocato (9,
91) non prima persona sed tertia proposita est (contr.
Faust. XV. 1) , Augustinus similia loquendi exempla
ex evangelio Johannis et Pentateucho adducit (1. 1.
n. 4), deinde vero, qiuim intelhgeret, ha^c argumen-
ta in Manichseos parum valere, auctoritatem eccle-
siae opposuit, quam in nullo libro tuendo certiorem
et constamioremtssQ afFirmat (contr. Faust.
XXVIII.2). Graviter autem eosdem accusat, quod Acta
Apostolomm repudient, ''timentes evidentissimamveri-
tatem, ubi apparet Spiritus S. missus"**) (Ep. 237.
de utiUt. cred. n. 4. 7. contr. Faust. XlX, 31. XXXII, 15),
^') Mauetem se Tra^uylTjrov jactasse, el quicquid de eo a
Christo praedictum fuerit ad se traxisse , satis nota res
est. Augustiu. de haeres. c. 46. Cf. Wahh Hist. d. Ket-
zereieu I p. ySi, Sy.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 59/292
51
tum ipse contestans, tum vero alios testes invocans,
hunc librum canonicum "anniversaria solennitate post
passionem Domini recitari'* <^*') (tract. in Ev. Joh. 6,
18). De epistola acl Hehrceos sufFragia divisa qEiidem
Gsse fatetur, sic tamen ut plures originem pauhnam
tueantur (de civ. D. XYI. 09), se vero auctoritatem ec-
clesiarum orientalium sequi,
qnae eam inter hbros ca-
nonicos habeant, idque eo magis, quod legisse se mo-
net, ess% qui, de baptismo parvulorum secus sentien-
tes, ex iUa epistola tesiimonia opinionum suarum repe-
tant «') (de pecc. mer* et rem. I, 50. Op. imperf. c.
Jul. 6, 22); hoc credo indicare volens, hbrum, qui
anti-psedobaptistis favere videretm- , nonnuHis , (juam-
vis sine justa raiioue, suspectum videri posse. ^^) Ne-
que hoc intactum rehnquit (Exposit, ep. ad Rom. n.
11) , salutationes in hac sola omnium epistola omissas
in causa gssq , 'juod ahi eam in canonem recipere du-
bitent.
^^) Cf. BingJiam Ori^. eccl. VI. p. 64. IX. p. 121. udugusfi
Denkwtirdigk. aus d. christl. Archaol. 6ter Th. Pag. 109.
^^) Respexisse videutur loca, iu quibus iustitutio religiosa
et professio fidei cum ritu baptismi coujuugitur, ita 6, 1
^anriGfioJv Sidax^s. 10, 22. 23 : 'jtQOGEQyoJf^^^f"' fisra. dXrj-'
'&iV7Jg xaQdias iv 'jrXtj^orpOQia Ttiieojg, ig^avriG^svoi rdg xao-
diag dno GW£t§TjGso)g rcovTjQdg' aal XeXovfiivot ro aojfia vSaxi,
xad-a^ii , aarex ojfisv rrjv bfioXoyiav r^fi ilitidog dyMvtj.
*8) Couferendum h. 1. est, quod Hugius acute et subtiliter
ut solet observavit: dubia de autheutia hujus ep. orta
esse iude, quod sectas schismaticae. Novatiauorum et Mou-tauistarum dictis nouuullis (6, 4. 5. 12, 17) callide usas
siut ad extremam discipliu» severitatem viudicandam.
(Eiul. ius N. T. II. S. 437).
4*
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 60/292
52
Hi igitur libri, eodem qnippe omnes nomi-
ne et honore digni, acrem habuermit et intrepi-
.dum vindicem Auguslinum,
qui toto coelo distare ab
dis monuit libros apoctyphos,quibus Manicbseos, dum
sacras scriptm^as \el impia mente reprobabant vel ma-
nu sacrilega adulterabant , ceu integris et incorruptis
fonlibus fidem prsestitisse vel simulasse constat, *')
Istos aulem libros , in c[uibus vera habeantur falsis
raixta, imo fabulse profana arte et impia fictse vel exor-
natae , sub nominibus prophetarum , Christi et aposlo-
lorum cum magno pietatis detrimento in ecciesiis cir-
cumferri monet,'^) male et inepte a nescio quibus
nugarum textoribus compositos, neque ullo ecclesise
consensu signatos. ") AfFeruntur ex numero eorum:
liber qiiidam incognitus sive Chaldseorum sive ^Egyp^
tiorum, ex quo verba petita creduntur in Num. 21, l4
(Quaest. in Num. n. 42) 5— hber Enochi , (juem A.
non solum propter anticpiitatem et quod in templo
Hebraeorum asservatus nonfuerit, suspectum esse do-
cet , verum negat etiam patriarchse recte attribui posse
ob muha, quaj inepte narrata sint de gigantibus eorum-
**) De douo persev. u. 26. de hasres. c. 46, coiitr. Faust.
XXII. 79. de ser. Dom. iu moute I. 65. Ep. aS^,
70) De civ. D. XV. 23. contr. Faust. XXII. 79.
7^) "Scripturas apocryphce nominautur eo,quod eorum oc-
culta origo non claruit patribus" (de civ. D. XV. a5, 4).
"Appellautur apocryphi, quia nuUa testificationis luce
declarati, de nescio qua secreto, uescio quorum pras-
sumtione prolati sunt'^ (contr. Faust. XI. 2. XXII. 79;
de civ. D. XVIII. 38. XXXVIII. 4. de ser. Dom. in
monte, I. 65. Tract. in Ev. Joh. 98 u. 8, Contr, ad-
vers. Leg:. et Proph. I. 20,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 61/292
53
qae orlglne ex hominibus non deducencla ' *) (de clv
D. XV. 23. XVIII. 38)5 — *'hymnus, (juem diount
esse Domini nostri Jesu Chr." (Ep. 237) ; "epistola
Christi, quam protulit Manichseus" (contr. Faust.
XXVIII. 4) 5— libri , a Christo conscripti , et forma
cpistolarum Petri et Pauli nominibus prsenotati , artes
magicas continentes , quibus impiefinxerunt Cbristum
miracula patrasse ; stylo vero ita sinlstro eos exaratos
esse dicit, ut risum vel pueris moveant ''^) (de cons.
Ev. I, 14. 15)? — **apocrypba scriptura, ubi Joachim
pater Mariee dlcitur" (contr. Faust. XXIII. 9) ^^*) —liber res gestas Apostolorum describens, cui tltulus
actus apostolorum, auctore Leucio quodam (de actis
c. Felice II. 6) 5— liber de Thbma ap. hoc inter alia
referens, eum homlni, a qno palma percussus fuerit,
atroclsslmae mortis supplicium imprecatum esse, ani-
ma tamen ejus Deo commendata (de ser. Dom. In mon-
te I, 65. contr. Adimant. ±7, % 5) ? — Hbri sub nomi-
nibus apostolorum Andrese et Johannis conscripti.
(contr. adversar. leg. et proph. I, 20);^*) — apoca-
lypsls Pauli^ ad quam retulerunt cjuse dixit P. in %^^
ep. ad Cor. 12, 4 : se raptum fuisse in tertium coelum,
^*) Movit tamen Augustiuum ita auctoritas epistolae Judas
(vs. i4), ut haec verba praemitteret : "uegari non posse,
Euoch divina quaedam scripsisse , excitaute Jehova."
73) Cf. Fahric. cod. apocr. N. T. I. p. 3o5 s. not. e.
7^*) h. e. Evang. de uativitate Mari» — ap. Fabric. cod.
apocr. N. T. I. p. ig-SS.
7 5) Cf. coutr. Faust. XXX 4. Testimouia de evang. Tho-
mge, Johanuis et Audreas collecta vid. ap. Fabric. 1. 1.
p. i3i. ss.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 62/292
54
ibiqne meffabilia audlisse verba'6) (tract. in Ev. Joli.
99 n. 8).
Codices lihrorum sact*orum,
V.
Quod Irenreus et Tertullianus jam ante Gnosticis,
ni primis vero Marcioni vilio graviter verterant , '^ '')
hoc eos impie et perfide in sacras litteras committere,
ut , si quid minus commode doctrinse ipsorum dictum
videretur, aut textu omitterent aut interpolando corrum-
perent, hujns Augustinus saepissime Manicha>os reos fa-
cit atque declarat (contr. Adimant. III. % contr. Faust.
XI. 2. XVIII. 7. XXII. 8. XXIII. 19. al.) Cui quidera
fraudi turpissimae ut obviam iretur, doctorum certe
ecclesiai erat textui sacro attentis oculis invigilare , ut,
codices quamplurimos inter se conferentes, lectiones
g^enuinas tuerentur, spurias autem et fictas, si quae
forte irrepsissent , luce critica repellerent. Operae et
diligentiae, (juam Augustinus huic labori impenderit,
nullum (juidem monumentum aere perennius exstat,
imo ad opus arduum, si quid aliud, et molestum,
quale Origenes et Hieronymus susceperint susceptum-
queabsolverint, '*) Augustino et eruditionem et as-
siduitatem defuisse putaverim 5 verum testantur tamen
7^ Cf. Fabric. 1. 1. II. p. 945 ss.
^7) Ireu. adv. haer. I. 29. III. 11, 12. Tertull, adv. Marc.
VI. 2, 5, 6. Cf. Hahn das Evaug. Marcious iu seiuer
urspriiugl. Gestalt S. 12. jff.
^^) Neque taceudi sunt Hesychius^
episc. asgypt. , et Lucia-
nus, presb. Autioch., quorura uil fere prseter uomiua
ad uos perveuit. vid. Hieron» praefat. iu Paralip. prsef.
iu Evaug. ad Damasuai»
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 63/292
55
Iibri ejus , tantum abesse ut in commentanis exarandis
leciiones temere, ut res ferebat, arripuerit, ut ex di-
versis codicibus tum graecum Novi Test. et versionis
alexandr. textum integrum restituere, tum inter mul-
tas quae aderant versiones latinas interpretationem ap-
tissimam efficere laboraverit ; neqne ideo parum utilita-
tis libri Augustini attulerunt viris, qui temporibus no-
stris de textu sacro emendando purgandoque immorta-
liter meruerunt. Quali quantoqne usus fuerit appai-atu
tritico , accm'atius qnidem definiri nequit , ipse vero
iiobis auctor est , inter plm^es codices,quos legendo
lustraverit, eos maxime se ante oculos liabuisse, qui
publicam habuerint fidem;'^)
cjuamdiligenter autem
eos vel ipse inspexerit, vel alios qui inspexere consu-
luerit, ut exemplis idoneis constet, ueqxie injucundum
videtur neque rebus criticis prorsus inutile, graviores
in uuum conferre symbolas, in quibus diversas pTopo-
suit codicum lectiones , adjecto interdum suo de unius
alteriusve bonitate judicio.
Ex Novo Testamento:
Matth, 5, 22 : o OQyi^o^asi/og shij ("codd. grseci
non haLent ''sine causa." " (adest in It., d. in Vulg.) Re-
tract. I. 19, 4.
— 5, 32: y.cu og idr airoXeXv/iiivf^v yai^irjGf],
fioiyaTat (It. Vulg.) '^nonnulli codd. et gr. et lat. nou
habenf* de conjug. adult. I, 11.
^) £p. 149, 3. 5. Quaest. iu Geii. proocm.: "qimm Scrip-
turas saucta^, quss cauouicas appellautur, legeudo et
cumaliis
codicibus secuudura LXX. iutp. couferendopercurreremus." Retract. I. 7. 4. tract. iu Ev. Joh.
io4, 3. De couseusu Ev. 2, 128: "codices ecclesiastici
iuterpretatiouis usital^.".
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 64/292
56
Matth, 5, 39 : ^e|mV gov oiayova, (It. Vulg.)
'*sic in exemplaribus gr.,
qiiibus major fides habenda
est, invenitur; nam multa latina maxillam tantum ha-
. bent" (de ser. Dom. in monte I, 58).
— 6, 4 : iv TM (pav6Q0) *'multa lat. exemplaria sic
habent" (It.^ d. autem in Yulg.) 5 "sed quia in grsecis,
quae priora sunt, non invenimus, non putavimus, liinc
essealiquid
disserendum" (de ser. Dom. in m. % 9).
— 7, 12: iva nomaiv v^^uv 6c avS-QCDTioc. "in
exemplaribus graecis sic invenimus ; sed ad manifesia-
tionem sententiae puto a Latinis additum hona,'* (sic
It. , d. autem in Vulg!) ibid. 2, 74. **^)
— 10, 4: Ae^^aioQ, 6 tniy.Xr^dsls Qad$aioQ-:
"Matlbasus Tbaddseum appellat , nonnulli autem codd,
habent Lebbseum'* (sine cognomine Th. — It. et Vulg.
Thadda^us). de cons. Ev. 2? 70.
— 27, 9 : ^ici '^leQc/iuov TiQocpTjTOV, '*non omnes
codd. evangeliorum habent,qnod per Jer. dictum sit,
sed tantummodo "per Prophetam" 5 — sed plm-es codd.
habent Jeremise nomen, et qni diligentius in graecis
exemplaribus EvangeHum consideraverunt , in antiqui-
oribus graecis ita se invenisse perhibent." (Sic It. et
Vulg.) de cons. Ev. 3, 29.
Luc, 3j, 22: o dyaTVTjTOQ, ev co\ '^v^oxTjGa*
"quod nonnulli codd. habent secundum Lucam, hoc
illa voce sonuisse,quod in Psalmo scriptum est :'[ ego
®o) ibid. optime hoc observatum est : "lutelligendum est
ergo, pleiiam esse senteutiam et omuino perfectam,
etiamsi hoc Terlnun nou addatur. Voluntas namque
nou est njsi in bonis; nam iu malis flagitiosisque factis
cupiditas proprie dicilur, nou voluntas.''
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 65/292
57
hodie genui ie" — quamquam in antiquioribus codd.
gr. non iuveniri perliibeatur , tamen, si aliq[uibus lide
dignis exemplaribus confirmari possit cet. (itahabei It.)
de cons^ Ev. 2, 31.
Joh. 1 , 4 : . . ylyovev* Iv avTdj fwiy ^^ . . .
"emendatiores codd. babent (interpunctione sublata)
Quod factum est, in illo vita erat s. est". (sic in cod,
aliquo ant. It. contra lect. hodie et jure (juidem recep-
tam). de Gen. ad litt. 5, 32. tract. in Ev. Joh. i, i6.
— 1, 16: nal yjuQLV dvTl yaQnog, "sic habent
verba evangelii, collata cum exemplaribus grsecis".
(Al. om. Tiai) tract. in Ev. Joh. 3? 8.
Rom. 5 , 14: 'vovg /tiy dfiaQT^t^oavTag. "scio qui-
dem,plerosque codd. lat. sic habere : . . "eos qui pec-
caverunt"; grseci autem codd., unde in hnguam lat.
interpretatio facta est , aut omnes aut psene omnes ha-
bent (negationem)". (sic It. et Vulg.) de pecc. mcr. et
rem. 1, 13- Op. imperf. c. Jul.2, 185.
1 CoT\ 15, 51: navTsg /ioiv ov y.oi/iiTj^d-fjGojiieS-a.
"grijeci codd. habent"omnes quidem dormiemus". Ep.
205 n. 14.
GaL3, 19: 6 vo/iwg.,, ^iaTayelg. "De lege
dictum est, quod tanquam de semine (praecesserat
GTceQ/ita) dictum multi lat. codd. habent per interpre-
tantis errorem; non sic habet apost. , sicut veriores
codd. post inspexi , maxime graecos'^ (Sic Itala : se-
men... dispositum). Retract. 2, 24»
Neque vero ea unice loca, in quibus lectionum
diversitates expressis verbis annotatse sunt , luce critica
ex libris Augustini collustrantur 5 sed quum in com-
mentariis (inprimis in evangelia et primam epist. Jo-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 66/292
68
hannis atqne in epistolam ad Galatas) inque sermonibus
de verbis Domini et apostolorum habitis iiitegram, ne-
que raro eam per singula capita continuatam, versio-
nem dederit, ad muha Sacrse Scripturae loca, .quorum
integritas vexata est , codices Augustiuiani cOnsuU pos-
«unt et debent. E multis pauca sufFiciat exempla afFerre".
Matth, 6 , 13 : Doxologia post orationem Domini
deest. De ser. Dom. in monte 2, 39.
Marc. 16, 9-20: adsunt in Ser. 233. 1. 239, 2.
Luc, 2, 14: sv^oyJag legitur (ut It. et Vulg. —Griesb. evdokla).. Ser. 193.
— 3, 2: aQyuqmv (ut It. et Vulg. — Griesb.
aQXtsQewg), tract. in Joh. Ev. 113, 5.
Joh. 1 , 28 ^ legitm- B^]^aviu — tract. in Ev.
Joh. 2, 10.
— 5, 4: "JtyyeXoQ — voarjfjimi vel sahem ad
iTaQaace to vdcaQ defuisse, apparet ex his verbis:
"Subito videbatur aqua turbata, et a quo turbabatur,
non videhatur; credas hoc angelica virtute fieri so-
lere." tract. in Ev. J. 17, 3.
— 8 , 3-11 : adsunt in tract. in Ev. J. 33 , 4.
1 Tim, ±, 15 : ^rri^og 6 Xoyog , sic Ser. 175 , 1.
176, 1. 2. Sed in Ser. 174, 1 : "humanus sermo."
— 3, 16: o l(pav£Q(3()d-7j y sic de Gen. ad Htt. 5^
39. tract. in Ev. Joh. 72, 3. Ser. 204, 1. (Pariter It.
et Vulg.).
1 Joh, 1 , 1. Inscriptio Epistola? : "ad Par-
thos" 8^). Quaest. Evv. 2, 39. Comm. in Epp. Joh.
Exposit. op. ad Gal, n. 4o.
®^) Quia hffic iiiscriptio ante tempora Augustiui apud nul-
lura ecclesiE scriptorem iuveuitur, ueque cx historia
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 67/292
59
1 Joh. 5 ? 7 : desunt. contr. Maxim. Arian. II. 3.
(tracf. autem in 1 Ep. Joh, desinit_ injprimis cap,
quinti versiculis).
Ex versionibus grsscis, maxime
alexandrina:
Gen,6y 27: anni Methusalemi dicuntur fuisse969>
diluvium vero (8, 11) incidisse dicitur iu a. 600™""*
iVoachi,qni Metliusalemi annus est 955"^"* (cf. 5 , 25.
28). Hinc igitur "'qiiaeri solet, quomodo M. vivere
(14 annos) post diluvium potuerit, quum omnes, prse-
ter eos, qui in ai'cam ingressi sunt, periisse dicantur*
Sed hanc quaestionem plurium codicum mendositas
peperit; non solum (juippe in hebraeis aliter inveni-
tm- ; verum etiam in septuag. interpretatione Meth. in
codd. paucioribus, sed veracioribus sex annos ante
diluvium reperitur fuisse defunctus." Quaest. in Gen.
n. 2. Adde de civ. D. XV. 13 n. 3s
"in quibusdamcodd. graecis tribus et uno latino et uno etiam syro
inter se consentientibus inventus est M. sex annis ante
diluvium fuisse defunctus" ^ ^). Alio vero loco (de civ.
constat, Johauuem ad flnes Parthorum iustitutionem ex-
teudisse , viri docti coujecturis ingeuiosissimis origiuem
hujus tituli explicare conati sunt ; ita fFegscheiderus
(Einl. iu d. Ev. Joh. p. Sy) scriptum existimat pro : ad
Sparsos (a: ttqo? rovs iv rjj StaanoQo), Hugius autem (Eiul.
11. p. 226 not.) exstitisse ex prava versioue graeci: Tcqos
Tta^d-avovs ; quam quidem inscriptionem , autea secundae
ep. Joh. praefixam, ad primam tvausiisse putat.
**) PLCcte hoc observatum est. Plures euim Alex. versio-
uis codd., iu anuorum computatioue parum sihi cou-
stautes , astatem Methus. indicaruut quidem aimos 969
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 68/292
60
D. XV. 11) "certum est" , inquit "non vixlsse M. post
diluvium, sed eodem annofuisse
defunctum,si
ve-
rum est,quod de numero annorum in liebrseis codd.
iuvenitur" ®').
Ge/2. 6, 2*- ciyyeXoi. "nonnulli et lat. et gr.
codd. non habent angelos, sed filios Dei" (ex textu
hebr. Sic Theod. Vulg. — It. angeli Dei). Quaest. in
Gen. n. 3.
Lei^, 16, 16: ^ldaoeTUt, rd ciyiov. "in qnodam
graeco invenimus : "exorabit sanctum", si tamen ille
codex verior est,qui emendatior videbatur
;qiiamvi$.
et in tribus aliis codd. uno gr. et duobus lat. non in-«
Venerimus nisi : "exorabit pro sanctis". (sic It. vne^
7;ujv dyiMvl in Hebr. tlJlpH^by. Vulg. recte : ex-
piabit sanctuarium). Qusest. in Levit. n. 53.
— 25, 23: €tg /Ssfiaiwaiv (Dnpyh). "in pro-
fanationem; alii codd. habent ''in confii^mationem''!;
quam mendositatem (?) in akerutris prius in graeco
accidisse arbitror,propter verbi similem sonum
; fie-
^rjXoiois enim profanatio dicitur, /Se/Saio)ois autem con-
(5 , 27) ita vero ut addaut , cum ante filium natum, -vi-
xisse anuos 167, post eundera 782, qui aunum efficiuut
g4gniumji Q^ anuum sextum anle diluvium (955),
*®) Eodem modo Hieron. (quasst. hebr. iu Gen.) nodum hunc
solvit, conseutiente textu hebr. ; uam, quum Ters. alex,
(5, 25. 28) anuos haheat 167 et 188, qui, si aunis Noa-
chi 600 addantur, efficiuut a. gSS"""", in textu hehr. et
Syr. Chald. Vulg. occurruut anui 187 et 182, unde an-
nus diluvii elficitur 969, h. e. idem, quo Meth. mor-
tuus uarratur. De diversis omniuo iu cod. Samarit. au-
norum numeris et de gravissimis diflBcultatihus chro-
• nologicis, quibus tabula haaccc geuealogica premitur
vid. Fafer Comm, ttb. d. PeuU I. p. 48 fE.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 69/292
61
firmatio ; sed Ille sensns apertus est ( ? ) : terra non ve-
nundabitur in profanationem". (Sic It. — Vulg. recte
"in perpetuum"). Qusest. in Lev. n. 90.
Jos, 9,4: i^l Twv oj/mv. "nonnulli codd. et gr.
et lat. habent "super humeros suos" , alii vero qni ve-
raciores videntur "super asinos suos" (ex Hebr. sic It.
Vulg.) 5 similitudo enim verbi (oVw^) in graeca lingua
mendositatem facilem fecit, et ideo latina quoque ex-
emplaria variata sunt". Ousest. in lib. Jos. n. 12.
— 16, 10 : sojg (xve^T] ^agaM — rij 'd-vyaTQi av^
rov. "Quod de Pharaone rege dictum est, miror si
prophetice dictum intelligere debemus ; — potius exi-
stimandum est , LXX intpp. . . . haec addidisse , non
tancpiam futura prsenuntiantes , sed qnia illo tempore
ipsi erant,
qiio facta esse meminerant. Quod ideo
credibilius nobis visum est, quoniam inspeximus in-
terpretationem , (juae est ex Hebrseo, et hoc ibi non
invenimus". (Des. autem, ut in contextu hebr. , sic
in Vulg., ads. in It.). Qusest. in hb. Jos. n. 19.
Ps. 16 (17) 14 : aTioXvwv (o: dnoXXvMV ? ). ''Unus
cod. gr. habebat,qiiod et latini nostri : Domine, per-
dens de terra , alius : Domine , a paucis de terra". (It.
Vulg. LXX in cod. alex. dmo oXiyiav) "*). Enarr. in
Ps. I6n. 14.
Ps. 67 (68), 32. 33: nQo^pd-doev x^^Q^ '^^ ^^^'
Ai (iaoiXelat, ttjq yijg k. t. X. "Plures codd. lat. et
maxime grseci ita distinctos versus habent , ut non sit
in eis unus versiculus : "Deo regna.terrarum", sed
^^*) pro : ano tojv dvd^QOJTtojv tov xoofcov , tov aKJJvoi tovtov.
hebr. nbnO W^DDD.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 70/292
62
"Deo** in fine sit versus superioris; qna distinctione,
multorum codicum et auctoritate digniorum consonan-
tia sine dubio prseferenda'* cet. (Sic Masorethae et Aqu.
Symm. Vulg. — It. Oem ad prsecedentia refert). Euai-r.
in Ps. 67 n. 4l.
Ps, 77 (78)» 9 *. fiaXXopTsg to|o^. "nonnulli codd.
gr. habere dicuntur" mittentes arcubus, "ut sine dubi-
tatione subaudiamus sagittas". (Sic It.). Enarr. in
Ps. 77 n. 9.
— 105 (106)? 7: "codex, q^iem intuebai-, sic
habebat: "irritaverunt , adscendentes in mare, mare
rubrum"' (Vulg.) 5 et his quidem duobus verbis ultimis
stella fuerat prsenotata, <jua significantur quse in Hebr*
sunt, et in interpr. LXX non sunt. Plures auiem
codd. , qnos inspicere potui , et gr. et lat. sic habent
"et irritaverunt v. amaricaverunt, adscendentes in mari;
rubro". (It.) Enarr. in Ps. 105 n. 7 ««).
—118
(119),176: ^iJTTjGOV. '*nonnulli codd.
non habent "quaere", sed" "vivifica"; non qiiippe syl-
laba interest, qua inter se in graeco distant ^^^gov et
^Ti^TiGov; unde et ipsi codd. gr. variant". (It. vivifi-
ca). EnaiT. in Ps. 118 ser. 32 n. 7.
Ex versionibus latihis:
Gen. 1 , 26 : "secundum imaginem et secundum
similitudinem" , multi lat. codd. "ad". (It. et Vulg.)^
Locut. de Gen. n. 2.
— 6, 6: recogitavi ish""bN DSyn^l. Sic
««) Scilicet verba hebr. Q^—^JJ mutata a LXX 8unt iu
D^^jj : dva^aivovz£S$
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 71/292
63
It. LXX ml Sievorid^r^, "nonnulli lat. codd. "poeni-
tuit". Locut. de Gen. n. l4.
Ge/2.6^ 16: "a latere" , (juod habent plerique
codd. (Vulg.) 5 nonnulli habent "ex transverso". (It.)
ibid. n. 16.
Num. 11 , 17: "auferam de Spiritu, qui est in te,
et superponam super eos". Plerique lat. inlpp; nou
ut in Graeco est (tov sTVsv/iiccroQ tov) transtulerunt^
sed dixerunt : "auferam de Sp. tuo,qui est in te" cet,
{tov nvsVfxaTog gov) , et fecerunt sensum laboriosum
ad intelligendum", Qusest. in Num. n. 1§.
— 16, 30: ""in -visione" {q^do/iiaTt) (juidam
interpretati sunt "in hiatu"" {yjuGf.iaTi) ®*). ibid.
n. 28.
1 Sam» 15 , 28 : ""Disrupit Dominus regnum Js-
rael de manu tua", (ex Hebr.) quod in plerisque lat.
Godd. legitur (Yulg.), non habet Scriptura, sed inven-
tum est in grsecis : "disrupit Dom. regnum ab Israel,
de manu tua**'\ (It.) de civ. D. XVIL 7. 2.
Fs. 8? 3: "nonnulli codd." defensorem "(It.),
sed verius "vindicatorem". (LXX lndiHTjTrjv, Vulg. ul-
torem). Enarr. in Ps. 102 n. l4.
— 15 , 3 : "inter illos" (It.). plerique codd. '*iu
illis". Epist. 149 n. 6.
— 16 (17), 14: satm-ati sunt porcina (It.). "sg^
alii codd. habent , et verius habere videntur , obscu-
rius quidem, sed electiori sententiae aptius : "saturati
sunt filiis'' (Vulg. o: fructibus, operibus suis)^ ex am-
®^) vid. supra p. Sy.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 72/292
64
biguo grseco interpretatlo diiplex eveiiii". {velcov.
Ps, 43 (44) , 22 ' "in YAivo de morib. eccl. catb.
(c. 9) ubi posui ; *'propler afficimur tota die" , mendo-
sitas nostri codicis me fefellit ; nam ejusdem interpre-
tationis alii codd. habent : **morte afficimur" (It.), quod
uno verbo alii dixerunt "morlificamur** (Vulg.) 5 hoc
esse verius , gr. libri indicant /'(LXX S-avarovjue^d-a).
Retract. I. 7, %
57 (68) , 23 : convertar (It.) ; "nonnulli codd.
habent" convertam"" (Vulg. Hebr. ^V^N). Enarr. in
Ps. 67 n. 31.
— 70 (71) , 15•
"idDialli
codd. babent"negotia-
tiones *'(It. ex LXX nQccy^iaTeiag) ,ibi alii" literatu-
ram". (Vulg. ex hebr. nllEjp 0: numeri). Enarr. in
Ps. 70 ser. 1 n. 19.
— 77 (78), 17: in siccitate (It.). "alil codd. ha-
bent "in inaquoso** (Vulg.), (juod de Graeco est ex-
pressius". (LXX iv dvvdQOi). Enarr. in Ps. 77 n. 14.
31 : occidit in plm-imls eorum (It. pluri-
mos), ''nonnuUi codd. habent ''pingues eorum'" (Vulg.),
(juod (juidem *'in grsecis , (juse habuimus , non inveni-
mus"8 8). Ll.n.l8.
— — 57 : in arcum pravum (Vulg.). "alii codd.
habent "in a. perversum" (It.). 1. L n. 34.
— 79 , 11 : intret ante conspectum tuum. *'a]ii
codd. habent "in consp. tuo gemitus compeditorum'*
(Vulg. ex Hebr. et LXX). Enai-r. in Ps. 79 n. 15.
8 7) Hebr. D^J3 ^JJ^tU'* 0: filii saturautur.
®®) Hodie vero^ iu L^X legitur tV to/s niooiv avrojv
(Qn^3 Ov^*OZl) } wiide prava er^stitit lectio TiUiooiv,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 73/292
65
Ps, 79. 13 : in seculum (Vulg.) "alii codd. habent
*'in aeternum". (It.). 1. 1. n. 17.
— 89 (90), 2: formaretur (Vulg.). "alii codd.
habent "fingeretur". Enarr. in Ps. 89 n. 3.
12 : compeditos corde. "alii codd. habent
eruditos corde" (It. Vulg. ex LXX,pro : sapientiam
corde). 1. 1. n. 13.
— 89 (90), 17: "cui versui diligentes et docti
prsenotant stellara,quos asteriscos vocant
,qnibus sig-
nificant ea,quae in Hebr. vel aliis interpretibus gr. re-
periuntur, in LXX vero interpr. non sunt" ^ ^). Enarr.
in Ps. 89 n. 17.
— 104 (105), 23: "alii codd. "inhabitavit" (It.),
sed mehus interpretatum est "accola fuit"'**. (Vulg. ex
LXX 7iaQ0iyA]a£vy» Enarr. in Ps. 104 n. 15.
28: '*in diversis codd. varie legitur; alii
namque habent "et exacerbaverunt sermones ejus"
(It. et LXX), alii vero "et non "cet; sed quod prius
dixi , in plmubus invenimus ; ubi autem addita est ne-
gativa particula, vix duos codd. potuimus reperire"
(sic tamen Vulg. idque ex Hebr.) ibid. n. 20.
— 118 (119), 4: custodiri nimis. (It. Vulg.) "non-
nulli codd. lat. habeut "valde" (1Js*q — orpodQa),
Enarr. in Ps. 118 ser. 4 n. 1.
43 : uscpie valde. "(juidam codd. "usque-
quaque". (Vulg.) I. 1. ser. 13 n. 3.
— 121: "(juidam "nocentibus" , alii "perse-
®*) Deesse huAc versiculuni in uUo -versionis alex. codice,
nusquam observatum reperi; in codd. hebr. vero non-
uuUis apud Kenuicottium et de Rossium psalmus qui
sequitur a versic. illo incipit.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 74/292
66
quentlbus" (It.), alii "calumniantibus" (Vulg.) 1. 1. ser.
26 n. 2.'
Ps, 118, 139 ' "plures coM, "Zelus meus" (Vulg.
ex Hebr.) , "alii Zelus tuus" (ex LXX) , nonnuUi eiiam
"domus tuse". (It.). 1. 1. ser. 28 n. 2. '**).
—. "tabefecit" (Vulg.) alii codd. "come-;
dit"". 1.1.
— — 147 1 intempesta nocte. "plm^es codd.
habent " immaturitate " (LXX, iv uMQia bebr.
ft*^2D — It. Vulg. in maturitate ? ) 5 vix autem unus
inventus est, qui haberet geminatam praepositionem"
(o: in immaturitate). 1. 1. sei*. 29 n. 3.
IJQ : quaere (Vulg. ex hebr. el LXX). "non-nulli codd. "vivifica" " (It.).
150 (151), 5: "paucissimi codd. sunt (quod
miidem in nullo graecorum reperi,
quos inspicere po-
tui), cpi habentHallclujah in finel50™^ psalmi". Enarr.
in Ps. 105 n. 1.
Eccles, 1,2: "in multis quidem codd. legi "va-,
nitas vanitantium" , sed hoc grsecus non habet, habet
autem "vanitas vanitalum",quod postea vidi ; et inve-
ni, eos latinos esse veriores, qui iia habent". Re-
tract. 1 , 7. 4.
Hab, 3 , 13 : gaudebo in Deo salutari meO (It.)
"quidam codd. melius mihi videntur habere ''in Deo
Jesu meo". Sic Theodot. et versio sexta. (Vulg. pro :
Deo salutis mese). de civ. D. XVIII. 32-
*o) addit recte eod. 1. ^'quod ex alio psalmo (68, lo), quan-
tum mihi videtur, putatum est emendandum, ubi scrip-
tum est: comedit me Zelxxs domus tuoe".
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 75/292
67
Mattlu 1,19: tradiicere (It. Vulg. ex gr. naQa^
^€iy/itaT;lGai)» "miilti codd. habent "divulgare" ". Ser.
51 n. 9.
— 5 , 32 : "alia exemplaria liaJDent "quicuntjue di-
miserit'% alia ''omnis qni d." (Vulg.) , itemque alia
"excepta causa fornicationis" (It. Vulg.) , alia ^^prseter
causam forn." , alia ^^nisi ob causam forn.'^ ^ item alia
="qTii solutam a viro .
.
" , alia "<jui dimissam a viro"
(It. Vulg.). de conjug. adult. 1 , H.
— 6,13: ne nos inferas in tentationem. "non-
nulli codd. liabent "inducas" (Vulg.) : — multi autem
precando ita dicunt "ne nos patiaris induci^*". (It.).
De ser, Dom. in monte 2 , 30-
Rom. 1,3: factus est ex semineDavid (It. Vulg.).
"in qnibusdam exemplaribus lat. non legi "factus" sed
"natus".
— 5 , 14 : eos qiii non peccaverunt (It. Vulg.),
"scioquidem, plerosque
codd.lat. sic
habere" eos,
qui peccaverunt" ". de pecc. mer. et remiss. 1 , 13.
1 Cor. 5, 6: non bona gloriatio vestra (It. Vulg.
ex Gr.) "per exprobralionem pronuntiationis "bona
glorialio vestra" sic nonnulli et maxime lat. codd. ba-
bent". contra ep. Parmen. 3 , 5»
— 15, 51: omnes resurgemus (It. Vulg.). ^'alii
codd. habent "omnes dormiemus" ". (gr. ndvTeg /idp
ov KoifLtT^d-rfOOf.ied^a'), de civ. D. XX. 3.
CoL 2 , 18 : culturam angelorum. "alii codd. ha-
bent "religionem ang.'' Qd-Q7j(jy.eia). Ep. 149 n. 27»
ihid, qnae non vidit (Vulg.). "quidam codd, ha-
bent "quse vidit". (It.) Ep. 149 n. 26.
1 Tim. 2,1: obsecrationes (It. Vulg. ^e^osig)*
5^^
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 76/292
. 68
"alii codd. , in quibus et nostri smit , habent "depre-.
cationes"". 1. 1. n. 12.
1 Tim. % 1 : orationes, interpellationes, gratiarum
actiones. "plerique lat. codd. sic habent5quidam vero
codd. non habent orationes sed "adorationes",pro in-
terpellationibus autem "postulationes" (It. Vulg.). 1. 1.
2 Tim. 3,1: "tempora sa3va, vel, sicut alii codd.
habent, "periculosa". Ep. 199 n. 22»
De usu versionum Sacrce Scripturce,
VI.
Quum versiones, quibus libri sacri seculis jam
antif£uissimis linguis plurimis diversis expressi fuere,
nobis inprimis ratione critica praecIai'o usu pretioqne
valent, ut locis corruplis medela certior afferatur, iis
autem,
qnse iujusta suspicio premit , honor suus et
auctoritas reddatur^ antiqni ecclesise patres , quibus
interpretis munus gravius visum est , idem vero difEci-
lius , (juam ut cm'is criticis multum temporis et studii
relinqnerelm' , exegeticum versionum usum maximi
sestimarunt 5 ut a multis , cpiibus idonea linguarum pe-^
ritia deerat , non tam subsidia quam fontes etiam cog-
nitionis baberentur. Episcopum Hipponensem vero
ex iis fuisse^ qui fidem nimiam versionibus illis tribue-
rint, ultro jam suspicabitiu*,
qiii meminerit, eum
ipsa volumina sacra aut ne adire quidem potnisse aut
certe non usu satis facili et frequente manibus versare.
,Ex versionibus grcecis igitur -^ ut de bis primum
breviter agamus — interpretationemVeterisTestamenti
unice fere bauriebat. Neque illaj ei ignoiee erant, quas
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 77/292
69
Origenes jam prius in opem vocaverat * ^)—
' cpiam-
gnam neque operis hexaplaris neque versionum,qua3
nominibus sextse et septimae vulgo veniunt, in liLris
Augustini mentionem me invenisse memini — , in lioc
uno erranti vel minus accurate loquenti, cpiod eos om-
nes, qui post Alexandrinos interpretationem dederunt,
verbis litterisque mordicus adeo inba^sisse dicit^^);
quod cpiidem ut de Aquila recte monitum est , fortasse
qiioque de Tbeodotione * ^) , sic liberius partes egisse
et Symmacbum et reHc[uos, quorum nomina occulta
bodie jacent, inter omnes constat ^^*). Neqiie certe
probabile est, accm-atiore usu Augustinum interpretes
bos cognovisse 5 Aquilam , quem a Judaeis ceteris an-
teponi monuit,
(de civ. D. XV. 23 n. 3) , semel ite-
rumqrue modo excitavit ^^), id(jue adjectis verbis mo-
^*^) de civ. D. XV. 23 u. 3 : "alii iutpp.,qui ex hebr. liu-
gua iu graecam sacra illa eloquia traustuleruut , sicut
u4quila et Theodotion , sicut illa etiam est iuterpretatio,
cujus auctor uou apparet, et ob hoc siue uomiue iiiter-
pretis quinta editio nuucupatur'\
**) de doctr. chr. 2 , 22 : ''iutpp.,qui verbis teuacius iuhae-
seruut''. Ep. 28 u. 2: '^illi, qui, quum posteriores (vi-
ris LXX) iuterpretareutur , et verbortim locutiouumque
hebraicarum viam .(vim?) atque regulas mordicus ut
fertur teuereut , uou solum iuter se uou couseuse-
ruut" cet.
*3) Hexapla Orig. ed. Bahrdt. Frolegom. I p. 128: "licet
Theododo LXX iuterpretum vestigiis fere semper hae-
reat , Aquilas uou raro iuterpretatiouem adoptat'\
*"*)\. L p. i56 : "diceudum restat, tres superadditas editio-
neslouge liberiori iuterpretaudi geuere couciuuatas
fuisse,quam edit. Symmachi
,qui tameu magis quam
Aquila et Theodotio ab hebraica liltera deflectir'.
*^) Quaest. iu Geu. u. 11. iu Num. u. 62.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 78/292
70
destioribus: "perlilbetur dixisse"; neque nlsi paulo
frecjuentius ad versionem Symmacbi provocatuni esse
invenimus *«).
Verum bsec omnia obiter,prout occasio ferebat
neqne erat profecto , cur multum Augustinus desuda-
ret in versionibus variis perlustrandis conferendiscpie,
qimm versionem alexandrinam adeo probatam sibi
baberet , ut praesidium interpretationis omnium instar
omnicjue numero absolutum praestare ipsi videretur»
Quanta vero cum religione et ipse eam suspexerit , et
alios ad eam recurrere inque ea subsistere jusserit,
<juam sollicitus fuerit de prsestantia ejus celebranda,
auctoritat€ efFerenda, verbis dici vix potest, neque ipse
ullo sermonis honore visus sibi est tanti oraculi maje-
statem modo sat digno praedlcare. Quippe non solum
multus et assiduus fuit in auctoritate ejus exlmia com-
mendanda, tuente frequentissimo apostolorum usu at-
que tanto postea ecclesise consensu, ut alias interpre-
tationes usu recipere omnes recusarent, existere etiam
multi nescirent •''), verum neque nai-ratlonem de mira
^^) Locut. de Geu. n. 20. de lih. Jos. u. 10. Quaest. iu
Gen. n. ii. iu Num. u. 62,
*^)de doctr. chr. 2, 22.
Ep, 28. 2,
72 u.6.
de civ. D.i5,
11. 18, 43: 'luterpretatiouem LXX, tauquam sola es-
set , sic recepit ecclesia , eaque utuutur grasci populi
chr., quorum plerique , utrum alia sit aliqua , iguo-
raut". Jam apud TertulL (de praescript. c. 36), deiude
apud Hilarium (comm. iu Ps. 2. 118, 5.) uuice autheu-
tica et legitima LXX virorum iuterpretatio sistiturj
Philastrius vero (episc. Brixieus, sec. 4^°) novam iude
effecit uotam orthodoxorum et haereticorum (haeres. ca-
tal. c. g3. 94) : "Suut hasretici, qui Theodotiouis et Sym-
machi itidem iuterpretatiouem diverso modo expositani
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 79/292
71
liujus verslonls orlgine admlttere inque suum usum
convertere dedignatus est,(de civ. D. XVIII. 42) ne-
que slmpliciorem eara, qnam liabent Pseudo-Ari-
steas et Josephus (Antiqu. 12) 2)? sed figmentis poe-
tlcis exornatam, prteeunte Justino Mart. (cohort. ad
Graecos p. 131 Colon. 1686)? de cellulis separatis de-
que prodigio tot interpretationum in singulis verbis
verborumque nexuet
ordine consonantium*').
Atveritatem tamen hujus rei historicam non ita ei certam
fuisse, ut omnis susplcio abesset, cum vocabulum indi-
cat,quod addendum duxit, "traditur'" , tum alia etiam
quse occurrunt loca, ex qulbus evldentius apparet, eum
in hac traditione sestimanda sequendaque non semper
sibi constitisse. Qui enim in eplstola Hleronymo a.
fere 394-95 scrlpta (28 n. 2) negaverat , audere se de
mlro horum interpretum consensu certam in allquam
partem sententiam ferre, neque non aliis locls scepti-
cum hac in re prudenter eglt ^ ®) , in libris serius exa-
sequuntur, iiou illorum Leatissimorum priorum (LXX),
quam ecclesia cath. coUt et prasdicat."
*^) Digua quae cum Jiac Augustiui credulitate couferatur
libertas judicaudi Hieronymi est, qui iu praefat. iu Peu-
tat. hoc: ''uescio" — iuquit -— ''quis primus auctor 70
ccllulas Alexaudrias meudacio suo exstruxerit ,
quibusdivisi eadem scriptitaveriut
,quippe quum Aristeas et
multo post tempore Josephus uihil tale retuleriut, sed
in uua hasihca cougregatos coutuhsse scribant, uou
prophetasse!'.
**) de doctr. chr. 2 , 22 *. ''Qul si , ut fertur raultique nou
iudigni fi.de praedicaut, siuguli celHs etiam singulis se-
parati quum iuterpretati essent , nihil iu alicujus eorumcodice iuventum est
,quod non iisaem verbis eodemque
verborum ordiue iuveuiretur iu ceteris, quis huic auc-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 80/292
72
ratis'°°) de afflatu divino, quo impidsi et acti viri
illi scripserint, ita se certum declarat et profitetur , ut
plane divinam omnique dubio majorem iis tribuat auc-
toritatem. Quare quum ab aliis compertum habe-
ret, versiouem alexandi^inam saepe a codice Hebrseo
ita discedere, ut sensus proi'sus novus — si sensus dici
potest — efficiatur, bujus autem rei difficultatem bene
sentiret , nequacjnara a se impetrare potuit , ut erroris,
ne dicam mendacii, culpam admitteretj neque ab al-
tera tamen parte audiendos esse voluit,
qui Judaeos
reos facerent , (juod libros suos impia manu et consi-
lio maligno vitiassent, ut codicibus Cbristianorum
auctoritatem vel detraberent vel certe minuerent');parum j^robabile hoc gssq objiciens, Judaeos , dum
aliis auctoritatem inviderent, sibi veritatem abstulisse,
eosqne,per omnes regioues dispersos , de hoc consi-
toritati couferre aliquid, nedum praeferre audeat?" —
iraovero hoc addit: "si autem contuleruut, ut una om-nium communi tractatu judicioque vox fi.eret-'', cet. — i
Enarr. in P<?. 87 n. 10: "LXX intpp.,quorum auctori-
tas tanta est, ut non immerito propter mirabilem con-
sonantiara div, Spiritu interpretati esse dicantur".
^°°)In editione longe accuratissima Benedictinorum libri de
conseiisu Evangg. ad aunum fere 4ooiii»ira^ de doctrina
chr. inter annos 697 et 4^6 , atque de civit. dei iuter
^annos 4i3 et 4^6 referuntur. Doctiss. v. Esf igitur
teraporum ordiuem — nescio quomodo — permutavit,
hasc habens (Gesch. d. Vulg. p. 88): "Auo^. konnte vou
diesem \Yunderglauben anfangs sich noch uicht lossa-
^en^ bis Hieron. laut gegen die einzelne Absonderung
u. luspiration sich erklarte, uud es gerade zu eiuMaihr-
cheu nannte".
I) Justin, M. diah c. Tr. p. 3 10. Orig, hom. 16 in Jer.
n. 10 (ed. de la Rue),
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 81/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 82/292
74
necessaria,' adjiceret, qnse luculentius dici posse vlde-
rentur, aliter exprimeret. ) Quse quum ita sint , his,
non tam versionibus dicendis quam oraculis continua-
tis , auctoritatem constare , <jua superior nulla 5 fuisse
quidem, qui dixerint, exemplai'ia grseca esse ex codi-
cibus liebrseis emendanda, at neminem tamen ausum
esse hoc opus suscipere vel ea lextu eliminare,quse,
quum in libris hebrseis desint, in graecis leganturj»)
omnino vero, hac auctoritate posita, interpretationes
latinas corrigendas esse , imovero eam ceu lapidem ly-
dium usui communi inservire, qimm nuUo modo du-
bitari possit,quo proj)ius interpres ahquis ad alexan-
drinos accesserit, eo accuralius eum veritatem assecu-
tum esse. *) In his omnibus quum Augusiiaum "coe-
cum habemus versiouis alexandrinaj laudatorem et.ad-
miratorem, nescio quomodo semel acciderit, ut in
quseslionem propositam de dissensu frequentiore eam
iuter et codicem hebrseum ratione critica inquirat, si
non verum, at verius tamen in medium proferens, dum
probabile censet , ex quo codices de bibliotheca Pto-
*) De cous. Ev. 2, 128. de doctr. chr. If. '22. IV. ji5.
Euarr. iu Ps. 87 u. 10. de civ. D. XV. i4 n, 2. 33 u,
3. XVIII. 43.
*) De civ. D. XV. i4 11. 2: "LXX iutpp, iu plurimis, quae
diversa dicere videutur , ex hebr. codd. emeudare ausus
est iiemo; uou euim est illa diversitas putata meudositas,
neque ego iillo modo putaudam existimo." De doctr,
chr. II. 22.
ff) De civ. D. XVIII. 43 : ''profecto quisquis alius illarum
scripturarum ex hebrasa iu quamlibetaliam liuguam iu-
terpres est verax , aut cougruit ilhs LXX iutpp., aut, si
cougruere nou videtur, altitudo ibi prophetica esse cre-
deuda est."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 83/292
75
lomxi describi cseperint, vitia calami irrepsisse,quse
Jatius pauUatim manaverint; recte tamen observavit,
hanc rationem non ubivis admitti posse ,maxime vero
ad loca ea pertinere , in quibus inconstantia qusedam
orationis errorem casu commissum arguere videatur.
