Post on 19-Aug-2018
भामहका यालंकारः
1
Each directory should have a file called README bib.txt. with bibliographic entry
with following details:-
i. Discipline : Sahitya
ii. Name of the text : Kavyalankar Sutra iii. Author : Bhamah
File named “README_type_log.txt” containing the following details:-
i. Name of the institute : Rashtriya Sanskrit Sansthan, New Delhi
ii. (a) Principal Investigator : Prof. Radhavallabh Tripathi (b) Investigator : Prof. R. Devnathan
(c) Co-investigator : Dr. Shukla Mukherjee (d) Editor : Prof. K.P. Keswan
iii. Name of the typist : Rajesh Kumar Sharma
iv. Completion date of data entry : 25.08.2009
v. Name of the proof reader : Prof. K.P. Keswan & Dr. Vijaypal Shastri
vi. Completion date of proof reading : 10.09.2009
vii. Name of the approval authority : Prof. Arkanath Chaudhari,
Principal, Rashtriya Sanskrit
Sansthan, Jaipur Campus.
Date of approval 22.03.2010
भामहका यालंकारः
3
आचायभामह णीतः का यालंकारः थमः प र छेदः
ण य साव सव ंमनोवा कायकमिभः।
का याल कार इ येष यथाबु वधा यते॥१॥
धमाथकाममो ेष ुवैच य ंकलास ुच। ीितं करोित क ित च साधुका यिनब धनम ्॥२॥
अधन येव दातृ व ं लीब येवा कौशलम ्। अ येव ग भ वमकवेः शा वेदनम ्॥३॥
वनयेन वना का ीः का िनशा शिशना वना। र हता स क व वेन क शी वा वद धता॥४॥
गु पदेशाद येतंु शा ंजडिधयोऽ यलम ्। का य ंतु जायते जातु क यिच ितभावतः॥५॥
उपेयुषाम प दव ंस नब ध वधाियनाम ्। आ त एवं िनरात कं का तं का यमय ंवपुः॥६॥
ण रोदसी चा य याव क ितरन र । ताव कलायम या ते सुकृती वैबुधं पदम ्॥७॥
अतोऽिभवा छता क ित थेयसीमा भुवः थतेः। य ो व दतवे ेन वधेयः का यल णः॥८॥
श द छ दोऽिभधानाथा इितहासा याः कथाः। लोको यु ः कला ेित म त याः का यहेतवः॥९॥
श दािभधेय े व ाय कृ वा त दपासनामु ्। वलो या य ब धां कायः का य यादरः॥१०॥
भामहका यालंकारः
4
सवथा पदम येकं न िनगा मव वत ्। वल मणा ह का येन दःसुतेनेु व िन ते॥११॥
नाक व वमधमाय याधय ेद डनाय वा। कुक व व ंपुनः सा मृितमाहमनी षणः॥ु १२॥
पका दरलंकार त या यैबहधो दतः।ु न का तम प िनभूष ं वभाित विनताननम ्॥१३॥
पका दमलंकारं बा माच ते परे। सुपां ितङा ंच यु प ं वाचा ंवा छ यल कृितम ्॥१४॥
तदेतदाहःु सौश ंनाथ यु प र शी। श दािभधेयाल कारभेदा द ं यं तु नः॥१५॥
श दाथ स हतौ का यं ग ंप च त धा। सं कृतं ाकृत चा यदप ंश इित धा॥१६॥
वृ ंदेवा दच रतशंिस चो पा व तु च। कलाशा ा य चेित चतुधा िभ ते पुनः॥१७॥
सगब धोऽिभनेयाथ तथैवा याियकाकथे। अिनब च का या द त पुनः प चधो यते॥१८॥
सगब धो महाका य ंमहता च मह च यत ्। अ ा यश दम य च सालंकारं सदा यम ्॥१९॥
म दत याणा जनायका युदयैू यत ् प चिभः स धिभयु ं नाित या येयमृ मत ्॥२०॥
चतुवगािभधानेऽ प भूयसाथ पदेशकृत ्। यु ं लोक वभावेन रसै सकलैः पृथक् ॥२१॥
भामहका यालंकारः
5
नायकं ागुप य य वंशवीय ुता दिभः। न त यैव वधं ूयाद यो कषािभिध सया॥२२॥
य द का यशर र य न स या पतये यते। न चा युदयभा य मुधादौ हणं तवे॥२३॥
नाटकं पद श यारासक क धका द यत ्। उ ं तदिभनेयाथमु ोऽ यै त य व तरः॥२४॥
सं कृतानाकुल यश दाथपदवृ ना। ग ेन यु ोदा ाथा सो वासा याियका मता॥२५॥
वृ मा यायते त या ंनायकेन वचे तम ् व चपरव च काल ेभा यथशंिस च॥२६॥
कवेरिभ ायकृतैः कथनैः कै द कता। क याहरणस ाम व ल भोदया वता॥२७॥
न व ापरव ा या ंयु ा नो वासव य प। सं कृताऽसं कृता चे ा कथाप ंशभा था॥२८॥
अ यैः वच रतं त या ंनायकेन तु नो यते। वगुणा व कृितं कुयादिभजातः कथं जनः॥२९॥
अिनब ं पुनगाथा ोकमा ा द त पुनः। यु ं व वभावो या सवमेवैत द यते॥३०॥
वैदभम यद तीित म य ते सुिधयोऽपरे। तदेव च कल यायः सदथम प नापरम ्॥३१॥
गौड यिमदमेत ुवैदभिमित कं पृथक् । गतानुगितक याया नाना येयममेधसाम ्॥३२॥
ननु चा मकवंशा द वैदभिमित क यते।
भामहका यालंकारः
6
काम ंतथा तु ायेण सं े छातो वधीयते॥३३।
अपु ाथमव ो स नमृज ुकोमलम ्। िभ न ंगेयिमवेदं तु केवल ं ुितपेशलम ्॥३४॥
अलंकारवद ा यम य या यमनाकुलम ्। गौड यम प साधीयो वैदभिमित ना यथा॥३५॥
न िनता ता दमा ेण जायते चा ता िगराम ्। व ािभधेयश दो र ा वाचामल कृितः॥३६॥
नेयाथ ल म याथमवाचकमयु मत ् गूढश दािभधान च कवयो न यु जते॥३७॥
नेयाथ नीयते यु ो य याथः कृितिभबलात ्। श द यायानुपा ढः कथ च वािभस धना॥३८॥
मायेव भ ेित यथा सा चासा वी क पना। वेणुदाके रित च ता ंन य त वचना वना॥३९॥
ल ं यव हतं व ाद याथ वगम ेयथा। वज त यु ताः शोकं डायां वकृत च तत ्॥४०॥
हमापहािम धरै या ं योमे यवाचकम ्। सा ाद ढं वा यऽेथ नािभधान ं तीयते॥४१॥
अयु म यथा दताू जलभृ मा ते दवः। तथा मरहार तच वाकशुकादयः॥४२॥
अवाचोऽ य वाच दरदेश वचा रणः।ू कथं द यंू प ेर नित यु या न यु यते॥४३॥
य द चो क ठया य द मु इव भाषते। तथा भवतु भू नेदं सुमेधोिभः यु यते॥४४॥
भामहका यालंकारः
7
गूढश दािभधान च न यो य ंकथ चन। सुिधयाम प नैवेदमुपकाराय क पते॥४५॥
अिसतिततुग छ वः ता ंपितर क् । अिम ः शु ै षो जे नीियषी वः॥४६॥
ुितद ाथद ेु ु च क पनाद िम य प।ु ुितक ंतथैवाहवाचांु दोष ंचतु वधम ्॥४७॥
व वच व त ल न छ नवा त वृ यः। चारध षतो ार वसगहदय ताः॥४८॥
हर यरेताः स बाधः पेलवोप थता डजाः। वा काटवादय ेित ुितद ाु मताः िगरः॥४६॥
अथद ंु पुन यं य ो े जायते मितः। अस यव तु वषया श दै त ािचिभयथा॥५०॥
ह तुमेव वृ य त ध य ववरै षणः। पतन ंजायतेऽव यं कृ ेण पुन नितः॥५१॥
पद य य स धान ेयदिन ं क पते। तदाहःु क पनाद ंु स शौयाभरणो यथा॥५२॥
यथा ज द द या द ुितक च त दः।ु न त द छ त कृितनो ग डम यपरे कल॥५३।
स नवेश वशेषा ुद म पु शोभते। नील ंपलाशमाब म तराल े जािमव॥५४॥
क चदा यसौ दया ेशोभामसा व प। का ता वलोचन य तं मलीमसिमवा जनम ्॥५५॥
आपा डुग डमेत े वदनं वनजे णे।
भामहका यालंकारः
8
संगमा पा डुश द य ग डः साधु यथो दतः॥५६॥
अनया यद प ेयं दशा यु मसा व प। यथा व ल नग डाना ंक रणां मदवा रिभः॥५७॥
मद ल नकपोलाना ं रदाना ंचतु शती। यथा त दसाधीयः साधीय योजयेत ्॥५८॥
एत ा ंसुरिभ कुसुमं ा यमेत नधेय ं ध े शोभा ं वरिचतिमदं थानम यैतद य। मालाकारो रचयित यथा साधु व ाय माला ंयो य ंका ये वव हतिधया त देवािभधानम ्॥५९॥
॥ इित थमः प र छेदः॥
भामहका यालंकारः
9
तीयः प र छेदः
माधुयमिभवा छ तः साद च सुमेधसः। समासव त भूयांिस न पदािन यु जते॥१॥
केिचदोजोऽिभिध स तः सम य त बह य प।ू यथा म दारकुसुमरेणु प ज रतालका॥२॥
य ंनाितसम ताथ का य ंमधुरिम यते। आ व द गनाबाल तीताथ सादवत ्॥३॥
अनु ासः सयमको पकं द पकोपमे। इित वाचामल काराः प चैवा यै दा ताः॥४॥
स पवण व यासमनु ास ं च ते। क तया िच तया का ते िनता तेित यथो दतम ्॥५॥
ा यानु ासम य ुम य ते सुिधयोऽपरे। स लोलमालालीनािलकुलाकुलगलो बलः॥६॥
नानाथव तोऽनु ासा न चा यस शा राः। यु यानया म यमया जाय ते चारवो िगरः॥७॥
लाट यम यनु ासिमहे छ यपरे यथा। ं सुखा ंधे ह च मुखो दतः॥८॥
आ दम या तयमकं पादा यास ंतथावली। सम तपादयमकिम येत प चधो यते॥९॥
स द कसमु ादेर ैवा तगितमता। आदौ म या तयोवा या दित प चैव त था॥१०॥
साधुना साधुना तेन राजता राजता भृता। स हतं स हतं क ुस गतं स गतं जनम ्॥११॥
भामहका यालंकारः
10
साधुः संसारा ब यद मादसारात ् कृ वा लेशा तं याित व म शा तम ्। जाितं याधीना ंददमानामधीनांु वा छ याय वं िछ ध मु ानय वम ्॥१२॥
न ते धीध र भोगेष ुरमणीयेषु संगता। मुनीन प हर येते रमणी येषु संगता॥१३॥
िसतािसता ी ंसुपयोधराधरां सुस मदा ं य मदा ंललामदाम ्। घनाघनानीलघनाघनालकाम ् यािममामु सुकय त य त च॥१४॥
अमी नृपा द सम शासनाः कदािचद य ितब शासनाः। कृतागसा ंमागिभदा च शासनाः पतृ मा यािसतता शासनाः॥१५॥
अन तरैका तरयोरेवं पादा तयोर प। कृ न ंच सवपादेष ुद कृतंु साधु ता शम ्॥१६॥
तु य ुतीना ंिभ नानामिभधेयैः पर परम ्। वणाना ंयः पुनवादो यमकं त नग ते॥१७॥
तीतश दमोज व सु पदस ध च। सा द विभधान च यमकं कृितना ंमतम ्॥१८॥
नानाधा वथग भीरा यमक यपदेिशनी। हेिलका सा ु दता रामशमा युतो रे॥१९॥
का या य प यद मािन या याग यािन शा वत ्। उ सवः सुिधयामेव ह त दमधसोु हताः॥२०॥
भामहका यालंकारः
11
उपमानेन य वमुपमेय य यते। गुणानां समता ं वा पकं नाम त दः॥ु २१॥
सम तव तु वषयमेकदेश ववित च। धा पकमु मेत चो यते यथा॥२२॥
शीकरा भोमदसृज तु गा जलदद तनः। िनया तो मदय तीम ेश कामुकवारणाः॥२३॥
त ड लयक याणा ंबलाकामालभा रणाम ्। पयोमुचा ं विनध रो दनोितु मम ता ं याम ्॥२४॥
आ दम या त वषय ं धा द पकिम यते। एक यैव यव थ वा दित त िभ ते धा॥२५॥
अमूिन कुवतेऽ वथाम या यामथद पनात ्। िभिनदशनै ेदं धा िन द यते यथा॥२६॥
मदो जनयित ीितं साऽन ग ंमानभ गुरम ्। स यास गमो क ठा ंसास ा ंमनस शुचम ्॥२७॥
मािलनीरंशुकभृतः योऽलंकु ते मधुः। हार तशुकवाच भूधराणामुप यकाः॥२८॥
चीर मतीरर यानीः स रत शु यद भसः। वािसना च चेतांिस शुिचर तं िननीषित॥२९॥
व ेनोपमानेन देशकाल या दिभः। उपमेय य य सा य ंगुणलेशेन सोपमा॥३०॥
यथेवश दौ सा यमाहतु यितरे कणोः। दवाका डिमवू यामं त वी यामा लता यथा॥३१॥
भामहका यालंकारः
12
वना यथेवश दा या ंसमासािभ हता परा। यथा कमलप ा ी शशा कवदनेित च॥३२॥
वितना प यासा य ंत देवािभधीयते। जाितवदधीतेऽसौ गु व चानुशा त नः॥३३॥
समानव तु यासेन ितव तूपमो यते। यथेवानिभधानेऽ प गुणसा य तीिततः॥३४॥
साधुसाधारण वा दगुणोऽ यित र यते। स सा यमापादयित वरोधेऽ प तयोयथा॥३५॥
कय तः स त गु णनः साधुसाधारणि यः। वादपाकफलान ाःु कय तो वा वशा खनः॥३६॥
यद ंु कार व ंत याः कै महा मिभः। िन दा शंसािच यासाभेदाद ािभधीयते॥३७॥
सामा यगुणिनदशा यम यु दतं ननु। मालोपमा दः सव ऽ प न याया व तरो मुधा॥३८॥
