Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 1

Yaşar TontaHacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

Bilgi Yönetiminde Son Gelişmeler: Amazoogle, İşbirliği ve Açık Erişim

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 2

Plan

• Her yerden bilgiye erişim • Amazoogle• “Ters-yüz” kütüphane• İşbirliği• Neler yapılabilir?

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 3

Bilgi Teknolojileri Dünyayı Değiştiriyor

• Her yerden bilgiye erişim – Haftada 7 gün 24 saat

insan, mekân, ürün ve hizmetlerle ilgili bilgilere erişim

– Cep telefonu: telefon, e-posta, web, alış veriş, vd.

– Sensörler ve gerçek zamanlı veri hizmetleri

– Mekân duyarlı aygıtlar– RFID

• Kişiselleştirme• Anında tatmin• “What we find changes

who we become”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 4

Amazoogle

• “World Is Flat”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 5

Amazon.com’da “World is Flat”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 6

Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler . . .

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 7

Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 2 . . .

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 8

Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 3 . . .

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 9

Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 4 . . .

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 10

Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 5 . . .

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 11

Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 6 . . .

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 12

Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 7 . . .

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 13

Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 8 . . .

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 14

Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgiler 9 . . .

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 15

Inside This Book

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 16

Kitapta En Sık Geçen Sözcükler

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 17

Okunabilirlik İstatistikleri

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 18

İçindekiler Sayfası

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 19

İlk Bölüm

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 20

Kitaptan Rastgele Sayfalar

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 21

Kitap İçinde Arama: “Turkey”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 22

Kitapta “Turkey” Geçen Sayfalar

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 23

İlgili Sayfa

Turkey

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 24

Kitabın Elektronik Kopyası

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 25

Yazarın Diğer Kitapları

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 26

Google’da “World is Flat”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 27

Kitap Tanıtımı: Yazarın Web Sayfası

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 28

Yayınevinin Tanıtımı

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 29

Kitap Tanıtımı: The New York Times

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 30

Kitap Tanıtımı: The NY Review of Books

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 31

Kitap Tanıtımı: Wired Dergisi

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 32

Kitapla İlgili Bilgi: Wikipedia 1

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 33

Kitapla İlgili Bilgi: Wikipedia 2

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 34

Yazarın Konferansı

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 35

Yazarla İlgili Bilgi: The NY Times

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 36

Tanıtım: MSNBC Sitesi

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 37

Ücretsiz Video

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 38

Kitabın Ses Kaseti / CD’si

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 39

Fiyat Karşılaştırması

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 40

Kütüphanelerde “World Is Flat”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 41

Hacettepe’de “World is Flat”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 42

Bilkent’te “World is Flat”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 43

ODTÜ’de “World is Flat”

Burada olmalıydı

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 44

Dünya Düz Değil!• Üniversitelerimiz henüz Dünyanın düz olduğundan habersiz!• Belki kitap henüz kataloglanmadığı için kataloglarda yok• Belki de hiç ısmarlanmadı• Ama kütüphane katalogları herhangi bir yardım da sunmuyor• “Bizde yok ama

– şu kütüphanelerden hemen sağlayabiliriz– Amazon.com’dan hemen çevrimiçi olarak ısmarlayabiliriz– Amazon.com’dan satın alabilirsiniz– kitapla ilgili daha fazla bilgiye şuralardan (Amazon.com, Google,

Yahoo! vs.) erişebilirsiniz– kitapla ilgili tanıtım/eleştiri yazılarına şu sayfalardan erişebilirsiniz– kitapla ilgili tanıtım/eleştiri yazıları bizde bulunan şu dergilerde yer

almaktadır. İsterseniz elektronik kopyalarına erişebilirsiniz.– aynı yazarın şu kitapları var.– . . .”

• Bakalım yurt dışındaki kütüphanelerde durum nasıl?

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 45

Kaliforniya Üniversitesinde “World is Flat”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 46

Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgi 1 . . .

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 47

Kitapla İlgili Ayrıntılı Bilgi 2 . . .

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 48

İçindekiler . . . Kongre Kütüphanesinden

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 49

Yazarın Diğer Yapıtları

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 50

Dünya Düz. Ama . . .• Kişiselleştirme yok. Herkese kitapla ilgili aynı bilgi gösteriliyor.• Bizim kullanıcımız olmadığınız için size kitabın elektronik

kopyasını gösteremiyoruz.• İsterseniz İçindekiler sayfasını gösterelim.• Başka???• Kaliforniya Ü. kataloğu da pek fazla yardım sunmuyor.• “Bizim elektronik kopyamızı kullandıramayız ama

– size en yakın şu kütüphaneden kitaba erişebilirsiniz– Amazon.com’dan satın alabilirsiniz– kitapla ilgili daha fazla bilgiye şuralardan (Amazon.com, Google,

Yahoo! vs.) erişebilirsiniz– kitapla ilgili tanıtım/eleştiri yazılarına şu sayfalardan erişebilirsiniz– kitapla ilgili tanıtım/eleştiri yazıları bizde bulunan şu dergilerde yer

almaktadır. Bunların bedava olanlarını siz de kullanabilirsiniz– . . .”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 51

Amazoogle’a Karşı Kütüphaneler . . .• Kütüphane kataloglarının da kullanıcıya en az

“Amazoogle” kadar yardımcı olması gerekmez mi?