(de civ. D. XV. 13 n. 1).
Quum versio alexandrina tanta gauderet auctori-
tate, ut tempore magis quam dignitate a Scriptm-a he-
brsea distai-e videretur, mullum tamensine dubio ab-
fuit, ut Augustino , latinse linguse adscripto , boc in-
terpretandi prsesidium sufficeret ;quare , si usus quae-
ritur, primum et praecipuum locum dedit certe verslo-
nihus latinis Yeteris et Novi Testamenti , quas manudiurna nocturnaqne versasse videtur. His versionibus
autem nil factum in libris Vet. Testamenti erat, nisi
ut interpretatio graeca commodius auribus latinis reso-
naret — tantum enim codex graecus usu et auctoritate
hebrseo per prima ecclesiae secula prsestabat, ut ad litte-
ras hebrseas redire nemovel auderet vel necessarium
duceret — 5 ideo(jue communi usu et publico et privalo
in ecclesia latina | receptse sunt,') in libris Augu-
stini autem *'codices grceci et latini (de civ. D. XV.
13, 2) h. e. interpretatio LXX virorum sive grseco sive
latino sermone confecta, aut frecjuentiore nomine
"'codiccs nostri" dicuntur (!• L XV. 10. 11- 14 n. 2).
IUarum interpretationum vero (juum tanta multitudo
^) De civ. D. XVIir. 43: "ex LXX iuterpretatioue in lat.
liuguara iuterpretatum est, quod ecclesias latiuas tenent."
XV. n: "(codices), quos iu auctoritatem celebriorem
suscepit ecclesia.'' De doctr. chr. II. 16. Retract. I.
7. u. 2,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 84/292
76
esset , ut numerarl vix possent (de doctr. chr. II. 16),
unam ceteris prseferri jubet, Italamy ex patria crcdo
nomen sortitam, quam perspicuitatis laude et fidei
verbalis ita commendat,*) ut ipse certe, quse ex li-
bris sacris descripta suut , ex illa scripsisse existiman-
dus sit; necpie immerito proinde viri, qui operam
collocarunt in fragmentis versionis illius protrahendis
et ab aliis ejusdem setatis versionibus distinguendis , ad
libros Augustini exegeticos ceu fontes uberrimos re-
currerunt. *)
Fuisse autem versiones illas latinas alias ita negli-
genter confectas, alias tempore labente ita paullatim
corruptas, ut neque cum textu grseco neque inter se
constarcnt, cum alii (jueruntm' ecclesise doctores*®)
^) De doctr. chr. II. 22 : "lu ipsls autem iuterpretationi-
bus Itala ceteris prasferatur, uam est verborum tenacior
cum perspicuitate senteutia?." Cf. contr. Faust XI. 2
"Si de fide exemplarium quaestio verteretur, ex aliarumregiouum codicibus, unde ipsi doctrina commeavit, no-
8tra dubitatio dijudicaretur." IUas autem ''regiones alias'*
Aug. intellexisse Italiam, ut iu Itala criticam quoque
prasstantiam indicaret, est acuta neque improbabilis SGii"
tentia doctiss. L. i^an Ess. (Gesch. d. Vulg. S. 20). —Varias conjecturas vero (quae iu eo couveniunt, quod
nomen Italas ex lectione corrupta ortum esse statuunt),
ingeniosas magi* quam probabiles,
quia nuUa h. I.
conjecturse necessitas adest , collectas vid. apud 1/, Ess.
1. 1. S. 21 ff. Hug, Eiul. ins N. T. I. S. 438.
5) Bibl. sacr. versio vetus ital. ed. Sabatier t. I. praef. p.
XIII. s.
To) Hieron. prasf. ad 4 evang. "Si latiuis exemplaribus
fides adhibenda, respondeant quibus ; tot sunt enim ex-
emplaria paene quot codices." Amhros. de Sp. S. II. 5
"Si quis de latinorum codiciun varietate conteudit . . .
grgecofi codices inspiciat."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 85/292
77
tum vero maxime Augustinus , cpii arbitrii petulantiam
eousque prodiisse testatur , ut vix aliquis ex versione
latina verba excitare auderet, veritus, ne in codice
graeco aliud omnino haberetur (de doctr. chr. II. 10.
Ep. 71 n. 6«)' Ip^^ cpiidem medelam identidem se at-
tulisse tradit, exemplaribus latinis ad fidem graecorum
emendatis^ ^') sed quum inferiores tanti laboris pon-
dere vires suas scntiret, ad Hieronymum se convertit
multis obtestans, ut versionem septuaginta interpretum
"veritati latinae redderet/* gloriam immortalem sic
nomini suo paratm-us (Ep. 71 n. 6. a. fere 403). Hic
vero laborem islum detrectaYit ,^ ^) idcjue eo magis
quod jam ante multos annos (a. 384-391) opus amplio-
ris ambitus peregerat_,
exemplaria latina inter se con-
ferendo adque fidem texlus hexaplaris revocando. Ne-
que eo sibi Hieronymus satisfecerat, probe intelligcns,
piis ecclesiae usibus non px^ius consuli posse, quam no-
va prodiret versio , quae , relicla interpretum grseco-
rum latinorumque auctoritate incerta, textum codicis
liebrsei et graeci fideli accuratoque sermone exprime-
ret. '') — Ilkid opus vero, quod ford animo Hiero-
^^) Ep. a6i u. 5: "codicem latt. uouuullas^ meudositates ex
graecis exemplaribus emeudavimus ; etiam uuuc quas forte
nos tuuc praeterieruut, si legeutes moveriut, collatis co-
dicibus emeudayimus."
*^) Ep. 172 (in opp. Aug.) "Quaudam latiui sermouis in
ista proviucia notariorum patiraur peuuriam ; et idcirco
praeceptis tuis parere non potuimus , maxime iu LXXeditioue
,quae asteriscis verubusque distiucta est."
*3) Hieron. praefat. iu 4 Ev. "Si yeritas est quaereuda de
pluribus, cur uou ad graecam origiuem reverteutes, ea,
quae vel a vitiosis iuterpretibus male reddita, vel a prae-
sumtoribus imperitis emendata perversius vel a librariis
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 86/292
78
nymus agi^essiis est, siibacto ingenio ita absolvit (a. fere
405), ut laudibus et coronis nuUum digniu.s esset,^*)
tantum abfuit, ut omnibus se probaret, ut aliis nau-
seam , bilem aliis moveret , necjue tantum e plebecula
hominibus,
quibus consuetudo lex esse solet , sed iis
etiam, qui veri boniqne arbitri constituti, reliquis
voce et exemplo prseire debuissent. Latratorum vebe-
mentissimum annales ecclesise Rufinum notarunt,^^)
cui, quamquam modestius se gerentem, Augustinum
se adjunxisse, fatendum non sine pudore est. Is enim,
quum versionis,quam dederat Hieronymus Novi Te-
stamenti, sequum se exbiberet sestimatorem — quam et
dormitaiitilDus aut addita suut aut mutata , corrigamus ?'*
apol. adv. Ruf. 1. 3 p. 463 : "mihi uou licebit, post LXX
editiouem, quara diligeutissime emeudatam aute auuos
plurimos meae liuguae homiuibus dedi, ad coufutandos
Judaeo5 etiam ipsa exemplaria vertere, quae ipsi verissi-
ma fateutur , ut , si quaudo adversus eos Christiauis di-
sputatio est, nou habeaut subterfugiendi diverticula, sed
suomet potissimum mucrone feriantur?" Cf. Engelstoft
Hierou. iuterpres , criticus, exegeta p. io8 ss.
^^) Hieron, ep. ad Ruf." quid ibi laboris insumserim,
quid sustiuuerim difficultatis, quoties desperaverim, quo-
tiescuuque cessaverim et contentione discendi rursus in-
ceperira, testis est conscientia tam mea, qui passus sum,
quam eorum, qui mecum duxerunt vitam ; et gratias ago
Domiuo, quod de amaro semine litterarura dulces fruc-
tus carpo." Cf. Engelstoft 1. 1. p. ii5 ss.
15) Rufin, iuvectiva inHieron. H p. 444 "Quid facimus, quod
quae prophetarum nominibus titulantur, veriora hasc abs
te, quam illa, quas apostoli probarunt, affirmautur ? istud
commissum dic quomodo emendabitur? imo nefas quo-
modo expiabitur? . . . quis praesumat sacras scripturas,
spiritvls voces et diviua volumina temerare ? quis praeter
te divino muneri et apostolorum hasreditati manus in-
tulerit? cet." Cf. v. Ess. Gesch. d. Vulg. p. iio ff. iiSff.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 87/292
79
veritatis laudem habere concedit , si a paucissimis iis-
que minoris momenti discesseris , et usu publico com-
mode adliiberi posse, quum facile, prolatis et inspectis
codicibus, dubia et suspiciones removeri possint (Ep.
71 n. 6) — laborem Hieronymi in Vetere Test. de
Hebraso vertendo non inutllem modo , sed detrimenti
etiam. et periculi plenum declaravit. ^ *) Hoc enim
ante omnia reprehendit,quod a versione grseca lon-
gius discesserit, neglecto signorum criticorum usu,
cjuem in opere priore ita accm^ate observaverat , ut
indicatum lectoribus esset, sive uberiores sive brevio-
res scriptoribus hebraeis interpretes alexandrini essent.
Quidvero ! — ita fere Hieronymum increpat — tu quae
emendanda corrigendaque tibi sumsisti, aut obscura
sunt aut manifesta; si obscm^a, ipse sane falli potui-
sli; sin manifesta, quomodo credibile, interpretes
antiquiores in iis errare potuisse ! Tot autem tantascjue
auctoritates grsecas et latinas damnari cpiis ferat, ut
aliter in ecclesiis latinis , in grsecis aliter lectiones sa-
crae instituantur ? Denicpie vero, si forte de loco ali-
qno dubitatum vel disputatum fuerit , cjnis non videt,
summum rei ai*bitrium] penes te futurum esse , cjnum
te solum consultum adii'e possimus , ipse vero non
habeas,
qui judex libi sedere queat 5 nisi ad Judseos
rem deferre placeat , (jui timendum etiam est ne con-
tra te testimonium ferant'; certe constat, populum in
urbe aliqna, audita interpretatione loci cujusdam ex
libro Jonae a solita versione diversa, tumuiius exci-
tasse, flagitantem, ut res accuratiore examine explora-
^^) Ep. 28 11. 2: "de verteiidis iu latiuam linguam litteris
cauouicis laborare te uollem."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 88/292
80
retur5qno facto ; interpretatio tua erroris convicta est,
episcopus vero,populo cogente , ad anticjuam versio-
nem rediit (Ep. 28 n. 2. 81 n. 3. 4- 5.)'
Haec et alia similia liis objiciendo , Augustinus
pluribus jam epistolis sed frustra Hieronymum ad re-
scribendum provocaverat. Qui qnidem diutius non
sine ludibriis tergiversatus est, nunc dubia fingens, an
epistolse sibi missse , subscriptione quippe carenles,
genuinae essent , rogansqne , ut veriora exemplaria sibi
mitterentur (Ep. 68 n, 1), nunc stomacbum ridendo
dissimulans ^ '),
jubens eum desinere tandem senem
in cellula latitantem lacessere : militi grandsevo scili-
cet , qui , dum licuit , neque sibi neque officio defue-
rit, otium deberi ; adesse vero, si tantum desiderium
sit vires exercendi vel doctrinam ostentandi,juvenes
qni marte aequiore congredi cum ipso possint ; libros
Augustini quod attinet , se neque iis unquam operam
dedisse , neque, si dederit ,
eumesse
,
qui aliena car-
pere cupiat*'), quodsi quis autem eos discutere vC-
lit, facile esse probare, quantum ipse in imerpretan-
do a Grsecis anliquis dissentiatj denique, ne timide
^^} Accedit, quod fama delatum ad Hieron. fuit, epistolam
aliquam Augustiui, quasi Hieronymo scriptam, Romas
et iii Italia per omues mauus currere,quum ad se so-
lum nou pervenisset ; iu qua multa ita scripta fereban-
tur, ut merita Hieronymi invidiosius exteuuari videren-
tur. Vid ep. Aug. 67 n. 2, Hierou. ep. 72 n. 1. 2.
^^) "hoc dico , non quod in operibus tuis quasdam repre-
hendendajam censeam; neque enim
lectioui eorum un-
quam operam dedi, neque horum exemplarium apud nos
copia est, praster Soliloquiorum tuorum libros €t quos-
dam Commentarios in Psahuos" cet.
<
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 89/292
81
cxpavescens pacem implorare videatm*,proverbii ju-
bet eum meminisse:
bovem lassum fortius figere pe-dem (Ep. 68. 72 in operib. Aug.). Postremo tamen
senex morosus, quem blanda novse Augustini epistolae
Verba non tam demulserant, qnam ad rescribendum
commoverant, ad singula respondere dignalus est,
linguaautem asperiore et altagerens supercilia (in ope-
rib. Aug. Ep. 76 n. 19. 20). Quod reprehenderatAu-
gustinus , novam versionem sine asteriscis et obclis
editam esse, risum Hieronymo movit, qaaerenti an.
quod improbaverit satis ipse intelligat; signa illa ni-
mirum, ab Origene usu recepta, ut mutua relatio in-
dicaretur versionem alexandrinam inter et codicem lie-
braeum atqne versionem Theodotionis, debuissc qul^
dem in priore versione, quse ex Gra^co data fuerit^,
retineri, sed usu nullo onmino valere in altera, quse
ex Hebrseo expressa sit, sensum veritatem potius quani
verborum ordinem conservans; qiiid! qiiod, si tan-
tus veterum amator et fautor esse velit, debere eura
septuaginta viros, non quos Origenes tollendo supplen-
doqiie emendaverit , sed puros et integros legere, cri-
iicis qnibusqne sighis expunctis. Dilemma syllogisli-
cum autem,
qiibd sibi opposuerat , Hieronymus mira-
tur,quomodd non videat, in ipsum retorqneri posse
scilicet, quum ipse post tot tantosque viros ausus sit
Sacram Scripturam commentariis illustrare, quid qnse-
so eum prseter superflua et inulilia prsestitisse, si, quod
aliquis scribendo prius occupaverit , de eo non aliis li-
bertas disserendi constare debeat. Deinde vero, quum
yersio Novi Testamenti a se exarata laude digna judi-
cata fuerit, non esse monet, qiiod integritali suse in
6
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 90/292
82
Vetere Testamenio vertendo difTidatur; ceterum in
i*ebus dubiis jubens eum Judaeos adire. Nec[ue vero
sine admiratione se,quod Augustinus narravit, legisse
dicit: propter unius verbi dissonantiam tantos populi
tumultus excitatos fuisse, ut episcopus sacerdotium per-
diderit^ suspicatur autem, locum fuisse in libro Jonse
lY. 6.? id)i hebr. p/^p^P (ricinus) non cum septuaginta
viris "cucm-bita" (KoXoKvv&a), sed cum Acjuila "he-,
dera" {y.iGO0s) interpretatus est^ quam quidem expli-
cationem acrius defendit.
Id autem apologia ista effecit, ut Augustinus in
epistola posterius Hieronymo scripta (82 n. 34) si non
laboris at consilii taraeu utilitatem concederet ^^) j
quamquam hoc ita concessit , ut satis constai*et,quam
r.^cte negatum ab Hieronymo esset,, eum Augustinum
es^e , qui de pretio merito(pie pperis illius ffiquum ferre
posset judicium; nam quod aperte negare non ausus
est, graviter tamen dubitandum esse docuit: in ver-
sione alexandrina alia praetermissa, alia corrupta esse^^
crase curis criticis indigerent ; nam sanctos viros erro-
res. inducere voluisse, incredibile esse, nolentes autem
errasse, sine impietate admitti non posse. Pos^;'
ea tamen Augustinum, ab aliis edoctum, ad sanio-'
va et sequiora judicia rediisse, docent libri annis
serioribus conscripti ^ in quibus cum doctrinae et veri-
I*) "de iuterpretatione tua jam mihi persuasisti, qua utili-
tate volueris trausferre de hebraeis ; ut scilicet *»a, quae a
Judaeis prastermissa vel corrupta suut, proferres iu me-
dium* Sed iusiuuare digueris peto, a quibus Judaeis,
utrum ab iis ipsis,
qui aute adveutum domiui iuterpre-
tati suut, et si ita est, quibus vel quouam eorum; . .
illi aiitem cur hoc facere volueriut , nou video".
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 91/292
83
taus laudem versioni Hieronymianse coiicessit 2°), tum
vero ipse usu c[uandocj[iie eam commendavit,nunc
alias
interpretationes , cpiae cum solitis conferrentur, inde
repetens ^^), nunc etiam varia loca ex illa descri-
bens*^)5 imo in libro, cui nomen SpecuKim inscrip-
tum, c[ui regulas ad vitam pertinentes ex bbris V. T.
excerptas babet inque unum collectas, versionem Hie-
ronymi secutus est, credo ut usui populi pio melius
consuleretui',
planiore adhibita et faciliore interpre-
tatione.
Quodsi quis autem non tam, miratus fuerit, cjuam
segre et indigne tulerit, Augustinum, qao nemo ingenio
perspicacior,judicio sagacior , in hoc uno hebetem et
obtusum animum habuisse, e(juidem necjue crediclerim,
eum, gloriae ahencC invidum, famee suse consulere vo-
luisse semulum supparem sibi detrectando , neque vero
eo superstitionis portento occoecatum fuisse^ ut ver-
*°) de civ. D. XVIII. 43: 'nemporibus uostris presbyter
Hierou. , homo doctissimus et omnium trium liiiguarum
peritissimus, qui uou ex graeco , sed ex hebr. in lat.
eloquium Scripturas convertit ; ejus tam litteratum labo-
rem Judaei fatentur esse veracem" . .
/i^) Quaest. in lib. Jos. n. 7. i5. 19. 25. in lib. Judic. n. i6.
21. Frequeutius autem apud Augustinum commemoran-tur ''codices hebraei'% qui oppouuntur "codicibus uostris"
illo vero nomine versiouem latinam ex Hebr. confectam
indicari, multa loca evidenter doceut, ita de civ. D.
XV. 1 1 : "si verum est,quod iu hebrais codd. inveui-
tur''. n. 12, 2: ''poteramus hanc asseverationem ex hebr.
codicibus redarguere atque convincere".
^*) de doctr. chr. IV. i5: (Amos. 6. 1): "non secuudum
LXX inttp., sed sicut ex hebr. iu lat. eloquium pres-
bytero Hieron. utriusque liuguas perito interpretaute
translata sunt".
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 92/292
84
sionem alexandrinam vitiis immunem somniaret, vel
nefas putaret, si quis ad limpidos codicum fontes re-
curreret. At enimvero quod non raro fieri videmus, in-
genia ardentiora, nisi solers studiorum disciplina acce-
dat, qnse impetum temperet cursumque dirigat, veri-
tatem rerum simplicem et genuinam,qnae ante oculos
quasi posita est, fastidire, majore studio autem ad
cas sententias ferri, quac sive novitate rei sive aliam
quamcunque ob causam graves, utiles, jucundaj vi-
dentur, ut sibi aliisque eas argumentorum sublilitaie
probabiles faciant, id fere Augustino accidisse vi-
detur; quip quum timeret, si vetus corrueret auc-
toritas, ne omnia arbitrio relinquerentur, omniaque
lurbis et dissidiis plcna fierent, tutius ac prudcntius
existimavit, veritatem tranquilbtati immolare ^').
Haec autem aeterna neque infima sane studii verita-
tis commendatio est, quod argulias, summo etiam
artis apparatu instructas , uno eoque levissirao
ictu destruere valet, dum , missis ambagibus, ad
23) Ep, 82 u. 55: *'Hi, qiii me iiividere putant utilibus la-
boribus tuis,tandem aliquaudo , si fieri potest , intelli-
gant,
propterea me nolle tuam ex hebr. interpretatio-
uem iu ecclesiis legi, ne coutra LXX auctoritatem, tan-
quam novum aliquid jjroferentes , magno scandalo per-
turbemus plebes Christi,
quarum aures et corda illam
iuterpretatiouem audire consueverunt,
quas etiara ab
apostolis approbata est". de civ. D. XVIII. 43: "Quam-
vis Judaei eara (vers. Hierou.) veracem esse fateantur,
LXX vero iu'er|jretes iu multis errasse contendaut, ta-
men ecclesiae Chr. tot hominum auctoritati nemiuemjudicant praeferendum
,quia , etsi (o: etiamsi) non in iis
unus apparuisset Spiritus, . . . nullus iis unus interpres
debuit autepoui".
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 93/292
85
quSEStionem ejus,quod rerum naturae vel rebus iii
facto positis conveiiiat, unice recurrit. Ita vero fieri
nou potuit, quin certam et faciiem de adversario vic^
toriam Hieronymus reportaret, non de eo multum
disputans, quid utilius et securius videretur aut quid
opinionum commentis probatius , sed hoc ab iuitio
jam posito, veritatem primum quserendam esse, qua
inventa, usum et fructum ultro adfulurum esse**).
IVeque vero id tacendum est, litterarum philologi-
carum in scholis theologicis hanc prsecipuam essa
utilitatem, quod vagas ssepe et dissolutas ingenii
disputationes non sinunt ultra modum excurrere,
sed , ad formas verborum dum animum revocant
regulisque linguse- constantibus adstringunt, accurate
inquirere, subtililer distinguere, sobrie meditari do-
cent^*).
vn.
De usu librorum cdiorum exegeticorum.
Tertio jam et quarto ecclesise seculis — quum
prima litterarum exegeticarum initia altius etiam
^^*) Hierou. ep. ad Marcell. "uos de iiitimo Hebraeorum
foute libavimus, uou opiuiouum rivulos persequeutes,
neque errorum, quibus totus umudus repletus est , va-
rietate perterriti , sed cupientes et scire et docere,
quse
vera siut". cf. Cypr. Ep. 74 : "Cousuetudo siue veritate
vetustas erroris est." ^ug. de Bapt. HI. 9 (ex Liboso} :
"lu Evaugelio domiuus : ego sum , iuquit , veritas , nou
dixit: ego sum cousuetudo; itaque, veritate mauifestata,
cedat cousuetudo veritati".
*5) Cf. Rich. Simon hist. crit. du V. T. III. g: "II est cer-
taiu, que Tetude des lau^ues reud uu esprit jilus exact)
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 94/292
86
repetenda sint — prolixiora in lucem prodierant
opera exegelica, quse, sive homiline sive commen-
larii dicta, singulis Veteris et Novi Testamenti li-
bris interpretando lucem afFerre tentabant, auctori-
bus in ecclesia grseca prsecipuis Origene, Eusebio
Pamphilo, Basilio M. , utroque Gr^gorio, Chryso-
stomo, in latina vero Hilario, Ambrosioet
Hiero-nymo. Hsec quidem longe plurima coguita Augustino
fuisse neque omnino ab eo neglecta, dubio caret *•),
nam ad eos eorumque librosi non semel provocatum
invenimus, inprimis autem in libris argumenti po-
lemici; neque id sine consilio prudcnti; hsereticos
enim, quos opera doctorum illustrium extrema cum
diligentia rimari videbat, ut ex iis testimonium qua-
lecunque sibi conciliarent, armis illorum potius quam
suis feriendos esse putavit. Ita in libris, qui con-
tra Donatistas,, contra Pelagium, Julianum eoriim-
que sectatores inscripti sunt, testimonia interpreta-
lionis collecta habemus ex Irenaeo, Epiphanio, Ba-
daus la recherche de la verite des faits,priucipaleraent J
quaud ou n'a pas etudie ces langues pour elles-m^mes, ''^,
mais par rapport aux choses et aux verites ,. qu'ou veut
decouvrir".
*Q Cf. de doctr. chr. II. 69: ''quidam de verbis omnibus
et uominibus hebraeis et syriis et asgyptiis, vel si qua
alia liugua iu Scripturis sauctis iuveuiri potest, quas iu
iis siueiuterpretatioue suut posita, feceruut ui ea se-
paratim iuterpretareutur. — Multa,quas a bouis doctis-
que Christiauis elaborata atque conscripta uou arbitra-
bamur , iuveuimus , sed sive propter turbas uegligen.-
tium sive propter iuvidorum occultatioues lateut".
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 95/292
87
«ilio, Gregorio Nazianzeno, Chrysostomo — Hila-
rio, Ambrosio, Philastrio, Cypriano, Hieronymo *').
Ista vero, doctores graecos quod attinet, non hau-
sla esse ex studio profundiore et diligentiore, inde con-
stat, (juod ingenue confessus est, minorem sibi linguse
graecas notitiam esse, quam ut volumina ampliora
commodius lectitare posset (vid.supr. p. 30s.); quid!
quod eorum, quse Origenes Jibris docuerat, ita fuit
ignarus, ut indicatum sibi ab Hieronymo peteret,
quibusnam inprimis sententiis a fidei veritate disce-
deret (Ep. 40 n. 9). In libris latinis alia quidem
res fuit; neque crediderim tamen , multum operse
Augustinum dedisse aliis perlegendis suumque in
usum convertendis, adeo, ut videtur, ingenio suo con-
fisus, ut prsesidia aliorum ad sacros libros intelli-
gendos minus curaret**), neque testimonia libro-
fum, quse cum lanta ambitione doctrinaeque osten-
*7j Prffiter bpera illorum comraemorautur Euselii hist. eccl.
ejusque versio graeca auct. Rufiuo (de doctr. chr. II, 5g,
de hasres. 83) — Didymi lib. de Spir. S. (Quaest. iu
Exod. 25) — Tertulliani opera ("multa leguutur opu-
scula elegautissirae scripta'' de haeres. 86) , cujus opi-
nioues de physica auirai substautia ssepius ludibrio ha-
buit (de auim. II. g. de Geu. ad litt. u, 72) — libri
Lactantii y Victorini, Optafi al.
*^) Ep. 82 u. 24, 25: "Quum quaero -tertium , ut tres ego
tribus oppouara,possera quidera, ut arbitror, facile re-
perire, si ntulta legerim; vet-um taraeu ipse raihi pro
his omuibus', irao supra hos omues apost, Paulus occur-
rit;' ad ipsum coufugio,
ad ipsum ab omuibus , qui
aliud seutiuut, litterarura ejus tractatoribus provoco".
de pecc. raer. et reraiss. III. 12: "ego quamvis paiiciora
(Hierouymo) legerim".
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 96/292
88
talione quaeri solent, nlsi rarius adhibuit, nt apud
eos, qui magnis nominibus plus jusio tribuebant,
facilius fidem haberel*''). Triumviri autem ex nu-
mero Latinorura sunt, quibuscum usu librorum as-
siduo familiaritatem majorem contraxit ^°) : Amhro^
sius ^ Cyprianus, Uieronymus; quorum primum
non secus ac patrem dilexit et veneratus est, ejus.
utpote sermonibus deliriis Manichseorum ereptus et
sacro bapiismi lavacro initiatus ^^) ; eo libentius au-
tem ejus in Pclagianis impugnandis auctoritate usus
est, quod summis et eruditionis et fidei laudibus a
Pelagio cumulatus est '^). JNeque minus, in pro-
vincia prsesertim Africae, Cypriani nomen valuit,
intrepidi libertatis Afrorum contra episcopum Ro-
manum patroni; idem vero, acerrimus unitatis ec-
clesiae vindex,
gravissimas suppeditabat raliones et
objectiones, quibus furores Donatistarum, eeclesiam
**) Ep. 1^7 n. 54: *^Has sententias virorum tantorum ^Hie-
ron. et Ambros.) non ob hoe interponere volui, ut cu-
jusquam hominis seusum tanquam canonicas Scripturae
auctoritatem sequendum arhitreris, sed ut illi qui aliter
sapiunt conentur mente videre quod verum est, ne tam
doctos eloquiorum divinorum tractatores temere repre-
hendant''.
®°) Restringendum itaque est, quod Semlerus , et praeter
eum alii , nimium contendit : "Aug. hatte gar keine Be-
lesenheit in den vorigen patribus". (in Baumgartens
Unters. theol. Streitigk. HI S. 249^.
s^) .Confess. VI. 3-6. IX. i3, i4. Cf. Ep. lij n. 02.
^*) ^P* iniperf. coutr. Julian. 11. 102: ''a Pelagio dictum :
iuter scriptores ecclesiast. flos speciosus enituit". Con-
tra 2 epp. Pelag. IV. 1 1 : ''ipsum (Ambros.) ita Pelagius
laudavit, ut ne ab inimicis quidem in libris ejus quod
reprehenderetur diceret inveniri".
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 97/292
89
misere lacerantes, cotapescerentur ^'). Hieronymi au-
tem lam varia erat et profunda in litteris eliamabstru-
sioribus eruditio, ut ad eum ducem et magistrum saepe
confugere cogeretur ^^) — et utinam saepius confugis-
set^*); sic enim mullis, in Vet. prsesertim Testamcnto,
pepercisset nugis et ballucinationibus , in quibus hae-
rere solent,
qii: , scientia rerum deiiciente , inter-
pretes agere volunt. Illis autem ingenii et doctrinse
luminibus addendum boc loco nomen obscurius est,
Tychonii, natione Afri , exeunte seculo quarto vi-
ventis; qui, qimm sectae Donatistarum nomen dedis-
set, adversus eos — invictissime, at ut Augustinus —postea scripsit. Hic vero primus omnium artem sa-
cras Scripturas interpretandi legibus certis compre-
«3) Cf. coutr. 2 epp. Pelag. IV. 21. Ser. 3io n. 11.
^''^} de pecc. mer. et remiss. III. 12: "S. Hierou., qui ho-
dieque iu litteris ecclesiast. lam excelleutis doctriuas fa-
ma ac labore versatur. — Huuc doctiss. virum si facile
iuterrogare possemus,
quam multos utriusque liuguas
div. scripturarum tractatores et christiauarum disputa-
tionum scriptores commemoraret" cet. Ep, 72 n. 35:
"in multis rebus Augustiuus Hierouymo miuor est".
Commemorautur autem varii Hieron. commentarii iu li-
bros Vet. et N. Test. Ep.28 u. 2.
1^7n. 53.
197u, i.
De civ. D. XX. 25. De pecc, mer, et remiss. III. 12.
•*) Recensionem vers. latinae ad LXX ab Hieronymo casti-
gatam (a. SS^-Sgi) Augustinus nondum a. ^oSmo, excepto
libro Jobi (ep. 28 n. 2) , cognovisse videtur. vid. Ep.
82 n, 34: "nobis mittas obsecro interpretationem tuam
LXX iuterpretum, qiiam te.edidisse uesciebam''. Nova
autem ex hebrKO versio quum a. fere 4o5™° jam termi-
nata esset, Aug, iu epistola,
quas ad ultimas pertinere
videtur, (261 n. 5) hoc scripsit: ''Psalterium a S. Hie-
ron. translatum ex Hebraeo non habeo".
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 98/292
90
hendisse videtur, opusculo "septem regularum edito,**
quibus beneintellectis et clavium instar adhibitis,
omnes putavit Scripturse recessus aperiri, J<juicquid
tropice et figurate propositum esset facile resolvi.
Libellum hunce Augustinus judicio accuratiori sub-
jecit (de doctr. chr. III. 42-56), dignum decWans,
qni a studiosis litterarum sacrarum legeretm^, caute
tamen judicioque adbibito, quod notas qnasdam er-
rqris Donastici adspersas haberet, multa vero, quam-
quam bene, at minus tamen accurate dicta, neque
ita plene, ut rem acu quasi tangerenl vel tactam
conficerent. Notavit denique vanitatem auctoris, qui
tantum opusculo suo gloriabundus tribueret, ut sep-
teiiario hoc i-egularum numero omnem difficuUatem
a Sacra Scriptura auferri existimaretj imovero, ex-
emplis allatis, multas imagines ita illustrari posse et
debere docet, ut regulis ab eo propositis locus et
applicatio nulla sit. In hoc autem nil prseter ve-
rum Augustinum reprehendisse, facile docebit regula-
rum Tychonii index,^*) quae neque ullo principii
fundamento superstructae sunt, neque interno aliquo
3*) I. de Domiuo et ejus corpore (h. e. uunc de Christo
nuuc de ecclesia sermonera ess6, persoua diversitate nouaccurate distiucta) — II. de Doraihi corpore bipartito
(h. e. de ecclesia ex bouis et malis horaiuibus mixta,
neque vero distiuctioue illa apertis verbis semper indi-
cata) — III. de promissis et lege (h, e. de ^piritu et
littera) — IV. de specie et geuere (o: synecdoche) —V. de temporibus (vel toto tempbre pro parte posito et
parte pro toto , vel certis uumeris pro iucertis) — VI.
recapitulatio (h. e. repetitiones per hysterou proterou)
— VII. de diabolo et ejus corpore (h. e. de diabolo et
impiis homiuibus sajpe «ermoue iuter se mixtis).
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 99/292
91
nexu inter se conjunctse, quln ita etiam compositse,
ut una alteri, prout nova interpretatibnis difficultas
occurrerit, sensim scnsimtjue addita et adjecta esse
videatui'.
SECTIO SECUNDA.
Augustini de ratione interpretationis
S. Scripturae consilia, praecepta,
regulae.
\Affectiones S, Scripturce:
vni.
1. Auctoritas divina, normativa.
V^uum annales litterarum ecclesiae multas ostendunt
theologorum scholas et familias, qiise in rebus exe-
geticis pariter ac dogmaticis diversa admodum iilsti-
tutionis principia, diversas interpretandi rationes
professse et secutae sunt , lisec tanta diversitas repe-
tenda deniqne videtur ex dispari de natura, indole
et auctoritate sacrorum librorum sentiendi judicandi-
que ratione.
Etenim qui Scripturam sacram compositam pu-
tant ex libris, ut multis aliis, bonis et utilibus fruc-
tuumqiie salubrium plenis, multacjiiippe
iniis
sanae
rationi convenienter , multa acute, concinne, pul-
chre dicta, quse animi sensus sublimes rapiant, menti
egregia vivendi consilia instillent , memorise ahe se
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 100/292
et ultro infigant, — lioc inprimis agunt et agere de-
bent, ut sacros libros iisdem regulis, (juae aliis om-nibus libris valent, adstringant, interpretationem sa-
cram a solita et consueta ne minimum quidem di-
stai^e, iterum iterumque monentes. Solent igitur illi
grammaticum verborum ac bistoricum sensum solli-
cite indagare et diligenter exponere , ut usus practi-
cus facilius et luculentius sistatur ; neque ita profecto
sine magno lectorum fructu faciunt, Hocce labore
enim^ modo justa eruditionis copia, ingenii acumen
et sincera vobmtas adsit, multa egregie profici ad
opinionum commenta et aegra somnia profliganda, ad
ingenia solerti artis disciplina exercenda, ad multa
S. Scripturse ambigue et obscurius dicta collustranda,
expedicuda, definicnda, concedunt qui cordatiores
sunt omnes; neque historia dubitare nos sinit,
prima sanioris interpretatioriis elementa, laetissimos
pbilologice sacrae profectus iis deberi, qui oculo li-
beriore codicem sacrum intuentes , ad communes
interpretandi regulas et leges theologos revocarunt.
At enimvero, quod his in litteris gravissimum est,
sacrum efficere sigillum, quod fidei religiosae ita im-
primi possit , ut de veritate ejus inter omnes con-
5tet , via ista nondum effici posse, quis non videt?
quoniam qui volumina sacra non hoc animo accedit,
ut suas qualescunque notiones auctoritate divina san-
citas habeat, sed efi^ata illorum ut suae rationis as-
sensu confirmet, neque profecto in libris sacris no-
vi quid quaerit, neque quod non quaesierit facile iu
iis iuveniet. Accedit, quod, quum nulkim neque
cognoscendi fontem neque exploraudi judicem sequa-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 101/292
93
lem rationi agnoscat, primam lianc sibi legem po-
suit quiccjuid rationiperspeclum
fierineq^ueat, mox
repellendum esse^ sed quum plenus et universalis
sibiqne constans rationis typus, ad quem provocari
possit, nunquam exstiterit neque usquam existat,
qnorsum denique confugiat , nisi ad suae rationis ar-
bitrium ceu supremam explorandi aestimandiqne nor-
mam? sed ita temere profecto res agitur, neque si-
iie summo periculo, ne subjectivis qnas vocant ho-
minum singulorum sententiis veritas evangelica magis
magisqne cedat, quum vix et ne vix (pidem fieri possit,
quin interpretes, meliora etiam volentes, nibil ex ver-
bis efFerant, nisi qnod ante ex ingenio suo intulerint,
revelationis autem nil nisi nomen et umbra maneat.
His autem ex diametro quasi ii opposiii sunt,
qni,dum Scriptm-am sacram revelationis fontem vere
divinura submisse colunt et reverentur, hac lege
eam hominibus datam existimantj ut omnis rationis
usus, antea quidem utilis et necessarius, nunc su-
perfluus imo pietati contrarius cessare debeat;
perinde ac si hsec prsecipua esset lucis divinse utili-
las, quod ea, qnae in homine intus lux est, exstin-
guatur, vel usu sakempretioqne pereat. Piis sen-
sibus illos in hbris sacris legendis commoveri et agi-
tari,quis demum negaverit 5 sed
,quum mentem ob-
tusam ad legendum afferant et inter legendum obtu-
siorem etiam reddere conentur, verentes ne quid
humani ex meditatione immisceatur doctrinae coele-
sti , neque ex iis,
quibus incalescit pectus , aliquem
rationis et voluntatis fructum percipiunt, neque, si
quem perceperint , cum aliis communicare possunt5
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 102/292
94
quoniam quod cogitando non conclpi, ncquc lo-
quendo exprimipotest. INiliil vero est
quod in vo-luminibus sacris interpretandis — si interpretatio
dici possit — magis fugiunt quam doctrinse et me-
ditatiouis usum subtiliorem, docentes lilteras huma-
nas animum a veritate divina avocare, imo nefas csse
Deo loquenti succurrere quasi velle ejusque verba
iUustrando supplere^ quare hanc primam et supre-
mam legem pietati clu^istianse scriptam esse monent,
iu singulis singulorimi locorum verbis hserere , neg-
lectis regulis, quae in libris aliis tractandis usu gra-
vissimo valent. JNihilo tamen minus,
qui vinculis
arctissimis alios constringere volunt , ipsi hanc h-
bertatem sibi servare solent, qua omnia qusecunque
sub litterarum velamine profundius latere fingunt,
magna adhibita arte eruant ahisque obtrudant —scilicet , rationi nihil omnino
,phantasiae nihil non
licitum; — inde vero immensa prodiit mysteriorum,
imaginum, allegoriarum cohors, quibus qui delec-
tantur, hoc persuadere sibi videntur, quo magis
quid judicio sano obstet, ratione justa fructuque sa-
lutari careat, eo magis Deo dignum habendum esse,
Ab utraque illa eorum agendi ratio diversa est,
qui hac fide ceu fundamento studiorum nituntur, sa-
cros hbros oracula esse,
quse gratia divina homini-
bus revelaverit, ne ratio, inter tot tantasque vitse
vicissitudines relicta sibi, dulDiis scrupuhsque divisa
misere fluctuaret, ne fidei quandoque languescenti"
deesset inter tenebras lux, inter procellas anchora,
deesset dehique copula visibilis, quse, ut homines
coelo adnecteret, sic inter homines civitatem conde-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 103/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 104/292
96
cunque fiat accommodentur. Eo autem, ut uno ver-
1)0 dicam, interpres tendere debet, id summis viri-
bus agere, ut Sacra Scriptura sibi vindicetur, quum n
tanto ' interpretum ai'bitrio per secula tradita el eom-
missa fuerit, ut sui tandem interpres et arbiter fiat;
eo autem ut conamine felice perveniat, totus litteris
sacris incumbcre debet, ut singula verba diHgenter
inquirendo, plura ejusdem argumenti efFata sedulo .«
conferendo, Hebraeorum et Hellenistarum usum lo-
quendi assidue consulendo, plenum et pm'um doctri-
11« typum efficiat, atque cardinem rei, remoto figu-
rarum involucro, pia castaque manu teneat; haec
tandem integra integrae veritatis forma verbis expres-
sa erit, haec norma cogitandi agendique, qua cei'tior,
salubrior nulla.
In tanta hac de re seniiendi diversitate,quam-
nam sententiam Augustinus amplexus sit, vix cuiquam
dubium erit, qui raeminerit, quam assiduus fuerit in
erroribus juvenlutis deplorandis, quantaque cum lae- «
titia sibi gralulatus sit de medela eorum et luce
salutari in Sacra Scriptura denique reperta. Pleni pro-
inde libri ejus laudibus sunt, quibus infinitum ejus
pretium celebratur, pleni consiliis, quae usuin ejus
pium et cordatum suadent atque commendant. Et-
enim scripluras illas praesidium tsse docet, quo Deus
Opt. Max. infirniitati horainum benigne succurrerit,
ut,
quod ratio viribus suis aut assequi auf tucri
nequeat, voce coelesti edoceatur; esse igitur eas Deo
volente summo in honore habendas, in supremo
aucloritatis culmine sistendas "^). Quare unam esse
3 7; Coufess. YI. 8. XII. 32. Ep. 82 u. 3. 5. de civ. D. XI. 3.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 105/292
97
in interprcte viriutem, prius quam ingeiiii acumen
quaerendam, candidam animi pieiatem, quce voci-
bus divinis modeste se ita submittat, ut, si quid
perspicua earum auctoritate firmatum sit, certum
indubitatumque habeat, neque vero doctrinam, quod
demonstratione probari nequeat, ideo mox rejiciat,
neque conlra expressa Dei prsecepta quidquam vel
statuere vel agere sibi licitum putet'^). Nihil vero
esse, quod cum pia verecundia minus conveniat,
quam, quod faciunt Manichsei, libros sacros com-
mentando ita discerpere, ut, quod commodum ex-
optatumque videatur, libenter admittas, quod au-
ribus moleste sonet, incredulus repudies ^*).
"8) Ser. 5i n. 6t *'Loqiior yohis aliquaiido decepttisj tjuitm
primo puer ad diviiias scripturas aute vellem afferre
acumen cUscutiendi quam pietatem quasreudi, ipse ego
contra me perversis manibus claudebam januam Domini
mei ;quum pulsare delberem ut aperiretur , adibam ut
clauderetur; superbus enim audebanl quaerere, quod nisi
humilis uon potest invenire". Ep» i^y n. 4: "Si divi-
narum scripturarum, earum scilicet quae cauonicas iu ec •
clesia nominantur, perspicua flrmatur auctoritate , sine
ulla dubitatioue credendum est". de pecc. mer. et re-*
miss, III. 7. de raendac, n. 26. de clv. D. XL 3*
8») Vid. contr. Faust. XXXII. 6. 7; Faustus: "nobis Para-*
cletus ex N. T. promissus perinde docet, quid ex eodem
accipere debeamus et quid repudiare ;— nihil ergo est, cui^
me omnia credere existimes debere, quae continent evan-*
gelia''. XXXIII, 5 : "contemplantes omnia , et cum aliis
alia conferentes,perpendimus , utrum eorum quidque a
Christo dicipotuerit necne". XVIII. 7 : Augustinus: 'Ma-
nichaeus impiam docuit perversitatem , ut ex Evaugelio,
quod haeresiu tuam non impedit, hoc ftccipiasj
quod
autem inipedit, uou accipiiis"*
7
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 106/292
98
Manichseos autein, iniquos et acerbos Mosaismi ^d-
yersarios, niliil sludiosius egisse, quam ut Veteri Te-stamento auctoritatem detraherent, nemini ignotum est,
clamantes , libros foedse superstitionis el irapuritatis
exemplis refertos esse , imovero dictis Jesu et Apo-
stolorum ct occultius refutari et apertius damnari,
ut fides in Christum necessario fidem in Legem et
Prophetas tollat*®). Maligno oculo itaque libros
illos perlustrare amabant, hoc q^uidem consilio, ut
ex historia Lothi, Davidis et aliis injustitiae, impie-
tatis, irapudicitise exemplis indignos eos esse pro-
barent, quorum origo Deo accepfa ferretur. His
autem objectionibus singulis singula Augustinus op-
posuit, erroris manifesti eos aut impiai fraudis coarr
guens;qua3 quum hoc loco sigillatim nimis longura
foret exponere, subsistemus in iis, quse observata
sunt ad pietatem utilitatemque librorum vindican-
dam. Primum attentos nos esse jubet, quam mi-
sere et indigne agant, qui, praetermissis plurimis*
istis, quae laude et imitatione digna in sacris h'bris
descripla sunt, oculos in iis defigere ament, qua;
visu deformia sunt. Deinde vero , uegans se eum
esse, qui scelera et flagitia defendere velit, ideo
Scripturam sacram virtutis et vitii, pietatis impietar-
^*^) Loiigam criminatioiium et Ijlasphemiarura seriera Augu-
stinus exhibuit in lihris contra Faustum <vid. inprimis
1. G. 8-10. 12. i4-ig. 22), iu lib. contr. Adimt4ntum, et
iii 11. contra adversar. Legis et Proph. t , ita — ut
•uuum exemplum sufficiat — verba Pauli (1 Tim. 1 , 4.
44), quibus caveri jubet "profanas et anilcs fabulas ju-
daicas", impudenter contenderunt de libris V. T. dicta
€sse. (contr. adv. L. et Proph. II. 1).
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 107/292
99
tfsque exempla una linea proposita habere docet,
quo facilius homines, speculi quasi nitore mores
hominum intuentes , honum et mahim distinguere,
judicium exercere et exercendo acuere discant; ce-
terum, quse simplici plerumque narratione exposita
inveniantur, nulla judicii voce approhante, non sinc
extrema temeritate vel insania homin^bus imitationi
a sacris scriptoribus proposita existimari ^^). Hsec
vero,
quibus nescio an magis acute et apte nihil
resjDonderi possit, nondum sufficere videbat ad om-
nia dubia toHenda,
quia ad difficiliora quoque
exempla provocatum ab adversariis est, ita de Ja-
cobo, qui mendacii fraude adjutus dignitatem con-
secutus est, de Juda post flagitium incestus patratum
solenni patris moribundi benedictione illustrato, de
Israelitis furtum Deo jubente committentibus , de
Rahab quse mentiendo hene meruisse dicitur, al.;
in quibus ipse Deus peccati auctor vel patronus si-
sti videbalur. Hic vero quum locus certe fuisset
ea, quibus divina nititur oeconomise mosaicse auc-
toritas , distinguendi a rebus historicis,
quas tantuni
abest ut regulas agendi constituant, ut vivam spi-
rantemque imaginem exhibeant rationis hominum
illius ffivi cogitandi sentiendique admodum rudis et
imperfectae , tantum concedere non ausus est , ne
sibi vel aliis vidcretur de divina oraculorum sanc-
litate detrahere, Frustra igitur in queestione diffi-
cili solvenda desudavitj nam qua3 proposuit, quam-
^i) Coiitr. meudac, n, 21, 22, 29. Coutr. Faiist. XXIL 42,
7*
45. 60. 66,f
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 108/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 109/292
101
ram tividJta siut, ut inter tot ojjinioniim commenta,
dubia et dissensus plena constetnobis lux revelationis,
certa fidci vitajque magistra; ita vero, auctores etsi
homines habemus, humana voce loquentes, sua qiiem-
que ratione , suo stylo utentes , augustum et aeternum
numinis oraculum auribus resonai-e credimus. Sic
Augustinus, cui i.ianis tumidi turgidique sermonis stre-
pitus parum placebat, non multum operse t^mporisqiie
consumsit in majestaie Scriptm'02 sacrse inefFabili et in-
finita verbis efFerenda, sed, propius rem aggressus,
dib'gens et assidims mit in iis refutandis, quse fiuili
plerumque frivolaque lingua Scripturae opponebantur,
ut certum omnibus et persuasum esset, hunc vcrbi
divini usum cximium esse,qriod integra et perfecta
veritas hominibus pateat, tantum vero fibro scripto
tribui non posse, nisi Deo singuWi modo acceptus
feratur.
Hic vero primum in qusestionem incidit de veri^
tate evangeliorum , deque ratione ea conciliandi, in
qiiibus singula inter se vcl dissentiunt vel dissentire
videntur, qusestionem diflScilem quidem, neque diffi-
ciliorcm tamen, q^uam ut solvi fide et pielate salva
possit.