ह नताऽस भवो िल गवचोभेदो वपययः। उपमानािधक व च तेनास शता प च॥३९॥
त एत उपमादोषाः स मेधा वनो दताः। सोदाहरणल माणो व य तेऽ च ते पृथक् ॥४०॥
स मा ताक पतपीतवासाः ब सलील ंशिशभासम जम ्। यद वीरःु गृह तशा गः से ायुधो मेघ इवाबभासे॥४१॥
श चाप हाद दिशतं कल कामुकम ्। वास श खानुपादाना निम यिभधीयते॥४२॥
भामहका यालंकारः
13
सवसवण सा य ंना त भाव य क यिचत ्। यथोपप कृितिभप मास ु यु यते॥४३॥
अख डम डलः वे दःु व का ताननम ुित। य क च का तसामा या छिशनैवोपमीयते॥४४॥।
क च का यािन नेयािन ल णेन महा मनाम ्। ं वा सवसा य ंराजिम ेयथो दतम ्॥४५॥
सूयाशुस मीिलतलोचनेष ुद नेष ुप ािनलिनमदेषु। सा यः वगेहे वव भतृह नाः केका वनेशुः िश खना ंमुखेषु॥४६॥
िन पेतुरा या दव त य द ाः शरा धनुम डलम यभाजः। जा व यमाना इव वा रधाराः दना भाजः प रवे षणोऽकात ्॥४७॥
कथं पातोऽ बुधाराणां वल तीना ं वव वतः। अस भवादय ंयु या तेनास भव उ यते॥४८॥
त ास भ वनाथन कः कुयादपमांु कृती। को नाम व नौप य ंकुव त शशल मणः॥४९॥
य याितशयवानथः कथं सोऽस भवो मतः। इ चाितशयाथ वमुपमो े योयथा॥५०॥
पु जीभूतिमव वा तमेष भाित मतंगजः। सरः शर स ना भो नभःख डिमवो झतम ्॥५१॥
अथ िलंगवचोभेदावु येते स वपययौ। ह नािधक वा स ेधा यम यु यते यथा॥५२॥
अ वगा ोऽिस नार णामन यमनसाम प। वषमोपलिभ नोिमरापगेवो तीषतः॥५३॥
विचद े सरता विचदाप य िन नता।
भामहका यालंकारः
14
शुनेव सारंगकुलं वया िभ न ं षां बलम ्॥५४॥
अय ंप ासनासीन वाको वराजते। युगादौ भगवान ् ा विनिम सु रव जाः॥५५॥
ननूपमीयते पा णः कमलेन वकािसना। अधरो व म छेदभासाु ब बफलेन च ॥५६॥
उ यते कामम तीदं क तु ीपुंसयोरयम ्। विधनािभमतोऽ यै तु याणाम प ने यते॥५७॥
स पीतवासाः गृह तशांग मनो भीम ंवपुराप कृ णः। शत दे ायुधवा नशाया ंसंसृ यमान शिशनेव मेघः॥५८॥
शिशनो हणादेतदािध य ं कल न यम ्। िन द उपमेयेऽथ वा यो वा जलजोऽ तु॥५९॥
न सवसा यिमित व तरेणो दतो विधः। अिभ ाया कवेना वधेया जलज ेमितः॥६०॥
आिध यमुपमानाना ं या यं नािधकता भवेत ्। गो ीरकु दहिलना ं वशु या स श ंयशः॥६१॥
एकेनैवोपमानेन ननु सा यमु यते। उ ाथ य योगो ह गु मथ न पु यित॥६२॥
वनेऽथ त म विनतानुयाियनः वृ दाना कटा मतंगजाः। विच बहाभरणा ब हणो बभु दवीवामल व हा हाः॥६३॥
हैर प गजाद ना ंय द सा यमु यते। तथा प तेषा ंतैर त का तवा यु ता प वा॥६४॥
भामहका यालंकारः
15
इ यु उपमाभेदो व यते चापरः पुनः। उपमादेरलंकारा वशेषोऽ योऽिभधीयते॥६५॥
आ ेपोऽथा तर यासो यितरेको वभावना। समासाितशयो च षडलंकृतयोऽपराः॥६६॥
व यमाणो वषय त ा ेपो धा मतः। एक पतया शेषा िनद य ते यथा मम ्॥६७॥
ितषेध इवे य यो वशेषािभिध सया। आ ेप इित तं स तः शंस त वधं यथा॥६८॥
अहं वां य द ने ेय णम यु सुका ततः। इयदेवा वतोऽ येन कमु े ना येण ते॥६९॥
व व माका तभुव ंय न तवो ितः। को वा हेतुरलं िस धो वकारकरण ं ित॥७०॥
उप यसनम य य यदथ यो दता ते। ेयः सोऽथा तर यासः पूवाथानुगतो य द॥७१॥
परानीकािन भीमािन वव ोन तव यथा। साधु वासाधु वाऽऽगािम पुंसामा मैव शंसित ॥७२॥
ह श देना प हे वथ थनाद िस ये।ु अयमथा तर यासः सुतरा ं य यते यथा॥७३॥
वह त िगरयो मेघान युपेता गु न प। गर यानेव ह गु बभित णयागतान ्॥७४॥
उपमानवतोऽथ य य शेषिनदशनम ्। यितरेकं तिम छ त वशेषापादना था॥७५॥
िसतािसते प मवती ने ेते ता रा जनी।
भामहका यालंकारः
16
एका तशु याम ेतु पु डर कािसतो पल॥े७६॥
यायाः ितषेधे या त फल य वभावना। ेया वभावनैवासौ समाधौ सुलभ ेसित॥७७॥
अपीतम ाः िश खनो दशोऽनु क ठताकुलाः। नीपोऽ विल सुरिभर कलुष ंजलम ्॥७८॥
य ो े ग यतेऽ योऽथ त समान वशेषणः। सा समासो ा सं ाथतया यथा॥७९॥
क धवानृजुर यालः थरोऽनेकमहाफलः। जात त रय चो चैः पाितत नभ वता॥८०॥
िनिम तो वचो य ु लोकाित ा तगोचरम ्। म य तेऽितशयो ं तामलंकारतया यथा॥८१॥
वपु प छ वहा र या च भासा ितरो हताः। अ वमीय त भृंगािलवाचा स छद माः॥ु ६२॥
अपा ंय द वक् िशिथला युता या फ णनािमव। तदा शु लांशुकािन युरंगे व भिस यो षताम ्।८३।
इ येवमा द दता गुणाितशययोगतः। सववाितशयो तु तकये ा ंयथागमम ्॥८४॥
सैषा सवव व ो रनयाथ वभा यते। य ोऽ या ंक वना कायः कोऽलंकारोऽनया वना॥८५॥
हेतु सू मो लेशोऽथ नालंकारतया मतः। समुदायािभधान य व ो यनिभधानतः॥८६॥
गतोऽ तमक भाती दया तु वासाय प णः। इ येवमा द कं का य ंवा ामेना ं च ते॥८७॥
भामहका यालंकारः
17
यथास यमथो े ामल कार य ं वदः।ु स यानिमित मेधावी नो े ािभ हता विचत ्॥८८॥
भूयसामुप द ानामथानामसधमणाम ्। मशो योऽनुिनदशो यथास य ंतद यते॥ु ८९॥
प े दभृ गमात गपुं को कलकला पनः।ु व का ती णगितवाणीबालै वया जताः॥९०॥
अ वव तसामा या क च चोपमया सह। अत ण यायोगाद े ाितशया वता॥ु ु ९१॥
कंशुक यपदेशेन त मा सवतः। द धाद धमर या याः प यतीव वभावसुः ॥९२॥
वाभावो रलंकार इित केिच च ते। अथ य तदव थ व ं वभावोऽिभ हतो यथा॥९३॥
आ ोश ना य न यानाधाव म डलैनुदन ्। गा वारयित द डेन ड भः श यावतारणीः॥९४॥
समासेनो दतिमदं धीखेदायैव व तरः। अस गृह तम य यद यू मनया दशा॥९५॥
वय कृतैरेव िनदशनै रय ंमया लृ ा खलु वागल कृितः।
अतः पर चा रनेकधापरो िगरामलंकार विध वधा यते॥९६॥
॥ इित तीयः प र छेदः॥
भामहका यालंकारः
18
तृतीयः प र छेदः
ेयो रसवदज वू पयायो ं समा हतम ्। कारमुदा च भेदैः म प िभः॥१॥
अप ितंु वशेषो ं वरोधं तु ययोिगताम ्। अ तुत शंसा च याज तुितिनदशने॥२॥
उपमा पक चा यदपमेयोपमाम प।ु सहो प रवृ ी च सस देहमन वयम ्॥३॥
उ े ावयव चा य ेसंसृ म प चापरे। भा वक व च िनजगुरलंकारं सुमेधसः॥४॥
ेयो गृहागतं कृ णमवाद वदरोु यथा। अ या मम गो व द जाता विय गृहागते। कालेनैषा भवेत ् ीित तवैवागमनात ् पुनः॥५॥
रसव दिशत प शृंगारा दरस ंयथा। देवी समागम मम क र यितरो हता॥६॥
ऊज व कणन यथा पाथाय पुनरागतः। ः स दधाित कं कणः श ये य हरपाकृतः॥७॥
पयायो ं यद येन कारेणािभधीयते। उवाच र ाहरणे चै ं शा गधनुयथा॥८॥
गृहे व वस ुवा ना नं भु महे यदधीितनः। न भु जते जा त च रसदानिनवृ ये॥९॥
समा हतं राजिम ेयथा ययो षताम ्। राम स यै या तीना ंपुरोऽ यत नारदः॥१०॥
उदा ंश मा ामो गु वा यानुरोधकः।
भामहका यालंकारः
19
वहायोपनतं रा यं यथा वनमुपागमत ्॥११॥
एतदेवापरेऽ येन या यानेना यथा वदः।ु नानार ा दयु ं य कलोदा मु यते॥१२॥
चाण यो न मुपया न द डागृहं यथा। शिशका तोपल छ नं ववेद पयसां कणैः॥१३।
उपमानेन य वमुपमेय य सा यते। गुण या या ंना ना च ंतदिभधीयते॥१४॥
ल ण ं पकेऽपीदं ल यते कामम तु। इ ः योगो युगपदपमानोपमेययोः॥ु १५॥
शीकरा भोमदसृज तंुगा जलदद तनः। इ य मेघक रणां िनदशः यते समम ्॥१६॥
ेषादेवाथवचसोर य च यते िभदा। त सहो युपमाहेतुिनदशा वधं यथा॥१७॥
छायाव तो गत यालाः वारोहाः फलदाियनः। माग माु महा त परेषामेव भूतये॥१८॥
उ नता लोकदियता महा तः ा यव षणः। शमय त ते ताप ंसुराजानो घना इव॥१९॥
र व वादगाध वा वमयादा वलंघनात ्। बहस वा य वा चु स श वमुद वता॥२०॥
अप ितरभी ाु च क चद तगतोपमा। भूताथाप वाद याः यते चािभधा यथा॥२१॥
भामहका यालंकारः
20
नेयं वरौित भृंगाली मदेन मुखरा मुहः।ु अयमाकृ यमाण य क दपधनुषो विनः॥२२॥
एकदेश य वगम ेया गुणा तरसं थितः। वशेष थनायासौ वशेषो मता यथा ॥२३॥
स एक ी ण जयित जग त कुसुमायुधः। हरता प तनु ंय य श भुना न तं बलम ्॥२४॥
गुण य वा याया वा व ा य यािभधा। या वशेषािभधानाय वरोधं तं वदयथा॥ु २५॥
उपा त ढोपवन छायाशीता प भूरसौ। वदरदेशान पू वः स तापयित व षः॥२६॥
यून या प विश ेन गुणसा य वव या। तु यकाय यायोगा द यु ा तु ययोिगता॥२७॥
शेषो हमिग र व च महा तो गुरवः थराः। यदलंिघतमयादा ल ती ं बभृथ ितम ्॥२८॥
अिधकारादपेत य व तुनोऽ य य या तुितः। अ तुत शंसेित सा चैव ंक यते यथा॥२९॥
ी णत णिय वाद ुकाल ेप रणतं बह।ु वना पु षकारेण फल ंप यत शा खनाम ्॥३०॥
दरािधकगुण तो यपदेशेनू तु यताम ्। क च िध सोया िन दा याज तुितरसौ यथा ॥३१॥
रामः स ािभन सालान ् िग रं ौ चं भृगू मः। शतांशेना प भवता कं तयोः स श ंकृतम ्॥३२॥
ययैव विश य तदथ योपदशनात ्।
भामहका यालंकारः
21
ेया िनदशना नाम यथेववितिभ वना॥३३।
अय ंम द ुितभा वान तं ित िययासित। उदयः पतनायेित ीमतो बोधय नरान ्॥३४॥
उपमानेन त ावमुपमेय य साधयन ्। यो वद युपमामेतदपमा पकंु यथा॥३५॥
सम गगनायाममानद डो रथांिगनः। पादो जयित िस ीमुखे दनवदपणः॥ु ३६॥
उपमानोपमेय व ंय पयायतो भवेत ्। उपमेयोपमा ंनाम ुवते ता ंयथो दताम ्॥३९॥
सुग ध नयनान द म दरामदपाटलम ्। अ भोजिमव व ंते वदा यिमव पंकजम ्॥३८॥
तु यकाल े ये य व तु यसमा ये। पदेनैकेन क येते सहो ः सा मता यथा॥३९॥
हमपाता वल दशो गाढािलंगनहेतवः। वृ माया त यािम यः कािमना ं ीितिभः सह॥४०।
विश य यदादानम यापोहेन व तुनः। अथा तर यासवती प रवृ रसौ यथा॥४१॥
दाय व मिथ यः स यशोधनमा दत। सता ं व जनीनानािमदम खिलतं तम ्॥४२॥
उपमानेन त व च भेद च वदतः पुनः। सस देहं वचः तु य ैसस देहं वदयथा॥ु ४३॥
कमय ंशशी न स दवा वराजते कुसुमायुधो न धनुर य कौसुमम ्।
भामहका यालंकारः
22
इित व मया वमृशतोऽ प मे मित- विय वी ते न लभतेऽथिन यम ्॥४४॥
य तेनैव त य यादपमानोपमेयता।ु असा य व व ात तिम याहरन वयमु ्॥४५॥
ता बूलरागवलय ं फुर शनद िधित। इ द वराभनयन ंतवेव वदनं तव॥४६॥
याथन संयु ः क चद े या वतः।ु पकाथन च पुन े ावयवो यथा॥४७॥
तु योदयावसान वा गतेऽ तं ित भा वित। वासाय वासरः ला तो वशतीव तमोगृहम ्॥४८॥
वरा वभूषा संसृ ब लंकारयोगतः। रिचता र मालेव सा चैवमु दता यथा॥४९॥
गा भीयलाघववतोयुवयोः ा यर योः। सुखसे यो जनाना ं वं द ाहोऽु भसा ंपितः॥५०।
अनल कृतका तं ते वदनं वनज ुित। िनशाकृतः कृ यैव चारोः का वा यल कृितः॥५२॥
अ येषाम प कत या संसृ रनया दशा। कयद टत े यःु श य ंकथियतंु मया॥५२॥
भा वक विमित ाहःु ब ध वषय ंगुणम ्। य ा इव य ते य ाथा भूतभा वनः॥५३॥
िच ोदा ा ताथ वंु कथायाः विभनीतता। श दानाकुलता चेित त य हेतंु च ते॥५४॥