• Kütüphanelere giden kullanıcı sayıları giderek azalıyor

• Nerede bu kullanıcılar?• Web’de• Kaynak ve hizmetlerini web aracılığıyla sunan

kütüphanelerin kullanıcı sayıları hızla artıyor• O zaman kütüphane kaynak ve hizmetlerini ağa

taşınmak zorunda• Nasıl?

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 52

“Ters – Yüz” Kütüphane

• Kütüphaneler kullanıcıların bulunduğu ortamlarda olmalı

• Kullanıcılar kütüphane ortamlarında değil• Kütüphaneler kullanıcıların iş/öğrenme

akışlarının bir parçası olmalı

Kaynak: Dempsey, 2005

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 53

Lab kitapları

Sergiler

PD

Öğrenim yönetim sistemleri

Kampus geçidi (portal’ı)

Ders kitapları

Kişisel koleksiyonlar

Kurumsal arşivler

Dijital koleksiyonlar

E-rezervKatalog Lisanslı

koleksiyonlar

Toplamalar

Sanal referans

KataloglamaK.a ödünç ver.

kütüphanekullanıcı ortamıkaynak ortamı

PDA’lar

Okuma listeleri

Kullanıcı ortamında kütüphane Kütüphane ortamında kullanıcı değil

Farklı kaynaklardan hizmetlerin esnek bir biçimde toplanması

Kaynak: Dempsey, 2005

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 54

Kullanıcılar Ne İstiyor?

• Tek arama sistemiyle zengin koleksiyonlara erişim• Zengin metadata (ONIX, içindekiler sayfaları, vs.).• Tam metinlere erişim • Kişiselleştirme• Tek şifreyle tüm kaynaklara erişim• Güvenlik / Mahremiyet• Birden fazla formata erişim: e-kitaplar, MPEG,

JPEG, RSS ve diğer itme teknolojileri • E-postaya doğrudan erişim, paylaşma • Ve kullanıcılar tüm bunları kütüphaneye

gitmeden yapmak istiyorlar

Kaynak: “Rethinking How We Provide Bibliographic Services for the University of California” Aralık 2005.

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 55

Hizmetlerin Kullanıcı Ortamlarına Taşınması

• Kullanıcıların doğrudan kaynaklara erişebilmesi

• İçerik ve hizmetlerin kampus sanal öğrenme sistemleri ve ders yönetim sistemleriyle (WebCT, Blackboard, vd.) bütünleştirilmesi

• İçerik ve hizmetlerin kurumsal portal’laragömülmesi

• Bibliyografik ve tam metin bilgilerin dikkatli bir biçimde dış arama motorlarına açılması

Kaynak: “Rethinking How We Provide Bibliographic Services for the University of California” Aralık 2005.

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 56

Aramanın Üç Aşaması

• Tek arama sistemleri– Kütüphane verileri ve arama motorunu sağlıyor– Kataloglar, öz-dizin veri tabanları, e-arşivler, vs.– Parçalanma, her sistemin ayrı ayrı öğrenilmesi vs.

• Meta arama– Kütüphane veri ve arama sağlıyor, meta arama işleticisi

aramayla etkileşime giren kullanıcı arabirimi sağlıyor– Birden fazla veri tabanında yapılan çapraz aramalar

• Veriler– Veri tabanı işleticileri verilerini başka arama ve kullanıcı

arabirimi işleticileriyle paylaşıyor (OAI PMH)– Veriler arama motorlarının örümceklerine açılıyor

Kaynak: Dempsey, Nov. 2004

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 57

Bazı Örnekler

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 58

OCLC Open WorldCat

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 59

Google - OCLC İşbirliği

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 60

Türkiye’de “World Is Flat”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 61

İncirlik’de Var

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 62

Kitapla İlgili Bilgiler

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 63

Kitabın Farklı Basımları

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 64

Eleştiriler

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 65

OCLC - Yahoo! İşbirliği

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 66

Sonuç Aynı

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 67

“Kanatsız Kuşlar”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 68

“Kanatsız Kuşlar” Yok!