Neque Augustinusis
erat , qni pium putai^et,
si quid dubitationi locum prsebcre posset, silentio pre-
mere aut velo artificioso condere, hoc potius intelH-
gens doctorem egregie decere , iis explorando discu-
tiendoque obviam ire, qnse revelationis auctoritatem
suspectam reddere possent, ut fidem mnniret et tuere-
tur ^ a commentis superstilionis et credulitalis purga-
tam, ab impetu incredulitalis et scepticismi sccuram5
limide nimirum cxjiavescere , si lucem meditalionis
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 110/292
102
admoveri videat , et subtiliorem de rebus religiosis
disj)utalionem ceu profanam et sacrilegam subterfugcre,
quidest nisi argumentis.fidei desperare? Noster iiacjue,
in veritate Evangeliorum tuenda , tantum aberat ut
oculis clausis— c[uod multi suadent,, ccrtc tum quo(juQ
suadebant — diversitates singulorum librorum nega-
ret, ut ipse etiam eas oculis exponeret aliosque, ut
sedulo inquirerent , auctor esset.
Primum enim , si consilium oipnino et ratio trac-
tandi qntcritur, bene observavit, quantum a reliquis
tribus evangelium Jobannis discedat, non solum quod,
icontemplativam potius quam activam indolem prae sc
ferens , sermonibus a Cbristo babitis diutius quam re-r
busmire et saJutaritcr gestis immoretur**), vcrum eo
inprimis,quod Jobannes
,penna quasi audaciore vec-
tus, divinam Cbristi naturam ante oculos sistere labo-
rct,quum a prioribus tribus ea maximc memoriae
proditasint, quibus loquendo, agendo, patiendo bo-mo de hominibus bene meruerit**). JNfcque id so-
lum, sed observavit idem, multis numeris et partibus,
^i placet pcr singula ire , evangelia nostra inter se dis-
^^) de cons. Evang. II. 94. Specul. de Ev. Joh. epilog.
^^) de cous. Evv. 1, G. 7 : *'Tres Evaugelistas iu his rchus
maxime diversati sunt, quas Chr. per humauam carnem
corporaliter gessit; porro autem Johaunes ipsam maxi-
me divinitatem Domini, qua Patri est sequalis, intendit,
eamque prascipue suo evangelio commendare curavit.
Itaque longe tribus istis superius fertur, ita ut hos vi-
deas quodammodoin terra
cumChristo homiue conver-
sari, illum autem transcendisse nebulam, et pervenisse
ad liquidum: coelum", de ser. Dom. iu monte I. 11. lu
ev. Joh. tract. 36 n. 5.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 111/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 112/292
104
esse liac in re sapientlam divmam, qna ii, qui veri-
tatem in apicibus litterarum hserere somniant, me-
lius edoceantm', *») ils autera prsesidium parctur,
qui liberius — ut licet et decet — de rebus religi-
osis statuunt, neque certis formulis verborum ceu
lege dictatoria sancitis constrlngi se palluntur; olim
quidem eos suspicionem impietatis incurrere potuis-
se, jam vero exemplo evangelistainim optime defen-
di. «®) Denique --- quod non ultimo loco monendum
— in mutua illa evangeliorum ratione, qua una res
alio loco aliis verbis narratur, prsesidium interpre-
*
**} Il.^ag. 66 j 67; "P^r hujusmodi Epangelistarum locutiones
tforias sed non contrarias rem plane utilissimam discimus
et pernecessariamj nihil in cujusque perhis nos dehere in^
spicere nisi voluntatemf cui dehent perha servire ^— ne
miseri aucupes i/ocum apicihus quodammodo litterarum
putent ligandam esse veritatem^quum utique non in ver-
his tantum^ sed etiam in ceteris omnihus signis animorum
non sit nisi ipse animus inquirendus." II. 1 28 : '*/2e pute-
musj quasi consecratis sonis ita muniri veritatem, tan-
quam Deus nohis, quemadmodum ipsam rem ^ sic verha^
quoe propter illam sunt dicenda , commendet ; quum po^
tius ita reSf quce dicenda est, sermonihus^per quos di-
cenda est, proferatur , ut istos omnino qucerere non dehe-
remuSf si eam sine his nosse possemuSi sicut illam nouit
Deus,""*) 1. 1. II. 28: "Quisquis dicit, Evaugelistis certe per Sp,
Saiicti poteutiaro id debuisse coucedi , ut uecjue iu ge«
iiere verborum ueque iu ordiue ueque ju uuuiero dis-
crepareut, uou iutelligit, quanto amplius Efangelista-
Tum excellat auctoritas , tanto magis per eos fuisse fir'-
mandam ceterorum hominum vera loquentium securita-
tem , ut , plurihns eandem rem forte narrantihus , nullo
iriodo quisquam eorum de mendacio recte arguatur , si ab
altero ita discrepaverit , ut possit efiam evangelistarufii
gxemplo prcecedent9 defendi^'' Cf. u, 86,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 113/292
105
tandi non exiguum adesse (II, 31*). Verum ne dis-
crepantia ista linibus justis carere videretur, erro-
rem ullum admitti posse negavit, boiia etiam fide
commissum; ideoque, si quid contra veritatem vel
etiam auctoritatem divinam dictum videretur, omnia
tentari jussit, ut erroris suspicio profligaretur : aut
codicem mendosum existimandum esse, aut interpre-
tationem aliam quaerendam, aut, si neulrum liceat,
in medio rem, ceu ratione humana superiorem, re-
linqui debere. * ^) Hoc autem necessai-ium visura
est inprimis contra ManicKseos fortius urgere,qni,
ubicunqiie in rebus gestis vel orationibus Jesu alicjuid
diclum est contra id , cpiod verum et honestum ip-
sis videbatm- — prsecij^ue quum religionis et codicis
sacri Hebrasorum menlio lionorifica occurrit — er-
rorem Evangelistse mox eviclum esse clamabant, in
lioc etiam singularem afFectantes pietatem: "rectius
videlicet esse scriptoribus adscribere faJsitatem, quam
veritatis auctori mendacium" (sic Faustus, vid. Aug.
c. Faust. XVI. 11. XVII. 1. 3). Quibus recte obji-
citur, omnem librorum usum perire, si, qui tanta
populorum reb*gione confii'mati sunt, tantg temporum
hominumque consensu roborati , ne vulgaris cfuidem
historise fidem ac gravitatem habeant (de morib. eccl.
cath. I. 60. Ep. §2 li. 7), omnem vero narrationis
evangelicse vei'itatem everti, si libri illi, fidei fontes
*^) Ep. 83. 11. 3: "Scripturarum libris didici huiic hoiiorem
timoremque deferre, ut iiullum eorum auctorem scri-
hendo alifjuid errasse firmissime credam." Iii Ev. Joh^
tract. 112 u, i: ^'credat aiitequam sciat, uihll ah ahquo
cvaiigeUsta essc coiiscriptum, quod vel ipsius vel alte-
rius uou miuus veraci uarratioui possit esse coutravium.'*
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 114/292
106
et eolumnae ecclesise , coeco et protel-vo hominum
arbitrio obnoxii fiant (contr. Faust. XVI. H). Ipsa
vero, necpiaqiiara scriptores sacros sibi relictos fuis-
ke docet, sed ita \i ntirainis adjutos, lit in narratio-
ne texenda et ordine tempbrilm instruendo nibil
scripserint, nisi quod memorij» ipsorum Deus sug-
gesserit (de cqus. E:Vv. II. 51. 90. IH. 48).
Adversariis autem, qui non tam subtiliter dispu-
tando quam ex locis eVangeliorum inter sc collatis
dissensum probare conabantur, neoessariumi erat ita
occmTerc , ut singida quae objici solebant opera data
refutarentm- ; hoc autem consilio libros Augustini
de consensu Euangeliorum exaratos essG, ipse titulus
docet; quonam vero cum successu rem egerit, ex-
emplis nonnulbs appai^ebit. *')
Quae allata in ilhs hbris sunt ad evangelia ami-
ce inter se concilianda , commode ut videtm* — etsi
ab auctore ipso non indicatie et distinclae sunt — ad
has quae infra sistentm* observationes revocare licet:
**) Ser. 24o u. i ; "Ut osteudatur evaugelistas omues qua-
tuor uou iuter se dixisse coutraria , valde operosus est
labor ; uouuulli euim putaverunt , eos iuter se esse cou-
trarios, quuJiu ipsi esseut coutrarii auimae suae, et ideodata est opera ab iis, qui potueruut, adjuvaute Domiuo,
ut osteudereutur iuter se nou esse coutrarii.'* Teuduut
eodem varli etiam Augustiui sermoues, iuprimis Ln>a
de coucordautia Matthoei et Lucae. Eusehius vero jam auc-
tor fuit libri 'jiiqi tj/? tojv ^vayysXloJv dtct(pojvlas ^ e*^ iuter
opera u4jnbrosii liber occurrit, quamquam spurius vulgo
habetur, iuscriptus ; CoucordiaEvaug. Malth. etLuc. Alios
patrum ejusdem argumeuti libros diligeuter recensuit
u^. H. Niemeyerus iu prolus. de Evaugelistarum iu uar*
raudo J, Chr. iu vitam reditu disseusioue. i834.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 115/292
107
, 1. Multa verha non uno sensu occurrunt, di^
^ersis locis diverso modo intelligenda,(II.
72. 74).
Jta: '^nollte pueri esse'* et "pueri estote!'* — ^*stul-
tus fiat, ut sapiensslt" — "alter alterlus onera porr
tate" et ^'suum qniscjne onus portet." al.
Hac tamen observatione,qua nulla neque verior
neqne aptior, non raro Augustinus, nimiasubtilitate duc-
tus, abusus est ad verum et genuinum sensum turbiindum
{Matth, 13, 10: baculum non ducite vobiscum.
Marc. 6, b' nil ducite vobiscum, nlsi baculummodo.
Hic Aug. (1. I. II. 72) : baculum priore loco pro-
prie sumendum esse., secundo vero symbolice de po-
testate aposlolorum sumtibus aliorum vivendi (!).
. (Matth. ±0, 10: non calceos portate.
\Marc, 6? 9 : estote sandaliis instructi,
De quo Aug. (II. 75) : sandaliis, inquit, mysticein-
dlcari : pedem neque tectum esse debere neque nudum
ad terram, b. e. Evangelium neqne occultandum esse
neque commodis terrestribus accommodandum (!).
II. Quod in uno evangelio habetar , in cdtero
deest, plenam veritatis habet auctoritatem^ cjuo-
iiiam prcetermittere non est falsum declarare; ne-
t[ue
Marcuset
Lucas auctoritate multo inferiores
sunt, ('*non pares , sed suppares *') ^ 3 ) iJeo quippe
apostolorum num^'0 adscriptl, ut appai^eret, non in
duodecim illis fontem gratise exhaustum esse (Ser.
235 n. 1. 239 n. 1. de cons. Evv. I. 2).
Matth. I, 1-17 et Luc, 3, 23-38: Stemma gen-
lilltlum duplex, cpiod male vexaverat Faustus (contr.
5 3) Cf. coutr. Faust. XVri. 3: "Lucse ac Marci evaugeliuiu
iu uou iuiparem auctoritatem receptum est."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 116/292
108
F. III. 1. VII. 1), explicandum ex consuetudine ad-
optandi, inter Judseos etiam usu frecpienliore recc]i-
ta — exempla afFeruntur Ismaelis , filiorum Billise ct
Zilpse , filiorum Josephi , Mosis ; — ita,quum Jose-
phus a Luca simpliciter dictus sit "filius Eli," A
Mattliseo vero "genitus a Jacobo," facilius esse in
evang. Lucse originem adoptantis admittere, in Mat-
ihsei autcm patris germani, neque igitur esse, quod
difficullatem faciat (de cons. Evv. II. 5. Qusest. Ev.
IL 5. Ser. 51. n. 27. Contr. Faust. III. 3).»*)
{Matth. 8, 28 (duo diemomaci) Marc. 5, 2. Luc, S,
28 (unus).
Matth. 20, 30 (duo coeci). Marc, ±0, 46 (unus).
Duo quidem fuere , scd unum,qui fama clarior
erat dcque cujus salute homines regionis illius plu-
rimum satagebant, Marcus et Lucas nominare satis
putabant (11. 56- 125).*^)
^') Praeter hauc explicaudi ratiouem duas alias affert, pri-
mam hauc: uuum Evaugelistam patrem Josephi uomi-
nasse, alterum avum materuum vel aliquem de cogualis
niajoribus (ita— de socero — Rosenmi/Uer, PauluSy Kuiyi-
oel a\,)y secundam hauc : duos propler iustitutum leviratus
patres Josepho tributos esse ; hauc vero ratiouem (queui
Julius Jlfric.yHieroju^Amhros.y diebus uostris-ff«g— Eiul.
II. S. 233 ff. — et Schleiermacher , xiber d. Schr. des
Lucas S. 63 — professi suut) iufirmam Aug. decla-
rat , "quia, quum quisquam apud Judasos , defuucto fra-
tre vel propiuquo, prolem de uxore ejus exsuscitat, il-
lud quod uascitur uouieu defuucti solet accipere." Se-
rius tameu, libro Juliaui Afr. lecto, ipse ad hauc seuteu-
tiam trausiit (Retract. II. 7.)
*5) Ita Rosenmilller, Kuinoel , Storr (iiber deu Zweck d,'
evaug. Gesch. p. 545), Moller (ueue Ausichteu schwier.
Stelleu aus d. Ev. p. 58) al.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 117/292
109
Mattlu 9, 9« Marc, 2, 14. Luc, 5, 27 *• voca-
tlo Mattliaei et Levi: utroque vero nomineidem
INTaltliaeus appellatus est (II. 59).
Matth. 10, 3 (Lebbffius cognom. Thaclclaeus). Marc,
3, 18 (Thaddaeus). Luc, 6, 16 (Judas Jacobi) : Tria
nomina Judse apostolo communia fuerunt (II. 70).
Mattlu 28, 2. Marc. 16, 5 (unus angelus). Luc.
24, 4. JoJu 20, 12 (angeli duo) : Dao fuere angeli,
sed Matthseus de eo tacuit, quem viderunt sepulcrum
intrantes , Marcus de eo , cpiem foris viderunt super
lapide sedentem««) (IIL 63. 67. 69).
III. Eadem simili modo scepius Jesu et apo-
stolis evenerunt y eadem similihus perbis a Jesu sce-
pius repetita sunt; neque igitur , si eadem forte
res bis enarretur, mutatis loco, tempore, rehus vel
verbis nonnullis , suspicio falsitatis moveri dehet
(II. 69. 77. 97).
'Mattlu 20, 29« 30 (duo coeci restituti , exeunte Jesu
Iliericli.
Luc, 18, 35 (unus coecus, accedente Jesu Hieri-
cliuntem).
In alio coeco par miraculum pari modo ^Etf;,-'
tum. (II. 126. Qusest. evang. II. 48). «
')
IV. Minus accurate Epangelistoe nonmmquam
versati sunt in usu singulorum verhorum inque tem-
"^) De hac aliisque artibus, quibus non magis feliciter dis-
sensum tollere laboraruut, vid. quae beue mouuit LiicJce
iu Comm. iiber d. Schr. des Joh. II. S. 4^8 £.
5^) Identitas facti tameu ex siugulis narrationum partibus
manifesta videtur. Cf. Schleiermacher iiber d. Schr. d.
Luc. S. 236 f. (ita jam Orig. Comm. in Matth. XYI. 12.)
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 118/292
110
Tpotis ratione instituenda , ita tamen, iit unus al-
teri non repugnet.
Matth. % Luci 2' Quuin Mattli. narrationem
habet de adventii Magorum et fnga parentum Jesu in
^gyptum , Lucas autem , liis omissis , addidit , fjua)
in Ev. Maltli. desunt, de circumcisione Jesu ejus-
que in templo oblatione solenni facta, Augustinus
utramqrue narrationem conciliavit, ita ut circumcisio-
nem magorum adventus excipiat, bunc vero oblatio
in templo;
quibus demum factis narrationem Mat-
tbsei de fuga in jEgyptum interserendam (in Luc.
2, 39) pntavit (IL 17).^«)
(MattJi. 8 ? 5 • Centm'io ad Jesum accessit,
\Luc. 7, 3. 6 *. Misit nuntios et amicos.
Mattb. niinus accurate, qnamvis non conlra om-
nem usum lorpiendi, rem narravit, quum, qui nun-
tios suo nomine mitlit, ipse quodammodo accedere
dici possit (IL 49).
(Matth. 9, 18: Jairus : "iilia mea jam mortua est."
\Marc. 5, 23 :*'iilia mea animam agit." Cf. Lwc 8, 49.
Duo posuerunt,quod dixit Jairus , Mattlissus au-
tem, quod cogitavit (?) (11. Q(S)'
Matth. 8, 14ss. Marc.
1, 29«s. Luc. 4, 38 ss.
:so-
crus Petri sanatur.
Matth. 21, 18 ss. Marc. 11, 12 ss. : ficus impreca-
tione exarescens.
«8) Eandem fere ratiouem sequuntur iSfo/-r (diss. exeg. iu
hist. N. T. libr. 11. p. i ss.) et Schleiermacher (1. 1. p.
43 s.); rectius autem ut videtur Paulus^ Kuinoel ^ Hug^
(Einl. II. p. 239) al. ohlatiouem in templo priorem faci-
unt adventu magorum, cum fuga in iEgyptum huuc
proxime coujungentes.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 119/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 120/292
112
solis exorientls terminatui', ncmpe quia ab iriitio Vc-
sperae , sabbato finito , licebat aromata ct relicjuum
pollincturee apparatum coemere (?)**) (III. 65.)
V. Ubi verba evangeliorum inter se collata
sensum alium exprimunt^ vel ita sihi oppoaita
sunty ut unum alteruju toUat, tenendum est, rem
agi nuLlius prorsus momenti^ factum vero esse, ut
saluhriter homiaes discant^ non verha quoerenda
esse, sed in^erhis animum loquentis,
Ita Matth. 3, 11 : calceos portare, et Marc. 1, 7*
Luc» 3, 16 •• calceorum corrigiam solvere — Matth*
3, 17: "ille est filius meus dilectus/* et Marc, 1, 11.
Luc, 3, 22: "tu es filius." (II. 29. 3l). —Essc vero hvcc longe plurima ita observata, ut
prseclaro exemplo Augustinus iis praeeerit, qui post-
ea in harmonia evangeliorum construenda operam
collocarunt, nemo puto inficias ibit*®), qxium non
singulis modo locis lucem egregie affuderit, verum
cpiosdam etiam indicaverit fines,
qiios ultra labor pro-
dire non debeat ; necjue equidem scio , an ex alio
**) Nulla "vero hic difEcultas est, si verba Matth. oft aa^^
^aTOjv vertuntur, "septimana peracta," cf. Marc. 1. I.
Siaytvofiivov r, da^^arov.
*°) de coiis. Evv. II. i6: ''Ne moveant animumque coutur-
bent , sic uuumquemque evaugelistam coutexere uarra-
tiouem suam, ut tauquam nihil praetermittentis scries
digesta videatur; tacitis euim, quae uou vult dicere, sic
ea, qua3 vult dicere, illis quae dicebat adjuugit, ut ipsa
coutiuuo sequi videautur; sed quum alter ea dicit quas
alter tacuit, diligeuter ordo- cousideratus iudicat ,
locum,ubi ea potuerit, a quo prastermissa suut, trausilire, ut
ea,
quae dicere iuteuderat , ita superioribus copularet,
tauquam ipsa nullis iuterpositis sequereutur'\
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 121/292
113
nuUo libro insignis in Augustini in nodis solvendis
dexteritas, in rebus conciliandis ingeniositas luculen-
tius appareat. Nihilo tamen secius, qusestionem dif-
iicilem nondum opera ejus exhaustam esse, qnum
certum , unde exierit,principium desit , mibi qnidem
certum indubitatumque est. Ingenue quidem confes-
sus est, quod docet instituta evangeliorum compara-
tio , singulis librorum dictis non adeo plenam veritar-
tem contentam esse , ut non iu uno res gestae , oratio-
nes liabitse accuratius b. e. verius et rectius quam in
altero propositse legantur, nonnunquam etiam realem
adesse dissensum, qui explicatione tolli nequeat *^)5
verum tamen erroris lapsusve memorise nomen ita fu-
git , ut alia omnia potius admitli , et , si aliter res ex-
pediri non posset, judicium prorsus suspendi jube-
ret**). Hoc autem ut coutenderet, adductus est no-
tione iuspirationis,
quam ita constituendam putavit,
ut evangelistae, in minimis etiam rebus iustrumenta
Spiritus sancti , niKil ex iugeuio suo vel ex memoriae
fide litteris consignaverint * ^). Verum in hoc neque
sibi coustitit , ueque etiam religioui , uti voluutas fuit,
satis consuluit 5 consuho euim evaugelistas egisse, quo-
ties res gestas minus accurate et veritati conveuienter
tradiderint , reverentia sanctis viris debita statuere ve-
tat; Deum vero, aeternum veritatis fontem, erroris
h. e. mendacii auctorem esse , ut in evangelistis siugu-
lis iuspirandis rejDugnaverit sibi,quis demum cogitare
sustiueat 5 at vero — iu hominibus , quos Deus instru-
^^) vid. supr. p. io3. 112.
") vid. supr. p. io5. uot. 5i.
*^) \id. supr. p. 106.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 122/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 123/292
115
que vero esse. quod fidem turLare debeat, si in iis,
(pise sine fidei et pietatis detrimento abessepotuissent,
humani quid auctoribus sacris accidisse videatur. Hoc
autem quin Augustinus agnosceret, non multum adeo
abfuisse videtur,qnum ipse reperiri in evangeliis con-
cesserit,quae utrum sic an aliter dicta fuerint nil om-
nino referat; obstante vero illa quam dixi inspiratio-
nis positivae et litteralis notione , neque distinctionem
banc accuratius proposuit , neque justum ejus usum in
evangeliis tractandis instituere ausus est. Ita vero
quum religioni duceret , nominis alicujus vel temporis
et loci permutationem ad memoriae lapsum referre, in-
credibile est,quanium se cruciaverit in singulis singu-
larum narrationum partibus invicem conciliandis^ idque
irrito saepe conatu. Exempla qimm ante jam habueri-
mus, hic unum alterumve addere sufEciat:
Matth. 27, 10*. verba excitantm' Jeremice pro-
phetae , quse ex oraculo Zacharice sine dubio desumta
sunt. Htc autem quod habet Augustinus mireris : sci-
licet, sanctos omnes prophetas, inquit, uno spiritu lo-
cutos, mirabili conseusione inter seconstare; singula
igitur quum omniura sint et omnia singulorum, quae
dicta sunt per Zachariam , tam Jeremiae esse quam Za-
chariae, neque igitur Spiritum sanctum mentem et sty-
lum Matthaei contra veritatem rexisse (! )
(in. 30) •*).
^"^) Sauiore judicio usi sunt Orig. Comm. iu Matth. ad h. 1.
''suspicor aut errorem esie Scripturae, et pro Zach. po-
situm Jerera. , aut esse aliquam Jeremiae secretam scrip-
turam" ,
— et Hieron. Comm. iu Matth. ad h. 1. "Legi
Muper iu quodam volumiue hehr. Jerem. apocryphum,
iu quo hasc ad verbum scripta reperi; sed tamen mihi
videtur magis de Zach. sumtum testimonium'' . . iu Pi.
8*
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 124/292
116
(Marc. 15, 25: Jesus cruci affixus hora lertia
(o: h. 9"').
Joh. 19, 14 : Jesus coram Pilato hora sexta (o: h.
l^"*)* H^^ Augustinus : Marcura horam nonam non
supplicii horam indicasse, sed retulisse ad clamores
Judaeorum in iuterrogatione a Pilato habita, postulan-
tes , ut cruci affigeretur ; tum enim Jesum lingids Ju-
daeorum dici potuisse cruciatum, ut postea manihus
militum; Marcum autem in illo substitisse, ut Judaei
supplicii Christi non minus quam Pilatus ejusque mili-
tes rei declararentur (!) (III. 42? 43- Tract. in Ev.
Joh. 117 n. 1. Enarr. in Ps. 63 n. 5). Sensit tamen
sine dubio vir bonus , hoc loCo nimium se ingenii sub-
tilitati indulsisse;
quai-e hoc subjunxit : '^utinam etiam
plures ab aliis inveniantur hujus exitus qnaestionis
qnod donec fiat, utere mecum isto si placet!^^ ^*).
77 : "iu Jer. invenire non potuimus , sed iuveuimus iu
Zach.: videtis ergo,quia et hic error fuit''.
**) Neque vero ambagibus multis opus erit , ueque — quod
- interpretes tautum uou omues suadeut — lectiouem Jo-
hauueam ixxt) mutare iu TQtti] coutra graviorem codd. et
verss. auctoritatem, si admittimus, Johauuem secutum
€sse Romauorum horas computaudi ratiouem,
qua dies
«t apud nos a media nocte iucipiebatur , ut Jesus h. 6"
matut. damuAtus , h. 9"* vero cruci aiHxus fuerit. Jo-
hanuem autem a more judaico hac in re discessisse, ue-
que per se improbabile est, quum Joh. longc serius,
per multos auups extra Palasstiuae fiues commoratus , ci-
vitate jud. jam certe vastata, evangelium couscrip-
serit , et vero eo coufirmatur,quod , admisso hoc , alias
quoque difficultates chronologicae de coenapaschali fa-
cili, ut videtur, ratioue solvuntur : dies enim Jovis, qui
a vespera inde Judaeis erat d. XIV Nisan s. ^ TiQOjrrj rwu
at,vfivjv (Matth. 26, 17, M^rc. i4 , 12. Luc. 22, 7),
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 125/292
117
X.
Superest , ut de Vetere Testarnento quaedam ad-
damus ; cui ut veritatis notam vindicaret, non leve No-
stro erat cum Manichseis certamen subeundum *•). Hi
enim , pietatem inter cavillationes fingentes , ut con-
staret, libros V. T. a veritate immane quantum dislare^
provocarunt ad efFata Jesu et apostolorum, negantes,
cum his ullo modo eos conciliari posse. Ex multi*
hic pauca seligamus : Gen, i, ±: '*principio fecit Deus
coelum et terram" coll. Joh, 1 , 10 : ''mundus per ip-
sum (Cliristum) factus est". — Gerz. 2, 2 ? "die 7"^**
reqnievit Deus" coll. Joh,5?
1 : ^'pater meus usque
nunc operatur". — Gen. 2 ? 18 : "relinquat homo pa-
trem et matrem , et adhoerebit uxori suse"^ colL Mattli.
I9j 29 '- "omnis (jui reh*c[uerit uxorem . . possidebit vi-
tam aeternam". — Exod. 20, 12 : "Honora pati^^m et
matrem!" colL Matth. 8, 22: ''sine mortuos mortuos
suos sepelire!*' — Gen. 3, 10. 13: "Deus locutus
cum Adamo, colL Joh. i, 18 : "Deum nemo vidit un-
<juam". — Prop. 6 ? 6 : "imitare formicam, et intuere
dihgentiam ejus" colL Matth. 6, 34: "nolite cogi-
tare de crastino" ^'). De his autem leviter sane et
Romauis et Syris erat d. XIII. Kisati s^ ^iiiqa tiqo t^t
io^Trjg Tov naaxcc (Joh. i5, i). Ita jam Moller iieue Au-
sichteu u. s. w. S. i63 ff. Bretschneider Probabilia de
Ev. Joh. p. io6.
**) Coufess, VII. 27 : "avidissime arripui veuerahilem sty-
lum Spiritus tui et prae ceteris apost. Pauli, et perie-
ruut quaestioues illae, iu quibus raihi aliquaudo visus est
adversari sibi , et uou cougruere testimouiis Legia et
Prophetarum textus sermouis ejus.
*') Vid. coutr. Adimaut. u. 1. 2. 3. 6. 9. 24 al.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 126/292
118
inepte objectis facilis victoria fuit , cum minore etiam,
guam quae Augustino erat, ingenii sagacitaie; neqneest profecto , cur in iis
,quae singulis opposuerit , re-
censendis tempus perdamus.
Graviores autem et (juse magis ad rem faciebant,
ese erant objectiones, quse petebantur ex prseceptis
etbicis Evangelii et Pentateuchi inter se comparatis;
htc enim recte contendere licebat, Mosen populum jus-
sisse par pari referre,(Exod. 21? 24 s.)
,quum a Jesu
nihil magis improbatum sit (Matth. 5 , 38 ss.^ ,— Mo-
sen hostibus debellatis parcere graviter prohibuisse
(Exod. 23 , 22 ss.),quum Jesus primam legem hanc
fecerit, amorem ad omnes, hostes etiam, extendere
(Matth. 5, 44 ss,) ,— animos Judaeorum totos ad prae-
mia terrestria ceu finem bonorum intentos fuisse (Ler.
26 , 3 ss. Deut. 28 , 1 ss.),quum qui nomen Christo
dederint sursum tendere jubeantur (Matth. 16, 24 s. al.),
— discrimen ciborum purorum et impurorum praeci-
puum tenere in disciplina mosaica locum (Lev. H),
quod auctore Jesu sublatum sit nullumque esse declara-
tum (Matth. 15, H ss,")^*). Neque vero diversita-
tem ades^e Augustinus negavit , sed — quum ei per-
suasissimum essel , "omnia tam in Vet. quam in N. T.
uno sancto Spiritu conscripta et commendata esse*\
(contr. Adimant. n. 3) — diversitatem aham vel majo-
rem esse, quam ut cum revelationis auctoritate con-
stare posset ; optime enim , rem acu quasi tangens,
monuit , in Judaeis,populo rudi sensuumque imperio
dedito , necessariam ante omnia fuisse disciphnse ex-
*8) Vid. coutr. Adimant. u. i. 3. 7. 8. x5» 17, 18.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 127/292
119
ternse severitatem,qua priraum adduceremur ad justi-
tiam civilem moribiis observandam 5 sic igitm- auctore
Deo legem mosaicam apparuisse,quae rigorem sapien-
tissime liaberet humanitate temperatum, ut fundamen-
to ejus gratia evangelii tempore opportuno superstrue-
retur (contr. Adimant. n. S- 15. 17).
Quandoque tamen Nostrum nimium fuisse in ob-
jectionibus impugnandis inrjue consensu utriusque doc-
trinae efEciendo,
quod nibil omnino in , libris sacris
liiunano modo explicari passus est , abunde multa do-
cent exempla. Ita, utprobaret, in V. T. jam crea-
tionem mundi ad Trinitatem referri, verbis Geneseo5
(1 , 3) :
"Deus dixit : fiat
!
" indicari vokiit efficaciam
Filii s. Verhi , latentis sub verbo dicendi. Ad locum
Exodi autem (20? 5), ubi Jebova culpam parentum
dicitur in liberos persecuturus vel ad tertiam usque
qnartamque stirpem, boc observavit : quatuor generis
liumani stirpes distinguendas essQ. : ab Adamo ad Davi-
dem usque, a Davide ad exilium babylonicum, hinc
ad Christi in terras adventum,
quartam denique ad
uhimum usque rerum finem protrahendam ; ita vero
verba nihil praeter hoc dicere : Gsse decreto Dei sa-
pientissimo constitutum, ut homines tertiae et quai^tae
generationis, h. e. inde a tempore exilii, poenas luant
eorum, quae et ipsi et majores jamdudum defuncti con-
tra voluntatem Dei et ipsorum salutem egerint; quod
quidem eventu satis comprobatum esse (contr. Adim.
11. 1. 7). Sed de his jam satis et uhra actum es&e
videtur.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 128/292
120
XI.
Veritatis et accommodationis studium,
Quaestionem supra agitatam de mutuo evangelio-
rum consensu allera affinis ei excispit : num et quate-
nus scriptores sacri veritati minus congrue locuti
fuerint,quamquam ipsi plena veritate instrucii, ut
temporis usihus prudenter inservirent,
Erat autem haec qnaestio, ut diebus nostris sic
primis etiam ecclesiae seculis, mullum agitata, aucto-
ribus praeserlim Manicbaeis, qui, pro eo qno in inter-
pretatione utebantur arbitrio, simulationes pariter ac
errores freqnentissimos in apostolis admittebant, idque
eo facilius , quod vita Jesu a natalibus ad mortem us-
que nibil ipsis erat nisi affectuum bumanorum simula-
tio continuata. ••) Neque vero inter interpretes eccle-
siae fidei addictos defuere, qui disputandi rationem
dispensatoriam quam dicebant nimio ambitu extendere
viderenlur. Incurrit in banc censuram Hieronymus
ipse,
qiii Paulum in Ep. ad Gal. 2? 14 baud sincero
animo docuit reprebendisse inconstantiam Petri —quum ipse ejusdem culpae reus esset, admissa in Ti-
motbeo circumcisione (Act. 16, 3) ,quin aperte etiam
professus, se Judaeis esse tanquam Judaeum, gen-
tilibus tanquam gentilem (1 Cor. 9, 20), — sed in-
dignationem simulasse, ut gratum Gentilibus face-.
ret5 neqne Hieronymum interpretationis bujus auc-
torem fuisse, docet epistola Augustino scripta (75
«*) Faustus (vid. Aug. contr. F.
XXVI.8) : "ut ab iiiitio
sumta homiuis similitudiiie , omues humauae couditiouis
simulavit afFectus, sic ab re non erat, si in fiue quoque
cousi^nandds oecouomi» gratia fuisset visus et mori."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 129/292
121
h, 4. 6) j ubi provocatur ad aliorum interpretum con-
gensum, Origenis inprimis in Commentario in Ep.
ad Gal. nunc deperdito , atqiie Clirysostomi in sermo-
ne 58vo. Augustino vero,
qui ut de rebus ethicis
omnino sic inprimis de officio veracitatis severius judi-
cabat, illa interpretandi ratio non potuit non vehemen-
ter displicere. Eam quidem concedit esse naturse ho-
minnm infirmitatem, ut non omne mendacium cavere
possit,7°) imovero, si (juis aegre et invitus, commo-
di aliorura studio ductus, a veritate discesserit, bonae
intentioni justam tribuit laudem; '^) hoc autem con-
stanter docet et affirmat, omne mendacium culpam
habere, '*) neqne in scriptoribus sacris igitm', in qni-
bus alius virtutis modulus adhibendus sit, '*) ullo mo-
^°) Coiitr. meud. n. 36: "quia homiues sumus et intcr ho-
miues vivimus , fateor , me uoudura esse iu eorum uu-
mero, quos corapeusativa peccata uou turbaut; saepe me
iu rebus humauis viucit seusus huraauus, ueque resi-
stere valeo."
^^) 1. 1. u. 33: "multum fateudum est propiuquare justiti»,
et, quamvis re ipsa uoudum, jam tamen spe atque iu-
dole animum esse laudaudum,
qui uuuquam uisi hac
iuteutioue meutitur, qua vult prodesse alicui, uocere
autem uemiui."
^*) 1. 1. u. a6. 3i: ^'Mendacium est falsa significatio cum
voluntate fallendi; — quod est contra veritatem, justara
esse uon potest; quis autera dubitat, coutra veritatera
esse meudaciura omue 3 uullum ergo justura esse potest
meudacium."
^^) 1. 1. u. 33: "uou de homine quseriraus adhuc pertiuente
ad Jerusalem terreuam, sed de cive illius civitatis,quas
sursum est libera mater uostra aeterua iu coelis; et re-spoudetur uobis quasreutibus: omue meudacium uon est
ex veritate; filii autera illius civitatis filii suut utique
veritatis."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 130/292
122
do admitti posse ; ^*) idqiie eo minus,quod, consilio
fallendi vel uno loco admisso , omnia lubrica et in-
certa facile fiant, rp^ium, si qnid durius vel difficilius
dictum videatur , unicuique liceat orationem pia frau-
de simulatam suspicari. '*) Paulum vero (juod attinet,
vindicias ejus in epistolis 28va, 40ma et 82ma suscepit,
Hieronymum "ut nuXivtpMav caneret" graviter admo-
nens (Ep. ^O n. 7) ; verum enimv^ro, qnum auctoritas
codicis sacri ab iis pendeat quae scripserint , non ab
iis, (juse egerint auctores, hoc uticpie docet concedi
posse, apostolum agendo non semper constitisse sibi,
firmiter modo hoc teneas, litteris eum nihil man-
dasse , quod ex animi sinceritate non haustum petitum-
que fuerit ; neque autem Paulo vitio verti posse, quod
ritus et instituta Judaeorum interdum observaverit,
quum, etsi clu-istianus factus ,Judaeus natus fuerit, ne-
que ita coetui Judseorum oppositus, ut nou licuerit
ipsi , salva religione, officia nonnulla eorum subire ; in
his vero nihil eum egisse simulatione fallaciae ductum,
sed misericordiae sensu, quo facihu* veritatem evan-
gehi hominibus persuaderet. '*)
Muha hic acute et egregie Omnino observata Gsse,
nemo non fatebitur. JNimirum quod negavit, primum:
in libris sacris dictum ahquid repqriri,quod non ve-
ritatem habeat, si non verbis simphcibus expressum,
^*) De cous. Ev. II. g : "Homo religiosus quodlibet aliud
qusreudum potius judicaret,quam Evaugelistaiu crede-
ret esse meutitum," coutr. meud. u. 26. 35.
75) De saucta vir^iuit. n. 17. Ep. 28 u. 3. 4o u. 7. coutr.
adversar. Leg. et Proph. II. 3.
^*) Ep. 4o u. 3. Coutr, meud. u. 26. Coutr. adversar. Leg.
et Proph. II. 4.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 131/292
123
at forma imaginum tamen adumbratam ,' ^) deJnde :
mendacium sensu strictiore in scriptoribns sacris ad-
mitti po?se — <juum in docendo, si non nudam semper
dederint veritatem, non fallendi fuerit voluntas, sed
per gradus ad veritatcm adducendi, — haec ita dicta
sunt , ut pio nemini secus sentire liceat. Ipsum vero
locum Epist. Paulinse cpiod attinet, verissime certe ne-
gavit, jQctam et simulatam Pauli indignationem intel-
ligi posse, cpiss neqne verbis Pauli totiqne sermonis
nexui convenit, neqne etiam cum rei quae agitur gra-
vitate constat,'^) (juandoquidem Petrus non tam im-
prudentise agendi,quam levitatis auimi et hypocriseos
reus erat , suo unice commodo intentus ; quo quidem
justam indignationem non Paulo comraotam fuisse,
quomodo credibile est ? imo , ut affectum irae ludendo
simularet, qua demum ratione adduci potuisset, nisi
ut auram popularem captaret sibique majoris probita-
tis et sanctitatis famam conciliaret? qnod qnidem nonprius dictum quam refutatum esse crediderim. At
enimvero,quum haec ex indole ipsius loci Augustinus
ulterius objiciendo exponere potuisset ac debuisset, ut,
aliis locis collatis , doctrinam ^e accommodatione dif-
ficilem accuratius definiret, placuil ei in disquisitione
^7) Coutr. meud. n, 35: "Quod esse creditur, ostendatur
nou esse meudacium, sive ubi tacetur verum ueque di-
citur falsum , sive ubi siguificatio verax aliud ex alio
vult iutelligi."
^®) Neque taceudum liic est quod Hierou. ipse fatetur (Ep.
yS u. 6) : iuterpretatiouem illam iuprimis hauc ob cau-
sam tot tdutosque uactam esse defeusores, ue Paulus
priucipem apostolorum audaciore vituperio perstriugere
videretui'.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 132/292
124
generaliorl de ofBclo veritatis et mendacii notione sub-
sistere , ita vero neque sibi constitisse neque rem fe-'
licius confecisse videtur. Nam quod ipse pietate salva
concedi posse docuit : scriptores sacros buraanitaiis et
misericordiae sensu commotos interdum fuisse , ut of-
ficio veritatis aliquantulum remitterent, hoc totidem
fere verbis — si <juid video — sustulit atque negavit,
quum auctores illo5 tanta cum religione docuit offi-
cium veracitatis servasse , ut ne unum quidem simula^
tionis exemplum in iis admitti sine impietate posset
scilicet : **si ad scripturas sanctas admissa fuerint velut
officiosa mendacia,quid in iis remanere auctoritatis
?'*
(Ep. 40 n. 3). Verum enimvero — demittere se do-
cendo ad ingenium et facultates aliorum,quid tandem
est nisi alias induere et simulare notiones, nisi a veri-
tate perfecta sciens volens(jue recedere, ut, primo fac-
to initio , veritati pleuiori ac puriori facilius aperia-
tur via ?
Ipse vero Augustinus bic ut saepius fluctuasse vi-
dctur ; dum in studio librorum sacrorum versabatur,
cogente quasi necessitate concessisse videtur, <juod
deinde , ingenii meditationi totus se committens , ve-
hementer impugnavit;pbilosopbus enim magis quam
interpres , non tam ex iis,quae Jesus et apostoli ege-
runt dixerunlque, efficere conatus est, quid bonum ho-
uestumque sit,quam ex sua qualicunque boni honesti-
que notione, quid agere et dicere Jesus apostobque de-
buerint. In eo autem, quia lerrebat pessimum eorum
arbitrium,
qui nibil non per accommodationem dic-
tum volebant , tutissimum judicavit omnem in litteris
sacris simulalionis vcl dissimulationis usum negarc, pa-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 133/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 134/292
126
quiruntur notae, purissima veritatis integritas et au-
gusta numinis auctoritas , sed humanse quoqne , indo-
lem dicimus et rationem usibus liumanis sapientissime,
sive quantitatem spectes sive qualitatem, attemperatam
ut ex iis,quae scire necessarium ad salutem , nihil di-
sideretur , neque eorum ahquid ita propositum sit , ut
intelligi inque vitae usus converti nequeat. Neque htc
vero Manichaei defuere sibi, Scripturas sacras impugnan-
tes et ecclesiae pacem infestantes;qui
,quum docerent
tot esse paginarum illarum lacunas, cahgines tantas,
ut, Manetis demum institutione accedente, cujus ad-
dere et illustrare '') non minus esset quam distinguere
et corrigere (vid. supr. p. 97 not. 39) , omnia plena et
clara evaserint, id onmi modo egerunt, ut usum, qui
hbris sacris ex consensu ecclesiarum pio constabat,
everterent, summae autem auctoritatis arbitrium, apo-
stohs calhde ereptum, in suas manus transferrent.
Et transtuh*ssent fortasse, nisi Augustinus,quique cum
eo ahi stabant Sacrae Scripturae viudices et assertores,
veneno illorum salutare opposuissent anlidotum. ]\i-
mirum hoc Noster Christiano nemini dubium esse do-
cet , ita sapientiam Dei hominibus consuluisse , ut,
quantum satis esse judicaret, Scriptura sacra revelatum
*) de actis c. Felice I. 9. Felix: "Quia veiiit Mauichaeus,
et per suam preedicatiouem docuit uos iuitium, mediuia
et fiuem, — quia hoc iu Paulo uon audivimus, ueque
in ceterorum apostolorum scripturis, hoc credimMS, quia
ipse est Paracletus." Euarr. in Vs. i46 u. i3: ''perditis-
sima Mauichaeorum secta acceptas Scripturas et lectas ir-
risit; reprehendere voluit, quod uou intelligehat, et exa-
gitando et repreheudendo uou iutellecta, multos illaque-
avir.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 135/292
127
sit,**^) iieque igitur ferendos esse, si qni litteris ejus
aJicjuid adjicere audeant (contr. Faust. XVlII. 7). QuodManichaei autem testimonium qusesierunt ex nonnullis
Jesu apostolorumque dictis, quae institutioni alicui fu-
tm-ae pleniori et accuratiori locum relinquere videbau-
tur (Joh. 16, 12. 1 Cor. 3, 1. 2. 13, 9), hoc aut impru-
denier aut impie commissum esse monet. Etenim,
quod dixit Paulus , "quando venerit t6 TiXeiov , ces-
saturum esse quicquid nunc ex parte hominibus cogni-
tum sit,*' hoc, orationis nexu docente, dictum esse
de vita in coelis beatfe continuanda (de actis c. Felice
I. 12)5 alia ejusdem verba, quibus inter yaXa et ^^cU-
^ot dislinguitur, non indicai-e duplicem aliquem doc-
trinarum cyclum, ac si unus omnibus communis es-
set, alter provectioribus reservaius, *') sed diversam
instituendi rationem facultatibus singulorum aptam
(tract. in Ev. Joh. 98 n. 2. 3) ; denique ex verbis Jesu
**multa se dicere habere, discipulos autem sustinere ea
non posse " constare quidem , non omnem doctrinifi
copiam verbis lilterisque scriptis traditam esse , sed,
ipse Domiuus quum tacuerit , nihil magis temerarium
esse, quam ex suo supplementum addere , nihil magis
stuhum ,
quam novatoribus aures animumque praebere
(tract. in Ev. Joh. 96 n, 1. 20? ^ic enim ecclesiam in
discrimen extremum induci , neque aliquid facile esse.
8°) de civ. D. XI. 3. de Geu. ad litt. V. 23.
®^) tract. iu Ev. Joh. 98, 3: "nulla videtur uecessitas , ut
aliqua secreta doctrinae taceautur et abscoudautur fideli-
hus parvulis , seorsim diceuda majoribus h. e, iutelli-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 136/292
128
modo adsint qui callide rem agant, quod volmninibu^
sacris obtrudi neqneat, '^)
Quum boec omnia ita observata sunt , ut vindex et
patronus optimus Augustinus haberi dicique ecclesiae
nostrae possit, quae commentum Galbolicorum de tra-
ditione altero et aequali doctrinse fonte destruxit ^ 3)•
non minus egregie valent,
quae de notione perspicui-
tatis Sacrae Scripturae constituenda tucndaqne dispu-
taia sunt. Primum vero esse concedit, quae dicta in
libris sacris cum aliqua obscuritate et ambiguitate sint;
neqne vero sine providentia divina boc accidisse mo-
net, neque igitur sine summa nostra utilitate. Quum
enim,
qnae primo obtutu patent , vilescere sdleant et
negligi, difficultas autem ad penitius inquirendum ex-
citet, nonnulla velamine quasi obducto latere, ut stu-
dium bominum magis intendatur et exerceatur , sicque
dib*genli virium usu veritas coelestis eruatur *); eodem
quoque referendum Qsse^ quod ita Sacra Scriptura
•*) tract. iu Ev. Joh. 97, 2: "cavete, ne homiuibus deceptis
ac deceptoribus aurem curiosam praebeatis ad iucognita
scieuda, quum mentes invalidas habeatis ad vera et falsa
dijudicauda." tract. 98 n. 7.
'*) non mirum igitur, quod reformatores hunc locura trac-
tautes ad auctoritatem Augustiui saepius provocarunt,
sic Caluin. inst. relig. IV, 8, i3. Cf. Reiser: S. Ang.
veritatis evangelico-catholicae contra Bellarminum et alios
scriptores papaeos vindicatus. 1678. lib. I. cap. 1. 4. —Ceterum in iis
,quae de traditionis vi et auctoritate sta-
tuit, Aug. niiuus sibi constitisse, ex ahis locis infra
afferendis apparebit.
®*) de doctr. chr. II. 7: "Quod totum provisum divinitus
esse non dubito ad edomandam labore superbiam , et in-
tellectum a fastidio revocandum, cui facile investigata
plerumque vilescunt". Ser. i56 u. i : "Verbi Dei alti-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 137/292
129
comparata sit , ut non liujus vel illius hominis ingenio
aiTideat, sed, dura plense et integrse veritatis adum-
irationem generalem contineat, omnibus pariter et
secjualiter satisfaciat ^'). Deinde vero , magnifica et
mira sermonis profunditate,
quae obscuri aliquid ha-
beat neqne uncjnam non babitura sit, utiliter homines
humihtatem doceri, sentientes, ingenii infirmitas (juanto
divinis oracuhs inferior sit^®). ]\eque — quod gra-
vissimum hac in re est — illam qualemcunque obscu-
ritatera irapedire, quo minus auctoritas verbi divini in
omnibus iis, quse sine dispendio sahuis ignorari ne-
cjueant , clarissima et manifesta omnibus sil * ^),
prae-
tudo exercet studium , iion denegat iiitellectum'', Con-
fess, VI. g. Enarr. iu Ps. i46 n. i5. Ep. igg u. 42.
8 5^ Coufess. XII. 4i. 42: ''Ego certe, si ad culmeu auctori-
tatis aliquid scriberem , sic mallem scribere , ut quod
veri quisque de his rebus capere posset , mea verba re-
souareut, quam ut uuam veram seuteutiam ad hoc aper-
tius pouerem, ut excluderem ceteras ,
quarum falsitas
me uou posset. offeudere. — Seusit ille (Moses) omuiuo
iu his verbis iatque cogitavit, qutim ea scriberet, quic-
quid hlc veri potuimus iuveuire , et quicquid uos uon
potuimus, aut uoudum pgssumus, et tameu iu iis iuve-
uiri potest".