भामहका यालंकारः
23
आशीर प च केषा चदलंकारतया मता। सौ द य वरोधो ौ योगोऽ या त था॥५५॥
अ म जह ह सु द णया यसूया- मा य गाढममुमानतमादरेण। व यं महािनव घनः समयेऽिभवष- नान दजैनयनवा रिभ तु वाम ्॥५६॥
मदा धमातंग विभ नसाला हत वीरा तभीतपौराः।ु व ेजसा द धसम तशोभा षा ंपुरः प यतु राजलोकः॥५७॥
िगरामलंकार विधः स व तरः वय ं विन य िधया मयो दतः। अनेन वागथ वदामलंकृता वभाित नार व वद धम डना॥५८॥
॥ इित तृतीयः प र छेदः॥
भामहका यालंकारः
24
चतुथः प र छेदः
अपाथ यथमेकाथ ससंशयमप मम ्। श दह नं यित ंिभ नवृ ं वस ध च॥१॥
देशकालकलालोक यायागम वरोिध च। ित ाहेतु ा तह नं द चु ने यते॥२॥
अपाथिम यपेताथ स चाथः पदवा ययोः। अथवा वणस घातः सुि ङ तं पदं पुनः॥३॥
पदानामेव स घातः सापे ाणा ंपर परम ्। िनराका च त ा यमेकव तुिनब धनम ्॥४॥
मवृ ष ुवणषु स घाता द न यु यते। बु ौ तु स भव येतद य वेऽ प ित णम ्॥५॥
धीर यश द वषया वृ वणा हत मृितः। वा यिम याहरपरेु न श दाः णन राः॥६॥
अ ा प बहु व य ंजायते त ु नो दतम ्। गु िभः कं ववादेन यथा कृतमु यते॥७॥
समुदायाथशू य ंय दपाथकिम यते। दा डमािन दशापूपाः ष ड या द यथो दतम ्॥८॥
व ाथ मतं यथ व ं तूप द यते। पूवापराथ याघाता वपययकरं यथा॥९॥
स ख मान ं ये धे ह लघुताम य मा गमः। भ ु छ दानुव यः ेम न त न ह यः॥१०॥
उपािसतगु वा व ं व जते यश ुषु। ेयःस ु वनयाधानमधुनाित केवलम ्॥११॥
भामहका यालंकारः
25
यदिभ नाथम यो य ंतदेकाथ च ते। पुन िमदं ाहर येु श दाथभेदतः॥१२॥
न श दपुन ं तु थौ याद ोपव यते। कथमा िच ः स नु मेवािभधा यते॥१३॥
भयशोका यसूयास ुहष व मययोर प। यथाह ग छ ग छेित पुन ं न त दः॥ु १४॥
अ ाथपुन ं य देवैकाथिम यते। उ य पुनरा याने कायास भवतो यथा॥१५॥
तामु कमनस ंनूनं करोित विनर भसाम ्। सौधेष ुघनमु ाना ं णालीमुखपाितनाम ्॥१६॥
ुतेः सामा यधमाणा ं वशेष यानुदा तेः। अ ित ंयदेक त ानं संशयं वदः॥ु १७॥
ससंशयिमित ाह तत त जननंु वचः। इ ंिन तये वा य ंन दोलायेत त था॥१८॥
यालव तो दरारोहाु र व तः फला वताः। वषमा भूभृत ते यो भयमाश ु मा दनाम ्॥१९॥
यथोपदेश ं मशो िनदशोऽ मो मतः। तदपेतं वपयासा द या यातमप मम ्॥२०॥
वदधानो कर टे द ू यामा हमस छवी। रथागंशूल े ब ाणौ पाता ंवः श भुशांिगणौ॥२१॥
सू कृ पदकारे योगा योऽ यथा भवेत ्। तमा ावकािस ेः श दह नं वदयथा॥ु २२॥
फुर ड लियनो वतता भोगर यसः।
भामहका यालंकारः
26
तेज तरयतः सौरं घना प य दवोऽिभतः॥२३॥
यित छ दोऽिध ढाना ंश दाना ंया वचारणा। तदपतंे यित िमित िन द यते यथा॥२४॥
व ु व त तमालािसतवपुष इम ेवा रवाहा वन त॥२५॥
गुरोलघो वण य योऽ थान ेरचना विधः। त यूनािधकता वा प िभ नवृ िमदं यथा॥२६॥
मित मरमाला काननेषू मदाऽसौ। वर हतरमणीकोऽह य ग तुम ्॥२७॥
का ते इ दिुशरोर े आदधान ेउदंशुनी। पाता ंवः श भुशवा या वित ाह वस यदः॥ु २८॥
या देश े यस भूितर प वा नोप द यते। त रोिध व ेयं वभावा थो यते॥२९॥
मलय ेक दरोपा त ढकालागु मे।ु सुग ध कुसुमान ा राज ते देवदारवः॥३०॥
ष णामृतूना ंभेदेन कालः षोढेव िभ ते। त रोधकृ द याह वपयासा ददंु यथा॥३१॥
उदढिशिशरासारा ावृषे या नभ वतः।ू फु लाः सुरभय तीम ेचूताः काननशोिभनः॥३२॥
कला संकलना ा िश पा य या गोचरः। वपय तं तथैवाह त रोधकरंु यथा॥३३॥
ऋषभा प चम त मा सष ज ंधैवतं मृतम ्। अय ं ह म यम ामो म यमो पी डतषभः॥३४॥
भामहका यालंकारः
27
इित साधा रतं मोहाद यथैवावग छित। अ या व प कला वेवमिभधेया वरोिधता॥३५॥
था नुजंगमभेदेन लोकं त व वदो वदः।ु स च त यवहारोऽ त रोधकरं यथा॥३६॥
तेषा ंकटतट ैगजाना ंमद ब दिभः।ु ाव त नद घोरा ह य रथवा हनी॥३७॥
धावता ंसै यवाहाना ंफेनवा रमुख युतम ्। चकार जानुद नापान ् ित द ुखम वनः॥३८॥
यायः शा ं वग द डनीित च तां वदः।ु अतो याय वरोधी मपेतं य या यथा॥३९॥
व जगीषुमुप य य व सेशं वृ दशनम ्। त यैव कृितनः प ाद यधा चारशू यताम ्॥४०॥
अ तय धशताक ण साल कायननेतृकम ् तथा वधं गज छ ना ासी स वभूगतम ्॥४१॥
य द वोपे तं त य सिचवैः वाथिस ये। अहो न ुम दमा तेषा ंभ वा ना त भ र॥४२॥
शरा ढधनुमु ा म युम रराितिभः। ममा ण प र या य पित य तीित काऽनुमा॥४३॥
हतोऽनेन मम ाता मम पु ः पता मम। मातुलो भािगनेय षा संर धचेतसः॥४४॥
अ य तो व वधा याजावायुधा यपरािधनम ्। एका कनमर या या ंन ह युबहवः कथम ्॥४५॥
नमोऽ तु ते यो व यो येऽिभ ाय ंकवे रमम ्।
भामहका यालंकारः
28
शा लोकावपा यैव ंनय त नयवे दनः॥४६॥
सचेतसो वनेभ य चमणा िनिमत य च। वशेष ंवेद बालोऽ प क ं क नु कथ न ुतत ्॥४७॥
आगमो धमशा ा ण लोकसीमा च त कृता। त रोिध तदाचार यित मणतो यथा॥४८॥
भूभृता ंपीतसोमाना ं या ये व मिन ित ताम ्। अलंक र णुना वंश ंगुरौ सित जगीषुणा॥४९॥
अभाय ढेन सं कारम तरेण ज मना। नरवाहनद ेन वे यावान ् िनिश पी डतः।५०।
न दषणायायमुदा तोू विध- न चािभमानेन कम ु तीतये। कृता मना ंत व शा च मा शो जनोऽिभस धं क इवावभो यते॥५१॥
॥इित चतुथः प र छेदः॥
भामहका यालंकारः
29
प चमः प र छेद
अथ ित ाहे वा दह नं द चु व यते। समासेन यथा याय ंत मा ाथ तीतये॥१॥
ायेण दब धतयाु शा ा ब य यमेधसः। तदप छ दनायैषु हेतु यायलवो चयः॥२॥
वादका यरसो म ंु शा म युपयु जते। थमालीढमधवः पब त कटु भेषजम ्॥३॥
न स श दो न त वा य ंन स यायो न सा कला। जायते य न का यांगमहो भारो महान ् कवेः॥४॥
स वादयः माणा या ं य मनुमा च ते। असाधारणसामा य वषय व ंतयोः कल॥५॥
य ं क पनापोढं ततोऽथा दित केचन। क पना ंनामजा या दयोजना ं ितजानते॥६॥
समारोपः कलैतावान ् सदथाल बन च तत ्। जा या पोहे वृ ः व व वशेषः कुत सः॥७॥
तदपोहेष ुच तथा िस ा सा बु गोचरा। अव तुक चे तथं य ं त ववृ ह॥८॥
ा ाहकभेदेन व ानांशो मतो य द। व ानमा सा या वशषेोऽ य वक पना॥९॥
अथादेवेित पादे तत एवेित ना यतः। अ यथा घट व ानम येन यप द यते॥१०॥
पा लंगतो ानमनुमान च केचन। त दो ना तर याथदशन चापरे वदः॥ु ११॥
भामहका यालंकारः
30
व वधा पदधमण धम कृत वशेषणः। प त य च िनदशः ित े यिभधीयते॥१२।
तदथहेतुिस ा तसवागम वरोिधनी। िस धमा य बािधनी चेित द यित॥ु १३॥
तयैव ह तदथ य वरोधकरणं यथा। यितमम पता बा या सूनुय याहमौरसः॥१४॥
अ या मा कृितवित ेया हे वपवा दनी। धिमणोऽ या िस वा म ऽ प न से यित॥१५॥
शा तोऽशा तो वेित िस े धिम ण वनौ। जायते भेद वषयो ववादो वा दनोिमथः॥२६॥
विस ा त वरोिध वा ेया त रोिधनी। कणभ ो यथा श दमाच ीता वन रम ्॥१७॥
सवशा व वा सवागम वरोिधनी। यथा शुिच तनु ी ण माणािन, न स त वा॥१८॥
आकुमारमस द धधमा हत वशेषणा। िस धमित मता ो ा ो विनयथा॥१९॥
य बािधनी तेन माणेनैव बा यते। यथा शीतोऽनलो ना त पमु णः पाकरः॥२०॥
स योः स श ेिस ो यावृ त प तः। हेतु ल णो ेयो हे वाभासो वपययात ्॥२१॥
स यो रित यः िस ः वप परप योः। अिभ नल णः प ः फलभेदादय ं धा॥२२॥
परप ानुपादान ंत े ानुदा तौ।ृ
भामहका यालंकारः
31
कथम यतरािस हे वाभास यव थितः॥२३॥
सा यधमानुगमतः स श त य सन ्। अ योऽ यसावेक इव सामा यादपचयते॥ु २४॥
वप त स शो यावृ त यो सन ्। इित यैकानुगित यावृ ी ल मसाधुता॥२५॥
सा यसाधनधमा या ंिस ो ा त उ यते। त पययतो वा प तदाभ तदवृ तः॥२६॥
सा येन िलंगानुगित तदभाव ेच ना तता। या यते येन ा तः स कला यै धो यते॥२७॥
दषणंू यूनता ु यून ंहे वा दनाऽ च। त मूल वा कथाया यून ंने ं ित या॥२८॥
जातयो दषणाभासा ताःू साध यसमादयः। तासा ं प चो बहधाु भूय वा दह नो दतः॥२९॥
अपरं व यते यायल णं का यसं यम ्। इद तु शा गभषु का ये विभ हतं यथा॥३०॥
अथ िन या वनाभा व ं जगित कारणम ्। कारण चे न त न यं िन य चेत ् कारणं न तत ्॥३१॥
ल म योगदोषाणा ंभेदेनानेन व मना। स धा द साधन ंिस यै शा ेषू दतम यथा॥३२॥
त ैः का य योगेष ुत ाद कृतम यथा।ु त लोका य ंका यमागमा त वशंिसनः॥३३॥
भामहका यालंकारः
32
अिससंकाशमाकाश ंश दो दरानुपा ययमू ्।
तदेव वा र िस धूनामहो थेमा महािचषः। पाद ना ंयथा यमा यो न यतीित च ॥३४॥
इ काया युपगम ं ित ां ितजानते। धमाथकामकोपानामा या सा चतु वधा॥३५॥
जरामेष बभम ित ित ाय पतुयथा। तथैव पु णाभा र सा या मिनब धनी।३६।
उपल य े वय ंसीतािमित भतृिनदेशतः। हनूमता ित ाय सा ाते यथसं या॥३७॥
आह र या यमूम महासेना मजािमित। कृ वा ित ा ंव सेन तेित मदना या॥३८॥
ातु ातृ यमु म य पा या य यासृगाहवे। ित ाय यथा भीम त चकारावशो षा॥३९॥
काय ऽ य ित ायाः योगो न कथ चन। प र याग कत यो नासा ंचतसृणाम प॥४०॥
ायोपवेशाय यथा ित ाय सुयोधनः। रा याय पुन था वित धम वरोिधनी॥४१॥
आहतोू न िनवतऽहं ूतायेित युिध रः। कृ वा स धा ंशकुिनना ददेवे यथबािधनी॥४२॥
अ ार य िनव यािम मुिनव वचना दित। पतुः याय या ंभी म े सा कामबािधनी॥४३॥
अ याजय था रामः सव वधा याम ्। जामद य ंयुधा ज वा सा ेया कोपबािधनी॥४४॥
भामहका यालंकारः
33
अथा युपगम ाि ः स धा युपगमा वना। अनु म प य ाथाद युपैित यथो यते॥४५॥
किम य षा ेयं को िनरा यतेऽ रिभः। किम यय ंतु यः ेपः सौकय दशय यसौ॥४६॥
हेतु ल मैव मतः का ये व प सुमेधसाम ्। अ वय यितरेकौ ह केवलावथिस ये॥४७॥
यथािभतो वनाभोगमेतद त मह सरः। कूजना कुरर णा च कमलाना च सौरभात ्॥४८॥
अ यधम ऽ प त स ं स ब धेन करो ययम ्। धूमाद ंकषा सा नेः देश यानुमािमव॥४९॥
अपृथ कृतसा योऽ प हेतु ा तीयते। अ वय यितरेका या ं वनैवाथगितयथा ॥५०॥
द द पा िनशा ज े यपवृ दवाकरा। हेतुः द द प वमपवृ ौ रवे रह॥५१॥।
त या प सुिधयािम ा दोषाः ागु दता यः। अ ानसंशय ान वपययकृतो यथा॥५२॥
काशा हर त दयममी कुसुमसौरभात ्। अपाम यणव वादेते ेयाः शरारवः॥५३॥
असौ शु ला तने वा चकोर इित गृ ताम ्। तु यजाताव वा साधय यचकोरताम ्॥५४॥
उ याथ य ा तं ित ब बिनदशनम ्। ननूपमानुमैवा तु न हे वनिभधानतः॥५५॥
भामहका यालंकारः
34
सा यसाधनयोवृ ा त ह ने यते। मुख ंप िमवे य कं सा य ं क च साधनम ्॥५६॥
इित योग य यथा कलाव प भवािनह। ेयान ् वृ ानुिश वापूव कातयुग ेयथा॥५७॥