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 69

“Birds Without Wings”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 70

“Birds Without Wings” Var

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 71

Bilkent ve Boğaziçi’nde Var

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 72

Bilkent’te Yeniden Aramak Gerekli

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 73

Türkçesi Var (Hani Yoktu?)

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 74

Boğaziçi’nde doğrudan kayda erişiliyor

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 75

Bilgiler Kongre Kütüphanesi’nden

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 76

Kitaptan Bir Bölüm

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 77

İçindekiler sayfası: ECIP

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 78

Boğaziçi’nde de Türkçesi Var

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 79

OCLC - Google Scholar İşbirliği

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 80

“Information Retrieval”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 81

Tam Metin Teknik Rapor

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 82

Tam Metin Tez

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 83

Tam Metin ACM Makalesi 1

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 84

Tam Metin ACM Makalesi 2

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 85

Tam Metin JASIST Makalesi

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 86

OCLC’s Fiction Finder Project

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 87

FRBR Örneği

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 88

Grokker

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 89

Kişiselleştirme

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 90

“Federe” Arama

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 91

Tam Metin Makaleye Erişim

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 92

PDF Kopyası

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 93

Maryland Üniversitesi Sistemi

Tek bütünleşik kütüphane sistemi kullanan konsorsiyum üyesi kütüphanelerin topluca aranması

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 94

Avusturya Üniversite Kütüphaneleri Ağı

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 95

Servis Yönelimli Mimari

Kullanıcı hizmetleri

Küt. kataloğu Arama motorları

Dersyönetim

sistemleri

KurumsalPortal’lar

Meta arama

Kişisel tarayıcı

Çevreleri veMasa üstü

araçlar

Webhizmetleri

Keşfet

Topla

Bul

Yarat

İste

Paylaş

Teslim

MetadataToplama ve tek tekSadece seçme/güvenilir/arşivlenmişkoleksiyonlar için

Kütüphane Yönetim işlevleri

Sahip olunan fiziksel nesneler için MARC kayıtları, DC, ONIX, Minimal vs.

Lısanslıelektronik nesneleriçin DC, VRAvs.

Yerel olarak yönetilmeyen seçme kaynaklar için metadata SFX, KnowledgeBase, vs.

Fiziksel nesnelerin envanter denetimi Bulma, Ödünç verme Mevcutların Günlenmesi Statü değişiklikleri vs.için MARC kayıtları, DC, ONIX, Minimal vs.

E-kaynakların envanter denetimi ERM vs.

Satın alma Ödeme Sağlama vs.

Faturalama Ücretlendir-me Cezalar vs.

Kaynak: “Rethinking How We Provide Bibliographic Services for the University of California” Aralık 2005, s. 42.

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 96

Sanal Güzergâh Olarak Kütüphane

• Amazoogle yaklaşımı merkezileşme sağlıyor

• 100’den fazla kütüphane, dermelerini, veri tabanlarını Google Scholar’a açtı.

• Böylece daha büyük kullanıcı grupları bu içeriğe erişebilecek

• OCLC Open WorldCat• Google Print

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 97

Neler Yapılabilir? I• Kütüphaneler “dikey silolar” halinde

bölünmeye son vermeli– Uygulamalar ayrılmalı, veriler birleştirilmeli

• Metadata hazırlamada işbirliği yapılmalı• OAI PMH (Açık Arşivler Girişimi Metadata

Harmanlama Protokolu) ile harmanlanabilen metadata hazırlanmalı

• Metadata ve tam metin bilgiler mümkün olduğunca arama motorlarına açılmalı (OAIster, Google Scholar, Yahoo! Subscriptions vd.)

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 98

Neler Yapılabilir? II

• Kütüphanelerde İş Akışı Değiştirilmeli• “Sağla-Katalogla-Rafa Koy” “Sağla-

Mevcut Metadata ile Rafa Koy- MetadataGeliştirme Sürecini Başlat” yaklaşımı

• “Mükemmel” bibliyografik kayıtlar oluşturmak yerine metadata, yayıncılardan geldiği şekliyle kabul edilmeli ve kaynaklar hemen kullanıcıya sunulmalı

• Her kaynağın özgün kataloglaması otomatik olarak yapılmamalı

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 99

Neler Yapılabilir? III

• Kütüphaneler web bilgi uzayında birer sanal güzergâh olmalı

• Aranan bilgilere erişilebilmeli

• Çünkü, “bulduklarımız kim olduğumuzu belirliyor / değiştiriyor”

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 100

“What we find changes who we become”

Cartoon by Doug Sheppard and Katrin L. Salyers

Akademik Bilişim ‘06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 101

Yaşar TontaHacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

Bilgi Yönetiminde Son Gelişmeler: Amazoogle, İşbirliği ve Açık Erişim