8<^^ Ser. 5i u. 35: ^^lllud aute omuia retiuete , ut Scripturis
sauctis uoudum intellectis uou perturbemiui , iutelligen-
tes autem uou iuflemiui , sed et quod uou iutelligitis
cum houore differatis , et quod iutelligitis cum caritate
teneatis". Euarr. iu Ps. 1^7 u. 2: *'Maguum pietatis et
sauitatis iuitium est, autequam scias quare quid dictum
sit, credere ita dici debuisse ut dictum est; haec euim
pietas faciet te capacem, ut quasras quod dictum est,
ct quum quffisieris inveuias, et quum iuveneris gaudeas''.
®^) de doctr. chr. II. i4: "lu iis,
quae aperte iu Scripluris
posita suut, iuvejiiuutur illa omuia, quae coutiueut fidem
moresque viveudi , spein scilicet atque caritatem". De
9
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 138/292
130
sertim qimm locis obsairioribus nunqiiam fere alia de-
sint verbis planioribus dicta , unde lucis quantum sa-
tis est afferri possit ^ ^ )
Ex bic dictis facile intellectu erit^ quid de iis lo-
cis Auguslinus judieaverit, quce, quum posita ultra
interpretalionis facultatem videantm', prohlemata lier-
vieneutica rccte dicuntur ; in quorum numerum retu-
lit Gen. 1, 1. 4, 6. 2 Cor. 12, 2 ss. Col. 1, 16.
1 Thess. 4, 15. 2 Thess. 2, 6 ss. 1 Pet. 3, 18 al.s^).
Ha^c nimirum, si arg^umentum et indolem rcspicias,
non multum ad usus nostros pertinere, neque in S.Go-
dice ita descripta esse,ut cognitio nobis mandatasit ^o)
homini christiano proinde auream hanc regulam te-
nendam animo esse : '^melius est duhitare de rehus
occultis ,quam litigare de incertis^* (de Gcn. ad
litt. 8, 9).
pecc. mer. et remiss. II. 69 : '^Etsi quocllihet horum,
quemadmodum explicari et demonstrari possit, i^iiorem,
illud tameu credo, quod etiam hiuc divinorum eloquio-
rum clarissima auctoritas esset, si homo id sine dispeu-
dio proraissae salutis iguorare non posset". Confess^. VI. 8.
S8^ de doctr. chr. II. 7. 8: "magniflce et salubriter Spiritus
S. ita Scripturas SS. modificavit, ut locis apertiorihus
famioccurreret , ohscuriorihus autem fastidium deterge-
ret; nihil enim fere de illis ohscuritatibus eruitur, quod
nou planissime dictum alihi reperiatur".
85) Conf. XII. 18. 52 ss. de civ. D. XV. 7. XX. 19. de Gen.
ad litt. XII. 2 ss. ad Oros. coutr. Priscill. i4. de Dulcit.
qu. 5. Ep. i64 n. 2 ss.
^°) ad Oros. contr. Priscill. i4: "ueque ista multum ad nos
pertiuent, ut ea summo studio indagare curemus , quae
remota sunt a sensihus nostris , ab intellectu infirmitatis
humaure, neque in ipsis Scvipturis ita posita, ut uohis
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 139/292
131
In hls omnibus aiitem vlros,
qiii seculo XVI"»o
de sacra Scriptura restituenda et Ecclesia reformanda
inimortaliter meruerunt, ita Augustino assentienies La-
bemuS; ut non tam ad eum prope accessisse quam i^
eodem prorsus loco constitisse dicendi sint ^^).
xin.
Regulce criticce de texiu sacro emendando.
Ante jam exemplis allatis vidimus, non paruni
opersB et studii Augustinum Cohvertisse ad codices grse-
cos et latinos Veteris INovique Testamenti a vitiis de-
purgandos (p. 55-68) ; verum ut niliil gravius et utilius
*^) Juvat inter plurima quas adsunt hasc afferre: LutJier Am-leg. d. Sy Psalm. (TValch. V. S. 457^ : "es ist eine greu-
liche grosze Schmach u. Laster wider die h. Schrift u.
alle Christenheit , so mau saget, dasz die h. Schrift fin-»-
ster sey; das ist ^vohl wahr, etliche Spriiche der Schrift
sind duukel ; aher iu denselbeu ist nichts anders ,
denuehen was an anderu Orten iii deu klaren, ofFeneu Sprii-
cheu ist; also wer das Dunkle nicht versteheu kaun,
der hleihe hey dem Lichten''. Melanchth. Schutzr. fiir
Luth. OValchs Ausg. vou Luth.XVIlI S. iiSi): "Ihr
niiisset mir zugeben , dasz der Schrift Meinuug sey ge-
vvisz u. klar , also dasz sie sich selhst auslege, wo etwa,
eiu finster Ort ist ,
zuvor iu den Dingeu, die der h.
Geist hat wolleu erkanut u. geglauht werden". Calvin,
iust. rel. chr. ,IV.. lo, 7: ; "quod ad perfectam hene vi-
vendi regulam pertinehat , id totum sic complexus est
Dominus lege sua , ut nihil hominihus reliquerit, quod
ad summam illam adderent". Artic, Anglic. XXXIX.art. 6: "Scriptura S. continet omnia, quas ad salutem
suut necessaria , ita ut quicquid iu ea neque legitur ne-
que iiide prohari pqtest , nou >it a ,quoquam exigendum,
ut tanquam articuhis fidei credatur, aut ad sahilis ne-
cessitatem requiri putetur".
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 140/292
132
est crisi sobrie et acctirate instituta ,'
ita neqne periii-
ciosius aliquid quam iu rebus criticis levitas et incon-
stantia, neque difficilius aliquid, qiiam recta htc in-
cedere via. Etsi vero ingenio judicioque piultum re-
lictum manet, principiis tamen et regulis, ne temere
et perverse res agatur , studium criticum dirigi debet
unde hoc loco quaeritur , an ex libris Augustini leges
et regulae elici et constitui possint, quas in studiis cri-
ticis sibi aliisque observandas praeceperit.
Systema criticum vero regulis absolutuni nemo
facile exspectaverit, neqne proj)ter laboris tantummodo
difficultatem , sed ob periculum etiam, quod difficul-
tate non multo inferius essG bistoria docet. Quam-
qnam enim Deus Opt. Max. oracula sacra ita hominibus
commisit, ut integritatem litterarum, interpretationis
veritatem non miraculo servatam, sed curis eorum
commendatam, doctrina et studio confirmatam volue-
rit, nunquam tamen ea in ecclcsia defuit reb*gionis su-
perstitio, quae lectiones dubias ct suspectas mordicus
tenere magis existimavit pium, c[uam veras et genuinas
restituere ^*). Nostris demum temporibus — agente
**) Audias Hieronyinitm {-^r^L ad Evaug.): "pius labor, sed
periculosa praesumtio , judicare de ceteris , ipsum ab
omuibus judicandum, seuis mutare linguam, et caue-
scentem jam mundum ad initium retrahere parvulorum
quis enjm doctus pariter vel indoctus, quum in manus
volumen assumserit, et a saliva, quam semel imbibit,
viderit discrepare quod lectitat, nou statim eruiiipet iu
vocem, me falsarium, me clamitans esse sacritegum, qui
audeam aliqtiid in veteribus libris addere , mutare,cor-
rigerel'* — et post secula quatUordecim Griesbachium
(praef. ad Nov. Test^ gr. 1796): "quae de pluribus «acri
textus receusionibus monueram, fabulce. et commeuta vi-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 141/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 142/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 143/292
135
ter plures lectiones incertas clifficiliorem eligendam es-
se, de qiia nulla permutationis suspicio adesse possit *'').
•His rcgulis autem, cjuibus criseos castse et saucC
prima continentm' stamina et elementa, praesertim in
3N~ovo Testamento emendando usus et utilitas constabat.
Vetus Testamentum vero (juod attinet, quum in ver-
sione alexandrina nibil scriptum putaret sine singulari
cjuadam dispensatione divina (vid. supr. p. 70 ss."),
versiones latinas docuit quidem ad fidem codicum grae-
corum corrigendas csse, borum vero auctoritatem ita
siifficere , ut bebrseos codices consulere baud necessa-
rium, ex iUis gr?ecos emendare ne licitum C£uidem es-
set '^). Documento libri exegetici sunt, inprimis Enar-
rationes in Psalmosj in (juibus, qiium alia saepe sit in
*') Enarr. iu Ps. io4 vs. 28: quum codices longe plurimi
haheut "exacerbaverunt", vix duo '^uou exacerbaveruut*%
hauc tameu lectiouem praefereudam putavit, veritus "ne
forte mendositas propter sensum faciliorem abundaverif*.
De cous. Evv. III. 29 : (de Matth. 27, 9) : "putatur, codd.
esse meudosos,
qui haheut uomeu Jeremioe,quia vel
Zacharias hahere debueruut, vel uullius , sicut quidam,
sed tautum" per prophetam diceutem''. Sed utatur ista
defeusioue cui placet 5 mihi autem cur nou placeat, Iikc
causa est,
quia et plures codd. habeut Jeremiae nomeu,
et qui dihgeutius iu grascis exemplaribus Evaugelium
cousideraverunt , iu antiquioribus grascis ita se perhi-
bent iuvenisse ; et nulla fuit causa , cur adderetur hoc
nomen , ut mendositas fieret ; cur autem cle nonnullis co-
dicibus tolleretur^ fuit utique causa , ut hoc audax ig-
uorantia faceret, quum turbaretur quaestione, quod hoc
testimouium apud Jeremiam nou iuveniretur".
*9) de doctr. chr.II. 22: "etiamsi aliqiiid aliter iu hebr, ex-
emplaribus invenitur,quam isti (LXX) posueruut , ce-
dendum esse arbitror diviua: dispeusationi,quac per eos
facta esl". Ep. 28 u. 2.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 144/292
136
versione alexandrlna psalmorum divisio, ut, qul in
libris hebrseis duos faciunt , liic unum , (jui illic unus
sunt , hic in duos divisi , rationem Grsecorum ubique
secutus est 5 carminum quoqne inscriptiones, quse apud
Alexandrinos locupletiores plerumqiie et multis addi-
tamentis auctae legtmtur, totidem verbis expressit; in
singulis autem textus verbis acta omnia arbitratus, si
interpretatio alexandi-ina versione iideli latine ex-
primeretur,
XIV.
Dotes animi et cognitiones interpreti S. Scrip-'
iurce necessarice.
In operibus Augustini locum insignem Lihri qua-
tuor de dcctrina christiana tenent, c[ui — ut verbis
auctoris utar (I. l) — ^^sunt praecepta quaedam trac-
tandarum Scriptui'arum,
quse studiosis earum video
non incommode posse tradi, ut non solum legendo
alios, (jui divinarum litterarum operta aperuerunt, se^
et aliis ipsi aperiendo proficiant'^. Illud autem disci-
plinse hermeneuticse tentamen, non antiquitate magls
<juam usu et pretio prseclarum '») , ita institutum est,
**) Iniquius judicavit Mosheimius (institutt. hist. eccl. p. i48);
"luterpretandi leges ferre volueruut Tychouius et Au-
gustiuus , neuter potuit'';
justo parcior quoque in lau-
dando Rosenmullerus fuit, qui : "regularum, inquit, recte
iuterpretandi S. Scripturam non prorsus ignarum fuisse
Aug., apparet ex iis, quas libris suis de doctr. chr. pas-
sim inspersit" (hist. interpr. 11. ss. III. p. 4o6). j^qmio-
rum judicem liber de quo agitur habuit cel. Schrockium
(chr. Kircheng. XV S. 564 ff.); pretium ejus testantur
etiam plurima: editiones, qiiarum iudex exstat iu Schoe^
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 145/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 146/292
138
scribendi fecit, risu excipieris, (piotqnot inutiles ct
vanas esse regulas interpretationis dictitabant,precum
vero ardore et assiduitale effici, ut Spiritus S. se
in corda bominum demittat, lucem, quse omnia collu-
stret, accendens. Miram itaqne credulitatem j^erstrin-
git, qnse fidem fabulis habeat de Antonio monacbo
aliisque, qni sine ulla scientia litterarum Scripturas-
divinas legerint et intellexerint; pejorem etiam mo-
nens eorum stultitiam esse, qni, apostolis se pares et
se(juales somniantes, studium linguarum, institutiones
aliorum, codicum praesidia spernant; illis vero Pauli
exemplum ante oculos ponit, qui, voce divina licet
compellatus, ad hominem doctorem missus fuerit, ut
docirinam hauslu pleniore edisceret. Omnium vero
ineplissimos neqne ullo modo fercndos eos esse affir-
mat, qui, quum revelationem quandam singularem uni-
cam ponant veritatis lucem , nulla prseceptis hominum
utihtate concessa, reliquos homines huic curae et in-
stitutioni divinae committi non patiantur, imovero eos
edocendi, collustrandi , in suam sententiam trahendi
studio ac fervore incredibili ferantur. (Prolog. n. 4-8)»
Primum autem et gravissimum interpretis praesi-
dium positum esse docet in solida accurataque, quae
defuitipsi, linguce hehroeoe et groecce cognitione'^ ex
versionibus qnidem inspectis et invicem collatis lucem
haud spernendam repeti posse; sed propter tantum in-
terpretum dissensum, illam hnguarum peritiam adeo
necessariam esse , ut eas qui ignoret a vero auctoris
sensu ssepissime non possit non aberrare. ^) Deinde
I) De doctr. chr. ir. i4. 16. 17. 19. 21. de civ. D. XV.
i4, 2, Ut illustrareutur ea, quas propter u€Uiu loqueudi
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 147/292
139
vero nullum omnino clocet scientise genus, nnllam pai»-
tem' esse, qux in studiis exegeticis usu suo careat 5 ete-
nim , sive res historicas dixeris , seculis remotioribusr
gestas , sive ea,
qnse in rerum natura tanta cum va-
rietate exstant, sive ea, quse in rebus cipilihus insti-
tuta sunt, omnium eorum notitiam perutilem interpreti
esse^ quod multa in libris sacris figurate dicta sint, ex
rebus obviis similitudine ducta. ^) Nequaquam igitm'
audiendos esse,qui lilteras profanas homini christiano
fugiendas esse clament;quid enim I itane virtutem ip-
sam et justitiam colere impietatis foret , (juum his nu-
minibus templa et festa Gentilium dedicata fuerintj
imovero, muhifariam eruditionem optimos hbrorum
sacrorum indagatores facere, testem Mosen esse , se-
creta omni ^Egyptiorum sapientia instructum, testes
viros in ecclesia celebratissimos , Eusebium , Ambro-
sium, Lactantium, Optatum, Hilarium al. (II. 43.61).
At esse tamen observat , qui studia sua usui communifratrum summa cum utilitate impenderint, ut alii vo-
ces bai'baras et peregrinas , alii res historicas tempo-
rumque numeros, alii naturam arborum, herbarum,
lapidum subtili diligentia explicaveriut;quibus adju-
Hebraorum latetaut, couscripti suut libri Augustiui:Locutioues de 11. Mosis , Josuas et Judicum, iii quibus
hebraismos duriores resolvere couatus est. Cf. de ra-
tioue et cousilio operis Retract. II. 54.
*) II. 4o : "hasc tota pars huraauorura iustitutorura, quae ad
usum vitae uecessarium proficiuut, uequaquam est fu-
gieuda Christiauo, imo etiam qiiautum satis est iutueuda
memoriaque retiueuda." 28 : ''uos uou propter supersti-
tiouem profauorum debemus musicam fugere, si quid
iude utile ad iutelligeudas S. Scriptiiras rapere potueri-
mu5.'' 34. 43.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 148/292
440
vantibus cogmtionis qiiantum satis est facilius acquiri
posse (II. 59) 5 fugiendum autem hic quoque esse (juod
nimium est , fugiendam , apostolo monente , scientiam
sine caritate vanam et superbia inflantem (II. 59). De-
nicjue vero,quum ingenii sagacitas non minus valeat
ad ea illustranda, (juae obscurius et ambigue dicta sunt,
quam eruditionis copia ad signa ignota solvenda, com-
mendatur magnis laudibus pfiilosophice studium, (juod
usum loquendi recte consulere, varia loca accurate
inter se conferre atque unum ex altero explicare do-
ceat, maxime vero platonicae, qu3e multa habeat de re-
bus divinis ac humauis, digna quse cura oraculis sacris
conferantur (II. 60) j modo in nimiam ne abeas sub-
lilitatem, quae minutiis quibusque inhsereat, veritatem
minus quam ostentationem iugenii quaerens. ^) Pluri-
mum autem in studiis hisce memoriae facuhatem prod-
esse monet, ut, iA quid alio loco dictum interpretationi
inservire queat , facilius menti succurrat (II. l4). Ne
muha vero— ut imago interpretis probi et idonei pau-
cis lineis absolvatur , haec Augustini verba omnium in-
star iterum iterumque legantur : **ne amet certamina,
pietate mansuetus ; prcemunitus etiam scientia lin-
guarum, ne in verbis locutionibusque ignotis hce-
reat; prcemunitus etiam cognitione c[uarundam re-
rum necessariarum fne pim naturamve earum
, quoe
propter similitudinem adhibentur , ignoret; adju-
®) II. 48: "disputatiouis disciplina ad omnia genera quse-
stiouum, quae iu litteris sacris suut peuetrauda et dis-
solveuda, plurimum valet ; tautum ibi caveuda est tibi-
do rixaudi et puerilis quasdam osteutatio decipieudi ad-
versarium." u. 5g,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 149/292
vante etiam codicum veritatey quam solers emenda-^
tionis diligentia procuravit,
veniat ita instructus adamhigua Scripturafum discutienda atque solvenda.**.
(III. 1.)
Simt haec autem neque isti neque uni tantummodo
seculo scripta ^ sed nostro et omnibus (juse fuere tem-
poribus salutaritcr prseccpta, quoniam descripti iis et
notati errores sunt, quibus nunqnam defuere patroiii
attjue fautores. Corriguntur ii, qui simplicitatem pue-
rilem multis pueriKter jactant, ita eam sufficere putan-
tes , ut praesidia litterarum, artis liermeneuticae ^uLtili-
tatem, mgenii jucliciique acumen,quse virum egregie
ornant et adjuvAiit',^- ih *Iftteris' SajcJriy^iriutilia , ne no-
xia dicam et perniciosa esse cOntendant; — neque ii
minus, qni doctrinanl ita facere interpretem statuunt,
ut pietatem fidei et verecundiam religiosam neque in
eo quaerendam 'n>eque etiam admittendam esse censeanty
quum nemo facile dixerit, in rebusipllysicis indagan^-
dis sestimandisque reb'gionem »—^ nisi superstitionem
forte dicas — judicio recto, sano et libero impedimen-
to esse j neque multo magis proficuam et necessariam.
Corriguntur deindeii, qui , mira quadam posita litte^
rarum sacrarum et profanarum distinctione , tetram
et austeram faciem pcbolis theologorum induunt, stu-
dia quibus ab humanitate nomen contigit procul a li-
mine removentes, discipulosque oculo irretorto juben-
tes incumbere mysteriis dogmatum , donec in iis asgra
phantasiae somnia, extra ea nihil omnino videant;
qimm certum sit, quicquid ad mentem ilhistrandam,
animum evehendum faciat , laudem sanctitatis ha^^ere
imovero, sicut pletas ociilo clariorc et hilariore cuncla
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 150/292
142
intueri doceat, ita, ut vera efficiatur pietas, animum
veqniri luce scictitiae et meditatiouis collustratum. Ne*
^ue ii denique imptine dimittuntur, qui, qnum \nrtur5
tes humanitatis fructus esse litterarum divinarum idebe-
aht, lianc tlieologorum gloriam, hoc insigne faciunt,
igne ferroque,. lingua. virulci;ita,.^tylpque yiperep, malios sSevire, neque famse integritate neque fidei cliristia-
iiee nomine iis relicto, qni de rectainterpretandi rarr
tione : secus sentire et qnod sentiunt profiteri audent,
'
. . . ."' ^
Principium hermeneuticum, Regulce
interpretandi Ipgicce.
Triplex interprctum ratio^t ihatkutum eommode
in schalis theologorum distingui posse videiur; eoruiaj
qui, in iis qnae' scripta sunt subsistendum esse do-
cent," persuasum! sibi habentes , auctores sacros ita
verbisvoluntatem suam expressisse
,
ut usu diligenti
gramraatices, historiae et philosophiae vete christianse *
effici possit et debeat; — eorum, qm suhter lilteris
ingenii vires exercitant, putantes, sensum genuinum
et religiosum non verbis simpliciter expressum , sed
umbris mystice indicatum esse,quem ex profundis
eruere non datum nisi iis esse,
qui pectus singulari
gratia Dei nescio qnomodo praeparatum habeant, lit
qnicquid rehquos mortales lateat anii'a lucis clai-itate
videant ; — eorum deniqne,qui extra litteras scrij^-
tas arbitrum et judicem interpretationis quserunt, in
auctoritate historica ita acquiescentes, ut ad decreta
ejus studium codicis sacri restrictum velint, Primis
ecclesise seculis mysticse et ineptse allegoristarum
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 151/292
143
argutlse, in qulbus exemplo doctores Judasorum prse-
ierant, oblectationi miro modo fuerunt^)
— scilicet
ignorantia ludens doctior videtur 3 ^) delnde per me-
dium sevum, dum animi studiorumque libertas du-
rissimis hierarcbiss vinculis constricta suspirabat, po-
sitiva sive historica bermeneutices ratio invaluit;
neglectis enim exemplaribus sacris, omnes (juotquot
propositae fuerant interpretum antiquiorum sententias
cumulai*unt, ut lectoribus ipsis unam alteramve prae-
ferendam relinquerent, vel, si una ceteris probabilior
declarata esset, hanc supremo ecclesiae ai^bitrio sub-
jicerent;*) denique vero, libertate in rebus sacris
recuperata, litteris exegeticis earumque praesidiis cum
philologicis tum philosophlcis auctoritas et honor
restitutus est, eoque tandem res pervenit, ut in ec-
elesia nostra nuUa interpreti lex valeat, practer ip-
^) Cf. Rich. Simon. hist. crit. des priucipaux Comm. dii
N,T, p. 6 s.: "Ces sqrtes d'iuterpretatious mystiques et
spirituelles ayaut ete eu usage des les premiers tems de
la religiou chr^tieuue, il semble qu'elles soieut uees avec
. elle." cap. 3-5. Meyer Gesch. d. Schrifterklar. I. S. 76 ff.
*) Cf. Luther Tischr, c. 2 suh fiu. ''Mit Allegorieeu spie-
leu iu der christlicheu Lehre, ist fahrlich; die AYorte
sind gemeiniglich feiu liehlich u. geheu glatt eiu, es ist
aher uichts dahiuter ; dieueu wohl fiir die Prediger, die
nicht \iel studiert habeu , wisseu die ffistorieu uud cjeu
Text uicht recht auszulegeu, deueu das Leder zu kurz
ist, will uicht zureicheu; so greifeu sie zu deu Allego-
lieeu , dariuueu uichts gewisses gelehrt wird , darauf
luau griiudeu u. fuszeu kouute. Darum solleu wir uus
gewohueu , dasz wir hey dem g3suudeu u. klareu Text
bleihen."
^) Cf. Meyer 1. 1. S. 81 K. i3y ff. RosenmilUer hist. iuter-
prt-tat. 11. ss. III. p. 289 ss.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 152/292
144
sam Scripturam Sacrara, eam vero rationis littera-
rumque prsesidiis scrutandam. Nobis proinde cer-
tum esse debet, (juo quis magis, fugicns allegoria-
rum latebras, normam vero auQtoritatis externsB de-
trectans, id agat, ut Scriptores sacri sui arbitri et
interpretes fiant, eo melius eum munere suo defungi.
Ita vero qnamquam unicuique Scripturas tr^ctandi
metliodo suum tempus seculumque fuit, quis quaeso
crediderit , singulos viros doctos ita obnoxios genio
seculi fuisse, ut trita vestigia omnes sequerentur?
imovero historia, ut laeta habet exempla tristibus
mixta, neque olim defuisse testatur, qni rectius et
liberius de studiis hermeneuticis judicarent, ncque
vero deesse hodie, qui, libertatem rationis perhor-
rescentes, ad lusus imaginum recurrere vel jugum
servile humeris subire Cupiant. Ad Augustinum igi-'
tur ut redeat oratio , de consUio interpretationis ve-
rissime docuit," totam eo tendere, ut sensuset
vo-luntas auctoris quam accuratissime exprimatur 5 ^)
hoc bene observans,quanlum periculum sit , si sen-
sus alienus vcrbis vel semel ilktus fuerii, ne ulte-
rius quoque interpres, invitus quasi et nolens —r ut
aliquo modo constare sibi videatur — vim Scripturac
sacrse faciat (de doctr. chr. I. 41). Criterium autem
interprctationis Verse — populariter quidem, sed JVo-
vum Test. quod attinet, aptissime — ita constitui-
tur : si quis verum invenisse sibi videatur , neqTie ta-
men explieatio ea sit, qua? communi Dei hominumque
amori prosit, nondum sensum intellectum ess^'^ scn-
7) De doctr. chv. 11. G. Confess. XII. 02, 33.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 153/292
145
i€ntiam vero si quis effecerit caintati utilem, neque
eam tamen^ fjnam animo habuerit auctor, errare qui-
clem eum interpretando , sed ita errare, ut neque
perniciose fallatur, neqne contra universam verita-
tem religionis locjuatur (de doctr. clir. I. 39-4l).
Modiim vero et rationem quod attinet Scriptu-
ramsacram tractandi , nulla regula est
, quse saepius
et veliementius lectoribus commendatur,quam de
singulis litteris non nimis m^gendis, sed reliquis ora-
tionis j)artibus aliisque similis argumenti locis in sub-
sidium vocandis. Hoc quippe neglecto, nihil fere
esse monet,quod subtiL*tatc iuterpretationis ex textu
sacro effici nequeat; alia enim ibi omnibus commu-
niier scripta esse, alia singulis temporibus vel per-
sonarum generibus ; ^ ) multa , verbis iisdem expres-
sa, diverso in locis diversis sensu posita gss^\ mul-
la obscurius et ambigue dicta, multa etiam sic, ut
unum alteri repugnare videatur; quare, si effatis sin-
gulis inbacreamus, Scriptores sacros nos babituros
Q.ssQ nunc absurda et impia doceutes, nunc sibi adeo
contradicentes. *) Hanc vero interpretandi melbo-
8) Cf. Luther Uuterr. vie Moses zn lehren ist ^^''alch 111.
S. i4): ''Maii luusz: itiit der Schrift saiiherlich handelu
u. fahren : mau musz uicht allein ausehen , ob es Got-
tes AYort sey , sonderu vielmehr, zu wem es geredet
sey, oh es dich treffe oder einen Audern."
*) De flde et operib. u. 5: "errant homines, non servan-
tes modum ; et quum iu uuam partem procliviter ire
caeperint, uon respiciunt divinae auctoritatis alia testimo-
uia,quibus possiut ab ^ ilja intentione revocari , et iu
ea, qnae ex utrisque temperata est, veritat^ ac mo-
deratioue consistere." de doctr. chr. III. 25. 55. de
cons. Evaug. n. 72. «outr. Gaudeut. I. 38: "uou dehe-
10
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 154/292
146
tliim pravam et perniciosam — qnam necjue nos prsc-
cipuuni crrorum et superstitionum fontem declararc
(liibitamus — eo gravius Augustinus damnavit, quod
eam foecundam esse \ idit hseresium matrem atque nu-
triccm; Ariaiii namcpie, Donatistse, Maniclisei, alii
lianc omncs secuti sunt rationem, ut singulas libro-
rum sacrorum particulas, nexu evulsas decerperent
ct misere premendo torfpiendo(pie sibi conciiiarent
cpiod dum agerent, necpie Arianis difEcile fuisse mo-
net, doctrinam ecclesisc nomine Tritheismi accusare,
neque Donatislis incxorabilem in Lapsos severitatem
auctoritate divina defendere, necpie Manichaeis im-
puritatem matrimonii divinis testimoniis probare, ne-
que aliis impiam banc tbesin defendere : ita per se
stcrilcm sufFicere lidem, ut vitae integritas opcrumfjue
pictas abesse impune possit. '**) Illi igitur perversi-
mus quicquidiii Scripturis etiani Dei testimouio lauda-
tos homiues fecisse legimus, couseutiendo approbare,
sed considerando discernere, adhibentes judicium noii
sane nostraj auctoritatis , sed scripturarum sanctarum,
quae nos ueque illorum hominum omuia vel imitari vel
laudare facta permittit, si quae non recte ab iis facta
sunt, vel huic jam tempori non conveniunt."
1°) De fide et operib. n. 5. 6. 21. Contr. Adim. XIV. 2:
"istoriuii fraus, qui partirulas quasdam de Scripturis
eligunt, quibus decipiant iiupcritos , uon connectentes,
quae supra et iufra scripta sunt, ex quibus voluntas et
iutentio scriptoris possit intelhgi." Contr. Fau^t. XI. 4,
Cf. Luther Erkl. d. Ep. an d. Gal. (VIII. S.- 2638) : ''Die
Leser der h. Schr. sollten allen Worten insonderheit
aufs ileiszigste nachdenken , was vor u. uach stiinde
mit eiuander aufs genaueste vergleichen, u. allen Fleisz
dahiu wenden, dasz sie einen ganzen, gewissen u. toI-
ligeu Verstand aus einem Tcxt fasseu mochten; soUteu
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 155/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 156/292
148
adeoque periculum aclslt, ne lectorcs aut offendantur
aut a fide profiteuda deterreantur. (de Gen. ad liit.
V. 23)« Plerumque satis esse in tanta verborum ob-
scuritate docet, efficere sensum, cui neque "verba
neque fidei analogia repugnent, ut veritatem si non
localem et relativam at objectivam tamen et absolutam
habeas. ^*) Egregla autem, ubl clara verbi divini'
documenta desunt, virtutes humanltatis et modestise
in interpretatlone tuenda decere; neque eos facile
ferendos essey
qui, sul magls qnam verltatls aman-
tes, voce aspera et acerba in aliter expllcantes sae-
viant. Imo si quls allos more ferarum mordere of-
llciumreliglonls plique studli jactare vellt, objlcitur,
caritatem ita studiorum sacrorum finem et metam
esse, ut a pietate nibll magls alienum slt, quam ca-
rltatem offendere ; veram autem pletatem esse , in
Scrlptm-se obscuritale, superblaj flatu cobibito, cunc-
tanter potius quam fidenter loqui. '*)
^'^) De doctr. chr. III. 53 : "Qiiaudo cx iisdem Scripturas
verbis uou uuum aliquid , sed duo vel plura seutiuutiir,
etiamsi latet, quid seuserit ille,
qui scripslt, uihil pe-
riculi est, si quodlibet eorum cougruere veritati ex aliis
locis S8. Scripturaruiu doceri potest.— Ille quippe auc-
tor iu Terbis et ipsam seuteutiam forsitau vidit, et certe
Dei Spiritus,
qui per eum haec operatus est, etiam ip-
sam occursuram lectori vel auditori siue dubitatioue
praevidit , imo ut occurreret,quia et ipsa est veritate
subuixa, providit." III. 5. 6. Coufess. XII. 27.
*5) Coufess, XII. 32, 53, 54: "Si mihi diceret: uude scis,
hoc seusisse Moseu, quod de his verbis ejus loquaris,
aequo auimo ferre deberem; quum vero dicit: uou hoc
ille seusit, quod tu dicis, sed quod ego dico; o vita
pauperum , Deus meus,
plue mihi mitigationes in cor,
ut patienter tales feram^ qui non mihi hoc dicunty quia
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 157/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 158/292
150
tur eo nomlne Augusilnus liabet, quod mediam quo-dammodo viani et ipse tenere et aliis pra^cipiendo
monstrare conatus est, etsi non mirandum certe —si meminerimus , eum , sectse Manicliseorum alicjuan-
do addictum , nihil deinde gravius duxisse quam er-
rores corum fugere et i|npugnai*e (Confes. s. V. 24^
VI. 6. 8.) — (juod justo magis ad rationem allego-
ristarum inclinavit,
In litteris autem ita subsistere, ut signa verborum
pro rebus, quse iis significantur , tencas, servills esse
monet infii'mitatis , imo mortem animse dicendam, si
quis, in elementis corporeis defixus, sublimius ad
lumen jeternum conspiciendum evolare nequeat 5 ")exemplo Judseos csse, c[ui hebetes animoque obtusi
sermoncs Domini vivcntcs spirantes(jue neque ferre
neqne intclligere potuerint; Christianos autem, li-
bertate sua utentes, scnsum profundiorem ex latebris
verborum protrahere debere. *^) Nequaquam vero
liccre in signis istis interpretandis , neqne modo ser-
vato ne(jue regulis constituiis , buc illuc temerc va-
gari — inecjTie prudens alicjuis cervicem a jugo ser-
vitutis exemtamlacjaeis crroris irretiendam dederit;
— imo melius fti»e esse, signis incognitis sed utili-
bus premi, cpiam inutili ineptoque labore sanctas et
arcanas vires eoriun in auras effundere. ^®) Proindc,
ne sine necessitate sensu littcrali relicto ad interpre-
scripturae, neque tam sacrilega voce audereut aceusare
quod ixesciuut."
^7) De doctr. clir. III. i3. cf. supr. p. gG.''
^8) De doctr. chr. IIl. 5. de cous, Evaugj. II. 76. .
^^) De doctr. clir. III. ij.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 159/292
151
tallonem allegorlcam confugiauir, ^o^ regulam sec[ucn-
dam csse hanc : "cjulccjuid in sermone clivino neque
ad morum honestateni necjue cid fidei veritatenz
pi^oprie referri jjossit, fgurate dictuni esse" (de
doctr. cLr. III. 14). Aciite tamen et aptissime hoc
loco monuit:
quod ita dictum sit , ut seculi recentio-
ris ingenium ofFendat, non ideo mox turpe et inlione-
stum existimandum esse — cpilppe flagitium non tam
in usu rerum, qnam in libidine utentis positum es-
56*^)5 — -verum si qnid dictum vel factum sive a
Deo sive ab liominibus tradatur, quorum sanctitas
laudibus ornatm', quum omni virtutis j:)ietatisque
principlo adversetur, aut ita prseceptum, ut flagitium
fieri jubeat, <juod honestum est prohibeat, hcec du-
bitari non posse (juin figurate intelhgenda sint, ha^c
igitm» arte hermeneutica tractari deberet, usmiedum
sensus evadat veritati pietaiicpie congruus. "'^)
Hsec quidem, si ab una parte considerantur,
ita certe dicta videntur, ut j^Ietati pariter ac veritati
egregie consuhum sit^ quis enim negaverit, omnia
a°) De Gen. coutr. Mauich. 11. 5 : "Saue quisquisvoluerit
omnia quae dicta suut secundum litteram accipere , et
potuerit evitare blasphemias, et omuia cougrueutia fidei
cathol. praedicare , uon solum ei uou est invideudum,
sed prascipuus multumque laudahilis iutellector habendus
est. Si autem exitus nullus datur, ut pie et diguei
Deo quae scripta sunt iutelligantur , uisi figurate atque
iu aeuigmatis proposita ista credamus, modum quem iu-
teudimus teueamus, et omnes istas figuras rerum expli-
cemus."
*») De doctr. chr. III. i5-ig. z6.
*2) De doctr. chr. III. i8. 20. 24. de spir. et litt. u. 6.
coutr. Fausl. XXII. 96. Goufess. VI. 6.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 160/292
152
prlus fer<^nda essc, quam ut concedatur in oraculfs
doctrince revelataj aliqriid contra veritatem pietatem-
qne propositiim ? cpiis autem,quum usus figurai'um
et imaginum in libris sacris freqnentior sit, tutissi-
nium non aptissimumqiie existimavei^it , illas in iis
inprimis locis admittere, qua; aliquam impietatis spe-
ciem hiibere videri posseni? At enimvero — ut lioc
primum moneam — qnum distinguere ante omnia
Augustinus debuisset ea, qua3 de rebus fidei agunt,
ab iis quae bistorice vel poetice dicta sunt, co in-
primis peccavit,quod de utroque sacrorum libro-
rum volumiue deque omnibus utriusque libris con-
^tituit, quod nonnisi de graviore et cssentiali libro-
rum parte, maxime vero Novi Tcstamenti, affirmare
licet : in libris cnim , ut sunt bcbra^i,generis mixti,
bistorici ct poetici argumenli,quorum magna pars
in rebus politicis et civilibus versatm*, ea vero, quas
ad rebgiontm morumque discipbnam pertinent, usi-
bus unius populi rudis et inculti accommodata sunt,
quomodo nou multa contra rectiores et nobiliores
de rtbus divinis bumanisque notiones dicta et laudi-
bus commendatacredideris ? ista vero
omnia ad cam-pum allegoriarum refcrre, fidem bistoricam prorsus
evertere foret, omnemque interprctationis sobrieta-
tem et constantiam uno ictu tollere. Deinde, qnam-
vis non pauca bene ct prudenter observata sint, ne
nimiae interprctandi licentiae janua pateret, supre-
mum tamen arbitrium sensui qui hominibus inest ho-
nesti et dcrori traditam atque commissum qssq vo-
hiit5quod quidem nescio quomodo constare possit,
non dicam cum aucioritatc revelationis divinae, si^d
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 161/292
153
cum justo principio hcrmeneutico,quod consilium
auctoris legem et normani interpreti esse jubet.
Quare, si quid video, ita regula instituenda fuisset
figuras orationis adraittendas esse, si aut ex verbis
auctoris certum sit^ aut ex aliis Scripluras locis pro-
babile, aQctorem ipsnm quse scripserit nou proprie
intellecta voluisse. Certe cpidem, quum imago ver-
bis apcrtis ssepissime non indicata sit, sensus veri,
boni et honesti primum consulendus est, ut suspi-
cio raoveatm» et judicium rectiore vesligio dirigatur,
verum — q^uod gravitas rei postulat — ingenio no-
stro ne nimis confidamus, indicia et argumenta ex
ipsis Scriptiu-se testimoniis petenda sunt. Ita, ut
exemplo utar ex Augustino petito (Ser. 98 n. 3)
miracula Christi non lam ideo patrata esse , ut mira
el porteiita oculis exbiberentur , (juam ut doctrina
modo visibili quasi aj^pareret, viam lidei parans, fa-
tentur omnes,
Domino ipso neqiie uno loco affirman-
te 5 sed — ut unum boc afFeram — filiam Jairi,
juve-
nem Nainilicum et Lazarum typos bominum propo-
sitos essef
cpii ex morte peccati vitae restituantur , id-
que sic, ut puella, in domo jacente, bomo adumbra-
tus sit in corde libidini assentiens,juvene feretro jam
elato homo, qui voluntatem pravam agendo exseruit,
viro autem in sepulcro putente homo , mole terrena
quasi malae consuetudinis oppressus (de ser. Dom. in
monte I. 35) ?— lusus ejusmodi ingeniosos fortasse et
bene inventos, sed littcrarum dignitaie aecpie acScriptu-
rae sanctitate indignos dicimus; haec omnia enimingenii
sagacitati ita debentm-, ut ex hbris ipsis nulhim ne me-
nimum quidem testimonium adduci possit. Hoc vero
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 162/292
154
est , in quo graviter Augusiinus , et alii cum eo multij
errasse TiJentur, quod, nexu oraiionis et consilio S
scribendi aucioris omnino negleclo — contra Tegulam, j
quam dederat ipse (vid. p. 147) — ad interpreiationem|
allegoricam niliil praeter aliquam verborum congruen-
tiam poslulavit, sive quod putaveriut, sen^um mysti-
cum aiiclori occulte obversatum esse, sive lioc potius,
Spirilum Sanctum stylum scribentis ita moderatum
esse, ut, licet ipse sensum simplicem propriumque
exprimere vellct, alius idemque sublimior et secretior
sensus verba subii'et. Sic autem ingenium,quod sibi
lex et norma factu est, rcmissis frenis invebitur, nihil
nimium pulans,
modosagacitatis
laudem habcat, nibil
profanum, modo umbra pietatis servetur; de omni
vero mcditationis sobrietate, de ai'tis hei^meneuticae
dignitate , de doctrinae religiosap intcgritate actum ksse^
quis non videt? Quod ne temere vel justo durius di-
xisse videai', sufficiat boc loco ad ea provocax-e cxem-
pla, qu£e cx libris Augustini excgelicis inH-a j^roponenr-
da erunt.
Campum vero interpretationi allegoricse laiissime
palentem principia ista parabant libros Veteris Testa-
menti, eumque commodissimum certe; quoniam ita
non opus fuit multis probare, singula sic facta vel dicta
esse, ut defendi rationis judicio possent, modo rerum
futurarum prsefigurationem aliquam elicere ex iis li-
ceret (contr. Faust. XXII. 83). Quatuor proinde do-
cuit in expbcatione horum hbrorum rationes diver-
sas ineundas esse: secundum historiam, docendo,
quid dictum aut quid gestum sit, secundum cetiolo-
giairLf (pmm oslcnditm*, qua dc causa quid vel fac-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 163/292
155
tiim vcl dictum sit, secunclum analogiam , cjna de-
monslratur, nonsibi
adversari duos Ycteriset
NoviTestamenti codices, secundum allegoriam, quum do-
cetur, non ad lilteram aliquid, sed figurate intelli-
gendum esse (de utilit. cred. n, 5). Omnium vero
primam et gravissimam rationem allegoricam csse do-
cuit, libris (juippe Veteris Tcstamenti seriem qnasi
continuam mysteriornm exliibentibus *^^ ^ nt singula
Christi et ecclesia) fata, instituta, rcs gcst?e suos lia-
berent typos et senigmata, necfue eos verborum so-
lummodo, sed rerum ctiam signis indicatos; videli-
cet, "ut consuetudo liumana verbis, sic potestatem
divinam factis potissimum locpii". (Ej). 103 n, 33).
Ita (piae lege prsecej^ta sunt de sabbato , de circumci-
sione, de sacrificiis, qucc mira et solennia populo
Israelitico evenerunt, liaec omnia proplietice gesta,
proplietice scripta declaravit, in terra qiiidem, sed
coelitus, per homines, sed in coelo facta^*)* maxi-
mam vero et immcnsam mysteriorum copiam in li-
^') Euarr, iu Ps. i56 u. 7: ^'diximus, omuia, qiu-e secuudum
litteram iu illa civitate (Hierosol.) coutiugebaut, fjguras
nostras fuisse'. Ser, 4 u. 8 ss. coutr. Faust. XII. 7
''Quis potest, uou dico uua hrevi respousioue , sed quo-lihet iugenti volumiue omuia commeiuorare prsecouia
prophetarum de Dom. uostro J, Chr., quaudoquidem
omuia, quse illis coutiueutur libris , vel de ipso dicta
sunt vel propter ipsum''. de meiidac. u. 26. "PIscc potest
quisque ad allegoricam significationem referre, quamvis
gesta esse uemo ambigat, sicut suut fere omuia iu libris
V. T.; quis euim ibi aliquid audeat affirmare ad figu-
ratam preeuuutiatiouem nou pertinere?"
^4) (le civ. D. Xin. 21. XYI. 27, 1. 57. Euarr. in Ps. n3ser. 1 u. 1,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 164/292
156
bro Psalmorum reperlre slbi vlsiis est , nlbil fere dic-
tumin iis perbibens, nisi aut Christi aut eccleslae
aut utriusque voce intelb*genclum ; titulos, qui in
fronte inscripti sunt, non in bistoricam rerum me-
moriam, sed in adumbrationem rerum futurarum
scriptos expbcavit (Enarr. in Ps. 59 n. 1. 20? et quum
criteria certa constitui debere res ipsa docet, qulbus
oracula messiana a rebquls dignoscantur : auguria de
rebus futuris deque beata rerum restitutione et seculo
aureo, rege dlvlnae orlglnls poteutlssimo auctore, bo-
rum explorallo ita a Nostro neglecta est, ut omnes
fere psalmi, ii etlam, quos inscriptlo et ai'gumentum
parlter docent ad res proeteritas spectai'e, vaticinia
£evi Messlani essG contenderct ^*).
XVII.
Traditio ecclesice hermeneutica, I^ovum Testa"
mentum norma Testamenti J^eteris
interpretandi,
Tsibll esse quod majestati bbrorum sacrorum,
quod vero illorum intellectui, quod bbertati Cbri-
stianorum magls repugnet, quam si auctoritas bumana
divina ita superior fiat, ut certa quaedam hominuminterpretatlo unice vera declaretur, a qua discedere
non bceat, doctrlna ecclesiae nostrae fundamentabs
est * ^'
) ,quam nequc probare neque commendare bu-
*5) de civ. D. XVII. Euarrationes in Psalmos (passim).
^^) Form, Concord. epit. (praef.) : ''Sola sacra Scriptura ju-
dex, uorma et regula agnoscitur , ad quam, ceu ad la-
pidem lydium , omnia dogmata exigenda sunt et judi-
cauda , au pia , au impia , au vera et falsa sint. Cetera
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 165/292
157
jus loci est. Humanam auctoritaiem vero non sin-
gulorum modo liominum dicimus, sed eam (juoque,
quac ecclesicC consensu sancita est; siqiiidem ecclesia
visibilis liominum societas ita constituta et composita
est, ut necpie ex liiteris sacris necjne documentis hi-
storicis divina ejus auctoritas comprobari possit.
Hoc autem etsi luce diurna clarius videlur, eousque
tamen perventum esse in ecclesia Christi, ut scrip-
torcs sacri dccretis pontificum conciliorumque sub-
jecti essent, nemo est c[ui ignorat; cujus quidem im-
pietatis ratio prima repetenda videtur ab impatientia
alicpia seu nimia sciendi cupiditate
cumcredulitate
conjuncla; quse, qnum iis contenta non esset, quse
Deus liominibus litteris scriptis innotescere voluit,
neque vero longam et arduam meditationis viam inire
aiwleret, nov^m sibi subsidiariam finxit revelationem,
ut prior illa interventu ecclesise plenior, certior, cla-
rior fieret. Tum vero dira clericorum imperandi
cupido accessit; qui, quum novum Scripturae codi-
cem concinnare non licuit, commodissimum judica-
runt, ejus quse aderat interpretationem sibi vindicare,
Augustinus autem, qnam sufficientiam Scripturce
sacrse inter singulas etiam obscuritates et ambigui-
tates pie et sapienter defendisse vidimus (p. 126),
autem symbola uou obtiueut auctoritatem judicis — hcec
€uim diguitas solis sacris litteris debetur — sed duu-
taxat pro religioue uostra testimouium dicuut eamque
explicaut, ac osteuduut, quomodo siugulis temporibusSftcrse litteros iu articulis coutroversis iu ecclesia Dei a
doctoribus, qui tum Tixeruut, iutellects et explicatae
fuerint , et quibus ratiouibus dogmata cum S, .Scriptura
puguautia rejecta et coudemuata siut".
11
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 166/292
158
nondum quidem interpretaiionem arbiirio ecclesiae
omnino committendam duxit; attamen, ut multa, usu
communi ecclesiee rccepta, in eodem loco habenda
putavit, ac si dicta ab apostolis essent*''), ita in li-
bris sacris quoque interpretandis magnam et nimiam
certe auctoritatem traditioni ecclesiae concessit. StC-
piusnamque "pra^scriptionem aliquam
et
regulamfi-
dei vcritatis", commendavit in consensu ecclesiae po-
silam ^ •), quam tanti ponderis esse docuit , ut in lo-
cis incertae et dubise interpretationis unice sequenda
essct, ne qaid contra catbolicam fidem proferretm' ^').
In quo non eam certe sapientiam et modestiam im-
probamus, quse interpretationes ac typos doctrinse,
eximia virorum annorumque auctoritate graves, ma-
gni ffistimat neque sine verecundia explorat, sed repre-
hendimus, quod ea judicandi libertas, quam Scriptura
sacra singulis vindicatam voluit, judicio ecclesiae , ac
si Dei judicium esset, servili modo subjicitur.
Sed alia est eaque majoris momenti norma inter-
pretandi, Novum Testamentum dico, a quo et Augu-
stinus et alii nmlti ita pendere volunt Veteris Test. ex-
plicationem, ut, si Christus vel apostoli certum loci
alicujus usum constituerint , nefas sit alium sensum lit-
*7) de Bapt. II. 12: "multa, quae nou iuveniuntur in litteri$
eorum (app.), neque iu couciliis posteriorum, et tameu
quia per uuiversara custodiuutur ecclesiain, nonnisi ab
ipsis tradita et commeudala creduntur".
*8) de doctr. chr. XIV. 5. 6. de civ. D. XV. 7, 1. de Gen.
coutr. Mauich. II. 3.
^*) Ser. 7 n. 3. de div. quaest. Gg , 1. contr. Faust. XXII.