य ा तमा ेण य येते सा यसाधने। तमाहःु शु ा तं त मा ा व कृतेयथा॥५८॥
भरत व ं दलीप व ं वमेवैलः पु रवाः। वमेव वीर ु न वमेव नरवाहनः॥५९॥
कथमेकपदेनैव य यरे न य ते गुणाः। इित यु जते स तः केिच व तरभीरवः॥६०॥
पदमेक परं साधु नावाचीन ंिनब धनम ्। वैपर या वपयास ंक तर प करोित तत ्॥६१॥।
अ मसुिनभदं रसव वेऽ यपेशलम ्। का य ंक प थमाम च केषा च स श ंयथा॥६२॥
जाजन े व र भूभृ छरोऽिचता ेः पृथुक ितिध य ! अ ह नप य जला रधा न तवैव ना य य सुत य वृ म ्॥६३॥
अंशुभ म णिभः फलिन नै शा खिभः। फु लै कुसुमैर यैवाचोऽल कु ते यथा॥६४॥
शुभमरकतप रागिच ेसफलसप लवभू रचा वृ े। बहकुसुम वभू षतेु स त थौ सुरमुिनिस युते सुमे पृ े॥६५॥
तदेिभर गैभू य ते भूषणोपवन जः। वाचा ंव ाथश दो रलंकाराय क पते॥६६॥
व पदम वथ बहपूरणमाकुलमु ्।
भामहका यालंकारः
35
कुव त का यमपरे यायताभी सया यथा॥६७॥
एलात कोलनाग फुटबकुललताच दन प दना य- मु ाकपूरच ागु कमनिशला थासक या वीरः। शंख ाताकुला त तिममकरकुलाक णवीची तानो द ेय या बुरािशः शिशकुमुदसुधा ीरशु ा ंसुक ितम ् ॥६८॥
इित िनग दता ता ता वाचामलंकृतयो मया। बह वधकृती वाऽ येषांु वयं प रत य च। िथतवचसः स तोऽिभ ाः माणिमहापरे
गु तरिधयाम वाराधं मनोऽकृतबु िभः॥६९॥
॥ इित प चमः प र छेदः॥
भामहका यालंकारः
36
ष ः प र छेदः
सू ा भस ंपदावत पारायणरसातलम ्। धातूणा दगण ाहं यान हबृह लवम ्॥१॥।
धीरैरालो कत ा तममेधोिभरसूियतम ्। सदोपभु ं सवािभर य व ाकरेणुिभः॥२॥
नापारिय वा दगाधममुंु याकरणाणवम ्। श दर ं वय ग यमल क ुमय ंजनः॥३॥
त य चािधगम ेय ः कायः का य ं विध सता। पर ययतो य ु यते तेन का रितः॥४॥
ना य ययश दा वागा वभाित मुदे सताम ्। परेण धृतमु े व सरसा कुसुमावली॥५॥
मु य तावदय ं यायो य वश या वतते। अ यसार वता नाम स य यो ानुवा दनः॥६॥
तीितरथषु यत तं श दं ुवते परे। धूमभासोर प ा ा श दता यानुमा ं ित॥७॥
न वकारा दवणाना ंसमुदायोऽिभधेयवान ्। अथ तीतय ेगीतः श द इ यिभधीयते॥८॥
येकमसमथाना ंसमुदायोऽथवा कथम ्। वणाना ं मवृ वा या या ना प च संहितः॥९॥
न चा प समुदािय यः समुदायोऽथवा कथम ्। दा िभ भुवोऽती य कम य स क यते॥१०॥
त मा कूट थ इ येषा शा द वः क पना वृथा। य मनुमान ंवा य त परमाथतः॥११॥
भामहका यालंकारः
37
शपथैर प चादेय ंवचो न फोटवा दनाम ्। नभःकुसुमम तीित या कः सचेतनः॥१२॥
इय त ई शा वणा ई गथािभधाियनः। यवहाराय लोक य ािग थं समयः कृतः॥१३॥
स कूट थोऽनपायी च नादाद य क यते। म दाः सा केितकानथा म य ते पारमािथकान ्॥१४॥
वन रोऽ तु िन यो वा स ब धोऽथन वा सता। नमोऽ तु ते यो व यः माणं येऽ य िन तौ॥१५॥
अ यापोहेन श दोऽथमाहे य य े च ते। अ यापोह नामा यपदाथापाकृितः कल॥१६॥
य द गौ र ययं श दः कृताथ ऽ यिनराकृतौ। जनको ग व गोबु ेमृ यतामपरो विनः॥१७॥
अथ ानफलाः श दा न चैक य फल यम ्। अपवाद विध ान ेफल ेचैक य वः कथम ्॥२८॥
पुरा गौ रित व ानं गोश द वणा भवेत ्। येनागो ितषेधाय वृ ो गौ रित विनः॥१६॥
वणभेदा ददं िभ न ंवणाः वांश वक पतः। के श दाः क च त ा यिम यहो व म द तु रम ्॥२०॥
य याजाितगुणभेदा ेच चतु वधाः। य छाश दम य य े ड था दं ितजानते॥२१॥।
नानाभाषा वषियणामपय ताथवितनाम ्। इय ा केन वाऽमीषा ं वशेषादवधायते॥२२॥
व वाचा ंकवीना ंये योगं ित साधवः।
भामहका यालंकारः
38
यो ुं ये न यु ा त वेकाऽयमु यते॥२३॥
ना यु ं यु जीत चेतःस मोहका रणम ्। तु याथ वेऽ प ह ूया को ह तं गितवािचनम ्॥२४॥
ौ ा दं न तु दब धंु न द ा दमपेशलमु ्। ा य ंन प ड शूरा दं न ड था दमपाथकम ्॥२५॥
नाऽ तीता यथाथ व ंधा वनेकाथतावशात ्। न लेश ापकाकृ ंस ह त याित वा यथा॥२६॥
न िश ै िम येव न त ा तरसािधतम ्। छ दोव दित चो सगा न चा प छा दस ंवदेत ्॥२७॥
मागतं ुितसुख ंश दम यमुद रयेत ्। अितशेते लंकारम य ं य जनचा ता॥२८॥
िस ो य ोपसं याना द या य ोपपा दतः। तमा येत ायेण न तु योग वभागजम ्॥२९॥
इय ंच मुखी क या कृ यैव मनोहरा। अ या ंसुवणालंकारः पु णाित िनतरा ंि यम ्॥३०॥
वृ प ं यु जीत स मेऽ प मृजेयथा। माज यधरराग ंते पत तो वा प ब दवः॥३१॥।
स पशेष ंतु पुमान ् या य च िश यते। यथाह व णा व ौ भवौ शव मृडा वित॥३२॥
यथा पटयती या द ण ाितप दका तः। णा व व दती या च तथा शयती य प॥३३॥
भामहका यालंकारः
39
यु जीता ययीभवमद तं ना यप चिम। तृतीयास मीप ेनालु वषयमानयेत ्॥३४॥
ित भृतौु वा यौ न ं दवसगोचरौ। यथा व ानधीतेऽसौ ित ुच वह ुच॥३५॥
िश योगमा ेण यासकारमतेन वा। तृचा सम तष ीकं न कथ चददाहरेतु ्॥३६॥
सू ापकमा ेण वृ ह ता यथो दतः। अकेन च न कुव त वृ ंत मको यथा॥३७॥
प चराजीित च यथा यु जीत गु ं याम ्। नपुंसकं त पु षं पु हतसभंू यथा॥३८॥
सव य भृशा द यो वदे लु हल ंयथा। यो मनायते सा ते कं शठािभमनायसे॥३९॥
तृतीयैकवचः ष यामाम त च वदे व प। यथो दतं बलिभदा सु चा ं व ुतािमव॥४०॥
अस तम प य ा य ंत थैव योजयेत ्। यथो यतेऽ भसा भासा यशसाम भसािमित॥४१॥।
पुंिस या च व व तिम छ य छा दस ं कल। उपेयुषाम प दव ंयथा न येित चा ता॥४२॥
इभकु भिनभ ेबाला दधुषी क चुकं तने। रितखेदप र ा ता जहार दयं नृणाम ्॥४३॥
शबला द योऽिततरा ंभाित ण व हतो यथा। बलाकाः प य सु ो ण घना छबलय यमूः॥४४॥
भामहका यालंकारः
40
िशिशरासारक णकास शः सेतुग धवा । वा ंवीजयित सु ो ण रितखेदालसे णाम ्॥४५॥
एवं णचः योग तु सव ाल कृितः परा। िल ग योपप न च ता छ य वषय ं णिनम ्॥४६॥
त या हार तनाभोगो वदनं हा र सु दरम ्। हा रणी तनुर य तं कय न हरते मनः॥४७॥
ता छ या दष ुचे य ते सव एवं तृनादयः। वशेषेण च त े ा यु कुर वर ज णुचः॥४८॥
न त च यु जीत संगितः संहितयथा। शाकारौ जागु र ौ च जागया जागरा यथा॥४९॥
उपासनेित च युचं िन यमासेः योजयेत ्। युट च कतृ वषय ंदेवनो रमणो यथा॥५०॥
अण ताद प ड ब ो ल मीः पौर दर यथा। अ महारजना ला ारोचना या ंतथा च ठक् ॥५१॥।
मतु ब च कुमुदा यथेय ंभूः कुमु ती। ठक् चा प तेन जयती या कः शा को यथा॥५२॥
हत करणे ण च सवश दा यु जते। तत छिम या च यथा सावः सव य इ य प॥५३॥
वदे दिनज त च प टमा लिघमा यथा। वशेषेणेयसु न ो यायानाप कनीयसीम ्॥५४॥
यस द नचा व ौ माण वषयौ यथा। जानुद नी स र नार िनत ब यस ंसरः॥५५॥
भामहका यालंकारः
41
मतु करण े यो नातिम ाशृं गणादयः। इन च फलबहा या ंफिलनो ब हणो यथा॥५६॥
इिनः यु ः ायेण तथा ठं मनी षिभः। त ा प मेखलामालामायाना ंसुतरा ंमता॥५७॥
अ य ता झेरदादेश ेदधती यादयोऽ प च। रो दित व पती या द सहेटा सावधातुकम ्॥५८॥
अ य तेष ु यो यमद तं घुभृञोः शतुः। असौ दधदलंकारं ज ं ब च शोभते॥५९॥
न तवग शकारेण विच संयोिगन ंवदेत ्। यथैत याममाभाित वनं वनजलोचने॥६०॥
नैक ौकारभूय व ंगतो यातो हतो यथा। साव यव झयो ह य ूया ना य प तेः॥६१॥
शालातुर यमतमेतदनु मेण को व यतीित वरतोऽहमतो वचारात ्। श दाणव य य द क दपैितु पारं भीमा भस जलधे रित व मयोऽसौ॥६२॥
व ानां सततमपा योऽपरासा ं तासू ा न च व ण कां दथान ्।
ेय ंजगित मतं ह पा णनीयम ् मा य या भवित न क यिचत ् माणम ्॥६३॥
अवलो य ंमतािन स कवीनामवग य विधया च का यल म। सुजनावगमाय भामहेन िथतं र लगोिमसूनुनेदम ्॥६४॥
ष या शर रं िनण तं शतष या वल कृितः। प चाशता दोष ः स या यायिनणयः॥६५॥
भामहका यालंकारः
42
ष या श द य शु ः या द येवं व तुप चकम ्। उ ं ष भः प र छेदैभामहेन मेण वः॥६६॥
॥ इित ष ः प र छेदः॥
भामहका यालंकारः
43
प रिश - १ प ानु म णका
अख डम डलः वे दःु २-४४
अण ताद प ङ ब ः ६-५१
अतोऽिभवा छता क ितम ् २-८
अ याजय यथा रामः ५-४४
अ ा प बहु व यम ् ४-७
अ ाथपुन ं यत ् ४-१५
अथ िन या वनाभा व ५-३१
अथ ित ाहे वा द ५-१
अथ िल गवचोभेदौ २-५२
अथा युपगम ाि ः ५-४५
अ ार य िनव यािम ५-४३
अधन येव दातृ वम ् १-३
अिधकारादपेत य ३-२९
अन तरैका तरयोः १-१६
अनया यद प ेयम ् २-५७
अनल कृतका तं ते ३-५
अिनब ं पुनगाथा १-३०
भामहका यालंकारः
44
अनु ासः सयमकः २-४
अ तय धशताक णम ् ४-४
अ यधम ऽ प त स म ् ५-४९
अ यापोहेन श दोऽथम ् ६-२६
अ येषाम प कत या ३-५२
अ यैः वच रतं त याम ् १-२९
अपरं व यते याय ५-३०
अप ितरभी ाु च ३-२१
अप ितंु वशेषो म ् ३-२
अपाथिम यपेताथम ् ४-३
अपाथ यथमेकाथम ् ४-१
अपा ंय द वक् िशिथला २-८३
अपीतम ाः िश खनः २-७८
अपु ाथमव ो १-३४
अपृथ कृतसा योऽ प ५-५०
अभाय ढेन सं कारम ् ४-५०
अ य ता झेरदादेश े ६-५८
अ य तेष ु यो यम ् ६-५९
अमी नृपा द सम शासनाः २-१५
अमूिन कुवतेऽ वथाम ् २-२६
भामहका यालंकारः
45
अय ंम द ुितभा वान ् २-५५
अय ं ह म यम ामः ३-३४
अयु म था दताःू १-४२
अथ ानफलाः श दाः ६-२८
अथद ंु पुन यम ् १-५०
अथादेवेित पादेः ५-१०
अल कारवद ा यम ् २-३५
अवलो य मतािन स कवीनाम ् ६-६४
अवाचोऽ य वाच १-४३
अ वगा ोऽिस नार णाम ् २-५३
अ वव तसामा या १-९
अस तम प य वा यम ् ६-४
अिसत तुग छत ् १-४५
अिसस काशमाकाशम ् ५-३५
असौ शु ला ते वात ् ५-५४
अ या मा कृितवित ५-१५
अ म जह ह सु द
णया यसूया ३-५६
अ य तो व वधा याजा ४-४५
अहं वां य द ने ेय २-६९
भामहका यालंकारः
46
अ मसुिनभदम ् ५-६२
अंशुम म णिभः ५-६४
आकुमारमस द ध १-१९
आ ोश ना य न यान ् १९४
आ ेपोऽथा तर यासः २-६६
आगमो धमशा ा ण ४-४८
आ दम या तयमकम ् २-९
आ दम या त वषयम ् २-२५
आदौ म या तयोवा यात ् २-१०
आिध यमुपमानानाम ् २-६१
आन दजैनयनवा रिभ तु वाम ् ३-५६
आपा डुग डमेत े १-५६
आशीर प च केषा चत ्३-५५
आ या सा चतु वधा ५-५५
आह र या यमुम ५-३८
आहतोू न िनव ऽहम ् ५-४२
इित िनग दता ता ता
वाचामल कृतयो मया ५-६९
इित योग य यथा ५-५७
इित साधा रतं मोहात ् ४-३५
भामहका यालंकारः
47
इ य मेघक रणाम ् ४-३५
इ यु उपमाभेदः २-६५
इ येवमा द दता २-८४
इिनः यु ः ायेण ६-५७
इभकु भिनभ ेबाला ६-४३
इय त ई शा वणाः ६-१३
इय ंच मुखी क या ६-३०
इ काया युपगमम ् ५-३५
उ याथ य ा तम ् ५-५५
उ यते कामम तीदम ् २-५७
उ े ावयव चा य े ३-४
उदा ंश मान ् रामः ३-११
उदढिशिशरासारानू ् ४-३२
उ नतालोकदियता ३-१९
उप यसनम य य २-७१
उपमानवतोऽथ य २-७५
उपमानेन त व च ३-४३
उपमानेन य वम ् ३-३५
उपमानेन य वम ् २-२१
उपमा पक चा यत ् ३-३
भामहका यालंकारः
48
उपल य े वय ंसीताम ् ५-३७
उपा त ढोपवन ३-२६
उपासनेित च युचम ् ६-५०
उपािसतगु वा वम ् ४-११
उपेयुषाम प दवम ् १-६
ऊज व कणन यथा ३-७
ऋषभा प चम त मात ् ४-३४
एकदेश य वगम े ३-२३
एकेनैवोपमानेन २-६२
एतदेवापरेऽ येन ३-१२
एत ा ंसुरिभ कुसुमं
ा यमेत नधेयम ् १-५९
एवं णचः योग तु ६-४६
कला स कलना ा ४-३३
कवेरिभ ायकृतैः १-२७
का ते इ दिशरोर ेु ४-२८
काय ऽ य ित ायाः ५-४०
का या य प यद मािन २-२०
काशा हर त दयम ् ५-५३
क च का यािन नेयािन २-४५
भामहका यालंकारः
49
क चदा यसौ दयात ् १-५५
कमय ंशशी न स दवा वराजते ३-४४
किम य षा ेयम ् ५-५६
केिचदोजोऽिभिध स तः २-२
न त च यु जीत ६-४६
मवृ ष ुवणषु ४-५
मागतं ुितसुखम ् ६-२८
ययैव विश य ३-३३
यायाः ितषेधे या २-७७
ल ं यव हतं व ात ् १-४०
विचद े सरता २-५४
गतोऽ तमक भाती दःु २-८७
गा भीयलाघववतोः ३-५०
िगरामल कार विधः स व तरः ३-५८
गुण य वा याया वा ३-२५
गु पदेशाद येतुम ् १-५
गुरोलघो वण य ४-२६
गूढश दािभधान च १-४५
गृहे व वस ुवा ना नम ् ३-९
गौड यम प साधीयः १-३५
भामहका यालंकारः
50
गौड यिमदमेत ु १-३२
हैर प गजाद नाम ् २-६४
ा यानु ासम य ु २-६
ा ाहकभेदेन ५-९
चतुवगािभधानेऽ प १-२१
चाण यो न मुपयात ् ३-१३
िच ोदा ा ताथ वमु ् ३-४५
चीर मतीर यानीः २-२९
छायाव तो गत यालाः ३-१८
जलभृ मा ते दवः ५-३६
जातयो दषणाभासाःू ५-२९
मतु ब च कुमुदात ् ६-५२
त एत उपमादोषाः २-४०
त ैः का य योगेष ु ५-३३
त ड लयक याणाम ् २-२४
त ास भ वनाथन २-४९
तदपोहेष ुच तथा ५-८
तदथहेतुिस ा त ५- १३
तदेतदाहःु सौश म ् १-१५
तदेिभर गैभू य ते ५-६६
भामहका यालंकारः
51
तयैव ह तदथ य ५-१४
त मा कूट थ इ येषा ६-११
त य चािधगम ेय ः ६-४
त या प सुिधयािम ाः ५-५२
त या हार तनाभोगः ६-४७
ता छ या दष ुचे य ते ६-४८
तामु कमनस ंनूनम ् ४-१६
ता बूलरागवलयम ् ३-४६
ित भृतौु वा यौ ६-३५
तु यकाल े ये य ३-३९
तु य ुतीना ंिभ नानाम ् २-१७
तु योदयावसान वात ् ३-४८
तृतीयैकवचः प याम ् ६-४०
तेषा ंकटतट ैः ४-३७
पा ल गतो ानम ् ५-११
द द पा िनशा ज े ५-५१
दरािधकगुण तोू ३-३१
दषणंू यूनता ु ः ५-२८
देशकालकलालोक ४-२
य याजाितगुण ६-२१
भामहका यालंकारः
52
यस द नचा व ौ ६-५५
धमाथकाममो ेष ु१-२
धावता ंसै यवाहानाम ् ४-३८
धीर यश द वषया ४-६
धीरैरालो कत ा तम ् ६-२
न चा प समुदािय यः ६-१०
न त ा तरसािधतम ् ६-२७
न तवग शकारेण ६-६०
न ते धीध र भोगेष ु २-१३
न दषणायायमुदा तोू विधः ४-५१
न िनता ता दमा ेण १-३६
ननूपमीयते पा णः २-५६
न वकारा दवणानाम ् ६-८
नमोऽ तु ते यो व यः ४-४६
न व ापरव ा याम ् १-२८
न श दपुन ं तु ४-१३
न िश ै िम येव ६-२७
न सवसा यिमित २-६०
न स श दो न त ा यम ् ५-४
नाक व वमधमाय १-१२
भामहका यालंकारः
53
नाटकं पद श या १-२४
नानाधा वथग भीरा २-१९
नानाभाषा वषियणाम ् ६-२२
नानाथव तोऽनु ासाः २-७
ना य ययश दा वाक् ६-५
नापारिय वा दगाधमु ् ६-३
ना तीता यथाथ वम ् ६-२६
ना यु ं यु जीत ६-२४
नायकं ागुप य य १-२२
िनिम तो वचो य ु २-८१
िन पेतुरा या दव त य द ाः २-४७
नेयं वरौित भृ गाली ३-२२
नेयाथ ल म याथम ् १-३७
नेयाथ नीयते यु ः १-३८
नेक ौकारभूय वम ् ६-६१
यायः शा ं वग ः ४-३९
यून या प विश ेन ३-२७
प चराजीित च यथा ६-३८
पद य य स धान े १-५२
पदमेकं परं साधु ५-६१
भामहका यालंकारः
54
पदानामेव स घातः ४-४
प े दभृ गमात गु २-९०
परप ानुपादानम ् ५-२३
परानीकािन भीमािन २-७२
पयायो ं यद येन ३-८
पु जीभूतिमव वा तम ् २-५१
पुरा गौ रित व ानम ् ६-१९
पुंिस या च व व तम ् ६-४२
जाजन े व र भूभृत् ५-६३
ण य साव सव ं १-१
ितषेध इवे य २-६८
तीतश दमोज व २-१८
तीितरथषु यतः ६-७
य बािधनी तेन ५-२०
य ं क पनापोढम ् ५-६
येकमसमथानाम ् ६-९
दाय व िथ यः ३-४२
यु जीता ययीभावम ् ६-३४
ायेण दब धतयाु ५-२
ायोपवेशाय यथा ५-४१
भामहका यालंकारः
55
ी णत णिय वाद ु ३-३०
ेयो गृहागतं कृ णम ् ३-५
ेयो रसवदज वू ३-१
भयशोका यसूयास ु ४-१४
भरत व ं दलीप वम ् ५-५९
भा वक विमित ाहःु ३-५३
भूभृता ंपीतसोमानाम ् ४-४९
भूयसामुप द ानाम ् २-८९
मित मरमाला काननेषू मदासौ ४-२७
ातु ातृ यमु म य ५-३९
मतु करण े यो ना ६-५६
मद ल नकपोलानाम ् १-५८
मदा धमात ग विभ नसाला ३-५७
मदो जनयित ीितम ् २-२७
म दत याणा जू १-२०
मलय ेक दरोपा त ४-३०
माधुयमिभवा छ तः २-१
मायेव भ ेित यथा १-३९
मािलनीरंशुकभृतः २-२८
मुख ंप िमवे य ५-५७
भामहका यालंकारः
56
मु य तावदय ं यायः ६-६
यित छ दोऽिध ढानाम ् ४-२४
य तेनैव त य यात ् ३-४५
य ा तमा ेण ५-५८
य ो े ग यतेऽ योऽथः २-७९
यथा ज द द या द १-५३
यथा पटयती या द ६-३३
यथास यमथो े ाम ् २-८८
यथेवश दो सा यम ् २-३१
यथोपदेश ं मशः ४-२०
यदिभ नाथम यो यम ् ४-१२
य द का यशर र य १-२३
य द गौ र ययं श दः ६-१७
य द चो क ठया य १-४४
य द वोपे तं त य ४-४२
यद ंु कार वम ् २-३७
य याितशयवानथः २-५०
या देश े यस भूित ४-२९
र व वादगाध वात ् ३-२०
रसव दिशत प ३-६
भामहका यालंकारः
57
रामः स ािभन सालान ् ३-३२-१
ण रोदसी चा य १-७-१
पका दमल कारम ् १-१४
पका दमल कारः १-१३
ल ण ं पकेऽपीदम ् ३-१५
ल म योगदोषाणाम ् ५-३२
लाट यम यनु ासम ् २-८
व वाचा ंकवीना ंये ६-२३
व यमाणो वषयः २-६७
वितना प यासा यम ् २-३३
वदे दमिनज त च ६-५४
वनेऽथ त म विनतानुयाियनः २-६३
वरा वभूषा संसृ ः ३-४९
वणभेदा ददं िभ नम ् ६-२०
वह त िगरयो मेघान ् २-७४
व जगीषुमुप य य ४-४०
व वच व त ल न १-४८
वदधानो कर टे द ू ४-२१
व ानां सततमा योऽपरासाम ् ६-६३
व ु व त तमालािसतवपुष
भामहका यालंकारः
58
इम ेवा रवाहा वन त ४-२५
वनयेन वना का ीः १-४
वन रोऽ तु िन यो वा ६-१५
वना यथैवश दा याम ् २-३२
वप त स शः ५-२५
व पदम वथम ् ५-६७
व ाथ मतं यथम ् ४-९
व ेनोपमानेन २-३०
व वधा पदधमण ५-१२
विश य यदादानम ् ३-४१
वृ मा यायते त याम ् १-२६
वृ ंदेवा दच रत १-१७
वृ प ं यु जीत ६-३१
वैदभम यद तीित १-३१
श चाप हाद २-४२
शपथैर प चादेयम ् ६-१२
शबला द योऽिततराम ् ६-४४
श द छ दोऽिभधानाथाः १-९
श दािभधेयाल कार १-१५
श दािभधेय े व ाय १-१०
भामहका यालंकारः
59
श दाथ स हतौ का यम ् १-१६
शरा ढधनुमु ाः ४-४३
शिशनो हणादेतत ् २-५९
शालातुर यमतमेतदनु मेण ६-६२
शा तोऽशा तो वेित ५-१६
िशिशरासारक णकाम ् ६-४५
िश योगमा ेण ३-३६
शीकरा भोमदसृजः २-२३
शीकरा भोमदसृजः ३-१६
शुभमरकतप रागिच े ५-६५
शेषो हमिग र व च ३-२८
य ंनाितसम ताथम ् २-३
ुितद ाथद ेु ु च १-४७
ुतेः सामा यधमाणाम ् ४-१७
ौ ा द न तु दब धमु ् ६-२५
याथन संयु ः ३-४७
ेषादेवाथवचसोः ३-१७
ष णामृतूना ंभेदेन ४-३१
ष या श द य शु ः यात ् ६-६६
ष या शर रं िनण तम ् ६-६५
भामहका यालंकारः
60
स एक ी ण जयित ३-२४
स कूट थोऽनपायी च ६-१४
स ख मान ं ये धे ह ४-१०
सचेतसो वनेभ य ४-४७
स वादयः माणा याम ्५-५
स द कसमु ादेः २-१०
स यो रित यः िस ः ५-२२
स योः स श ेिस ः ५-२१
स नवेशा वशोषा ु १-५४
स पीतवासाः गृह तशा गः २-५८
स मेधा वनो दताः २-४०
सम गगनायाम ३-३६
सम तव तु वषयम ् २-२२
समानव तु यासेन २-३४
स मा ताक पतपीतवासा २-४१
समारोपः कलैतावान ् ५-७
समासेनो दतिमदम ् २-९५
समा हतं राजिम े ३-१०
समुदायाथशू य ंयत ् ४-८
स पवण व यासम ् २-५
भामहका यालंकारः
61
स पशेष ंतु पुमान ् ६-३२
सगब धोऽिभनेयाथम ् १-१८
सगब धो महाका यम ् १-१९
सवथा पदम येकम ् १-११
सवसवण सा यम ् २-४३
सव य भृशा द यः ६-३९
ससंशयिमित ाहःु ४-१८
सं कृतानाकुल य १-२५
साधुना साधुना तेन १-११
साधुः संसारा ब यद मादसारात ् २-१२
साधु साधारण वा द २-३५
सा यधमानुगमतः ५-२४
सा यसाधनधमा याम ् ५-२६
सा यसाधनयोवृ ः ५-५६
सा येन िल गानुगितः ५-२७
सामा यगुणिनदशात ् २-३८
िसतािसता ी ंसुपयोधराधराम ् २-१४
िसतािसते प मवती २-७६
िस ो य ोपसं यानात ् ६-२९
सुग ध नयनान द ३-३८
भामहका यालंकारः
62
सू कृ पदकारे ४-२२
सू ापकमा ेण ६-३७
सू ा भस ंपदाव म ् ६-१
सूयाशुस मीिलतलोचनेष ु २-४६
सैषा सवव व ो २-८५
क धवानृजुर यालः २-८०
था नुज गमभेदेन ४-३५
फुर ड लियनः ४-२३
वपु प छ वहा र या २-८२
वभावो रल कार २-९३
वय कृतैरेव िनदशनै रयम ् २-९६
व व मा ा तभुवः २-७०
विस ा त वरोिध वात ् ४-१७
वादका यरसो म मु ् ५-३
हतोऽनेन ित ाय ४-४४
ह तुमवे वृ य १-४१
हत करणे ण च ६-५३
हमपाता वल दशः ३-४०
हमापहािम धरैः १-४१
हर यरेताः स बाधः १-४९
भामहका यालंकारः
63
ह श देना प हे वथ २-७३
ह नतास भवो िल ग २-३९
हेतु सू मो लेशोऽथ २-८६
हेतु ल मैव मतः ४-४७
॥इित॥
भामहका यालंकारः
64
प रिश म-् २
पादानु म णका
अकवेः शा वेदनम ् १-३-४
अकेन च न कुव त ६-३७-३
अख डम डलः वे दःु २-४४-१
अ ा यश दम य च १-१६-३
अ गे व भिस यो षताम ् १-८३-४
अ येव ग भ वम ् १-३-३
अ ानसंशय ान ४-५२-३
अ महारजना ला ा ६-५१-३
अण ताद प ङ ब ः ६-५१-१
अत ण याु योगात ् २-९१-३
अतः परं चा रनेकधापरः २-९६-३
अितशेते ल कारम ् ६-२८-३
अतो याय वरोधी म ् ४-३९-३
अतोऽिभवा छता क ितम ् २-८-१
अ याजय यथा रामः ५-४४-१
अ ा प बहु व यम ् ४-७-१
अ ाथपुन ं यत ् ४-१५-१
भामहका यालंकारः
65
अ ैवा तगितमता २-१०-२
अथ िन या वनाभा व ५-३१-१
अथ ित ाहे वा द ५-१-१
अथ िल गवचोभेदौ २-५२-१
अथा युपगम ाि ः ५-४५-१
अद तं घुभृञोः शतुः ६-५९-२
अद तं ना यप चिम ६-३४-२
अ या मम गो व द ३-५-३
अ ार य िनव यािम ५-४३-१
अधन येव दातृ वम ् १-३-१
अधरो व म छेदु २-५९-३
अिधकारादपेत य ३-२९-१
अधुनाित केवलम ् ४-११-४
अन तरैका तरयोः १-१६-१
अन यमनसाम प २-५३-२
अनया यद प ेयम ् २-५७-१
अनयाथ वभा यते २-८५-२
अनल कृतका तं ते ३-५१-१
अिनब च का या द १-१८-३
अिनब ं पुनगाथा १-३०-१
भामहका यालंकारः
66
अनु म प य ाथात ् ५-४५-३