95. de Gen. ad litt. XI. n. Tract. in Joh. [99 c. 16, g.
contr. Juliau. VI, n. Epist. i64 n. 6.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 167/292
159
teris tribuere. Expressis vcrbis iiulibi (juidem hoc
interpretationis principium propositum ab Augustino
inveni 5 neque vero opus illis eratj quum negaret, li-
cere homini christiano diibitare , Davidem esse psalmi
110"»^ auctorem (ob verba Gliristi, Matth. 22, 43);
hunc autem neque nou Ps. 69"^*^"*? propter usum et ap-
phcationem apostolorum, scriptos de Christo csse^°);
neqne ipse dubitavit contra manifestam et argumenti
et inscriptionis fidem carmen aHud ad Christurn re-
ferre **).
Ita vero si qnis cum Augu.uino statuit, pai^iter,
si quid video , concedere debet_,
effata Veteris Testa-
menti legi a nobis debere , non ut expressa textu he-
braeo sunt, sed ut in evangehis et epistoh*s sive ex
versione alexandrina sive ex memoria adhibita sunt.
At enimvero neqne rei criticae vel hermeneuticae ma-
gistros unquam se Christus et aj)ostoH professi sunt,
neqne rem exegeticam accuratius unquam tractarunt,
usum rehgiosum et practicum magis quam historicam
verborum interpretationem cm^antes. Quippe liberior
omnino et ab acribeia nostra admodum diversa erat
temporibus istis libros tractandi usuque adhibendi ra-
tio , adeoque muha prophetarum poetarumque verba
eodem fere modo in Novo Test. excitata invenimus.
«'=) de civ. D. XVII. i4. Eiiarr. in Ps* 68 ser. 1. n. 1. Ps.
109 n. 3. Ps. ii3 ser. 1 n. 4.
^*) de uuit. eccl. n. 22: "Ps. 71 (72) in Salomonem titula-
tur; sed quia ita dicta suut, quas iu illum , regem tem-poralem et postea graviter peccautem, conveuire nou
possuut, etiam coutra Judaeos de Christo ^s,;,^ praedicta
iuvictissime defenduntur; nuUus autem hoc Christiauus
negat" (!).
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 168/292
160
quo nos verslculos poetariim, licet de aliis rebus at-i
que personis dictos, sermone vel libris scripiis reci-
pere non dubitamus, ut verbis nostris gravitatis vel ju-
cunditatis aliquid accedat. Quare si cjuis illi regube
se adstrinxerit , faciet certe <piod neque piet^s ullo
modo suadeat, neque cum veritate constai^e possit 5 multa
cnim Vet. Testamenti loca alio longe sensu dicta esse,
neque nisi per applicationem ingeniosam ad Messiam
tracta esse,
justa textus exploratio docet. Quse qimm
ita sint, postulat a nobis certe officium interpretis, ut,
ad textum hebraeum recurrentes, ex ipsis verbis toto-
que orationis nexu et consilio sensum constituamus
quo dcmum facto , oportet pietali cousulendi causa ad
usum verborum reb'giosum altendere, qucm auctori-
tate Novi Teslameuti monslratum commendatumque
babemus.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 169/292
161
SECTIO TERTIA.
Exegesis Augustini selectis exem-
plis illustrata et aestimata.
XVIII.
JLihri Augustini exegetici,
J_jibri Augustini, etiam qui in argumento mere plii-
losophico versantur, ita tantum non omnescompa-
rati sunl, ut ad litteras sacras crebro recurrant, te-
stimonia, quibus adversarii feriantur, inde repeten-
tes; unde fit, ut symbolae interpretationis biblicae iu
nullo facile volumine frustra quaerantur, plurimse ve-
ro in iis reperiantur libris, (jui Arianis, Manichseis,
Donatistis, Pelagianis aliisque sectis auctoritati eccle-
sise infestis oppositi sunt. Itaque quse nostri consilii
ratio est nuUum e libris Augustini negligi prorsus pa-
titur, accuralius autem eos qui polemici argumenti
sunt perlustrari jubet, denique singulari opera et cu-
ra tractari, qui in unum alterumve librum prophe-
ticum vel apostolicum commentarios ferant, *) ut ea^
^) Interpretatioues Augustini, per omnes liljros dispersa?,
diligeuter a plurihus iu unum collectas et compositas sunt:
Augustini tam in V. quam iii N. T. commentarii ex om-
uibus ejus lucubratiouibus collecti. Veuet. i543 (in 4to.)
^Augustiuus in N, T. sive Comraeutarius in N.T., quem
ex omnibus Aug. operibus composuit Jos. Voisin, Pa-
ris. 1659. — Lenfant: Biblia Augustiuiaua s. collectio
11
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 170/292
162
qiia valuerit auctor, interpretandi ars justo oculo resti-
metur, virtutibus vitiisque trutina utrinque coUatis.
Litteras exegeticas autem in ecclesia latina mulio
serius quam in graeca studiis doctis excultas esse, cx
annalibus constat; ante tempora Augustini enim, cui
jequales erant Ambrosius et Hieronymus, nemo est
— si Hilarium Pictavienscm excipias — <jui Scriptu-
ras sacras nisi praetereundo , festinantius et carptius
interpretatione tractavit. Eo magis vero diligentia
laudanda est, cjuam studiis hisce Noster impendit, quse
tanta erat, ut non solum mimero librorum, <jui com-
mentarios integros et continuos exbibent, Ambrosium
atqne Hieronymum superaret, sed opera eliam annis
prioribus exarata curis novis castigando mutandoque
postea emendaret. Libri ejus exegetici vero, tempo-
ris ratione dispositi, hi sunt:
De Genesi contra Manichoeos libri duo (cap.
1-3),a. fere 389: '^apertissime adversus eos editi sunt
in defensionem veteris legis, quam vehementi studio
vesani erroris oppugnant." E.etract. L 10.
De Genesi acl litteram liher imperfectus (cap.
I, 1-26) a. fere 393». •• "non ausus naturalium rerum
secrcta ad liiteram exponere, h. e. qucmadmodum
possent secundum historicam proprietatem quse ibi
dicta sunt accipi, volui experiri in hoc quoque ne-
gotiosissimo ac difficillimo opere quid valerem; sed
in scripturis exponendis tirocinium meum svih tanta
sarcinee mole succubuit: et nondum perfecto uno li-
et replicatio onmium locorum S. Scr,, quae reperiuntur
in amuibus S. Aug. operibus. Lutet. Paris. i66i (a Voll.
in fol.)
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 171/292
163
bro, ab eo quem susiinere non poteram laborc con-
quievi." Retr. I. 18-
De sermone Domini in monte lihri duo (Ev.
Matth. c. 5-7), a. fere 393« Multa bic bene, egregie
etiam observata sunt, ad veritatem sensus ex figuris
orationis eliciendam. Cf. E.etr. I. 15.
Expositio quarundam propositionum ex Ep, ad
Romanos , lib. 1, a. fere 394. Omnia breviter trac-
tata sunt, neque serie continua, sic desunt inter alia
c. 5, 1-12. Cf. Retr. I. 23.
Expositio Epist, ad Galatas, \\h. i, a, fere 394.
Commentarius perpetuus, isque multis acuminis so-
briaeque criseos notis eximius. Cf. Retr. I. 24.
Epist» ad Romanos inchoata expositio, lib. l,
(c. 1. 1-7), a. fere 394: "deinde alia volumina ces-
savi adjungere exponendo epistolam totam, ipsius ope-
ris magnitudine ac labore deterritus, et in alia faci-
liora deflexus sum.** iletr. I. 25»
Qucestiones Evangeliorum , lihri duo (in locos
selectos Ev. Mattb. et Lucse), a. fere 400*. "boc opus
non ita scriptum est, ac si evangelium exponendum
ex ordine susceptum esset a nobis, sed pro arbitrio
et tempore consulentis, cum quo legebatur, si quid
ei videbatur obscurum; ideoque multa et fortassis ob-
scuriora praetermissa sunt." Prolog. libri. Cf. Retr.
11. 12.
Annotationes in Joh, lib. 1, a. fere 400 : "liber
utrum meus babendus sit, an potius eorum, qui ea,
sicut potuerunt vel voluerunt, redegerunt in unum
corpus, descripta de frontibus codicis, non facile di-
xerimj — neque editum a me dici vellem, nisi quia
11'^
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 172/292
164
scio fraires id habere, quorum studio non potuit de-
negari!" Retr. I. 13.
De consensLi Evangelistarum lihri quatuor , a.'
fere 400. De quibus vid. supr. p, 106. Cf. Retr.
II. 16.
De Genesi ad litteram lihri 12 (c 1-3), a. fere
401; de quibus Aug. modeste sed juste sic ipse ju-
dicat: "plura cpia;siia quam inventa sunt, et eorum
quse inventa sunt pauciora firmata; cetera vero ita
posita, velut adhuc requirenda sunt." Retr. II. 24»
Locutionum in Heptateuchum (libb. Mosis, Jo-
suse et Judicum) lihri
septem, a. fere
415* "notatis
locutionibus singulorum, quae minus usitatse sunt lin-
guae nostrae, quas parum advertendo sensum quaerunt
qui legunt, et nonnunquam exsculpunt ah'quid, quod
a veritate quidem non abborreat, non tamen id sen-
sisse auctor, a quo hoc scriplum est, invenitur.''
Retr. II. 54.
Qucestionum lihri septem (in eosdem libros
nuper nominatos), a. fere 415: "quse ibi disputantur,
magis quaerenda proposui, quam quaesita dissolvi,
quamvis multo phira in eis mihi videantur< ita per-
tractata, ut possint etiam soluta et exposita non im-
merito judicari." Retr. If. 55.
Tractatus 124 in Evang. Johannis, et 10 in
Epist. ejus primam, a. fere 4l6. Commentarius
perpetuus multisque nominibus insignis^ episiolae in-
terpretatio desinit in c. 5, 3.
Enarrationes in Psalmos 150? opus prolixius,
quod praeter diHgentiam ingentem et bonam volun-
tatem pauca habet laudanda, muha ita temere et in-
epte disputata, ut vix e^cusari nedum defendi queant.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 173/292
165
Sermones 183? diverso tempore liabiti, in locos
selectos ex omnibus Vet. Test. libris, in Evaugelia
et Epistolas Pauli atque Joliannis.
Licet fortasse his etiaoi addere qucestiones in
Epang, Matth. septendecem, inter opera Augustini,
etsi dubia crilica non desunt, a Benedictinis (t. III.
p. 2*^*, pag. 200) receptas, nomine auctoris tamen in
fronte non prsenotato. Expositionem vero EpistolcB
Jacohiy cujus mentionem inveuimus factam in Retract.
II. 32, temporis injuria periisse, non mediocriter do-
lendum est; turbas et commotiones enim in ecclesia
excitatas, ex quo Paulus multis visus est Jacobo ad-
versari, quis Augustino melius componere poluisse
et composuisse censeudus estl
Munus interpretis Sacrae Scripturse si per sin-
gula eundo explicare atque in partes (piasi dissolvere
yelis, ofEcia sic unum alterum excipere videntur, ut
curis philologicis primum gcnuina verborum vis et
signiiicatio constituatur , nexus autem et construendi
l'atio ex anomaliis grammaticis expediatur , (juicquid
vero emphatice, liyperbolice, tropice ct figurate dic-
tum sit, juslo modo resolvatur, -— deinde, via histo-
ricd genio sevi illius cognito , meditandi, loquendi,
disputandi ratione populi illius populorumque afEni-
um explorata, rebus rationibusque privalis, quas inter
auctor vixerit vel c[uas scribendo respexerit, quoad
fieri potest indagatis , efficiatur , qiiid aucior , hoctempore, hoc in populo vivens, hos inter homines
versatus, his studiis vel negotiis occupatus, hoc genere
scribendi usus, stylo exprimere voluisse censendus sit
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 174/292
166
— denique vero, ut momentum dogmaticum — quse
summa rei est — recte constiluatur , jubet necessitas
in liisce nondum subsistere , sed quae dicta, inpri-
mis quae diflScilius, obscurius dicta sunt, ita ad pZe-
nam fidei s, Scripturce analogiam referre, ut appa-
reat, quomodo ex omnibus in unum collatis integrum
doctrinse corpus efEciaiur, tum vero ex typo univer-sali singula luce sua illustrari justoqiie modo aestimari
debeant. Sic igitur studiis grammaticis , historicis,
dogmaticis arcta copula conjunctis, neque subtilis ver-
borum indagatio, neque accurata rerum historicarum
cognitio, neque justa orationis et nexus exploratio suf-
ficient — quamquam sine illo praevio labore nihil bene
agitur — sed ipsa doctrinae religiosae indoles, quam
auctores sacri ex suo quisque ingenio proposuere, su-
prema erit interpretandi lex et regiila 5 ita enim quid
demum agimus, nisi ut ex toto doctrinse genio sin-
gula, ut ex spiritu litterae explicentur. Quae quum
ita sint, ut de Augustino interprete judicium ab omni
parte justum sequumque feratur, alia praeter eam quam
indicavimus via iniri non debet. Sed monendum hoc
ante omnia est, rationes externas cum magno sane
interpretationis detrimento ab Augustino neglectas
QssG^ ut de interpretatione historica ne sermo qui-
dem esse possit; quippe quum litteras scriptas ex
scriptis unice explicare conaretur, nnlla eorum habi-
ta ratione, quae in auctorum, lectorura, totius po-
puli vel seculi conditione posita plm^imum ad consi-
lium orationis recte assequendum conferunt, tantum
etiam, ut salva vera intelligentia saepe ignorari ne-
queant. Nobis igitur in iis subsistendum erit, quse
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 175/292
167
iii interpretatione pliilologica atcjxie tlogmatica Augu-
stino debentur.
A.
Gurse interpretationis philologicsc.
XIX.
f^ersionum auctoritates servili modo retentce,
Ex iis quse ante allata sunt (p. 77, 135-39) con-
stat, Augustinum liaud quidem in verba versionis
Italse ita juravisse, ut non corrigendo emendandocpie
cum ad versionem alexandrinam tum ad Novi Testa-
menti codicem subinde recurrerit. Verum illa tameii
pauca imo paucissima sunt; sexcenties enim mendas
et errores ex versione latina receptos invenies , sic
etiam, ut verba ssepius sine sensu idoneo exhibean-
tur. Pauca hsec afFerre sufficiat
Matth. ±S, 5: ^coQor, 6 idv i^ ijLiov mq^eh^S-jjg:
"Munus, quodcunque est ex me, tihi proderit ( I),
i. e. quod offers causa mei, ad te jam pertinebit 5 c[ui-'
bus verbis significant filii, jara non sibi opus esso
oblationis, c[uod ad eam setatem pervenissent, ut pos-
sent jam ipsi offerre pro se." Qusest. Evang. I. 16.
Joh, 8, 25: T7/1/ cIqxw ^^ '^^ *f^^ AofAw vfilv:
'*principium, <juod et lo(juor vobis.'^ Tract. in Ev.
Joh. ad 1. 1.
— 10, 29' "pater meus qiiod (oq) dedlt mihi,
majus (^/Liel^ojv) est omnibus. Quid dedit Filio Pater
niajus omnibus? ut ipse illi
esset unigenitusfilius."
Tract. 49, 6.
— 21, 21. 23: ''sic (o : si, idv) eum volo mane-
re." Ser. 254. n. 4-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 176/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 177/292
169
versionem grsecam mox sine dublo corruptiombus foe-
datam fuisse, quae, crisi deficiente, in versiones lati-
iias transiere — nemo est qui ignoret vel neget. Ab
Augustino vero tanto gravius erratum esse, quanto
longius suspicio erroris abfuerit, mirum non erit;
quid! quod textum prorsus novum saepe inductum ha-
bebis, verbis verborumque divisionibus mutatis, quan-doque etiam verba sensu omnino destituta. Singula
vero errorum monstra enumerare, longum foret et ni-
mis longum, negue hujus loci est versionem Italam
judicio critico subjicere; nonnuUa tamen ex libris
Augustini speciminis loco afFerre necessarium est.
Ge/z. 4j 7: "nonne, si recte ofFeras (nSt!)!),
recte autem non dividas, peccasti? quiesce/* (nDS4
o : nnah. V^il o : \ni). <le civ. D. XV. 7, 2.
— 4, 26 : Sn^n (coeptum est) : "speravit" (nr\>
s. ^•«nin). de civ. D. XV. 18.
— 7, 4: Q^p^.n^hD^nS (qulcquid exlstlt):
*^omnem suscitationem." (nC^P ?) Locut. de Gen. n. 19.
— 10, 9 : "Nimrod venator contra Deum" (^JSh).
de civ. D. 16, 4.
Exod. 28 , 15 :
f
^h(thorax pontificalis) : "ra-
tionale" (LXX koyeiov)» Qua^st. in Ex. u. 116-
Ps. 7, 5: Dpn n-)i2i n-^hnN^^ (et despoliavi
eum,
qui hostis mihi sine causa erat) : "decidam ab
inimicis meis inanis." Enarr. in Ps. I. 1.
— 7, 10. 11: D^n;hN-hy •'3iq: p^^a n^^n'^^:
**.... Deus, Justum auxilium meum a Deo." ibid.
— 15(16), 10: nny;? (fovea, sepulchrum) : "cor-
ruptionem.'* ibid.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 178/292
170
Ps. 16 (17), 13. 14 : ^n^^-D^^n^o : qsi^ri vtti^o
" . . . . ab impiis. Frameam luam ab inimicis manus
tuffi." ibid.
14: D^^ns Dp_hn nSno d^^j^do^;^
(Je-
hova I (serva) ab hominibus hujus seculi, (juorum the-
saurus in vita est) : "Domine perdens de terra, dis-
pertire eos in vita eorum." (DJD^n» DJT^DD)»ibid.
: Q-^j^ ^Vy^^ (filii satiabuntur) : "satu-
rati sunt porcina" (ex. graeco veio:tv o: vmv), ibid.
— 19 (20), 9: "ly^D (incurvantur) : •'obhgati sunt
sc. temporalium rerum cupiditate." ibid.
— 37 (38), 8: nSpa isbo "hxp^ (ilia mea sestu
igneo plena sunt) : "anima mea completa est illusio-
nibus." (ex corrupta sine dubio in LXX lectione : ^
ipvyT} 3: %ijvat)» ibid.
— 55 (66), 4: s^^s .."h D^Dn;h D'»^'^-^:
"quoniam multi, qui debellant me, limebunt.** ibid.
5: t)yi bVnS D^nbsn: "'m Deo lau-
dabo sermones meos." 1. 1.
7: ^TiiJaj :);)p yi^t^^D (quia insidiantur vitae
mese) : "sicut sustinuit anima mea." (illp). ibid.
— 57 (58), 9 : n^N^2^
(abortus mulieris)
"supercecidit ignis" (pS ^?-?)* ^^^*
— 58 (59), 11 : nnittJn ^JSV D^n IS (Deus
faciet me victorem inspicere hostes) : D. meus demon-
stravit mihi in inimicis meis." ibid.
13. 14:
niD: T\moy*"annuntiabuntui-
consummationes." (nom. H 7D). ibid.
— 59 (60), 10: ^^n") "VO (olla lotionis mese):
"olla spei meee.*! (ex signif. chald.) ibid.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 179/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 180/292
172
acdngis) : "relicjui^ cogitationis (T^^Ti ?) solennia ce-
lebrabunt tibi^' (r. J^H). ibid.
Ps, 82 (83), 2: TlS—^pi-bS (ne silentium libi
fiit): "quis similis erit tibi?"*(Dn). ibid.
— 87 (88), 11: :)Oip; D^^SS-^-DSJ "aut me-
dici (r. SB"^) exsuscitabunt ? " OD"^p^). ibid.
— 88 (89), 48: NlttJ-nD-b:!?: "non enim vane.^'
(h^). ibid.
— 89 (90), 9: mn-iDID ^J-^J^ ^2<i:DI "anni
nostri ut aranea meditabanlur.** (!). ibid.
— 93 (94), 20: ph-^hy hoV y^t' (qui vim ma-
chinatur contra legem) : "qui fingis dolorem in prse-
cepto." ibid.
— 95 (96), 6: ^^ni-^iin: "confessio (r. nnin)
et pulcbritudo.»' Cf. Ps.'l03 (104), 1. 110 (lll), 3.
— 100 (101), 3.4: tt^/jy nnb: •'n p?T sb:
**non adhaesit mihicor pravum."
ibid.
24: '^nfD Tin-HD n:y (affllgit (Deus) in cur- |
su (vitae) virtutem meam) : "respondit in via fortiiu-
dinis suse." (njJJ. iHib). ibid.
24, 25: '^bs niCN: "^Dl ^^p : "exiguita-
tem dierum meorum annuntia mihi.** C^^p. '>Sn ^DN).
— 108 (109), 24: fOTQ tr\D ntol (caro mea
deficit,pinguedine consumta) : "et caro mea immu-
tata est propter oleum o : gratiam spiritualem." ibid. |
— 109 (llO), 3: nSna ?ipy(populus tuus prom-
tus) : **tecum (TJCy) principium." ibid.
qMS_^-blO il in^'P Dn")P O'ore
matutino preestantior est ros juventutis tupe) : "ex ute-
ro anle luciferum genui te.** (^"^nnS^)» ibid.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 181/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 182/292
174
Wb^^n-in^hS (Ps. 5): "pro ea, quse liseredita-
tem accepit." (nbn^)*
fSlb niD""by (Ps- 9): "pro occultis (r. D^^V
p.redupl. syll. ^y) iilii, o: de occulto adventu Christi.'*
^TWj^ nS^N"hy (Ps.22): "pro susceptione ma-
tutina, : de resurrectione Christi mane facta."
'^'iSTriS (Ps. 38): "in recordationem sabbati o:
<juietis."
riT"!^ "V^ D'^3^t£^""'^y (Ps. 45): "pro liis quae
commutabuntur (r. H^^ prseced. f^) canticum pro di-
lectd o: Jesu."
o^ph-) rhn n5i">"hy(Ps.
56):"pr<^ popuio,
qui a sanctis longe factus est" (!).
Quis talia legendo non clamaverit: ohe, jam ca-
tis est ! Equidem vero , ne culpa? aliqnid mihi cum
Augusiino commune fiat, manum de tabula moven-
dam esse video.
XX.
Versiones male et perperam intellectos.
In illis autem, qu3e proposita sunt, excusationis
aliquid Noster habebit ex versiouibus istis summse
auctoritatis ,
quibus diffidere vel a quibus recedere
nefas esse ducebat; quid vero de iis dicendum est,
in quibus non cum auctoriiate tanta, sed contra eam
erravit. Constat namque, versiones alexandrinam et
latinas antiquas ita saepe confectas esse^ ut in iis
etiam, quae recte sensum indicant, verba duriter, ob-
scure, ambigue posita sint, ut, ad textum hebrseum
ant graecum nisi refugeris, de mente eorum dubius
et incertus haereas. Augustinus vero, cui volumina
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 183/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 184/292
176
Ps^ 32 (33), 4: "omnia opera ejus in ficle" (a:
fidem Deus in omnibus solvit et prsestat): "in ipsa
fide sunt omnia opera,quce diligit Dews."" ibid.
— 34 (35), 13: "oratio mea in sinum meum
convertetur (o : non exaudita erit) : "quia in sinu
suo (Christus) habebat Patrera, est: Immanitas in
me ipso intcrpellat dipinitatem,'''''''^ ibid.
— 36 (37), 26. 28: "Semen ejus (pii) in bene-
dictione erit, semen impiorum peribit : "Semen ejus,
reliquice ejus , unde hic seminat et postea meiet —seraen impiorum , opera impiorum, " " ibid.
— 48 (49), 20 : *'introibit usqae in progenies
patrum suoruni (sc. morte, cf. Gen. 15, 15): "imi-
iahitur patres suos."" ibid.
— 54 (55), 22: "molliti sunt sermones ejus (ho-
minis perfidi) super oleum, et ipsi sunt jacula: "si
durus sermo et nondum intellectus est, tibi pietate
molliatur y et fiet tibi oleum; —illis sermonibus
tanquam sagittis corda hominum ad amorem pacis
feriuntur.^'"' ibid.
— 59 (60), 8: "Deus locutus est in Sancto suo
(o : sanctuario) : "in <juo Sancto suo ? Deus erat in.
Christor''' ibid.
— Q>C) (3^^, 3: in (^: propter) multitudine po-
tentiae tuae mentientur tibi (o : adulatores eruni) ini-
mici tui : "ad hoc tibi (Christo) mentientur (o : false
accusabunt) inimici tui, ut multa sit (apparcat) po-
tentia tua"" (sc. per resurrectionem,
quaR mortem
excipiet). ibid.
— 67 (68), 24 : "Lingua canum tuorum (3 : bo-
minum libi infestorum): "eos ipsos, <jui us<jue ad
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 185/292
177
sanguinem fuerant pro fide evangelica certaturi,
etiam canes vocans, tanq;uam pro suo domino la-.
trantes,^^^^ ibid.
— 68 (69), 24 : "dorsum illorum semper incup-
Va: "qui futurse vita& spem non intelligunt, de in-^
feriorihus cogitant^ et hoc est habere dorsum cur-;
vum."" ibid.
— 77 (78), 39: "recordatus est, qnia caro sunt,
spiritus vadens et non reverlens (o: indulget homini
fragili et mortali) : "eos vocando per gratiam suam
reuocauit, quia per se ipsos redire non possent.""
ibid. . .
— 84 (85), 42: *'justitia de coelo prospexit: '*a
Deo data est justificatio confitenii."" ibid.
— 86 (87), 4: "memor ero Rabab (d : ^gypti)
"illa in Jericho meretrix, qua5 suscepit nuntios.""
ibid.
— 89 (90), 3 : "ne (ex lect. ^Ss) avertas homi-
. in humilitatem (S^^l^^y o : in puIverem):Vne
ds ceternis atque siiblimihus homo aversus tem-
ilia concupiscat. " " ibid.
17: "opera manuum npstrarum dirige sa-
nos (o: prospera nobis facias):'*''
non eapro mer^rerum terrenarum faciamiis^ tunc enim aon
:ta sed curva sunt."" ibid.
— 111 (113), 5: disponet sermones suos in ju-
i (o: justitiae convenienter) : "facta ipsa «ermones
,quibus in^ judicio defendetur
?'*'''*
ibid. >.
7 : "ab auditu malo (o : calumniis,. verbis
i ominatis) non timebit: ^^judicium damnatorium,
«d dici audiei iis, <jui in «iui&trig erunt." " ibid.
12
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 186/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 187/292
179
galiir quodammodo de v^ntre matris, quisquls a car^
nalium parentum consuetudine coeca separatur**^^
Exposit. Ep. ad Gal. n. 8.
Gal. 2, 6 : "quales aliquando fuerint (onotot o t
quales quantique), nihil mea interest: ^'quia et ipsi
fuerunt peccatores ^ nihil sua dicit interesse. ** '»
ibid. n. 12.
— 3, 1 : ante quorum oculos J. Clir. proscrip-
lus est (TTQoeyQcctpt^ o : depictus) : "Jesus haereditatem
suam possessionemque amisit, his utique auferenti-
bus eam, i. e. eos, in quibus jure gratiae fideique
inhabitabat." " ibid. n. 18- —
Sed de his satis jam actiim esse videtm'. Fao
cnim —- sic aliquis fortasse neque temere omnino dixe-.
rit — ita Augustinum dyQd/LipaTOV fuisse, ut in tricis
nodisqueverbbrum expediendis
parum vel nihil uti-
litatis ex libris ejus repeti possit; atvero neque illa
linguarum cognitio sola facit interpretem, neque,
quod hsec deest, ideo mox bmni successu interpretatio
careat necesse est; quoniam in multis S. Scripturae
locis, iisque gravioris momenti plurimis, non tam
verborum singulorum radices eruditione linguistica
expediendo quam integrum orationis nexum oculo
liberiore intuendo cumque locis similibus confe-
rendo sensus effici debet, Quare, quum versio-»
nis bonse atque fidelis prsesidium interdum sufficiat,
inprimis ad mentem auctoris assequendam ea requiri-
tur sensus interni dexteritas,
judicii sublilitas inge-
niique agilitas, quse beneficio naturse magis quam
assiduitati studiorum deberi solet; quid! quod in verr
12*
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 188/292
ii8d
bis et liiteris nonnunquam ita crrari potest, ut ab
ipsa veritate sensus non multum recedatur.
jNos igitur, quid in exegelico hdcce pliilosopliise
usu Augustinus prsestiterit , breviter videamus.
Sed — ut ante hoc moneamus — quoties in sen-
iXL reb*gioso ex sacris litteris ernendo peccatum fue-
rit, causa vel ex Licentia aliqua repetenda %sse vide-
tur, quae, accurata et solida verborum explicatione
neglecta, arbitrii commenta quaecunque arripuit, vel
ex nimia suhtilitate, quse singub*s in vocibus ita hae-
sit, lit indolem nexumque orationis consulere, locos
similes et affines in opem vocare dedignata sit. In
utramque partem cum intra muros ecclesiae erratum
est, tum foris, a sectis baereticis, quae pacem cccle-
sise turbabant quidem, sed stylos doctorum ejus co^
tis instar acuebant. Ita — ut in primis ecclesi» se-
culissubsistamus
—Giiostici et Manichsei nullos £ere
in interpretando fines, Ariani vero, Donatistae, Pela-
glani nimis arctos et angustos sibi proposuerunt , lit
illi in excessu, hi vcro in defectu errarent; Augu-
stinus autem, qui in omnibus illis debellandis assi-
duus et sollicitus erat, quomodo non utramque er-
roris viam et cognosceret et cognitam monstraret,
monstratam vero corrigere tentaret^ et in melius sae-
pe corrigeretl At enimvero opposita feliciter semper
evitare, raro naturae humanae datum est; neque igi<
tuf mirandum est vel inique nimis ferendum, si Au-
gustinum, dum unum adversariorum errorem castiga^
vit, in aherum ei ex adverso oppositum, quem in
aliis satis bene accurateque notabat^ subiude incidl^se
^idemus.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 189/292
181
XXI.
Accurata singularum sententiarum hihlicarum
exploratio.
Ut veritas religionis ex involucro verborum spi-
noso vel mylliico et figurato pura et genuina prodeat,
necessaria inprimis sei^eritns micT-prelatiouis est, (jua
singuli librorum loci ita examinentur ponderentur-
c[ue, ut cardo rei ipsumque sententiae momentum ab
ornatu verborum opera data distinguatur , temerario
Vero interpretandi arbitrio via prsecludatur. In hoc
laboreautem minor linguarum peritia
minus profectonocet, quam major ingenii sagacitas, acumen judicii
magis prodest; cjuare meliora hic ab Augustino spe-
rare licet, et recte sperari docebit locorum series,
in quibus difficultatis nonnihil aut ex verborum ima-
ginibus aut ex brevitate sermonis, gnomico praeser-;
tim et proverbiali dicendi genere oritur.
Gen, 11, 5- "Deus descendere dicitur, quum ali-
giiid facit in terra, quod praeter usitatum natur»e cur-
fium mirabiliter facium, prsesentiam quodammodo ejus
ostendat." de civ. D. XVI. 5.
— 22, 1 : ^Hentatione Deum non id agere , ut
ipse aliquid cognoscat, quod ante nesciebat, sed ut,
ipso tentante i. e. interrogante quod est in homine,
occuhum prodatur; non enim sibi homo ita notus est
ut creatori, neque sibi aeger ita notus est ut medico."
Ser. II. 3.
1 B^eg, 17, 9: ^^mandat Deus non in am'e, sed
in corde — suggerendo quod opus erat, persuaden-
do quod utile erat." Ser. XI. 2.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 190/292
182^
Ps» 109 (110)) 4: '^Poenitentid muiatio rerum
significatur5quomodo enim tu, quum aliquid te poe-
nitet, doles factum quod fecisti, sic, tjuando aliquid
Deus prseter spem liominum in aliud commutat, poe-
nitere se dicit, usgue adeo ut et de poena nostra
poeniteat eum, si nos de vita nostra mala poenitue-
rit." Enarr. ad Ps. 1. 1. De div. qusest. I. 11, 4.
— 118 (119), 135: pultum tuum manifesta
''tuam manifesta subveniendo et opitulando prsesen-
tiam." Enarr. ad Ps. 1. 1.
MattJi, 5, 8 : %ov Gsov otpovmt : "ita Deus no-
bis erit notus atque conspicuus , ut videatur spiritu
a singulis nobis." de civ. D. XXII 29> 6.
— 6) 25: ^T/ (u^eQt/iivaTS Tjj 'ipvxjj 'Vf^cov: inter
negoiia humana regnum Dei semper respiciendum
csse, in militia regni Dei nulla humana cogitanda,
de ser. Dom. in monte II. 58.
— 7, 6 ... To uycov tols ^vol .. tovs f.mQya-^
QitciS e'/iinQOG&ev twp yoiQOiV : Sanctum et margaritas
synonynia esse, sic tamen, ut Evangelium aanctum
dicatur ex eo, <juod non debet corrumpi, margarita
ex eo, quod non debet contenmi 5 similiter canes sunt
oppugnatores veritatis, porci contemtores. 1. 1. 11. 68.
— 7, 7, 8: (XiTeiTe, ^rjTelTe, XQoveTe: Petitio-
nem pertinere ad impetrandam sanitatem animi, in-
quisitionem ad inveniendam veritatem, pulsationem
ad pbssessionem salutis. 1. 1. 11. 71.
— 7) 12 : ndvTCi oua «V S^eXi^Te . . ; ovt(i>
ml v/^eis noieiTei non supplendum esse, ut in ex-
emplaribus quibusdam, "bona^" sententiam per se
plenam esse, quum i>oluntas sensu propno nonnisi
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 191/292
183
de bonis actionibus dicatur, cupidltas autem de ma-
iisr 1. 1. ir. 74.
Matth, 11, 2 ss. : de Johanne Bapt. discipulos ad
Jesum mittente: "oportebat ut talis perliiberet lcsti-
monium Christo, qui et ipse discipulos colligebat, qui
ei poterat invidere, si non posset videre; — mori"
turuSy ah illo eos voluit confirmari^^ Ser. 66, 4.
— 18, 17: h(o Goi wGTtsQ id-nnogi "Noli illum
deputare jam in numero fratrum tuorum ; necfue ideo
tamen salus ejus negligenda estj nam et ipsos Ethni-
cos in numero quidem fratrum non deputamus , sed
tamen eorum salutem seraper inquirimus." Ser.
82 n. 7.
— 24, 30: oifJovTai' tov viov t. ccv&qwtiov c^-
^o/uevov inl vtav vsfpeXwvi ^*de adventu suo per
ecclesiam, in qua uscjue ad finem venire non cessat;
in suis enim veniens agnoscitur , dum ejus quotidie
memhra nascuntur" ^) Ep. 199, 25»
Luc, 9, 60: ci(f)e5 lovg vezQovg S-axlJat, tovg
iavTMV ve^Qovs "involvunt et plangunt et portant et
mortui sunt, quia intideles sunt." Ser. 100, 2-
— 16, 9* T^oij /iia/imva rijg ddimagt "pecunia,
quia divitioe non existimatur nisi ah iniquis,qui in
eis spem constituunt et copiam felicitatis." Qusest.
Ev. II. 34. Ser. 113, 4.
*) "?ortasse omiiia,quas a tribus evaugelistis dicta sufit de
ejus adveutu, diligeutius iuter se collata atque discussa,
iuveniautur ad hoc pertiuere, quod quotidie venit in cor-
pore suo^ quod est ecclesia; exceptis his locis, ubi ab
eo ille adveutus ultimus iu seipso, quando est vivos et
mortuos judicaturus, ita promittiiur, ut appropinquarc
dicatur.'» Ep. 199 u. 45.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 192/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 193/292
185
suam per univer5um mundum populos multos credl-
tui'os, in quorum cordibus diabolus inlus eratj cui
quando ex fide renuntiant, ejicitur fori j." 1. 1. 52>
7. 10.
Jolu 12, 39 : ov% ^dvvaVTO Tii^Bveiv : "quare
» non poterant, si a me qua^ratur, cito respondeo, quia
nolebant; malam quippe eorum voluntatem praevidit
Deus, — non quia mutari in melius homines non
possunt, sed quamdiu talia sapiunt, non possunt
crederer 1. 1. Sdt, 6. 10.
— 13, 10: o },6lov(Liivos ov XQelav eyjt rj rovs
nodas vlipaG^d-ai : "humani afFectus, sine quibus in
hac mortalitate non vivitur, quasi pedes sunt, ex qui-
bus rebus humanis afEcimur; sic etiam qui juste vi-
vunt, opus habent pedes lavare, quoniam sine pec-
cato utique non sunt." 1. 1. 56, 4« 5.
— 13, 34: ivToXtjv ^iaivrjv dldo\ut v(.uvi**m2La-
datum novum dedit nobis Chr., ut diligamus invicem,
sicut et ipse dilexit; dilectio ista nos innovat, ut si-
mus homines novi." 1. 1. 65, 1.
— 14, 12 : 6 TtcGzivMV els ipe /Liei^ova tovtcov
tQya noirjGst: ^'Opera dicehat verha (juae loqneba-
tm'5 audiebant et credebant illi (discipuli); verumta-
men evangelizaniibus discipulis, gentes etiam credi-
derunt: haec sunt sine dubitatioue majora." 1.1.71,3.
— 14, 13 : Oy Ti av aiTfjGr^Te iv tw ovofiaTi jiiov,
rovTO noirjGO} : "Quodcunque petimus adversus utili-
tatem salutis , non petimus in nomine Salvatoris;
quapropter, quando volumus ut faciat quodcunque
petimus, uon contra nostram salutem peiaraus." l. L
73, 3.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 194/292
186
Jdh» 16, 7: Iglv liri inkX^i^, 6 nagdTtXijros ovh
iXivGSTai TVQos v/iicis' "Discipuli circa formam hu-
manam Jesu fuerant occupati, et tanquam homines in
homine humano tenebantur afFectu; qnare dixit: nisi
adspectibus carnalibus vestris humana forma subtra-
hatur, divinum aliquid capere, aentire, cogitare mi-
nime poteritis." Ser. 270, 2«
— 16, 8 : o naQaKXf^TOS iXey^ec tov moi.iov ne^
q\ d/iiaQTlas, nsQl diyiaioGVVTjs^ nsQl hqIgscos' "cre-
dant homines in Chr., ne arguantur de peccato infi-
delitatis suae, quo peccata omnia detineniur, ne ar-
guantur de justitia eorum, quos justificatos non imi-
tantur, caveant futurum judicium, ne cum mmidi
principe judicentur, quem judicatum imitantur," Tracl.
95, 4. Ser. 144, 6.
— 16, 16: TtdXiv (uixQov, 9tal oyjsaS-e [tie:
"nondiscipulis unice dictum de resurrectione , sed
universse ecclesiae promissum de prcesentia invisihili ,
post abitum ad patrem." Tract. 101, 6-
— 19, 5- i^e 6 dvd-QianoS' "si regi invidetis,
jam parcite, quia dejecium videtis; fervet ignomi-
nia, frigescat invidiaJ" 1. 1. 116, 2-
— 21, 18: dXXos oe ^owei, aal owei onov ov -
^eXeiS'" "Amari mors non potest, tolerari potest; —natura non tantum homines, sed ei omnes omnino
animantes recusant mortem et formidant; ideo magni ,
martyres, quia quod valde durum est fortiter susce-
perunt.'* Ser. 300 n. 8.
Rom* 5, 13: diQis v6/uov d/iiaQtla ^v iv xos-
fiiai "non putemus, ita dictum essQ, quasi jam sub
lcge non esset peccatum; sed sic dictum est, ut to-*
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 195/292
187 .
tum legis tempus adnumeres usque ad finem legis,
quod est Christus»^ Expos. proposit. ex Ep. ad Rom.
11. 27. Op. imperf. c. Jul. II. 84» de pecc. mer. let
rem. I. 12.
Rom» 7, 15: ovn o S-iXo) tovto nQaoGWy aXX' o
(MOfa TOVTO Ttomi describi hominem non sub lege
positum (quse prior fuerat Aug. sententia), sed posi-
tum sub gratia, etiam de ipso apostolo posse intel"
ligi.^) Retr. I. 23, 24.
— 9? 17 : ityyeiQcc gs (tov ^aqam) : "Non quis-
quam potest dicere, obdurationem illam cordis im-
merito accidisse Pharaoni, sed judicio Dei retribuen-
lis incredulitalis ejus debitara poenam; non ergo boC
illi imputatur, quod tunc non obtemperaret, quando-.
quidem obdurato corde obtemperare non poterat,
sed quia dignum se proshuit , cui cor ohduraretur
priore infidelitate." Expos. Ep. ad Rom. n. 62.
— 13, 1 : nciG(x, yjvyjt] elovGiaiQ VTieQsiovGaiQ
VTCOTaGGioS-o) : ''Quum constemus ex anima et cor-
pore, et quamdiu in hac vita temporali sumus, etiam
rebus temporalibus ad subsidium degendse hujus vita
ulamur , oportet nos ex ea parte, quae ad hanc vitam
pertinet, subditos esse potestatibus 5 ex illa vero parte,
qua credimus Deo et in regnum ejus vocasiur , non
nos oportet esse subditos cuiquam homini." 1, 1. n. 72^
®) '*u4go bonuni, quum malae coucupisceutias non consentio,
sed nou perficio bonum, ut omuino uon concupiscara;
rursus et hostis mea (concupiscentia) agit malum ,quia
movet desiderium malum , non perficit malum, quia me
non trahit ad malum. Et in isto bello est tota Tita Sanc-
torum.'» Retr. 1. 1. Coutra duas epp. Pelag. I. 18-24.
Ser, 151 n. 7.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 196/292
188
1 Cor. 10, 33: iyd ndvTd n^aiv clQiam» cf.
Gal. 1, 10: h dvd-Qmnois ^qeoxov , ^f^rgoi; 6ovXog
OVK civ rj[.i7]Vi hominLbus.se non placere, quia in eo
ipso qusesivlt, ut Deo placeret ; tsst vero hominibus
placendum, ut facilius adducerentur ad bonum imi-
landum. de ser. Dom. in monte III. 3«
GaL 3, 13: Xqi^os yevo/iievos vneQ i^jitwv 7taT~
uQai "Ex parte mortali pependit in ligno; jam si
diceretur : mors maledicta est, nemo exhorresceret
quid autem nisi mors Domini pependit in ligno, ut
mortem moriendo superaret." Expos. ep. ad Gal. 1. 1.
—4. 9
: yvoJG^d-evTes
vnoOeov : **translate dic-
tum est (pro : dilecti) ; sic enim de iis,
qiii diligun-
Uu*, solemus dicere, quod ante oculos haheaniur.** 1. 1.
— 5, 17 : . . iva f.i'^, a «V S^eXt^re , ravTCC noi--
iiTE : "Putant hic homines liberum voluntaiis arbi-
trium negare apostolum nos hahere, neque intelli-
gunt, hoc iis dictum , si gratiam fidei susceptam te-
nere nolunt, per ^am solam possunt spiritu ambu-
lare." 1. 1.
PhiL % 6: ovx ccQTtay/ioov ^yi^GaTO, ro elvai
loa Oeco : *'quomodo enim rapina posset essei natura,
quae non erat usurpata sed nata? non alienum ar-
hitratus est esse ,quod natus est*\ Tract. in ev.
Joh. 78, 1. coiitr. Maximin. 1, 5.
CoL % 21: f.i7j ayjTj, fjtr^de yevoT;, /UTj^h ^iyfjS''^
**per irrisionem verba posuit eorum, a quibus eos
nolebat decipi atque seduci, q;ui dicunt: ne tetigeri-
tis*)" ... Ep. 149 n. 23.
*) Cfr. quae cxplicationis gratia optimC addita Sunt: "Uti-
oam praeseus de rae ista quaesiisses! in eo quippe «eiisti,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 197/292
mJac. 2» 10 : o^is » » nTaiau Iv ivl , ylyovB 5t«V-
%{AV kvoyos"'- "Nemo peccat, nisi adversus caritatem
faciendo^ ac per hoc, (jui totam legem servaverit si
in uno offenclerit , sit omnium reus, quia contra
caritatem facit, unde tota lex -pendet^^ Ep. 167 n. 16.
•—5, 1£: triv vnoiiov^v 'iwlS i^KovaciTe, xal to
riXos KvQLOV hdeTei "Mala temporalia sicut Job su-
slinete, sed pro hac sustinentia non temporalia bona
sperate, (juae illi aucta redierunt, sed aeierna potiuS,
quae in Domino prsecesserunt," Ep. 140 n. og,
1 Joh. 2, 15: iciv Tis ayanu tov mo^mv, OVK
£^iv i^ dydnf] tov natQos Iv avTMi "Non te pro-bibet Deus amare ista, stdi non diligere ad heatitu^^
dinem; quemadmodum , si sponsus faceret sponsse
suffi annulum, et illa acceptum annulum plus dilige-
ret quam sponsum, nonne adultera animo deprehen-
cleretur?", Tract. in Ep. Joh. 2, 11.
— 2,27: TO XQlQjiia iv vjuiv fdveh ^-al ov XQel-
av eyeie , iva tiq dMo%f] v/ia^i "Sonus verborum
nostrorum aures pdrcutit, magister inCus est; quos
Sp, S. intus non docet, iridocti redeunt; magisteria
forinsecus adjutorja (jua?dam sunt et admoniiiones;
jCathedram in qoelo habet <jui corda docet." 1.1.3,13.
— 3j 24: iv Tovto) yivowKO/iiiv , oTt /uevet iv
1^/uiVy ia tov TivevjiiaTOSj ov TjfuV edio^tev. "Si per
jniracula non fidt modo testimonium prsesentiae Sp.
quum mihi iu his verbis hahere Tideor, adhihenda est
qucedam pronuntiatio in i^ultu et modo pocis^qui cxpri-
mi litteris non pofest, Quo(i eui^n scriptum est: ne te-
tigeritis . . . tauquam prasceptum putatur apostoli , nescio
quid tangere prohibentis $ — coutra est autera, si tnmen
iiu t^ta p^cufitAte ista uoa fallor." 1. 1,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 198/292
190
S., un^e cognoscit quisque, accepisse se S. S.? m-
terroget cor suum ; si diligit fratrem suum, xnanet Sp.
Dei in illo." 1. 1. 6, 10.
xxn.
Adversariorum in interpretando licentia
studio accurato cohibita,
Isla omnia, si (juid vidco, interpretationis egre-
giae exempla et specimina sunt; ita namque verba
enucleata sunt , ut sensus non vagus aliquis aut clau-
dicans, sed plenus et integer, sponte ultroque prod-
eat , neque is ambagibus orationis sed probo verbo-
rum pondere accurate et commodc expressus. Ha;c
autem in verbis expediendis discutiendisque solertia
quam salutaris quamque necessaria sit, ut alieni nihil
verbis inferatur, neque autem quod intus est neglec-
tum jaceat, cum per se patet, tum vero optime do-
cent quai disputata ab Augustino contra Manichaeos
et alios sunt; illi enim quantnm a puritate fidei chri-
etianse remoti erant , tantum sibi licitum putabant in
sacris libris interpretandis, ut spcciem orthodoxise
qualemcunque inde repeterent. Atvero, quanta fuit
in iis licentia et ingenii petulantia, tanta in Nostro
gravitas judiciique sobrietas; imo, ^uum videret, te-
jneritatem istam sine >usta in verbis explicandis seve^
ritate coerceri non posse, huc inprimis animum stu-
diumque oonveriit; ut dici non immerito possit, quod
in interpretatione Augustini laudibus et imitatione dig- i
nissimum sit, perversse Manichseorum rationi magnH :^
ex parte tribuendum esse.