अनु ास ं च ते २-५-२
अनु ासः सयमकः २-४-१
अनुमान च केचन ५-११-२
अनेन वागथ वदामल कृता ३-५८-३
अ तराल े जािमव २-५४-४
अ तरेण ज मना ४-५०-२
अ तय धशताक णम ् ४-४१-१
अ य वेऽ प ित णम ् ४-५-४
अ यथा घट व ानम ् ५-१०-३
अ यथैवावग छित ४-३५-२
अ यधम ऽ प त स म ् ५-४९-१
अ य व ाकरेणुिभः ६-२-४
अ यसार वता नाम ६-६-३
अ य ं य जनचा ता ६-२८-४
अ यापोह नामा य ६-२६-३
अ यापोहेन व तुनः ३-४१-२
अ यापोहेन श दोऽथम ् ६-२६-१
अ याथ वगम ेयथा १-४०-२
अ या व प कला वेवम ् ४-३५-३
भामहका यालंकारः
67
अ येन यप द यते ५-१०-४
अ य ेश दाथभेदतः ४-१२-४
अ येषाम प कत या ३-५२-१
अ यैः वच रतं त याम ् १-२९-१
अ यो कषािभिध सया १-२२-४
अ योऽ यसावेक इव ५-२४-३
अ वमीय त भृ गािल २-८२-३
अ वय यितरेका याम ् ५-५०-३
अ वय यितरेकौ ह ५-४७-३
अप ंश इित धा १-१६-४
अपरं व यते याय ५-३०-१
अपय ताथवितनाम ् ६-२२-२
अपवाद विध ान े ६-२८-३
अपवृ ौ रवे रह ५-५१-४
अप ितरभी ाु च ३-२१-१
अप ितंु वशेषो म ् ३-२-१
अपाम यणव वात ् ५-५३-३
अपाथिम यपेताथम ् ४-३-१
अपाथ यथमेकाथम ् ४-१-१
अपा ंय द वक् िशिथला २-८३-१
भामहका यालंकारः
68
अ प वा नोप द यते ४-२९-२
अपीतम ाः िश खनः २-७८-१
अपु ाथमव ो १-३४-१
अपृथ कृतसा योऽ प ५-५०-१
अपेतं य या यथा ४-३९-४
अ ित ंयदेक ४-१७-३
अ तुत शंसा च ३-२-३
अ तुत शंसेित ३-२९-३
अभाय ढेन सं कारम ् ४-५०-१
अिभजातः कथं जनः १-२९-४
अिभधेया वरोिधता ४-३५-४
अिभधेयैः पर परम ् २-१७-२
अिभ नल णः प ः ५-२२-३
अिभ ाया कवेना २-६०-३
अ यधा चारशू यताम ् ४-४०-४
अ य ता झेरदादेश े ६-५८-१
अ य तेष ु यो यम ् ६-५९-१
अ युपेतान ् गु न प २-७४-२
अ यू मनया दशा २-९५-४
अ कलुष ंजलम ् २-७८-४
भामहका यालंकारः
69
अिम ः शु ैः १-४६-३
अमी कुसुमसौरभात ् ५-५३-२
अमी नृपा द सम शासनाः २-१५-१
अमु ं याकरणाणवम ् ६-३-२
अमूिन कुवतेऽ वथाम ् २-२६-१
अमेधोिभरसूियतम ् ६-२-२
अयमथा तर यासः ३-३८-३
अयमाकृ यमाण य २-७३-३
अय ंप ासनासीनः ३-२२-३
अय ंम द ुितभा वान ् २-५५-१
अय ं ह म यम ामः ३-३४-१
अयु म था दताःू १-४२-१
अथ ानफलाः श दाः ६-२८-१
अथद ंु पुन यम ् १-५०-१
अथ तीतय ेगीतः ६-८-३
अथवा वणसंघातः ४-३-३
अथ य तदव थ वम ् २-९३-३
अ य या यमनाकुलम ् १-३५-२
अथादेवेित पादेः ५-१०-१
अथानामसधमणाम ् २-८९-२
भामहका यालंकारः
70
अथा तर यासवती ३-४१-३
अल क र णुना वंश ं ४-४९-३
अल क ुमय ंजनः ६-३-४
अल कारतया मतः ३-५५-२
अल कारतया यथा २-८१-४
अल कार य ं वदःु २-८८-२
अल कारवद ा यम ् २-३५-१
अल कारं सुमेधसः ३-४-४
अल काराय क पते ५-६६-४
अवग य विधया च का यल म ६-६४-२
अवलो य मतािन स कवीनाम ् ६-६४-१
अव तुक चे वतथम ् ५-८-३
अवाचकमयु मत ् १-३७-२
अवाचोऽ य वाच १-४३-१
अवाद वदरोु यथा ३-५-२
अ वगा ोऽिस नार णाम ् २-५३-१
अ वव तसामा या १-९१-१
अस तम प य वा यम ् ६-४१-१
अस यव तु वषया १-५०-३
अस भवादय ंयु या २-४८-३
भामहका यालंकारः
71
अस गृह तम य य २-९५-३
असा य वव ातः ३-४५-३
असाधारणसामा य ५-५-३
अिसत तुग छत ् १-४५-१
अिसस काशमाकाशम ् ५-३५-१
असौ दधदल कारम ् ६-४९-३
असौ शु ला ते वात ् ५-५४-१
अ तं ित िययासित ३-३४-२
अ या मा कृितवित ५-१५-१
अ म जह ह सु द णया यसूया ३-५६-१
अ य च यते िभदा ३-१७-२
अ य तो व वधा याजा ४-४५-१
अ या यामथद पनात ् २-२६-२
अ या ंसुवणाल कारः ६-३०-३
अहं वां य द ने ेय २-६९-१
अ ह नप य जला रधा नः ५-६३-३
अहो भारो महा कवेः ५-४-४
अहो न ुम दमा तेषाम ् ४-४२-३
अहो थेमा महािचषः ५-३४-४
अ मसुिनभदम ् ५-६२-१
भामहका यालंकारः
72
अंशुम म णिभः ५-६४-१
आकुमारमस द ध १-१९-१
आ ोश ना य न यान ् १९४-१
आ ेप इित तं स तः २-६८-३
आ ेपोऽथा तर यासः २-६६-१
आगमा त वशंिसनः ५-३४-४
आगमो धमशा ा ण ४-४८-१
आच ीता वन रम ् ५-१७-४
आदधान ेउदंशुनी ४-२८-२
आ दम या तयमकम ् २-९-१
आ दम या त वषयम ् २-२५-१
आदौ म या तयोवा यात ् २-१०-१
आधाव म डलैनुदन ् २-९४-२
आिध यमुपमानानाम ् २-६१-१
आिध य ं कल न यम ् २-५९-४
आन दजैनयनवा रिभ तु वाम ् ३-५६-१
आपगेवो तीषतः २-५३-४
आपा डुग डमेत े १-५६-१
आम त च वदे व प ६-४०-२
आयुधा यपरािधनम ् ४-४५-२
भामहका यालंकारः
73
आ व द गनाबाल २-३-३
आ वभाित मुदे सताम ् ६-५-२
आशीर प च केषा चत ् ३-५५-१
आ या सा चतु वधा ५-५५-१
आ यो न यतीित च ४-५६-२
आ य गाढममुमानतमादरेण ३-५६-२
आ त एव िनरात कम ् १-६-३
आहतु यितरे कणोः २-३१-२
आह र या यमुम ५-३८-१
आहतोू न िनव ऽहम ् ५-४२-१
आहे य ये च ते ६-१६-२
इ छ य छा दसं कल ं ६-४२-२
इित केिच च ते २-९३-२
इित त िभ ते धा २-२५-४
इित यैकानुगित ५-२५-३
इित धम वरोिधनी ५-४१-४
इित िनग दता ता ता वाचामल कृतयो मया ५-६९-१
इित िन द यते यथा ४-२४-४
इित प चैव त था २-१०-४
इित यु जते स तः ५-६०-३
भामहका यालंकारः
74
इित योग य यथा ५-५७-१
इित ाह वस यदःु ४-२८-४
इित भतृिनदेशतः ५-३७-२
इित यु या न यु यते १-४३-४
इित वाचामल काराः २-४-३
इित व मया वमृशतो म ेमितः ३-४४-३
इित साधा रतं मोहात ् ४-३५-१
इितहासा याः कथाः १-९-२
इ य मेघक रणाम ् ४-३५-१
इ यहो व म दु तरम ् ६-२०-४
इ या यातमप मम ् ४-२०-४
इ यु उपमाभेदः २-६५-१
इ यु ा तु ययोिगता ३-१७-४
इ येत प चधो यते २-९-४
इ येवमा द कं का यम ् २-८७-३
इ येवमा द दता २-८४-१
इ येवं व तुप चकम ् ६-६६-२
इद तु शा गभषु ५-३०-३
इदम खिलतं तम ् ३-४२-४
इन च फलब ह याम ् ६-५६-३
भामहका यालंकारः
75
इिनः यु ः ायेण ६-५७-१
इ द वराभनयनम ् ३-४६-३
इभकु भिनभ ेबाला ६-४३-१
इय ा केन वामीषाम ् ६-२२-३
इयदेवा वतोऽ येन २-६९-३
इय त ई शा वणाः ६-१३-१
इय ंच मुखी क या ६-३०-१
इ काया युपगमम ् ५-३५-१
इ चाितशयाथ वम ् २-५०-३
इ ंिन तये वा यम ् ४-२८-३
इ ः योगो युगपत ् ३-१५-३
इ ा वाचामल कृितः १-३६-४
इ या य ोपपा दतः १६-२९-२
इहे छ यपरे यथा ६-२९-४
ई गथािभधियनः ६-१३-२
उ मेवािभधा यते ४-१३-४
उ य पुनरा याने ४-१५-३
उ याथ य ा तम ् ५-५५-१
उ ं तदिभनेयाथम ् १-२४-३
उ ं ष भः प र छेदैः ६-६६-३
भामहका यालंकारः
76
उ ा त ह ने यते ५-५६-२
उ ाथ य योगो ह २-६२-३
उ ोऽ यै त य व तरः १-१४-४
उ यते कामम तीदम ् २-५७-१
उ येते स वपययौ २-५२-२
उ े ाितशया वता २-९१-४
उ े ावयवो यथा ३-४७-४
उ े ावयव चा य े ३-४-१
उ सवः सुिधयामेव २-२०-३
उदयः पतनायेित ३-३४-३
उदा ंश मान ् रामः ३-११-१
उदढिशिशरासारानू ् ४-३२-१
उ नतालोकदियता ३-१९-१
उ म इव भाषते १-४४-२
उपकाराय क पते १-४५-४
उप यसनम य य २-७१-१
उपमादेरल कारात ् २-६५-३
उपमानवतोऽथ य २-७५-१
उपमानािधक व च २-३९-३
उपमानेन त व च ३-४३-१
भामहका यालंकारः
77
उपमानेन य वम ् ३-३५-१
उपमानेन य वम ् २-२१-१
उपमानोपमेयता ३-४५-२
उपमा पक चा यत ् ३-३-१
उपमा पकं यथा ३-३५-४
उपमास ु यु यते २-४३-४
उपमे य य सा यम ् २-३०-३
उपमेय य साधयन ् ३-३५-२
उपमेय य सा यते ३-१४-२
उपमेयोपमाम प ३-३-२
उपमेयोपमा ंनाम ३-३७-३
उपमो े योयथा २-५०-४
उपल य े वय ंसीताम ् ५-३७-१
उपा त ढोपवन ३-२६-१
उपासनेित च युचम ् ६-५०-१
उपािसतगु वा वम ् ४-११-१
उपेयुषाम प दवम ् १-६-१
उपेयुषाम प दवम ् ६-४२-३
उवाच र ाहरणे ३-८-३
ऊज व कणन यथा ३-७-१
भामहका यालंकारः
78
ऋषभा प चम त मात ् ४-३४-१
एकदेश ववित च २-२२-२
एकदेश य वगम े ३-२३-१
एक पतया शेषाः २-६७-३
एकव तुिनब धनम ् ४-४-४
एक यैव यव थ वात ् २-२५-३
एका कनमर या याम ् ४-४५-३
एका तशु यामे तु २-७६-३
एकेनैवोपमानेन २-६२-१
एत चो यते यथा २-२२-४
एतद त मह सरः ५-४८-२
एतदेवापरेऽ येन ३-१२-१
एत ा ंसुरिभ कुसुमं ा यमेत नधेयम ् १-५९-१
एते ेयाः शरारवः ५-५३-४
एवं णचः योग तु ६-४६-१
एवं पादा तयोर प २-१६-२
एष भाित मत गजः २-५१-२
कणभ ो यथा श दम ् ५-१७-२
कथ च वािभस धना १-४३-३
कथनैः कै द कता १-१७-२
भामहका यालंकारः
79
कथम यतरािस ५-२३-३
कथमेकपदेनैव १-१३-३
कथं द यंू प ेरन ् १-४३-३
कथं सोऽस भवो मतः २-५०-२
कथाप ंशभा था १-२८-४
कथायाः विभनीतता ३-५४-२
कदािचद य ितब शासनाः २-१५-२
क दपधनुषो विनः ३-२२-४
क याहरणस ाम १-२७-३
कमलाना च सौरभात ् ५-४८-४
कमलेन वकािसना २-५६-२
क रणा ंमदवा रिभः १-५७-४
करोित विनर भसाम ् ४-१६-२
कलाव प भवािनह ५-५७-४
कलाशा ा य चेित १-१७-३
कला स कलना ा ४-३३-१
क पनाद िम यु प १-४७-२
क पना ंनामजा या द ५-६-३
कवयो न यु जते १-३७-४
कवेरिभ ायकृतैः १-२७-१
भामहका यालंकारः
80
क ं क नु कथ न ुतत ् ४-४७-४
क यिच ितभावतः १-५-४
कः कुयादपमांु कृती २-४९-२
का िनशा शिशना वना १-४-२
का तं का यमय ंवपुः १-६-४
का ता वलोचन य तम ् १-५५-३
का तवा यु ता प वा २-६४-४
का ते इ दिशरोर ेु ४-२८-१
कािमना ं ीितिभः सह ३-४०-४
कारण चे न त न यम ् ५-३१-३
कायः का य यादरः १-१०-४
कायः का य ं विध सता ६-४-२
कायास भवतो यथा ४-१५-४
काय ऽ य ित ायाः ५-४०-१
कालः षोढेव िभ ते ४-३१-२
कालेनैषा भवे ीितः ३-५-५
काल ेप रणतं बहु ३-३०-२
काल ेभा यथशंिस च १-१६-४
का य ंमधुरिम यते २-३-२
का या य प यद मािन २-२०-१
भामहका यालंकारः
81
का याल कार इ येष १-१-३
का ये विभ हतं यथा ५-४७-२
काशा हर त दयम ् ५-५३-१
क च का यािन नेयािन २-४५-१
क च चोपमया सह २-९१-२
क चद तगतोपमा ३-२१-२
क चदा यसौ दयात ् १-५५-१
क चद े या वतःु ३-४७-२
क च विध सोया िन दा ३-३१-३
क तया िच तया का ते २-५-३
क तयोः स श ंकृतम ् ३-३२-४
क तु ीपुंसयोरयम ् २-५७-२
कम य स क यते ६-१०-४
कमय ंशशी न स दवा वराजते ३-४४-१
किम यय ंतु यः ेपः ५-५६-५
किम य षा ेयम ् ५-५६-१
कमु े ना येण ते २-६९-४
कयद टत े यः ु ३-५२-३
कय तः वा वशा खनः २-३६-४
कय न हरते मनः ६-४७-४
भामहका यालंकारः
82
कंशुक यपदेशेन ६-३९-९
कं सा यं क च साधनम ् ५-५६-४
क शी वा वद धता १-४-४
क तर प करोित तत ् ५-६१-४
कुक व व ंपुनः सा ात ् १-१२-३
कुव त का यमपरे ५-६७-३
कुव त शशल मणः २-४९-४
कुलाकुलगलो बलः २-६-४
कुसमायुधो न धनुर य कौसुमम ् ३-४४-२
कूजना कुरर णा च ५-४८-३
कृ ेण पुन नितः १-५१-४
कृतागसा ंमागिभदा च शासनाः २-१५-३
कृताथ ऽ यिनराकृतौ ६-१७-२
कृ वा लेशा तं याित व म शा तम ् २-१२-२
कृ वा त दपासनामु ् १-१०-२
कृ वा ित ा ंव सेन ५-३८-३
कृ वा स धा ंशकुिनना ५-४२-३
कृ न च सवपादेष ु २-१६-३
केका वनेशु श खना ंमुखेष ु २-४६-४
केिचदोजोऽिभिध स तः २-२-१
भामहका यालंकारः
83
केिच व तरभीरवः ५-६०-४
केवलावथिस य े ५-४७-४
केवलं ुितपेशलम ् १-३४-४
के श दाः क च त ा यम ् ६-२०-३
केषा च स श ंयथा ५-६२-४
को नाम व नौप यम ् २-४९-३
को िनरा यतेऽ रिभः ५-४६-२
कोऽल कारोऽनया वना २-८५-४
को व यतीित वरतोऽहमतो वचारात ् ६-६२-२
को वा ग वरमिथ यः ५-४६-३
को वा हेतुरलं िस धोः २-७०-३
को ह तं गितवािचनम ् ६-२४-४
न त च यु जीत ६-४६-१
मवृ ष ुवणषु ४-५-१
मशो योऽनुिनदशः २-८९-३
मागतं ुितसुखम ् ६-२८-१
यते चािभधा यथा ३-२१-४
यते तेन का रितः ६-४-४
ययैव विश य ३-३३-१
यायाः ितषेधे या २-७७-१
भामहका यालंकारः
84
डाया ं वकृत च तत ् १-४०-४
ल ं यव हतं व ात ् १-४०-१
लीब येवा कौशलम ् १-३-२
व का ताननम ुित २-४४-२
विच संयोिगन ंवदेत ् ६-६०-२
विचद े सरता २-५४-१
विचदाप य िन नता २-५४-२
व वशेषः कुत सः ५-७-४
णम यु सुका ततः २-६९-२
या यते येन ा तः ५-२७-३
गजाना ंमद ब दिभःु ४-३९-२
ग डम यपरे कल १-५३-४
ग डः साधु यथो दतम ् १-५६-४
गतानुगितक यायात ् १-३३-३
गतेऽ तं ित भा वित ३-४८-२
गतो यातो हतो यथा ६-६१-२
गतोऽ तमक भाती दःु २-८७-१
ग ं प च त धा १-१६-२
ग ेन यु ोदा ाथा १-२५-३
गर यानेव ह गु न ् २-७४-३
भामहका यालंकारः
85
गाढािल गनहेतवः ३-४०-२
गा भीयलाघववतोः ३-५०-१
गा वारयित द डेन २-९४-३
िगरामल कार विध वधा यते २-९६-४
िगरामल कार विधः स व तरः ३-५८-१
िग रं ौ चं भृगू मः ३-३२-२
गुण या या ंना ना च ३-१४-३
गुणलेशेन सोपमा २-३०-४
गुणसा य तीिततः २-३४-४
गुणसा य वव या ३-२७-२
गुण य वा याया वा ३-२५-१
गुणाितशययोगतः २-८४-२
गुणानां समता ं वा २-२१-३
गुणोऽ यित र यते २-३५-२
गु तरिधयाम वाराधं मनोऽकृतबु िभः ५-६९-४
गु िभः कं ववादेन ४-७-३
गु मथ न पु यित २-६२-४
गु व चानुशा त नः २-३३-४
गु वा यानुरोधकः ३-११-२
गु पदेशाद येतुम ् १-५१
भामहका यालंकारः
86
गुरोलघो वण य ४-२६-१
गुरौ सित जगीषुणा ४-४९-४
गूढश दािभधान च १-३७-३
गूढश दािभधान च १-४५-१
गृहे व वस ुवा ना नम ् ३-९-१
गो ीरकु दहिलनाम ् २-६१-३
गोश द वणा भवेत ् ६-१९-२
गौड यम प साधीयः १-३५-१
गौड यिमदमेत ु १-३२-१
िथतं र लगोिमसूनुनेदम ् ६-६४-४
हैर प गजाद नाम ् २-६४-१
ा य ंन प ड शूरा दम ् ६-२५-३
ा यानु ासम य ु २-६-१
ा ाहकभेदेन ५-९-१
घनाघनानीलघनाघनालकाम ् २-१४-३
घना छबलय यमूः ६-४४-४
घना प य दवोऽिभतः ४-२३-४
चकार जानुद नापान ् ४-३८-३
चकोर इित गृ ताम ् ५-५४-२
च वाकशुकादयः १-४२-४
भामहका यालंकारः
87
च वाको वराजते २-५५-२
च े सा कामबािधनी ४-४३-४
चतुधा िभ ते पुनः १-१७-४
चतुवगािभधानेऽ प १-२१-१
च भासा ितरो हताः २-८२-२
च मुखो दतः २-८-४
चमणा िनिमत य च ४-४७-२
चल ती ं बभृथ ितम ् ३-२८-४
चाण यो न मुपयात ् ३-१३-१
चारोः का वा यल कृितः ३-५१-४
िच ंय न तवो ितः २-७०-२
िच ोदा ा ताथ वमु ् ३-४५-१
चीर मतीर यानीः २-२९-१
चूताः काननशोिभनः ४-३३-४
चेतः समोहका रणम ् ६-२४-२
चै ंशा गधनुयथा ३-८-४
युता या फ णनािमव २-८३-२
छ दोव दित चो सगात ् ६-२७-३
छायाव तो गत यालाः ३-१८-१
छायाशीता प भूरसौ ३-२६-२
भामहका यालंकारः
88
िछ नवा त वृ यः १-४८-२
जनको ग व गोबु ेः ३-२४-२
जनोऽिभस धं क इवावभो यते ६-१७-३
जरामेष बभम ित ४-५१-४
जलभृ मा ते दवः ५-३६-१
जहार दय ंनृणाम ् १-४२-४
जागया जागरा यथा ६-४९-४
जा व यमाना इव वा रधाराः २-४७-३
जातयो दषणाभासाःू ५-२९-१
जात त रय चो चैः २-८०-३
जाता विय गृहागते ३-५-४
जाितं याधीना ंददमानामधीनामु ् २-१२-३
जा या पोहे वृ ः व ५-७-३
जानुद नी स र नार ६-५५-३
जामद य ंयुधा ज वा ५-४४-३
जायते चा ता िगराम ् १-३६-२
जायते त ु नो दतम ् ४-७-२
जायते भेद वषयः ५-१६-३
जायते य न का या गम ् ५-४-३
जाय ते चारवो िगरः २-७-४
भामहका यालंकारः
89
ेयः सोऽथा तर यासः २-७१-३
ेया िनदशना नाम ३-३३-३
ेया वभावनैवासौ २-७७-३
ेया हे वपवा दनी ५-१५-२
यायानाप कनीयसीम ् ६-५४-४
वल तीना ं वव वतः २-४८-२
ठक् चा प तेन जयती- ६-५२-३
ड था दं ितजानते ६-२१-४
ड भः श यावतारणीः २-९४-४
मतु ब च कुमुदात ् ६-५२-१
णा व व दती या च ६-३३-३
णच ् ाितप दका तः ६-३३-२
त एत उपमादोषाः २-४०-१
त चकारावशो षा ५-३९-४
त ान ंसंशयं वदःु ४-१७-४
त ैः का य योगेष ु ५-३३-१
त ड लयक याणाम ् २-२४-१
तत एवेित ना यतः ५-१०-२
तत छिम या च यथा ६-५३-३
तत त जननं वचः ४-१८-२
भामहका यालंकारः
90
ततोऽथा दित केचन ५-६-२
त कलोदा मु यते ३-१२-४
त थैव योजयेत ् ६-४१-२
त रोिध व ेयम ् ४-२९-३
त पुनः प चधो यते १-१८-४
त ाद कृतम यथाु ५-३३-२
त फल य वभावना २-७७-२
त लोका य ंका यम ् ५-३३-३
त ा ेपो धा मतः २-६७-२
त ा प मेखलामाला ६-५७-३
त ास भ वनाथन २-४९-१
त समान वशेषणः २-७९-२
त सहो युपमाहेतु ३-१७-३
तथा शयती य प ६-३३-४
तथा ठं मनी षिभः ६-५७-२
तथा प तेषा ंतैर त २-६४-३
तथा भवतु भू नेदम ् १-४४-३
तथा मरहार त १-४२-३
तथा वधं गज छ ४-४१-३
तथैव पु णाभा र ५-३६-३
भामहका यालंकारः
91
तथैवा याियकाकथे १-१८-२
तदपाथकिम यते ४-८-२
तदपेतं यित म ् ४-२४-३
तदपेतं वपयासात ् ४-२०-३
तदपोहेष ुच तथा ५-८-१
तदभाव ेच ना तता ५-२७-२
तदथ योदशनात ् ३-३३-२
तदथहेतुिस ा त ५- १३-१
तदाभ तदवृ तः ५-२६-४
तदा शु लांशुकािन युः २-८३-३
तदाहःु क पनाद मु ् १-५२-३
तदप छ दनायैषःु ५-२-३
तदेकाथ च ते ४-१२-२
तदेतदाहःु सौश म ् १-१५-१
तदेिभर गैभू य ते ५-६६-१
तदेव च कल यायः १-३१-३
तदेव वा र िस धूनाम ् ५-३४-३
तदेवैकाथिम यते ४-१५-२
त म ऽ प न से यित ५-१५-४
त देवािभधीयते २-३३-२
भामहका यालंकारः
92
त दो ना तर याथ ५-११-३
त पययतो वा प ५-२६-३
त रोधकरं यथा ४-३३-४
त रोधकरं यथा ४-३६-४
त रोधकृ द याहःु ४-३१-३
त रोिध तदाचार ४-४८-३
त वेकोऽयमु यते ६-२३-४
त े ानुदा तौृ ५-२३-२
त यूनािधकता वा प ४-२६-३
त मा ाथ तीतय े ५-१-४
त मा ा व कृतेयथा ५-५८-४
त मूल वा कथाया ५-२८-३
त वी यामा लता यथा २-३१-४
तमा येत ायेण ६-२९-३
तमा ावकािस ेः ४-२२-३
तमाहःु शु ा तम ् ५-५८-४
तिम याहरन वयमु ् ३-४५-४
तिम ाशृ गणादयः ६-५६-२
तयैव ह तदथ य ५-१४-१
त मा सवतः २-९२-२
भामहका यालंकारः
93
तकये ां यथागमम ् २-८४-४
तवेव वदनं तव ३-४६-४
तवैव ना य य सुत य वृ म ् ५-६३-४
तवैवागमना पुनः ३-५-६
त मा कूट थ इ येषा ६-११-१
त य चािधगम ेय ः ६-४-१
त य हेतंु च ते ३-४५-४
त या यैबहधो यतेु १-१३-२
त या प सुिधयािम ाः ५-५२-१
त या हार तनाभोगः ६-४७-१
त याः कै महा मिभः २-३९२
त यैव कृितनः प ात ् ४-४०-३
तं श दं ुवते परे ६-७-२
ता छ य वषय ं णिनम ् ६-४६-४
ता छ या दष ुचे य ते ६-४८-१
तामु कमनस ंनूनम ् ४-१६-१
ता बूलरागवलयम ् ३-४६-१
ताव कलायम या ते १-७-३
तासा ं प चो बहधाु ५-२९-३
ताः साध यसमादयः ५-२९-२
भामहका यालंकारः
94
तासू ा न च व ण कां दथान ् ६-६३-२
ित ुच वह ुच ६-३५-४
ित भृतौु वा यौ ६-३५-१
तु गा जलदद तनः २-२३-२
तु गा जलदद तनः ३-१६-२
तु यकाय यायोगात ् ३-२७-३
तु यकाल े ये य ३-३९-१
तु यजाताव वात ् ५-५४-३
तु य ुतीना ंिभ नानाम ् २-१७-१
तु याथ वेऽ प ह ूयात ् ६-२४-३
तु योदयावसान वात ् ३-४८-१
तृचा सम तष ीकम ् ३-३६-३
तृतीया स मीप े ६-३४-३
तृतीयैकवचः प याम ् ६-४०-१
तेज तरयतः सौरम ् ४-२३-३
तेनास शता प च २-३९-४
तेनास भव उ यते २-४८-४
तेषा ंकटतट ैः ४-३७-१
या कः शा को यथा ६-५२-४
यम यु यते यथा २-५२-४
भामहका यालंकारः
95
यम यु दतं नन ु २-३८-२
याणाम प ने यते २-५७-४
धा द पकिम यते २-२५-२
धा िन द यते यथा २-२६-४
िभिनदशनै ेदम ् २-२६-३
पा ल गतो ानम ् ५-११-१
व ेजसा द धसम तशोभा ३-५७-३
वदा यिमव प कजम ् ३-३८-४
वमेव नरवाहनः ५-५९-४
वमेव वीर ु नः ५-५९-३
वमेवैलः पु रवाः ५-५९-२
वया िभ न ं षां बलम ् २-५४-४
विय वी ते न लभतेऽथिन यम ् ३-४४-४
वा ंवीजयित सु ो ण ६-४५-३
द धाद धमर या याः २-९२-३
द डनीितं च ता ं वदःु ४-३९-२
दधती यादयोऽ प च ६-५८-२
दधुषी क चुकं तन े ६-४३-२
द ेय या बुरािशः शिशकुमुदसुधा ीरशु ा ं
सुक ितम ् ( धराचरणः) ५-६८-४
भामहका यालंकारः
96
दशन चापरे वदःु ५-११-४
दिशतं कल कामुकम ् २-४२-२
दा डमािन दशापूपाः ४-८-३
दा िभ भुवोऽती य ६-१०-३
ददेवे यथबािधनी ५-४२-४
दना भाजः प रवे षणोऽकात ् २-४७-४
दशायु मसा व प १-५७-२
दशोऽनु क ठताकुलाः २-७८-२
द नेषु प ािनलिनमदेष ु २-४६-२
द द पा िनशा ज े ५-५१-१
दनोितु मम ता ं याम ् २-२४-४
द म पु शोभते १-५४-२
द कृतंु साधु ता शम ् २-१६-४
द ाहोऽ भसांु पितः ३-५०-४
द सुतेनेवु िन ते १-११-४
दरदेश वचा रणःू १-४३-२
दरािधकगुण तोू ३-३१-१
दवाका डिमवू यामम ् २-३१-३
दषणंू यूनता ु ः ५-२८-१
ं वा सवसा यम ् २-४५-३
भामहका यालंकारः
97
ं सुखा ंधे ह २-८-३
देवनो रमणो यथा ६-५०-४
देवी समागम म ३-६-३
देशकालकलालोक ४-२-१
देशकाल या दिभः २-३०-२
दोषाः ागु दता यः ५-५२-२
जगित कारणम ् ५-३१-२
ूतायेित युिध रः ५-४२-२
य याजाितगुण ६-२१-१
यस द नचा व ौ ६-५५-१
जाितवदधीतेऽसौ २-३३-३
धा पकमु म ् २-२२-३
कारमुदा च ३-१-३
रदाना चतु शती १-५८-२
षा ंपुरः प यतु राजलोकः ३-५७-४
षो जेनीियषी वः १-४६-४
ः स दधाित कं कणः ३-७-३
ध े शोभामसा व प १-५५-२
ध े शोभा ं वरिचतिमदं थानम यैतद य १-५९-२
धमाथकामकोपानाम ् ५-३५-३
भामहका यालंकारः
98
धमाथकाममो ेष ु १-२-१
धमा हत वशेषणा ५-१९-२
धिमणोऽ या िस वात ् ५-१५-३
धम कृत वशेषणः ५-१२-२
धातूणा दगण ाहम ् ६-१-३
धा वनेकाथतावशात ् ६-२६-२
धावता ंसै यवाहानाम ् ४-३८-१