Exemplis hoc melius const^bit, ,;
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 199/292
191
Manichcei, ul commentum defen^erent de du-
plici rerum natura ex principiis duobus repetenda, de
materia, et quicquid ejus esset, non ex Deo originem
habente, provocarunt tum ad ea, quse Paulus de spi-
ritus cum carne pugna perpetua docet (Rom. 8, 7. 8«
GaL 5, 17 al.), deque certamine,quod cum geniis
malis subeundum hominibus sit (Eph. 6, 12 al.), tumad verba Jesu de arbore bona et mala, hac autem a
Deo non plantata (Matlh. 7, 17. 15, 13). Rectc vero
Augustinus objicit, verbis, si accuratius inspiciantur,
nihil inesse nisi de abusu arbitrii liberi, sive in ho-
minibus, qui vitam inter luctandum degant,sive in
angelis lapsis, quibus poena hasc dictaia sit, ut infe-
rioribus nocere vehnt (Ser. 152, 4. 156, 11. contr. Se-
cundin. n. lO), quidl quod verbis disertis declarasse
Jesum (Matth. 12, 33), csse in hominum potestaie,
aut bonam facere arborem aut mahim (contr. Fortu-
nat. II. 22. de act. c. Felice II. 2- 4). Vanum vero
delirium essQy quod de Hyle s. daemone corporum
conditore fingant, nihilque existere, quod ad Deum
auctorem, referendum non sit, ex muhis Scripturae
locis (Joh. 1, 3. 1 Cor. 12, 24 al.) constare doce|:
(Tract. in Ev. Joh. 1, l4. contr. Faust. XXI. 10. dp
nat. boni adv. Man. n. 30.).
lidera, quod impie argutati sunt de lege mosai-
ca opere Demiurgi, de Vetere Testamento Deum fal-
sum et fictitium profitente neque non muka perpe-
ram et superstitiose fabulante, efficere conati sunt ex
iis , ; qxiae in Epp. ad Romanos atque ad Galatas oc-
currunt de hominibus ansam quodammodo et occa-
6ionem peccsmdi ex lege nactis, et ex aliis, quae con-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 200/292
tra fabulas et genealogias Judaeorum moneiitur in
Epp. ad Timolheum; hoc nomine enim libros V. T.
notatos esse, fronte perfricta contenderunt , neq[iie
minus impudenter illos, qiii reprobandi a Jesu olim
ut falsi prophetse dicuntur (Mattb. 7, 22), propbetas
Veteris Testamenii intellexerunt. Augustinus vero,
verbis accuratius insistens, monstravit, Paulum non
legem, <juam egregiam et sanctam declaravit, sed cul-
pam hominum praesidiis optimis quibusque abuten-
tium perstringere (Ser. 26, 10. 153, 2)j fabulas vero
intelligendas esse traditiones Judaeorum, quse oretra-
debantur, falsos denique prophetas cos, qui post
tempora Christi auctoritatem ejus perperam jactabant,
uid docerent nescientes ipsi (contr, advers. Leg. et
jfToph. n. 2. 15).'
Cl^ristum non verum hominem fuisse, neque via
humana >iatum"iieque humano corpore instructum,
per&uftderc vohicrunt aliis ex <juaestione Jesu Matth.
12» >8 ". qasenam sibi mater sit — et ex verbis disci-
pulorum : eum phantasma et s^piritum esse (Matth, 14,
^26. Luc.24. .^^5 xinde collegerunt, Jesum afFectus
omnes humiuioslel denique mortem simulasse; quid!
quod eousquenoniiulli pl-odierunt, utentes inprimis
iis, qujfi hi Evaiiijeho Johannis de luce mundi occur-^
Tunt, ut Momm Christi mythice intelligendum esse
"Contenderti de sole briente et occidente (Tract.
in Ev. Job, j4 !) Tantam vero nugarum scurrili.^
taiem Augv^stinus risu et ludibrio excepit, scilicet ne-
gari jare eodem posse, discipulos habuisse pMres,
ipxum Jjsus (Matth. 23, 9) eos quemquam in terra
^atrem yocare vetet (c. Faust. VIL 2)? dciude mi-
i
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 201/292
193
iralur, quomodo tle natrra Cliristi conslitui aliquid
possit ex opinione quadam apostolorum metu tilu-
bantium, quam Jesus ipse in melius correxit, dum
corpus suum manibus eorum contrectandum obtulit
(Ser, 75, 8. 237, 1. 3); deuique historiam evangeli-
cam totam contra clamare monet, cjuse hs composita
sit, utratione liistorica omnia explicari debeant (c.
Faust. 26, 8).
Postremo vero Manichsei, ne tantam in inter^.
pretando docendoque temeritatem indigne quis fer-
ret, hanc potestatem quasi legitime traditam et com-
missam sibi vindicarunt: Jesum quippe, quum pau-
cos indicaverit electos (Matth. 20, 16), hos ipsos in-
dicasse, qui iuter Manichseos supremum justitice gra-
dum tenerent; tum vero quod de Spiritu Sancto prae-
dictum fuerit, homines ad plenam vcrltatem deduc-
turo, dictum ita esse de ipsis, ut addendi^ tollendi,
immutandi jus et officium haberent. Augustinus au-tem nihil omnino ex iis, quse dicta contendebant,
dictum esse docuit; sauctorum quippe et electorum
nomen ad pios omnes Christianos periinere, promitti
autem hominibus pleniorem doctrinse cognitionemj
non pleniorem doctrinam (Enarr. in Ps. i40j ±0i
Tract. in Ev. Joh. 97, 4. 5. 7).
Ita morbus et medicum facit et medelas docet.
His vero missis, libros adeamus, qui contra Pe-
lagium et Pelagianos scripti sunt; neque pauca ha-
bebimus in iis ejusdem in interprelando severitatis
salutaris exempla. Magnam quidem et justam Pe-
lagii laudem fuisse in arte exegetica tractanda, sa-
lis nota res cstj sed obseryandum tamen est, magis
13
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 202/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 203/292
195
Pelagiani deinde, ut sententiam Augustini duram
et iniquam de peccato originali evitarent — neglec-
ta vero distinctione peccati et concupiscentise— nega-
runt, peccatum propagatione in alios homines ex pri-
mo homine transiisse5qua^ contra videbatur Paulus di-
sputasse (Rom. 5? 12. 19)? de sola imitatione expli-
cantes. ') Hic vero Augustinus recte objicit, verbis
Apostoli (Rom. 5? 12) non solum peccati initium,
sed principiura quoque peccandi indicari, quod ad
solum imitationis siudium referri non possit; imo,
quum Christus saluiis auctor ponatur (5, 17-19),
non tantum quod exemplum imiiandum homini-'
bus prsebuerit, verum etiam ob internam spiritus
sui gratiam fidelibus concessam, Apostolum peccati
principium a primo homine repetere, non solum
quod peccandi exemplo omnibus prseierit, sed ob
fragilitatem istam et immodicam cupiditatum vim
("tabem carnalis concupiscentise"), quae generatione
ita propagetur, ut naturse omnium et singulorum
adhsereat. *)
Tum Pelagiani, ut occurrerent sententiae asperae
et monstrosae de natura humana penitus corrupta,
conienderunt idque ex testimoniis S. Scriptur^, ho-
mines hac in vita perfectos Qsse posse, tum quia
perfecli esse jubentur (Matth. 5, 48. 1 Pet. 1, 15),
tum vero quia non pauci laude virtutis integrffi et
^) Aug. de pecc. mer. et. rem. I. g. 10. de nat, et grat. 9.
de nupt, et coucupisc. II, 44.
*) De iiupt, et coiicup. II. 44. Op. imperf. c. Jul. II. 52*
de pecc. mer. et rem. I. .i5, 19. Cf. Coucil. Carthag.
cau. 2.
13*
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 204/292
196
immaculatsc ornantur (Mattli. 5, 8. 45. Luc. 1, 6. H
Tim. 4, 7. 1 Joh. 3, 9» 5, 5 al.) ideoque, si quando
Paulus homines omnes peccaiores declaraverit, esse
de hominibus cjui tum erant, Judseis et Ethnicis
iutelligendum. •) Illis vero Augustinus cum verba
Jesu opposuit, quibus neminem prieter Deum bonuhi
declaravit (Luc. 18, 19), tum vero apostoli verba
(Rom. 3, 23. 5, 12); quae ita disiincte proposita
essQ monet, ut mortalium nemo peccato excipiatur;
neque igitur, quae de pcrfecta hominum virtute oc-
currant, explicari posse nisi de eo honestatis et ju-
stiticB modo, qui vitam siue criminis liota et accu-
satione transigat; inio ne optimum quidem a pecca-
li labe immunem esse, querelas apostoli docere
(Rom. 7) 15, ss.^', has enim — consilio orationis
docente — non ex persona infideh*um vel impiorum,
sed ex ipsa apostoli et reliquorum, qui justi vulgo
dicuntur,
persona prolatas esse , ideoque sorteni
deplorare, quse hominibus natura insita omnibusque
communis sit. * ")
Denique — ut hoc addamus — Pelagiani, ne
voluntati humanse libertatis usus dctrahereiur , in
studiis hominum excitandis, inchoandis, peragendis
mira quadam dispensatione partes inter Deum et
homines dislribuerunt. Itaque, quod Paulus (1 Cor.
4, 7) homines }ubet omnia Deo accepta ferre, ex~
*) Aug. de pecc. itier. et rem. II, 22; 24. dc perf, just»
hom. 32, 34, 38, Sg. de nat. etgrat. 48.
»«») De spir. et litt. 3. de pecc. mer. et rem. 11. 22. de nat»
et grat. 48. de perf. just. hom. 24, 32, 38, Sg. contr.
Jul. VI, 70. Cf, Concil. Carthag, cau, 7»
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 205/292
197.
plicarunt partim de naiiira homlnis a Deo condita
et viribus instructa, parlim de doctrina legis divi-
nitus nobis revelaia; quare, distinguendo hajc tria
posse, velle, esse , solius Del esse docuere , cjuod
homo velle ct "perdcere possit , hominis autem quod
i^elit alqne perficiat,^^) Huic vero interpretationi
Augustinus obstare monet hiculenta Jesu apostolo-
rumque efFata (Joh. 6, 44. Phil. 2, 13), quibus ipsa
cpoque voluntatis consih'a et studiorum successus
ad Deum auctorem referuntur, ideoque hanc esse
evangeh'idoctrinam : neque volunlatis arbitrium necjue
doctrinam legis suflBcere , sed accedere gratiam divi-
nam, qua; voluntatem ad bona consiha fleclat et
dirigat, atque eorum, quse lege cognovimus, studium
et amorem excitet. ^*) Posse tamen cum tanta gra-
lia} divinae vi et efficacia liberam hominis voluntatem
constare, saepe et graviter affirmavit^ quomodo utram-
que conciliandam esse docuerit^ postea videbimus.
-**; "quicquid tonas voluutatis homo habet, Deo tribuendum
esse; quia et hoc in illo esse non posset, si honio ipse
iion esset, neque vero eum nisi a Deo habere , ut sit
ali<^id, et ut homo sit." de pecc. mer. et rem, II» 29»
de gratia Chr. n. 5. de grat. et lib. arb. n, 23, 25.
*^) ^''gratid agitur , non solum ut facienda noverimus , verum
etiam ut cognifa faciamus , neque solum ut diligenda
credamus ^ verum etiam ut credita diligamusP De grat.
Chr. i3. — "Multa Deus facit in homiue boua, quas nou
facit
homo;
nuUa verofacit
homo, quae nou facit Deus
«t. faciat homo." coutr. duas epp. Pelag. II. 21. I. 37,
IV, n. de spir. et litt. 2, i4. de corrept et grat. 5, 17.
Cf. Coucil. Carthag. cau. 5.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 206/292
198
xxin.
Prava iti verbis singulis premendis suhlilitas,
Hic vero, ut in omnibus ferc rebus humanis,
virtutibus vitium vicinum fuit. Etenim qui curas
accuratas et singulis verbis et orationi contextas im-
pendit, niraio quamcjuam lionesto studio scepe ad-
ducius est; ut liiteras lilterarumque apices subtiliter
ultra modum rimaretur. Nihil quippe caiamo cur-
rente scriptum esse concedit, in minutiis quibusque
hffisitat, soUicite ubique quserens,
quare hoc posi-
tum, illud omissum sit, quare his verbis, hoc ver-
borum numcro et ordine neque alio quocunque dic-
tum sit, neque interrogando prius finem facit, quam
nodum in scirpo invenire contigerit. In hoc autem
toties fatendum est Augustinum peccasse, ut difficile
dictu sit, fueritne in rcbus facilibus impediendis
major an in difficilibus expediendis; neque unomodo vel una ratione ductus in illam incidit culpam.
Nunc enim, si quid dictum in libris sacris esset,
quod haereticis favere vel pietatem ofiendere videba-
tur, neque allegoriarum artibus commode locus pate-
ret, in verborum litteras premendo urgendoque in-
cubuit, ut sensus religioni convenientior exiret; nunc
vero, ut dogmatibus vel dogmaticis ecclesiae decretis
argumenta nova adstruerentur , verba artis subtili-
tate torquebat; denique qui ingenio exuberanij tem-
^erare nunquam didicerat, ssepe videtur alio nullo
consilio hoc lusuum genus adhibuisse, nisi ut genio
indulgeret sibique delicias crearet.
Exempla abunde multa adsunt, ex quibus non-
nuUa afi^erre sufHciet.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 207/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 208/292
200
Psalm» 57 (58)> 11 : "justus manus suas lamhit
in sanguine peccatorisJ^ — "Ju^tus, quando ^idet
poenam peccatoris, proflcit ipse, et de cetero /na/z-
dius pipit," Enarr. ad 1. 1.
— 98 (99)) 5 : "adorate scabellum pedum Do-
mini." — "terra est; Chr. autem caro de terra est,
ei de carne Marise carnem accepit; et quia carnem
nobis manducandam ad salutem dedit, nemo autem
illam carnem manducat, nisi prius adoraverit, in-
ventum est, quemadmodum non solum non pecce-»
mus adorando, sed pecceraus non adorando." (Enarr.
ad 1. 1.).
—68, 23. 78, 9.
i%82, 14 al., in qui-
jbus Iwstes diris quibusque exitio devopentur, —Observat: non op^a/z^i* verba esse, sed prophetantis,
'*ne quod prsesaga mens iu Spiritu Dei dicit , ma-
levole imprccari videatur." (Enarr. ad 11. 11. do
scr. Dom. in monte I. 71, 72).
— 109, (110) 4: ubi Deus inducitur ju-i
rans. Cf.
Matth. 5, 24^—" "Quum Dominus juraverit,
quare Cliristus suos jurare prohibuit? non cst pec-
C9t"'- °rura jurare, sed quia grande peccatum est
urare, longe est a peccato falsum jurandi,
^.dno /zo/z juratj propinquat falsae jurationi,
qui vel verum juratj Dominus ergo noluit supra
ripam te ambulare, ne pes luus in angusto labatur
et cadat." (Ser. 307, 4. de mendac. 28).^*)
^'^) Adde locum alium ex lib. de meudac. u, 28: ''jura-
vit autem ipse apost, iu epistolis suis ; — sed quia
praecepti violati reum Paulum, praesertim iu epistolis
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 209/292
201
Matth, 5j 37 : ''quod his abundanlius est, a malo
est.^* — "^''on dixit : malum est , sed a malo , li. e.
propter irifirmitatem aliorum, quse infirmitas uti-
que malum est." de ser. Dom. in monle I. 51.
Joh, % 4 : "qidd mihi et tibi est mulier ! non-
dum venit hora mea." — Obs. Mariam fuisse matrem
naturae Jesu humansc, qua passus est, non divinae,
qua miracula fecit , ideo eum dixisse : non tuum esi
miraculum exigere ; aliquando aderit hora passionis
mece , hoc tempus erit te cognoscendi. Tract. in
Ev. Joh. 9, 9.
2 Cor. 4, 4 : '^Deus seculi Jiujus excoecavit
nientes infidelium.*' Quia Manichsei ex his verbis
efFecerunt, Paulum duos posuisse Deos, Aug. de
vero Deo hsec dicta explicavit, verba ita construens
sive potius destruens : Deus excoecavit mentes infi-
delium hujus seculi . . contr. Faust, XXI. %, 3.
In his quse secjrmntur argutiarum exemplis stu-
dium dogmaticum magis apparebit.
Gen, ±f 1: "//2 principio creavit Deus" — h. e.
per Filium, de Gen. ad litt. I. 12» Ser. I. % Con-
fess. XIII. 5.
—- 1, 3 : ''"'dixit Deus : fiat lux'* — h. e. creavit
per J^erhum sibi coseternum, Filium. de Gen. ad
litt. I. 6. 9'
— 1, 26. 27: ^''faciamus hominem" — ad in-
dicandam pluralitatem personarum trium— "ad ima-
conscriptis atque editis ad spiritalem vitam salutemquepopulorum nefas est dicere, iutelligeudum est, illud
"omm/jo" ad hoc positum, ut quautum in te esl, uou
affectes, uou ames."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 210/292
202
ginem Vei creavit illum*' — ut intelligatur in tri-
nitate substantiae unitas, de Gen. ad lilt. III. 29« de
civ. D. XVI. 6.
Gen, i, 31 : post hominis creationem non sigilla-
tim, uti post herbas et bestias creatas, dici homi-
taem esse bonum, sed generatim, "omnia qua^ fece-
rit valde bona esse,'*^ ut -proenuntiaret, hominem pec-
caturum esse, neque in imagine Dei mansurum." de
Gen. ad litt. III. 36. 37.
— 24, 2: "pone manum tuam suhter femur
meum , ut adjurem te" — h. e. "ut jnres per genus
Ahrahami Chr. olim in carne venuu^um." Tract.
in Ev. Joh. 43, 16.
Psalm. 61 (62), 12 : ''Semel locutus est Deus'*
— h. e. cfuura Yerbum ah ceterno genuit. Enarr.
ad 1. 1.
— 62 (63), 2: '*sitivit in te anima mea et caro
m.ecC'* — quia, ut animae nostrse promittitur heati"
tudoy sic carni nostrae resurrectio, Enarr. ad 1. 1.
— 117 (118), 12: *'circumdederunt me (hostes)
sicut apes^^ — h. e. persecutores Christi nescientes
fecerunt eum nobis ipsa passione dulciorem, Enarr.
ad 1. I.
— 129 (130), 6: "a custodia matutina us-
que ad noctcm speret Israel in Domino*' — h. e.
quia Dom. mane surrexit a mortuis. Enarr. ad I. 1.
Matth. 18, 16: "in ore duorum vel trium te-
stium stet omne verbum" — per mysterium Trinitas
commendata est, in qua est perpetua stabilitas veri-
tatis. Tract. in Ev. Joh. 36, 10.
Joh. ii, 4: "infirmitas haec est pro gloria Dei,
ut glorificetur Filius Dei per cam" — ex obliquo
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 211/292
203
hic Dominus se Deum dixit: qna gloria? cujus
Dei? Filii Dei. Tract. 49, 6.
Joh, 11, 33: "turbavit semet ipsum ^XhaQalev
iaVTOv) — observanda h!c potestas: tui-baris tu no-
lens, tdrbaius est Chr., quia voluit, Tract. 49, 18.
— 17, 3: "cognoscant te, solum verum Deum,
et qiiem misisti J. Chr." — h. e. cognoscant te et
quem misisti J. Chr. solum verum Deum gssg, conir.
Maximin. II. 15, 4.
— 19, 34: "unus militum lancea latus ejus
aperuiV — non percussit aut vulneravit, scd aperuit,
ut illic (juodammodo vitoe ostium panderetur^ qnum
ille sanguis in remissionem fusus sit peccatorum.
Tract. 120, %— 20, 17: **noli me tangere, nondum enim
adscendi ad Patrem meum." — h. e. noli in me sic
credere, quemadm. adhuc sapis; ibi me tanges, qiian-
do me credideris Patri non imparem Deum. Tract.
121, 3.
— 20, 22 : "insufflavit et dixit iis : accipite Spir.
S." — itaque Sp, S, de Filio etiam procedit, Cf .
Luc, 8, 46 ("novi virtutem de me exiisse") ; nam
virtutis nomine appellari Sp. S., clarum est ex Luc.
1, 35 {nvev^ia ayiov n, ^vva/iug Tipi^ov). Tract.
99, 7. contr. Maximin. IL 14, 1. de civ. D. XIII. 3.
1 Tim, 2, 4: **qui omnes homines vult salvos
fieri" — h. e. non quod nuUus sit hominum, nisi
quem salvum fieri velit, sed quod nullus fiat, nisi
quem velit, de fide spe et carit. n. 27.
1 Joh, 5, 8: "Spiritus et aqua et sanguis, hi tres
unum sunt" — haec sacramenta sunt et sigua rerum
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 212/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 213/292
205
Psalm. 90 (9l), 7 : "cadent a latere tuo mille,
X decem millia a dextris tuis" — h. e. multi dc-
icient a Christo, alii ex iis, qui promiserant sibi
edes judicantium cum Cliristo (Mattli. 19, 28), alii
it[ue numero plm-es, (jui per liberalitatem sperave^
ant, se locum ad dexteram Chr» occupaturos esse
Mattb. 25, 33). Enarr. in 1. 1.
— 92 (93), !*• "indutus est Dominus fortitudi-
lem, et prcecinxit se" — non cinctus, sed prsecinc-
us ; nam omnis fortitudo in humilitate , quia su-
^erbia fragilis est ; ideo quum de fortitudine dicerot,
iddidit : prsecinctus est , ut recolas Chr, prcecinctum
'lumilem^ quando pedes discipulorumlavit.
Enarr.
nl. 1.
— 100 (101), 8: "i/2 matutino interflciebam
^mnes peccatores terrze" — h. e. parcit iis usque
id matutinum, cjuia nox erat tempus misericordije,
ium corda hominum adhuc latebant. Enarr. in 1. 1.
— 103 (104), 35 ' "deficiant iniqui , ita ut non
sint" (DJ^S liy) — ^* ^* ^^ ^^^^ ^^^^ ^^* iniquiy
ergo justificentur. Enarr. in 1. 1.
— 134 (135), 2*. "laudate nomen Domini, qui
statis in domo Domini" — stare dicuntur, (jui non
ruunt, perseverantes in mandatis Domini. Enarr.
in 1. 1.
— 138 (139)^ 3: "intellexisti cogitationes meas
de longe^^ — h. e. quum adhuc in peregrinatione sum,
antequam ad pairiam coelestem veniam. Enarr*
in 1. 1.
Matth, 10, 16 : "estote prudentes sicut serpen-^
tes" •— notum est, serpentem totum corpus pro
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 214/292
,206
capite objicere ferlentibus , ita nos pro capite nostro;
qui est Chr», corpus persequentihus ojfferamus" de
doctr. cbr. II. 24.
Matth, 16, 18 1 super hanc petram aedilicabo
ecclesiam meam'* — h. e. super petram,quam ipse
confessus es, Christum. Tract. in Ev. Joh. 124, 5«
Marc, 14, 36: "Cbr. dixit: abba, paterl" —fortasse Chr. utrumque dixit, ut ostenderet, illam
tristitiam se suscepisse ecclesiae causa, quae constabai
partim ex Hehroeis, partim ex gentihus^ de cons.
Evv. III. 14.
Luc. 11, 20 : "in digito Dei ejicio dsemonia"—
Sp. S.dicitur digitus Dci
propterpartitionem
dono-rujn, quoe eo dantur unicuique propria, de ser. D^
in monte II. 17^
Joh. 8, 6: "digito scj^ihehat in terrcC — digi-
to Dei lex scripta est, sed propter duros in lapide
scripta; nunc Chr. in terra scribebat, quia fructum
qucerehat. Tract. 33, 5»
— 8, 48. 49: "responderunt Judaei.... Samari-
tanus es , et d^monium habes ; respondit Jesus : ego
dsemonium non habeo." — negavit unum, alterum
non negaviti Samarit. enim custos est^ et noverat
ille, se nostrum Qsse. custodem. Tract. 43, %— 10, 9 : "per me si quis introierit, salvabitur,
et ingredietur et egredietur" — h. e. ingredietur in
ecclesiam, et egredietur ex eccl. in vitam ceternam*
Tract. 45, 15.
— 13, 1 : (Cbr) 'Hn finem dilexlt eos" (dlsci-
pulos) — h. e. in Christum, qui finis legis est,
nimirum: ut dilectione ejus Iransirent ad suum ca-
put, quod jam prius hinc transierat. Tract. bS, %•
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 215/292
207
XXIV.
Justa ad nexum et consilium orationis alios^
que Scripturce locos attentio,
Atvero, qui in liis et aliis niultis miro modo
argutatus est, euuclem saniore oculo ssepe et pede
liberiore utentem videmus , non in subtilissimis ver-
borum tricis defixum, sed ad totam orationis indolera
conversum. Hic vero, ne repetantur Augustini re-
gulffi ante jam laudatse (p. 145), pauca modo ad-
denda erunt, quo rectius illse intelliganiur aestimen-
turque. Ita ut appareat, si cpiis in sonis ductibus-
que litterarum totus baerere velit , errores neutiquam
evitari posse, monet: in codicibus sacris ssepe, quod
de omnibus dictum ^*) esse videatur, de nonnuUis
vel plerisque intelligendum esse', ssepe verba eadem
diverso sensu posita esse , ut ad totam orationis se-
riem totumcfue consilium attendere oportcat^^*) ssepe
subito et ex improviso sermonem ab uno ad alterum
transire, ut facile in eo errari possit, maxime in li-
bris poetici vel propbetici argumenti, nisi accurate
^5) ^^Scripturce mos est loqui de parte tanquam de toto
istam div. scripturarum cousuetudiuem , per omue cor-
pus litterarum ejus creberrime sparsam, quisquis dili-
geuter adverterit, multa dissolvit, quas iuter se videirtur
coutraria." Ep. i4g, 20.
^•^) *'l\ou semper iu Scriptura eadem siguificautur rebus
certis , sed pro locis Scripturarum, quo pertiueut cetera
circumstautia ipsius lectionis; quemadmodum litterce in
tot millibus verhorum atque sermonum ipsce repetuntur,
non augenturi quum uua littera variis in locis pouitur,
pro loco valet, iiou \imva. rem valet.*' Ser. 32, 6,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 216/292
208
animura adverlerls.^') Necjue, quod hoc loco prox-r
ime quaeritm', iii libris ejus interprelaliones desunt,
quibus prsecepta et monita reipsa illustrata nobisque
gravius commendata habemus.
Gen, 1 : "Quid opus erat, sex dies tam distincte
dispositeque narrari? quia scilicet il, qui non pos-
sunt videre, quod dictum est: creavit omnia simul^
nisi quum iis sermo tardius incedat, ad id quo eos
ducit pervenire non possunt. Dies ergo ille, quem
Deus primitus fecit, prsesentatus est omnibus operi-
bus hoc ordine praesentise quo ordinc scientiae, nou
per intervallorum temporalium moras, s^^ prius et
posterius hahens in connexione creaturarum , in
efficacia pero creatoris omnia simuL** de Gen. ad
litt. 4, 56. 5, 12.
Gen, 1, 26 : "non «propter corpus dici hominem
factum ad imaginem Dei, sed propter eam pote^
statem, qua omnia pecora superat, neque hoc prop-
ter corpus, sed propier intellectum ,quem nos ha-
bcmus et illa non habent." de Gen. contr. Manich,
I. 28.
— 2j 1 • '*Si quis inquirat : quomodo consum-
mavit Deus , ct quomodo inchoavit, — consummasse
Z7^ *'Mutatioues personarum repentiuae et omniuo ex impro-
yiso inveniuutur in sacris Scripturarum libris ; et si quis
advertat, pleuas suut paginas divinae." Enarr. in Ps. 45,
8. *'Incredibilis est coecitas hominum, et omnino ne-
scio quemadmodum credi possit esse in homiuibus tanta
perversitas, ut,
quum commemorentS. Scriptur» testimo-
nia, uou intueantur in factis prophetarum, quemadmo-
dum intelligenda sint verba eorum." contr. Ep. Par-
meu, Iir, 23.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 217/292
209
intelligimus Deum , cpium creapit omnia simul ita
perfecte, ut iiiliil ei adliuc in ordine temporum cre-
andutn esset, incJioasse autem, ut, (juod hic prsefix-;
erat causis, post impleret effectis^^l de Gen. ad Ijitt.
6, 19.
Gen, 2y 18 C^ixit Dom. Deus) : '^an forte in
mente ipsius hominis hoc dixit Deus? an aliqua per
angelum est facta revelatio,
qnamvis tacuerit Scrip-
tura, utrum in somnis an in etstasi? verumtamen
certissime teneamusysi corporali voce dixit, non eum.
per suhstantiam suam y sed^ per , aliquam imperio
suo suhditam dixisse creaturam*'' de Gen. ad lilt. 9, 3.,
— 3? 8 ("quum audissent vocem Dei deambu-
lantis in paradiso") — "Visus est Deus sanctis viris
aliter atque aliter^ non tamen illas visiones homini-
bus per substantiam, sed per sihi suhdita quae crea-
vit eum praebuisse, et per similitudines formarum
vocumque corporalium quod voluit ostendisse atque
dixisse, certissimum est."^*) de Gen. ad litt. 9, 4,
11, 43.
1 Reg* 15,. 11 ("Deus : poenitet me, inquit, quod
constituerim Saul regem") — "Ego, quum de Deo
hoc dicitur, indignum aliquid dici arbitrarer, si.ali-j
^3) Cf. Ep. i47,- 46. So: "Deus non-in loco videtur, sed
mundo corde, neque corporalibus oculis quaeriturj —miror, uude nata fuerit illa opinio, qua putatum' est,
tatatum ad corpora pertinere visionem; Scripturae sacraa
non sic loqui. solent ; .quas, nisi non tantum corpori ve-
rum etiam spiritui magisque spiritui quam corpori tri-
buereut visionem, nou prophetas proprie Videntes di^^^X-
lavissent, qui uon corpore, sed spiritu etiam futura
viderunt."
14"
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 218/292
210
quid digiium invtnireiuf,
quod de illo dicereiur.
Quum verba liumana Dei sempitema virtus et divi-
nitas mirabiliter excedat, humana admonetur infir-
mitas, etinm illa, quce congruenter in Scr» sanctis
de Deo dicta existimat, humance capacitati aptiora
esse quam dipince suhlimitati, ac per hoc etiam ipsa
transcendenda esse sereniore intellectu." de div.
qnsest. ad Simplic. I. 2, 1.'
Psalm, 16, 8 d^suh umhra alarum tuarum. pro-
tege me**) — "De memhris Dei, quae assidue Scrip-
tura commemorat, — alas quum audimus, protec"
tionem intelligimus ;quum audimus manus , opera-
tionem intelligimus;quum audimus pedes , prcesen-
tationem, quum audlmus oculos, pisionem qua cog-
noscit,quum audimus faciem , notitiam qua inno-
tescit; et si quid aliud eadem Scr. tale commemorat,
puto spiritaliter intelligendum.'* Ep. 148> 13«
Hagg. 1: "More suo Scriptura loquitur , quce
sic arguit malos, tanquam omnes in eo populo mali
sint, et sic consolatur honos , tanquam omnes ihi
tales sint,** ad Donat. post collat. n. 32.
MattfiM 6, 9 (^^sanctijicetur nomen tuum!") -.-
h. e. nomeh tuum sanctum esse innotescat, de div.
qusest. 69, 4. — Cf.:
1 Cor. 15, 24. 25. 28: finis erit, quum Pa-
trepi regnare monstraverit; — oportet regnum
ejus in tantum manifestari, donec omncs inimici ejus
ipsum regnare fdteaMur; — tum maiiifestum erit,
Filium tatri subjectum qssq,^^) de div. quaest. 69,
5. 7.
**) **Sic plerumqus Soriptura loquilur, ut qu6d semper ett
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 219/292
211
MattJu i% 31 (blasphemia Spiritus): neque
iutelligendos esse errores dogmaticos, nequepeccata
post baptismum commissa vel cum conscientia pec-
cati, sed '^peccare in Sp, S,, qui operihus, quce per
Sp, S, fiant , malepoLo animo contradicit, qni hoc
animo est, ut ea opera, (juibus invidet, malit non
esse Sp. sancti, non qnia mala sunt, sed quia ipsi
bonitati est contrarius per malitiam suam;" — cmse
\ero remitti non possit, est ^^perseverantia in nequi-
tia et malignitate y cutti desperatione indulgentice
DeiJ* «») Exp. Ep. ad Rom. inchoata n. 15-22. Ser.
71, 7. 20. Ep. 185 n. 48-50.
Joh, 5, 19 ("non potest Filius ex se facere quid-
quam , nisi quod videidt Patrem facientem") : objici
posse, Filium super mare ambulasse, Patrem nun-
quam ambulasse ; sed "/zo/z alia est visio et alia sub-
stantia ejus, neque alia potentia ejus et alia sub-
stantia ejus; totum quod est, de Patre est, totumquod potest, de Patre est
; quoniam quod potest et
cst, unum est." Tract. in Ev. Joh, 90, 8.
— 6, 29 ("boc est opus Dei, ut credatis in
eum, qui me misit") — ^*ex fide ideo dicit justifi-
cari hominem^ non ex operibus, quia ipsa prima
datur , ex qua impetrentur cetera, irt quihus juste
vivitur,** de prsedest. Sanct. n. 12.
tunc Jieri dicaiur in aliquo, quum in eo cognosci ccepe-'
rit,** de div. quaest. 6g, 4.
*o) **Sed ista impoenitentia^quamdiu quisque in carne vipit^
non potest Judicari; de nullo enim desperandum est,
quamdiu patientia Dei ad poenitentiam adducit," Ser,
71, 7. — Eaudem fere iuterpretatiouem vide apud Hie-
Ton, Comm. in Matth, 1, 1.
14*
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 220/292
212
Joh* 6, 44 C'Nemo potest venire ad me, nisi
Patei* traxerit eum'^) — : ''Noll te cogitare inpiturri
trahi, trahitur animus et ainorei trahit Pater acl
Filium eos,
qui prOpterea credunt in Filium,
quia
eum cogitant Patrem habere Deum." Tract. 26, 4.. 5-
— 6, 6o C"<iui manducat meam carnem et hi-
hit meum sanguinem y habet vitam aeternam") —^^hunc cihum et potum eocietatem vult intelligi cor-
poris et memhrorum saorum^ quod est ecclesia;
ac per hoc <jui non manet in Christo et in quo nou
manet Ghristus,procul dubio neque manducat car-
nem ejus neque bibii ejus sanguinem.'' Tract. 26, 18.
— 16> 13 (*'Spiritus quaecunque audiet loque-
tur") — : "audire illi scire est, scire vero esse5 quia
ergo nou est a semet ipso , sed ab illo a quo pro-
ccdit, a quo illi est essentia, ab illo scientia, ab iilo
igitur audientia, quod nihil est aliud quam scientia."
Tract. 100, 4.
Rom. 7, 15 ss. : *^Timendum est, ne lectio
male intellecta det hominihus occasionem quoeren-
tihus occasionem; agunt malum, et quasi dispLi-
centes sihi quia agunt mdlum, putant se apostolo
esse similes ;prius ergo recolite , vitam justi in isto
corpore adhuc bellum esse nondum triumphum ; hujus
autem belli aliquando erit triumphus." Ser. 151
n. 1. 2.
Rom» l4, 21 C*Bonum est non manducarc car-*
nemy et non hihere vinuwH^y — : haec dicta esse
^^aut refrenandce guloe causa, quae his rebus so-
let rabidius immoderatiusque raptari, aut ne fra-
ter ojfendatur ; finis enim, quo rcferuntur ea quae
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 221/292
213
facimtis, sl non soliim inculpabilis seS. etiam lauda-
bilis fuerit, tunc demum etiam facta nostra laude
aliqua digna sunt; sin ille jure merito(jue culpatur,
quum in aliqno versamur officio, id quoque officium
nemo improbdndum \ituperandumque dubitaverit."
de morib. Manich. II. 27. 31.
1 Cor, 3, 18 ("bomo stuttus fiat , ut sit sapi-
ens"'): '^Multa sunt verba, quse non habent unam
significationem, sed diversis locis congruenter posita
diverso modo inteUiguntur." de cons. Evang. 11. 72»
— 10> 4 Cp^ir^ ^rat Christus'") — : "non per
substantiam, sed per significaiionem; solet enim res
quce significat ejus rei nomine quam significat nun-^
cupariJ^ Qusest. de Levit. 57? -3.
2 Cor, 3? 6 ("Littera occidit, Spiritus vivificat")
— : ^Spiritus adoptionis et gratice ^quo impertitur
regeneratio in vitam seternam — Lex conscripta tan-
tummodo jubens, sine adjutorio gratiae.** Qusest, de
Exod. n. 56.
1 Thess, 5, 19 ('^Spiritum nolite exstinguere!
")
— : "id est: quantum in vobis est, nolite sic agere,
tanquam conemini Spiritum exstinguere , aut tan-
quam Spiritum exstinctum deputetis.*' contra Epist,
Parmen. II. 30.
1 Joh, 2? 22 (*'<iuis est mendax, nisi is qui ne-
gat , Jesum qssq Ghr.") — : "non attendamus ad lin-
guam, sed ad facta; si enim omnes interrogenlur,
omnes uno ore confitenlur Jesum gssq Chr.5 quie-scat paululum lingua, interroga vitam
5quisquis fac-
iis negat Chr,, ^ntichristus est; non audio quid
sonet-^ video quid vivat; opera loquuntur , et verha
requirimus?'' Tract. in Ep. Joh. 3, 8. 6, 13. 10, 1.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 222/292
214
A^oc\ 20 s explicasse alios sensu corporeo de
sabbatismo mille annorum 5 quam opinionem tolerari
posse, nisi modum excedentes, comessationes alias-
que carnis delicias impie finxerint: **miLle annos
pro omnihus hujus seculi posuit , ut perfecto , nu-
mero notaretur ipsa temporis plenitudo; — alliga-
tio diaholi est, non permitti exercere totam tenta^
tionem, quam potest vel vi \el dolo ad seducendos
homines ; licec autem alligatio diaholi non solum
facta est, ex quo ccepit ecclesia dilatari , sed etiam
nunc fit et fiet ;quia et nunc homines ab infideli-
tate, in qua ipse eos possidebat, convertuntur ad
fidem, et usque ad finem sine dubio convertentur,"
de civ D. XX. 7, 1. 2. 8, 1. 3.
Deinde, si quid dictum obscurius sit, sic tamen,
ut lucis nonnihil aliunde repeti possit, hoc diligen-
ter afferendum curavit, ut argumentum ex collatione
accurata cognosceretur et dilucide exprimeretur. Ex-empla nonnulla delibabimus.
Mattfu 6, 39 ("si quis te percusserit in dexte-
ram maxillara, praebe illi et alteram**) — : neque
Jesum (Joh. ig, 23), neque Paulum (Act. 23> 3),
quumalapa percussi fuerint,
aheram maxillam prse*buisse 5 unde constare , illam prceparationem maxil^
lce alterius in corde faciendam esse. de mendac,
n. 27.
Matth, 24: "Multa de uhimo judicio ita dici
videntur, ut diligenter considerata reperiantur ambi-
gua; ita ut dignosci non possint omnino, nisi ea, qucB
apud tres Evangelistas de hac re similiter dicta
sunt, inter se omnia conferantur\ quoedam quippe
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 223/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 224/292
216
Matth. 12, 30 iv "Qui /20/2 est mecMw, contra
me esu'* ,»»;;...; s . ,
Luc* 9, 50: "Qui noiz est ddversus vos, pro vo-
fc est. »^t''> ,81: ft
"Ut ulraque sententia vera sit^rqfiid restat in-
telligendum, nisi quia ille in tautii nominis venera?-
tione confirmandus fiiit , ubi non. erat contra eccle-
jsiam, sed pro ecclesia 5 et ille tainVipL separatione cul-
pandus, ubi, si coUigeret, spargeret.'* de bapt. contr,
Donat. I. 9.
Joh. 5, 22: "Neque Pater judicat quemquam,
sed omne judicium dedit F^ilio"
— 8, 15» 5Q; ^*Ego non, judico quemquam;— est qui quserat et jnd^c^t.?*
;"Hoc dictum e^t,
,quia honiinibus ia judicio non
apparebit nisi Filius; Pater occultijis.erit, FiliUjS nia-
nifestus." Tract. in Ev. Joji. 21» .d^. 13.
Joh,5, 24
: "qui verbum;
meumaudit et credit
ei , in judiciutn noa veniW*
2 Coi\ 5, 10: "Omnes nos manifestari oportet '
; ,ai^te. .trib^mial Ghristi."
j.;. ,"Aliquaiido judicium poena, dicitur, aliquando
discriminatlo ; secundum hunc modum oportet nos
omnes exhiberi ai^te Iribunal Christi."-, Tract. 22>
4. 5..
i Joh, 8, 47:; 'V^ Deo non estisJ'*
\ 1 Cor* 11, 12: ^''omnia ex Deo suntJ'''
"In homine uno utrumque potest inveniri, ut
simul sit vivus atque peccator; sed quod vivus, ex
Deo, quod peccator, non ex Deo.** de duab. animab.
c. Manich. n. 9. Tract. in Ev. Joh. 42, 15.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 225/292
217
Jolu i^y 24 : "iisque ad hoc tempus non petii-
stis quidquam in nomine meo,'*
Luc. 10? 17: "reversi suni 72 cum gaudio di-
centes : Domine ! etiam daemonia subjiciun-
tur nobis in nomine tuo,"
"Discipuli adhuc sub lege mundi, adhuc corri-
gendi, adhuc dirigendi^ ergo: quod petiistis — ait
— ad <juod volo dare, nihil est; — non omnino
nihil erat, sed ad illam magnitudinem praemiorum
Dei exiguum." Ser. 145, 6.
iJac,1, 13: '^Deus neminem tentaV^
Deut. 13, 3 : ^^tentat vos Deus, ut palam fiat,
, utrum diligatis eum an non."
"IntelligimUs , duas ^s^Q tentationes, unam qnaj
decipit, alteram quae probat; secundum eam qusei
decipit Deus neminem tentat, secundum eam quse
probat, tentat." Tract. in Ev. Joh. 43, 5. g.
1 Joh. 1, 10: "Si dixerimus, non nos peccasse^
eum mendacem facimus."
— 3, 9 :"qui natus est ex Deo^ peccatum non
facit:'
"Est quoddam peccatum, quod non potest ad-
•mittere ille, qui natus est ex Deo : qui facit contra
caritatem, non audeat gloriari et dicere, natum se
Qsse. ex Deo; qui autem in dilectione fraterna con-
stitutus est, certe sunt peccata, quse non potest ad-
mittere, et hoc maxime, ne oderit fratrem." Tract.
in Epist. Joh. 5, 3.
1 Joh, 4? 18: ''Timor non est in caritate, sed
perfecta caritas foras mittit timorem."
Ps, 18, 10: *'Timor Domini sanctus , perma-
nens in secula seculorum.**
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 226/292
218
"Est timor servilis , et est timor castus 5 est ti-
mor nepatiaris
poenam,et alius
timor, ne amittas
justitiam.** Tract. in Ev. Joh. 43, 6. 7.
Denique vero, ut doceat, quantum sibi cur»
cordicjue fuerit in sensu simplici et genuino subsi-
stere, neque ultra litteram scriptam judicium exten-
dere, ssepius in magna verborum obscuritate et am-
biguitate nihil definire pro certo ausus est, ignoran-
tiam fateri satius arbitratus, quam scientiam temere
jactare
Joh, 12, 39 ("non poterant credere, quod dixit
Esaias : excoecavit (Deus) oculos eorum^^ cet.)
**quare non poterant, si a me qiiseralur, cito respon-
deo: quia nolebant, Quum cjusestiones hujusmodi
in medium venerint, qnare ille Deo decernente ex-
coecetur, ille Deo adjuvante illuminetur, non nohis
judicium de judicio tanti judicis usurpemus** Tract.
in Ev. Joh. 53, 6.
2 Tliess, 2, 1 ss. : **Nos qui nescimus, quod illi
sciebant, pervenire cum labore ad id quod sensit
Apostolus cupimus, neque valeraus, praesertim quia
et illae qua addidit hunc sensum faciunt obscurioremj—ego pjorsus quid dixerit me fateor ignorare** de
civ. D. XX. 19, % Epist. 199 n. 11.
1 Pet, 3, 18: "Quis nisi infidelis negavcrit, fu^
isse apud inferos Christum? Verum quinam isti
fiint, quos noverat Uherandos , temerarium est deji-
riire, -^ Cur ergo Petrus eos tantum commemorare
voluerit, quibus in carcere inclusis Evang. prsedi-
catum est, qui in diebus Noachi increduli fuerunt,
pides quam latehrosum sit, et quce me mov^eant /?e
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 227/292
219
affirmare hic aliquid audeam**^^) Eplst. 164 n.
4. 10.
Augustini allegorica interpretandi ratio.
XXV.
A. Allegoriarum elementa,
De usu allegoriarum quid judicaverit Noster,
quam eximlum iis in rebus religiosis pretium <juan-
tamque sibi in lusibus illis libertatem concesserit,
prius jam observatum est (p. 150 ss,), Restat ut ex-
emplis afferendis ostendatur, quomodo frenis om-
nibus solulis libertas in licentiam ablerit. Ita ne<jue
hic luci defuit umbra, macula nitori.
Esse autem artis illius rationem variam et mul-
tiplicem, cum res ipsa docet — figurarum enim um-
brarumque numerus et usus aliis alius est — lum
vero exemplis constat eorum, qui in imaginibus quse-
rendis consenlienles in inveniendis miro modo dis-
senserunt. Quod quum ita sit, libros Augustini in-
signi^ allegoriarum varietate dislinctos esse,quis de-
*^) Digna taraen quae notetur est sententia, quam deinde
non sine hssitatione linguae proposuit, interpretatione
allegorica ut videtur recepta : "Considera tamen ne forte
totum illudf quod de conclusis in carcere spiritibus Pe-
trus dicit^ omnino ad inferos non pertineat , sed ad illa
potius tempora, quorum formam ad hoec tempora trans-
tulit ; illa quippe res gesta forma fuerat futurorum, ut
ii, qui modo non credunt Evangelio, illis intelligantur
esse similes, qui tunc non crediderunt, — et non suspi-
cemur^ quod apud inferos Evangelium prcedicatum sit vel
adhuc etiam prcedicetury
quasi et ihi sit ecclesia consti-
tuta»^ Ep. i64 u, i5.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 228/292
220
mum — in lanta ingenii vi et foecnnditate — non
exspectaverit? Juvablt igitur, speciminibus electis
artes, in quibus multum et valebat et ipse valere
gloriiB ducebat, accuratius cognoscere; quae quam-
quam non omnes ab eo vel inventae vel tum demum
adhibitae,- at certe non tam aliunde receptae, quam
ingenio ejus amplificatse , adornatse inque systematis
formam quasi redactae sunt; eoque magis, nisi egregie
fallor, juvabit, quod — quum Origenis aliorumque,
sub quorum auspiciis allegoriarum usus eflloruit, non
nisi fragmenta librorum exegeticorum nobis relicta
sint — nescio an plenius et accuratius hujus inter-
"pretaiionis ambitus et ratio ex aliis nullis antiquae
ecclesiae monumentis cognosci qneat.
Habet autem , ut reliquae omnes, baec etiam ars,
ex quo pleniorem formam accepit, prima sua stami-
na, certam metbodum habet, qua, principiis simpli-
cioribus praemissis , componendo construendoque fig- ^
menta magis artificiosa efficiuntur. Quare, ut a pri-
mis elementis incipiamus,
quae signis hieroglyphicis
non adeo dissimilia sunt, singulae naturae physicae
res, coelestes pariter ac terrestres, rerum civilium
insiituta, domesticarum apparatus, terrarum, urbium
populorum nomina, quae in voluminibus sacris fre-
quenlius occurrunt — nonnunquam etiam, in libris
poeticis praesertim et orationibus gnomicis, sensu
figurato — in meras rerum hominumque umbras
mutantur, ut, significatione propria atque indole ser-
monis prorsus neglecta, mystici quid semper iis sub-
csse doceatur, sic tamen, ut ex imaginum myste-
riorumque copia nunc hoc nunc illud, suadente inter-
pretationis commodo, arripiatur.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 229/292
221
Spccimlna glossarii allegoriarum hsec sunt:
Coeli: Sacra Scriptura ("opus digitorum Dei").
Enarr. in Ps. 8, 7.
Apostoli. de CGus. Evv. I. 46. Enarr. in Ps. 67
(68). .9. 96 (97), Q.
Sancti et Justi. de Ser. Dom. in monle II. 17*
Enarr. in Ps. 49 (60), 4.
Sol, Dies: Homiues spirituales (ex Sir. 27^ 12)»
Enarr. in Ps. 73 (74), 16.
LiUna, Nox: Homincs carnales. ibid.
JLuna: Ecclesia ((juia a parte spirituali lucet, a car-
nali obscura est. v, quia lucem non suam
habet, sed a Filio Dei illustratur). Enarr.
in Ps. 10, 3. 103 (104), 19.
Morialitas (quia crescendo et decrescendo mu-^
tatur). Enarr. in Ps. 88 (89), 37.
Nopilunium: Nova vita sub auspiciis Gbristi. Enarr,
in Ps.
80 (81),4.
Siclera: Ecclesise singulce. Enarr. in Ps. S, 9.
Omnes in ecclesia, qui conversationem ha-
bent in coelis* Annot. ad Job. 38, 32.
Si^era, noctis: Homines in peccatis eminentes. 1.
1. 3, 8.
Fulgura: Miracula Chrisli. Enarr. in Ps. 96 (97), 4.
Arcus Dei: Scriptura sacra. Enarr. in Ps. 10, 2.
Sagittce Domini: Verba Dei. Enarr. in Ps. 45 (46),
16. 76 (77), 19. Annot. ad Joh. 6, 4.
Apostoli. Enarr. in Ps. 8, 14.
Manus , dextera 3 hrachium Dei: Chvistus, Enarr.
in Ps. 108 (109), 27.
Nuhes: Prophetas et doctorcs. Enarr. in Ps. 10 (11>|
10. 64 (i(j5)p 10. 76 (77); 18»
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 230/292
222
Tempestates i Vocea maledicorum. Enarr. in Ps.
68 (69), 3.
jiquilo: Impietas. Annot. ad Job. 38, Jl4«
u4uster: Pietas. ibid.
Pluuia: Scriptura sacra. 1. 1. 38, 25»
Plupice: Sermones evangelii. 1. 1. 37, 6.
Superstitiones caliginosae et rumores hominum,
de ser. Dom. in monte II. 87.
Nix: Superbi, cjui congelascunt el cadunt. Enarr.
in P5. 77 (78), 48. Annot. ad Job. 38, 22-
Grando: Impii, qui obstinata durilia alios contmi-
dunt. ibid.
JEstas: Homines spiritu ferventes. Enarr. in Ps.
73 (74), 17.
Ver: Novelli in fide. ibid.
Mare: Populi hujus seculi (ex Apoc. 17, 15). Enarr.
in Ps. 32 (33), 7. 65 (66), 6. 76 (77), 17.
Fundus maris: Cor impiorum. Enarr. in Ps. 64
(65), 8.
FluctuS maris : Homines impii. Enarr. in Ps. 68 (69), 3«
Opera mala. Annot. ad Job. 38, 16.
Flumen: Omnis seculi mortalitas. Enarr. in Ps.
65(66),
6. 136 (137), 1.
Flumina: Institutiones religiosse. Enarr. in Ps. 73
(74), 15.
Homines cupidi bonorum hujus seculi. Enarr.
in Ps. 88 (89), 26.
Napes: Ecclesiae inter procellas commeantes. Enarr.
in Ps. 103 (104), 26.
Mons: Justitia (ex Ps. 35, 7: justitia tua sicu^ mon-
tes Dei). Enarr. in Ps. 3, 4«
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 231/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 232/292
224
Tragelavhus : Homo, quatenus cervus est, Deo ser-
viens, quatenus liircus, legi sensuali ob-*
noxius. Annot. ad Job. 39» 1.
^^WMS /or/t^ ; Martyr intrepidus. 1.1.39,19.
Cervus: Homo spiritualis, qui cursu omnia spinosa
transceudit. Enarr. in Ps. 103 (104), 18.
Fecora: Homines carnis voluptate gaudentes. Enarr.
in Ps. B, 13.
Boves: Prophetse et Apostoli (ex 1 Cor. 9, 9). Enarr,
in Ps. 8, i2. 65 {fi^), 14- Tract. in Ev.
Joh. 10, 7.
Tauri: Haeretici (ob cervicis duritiem). Enarr. in
Ps. 67 (68), 31.
Rana: Vanitas loquax. Enarr. in Ps. 77 (78), Ao»
Locusta: Malitia, quae testimonio perfido lasdit. ibid;
V. 46.
Cedrus: Spes, qua^ in regionibus supernis habitat^ ..
Quaest. in JXum. 33, 6.
Hyssopus: Fides ((juae, quum sit herba humilis, ra-^ -
dicibus haeret in petra). ibid.
jEgyptus: Seculum hocce. Enarr. in Ps. 77 (78)?
12. 113 (114), 1.
j^thiopes: Populi peccatores (nigri). Enarr. in Ps^
73 (74), 14-
Aurum ArahicB : Sapientes inter gentes. Enarr. in
Ps. 71 (72), 15.
Lihanus: Dignitas hujus seculi (arbores altissimse):
ibid. V. 16.
Lapides Sion : Prophetse. Enarr. in Ps. 101 (102), 16.
PortoG Sion : Prophetae et Apostoli,
per quos ad
Chr. iiitramus. Enarr. in Ps. 86 (87), 2.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 233/292
225
Filii Corachi: Imitalorfes passionis Christi (vid. supr.
p. 17 s. V. rrip). Enarr. in Ps. 87 (88), 1.
Cithara (quae testudinem habet ia parte inferiore)
Opera, qnae patimur in gloriam Dei. Enarr.
in Ps. 42 (43), 5. 56 (57), 9.
Psalterium (cjuod testudinem in parte superiore ha-
bet): Opera ex praecepto Dei facta. ibid.
Corpus ((juia, ut anima corpore, sic citharista utitup
cilbara). Enarr. in Ps. 48 (49), 5.
Psalterium decachordum : decem praecepta Legis.
Enarr. in Ps. 91 (92), 4.
Tuhce cenece : Homines, qui proficiunt mala patien-
do (qnia tundendo fabricantur). Enarr. in
Ps. 96 (97), 6.
Tuhce cornece: Homines, qui libidines carnales vln-
cunt (quia cornu carne iirmius est). ibid.
Tympanum: Edomitio carnis (cpia fabricatur corio
siccato et exiento).Enarr. in Ps. 67 (68), 26.
Cuhile: Cor. Enarr. in Ps. 35 (36), 5. 103 (104), 22.
Torcularia: Ecclesise (sive <juod ibi boni a malis
seg^-egantur, sive quod verbum divinum, in
quo intellectus sono vocis inclusus est, ut
uva vinaciis, pervenit ad aures, ut uva in
calcatoria torcularium). pel : Martjria, crui-
bus fideles quasi calcantur, Enarr. in Ps,
8. 1-3. 83 (84), 1.
Accedit aherum elementorum genus, numero^
rum series, in quibus solvendis componendisque
non minor scholarum ecclesiae anticpise quam syna-
gogae judaicae dih*gemia atque seduhtas erat^ neque
mirum hoc,* etenim in numerando computandoquc
15
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 234/292
226
ubi animus ad quantitatem unice attentus erat, liber-
rimus patebat arbitrio et lusibus ingenii campus;
dum res maxime dispares totoque coelo distantes,
modo numerorum aliqua convenientia erat, conferre
inque unum conjicere commode licebat. **)
II: aliijuid boni indicant propter duo caritatis prae^
cepta (in Deum et in homines). Tract. in
Ev. Joh. 17, 6.
III : natm^a hominum incorporea : anima , mens, cor.
Quaest. Evang. II. 6. — Trina abnegatio Pe-
tri errores hsereticorum designat, qui aut di-
"vinitatem 3esu aut humanitatem aut utramque
negant. Qu. Ev. I. 45»
IV : natura hominum corporea , ex quatuor elemen-
tis composila, Qu. Ev. II. 6. — totus terra-
rum orbis (4 plagae mundi, tempestates anni,
vigiliae diei). Enarr. in Ps. 49 (50), 3. de
doctr. chr. II. 25.
V : Judsei sub lege (Pentateucho) positi (sic 5 fratres,
Luc. 16, 28) — V» continentia quinque sen-
suum (sic 5 virgines prudentes). Enarr. in
Ps. 49 (50), 3.
VI : numerus perfectionis (Hcxaemeron). Tract. iu
Ev. Joh. 25, 6.
VII: natura hominum, ex anima (3) et corpore (4)
composita. Qucest. Ev. II. 6. — Spiritus S.
.(ex Esai. 11, 2). Tract. in Ev. Joh. 122, 8.
**) Hoc vero est, quod Aug. dixit, suo modo loquens : "nu-
merorura imperitia multa facit non intelligi translate ac
jnystice posita iu Scripturis." de doctr. chr. 11. 25. Ne-
que alia erat origo et ratio usits numerorum in scholis
Pythagorasorum. Cf. Ritters Gesch. d, Pythag. Philos,
S. 86, 87. 160.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 235/292
227
VIII: dies judicli (peractis et numeris corporis (4)
o : ad Vet, T. pertinentibus , et animi nume-ris (3) o: ad N. T.) Enarr. in Ps. 6, 2- —numerus perfectionis (7 + 1), sic circumcisio
et resurrectio d. 8vo, sic in orat. mont, sen-
tentia octava hominem perfectum declarat
(Matth.5, 10). de
ser.
Dom.in monte
I. 12.
Xj Justitia et beatitudo (decalogus). de cons. Ev^ L
13. Ser. 51 n. 32-
XI : peccatum (quia uno excedit numerum Decalogi
ideo 11 vela cilicia tabernaculo superinjecta,
Exod. 26, 7). Qusest. in Exod.n. 108. Ser.
51, 33.
XII; omnes undicjue eongregati perfecti (4: plagae
mundi X 3: trinitas, sic Mattb. 19, 28)«
Enarr. in Ps. 49 (50), 3. 59 (6o), 1.
XV : concordia Veteris Test. (7 : propter observatio-
nem Sabbati) cum Novo (8: propter resur-
rectionem Chr.) Enarr. in Ps. 89 (90), 10.
150. pi^sefat.
XXV: Lex Mosaica (5 X 5). Tract. in Ev. Joh.
25, 6.
XXX : Legis per Evangelium impletio (5 X 6). ibid. —Sensualitas (5), quse setate sexta (o : tempore
Chr.) homines corrumpebat; sic 30 nummi
Judee. Qusest. Ev. I. 41«
XXXVIII : Languor et infirmitas (40— 2 o : perfectio
Legis, deficiente virtute caritatis). Tract. in
Ev. Joh. 17, 6.
XL: perfectio. (4: universitas rerum X 10: crealor
15
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 236/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 237/292
229
raiiones numeravit, ut indicaret plenam pec-
calorum per Chr. remissionem. Qusest. in
Exod. n. 108. Quaest. Ev. II. 6. de cons.
Ev. I. 12. 13.
CL: ad num. 15 referendus (loO Psalmi). Enarr.
in Ps. 150. prscfat.
CLIII: Omnes Sancli, ad gratiam Spiritus pertinen-
te5. 50 (numerus per Pentecosten sacratus) ^3 (tria tempora: ante Legem, sub Lege, sub
gratia) -f- 3 (trinitas); — vel: 10 (Lex Mos.)
-}- 7 (Spiritus sauctus), deinde : 1 4~ 2 "1" 3
-I- 17 = 153). de doctr. chr. IL 25.
Tract. in Ev. Joh. 122? 8.
XXVI.
B. Interpretationes allegoricse.
Appai'atus figurarum quum talis tantus(jue ades-
cet, qui infinita modorum varietate manibus versari
et tractari poterat, nihil fere in Vetere Testamento
scriptum, nihil a Jesu et apostolis dictum aut factum
est, quin mysteria sive, quae apud Augustinum di-
cuntur, sacramenta, allegoriis obvoluta, ^s) inesse vi-
derentur, neqne sententia uUa ita abstrusa et re-
condita est , ut ex verbis simplicissimis etiam compo-
*^) ^^Mlegoria dicitur,quum aliquid aliud videtur soiiare
in verhis, et aliud iu iiitellectu significare." Euarr. iu
Ps. io3 (io4), 3. "Uua res multis modis siguificatur,
quae iiihii horum est per essentiara, onmia per figuram;
agnus non potest esse leo , leo non potest esse agnus.
Domiuus noster J. Chr. et leo potuit esse et aguus , sed
quia ueque leo neque agnus per esseutiam, et leo et
agnus per flguram." Ser, 4 u. 25.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 238/292
230
nendo mlscendcque elici et educi non potuerit,**)
Quanta in his exercitiis agendis Augustini diligeniia
luerit, quanta' dexteritas, quaevis fere librorum pagi-
na docet , ut in tanta reruin copia difEcile sit , in
exemplis eligendis describendiscpie modum servare.
Ita de evangeListis ingeniose ludens has habet
observationes : Matthceum, qui regiam personam
Christi narrandam susceperit, Marcum habuisse tan-
quam breviatorem sibi adjunctum, quia regum est,
non sine comitum obsequio ess2 ^ Lucam vero, qui
sacerdotis in Christo personam descripserit , socium
non habuisse, cjuia sacerdos in Sanctura Sanctorum
solus intrat; — deinde: Matthceum in generatio-
nibus Christi deducendis descendere ab Abrahamo
ad Jcsum, ut significet, Christum descendisse ad vi-
tam nostram regendam et peccata nostra suscipienda;
Lucam vero adscendere a Jesu ad Deum ipsum, ut,
moneat, eum sacerdotis instar peccata nostra expiasse,**'
nos(jue per adoptionem fihos Dei fecisse; ideo Mat-
iheeum a Davide per Salomonem descendcre, in cu-
jus matre ille peccaverit, Lucam ad Davidem adscen-
dere per Nathanem, per quem prophetam (sicl)
Deus peccatum expiaverit; — denique: Malthaeunj
signiiicari per leonis , ferarum regis, figuram, Lu^
cam per vitulum, propter victimam sacerdotis, Mar-
cum per hominem, <juia neque stirpem regiam ne-
«*) "Domini facta uon sunt tautummodo facta, sed sig^na; si
digna snnt, praeter id quod mira sunt, aliquid profectosigniflcaut; quorum factorum significationem iuvenire,
aliquanto est operosius,quam ea legere vel audire."
Euarr. in Ps. 07 (38), 6. 4o (4i), 1.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 239/292
231
que sacerdotalem commemorans, in lis versatur, qax
Christus homo passus est, Johannem per aquilam,
quia super nubila inlirmitatis humanse evolat. (de
cons. Ev. I. 6. 9. n. 11. 12).
Ad singula vero descendamus.
Gen, 1 : Sex dies creationis— sex cetates liomi-
num: priraus dies (lux creata), infantia generis hu-
mani usque ad Noachum; secundus (lirmamentura iu-
ter aquam et aquam, imago arcae Noachi), pueritia,
usque ad Abrahamum; tertius (terra separata a mari
o : Judaei a gentibus), adolescentia , usque ad Sau-
lum; cjTiartus (sidera o: splendor regni judaici), ju-
ventus, usque ad exilium; qiiintus (aniraalia mari-
tima et volatilia o : habitatio Judseorum inter gentes,
sedes incertse et instabiles), declinatio cetatis, nsque
ad adventum Jesu; sextus ("producat terra animam
vivam"), senectus Jwminis veteris, quam seqnitur re^
stauratio generis humani per Christum. Dies septi-
mus : Chr. in gloria venturus , requiem hominibus
afFerens. de Gen. contr. Manich. I. 35-41.
Gen» £: Paradisus, vita heatoruni v. ecclesia:
[Arhores, discipHnse utiles v. Sancii. Fructus, mores
piorum. Arhor vitce, sapientia v. Christus. Qua-
tuor flumina , evangeha v. virtutes cardinales : Phi-
son (qui aurum et lapides pretiosos adducii), pru-
dentia; Gihon (Nilus, (jui ^thiopiam calidam cir-
cuit (?)) fortitudo ; Tigris (flumen Asyriorum, qui in
"S. Scr. ssepe ponuntur ut adversarii), temperantia;
Euphrates (cujus ciu7sus non indicatus est), justitia,
qu3e ad omnes animae partes pertinet, ceterasque vir-
tutes concorditer copulat. de Gen. contr. Manich II. 14.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 240/292
232
Gen, 3, 24: Nemo ad vitam bealam pervenire
pptest, uisi per lolerantiam molestiarum (frameam
flammeajn) aut per plenitudinem scientise (Cheru-
him). 1. 1. II. 35. 36.
— 9? 23: Sem et Japhet aversi nuditatem pa-
tris tegentes o : Judoei et Gentiles memoriam passio-
nis Christi peractse celebrantes. t!e civ. D. XVI. %
— 25, 31:
Gentilcs (Jacohus o:
ecclesia de gen-tibus ventura) dimiserunt idola (lentem, qui cibus
^gyptiorum esl), <juse Judcei (Esapus) exceperunt.
Ser. 4 n. 12.
— 27,, 16 : Jacohus boedos occidit o : Christus
peccatores coarguit ; — pelles portavit o : peccafa
aliorum patienter toleravit. Ser. 4 n. I9. 20»
— 27, 27 : "ecce odorem Jilii mei , sicut odor
agri plenV : ecce Christus in mysterio interiore,
et ecclesia, (juaj omnes comprebendit. Scr. 4 n. 24.
Exod, 3, 2 : Rubus ignc flagrans o : Duritia Ju-
dseorum, quse Spiritui S. reluctabatur. Ser. 6 n. 2«
— 8 : Decem plagoe, commentarius in prcecep'
ta decalogi : Aqua in sanguinem conversa o : gloria
Dei (qula cx aqua omnia generantur) in im*aginem
bominis mortalis jnutata (pra^ceptum Imum); — ra-
nee 0: vanitas loquax (2d. prsec.)^ — scinipbes o:
vaua pbanlasmata cordis, quse non sinunt bominem
quiescere (3t. prseceplum) 5— canum catuli coeci na-
scuntur, adeoque caninum est, non agnoscere paren-
tes (4t. prseceptum); — pecorum est concumbere et
generare (5t. prseceptum (sic)); — pustulae o: ani-
mse bomicidium spirantes (6t. prseceptum (sic)); —grando fructus Liboris perdit {7m. prseceptum); —
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 241/292
233
LoctfSta mordendo nocet (8v. praeccptum) : — tene-
brae o : cupiditates pravae (9n. prseceptum) ; — mors
primogenitorum : "in qua plaga quum comparatio-
nem quandam qusero, nihil mihi occurrit^ fortassis
occurrat melius diligentiusque inquirentibus," Ser,
8 n. 2-11.^*)
]Sum, 27, 13. 14 : Aaron Mose prius mortuus
o: sacriiicium et sacerdotium abrogata sunt; — per
Mosen aliqua Palsest.nse pars occupata o : praecepta
legis mos. valent Chrislianis^ — per Josuani Judsei
in possessionem iuducti o: homines per iidem in
Jesum salutem nacti. Quaest. in Num. n. ^3.
Deut. 32, 49J
"adscende in montem et morere."
o: perit dubitatio Qmni^, ex quo Chr. per resurrec-
tionem magnus apparuit. Ser. 352 n. 5.
2 Sam, 11, 2: Jesus {David) amavit ecclesiam
{Batliseham), mundantem se a sordibus seculi, dia-
bolum {Uriam) ab ea separatum occidit, eamque sibi
perpetuo copulavit. conir. Faust. 22? 87.
1 Reg, 16, 3 ss. : Judicium Salomonis : Judaei et
Gentiles, utrlque sub peccato {duce meretrices) ; illi
Chrislum, natura secundum carnem ex Judaeis, animo
dormientes occiderunt, deinde clamantes, sibi debi-
tum (issQ Evangelium,' gentilibus autem ex gratia Dei
concessum est. Ser. 10, 2» 3.
Prov. 31, 10 ss.: Ecclesia {mulier) plus valet
quam doctores scientia et facundia praeclari {lapides
pretiosi), proficit inter tribulationes {surgit nocti-
hus), seque . ceteris imitandam praebet (dat escam
') Cf. Orig. hom, 4 iu Exod.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 242/292
234
domui), conscientiam confirmat per opera anteacla
(^lana enim, postquam in colo involuta jacuit, deinde
in fusum transit), laudat Christum et Deum et ho-
minem (duo pallia), ornat se candida confessione
(hysso) et gloriosa passione (purpura). Ser. 77 n. 8.
Psalm. 9 (10), 14: Portce mortis: pravae cu-
piditates v. sensus corporei. Portce Sion: bona
studia, per quae pervenitur ad visionem pacis, v. sa-
cramenta et initia fidei, quie pulsantibus aperiuntur. 1. 1.
— 17 (18), 8-10: '*Contremuex'e peccatores {ter"
ra)j spes superborum {fundamenta montium) con-
turbatse sunt^ adscendit deprecatio (^fumus) poeni-
tentium; in (juibus jam emortui erant ignes virtutis
(carhones)^ hi revocati sunt; justi (coeLum) humi-
liarunt se, sed impii, qui tei-rena sapiunt (suh pedi-
hus ejus), Deum non cognoverunt." 1. L
— 18 (19)? 6- "manifeste (in sole) Chr. per inr-,
carnationemhabltaculum in terra posuit, procedens'
de utero virglnali.(^7ia/a7720 suo).** 1. 1.*
— 45 (46), 3 : ''montes concutiuntur in sinu
aquarumi^* Chr. et apostoli transferentur de populo
Judaeorum ad gentes. 1. 1.
— 54 (55), 18: vespere: in cruce. mane: in re-
surrectione. meridie: in adscensione. 1. 1.
— 67 (68), 15 : *'nive dealbabuntur in Salmone:'^^
ex gralia candidi fient protectione corporis Christi
(quemadmodum umbra (^)L) constat corpore et lu-
mine, sic Chr., qui verum lumen erat, caro factus
est, ut umbra meridiana nobis esset), 1. 1.
28: ''principes Zehulon et Naphthalii''
martyres, qui primum in ecclesia locum obtinent,
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 243/292
235
fortiter omnia siistluentes (Zeb. o: habitaculum for^
titudmis, vid. p. 26) deiude latitudinem s. libe-
rationem (Naphth. vid. p. 22) accepturi. 1. 1.
Ps. 67 (68), 30: "ferce calamii" ii, qui, dum
S. Scr. (calamo scriptas) pervertunt, aliis nocent, 1. 1.
— 80 (81), 1 : "Psalmus pro torcularihus quintd
sabbati (?), ipsi Assapb :" Ps. de angustiis, quibus pii
ab impiis discernuntur, hominibus baplismo ex ac[ua
renatis (ex Gen. 1, 20: Deus dixit d. 5to : produ-
cant aquse reptilia animarum vivarum), congregationi
Sanctorum. 1. 1.
— 83 (84), 4 : "^^passer iuvenit sibi domum, tur-
tur nidum , ubi ponat pullos suos:
" corde ad Deumevolamus, carne opera bona facimus, in fide cath.
requiescentes. 1. 1.
87 (88), 1: "pro choro ad respondendum:
chorus martyrum, concordia caritatis junctus, sequi-
tur Christum prseeuntera. hI.
— 101 (102), 7. 8: "pelicanus in solitudine:"
Christus solus de virgiue natus. "Nycticorax in pa-
rietinis:
" idem crucifixus in nocte ignorantisei 'V^'-
gilavi:^' resurrexi. "factus sum ut passer singularis
in tecto : " adscendi in coelum ibi habitans. 1. 1.
— 103 (104), 2-5: "extendit coelum ut pel-
lem\" propagavit S. Scripturam per homines mor^
tales (pellem), v. ad formam libri plicandam. "pro-
tegit in aquis superiora ejus"(!): tuetur supremum
caritatis prseceptum, per Sp; S. in cordibus difTusum.
"ponit nuhes adscensum ejus:
" constituit doctores,
ut adscendamus ad illam intelligendam. "ambulat su-
per pennas ventorum : " verborum Dei ventis velor
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 244/292
236
cius volat, V. amor Dei major esl virtutibus animaj,
"facit angelos 5uos spiritus et ignem jtagrantem:'*''
nuntios suos ad aliiora convertit, eosque spiritu
fervenles facit. "fundavit terram super firmitatem
ejus:^^ fundavit ecelesiam super Christo. 1. 1.
Ps. 103 (104), 20-22: "Chr. novit passionem
suam (tenehras) ; mortuo eo, deficit spes apostolo-
rum (nox fit), et daemones mali (Jeroe et leones)
saeviunt,' recipit vitam {oritur sol), atque hi ab ec-
clesia persequenda recedunt. 1. 1.
— 108 (109), 24: ^^genua mea infirmata sunt
a jejunio : " qui fortis videbatur sibi , ubi panis vitae
(Chr.) defecit, fidem abncgarunt. "caro mea immu-tata est propter oleum :** discessi, ut donis Sp. Sancti
discipulos perfunderem. 1. 1.
.— 136 (137), 2 : "in salicihus suspendimus or-^
gana nostra:** inter homines fatuos et steriles sacras
Scr. differendo suspendiraus 1. 1.
— 146 (147), 81 : **cooperuit coelum nuhihus :
**
contegit Scripluram figuris et sacramentis. 1. 1.
— 147 (148), 16 : ''dat nivem velut lanam,
nehulam spargit ut cinerem " ex hominibus pigris
spiritu et frigidis,
quos prffidestinavit , faciet quasi
vestem h. e. partem ecclesise, eos(jue ad poeniteniiam
vocabit.** 1. 1.
Matth. 6, 34: **da nobis hodie panem quotidi-
anumi'' praecepta divina nobis hac in vita adsint. de
ser. Dom. in monte II. 27.
— 16. 2 : "serenam erit, nam rutilat coelum —lempestas erit, nam infeste coelum ruhescit;" san-
guine Chr. indulgentia peccatorum daturj secundo
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 245/292
adventu igne prsecedente venturus est. Quaest. Ev.
I. 20.
Matth. 17, 1 ss. Transfiguratio^ Splenduit ut
sol: significavit, se gssq lucem mundi. Vestimenta
Chr. : ecclesiae. Discipuli ad terram ceciderunt: mo-
riuntur. Dom. eos erexit: resurgunt post mortem.
Neminem viderunt prceter Jesum: post resurrectio-
nem cessabit Legis et prophetarum auctoritas. Ser.
78 n. 2. 5.
— 18, 24: Servus, qui debebat decem millia
talentorum: Homo, cpi violavit decem prsecepta le-
gis , et pro cupiditate et operibus suis {uxore et filiis)
poenas luit. Conservi : ecclesia , (ju£e eum ligat et
solvit. Qusest. Ev. I. 25.
— 21, 2: Asina: plebs Judaeorum non pla-
ne indomita, sed quse prcesepe Domini agnovit.
PuUus asini , in quo nemo consedit: populus gen-
tium, quse Dominum non agnoverunt. Tract. in Ev^
Joh. 51, 5.
— 23, 23: "excolantes culicem^ camelum de-
glutientes : " Barabbam dimittitls, Jesum occidilis (cu-
lex, homicida sediiiosus, qui inquietat et sanguine sa-
tiatur. Camelus humiliat se ad oncra subeunda.
Foramina acus: angustia passionum). Qusest. Ev.
I. 35.
— 24, 32: "quum ramus fici tener est, scitis
prope adesse aestatem:" qimm homines per fidem
Christi ad bonos fructus profecerint (ficus, genus hu-
raanum propter pruritum carnis). 1. 1. I. 39.
Luc. 5, 18 ss. : Paralyticus ad Chr. adductus
anima , viribus bene agendi destituta,
qua^rit Chri-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 246/292
238:
6tum, se^ tiirbis impeditur, iiisi mysteria S. Scr;
sibi aperiantur ; boni dociores eum, in fragilitate ad-
huc consiitutum, ad cognitionem deducunt; tum ex
somno evigilans, afFectus animi continere discit. 1. 1.
U. 4.
Luc, 8? 27 ss. : Dcemoniaci nudi inter sepulcra
versanies: Gentiles, qui daemonibus serviunt, sine
fjde {yestimentis), in conscientia {domo) non requie-
scentes, operibus mortuis (sepulcris) delectati, duris
legibus civilibus {compedihus) constricti, bis autera
disruptis ruentes iu peccata ultra modum consuetum.
1. 1. II. 12.
— 8, 43 ss. Mulier Cananoea: Mulier, ecclesia
ex gentibus. Vestis Zqsui apostoli. Fimhria: Pau-
lus (ex 1 Cor. 15, 9 : o iXdyj^og i(av dno^oXwv),
quippe apostolus gentium. Scr. 77 n. 8.
— 10, 30 ss.: Samaritanus misericors: Ada-
mus jacturam fecit pacis coelestis (descendit Hiero-
solymd), delapsus ad mortabtatem (Jerichoi luna^.
mortalitas, p. 20. 22lO? incidit inter diabolum et an-
gelos ejus {latrones), qui eum immortalitate {yestibus)
despoliarunt,peccata ei suaserunt, cognitionem uni-
ce Deiei relinquentes {semivipum), Sacerdotes V.
T. ad salutem prodesse non potuerunt, sed Dominus
{Samaritanus i custos , p. 23) cobibuit peccata, so-
latium {oleum) afFudit et exhortationem {vinum), ef-
fecit fidem in incarnationem ipsius {imposuit ju^
mento), refecit hominem in ecclesia {stahulo), reliquit
duo prsecepta caritatis, rediturus ad resurrectionem.
Qusest. Ev. II. 19.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 247/292
239
Luc. 10, 4: noHte fieri sapientes apud vosmet
ipsos (5n!ccw/w5, sapientia occulta), et renuntiate ope-'
ribus mortuis {calceamentis ^ ex coriis mortuorum).
Ser. 101 n. 6-7.
— 11, 11 ss. Pater jpreces filii exaudiens: Pa-
nis, caritas (prse omnibus rebus necessaria). Piscis,
fides (propter aquam baptismi). Opum, spes (foetus
nondum perfectus). Lapis, duritia cordis. Serpens,
fallacia. Scorpio, animus retro respiciens (quia acu-
leus scorpionis retro timendus est). Quaest. Ev.
11. 22.
— 13, 7 ss. Hortulanus ficum fovens: Arhor
ficulnea : genus humanum (cpiia Adamus et Eva foliis
ejus se contexerunt). Triennium: tria tempora:
ante legem, sub lege, sub gratia. Fossat poeniten-
tia. Sordes: dolores poenitentium. Ser. HO n. 1.
— 14, 19 • quinque juga houm : quinque sensus
— boum: quia terrena quserunt, hoves autem terram
arando versant5juga : qnia gemiui sunt (oculi, aures
nares, in gustando lingua et palatum, in tactu in-
trinsecus et extrinsecus). Ser. 112 n. 3.
— 15, 20. Reditus filii deperditi. Stola pri~
ma: dignitas, quam perdldit Adamus. Sej^pi : doc-
tores evangelii. Annulus : pignus Spir. S. Calcei:
praeparatio ad evang. admittendum, dum pedes uou
attingunt terram. Vitulus : Dominus opprobriis sa-
tiatus. Qusest. Ev. II. 33, 5.
Luc. 18, 35 cf. Matth. 20, -30: Jesus unum
coecum vel duos (ex Matth.) sanans. Jesus , ad mor-
tem {Hierichuntem) accedens (ex Luca), lucem evang.
solis Judceis obtulit, a morte regressus (JLierich.
egressuSf ex Matth.), et Judseis et gentilibus. 1. 1. II. 48.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 248/292
240
Luc, 17, 35: duoe molentes ei duo in agfot
liomines qui , dum ab aliis reguntur (ideofeminoe),
in orbe negotiorum temporalium aguniur, — alii,
qui in ministerio ecclesise tamquam in agro Dei ope-
rantm\ Quaest. Ev. II. 44.
— 19, 3. Zacchoeus sycomorum adscendit:
cruci Christi confisus est {sycomorus ex etymol fieus
falua, cf. 1 Cor. 1, 23 : 6 ^avQog jiKOQia)* Ser. 174 n. 4«
— 22,41: "avulsus est ab iis_, ciuantu.s jactus
est lapidis:^* ita eos admonere voluit, ut ad eum
perducerent intentionera Legis, c[U3e scripta erat in
lapide. Quaest. Ev. II. 50-
— 23, 11 : Milites clamyde Jesum induentes
H^^retici , negantes Jesum babuisse verum corpus
(^propriis vestihus eum exuentes), ei fictum {yestem.
fucatam) tribuerunt. Quaest. Ev. II. 51»
Jolu 1, 39: ^'Hora decima erat:" tempus ade-
rat, quo Lex (10 praecepta) per amorem implendaesset, Tract. in Ev. Joh. 7, 10.
— 1, 48 : Nathanael sub ficu o : sub peccato
et umbra mortis. 1. 1. "VII. 21«
— 2, 1 ss. Nuptice Canenses, Jesus homines,
qui aqua erant, pinum fecit (sapientes), implendo
propbetias {sex hydrias), quse aderant per sex ho-
minum generationes : Adam., Noach., Abr., Dav., ExiL
bab., Joh. Bapt., dictse quidem omnibus hominibus,
his vero indicatis per duo genera hominum (Judasog.
et Geniiles), vel tria, ex tribus filiis Noachi (hydriae,
capientes hinas vel trinas metretas), L 1. 9, 6. 17.
— 4, 16. 18: Jesus mulieri Samaritanoe: ad-
hibe intellectum (voca maritum), per quem docearis
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 249/292
241
antea sivisll le sensibus duci et rapi (quinque mari-^
tis)'y ex quo vero ad seiatem rationis veuisti, non
ad sapientiam pervenisti, sed in errore versaris (quem
dicis esse, non est maritus tuus), 1. 1. 15, 19-22.
Jo7i. 5, ss. Piscina in Bethesda: populus israel,
quinque porticus : pentateuchus. j4qua turhata per
angelum latentem : peccatores a Jesu vi invisibili con-
turbali. Tolle grahhatum: portate invicem onera
vestra. Amhula^ sc. ad Deum, amore ductus. 1, 1.
17, 3. 4. 9.
— 6, 9 ss. 5000 homines: Israelitse. discumben-
tes in foeno: studiis carnalibus occupati. quinque
panes hordeacei : pentateuchus (ad medullam hordei
propter teaacitatem palese segre pervenitur). duo
pisces: sacerdos et rex, qui unciionem acceperunt.
Chr. fregit panes et multiplicavit : disserendo argu-
mentum uberrimum explicavit. Fragmenta: Loci
secretiores. duodecim cophini: apostoli, quibus illi
reservati. 1. 1. 24, 5« 6.
— 6, 16 ss. Jesus tempestatem cohihens : Er-
rores et iniquitates ante adventum Jesu creverunt cum
clamoribus maleficorum (pentis et tempestatihus)
venit tandem ad Judseos legem observantes (stadia
25-30), omnes tumores mundi, ambitiones seculi de-
primens (Jluctus calcans). 1. 1. 25, 5« 7.
— 9, Q sst Coecus sanatus : Coecus : genus hu-
manum. lutum de saliva: verbum caro factum est.
Lotus in piscina : baptizatus in Christum. Inunctus
sputo et luto: catechumenus factus. L 1. 44» 2.
— 11, 17: Lazarus quatuor dies in sepulcro
quatuor sunt hominibus dies mortis: unus, quod
16
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 250/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 251/292
243
tractis , indicat ecclesiam purgatam. Tract in Ev.
Joh. 122, 6. 7.
Eph. 3y ±8' dimensiones crucis y figurate intel-
ligendae: latitudo , caritas. longitudo , perseverantia.
<iltitudoy meditatio rcligiosa. profunditas, mysteriutn
inexscrutabile. Ser. 165 n. 4. 5. Ep. S6 n. 26'
Talia vero legendo quis tandem negaverit, Au-
gustinum, dum imperitise succurrere artibus ingenii
voluit, in pejora etiam incidisse; si pejus est, sqw-
sum, qui ab oratione alienus est, fingere, quam eum
qui intus est non recte assequi. Ita verum est, in-
genii fertilitatem, nisi solerti studiorum disciplina
temperata, idonea doctrinse supellectile adornata sit,
spinas sa^pe et carduos ferre. Verum hoc tamen
monendum est, argutias illas, quibus Augustinus non
tam errasse quam errores intulisse dicendus est, mi-
iioris plerumque gssg momenti; etenim, quse in no-
minibus et numeris, in rebus historiciset
chronolo-gicis, in lilulis hbrorum, in paraboiis et . figuris poe-
ticis ludendo confinxit, inepte satis et ridicule non-
nunquam finxit, ita vero ut ad cardineni doctrinse,
ad meduUam religionis parum aut nihil pertineant.
2-
Curss interpretationis dogmaticss.
xxvu.
Analogia S. Scripturce hene ohservata et
in usum conversa,
Quum omnis S. Scripturas interpretatio eo de-
nique tendat, ut ipsa doctrina christiana ex verbis
.16*
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 252/292
244
inlegra et genuina prodeat, jure nostro ante mo-
nuimus (p. 166), accuratam in singulis explicandis
pluribusque locis inter se conferendis diligentiam
nondum sufficere — nam ita si res esset, acribeia
pbilologica, historica, logica faceret theologum —sed animum reqniri spiritu evangelii tinctum et im-
butum, genio ejus affinem etiam et cognatum, fide
jam antea ex prseviis litterarum sacrarum 5tudiis con-
cepta; sic tandem fieri posse, ut singula <juaec[uc in-
doli religionis convenienter intelligantur.
Hsdc vero ea est S. Scripturce analogiuy quam
supremam interpreti normam essc contendimus,
quippe quse non arte vel auctoritate humana compo-
sita sit, sed simplici, sincera, pia et cordata verbi di-
vini exploratione ultro se prjebeat. Hferetici et Schis-
niatici autem legem illam parum plerumque curanies,
in uno alterove loco ita immobili pede haerebant,
ut, quicquidadversus vel aliter scriptum est, perfidc
vel temere silentio prseterirent ; cum iis vero bene
et feliciter ab Augustino rem actam esse videmu5,
quoties ex harmonia librorum sacrorum accuratius
instituta summam doctrina; pleniorem et fideliorem
effecit.2«)
*<^) Hoc fere est, quod dixit Lutherus (iiber die Ausleg. der
letzteu Worte Dav. III. S. 2780) : "Wenn es sollte Wiiu-
schens u. \Yahlens gelteu, entweder dasz ich S. Augu-
stiui u. der lieben Vater Verstand in der Schrift sollte
habeu, mit dcm Mangel, dasz S. Aug. zuweilen nicht
die rechten Buchstaben oder Worte iraHebr. hat, oder
sollte der Juden gewisse Worte u. Buchstaben ohne S.
Aug. u. der Vater Verstand, ist gut zu rechneu , wozu
ich wiihleu wiirde; ich liesae die Judeu mit ihrem Ver-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 253/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 254/292
246
lustrare, atque typum doctrlncc ex omhibus compo-
situmficlelibus ofFen^e. ^^)
Multa cum Donatistis etiam ex rationibus exe-
geticis disputata sunt. Quod de incorrupta ecclesiae
sanctitate contendebant : eam ex hominibus castis et
innoceniibus adeo compositam essa debere, ut irapii
quique ex sinu ecclesise ejiciendi essent, neque ulla
disciplinaj \it8eque poenitentia in societatem fratrum
recipiendi — prpbare conati sunt ex Sacra Scriptura,
quae ssepissime (Ps. 25, 4. Es. 52, 11. Jer. 23, 28.
Matth. 7, 23. 18, if. 1 Cor. 5, 11. Eph. 5, 11. 1
Tim. 5, 22 al.) homines jubet, ut lues peccatorum
evitetur, usum et consuetudinem impiorum fugere,
neque ulla cum iis consilia inire. Huic autem nimise
severitaii Augustinus p/vTTZWTn ita occurrit, ut illa
non tam de societate externa dicta e&se moneat, quae^
evitari non semper possit, qua'm de consensu animi
et consiliorum communione, hanc vero effugi posse
salva ecclesise pace ac unitate,* deinde ex aliis locis
adductis constare docet (Matth. 13, 24. 18, 22. 2 Cor.
2, 6 ss. 2 Tim. 2, 25 s.), disciphnae rigorem huma-
nitate temperatum Gsse debere, ut poenitentibus spes
in ecclesiam redeundi pateat. ^*) — Illam vero sanc-
28) Tract. iu Ev. Joh» i8, 3. 4. 36, 9. Sy, 6. 43, i3. 48, 8.
5g, 2. 71, 2. 78, 2. 3. Ser. 126, 8. 136, 2. 3. coutr.
serm. Ariau. c. 6. 8. contr, Maximiu. I. 9, 8. de Triiiit.
I. 12-16. II. 2.
**) de uuico hapt. u. i4. 24, BreTic. collat. c. Douat. u. i8.
coutr. Epist. Parmen II, Sg : *'uou commuuicare est uou '
conseutire ; sed hasc salva pace facieuda suut , et quan-
tum admittit oflBcium conservaudae uuitatis." III. 12-27:
"Qu£ nou vult sedere iu coucilio vauitatis, iion evaue-
scat typho superhia?, quacrens conveutigula justorum a
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 255/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 256/292
248
ime conjunctum est, quod isti de sacramento bapiis-
mi docebant : juste et legitime eum nonnisi a puris
castisque manibus h. e. a sacerdotibus suis ministrari,
pendere autem a sanctitate ministrantis vim et auc-
toritatem sacramenti, ideocjue, si quis in ecclesia ca-
tbolica lavacrum sacrum acceperit, iterationem ejus
ad salutem necesariam esse» Quod quidem ex litteris
sacris ita probare conati sunt, ut ad efFata frequen-
tiora provocarent, quibus sacerdotes lustrare se et
sanctificare jubentur^ sacrificia autem et preces ma-
nibus labiisque impuris oblatae detestationi Jehovae
esse dicantur (Exod. 19, 22. Prov. 21? 27. Joh. 9,
3i al.), neque non ad verba Jesu de arbore bona
fructus bonos, de mala malos ferente (Matth. 7, 17,
18)? neque dedignati sunt verba qusedam de fonti-
bus et unguentis poetice dicta inepta interpretaiione
ad bapiismum trahere. •*) In his omnibus Augusti-
nus non solum significationem veram et genuinam , a
Schismaticis obscuratam, luculenter exhibet, sed ex-
empla objicit Bileami (Num. 24), cujus preces audi-
tse a Jehova fuerint, ® ^) et Jesu,
qui baptismum a
Johanne, ministro subdito sibi, petiit; unde constare
docet , vim sacramcnti salutarem a virtute sacerdotis
82) Psalm, i4o (i4i), 5: "oleum peccatoris iion impiuguet
caput meum," ex LXX de oleo couvivali. Prou. 5y i5:
"blLe aquam de cisterua tua, et flueuta putei tui," ex
imagiue solita de castitate matrimouii justi et legitimi.
•^) coutra Ep. Parmeu. II. ly: '*verba boua, quae pro popu-
lo dicuutur in precibus, etiamsi a malis dicantur episco-
pis, exaudiri tameu, nou pro perversitate episcoporumj
sed pro devotioue populorum.**
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 257/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 258/292
250
sceniia me4 viucor, jam quidemcle ignoramia non
liabet excusationem ; et utique cui dicitur: noli vinci
— arbitriura voluntatis cjus sine dubio convenitur,
velle enini et nolle propriae voluntatis est. ^*) -^
2) Sed metuendum est, nc ista omnia divina testi-
monia sic intelligantur , ut ad vitam piam et bonam
conversationem adjutorio et gratioe Dei locus non
relincjuatur , ut audeat miser homo, c[uando bene vi-*
vit et bene operatur, non in Domino gloriari. Ut
fiat (prrcceptum), adjuvat gratia; cpae nisi adjuverit,
nihil Lex crit nisi virtus peccati; augelur enim con-
cupiscentia et majores vires accipit Lege probibente,
nisi adjuvet Spiritus gratia? ; ergo et vicioria , quapeccatum vincitur, niliil aliud est quam donum Dei
in isto certamine adjuvantis liberum ai'bitrium. —3) Testimoniis divinis probatm*, gratiam Dei non se-
candam merita nostra dai-i, .quandoquidem non
solum nullis bonis, verum etiam multis meritis ma-
lis praeccdeutibus vijemus datam, et cjuotidie dari
videmus. Sed plane quum data fuerit, incipiunt
esse etiam merita nostra hona ,per illam tamen;
iiam si sc illa siJjtraxerit , cadit homo. Ideo neces-
sai-ium est homini, ut gratia Dei non solum juslifi-
cetur impius i. e. ex impio fial justus, sed etiam,
5) QuidvGrol idem Aiig, vehemeuter Pelagiauis objecil:
homiiiibus esse "arbitrium ad peccaudum, nou ad pie
•viveudum" (de spir. et litt. u. 5. coutra duas epp, Pe-
lag. II. 5) ; — est iucoustautia certe , sed quse laudari
debet, dum ipse sic docuit exemplo,errdre vel saltem
uon veritatem totam et iutegram attiugere ,qui syste-
mata iu religioue paugaut , simplicitate evaugelica re-
licta usuc|ue vita: praclico ueglccto.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 259/292
251
quum fueiit jam justificatus ex fule, ambulet cum
illo gratia, et incumbat super ipsum ne cadat. Si
Pelagiani merita nostra sic intelligerent , ut etiam
ipsa clona Dei esse co§noscerent , non esset repro-
banda ista senteniia; quoniam vero merita humana
sic prsedicant, ut ea ex semet ipso habere hominem
dicant, tectissime respondet apostolus: <juid habes,
qnod non accepisti? — 4) Sed dicit apostoUis, Deum
miicuique reddere secundum opera ejus^ si autem
Tita seterna bonis operibus redditur, quomodo gra-
tia est vita seterna, (juum gratia non operibus red-
datur, sed gratis detur? IUa qusestio nullo modo
mihi videtur posse dissolvi , nisi intelligamus , et ipsa
opera bona nostra,quibus vita seterna redditur, ad
Dei gratiam pertinere, itaque sine dubio et vita
seterna Dei gratia est, et ipsa etiani gratis datur, et
vero, quoniam prsemium ejus est, gratia est pro
gratia, tanquam merces pro justitia,"
Accedant denique ex libro de fide et operibus
observationes de vera interpretatione eorum, quse in
litteris sacris hac de re disputata sunt : l. "Laudibus
summis 'effertur fides in Christum, inprimis a Paulo,
qui docet hominem per fidem justificari sine operi-
bus. — 2» Heec diiEcilius dicta sunt, ut prave in-
telligi queant , et a multis cuin magao pietatis detri-
mento iutellecta fuerint, qubd observavit jam in se-
cunda epistola Petrus. — 3. Explicatio vero petenda
est ex phu'imis Jesu et apostolorum, Pauli etiam ip-
sius verbis, qui uno veluti ore prsecepta morum
iterum iterumque repelmu, docentes_, fidei profes-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 260/292
252
sloncm sine operibus bonis nlhil prodesse. "•) —4. Paiilus et Jacobus verbis igitur, lion ipsa re dif-
feruntj hic enim de operibus loquitur, quse fidem
seqimtur et sequi debent, ille de operibus, quae fidem
prsecedunt, hoc docens, hominem posse per fidenji
justificari, etiamsi opera legis non praecesserint. —5. Fides quae in Scriptura sacra commendatur, fides
evangelica et salutaris est, cujus opera ex dilectione
uhro procedunt ; ideoque eam apostoli prius insinu-
ant, quod in homine ipso, nisi adsit fides, vita bona
sequi non potest; hsec enim a vera fide ita insepa-
rabilis est, ut fides ipsa vita honesla omnibusque
virtuiibus insignis sit.'*
XXVIII.
Animus prceceps ad sententias privatas auc^
toribus sacris ohtrudendas,
Quid vero — dixerit fortassc aliquis — Augu-
stinus ille, in quo sobriam et circumspectam inter-
**) ad 1 Cor, 3, i5 ("si cujus opus arserit, detrimeutum pa-
tietur, ipse autem salvus erit, sic tameu quasi per ig-
uem") : "Quidam ita intelligeudum putaut, ut qui, quum
fidem habeant , male operautes,per quasdam iguis poe-
iias possint purgari ad salutem percipieudara. Si ergo
inuumerahilia,quae per omues Scripturas siue ambigui-
tate dicta reperiri possuut (de uecessitate bouorum ope-
rum) falsa suut, poterit verus %s>&q ille iutellectus. Sed
quia hcec apostolica manifestissima et apertissima testi-
monia falsa esse non possunt , illud quod ohscure dictum
est sic intelligendum cst , ut his manifestis non inpenia-
tur essc contrarium} — apertissime Scriptura tcstatur^
nihil prodcsse fidcm , nisi cam qkcam definivit apostolusy
quce pcr dilcctionem vperatur , sine ooeribus autcm sal-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 261/292
253
pretandi (llligenliam, cordatam temperantiam sui mag-
nifice laudas, nonne is est, qui subtilitalis Schola-
sticorum caput et princeps deinde exstitit, ingenii
quippe "viribus ita coniisus, ut reb*gionis mysteria
quaeque, arcana etiam consilia Dei definire verborum
formulis auderet, neque decreta qualiacunque sua — a
quibus meditationis sobrietas et modestia pietatis pari-
ter abhorrent — ad libros sacros referre dubitaret? Et
equidem, hoc dictum seepissime esse, probe scio,
et — ut quod sentio ingenue dicam — haud imme-
rito dici, mihi persuasum est. Primum enim tan-
tum abest, ut in interpretando in ea fidei analogia
semper subsistat, quam divina auctoritas uhro exhi-bet, ut ad eam s^pe confugiat, quae decretis eccle-
sisB nititur, verbum divinum humanis oraculis sub-
miltens (cf, p. 158) ; deinde vero nondum tempo-
ribus istis systema orthodoxice perfectura absolutum-
que erat, quid! quod in iis omnibus, quse naturam
humanam et ordinem salutis spectant , ex Augustino
formam et auctoritatem postea accepit. Sic itaque
factum est, dum certam interpretandi regulam quse-
rebat, ^ut specie deceptus in suas qualescunque sen-
tentias privatas incideret , easque deinde ceu unice
orthodoxas sacris libris inferret. Exempla hujus
rei luculentissima libri offerunt adversus Pelagia-
nos scripti, in quibus sententiae de natura humana,
de ratione salulis per Christum recuperatse deque
prsedestinatione divina via exegetica uberius tractan-
lur. Ipsa vero dogmata Augustiniana non hujus
fcre non posse.** de octo Dulcit. quasstiou. u. 4. 5. 6. n.
de fide et oper u. 22. 26. de fide spe et carit. u. 18.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 262/292
254
loci est recensere, 3^) sed ut in re exegetica mane-
amus, exempla qusedam interprctationis dogmalicse
delibabimus, in quibus justara Sacree Scriplurse aua-
logiam cum magno veritatis dispendio neglectam
videbimus.
Et primum quidem verba in Pauli in loco Rom.
5, 12 C'2/2 qii^o omnes peccavermit") ita '"circum-
specte ct proprie et sine ambiguitate" ^ ^) dicta exi-
stimat, versione latina deceptus, ut eorum auctori-
tate disputationes finiri jubeat; certum quippe iiSSQy
iu primo bomine nos omnes ita inclusos fuisse, ut
ojnnibus et crimen et supplicium clajnnationis
(Rom. 5, 15 ss.) cum illo communia sint^^) (jure
seminationis et germinationis) ; cujus quidem rei do-
cumento esse serumnas et calamitates plurimas , cpae
a primo inde die mortales hac in vita excipiant.^o)
Moncniibus vcro , in istis bominum futurorum
seminibus non fuisse peccandi voluntatem, igitur ne-
que culpam adfuisse ncque poenam admilti posse,
*^) De his illustraudis asstiraaudisque optime promeruit auc-
tor doctisaiinus, cujus uomeu saepius excitavi, Wiggersi
Vers. eiuer pragmat. Darstell. d. Augustiuismus u. l?e«
lagiauismus, 1821. *
3 8) de pecc. mer. et remiss. I. 10.
s*) Op. imperf. c. Jul. V. 12: "^fuerunt omnes ratione semi-
nis in lumhis Adam,quando damnatus esfy et ideo sine
illis damnatus non est,quomadmodum fueruut Israelitaa
iii lumbis Abrahami, quaudo decimatus est, et ideo siue
illis decimatus uou est." II. 63. i63, IV. io4. coutr.
duas epp. Pelag. IV. 7, de civ.D. i3,' i4. Retract. 1, lo; i5.
*") Op. impevf. c. Jul. I. 49. 5o : ''jugum grave impositumesse filiis Adam ex die uativitatis suae, quod cum justi-
tia diviua coustare iiou posse, uisi peccata, cum quibus
nascereutur, iu iis iuveuiret." •
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 263/292
255
objiciuntur exempla ex historia Jsraelitca^um, prop-
ter peccata singulorum homines innocehtes^ sive mu*
Jieres ct parvulos sive populos integros, supplijcio
mortis et cruciatuum traditos fuissa (Gen. 7, 21. 9,
25. 19, 25. 20, 18. Exod. 20, 5. Jos. 7, 24. 10, 40.
Jer. 38> 18 al.) ; undc evictum essQ docet, aliam esse
Deo, aliam hominibus in judicando legem, ut Jio*-
mines justitid divind scepe non siiis, sed alienis
peccatis plectantur;^^) sic igitur peccata, quae sin-
guli de parentibus trahant, non immerito ipsorum
propria dici, et debita supplicia afferre. ^^)
Ex locis deinde Joh. 8, 36. Rom» 6? 20. 7^ 14
ss.
2 Cor. 13, 7al. constare docuit,
non sokim fra-
gilitatem insitam cunciis hominibus esse, qiite sine
gratia Dei boni nihil agi ,atque perfici sinat (vid. p.
197), sed eam, contagio quasi ex peccato Adami
contracto, talem tantamque esse, ut hominesy ohnoxii
malo, arhitrio lihertatis uti nonnisi ad peccanduni
possint; homines igitur irifideles^ h. e. quotquot Evan-
gelio etiam sine culpa sua caTeant, neque boni quid-
^i) contr. Jul. iri. 37. V. i. 82. Op. imperf. c. Jul. III.
1*2: *'Hoc praeceptum dedit hominibus judicautibus, ue
pater pro filio yel filius pro patre moreretur, quum
reus tautummodo pater iuveutus esset aut filius ; cete-
rum judicia sua Deus, sive quiim per se ipsum, sive
quum per homiues judicat, nou alligavit hac lege."
^*^) Op. imp. c. Jul. IV. n6; "recte dicitur, esse siue vo-
iiiutate peccatum, quia mauet,quamdiu non remittitiir,
etiam desistente voluntate qua factum est." de corrept.
et grat, n. g; "peccata originalia ideo dicuntur aliena,
quod ea singuli de parentibus trahunt, sed non sine
causa dicuntur et nostra,
quia in illo uno omnes pec-
caperunt.**
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 264/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 265/292
257
tientur. *') Neque hoc solum, sed si infantes recens
nati moriantur, baptismo nondum accepto, hos omnes
supplicium damnationis incurrere, ex sacris litteris
subliliter argutando efficere conatus est. «) Ita (jimra
Paulus (Rom. 5, 6) dixit, Christum mortuum pro
impiis esse , hunc in modum argumentatur : impio-
rum nomineomnes, igitur infantes cfiioqne compre-
hensos esse, idque non propter impie in vita com-
missa, sed propter vitiorum contagium a parentibus
acceptum 3 c£uod ijuum auferri nisi per baptismum
non possit, infantes non baptizaios haud secus ac ho-
mines impietate poUutos justitia divina damnari. *')
Similiter ex Joh. 6, 51. 54 ("nisi manducaveritis car-
nem Filii et sanguinem ejus biberitis, v.itam seternam
non habebitis") argumentum hoc deducitmv: salutem
obtineri non posse propter peccata hominum sine
iisu sacramentorum 5 inparvulis igitur, qui a peccatis
actualibus immunes sint -, vitium originale saluti bb-
stare, quod removeri sine baptismo nequeat»*^)
*5) contr. Jul. VI. ag ad 3 Cor. 5, to, Op. imperf. c, Jul
I. 56: "coudemuabuutur, si per alios uou credaut, quum
per se ipsos non valent credere.'»rii
^*^) de anira. et orig. ejus II. ij. contr. diias epp. Pelag*
I. 4o. Op. imperf. c. Jul. III. igg. IV. 128.
'^) de pecc. mer. et remiss. I. 23.
'^s) de pecc. mer. et rem. I. 34. III. 7. 8. -* lufautibus ta-
meu ita siue culpa sua damuatis sortem leuioi em , ne-
scio quo jure , in altera vita promisit : coutr. Jul. V44: "Quis dubitaverit, parvulos nou baptizatos
,qui
solum habeut originale peccatum neque ullis propriis
aggravantur, in damnatione omnium levissima futuros ?
quas qualis et quanta erit, quamvis defmire uon possim,
nou tamen audeo dicere,quod iis ut nulli essent, quam
17
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 266/292
258
Deniqxie, ut interpretationem Augustinianam In
locis de pvoedestinatione Sanctorum breviter aiiin-
gamus, utinam substitisset in eo, quod alicubi dixit
(de dono persev. n. 47) : "Si nulla est praedestinatio,
non praesciuntur a Beo; prcesciuntur autem , hcec
€St igitur pYoedestinatio , quam defendimus." Se^
qui ssepissime ipse monuit, multa rationem nostram
ita superare, ut judicium humanum interpoui non
debeat, in hac quaestione — difficili si qua unquam
et ardua — ea excogitavit, quaj nou tam cx litteris
sacris hausisse quam ex ingenio suo supplevisse vi-
detur. Provocavit quidem ad locos quosdam Pau-
linos (Rom. 8, 28- 9, 15- 16. 18. 21.Eph. l/ 3. Phil.
% 13. 2 Tim. 1, 9 al.); sed — ut hpc taceam, quic-
quid de rebus conditionis externae dictum sit, eura
ad habitum animi internum atque possessionem sa-
lutis aeternee retulisse ^*^' neque raiionem dicendi
Orientalium, ab apostolo in formulis nonnuUis ad-
optatam, temperandam curavit, neque intra fines
ab apostolo sapienter positos ita sese continuit, ut
longe ulterius non — cum magna certe raQ.destiae et
«t ihi esseut, potiuS expediret." de pecc. raer. et reraisse.
I. 16. — Exeinplum latronis, cui in cruce suspeuso pa-
radisum ipse Jedus proraisit, Augustinum misere torque-
bat: "latro ille," iuquit , "in cruce coufessor, contra
baptismatis sacramentum inter murtyres coraputatur, qu£
jsuo sauguine baptizantur. Huc accedit, quod uon iu-
credibiliter dicitur , latronem juxta Domiuum crucifixum
aqud illa^ quce de vulnere lateris ejus emicuit ^ tanquam
sacratissimo baptismo fuisse perfusum(.') ; ut omittam,
quod eum, autequam damnaretur, baptizatum non
fuisse , nemo nostrxlm noTit , nemo convincit." de auim.
et ejus orig. I. 11. II. i4. 16.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 267/292
259
pietatis offensiane — disputando progrederetur. Ex
Apoc. 3, 14. (*'tene quod habesj> iiC nemo accipiat
coronam tuam") probatum voluit, certum esse nu-
nierum electorum, neq^ue augendum neque minuen-
dum;**) neque electos 4 Deo e^se, ^wos. fideles et
pios futuros esse Deus prsevideritf sed electos esscy
ut fidem €t pietatem colerent^^o) imo, qui praede^^f
stinati fuerint, eos per pessimam etiam vitam ad poe;-:
nitentiam duci, neque salutis ullo modo jactilram
facere,posse. Pieliquos omnes mortales ex massa;
quidem eadem fictos esse docuit, sedirse Dei quow^
dammodo devotos, ut non tam in suam quam in ali^r)
orumi utilitatem nati fuerint; eos namque, sive quod-
Evangelium audiehdi defuerit facultas, sive quod
fidem habere non potuerint ob jetatem parvulain- Jvelr
cordis obdurationem , ita damnationi destinatos esse,
ut effugere nullo modo possint;*') quid! quod, si
vel fidem babere potuerint, nihil iis prodesse. ^»)
^^) "&i eixim alius non est accepturus, m« iste perdiderit,
certus est uuraerus." de corrept. et grat. n. 3g.
*<*) de praedest. Sauct. n. 36. Sy : "nou elegit nos, quia fu-
turj. eramus , sed ut GSsemwa.""
**) de corrept. et grat. n. 11-16. 57-49^^, i4: "Electi, s^ut^
qui secuudum propositum vocati,
qui etiam proedesti-
iiati atque praesciti j horum si iquisquam perit , fallitur
peus; sed uemo eorura perit, qoia non fallitur Beus."
c. Jul, V. i4: "Ex uumeroJ electorum atque parasde-
. stiuatorum etiam qui pessimam i duxeruut vitam , i per
Dei Leuiguitatem adducautur ad poeuiteutiam ; — ceteri
autem mortales,
qui ex isto numero nou sunt, et ex
cadem quidem massa ex qua et isti, sed vasa irse factf
sunt> ad utilitatem uascuntur istorum." de prGedest. Sanct;
n. i4. contr. duas epp, Pelag. II. io-i5. 22, IV. 16, de
dono persev. u. 35. de div. quaest. I. 4-6.
**) de douo persev. n, 35: ad Joh, 12, Sg ("uon poteran
17*
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 268/292
260
Neque tamen licere injustitiam vel duritiem Dei ac-
cusare; quoniam ex duobus debitoribusl s^qualiter
reis, si ab altero exigatur, alteri retnittatur , quodpariter ab utroque debetur, quis injustum dicerei:
creditorem audeat?*^) imovero, ex tanta sortis ho-
minum - diversitate liberum gratise divinw arbitrium
melius cognosci', et beneficii magnitudinem animo
gratipi^e accipi. «i»') ;:
> Quae quidem omnia ita , si quid video , dispu-
tata ^unty ut sensum kumanitatis et fidei hilaritatem
vehementer ofF^ndant , a simplicitate! Evangelii vero,
quse solatii plena «st, quam ma^ime aliena sint* In
haci igitur Iseti nos' maneamus , exemplo magni vix'i
admoniti,. ut eos fu^iamus 'mysteriorum abyssosj qui
ve^igia intrpeuntium ubique exhibeilt , ' exeuniium
nuUum4)»-Jii^-j;> ;!U)li. :
y\i lifffu ,
Interpretationes typicce.
Yidimus in maxiriia allegoriarum Wielate om-
ne^ fere in eo con.venire, quod ad Christum sin-
gulae tendunt et redeunt, neque in hoc labore no-
strum ullis argutiarum artiumque ambagibus peper-
(Jredere , quia dixit Esaias : excoecavit Deus oculos eo-rum'*) : **Neque illis profuit, quod poteraut credere, qui
ipjfsedestiuati iiou eraut a Deo, neque istis cljfuisset, quod
nou poterant credere , si ita praedestinati essent, ut eos
coecos Deus illumiijiaret , et iuduratis cor lapideum vel-
let auferre/^
•*) contr. duas epp. Pelag. n. i4.
5*) ibid n. i5: "non beneficium, quod quibusdam gratis tri-
buitur, appareret, nisi Deus, aliis ex eadera massa pa-
riter reis justo supplicio condemuatis, quid utrisque de-
beretur ostenderet."
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 269/292
261
cisse* At in lils lamen multa fluctuare et judicio
lectorum relicta esse , sensit Augustinus neque ipse
Jissimulavit ,• certum enim esse docuit, sensum ali-
quem quemcuncjue mysticum non deesse, incertum
vero, qais ille et qualis sit; quare plures explicandi
rationes ssepius in medium ab eo propositas esse in-
venimus, ut eligendi libertas singulis relincpieretur.
Simplicior autem, atqae ut simplicior iia certior,
ratio typorum Vet. Testamenti visa est, dum homi-
nibus singulis singulisque bominum fatis^ singulis le-
gum rituumque institutis Cbristum adumbratum esse^
affirraavit, cpio facilius apud homines futuros fidem
aliqnando haberet. «*
Ita vero pietati successisse videmus ineptam ali-
quam sedulitatem^ quse, ex pia superstitione orta, in
petulantiam profanam paulatim abiit; quoniam non
contenti eo fuere quod evangelium docet, et docet
historia cordato rationis oculo inspecta : religioni chr.
viam esse per oeconomiam mosaicam munitam pree-
paratamque, quum sevum messianum, oraculis pro-
pheticis adumbratum , in Jesu appai'uerit, elementis
doctrinarum vero eodem auctore Integritas atque
«5) Ser. 4 II. 8*. "V. T. promissiones habebat temporales,
sed significatioues spirituales. luteudat caritas vestra.
Si promissa est Judasis terra repromissionis , significat
aliquid spiritaliter terra repromissionis ; si promissa est
Judaeis civitas pacis Jerus,, significat aliquid nomeu civi-
tatis Jerus. ; si data est Judaeis circumcisio caruis, sigui-
ficat aliquam spiritalem circumcisiouem ; si jussi suut
Judaei uuum diem sabb. observare de septem diebus,
siguificat spiritalem quietem, quae uou habet vesperam
si data sunt Judaeis sacrificia carualia, per victimas aui-
malium siguificaut sacrificia spiritalia.'*
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 270/292
262
vis plenior et sanciiar accesserit. Sed per singula
eundo dum singulis singula conferendo accommodare
conati sunt, mira commenta finxerunt, quae, & veri-
tate historica prorsus aliena , non nisi ingeniis lux-
uriantibus arridere poterant, quin animos etiam dis-
trahendo avocasse videntur a vera meditandi pietate,
cui lusus et joci in rebus rellgiosis nauseam odium-;
que movent.
Hsec interpretatio ut liberius flueret, distinguen-
dam essQ in Christo docuit ipsam personam ejus et
ecclesiam, utramque vero ita conjunctam, ut unum
eflScerent —^ caput videlicet et membra corporis sepa-
rari non posse,**) cjuare, ubicuiique verba augusti-
ora prostarent, sive de uno sive de pluribus dicta
essent, nibil obstare, quominus interpretatio ad Cbri-
stum rediret ; ita in Cantico Canticorum amores Chri-
sti et ecclesiae mutuos prophetice cani. •') Homines
autem, de quibus in V. T. ita narralio est, ut ty-
pos sive Christi sive ecclesiae sive utriusque Augu-
slino offerant , hi prsecipui sunt
Abel: Christus a Judaiis occisus, Lib. de div.
quaest. n. 2.
5^) "Quura Chr. loquitur, aliquando ex persona solius capi-
tis loquitur, quod est ipseSalvator , aliquaiido
exper-
sona corporis sui, quod est S. ecclesia." Enarr. in Ps.
37 (58), 6. "Potest iste psalmus accipi ad personara
Chri. alio modo, i. e. iit totus loquatur ; totus dico cum
corpore suo, cui caput est." 1. I. 4, 9.
*7^ »»Totus amores sauctos Chri, et ecclesias figuraia locu-
tioue commendat et prophetica prasnuntiat altitudine,
quamvis sit ad intelligendum difEcilliraus." Specul, de
Caut. (iuit.) de doctr. chr. II. 7. Cf. Cypr. Ep. 76.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 271/292
263
:Seih: (loco Abelis datus) Chr. resurgens. dc civ. D.
XV. 18.
/em: Chr. nomineinclytus
(O^)de civ. D. XVI. 2.
Sajphet: Chr., in cujus domibus gentium multitudo
habitat. ibid.
Cham: calidum hsereticorum genus. ibid.
Isaacus: (senex, oculis caligantibus) : vetustas V. T.,'
Juda^is mentem non intelligentibus.— Idem
Jacobo pro Esavo benedicens : Christianis
loco Judaeorum benedictum. Ser. 4 «• 11»
Jacohus: Judaei Chriato praevalentes , ab eodem vero
Judaeis benedictnm (Gen. 32, 26). Qusest.
in Gen. n. io4.
Josephus (in iEgyptum venditus): Chr. ad gentes
transiens, — Ideni in jEgypio exaltatus
Chr. post passionem glorificatus. Enarr.
in Ps. 80 (81), 6.
Benjamin : Paulus apostolorum novissimus. Enarr,
in Ps. 67 (68), 28.
Filia Jephthos: ecclesia virgo. Qusest. in lib. Jud.
49, 26.
Saul: Judsei, persequentes Jesum. Enarr, in Ps.
51 (52), 1.««)
•8) Cf. iiiscriptiouem Ps. 5^ ml : »'ne corrumpas, in tituli
iuscriptlouem, quum fugeret a facie Saul in spelun-
cam," cujus hiec exstat explicatio : »'ne mutetur titulus
(a Pilato cruci iuiixus), quum Judaeis se suhduxit, se-
pulcro in rupe conditus." Enarr. in 1. 1. Adde Ps, 58
(Sg), 1 : "misit Saul , et custodivit domum ejus , ut
eum interficeret;" de quibus A. ita commentatur: "Ju-daei posuere custodes ad sepulcrum Jesu, ut nomen re-
surrectionis ejus exstinguerent.'* Enarr. in 1. 1.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 272/292
264
Dnvides: Ghristus. Goliath: diabolus. Enarr. in
Ps. 33 (34), 4. 53 (54), -1.
Salomo:C\iT,,
pacis auctor, Enarr. in Ps. 71 (72;,'''''
1. 126' (127), 1.
Jo5w5 ; ecclesia malis laborans. Annot. in Job. 29, %Jonas: Chr. ex mortuis resuscitatus. de civ. D,
XVIII. 44.
Accedunt alia sive poetice expressa, sive legi-
bus instituta , sive historice narrata, quibus res chri-
siianas fi^ra adumbratas essQ certum evictumcjue
ducit5«9) ex multis pauca ponimus:
Deus ah opere creandi reqiiiescens : Ghrl in
sepulcro cjuiescens. de Gen, ad litt. 4, 21-
jirca Noachi: ecclesia, et corpus Ghristi. Men-*
surse ejus 300-60-30; sic corporis humani longi-
tudo sexies tautum habet quantum latitudo, decies
quantum altitudo (h. e. a -dorso ad ventrem). Ostium
nhde emanarunt sacramenta (aqua et sanguis). Bi-
camerata: Judaei et Gcntiles. Tricamerata: fides,
spes ei caritas. de civ. D. XV. 26. ^®)
Circumcisio : resurrcctio Ghr., quse desideria
carnalia aufert. (i>er culicllos petrinos , et Ghr. petra
— d. 8vo, Ghr. autem resurrexit postridie sabbaii
— aufertur prseputium h. e. superfluum, cum quo
nati sumus). Tract. in Ev. Joh. 30, 5. Ser. 169, 3-
«5) *'Quae iu libris mosaicis jubeudo et vetauclo scripta
snut, suut sacrameutorum velata mysteriis,
quae a po-
pulo christiauo uuuc uou fiuut, sed tantummodo iutelli-
geudo requiruutur et tractautur." Specul. de Levit.preefat.
«0) Cf. Cypr, Ep. yG. Orig, hom a iu Geu.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 273/292
265
Eputam paschale : mors Cliristi. (sanguine agni
pofiee JuJicorum signati, sangnine Christi frontes
iidelium — abigitur exterminator h. e. diabolus).
Tract. in Ev. Joh. 50, 2-
Lex Sinaitica (d. 50mo post epulum pasch.) :demis-
sio Spiritus S. (d. 50mo post mortem Chr.)j
Qusest. in Exod. 70.'-> >J/
FrUctio tahularurn Legis (Exod. 32^29)
:
'Vet. Te^stam. abolendum, Novum substituendam.
Quaest. in Ex. 144.
Sartctum e^ Sanctufn Sanctorum : Vet. Testam. foris,
,.|, ... IKovum intus. 1. 1. 112-
Ch^ruhim , arcam obumbrantes seque iiivicem alten-
dentes: duo foedera. 1. 1. 105.
Jui^enca rw/a (Num. 19, 2 ss.): caro Christi (rufa,
propter passionem. feminea, propter in-
firmitatem carnalem). — Pellis ejus et car-
nes et sanguis combm*enda cum stercore
ejus: Substantia corporis, accedente con-
tumeha plebis. — Cinis juvencae: fama,
quee secuta est passionem et resurrectionem.
QucCSl. in NuiJQ. 33.
Jlgnus, in lacte matris non coqnendus: Chr. infans
ab Herode non trucidandus. Qusest. in
Exod. 90.
Petra virga bis percussa: crux Christi, quia duo
ligna composita efficiunt crucem. Quaest.
in Num. 35.
Ita vero qnum umbra Christi et figura mystice
expressa nusquam non Augustino adesset, cjuid opus
est monere, innumeros Veteris Testamenti locos ita
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 274/292
266
explicatos esse, ut de Jesu Christo, dc adventu ejus
in terram, de munere ejus, de virtutibus et rebus
gesti*, de passione et gloria singula prophetico spi-
ritu praedicta fuerint. In hoc autem ita genio iu-
dulgebat, ut, sive quid de Deo poetice dictum esset,
quod cum dignitate numinis minus congruere videba-
tur, «') sive de homine quid hyperbolice, ut naturse
et auctoritati humanae nimium tribuivideretur,
«*)
haec omnia ad Jesum, in quo divina humanis tempe-
rata, mox referret, indolis orationis verborumque
**) Joh. 9, 5a. 53 1 ••Noii e» homo «icut ego, cui contradi-
., cam; utiuam esset iiobis arbiterl" aJ quae Aug.: •»¥!-
detur blasphemare, iiisi illum mediatorem Dei et homi-
num optare intelligatur, ut per eum alleget preces suas."
Annot. ad Job. 1. 1. — Joh, i6, 20: **iiuuc ecce in coe-
lis est testis meus:" A. : "de Doraiuo videtur dicere,
. .quia noudum in terram descenderat." 1. 1. ad 1. 1. —P5.47 (48), 6 : "adscendit Deui iu jubilatione." A. "ad-
inirati suut gaudeutes discipuli, Yidentes ire in coelura,
quem plauxeruut mortuum." Euarr. ad I. 1. — Ps, 81
(82), i: "Deus stetit iu synagoga Deorum : " A.: '*Chr.
stelit iuter Judasos, ex quibus secuudum carnem natus."
Euarr. ad 1. 1.
*^*) Ts, n8 (119), 99* "super omues me docenles intellexi,"
A. : "agnosco eum, qui super omues docentes se iutel-
lexit,quando, quum esset annorum XII, remausit puer
Jesus in Jerusalem." Euarr. ad L 1. Ser. 22, 3. — Ps.
i38 (iSg), 2: "tu coguovisti sessiouem meam et resur-
recliouem meara." A. : "sedit Domiuus iu passione,
surrexit in resurrectioue." Euarr. ad 1. 1. — Eodem
modo per iutegrum psahnorum commentarium, quidquid
de potestate priucipura dictum est, quidquid de Tirtute
piorum homiuiim, de miseriis afilictorum, de gloria eo-
rum, qui ex malis resurguut, de Christo prophetice in-
telligitur.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 275/292
267
nexafi nulla habita ratione. Neqne mmus duriter ea;
auXdicta hic ilfic sunt de usu sermonis homlnum,
de Logo s. Christo explicata sunt, clave interpreta-
tionis ex prologo evangelii Johannis petita. «^)
XXX;
Hahemus ita, si rectejudico,
exemploAuglisiini
confirmatum, quod omnis experientia docet: faciHus
essc, regulas bonas et salutares litteris construere
quam "sn «!P<jux et constantcv servare. Ilei herme-»
neuticae namque capita potiora ita vidlmus ab Au-
gustino tractata, ut plura qnidem deslderentur, ea
vero quse adsunt adsensu et laude omnia fere pro-
bari debeant; in htteris exegeticis autem non tam
bona malis, quam optima pessimis, egregia ineptis
mixta sunt ; ut nesciam, quod de Orlgene dictum est,
an de Augustino potius dicendum sit: "ubi bene,
nemo melius; uhi male, nemo pejus."**)
Id vero ne proverbii magis quam veritatis causa
dictum videatur, heec paucis monenda erunt.
Mira Augusiliil «rat iugcnii profunditas , ardens
et cordata pietas, ut animum ad ea, quse intus quae-
qne in sublimi sunt,
totum conversum haberet; satis
egisse se non prius arbitratus, qiiam sibi, usibus
^^) Ps, 44 (45), 2: "eructavit cor meum verbum bonum."
A.: *'dixerat boc Deus Pater de Verbo suo bouo et be-
iiefLco" — "dico opera mea:" A. "iu Verbo (Christo)
suut omnia opera mea." — »'liugua mea calamus scribas :"
A, "Verbum Dei (Christus) mauet, uon ut souus traus-
it." Enarr. ad 1. 1.
'^*) Cassiodor, de iustitut. div, litt. c. i»
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 276/292
268
5uis religiosis satisfactum esset, veritates ex. sacro
idearum fonte elicere, ad interna rconscientiss oracbla
revocare studio generoso annisus est, Hinc egregije
multae interpretationis virtutes ortse; sunt : sollicitudo
religiosa, gravitas verecunda, pia sinceritas; quum
litteras sacras fidei regulam, lucem pietatis, viiae
magistram positas esse sciret, neque igitur, nisi ad
doctrinam et vitam usus redundaret, docto labori
laudem preliumcrue constare. Et quanta Nostri in
vestigiis ad metam Lancce dirigendis constantia erat!
quanta in sententiis multis dogmalicis vel ethicis
efFerendis construendisque diligentia, sagacitas,: 5^-7.
pientia vere christiana! ut non tam argutando dixeri§
eum intellexisse quid scripserint auctores sacri^
quam, impetu interno ductum, qnid senserint ipsum
sensisse; ita in expositionibus nihil deest, nihil sur
percst, nihil claudicat; cardinem rei acu quasi teti-
git feriitque,
utveritate tibi
persuasum ,pietate
te
commotum, simplicitate delectatum sentias. — Atvero,
in hominibus virtutum vitiorum^ue communis saepe
fons est. Sic Augus^J^ns, quum, ut «atisfaqeret sibi,
nuUi meditationis labori pepercit, ssepe, nimium viri-
bus confisus, ullra fines, qui positi mortalibus sunt,
evolare conatus est; tum vero impatienter omnia
egit, quidquid ingenio arridebat cupide arripiens,
arreptum ac;ri studio persequens ; atque , dum mjT
steria recondere volebat, ad ambages verborum re-
turrere inque formuiarum subtilitalibus subsistere
coactus est. Et hoc tamen ferri aliquatenus possct.
Sed quum, animi ardore deceptus, nihil certius et
evidentius putaret,, quam theorematibus suis purum
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 277/292
269
evd^igelii aurum inclusum esse, intentatum nihil re-
hquit , ut teslimonia ex ss. libris quocuuque demum
modo sibi pararet. Et quomodo non liaberet! Ra-
tiones linguse enim, quse constantes et immutabiles
arbitrium yoluntatis, petulantiam ingenii, animi le-
vitatem vinculis salutariter constringunt, Augustino
parum valebant; ingenii vero subtilitas, disputandi
dexteritas tanta crat, ut nibil non dialeclice effici
atque probari posset, inprimis quum ad imaginum
etiam allegoriarumcfue umbras descendere liaud de-
dignatus sit. Sic vero —- nescio ipso et nolente —quoties non Sacrse Scriptui'se vis illata, fucus im-
positus est!
Deinde vero, ut quis idoneus et probus aliorum
interpres sit neqiie sua pro alienis venditet , max^
ime requiritur, ut sibi, ut ingenio,
pbantasire exu-
beranti temperare possit, aliorum autem cogitandi
sentiendique rationem induere quasi et suam facere5
quod nemo dixerit sine niagna sobrietate animi et
motu quodam virium singularum tequabili fieri posse.
Sed hic ipse nemini magis quam Augustino defuisse
videtur, Eximius quo natura valebat animi ardor
ct impetus tantum abest ut externis vitEe rationibus
restingueretur vel temperaretur , ut majores indies
vires acciperet: deerant accurata et diligentia juven^
tutis studia, quibus quod nimium est componi ju-
stosque fines intra cohiberi solet; muhis variisque
vitse casibus et gravissimis animi afiectibus agitatus
crat, quorum in meditationem reh*giosam niagna ple-
rumque vis est. Ita, ut ad hsec redeamus exempla
— qui partem vitae prope dimidiam non sine pu-
18
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 278/292
270
dore contritionis respicere possit ,* justo severius de
natura liominis statuere, — qui mira i^erum conver-
sione ad poenitentiam non tam adductus quam trac-
tus fuerit, singularem concipere fidem in decrelum
Dei homines nonnullos electos salvos faciendi, —virum denique, qui procellas et scopulos vitae hu-
manae expertus, portum Evangelii teneat et tenere
gaudeat, eo adduci, ut nullam omnino salutis spem
iis, (jui extra portum cursum instituant, rclictam
credat: in his nihil quidem est, quod movere ad-
miraiionpm posslt^ se<l nlhil etiam qiiod imitalionem
provocare debeat. In his omnibus enim quaistio non
integra scriptoribus sacris ab Augustino commissa est,
verum, quod sensus internus et experientia sui do-
cere videbatur, testimoniis eorura confirmare cunctis
viribus laboravit.
Denique sors ita ferebat, ut Augustinus inter
disputationes continuas vehementer admodum acias
vitam transigeret. Quamquam vero recte dicitupy
controversiis et disceptationibus , ne vires animi tor-
pescant , suam esse , si modus teneatur , uiiliiatem —at <juis tamen fausta dixerit auguria, si interpres, pij-
vere palsestrse armorumque strepitu excitatus, sacras
litteras accedat. Ita vero Augustinum non sibi medi-
tantem, scribentem, agentem habemus, sed impetu
hostili lacessitum, animo exasperatum, iu multas par-
tes distractum et disturbatum, quid itaque mirum,
si, causam suam ubique agens, leges a se scriptas et
signatas ssepe violaverit, si artiblis dialecticis, ut ad-
versarios confundat, nimium concesserit, efFata libro-
rum sacrorum torqucndo cruciandoque in usus suos^
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 279/292
271
converterit, dogmata denique ab una tantummodo
parte munire ac defendere conatus sit. Sic quura
oplime moneret (contr. Gaudent. II. l) : "non lioc
est respondere , quod est non tacere" ipse ssepius
animo commotus ita non tacuit, ut non bene vel om-
nino non responderet.
Ita verissimum est, libros Augustini interpreti
multum prodesse, sed ne magis noceant quam pro-
sint, caute admodum, sano liberoque judicio adhi-
bito, consulendos esse. Et in hoc ipso exemplum
ejus, cum magua profecto utilitate nostra, clamando
docet, monet, liortatur: in viris magnis viiia non
minus quam virtutes nobis exemplo data et ante ocu-
los posita esse. Tama navra tv7co& Gvve^ahov
iKslvocQ • lyQdcpt] dh tvqos vovd^eolav tJ/limv. 1 Cor.
10, 11.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 280/292
I n d e Xlocorum Sacrae Scripturae,'
qui observalionibus Augusiini criticis vel exegeiicis
illustrati sunt.
renesis : Genesis
cap. 1 . . p. 204.208.231. cap. 26, 28 : .- .- p. 36.
— - 1 .. . 175.201. — 27, 16 . . . . 232.
— - 3 . 119.201. 27 . . . . 232.
26. 2: 62.201.908. 35 . . . . 199.
— - 3i . . . 202. ~ 28, 2 .. . . . 36.
— 2..
. . 231. — 40,16
. . . . 36.— - 1 . . . 208. — 47, 35
. . . . 36.
- 2 . . . 199.Exodus— - 7 . . . 35.
— - i8 . . 209.cap. 3, 2 . . . . . 232.
-3,8. . . 209.— 6, 5 , . ^fi.. OD»
— - 24 . . . 232.-7,11 . . . . 36.
~ 4, 7 . . . 169. —8 . . . . . - 9^7-
.. ^04>»
— - 26 .. . 169.
— 12, 5 . , ... 36.•
-5,27 . . 59.37 , . . . 36.^
— 6. r^ . . . . 60.— 20, 5 . . . 119. 199.
— - 6 . . . 62.— 21, 8 . . . ^ . 37.
— .6,16 . . 63.— 26, 3 . , ... 37.
— 7, 4 . . . 169.^ 28, i5 . • . . 167.
— 9, :i3 . . 232. — 33, i3 .
... 37.
— 10, 9 • . . 169. Leviticus .
- 11, 5 . . . 181.cap. 12, 6 . . ... 37.— 14, 23 . . 35. — 13, 48 '.
. . . 37..— 19, n . . 35. — 16, 16 . ... 60.— 22, 1 . . . 181. — 25, 25 , . . 37.60.— 24, 2 . • \ 202.
4i . . 36. Numeri:63 . . 36. cap. 11, 17 . * . . 63.
- 25, 3i . . 232. — 16, 3o . . . 37.63.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 281/292
273
ISIumeri: Psalml
cap. 22, 22S. . . p. 37. 32, 3 . . . • . . p. 175.
-- 27, 13. i4 . . . 233. 33, 4 . . . . ^ . . 176.
35,8 204.
Deuteronomium: — i3 176.
cap. 13, 3 217.^H, 2G. 28 176.
- 32, 49 .... 233. 38, 8 170.
Lih.Josuoe: 44, r^ 267.
— 22 ...... 64.cap.
9, 461.
— 16, 10 .... 61.45, 3 ....... 234.
48, 3 204.
i Lih. Samuelis: — 6 266.
cap. 15, 28 '
. . . 37. 63. 49, 20 176»
,- .7 r. T- 51, q ...".. . 204.
IL Lib. cyamuelis: ^,/ ;„ „„,,
^^P-ll'^ 233.55 .^^ ...... 176.
LLih.Regum: 56,4.5.7 170.
cap.l5, 11 . . . 209.58'' 263.
~16,3ss.-. . . . 233.- ^' ....... 200.
- 17, 9 181.- '9 ....... 170.
59, 1 263.
Psalmi: — 6 . 199»
5,11 175.
—11. i3. i4 . . , .
170.6, 5 175. 60, 8 176.
7,5.10.11 .... 169. —10 170.
8,3 ...,. . 63. 62, 12 202.
- 10 204. 63, 3 202.
9, i4 234. 64, 7. 8 171.
10, 8 204. 65, 8. i4 171.
L4, 1 . 175. 66, 3 176.
15,3 63. 67,15.28.00. . . . 235.
16, 8 210. 68, 1 5 171,
-10 169. —25 64.200.
17, 8ss 234. — 24 176
- i3. i4, 170. — 02 s 61!
- i4 61. 63. 69, 21 171.
18, 6 234. — 24 177.
217. 71, 1 5 ..... 64.
~ ^i 175. 73, 7. 10. 27 .*. . . 171.
iO, 9 170. 74, 4. 5 171.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 282/292
274
Psalmi : Psalmi
76,3.7.11 . . . .p. 171. 110,4. . . .p. 182.200.
78,9.12 . . . . 62.200. 112,5.7 l»/?.
— 17 64. 113, 5. 6 173.
— 3i 64. 118, 13 202.
— 39 177. 119, 4 38. 65.
— 57 ....... 64. — 4i 178.
79, 11. i3 .... 64.65. — 43 65.
80, 1 235. — 5o. 54 68.
82, 1 266. — 65 178.
— i4 200. — 120 173.
83, 2 172, —121 65.
— 4 235. — 155 ..... . 182.
85, 12 177. — 139 66.
86, i3 204. — 147 66.
87, 1 235. — 176 66.
— 4 177. 127, 4 173.
88,11 ...... 172. 130,4 173..
89, 48 172. — 6 202»'
90,2 65- 135,2 205.
— 3 177- 136, 2 236.
— 9 172. 138,2 266.
— 12 38. 65. 139, 3 205.
— 17 . . • . . 65.177. — 6 173.
91, 7 205. 144, 9 178.
93, 1 . . . . . . . 205. 146, 8 1 236.
94, 20 ...... 172. 147, 16 236.
96, 6 172. (151, 5) 66.
Proverhia9, 5 . ...... 200.
101, 3. 4. 24. 25. . . 172.
— 7 8 .... 205. 235. ^^P- 31' ^^ ss.. . . 233.
103, 2SS 235.-- 26.27 .. . 173.
— 20 ss 236. Ecclesiastes :
104, 35 205.^^p, 1, ^ ee.
105, 12 38.
— 23. 28 . . . . . 65. Lib, Johi
106, 7 62. cap. 3, 8 175.
108, 24 236. — 7, 7 173.
109,24 172. — - II .... 175.
110, 3 172. - 9, 22. 29 . . . 173.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 283/292
275
Ah. Johi: Ei^cmg, Matthoei .*
3,p. 9, 32 s. . ,.
p. 266.cap.
10,16 . . .
P- 205.— 16, 2o .... 266. — 11, 2 ss. . . . 183.
-- 12, 3o . . . 216-
laggai:5i . . . 211.
ap. 1 210. — 13, 10 . . 107.
lahahuk— 15, 5 . . . . 167.
)ap. 3, i3 .... 66.— 16, 2 ... . 236.
i8 . . . 206.
.ih. Sapientice: — 17, 1 ss. . . . 237.
ap. 4, 3 38. - 18, 16 . . . 202.
'vang. Matiha?i17 . . .
24 . . .
183.
237.ap. 1, 1-17 . 107.
20, 2y. 3o . 1(38, 9. 239.- - 19 , 67. — 21, 2 ... . 237.
— 2. ..
110. 18 ss. . . 110.- 3, 11 . 112. — 23, 23 . . . 237.— - 17 . 112. — 24 214.— 5, 8 . . . 182.3o . . . 183.— - i5 , . 215.3i . . . 237.— - 22 . . 55. — 26, 6 ss. . . . 111.— - 24 . 200.34 . . 111.
— - 32 55. 67. 69 ss. . . 111.
— 37 . 201.-73 . . . 111.- - 39 56. 214. — 27, 9 . . . . 56.- 6, 4 . 56. 215. — — 10 . . 115.
— - 9 • . 210.44 . . 111.— - i3 58. 67. — 28, 1 ... . 111.— - 20 . 182.2 . . . 109.
— - 34 . 236.
- 7, 6. 7. 8 . 182. Evang. Marci
— - 12 56. 182- cap. 1, 11 . . 112.
- 8, 5 . . 110. — - 17 . . 112.
— - l4 S3, . 110. — - 29 ss. 110.
— - 28 . 108. — 2, i4 . . . 109.
- 9, 9 . . 109. — 3, 18 . . 109.
. 110. — 5, 2 . . . . 108.
. 109. — - 23 . . 410.
4. . 56. - 6, 8. 9 . . IGT.
— — 10 . 107. — 10, 46 . . 108-
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 284/292
276
Eudng, Marci Euang, Liicce
cap. 11, 12 ss. . . p. 110. cap. 18, 35 . . p. 109. 230.
— 13, 32 . 199. — 19, 3 . . . .
*
. 240— 14, 5 s«. 111. —
22, 34 . . . . 111
3o . 111. - - 39 . . . . 111-
— - 56 . 206. — ~ 4i . . . . 240-
66-70 111. — — 54, ss. . . . 111.
— 15, 25 . 115. -— - 59 . . . . 111.
32 111. — 23, 11 . . . . 240.
— 16, 2 . . 111. —24, 1 . . . . . 111.
5 . . 109. — — 4 . . . . . 209.
9 ss. 58.EwanfT. Johannis
Epang. T.ucrp cap. 1,4. . . . . 57.
cap. 2. . . 110. — - i5 . .. . 184.
— - i4 . 58. — - 16 . . . 57.178.- 3, 2 . . 58. — - 18 . . . . 215-
- - 16 . 112. — - 23 . . . . 58.
— - 22. . 56. 112. — - 39 . . . . 240.
— - 25-58 . 107. — - 48 . . . . 240.
— 4, 58 &^. . liO. —2, 1 &s. . . . 240.
— 5, 18 ss. . 237. — - 4 . . . . . 201.
— - 27 . 109. — 4, 16. 18 . . . 240.
— 6, 16 . . 109. —5, 1 ss. . . . 241.
— 7, 3. 6 . . 110. — - 4. . . . . 58*
— 8, 27 ss. . . 108-238. — - 19 . . . . 211.
— - 'i5ss. . 238. — - 22 . . . . 216.
— - 46 . . 203. — - 24 ss. . . 184. 216.
- 9, 5o . . 216. —6, 9 ss. . . . .241.
— - 60 . . 183. — - 16 . . . . 241.
— 10, 4 . . . 239. — - 29 . . . . 211.
17 . 217. — - 44 . . . 197.212.
3o 6S. . 238. — - 5i. 54 . . . 257.
— 11, 11 ss. . 239.— - 55. . . . . 212.
20 . . 206.— 7,27 . . . . 184.
— 13, 7 S8. . 239. ^ 8, 3 ss. . . . 58.
— 14, 19 ss. . 239. — - 6 . . . . . 206.
— 15, 20 . . 239. — - i5. 34. 4 1. . 184.
— 16, 9 • • • 183. — - i5. 5o . . . 216.
- 17, 35 . . 247. — -25 . . . 39.167.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 285/292
277
^mng. Joliannis:
cap. 8, 23 . . . p. 216.
— - 47 .... 178.
— - 48. 49 . . . 206.
— 9, 6 ss 241.
— 10, 9 '206.
29 ... . 167.
— 11,4
202.17 ... . 241.
33 .... 203.
44 ... . 242.
— 12, 1 111.
3 242.
19 .... 185.
a4. 3i . . . 184.
39 ... . 218.
— 13, 1 206.
10. 34 . . . 185.
3i .... 178.
38 ... . 111.
— 14, 12. i5 . . . 185.
— 16, 7. ^ • • • • 186.
12 .... 127.
i3 . . . . 212.
16 .... 186.
24 ... . 217.
— 17, 3 203.
— 18, 25 ss. . . . 111.
57 ... . 39.
— 19, 5 186.
;
l4 . . . . 115.
29 .... 242.
35 .... 241.
34 ... . 203.
38 s 242.
— 20, 1 111.
12 ... . 109.
17 ... , 203.
22 ... . 203.
Epang, Johannis:
cap. 21, 3 ss 242.
18 . . . p. 186.
^ 21. 23 . . 167.
EpisL ad Rom,
cap. 1, 3 .
— 5,6.
— - 12,
- 12-1
- i3
- i4
7, i5 ss
9, 17
13, I .
14, 5 .
— 21
/ Epist, ad
cap. 3, 1
— - i5
— - i^
— 5, 6
— 10, 4 .
33
— 11, 12
— 13, 9 •
— 15, 24. 2
5i
cap. 3, 6 .
- 4,4.
— 5, 10
. . 39. 67.
. . . 257
. 167. 254
... 195
. . . 186
. . 57. 67
187.196-212
... 187
. . . 187
... 178
. . . 212
Corinth,
. 127
. 252
. 213
. 67
. 213
. 188
. 216
. 127
. 210
57. 67
II Epist. ad Corinth.
5. 28
Epist, ad GaL:
cap. 1, i5
— 2,6 .
— - i4
— - 21
— 3, 1 .
213.
201.
216.
178.
179.
120 s.
215
179.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 286/292
278
Epist, ad GaL:cap. 3) i3 . . .
— - 19 ...— 4, 9 • • • •
— 5, 17 • • •
Epist. ad Ephes,:
cap. 3, 18 . . .
Epist, ad PhiL
cap. 2, 6 . . .
— - i3 . .
Epist, ad Coloss
cap. 2, i8 . .
p. 188.
. 57.
. 188.
. 188.
243.
188.
197.
67.
188.
/ Epist. ad Thess.:
cap. 5, 19 . • • • 213-
// Epist. ad Thess,:
cap. 2, 1 88. ... 218-
/ Epist, ad Timoth.:
cap. 1, i6 .... 68-
— 2, 1 .... 67. 68.
— - 4 203.
— 3, i5 . .. • 58.
// Epist, ad Timoth,
cap. 3, 1 . « . •
Epist, Jac:
cap. 1, i3 . . .
— 2, 10 . . .
— 5, II - . .
/ Epist. Petri.:
cap. 3> 18 • .
/ Epist» Joh
cap. 1, 1 •
— - 10
— 2, i5
—« - 22
— - 27
— 3, 9 •
^ - 24
— 4> 18
— 5, 7.
— - 8 ,
jipocaL :
cap. 3, II
— 20. .
68.
217.
189.
189.
218.
58.
217.
189.
213.
189.
217.
189.
217.
59.
203.
259.
214.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 287/292
Addendaet
Corrigenda.
P. 2 L. 10 : se . . . . . I.si.
_- 4 — i6: diceut . . . . - dicaiit
— 8 — 3: oruet . . . . - oruat.
— 12 — 22: Hn • . . . -Sin
33: add. Ser. i4: "Proverbiun
quod latiue vobis dicam,quia puuice uou om-
ues uostis." de pecc. mer. e* rem. I. 24: "Op-
time punici Christiaui baptismum uihil aliud
quam Salutem (Hyitlj^)» et sacrameutum cor-
poris Christi uihil aliud quam Vitam (rT^n)
vocaut."
iG — 8: IDN . . . . -lON25 — 23 prohibeudis . . - prohibeudi.
27: rovo .... - njyg.
3i — 21 et deJ.
26: ipse 1. ipso.
42 — i3 libros alios . . alios - libri alii . . alii.
43—19: Ecclesiastes . . - Ecclesiaoticns.
5i — 21 videutur . . . - videtur.
81—17: seusum. . . . - seusfis.
86-6: Pamphilo , . . - Pampliili.
87 - 19: grffica . -, . . - latiua.
89 — 12: at ut: . . . . - ut ait.
5i: 4o3 - 4o5.
g4 - 3: usum subtiliorem - usus subtilior.
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 288/292
P. 95 L. 28: ide oratiouis
— 102 —" 7 : alios . .
— io5 — 5: etiara . .
— 107 — 9: i3 , . .
-.112 — i5: praserit .
— 121 — 16: Justam
— 122 — 25 : expressum
— i5i — 16: deberet .
— 2o4 — 29: njrjnn •
— 242 — 19: quod . .
1. ideo ratioiiis.
- aliis.
- aliam»
- lO.
- praeierit.
- justum.
- expressam.
- debere.
- ni^nrt?.
- quid.
Quod iu plagulis primis usus figurae mem finalis iu ver-
bis hebraeis a typographo ueglectus est, a correctore autera
justo. serius observatus , beueyole lector excuses.
\)
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 289/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 290/292
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 291/292
BR Clausen, Henrik Nicolai
65 Aurelius Augustinus Hippo-
A9C53 nensis sacrae scripturae in-
terpres
PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY
7/31/2019 Clausen. Aurelius Augustinus Hipponensis sacrae scripturae interpres. 1827.
http://slidepdf.com/reader/full/clausen-aurelius-augustinus-hipponensis-sacrae-scripturae-interpres-1827 292/292
^> l'i'iwJ.^