धीखेदायैव व तरः २-९५-२
धीर यश द वषया ४-६-१
धीरैरालो कत ा तम ् ६-२-१
धूमभासोर प ा ा ६-७-३
धूमाद कषा सा नेः ५-४९-३
यान हबृह लवम ् ६-१-४
न कथ चददाहरेतु ् ६-३६-४
न का तम प िनभूषम ् १-१३-३
न ं दवसगोचरौ ६-३५-२
न चा प छा दस ंवदेत ् ६-२७-४
न चा प समुदािय यः ६-१०-१
न चा यस शा रा २-७-२
न चािभमानेन कम ु तीयते ४-५१-२
भामहका यालंकारः
99
न चा युदयभा य १-२३-३
न चैक य फल यम ् ६-१८-२
न याया व तरो मुधा २-३८-४
न ड था दमपाथकम ् ६-२५-४
न त द छ त कृितनः १-५३-३
न त ा तरसािधतम ् ६-२७-१
न तवग शकारेण ६-६०-१
न त यैव वधं ूयात ् १-२२-३
न तु योग वभागजम ् ६-२९-४
न ते धीध र भोगेष ु २-१३-१
न द ा दमपेशलमु ् ६-२५-२
न दषणायायमुदा तोू विधः ४-५१-१
न दोलायेत त था ४-१८-४
न िनगा मव वत ् १-११-२
न िनता ता दमा ेण १-३६-१
ननु सा यमु यते २-६२-२
ननूपमानुमैवा तु ५-५५-३
ननूपमीयते पा णः २-५६-१
न द डागृहं यथा ३-१३-२
न वकारा दवणानाम ् ६-८-१
भामहका यालंकारः
100
न पदािन यु जते २-१-४
नपुंसकं त पु षम ् ६-३८-४
न यो य ंकथ चन १-४५-२
नभःकुसुमम तीित ६-१२-३
नभःख डिमवो झतम ् २-५१-४
न भु जते जा त च ३-९-३
नमोऽ तु ते यो व यः ४-४६-१
नमोऽ तु ते यो व यः ६-१५-३
न य छित धन ंलघु ५-४६-४
न य त नयवे दनः ४-४६-४
न य त वचना ना १-३९-४
नरवाहनद ेन ४-५०-३
न लेश ापकाकृ म ् ६-२६-३
न व ापरव ा याम ् १-२८-१
न श दपुन ं तु ४-१३-१
न श दाः णन राः ४-६-४
न िश ै िम येव ६-२७-१
न स यायो न सा कला ५-४-२
न सवसा यिमित २-६०-१
न स या पतये यते १-२३-२
भामहका यालंकारः
101
न स श दो न त ा यम ् ५-४-१
न ह युबहवः कथम ् ४-४५-४
न हे वनिभधानतः ५-५५-४
नाक व वमधमाय १-१२-१
ना ासी स वभूगतम ् ४-४१-४
नाटकं पद श या १-२४-१
नाित या येयमृ मत ् १-२०-४
नादाद य क यते ६-१४-२
नाना येयममेधसाम ् १-३३-४
नानाधा वथग भीरा २-१९-१
नानाभाषा वषियणाम ् ६-२२-१
नानार ा दयु ं तत ् ३-१२-३
नानाथव तोऽनु ासाः २-७-१
ना य ययश दा वाक् ६-५-१
नापारिय वा दगाधमु ् ६-३-१
ना तीता यथाथ वम ् ६-२६-१
ना यु ं यु जीत ६-२४-१
नािभधान ं तीयते १-४१-४
नायकं ागुप य य १-२२-१
नायका युदयै यत ् १-२०-२
भामहका यालंकारः
102
नायकेन तु नो यते १-२९-२
नायकेन वचे तम ् १-२६-२
नाथ यु प र शी १-१५-२
नावाचीन ंिनब धनं ५-६१-२
नाल कारतया मतः २-८६-२
नालु वषयमानयेत ् ६-३४-४
नासा ंचतसृणाम प ५-४०-४
ना त भाव य क यिचत ् २-४३-२
िनत ब यस ंसरः ६-५५-४
िनता तेित यथो दतम ् २-५-४
िन यमासेः योजयेत ् ६-५०-२
िन य चे कारणं न तत ् ५-३१-४
िन दा शंसािच यासा २-३७-३
िनिम तो वचो य ु २-८१-१
िनराका च त ा यम ् ४-४-३
िन द उपमेयेऽथ २-५९-३
िनद य ते यथा मम ् २-६७-४
िनदशः यते समम ् ३-१६-४
िनदशा वधं यथा ३-१७-४
िनदशोऽ मो मतः ४-२०-२
भामहका यालंकारः
103
िनया तो मदय तीम े २-२३-३
िनशाकृतः कृ यैव ३-५१-३
िन पेतुरा या दव त य द ाः २-४७-१
नीपोऽ विल सुरिभः २-७८-३
नील ंपलाशमाब म ् १-५४-३
ने े ते ता रा जनी २-७६-२
नेयं वरौित भृ गाली ३-२२-१
नेयाथ ल म याथम ् १-३७-१
नेयाथ नीयते यु ः १-३८-१
नेक ौकारभूय वम ् ६-६१-१
नो े ािभ हता विचत ् २-८८-४
यायः शा ं वग ः ४-३९-१
यायागम वरोिध च ४-२-२
या यं नािधकता भवेत ् २-६१-२
या या ना प च संहितः ६-९-४
या ये व मिन ित ताम ् ४-४९-२
यासकारमतेन वा ६-३६-२
यून या प विश ेन ३-२७-१
यूनं ने ं ित या ५-२८-४
यूनं हे वा दना च ५-२८-२
भामहका यालंकारः
104
प त य च िनदशः ५-१२-३
प चिभः स धिभयु म ् १-२०-३
प चराजीित च यथा ६-३८-१
प चाशता दोष ः ६-६५-३
प चैवा यै दा ता २-४-४
प टमा लिघमा यथा ६-५४-२
पतन ंजायतेऽव यम ् १-५१-३
पत तो वा प ब दवः ६-३१-४
पित य तीित काऽनुमा ४-४३-४
पद य य स धान े १-५२-१
पदमेकं परं साधु ५-६१-१
पदानामेव स घातः ४-४-१
पदाथापाकृितः कल ६-१६-४
पदेनैकेन क येते ३-३९-३
प े दभृ गमात गु २-९०-१
पयोमुचा ं विनध रः २-२४-३
परप ानुपादानम ् ५-२३-१
पर ययतो य ु ६-४-३
परानीकािन भीमािन २-७२-१
प र याग क यः ५-४०-३
भामहका यालंकारः
105
प रवृ रसौ यथा ३-४१-४
परेण धृतमु े व ६-५-३
परेषामेव भूतय े ३-१८-४
पयायो ं यद येन ३-८-१
पयायो ं समा हतम ् ३-१-२
प यतीव वभावसुः २-९२-४
पाता ंवः श भुशवा यौ ४-२८-३
पाता ंव: श भुशा गणौ ४-२१-४
पाितत नभ वता २-८०-४
पादा यास ंतथावली २-९-२
पादो जयित िस ी ३-३६-३
पारायणरसातलम ् ६-१-२
पाथाय पुनरागतः ३-७-२
पा या य यासृगाहव े ५-३९-२
पतुः याय या ंभी मः ४-४३-३
पतृ मा यािसतता शासनाः २-१५-४
पब त कटु भेषजम ् ५-३-४
पु जीभूतिमव वा तम ् २-५१-१
पु डर कािसतो पतले २-७६-४
पुन िमदं ाहःु ४-१२-३
भामहका यालंकारः
106
पुन ं न त दःु ४-१४-४
पुरा गौ रित व ानम ् ६-१९-१
पु हतसभंू यथा ६-३८-४
पुरोऽ यत नारद ३-१०-४
पु णाित िनतरा ंि यम ् ६-३०-४
पुंसामा मैव शंसित २-७२-४
पुंिस या च व व तम ् ६-४२-१
पुं को कलकला पनः २-९०-२
पूवापराथ याघातात ् ४-९-३
पूवाथानुगतो य द २-७१-४
पूव कातयुग ेयथा ५-५७-४
पेलवोप थता डजाः १-४९-२
कारेणािभधीयते ३-८-२
कृ यैव मनोहरा ६-३०-२
चारध षतो ार १-४८-३
जाजन े व र भूभृत् ५-६३-१
ण य साव सव ं १-१-१
णालीमुखपाितनाम ् ४-१६-४
ित ाय पतुयथा ५-३६-२
ित ाय यथा भीमः ३-३९-३
भामहका यालंकारः
107
ित ाय सुयोधनः ५-४१-२
ित ाहेतु ा त ४-२-३
ित ां ितजानते ४-३५-२
ित े यिभधीयते ५-१२-४
ित द ुखम वनः ४-३८-४
ित ब बिनदशनम ् ४-५५-२
ितव तूपमो यते २-३४-२
ितषेध इवे य २-६८-१
तीतश दमोज व २-१८-१
तीताथ सादवत ् २-३-४
तीितरथषु यतः ६-७-१
य बािधनी तेन ५-२०-१
य मनुमा च ते ५-५-२
य मनुमान ंवा ६-११-३
य ं क पनापोढम ् ५-६-१
य ं त ववृ ह ५-८-४
य ा इव य ते ३-५३-३
येकमसमथानाम ् ६-९-१
थनाद िस येु २-७३-२
थमालीढमधवः ५-३-३
भामहका यालंकारः
108
िथतवचसः स तोऽिभ ाः माणिमहापरे ५-६९-३
दाय व िथ यः ३-४२-१
देश यानुमािमव ५-५०-२
ब ध वषयं गुणम ् ३-५३-२
माण वषयौ यथा ६-५५-२
माणं येऽ य िन तौ ६-१५-४
माणािन न स त वा ५-१८-४
माणेनैव बा यते ५-२०-२
यु जीत गु ं याम ् ६-३८-२
यु जीता ययीभावम ् ६-३४-१
यो ुं ये न यु ा ६-२३-३
योगं ित साधवः ६-२३-२
योगा योऽ यथा भवेत ् ४-२२-२
योगो न कथ चन ५-४०-२
योगोऽ या त था ३-५५-४
वृ दाना कटा मत गजा २-६३-२
वािसना च चेतांिस २-२९-३
वृ ौ गौ रित विनः ६-१९-४
स नमृजुकोमलम ् १-३४-२
साद च सुमेधसः २-१-२
भामहका यालंकारः
109
सा द विभधान च २-१८-३
िस धमा य ५-१३-३
िस धमित मता ५-१९-३
िस े धिम ण वनौ ५-१६-२
हेिलका सा ु दता २-१९-३
ािग थं समयः कृतः ६-१३-४
ायेण दब धतयाु ५-२-१
ायोपवेशाय यथा ५-४१-१
ाव त नद घोरा ४-३७-३
ावृषे यान ् नभ वतः ४-३२-२
यािममामु सुकय त य त च २-१४-४
यो मनायते सा ते ६-३९-३
ी णत णिय वाद ु ३-३०-१
ीितं करोित क ित च १-२-३
ेम न त न ह यः ४-१०-४
यो गृहागतं कृ णम ् ३-५-१
ेयो रसवदज वू ३-१-१
फलिन नै शा खिभः ५-६४-२
फलभेदादय ं धा ५-२२-४
फल ंप यत शा खनाम ् ३-३०-४
भामहका यालंकारः
110
फिलनो ब हणो यथा ६-५६-४
फल ेचैक य वः कथम ् ६-१८-४
फु लाः सुरभय तीम े ४-३२-३
फु लै कुसुमैर यैः ५-६४-३
फेनवा रमुख युतम ् ४-३८-२
बभु दवीवामल व हा हाः २-६३-४
बलाकामालभा रणाम ् २-२४-२
बलाकाः प य सु ो ण ६-४४-३
बहकुसुम वभू षतेु स त थौ ५-६५-३
बहपूरणमाकुलमु ् ५-६७-२
बह वधकृती वाऽ येषांु वयं प रत य च ५-६९-२
बहस वा य वा चु ३-२०-३
ब ल कारयोगतः ३-४९-२
बािधनी चेित द यितु ५-१३-४
बा माच ते परे १-१४-२
बभित णयागतान ् २-७४-४
ब सलील ंशिशभासम जम ् २-४१-२
बु ौ तु स भव येतत ् ४-५-३
ुवते ता ंयथो दताम ् ३-३७-४
ूया ना य प तेः ६-६१-४
भामहका यालंकारः
111
भ वा ना त भत र ४-४२-४
भयमाश ु मा दनाम ् ४-१९-४
भयशोका यसूयास ु ४-१४-१
भरत व ं दलीप वम ् ५-५९-१
भतु छ दानुवित यः ४-१०-३
भवौ शव मृडा वित ६-३२-४
भाित ण व हतो यथा ६-४४-२
भामहेन मेण वः ६-६६-४
भा वक व च िनजगुः ३-४-३
भा वक विमित ाहःु ३-५३-१
भासा ब बफलेन च २-५६-४
िभ नवृ िमदं यथा ४-२६-४
िभ नवृ ं वस ध च ४-१-४
िभ न ंगेयिमवेदं तु १-३४-३
भीमा भस जलधेः ६-६२-४
भु महे यदधीितनः ३-९-२
भूताथाप वाद याः ३-२१-३
भूधराणामुप यकाः २-२८-४
भूभृता ंपीतसोमानाम ् ४-४९-१
भूयसामुप द ानाम ् २-८९-१
भामहका यालंकारः
112
भूयसाथ पदेशकृत ् १-२१-२
भूय वा दह नो दतः ५-२९-४
भूषणोपवन जः ४-६६-२
भेद च वदतः पुनः ३-४३-२
भेदा ेच चतु वधाः ६-२१-२
भेदाद ािभधीयते ३-३७-४
भेदा द ं य ंतु नः १-१५-४
भेदेनानेन व मना ५-३२-२
भेदैः म प िभः ३-१-४
मित मरमाला काननेषू मदासौ ४-२७-१
ातु ातृ यमु म य ५-३९-१
मतु करण े यो ना ६-५६-१
मद ल नकपोलानाम ् १-५८-१
मदा धमात ग विभ नसाला ३-५७-१
म दरामोदपाटलम ् ३-३८-२
मदेन मुखरा मुहःु ३-२२-२
मदो जनयित ीितम ् २-२७-१
म यमो पी डतषभः ४-३४-४
मनो भीम ंवपुराप कृ णः २-५८-२
मनोवा कायकमिभः १-१-२
भामहका यालंकारः
113
म त याः का यहेतवः १-९-४
म दत याणा जू १-२०-१
म दाः सा केितकानथान ् ६-१४-३
म य तेऽितशयो ं ताम ् २-८१-३
म य ते पारमािथकान ् ६-१४-४
म य ते सुिधयोऽपरे १-३१-२
म य ते सुिधयोऽपरे २-६-२
म युम रराितिभः ४-४३-२
मम पु ः पता मम ४-४-२
मया लृ ा खल ुवागल कृितः २-९६-२
ममा ण प र या य ४-४३-३
मलय ेक दरोपा त ४-३०-१
मलीमसिमवा जनम ् १-५५-४
म क र यितरो हता ३-६-४
महता च मह च यत ् १-१९-२
महा तः ा यव षणः ३-१९-२
महा तो गुरवः थराः ३-२८-२
महासेना मजािमित ५-३८-३
मातुलो भािगनेय ४-४४-३
माधुयमिभवा छ तः २-१-१
भामहका यालंकारः
114
मा य या भवित न क यिच माणम ् ६-६३-४
मानद डो रथा गनः ३-३६-२
मायाना ंसुतरां मता ६-५७-४
मायेव भ ेित यथा १-३९-१
माग माु महा त ३-१८-३
माज यधरराग ंते ६-३१-३
मालाकारो रचयित यथा साधु व ाय मालाम ् १-५९-३
मािलनीरंशुकभृतः २-२८-१
मालोपमा दः सव ऽ प २-३८-३
मुख ंप िमवे य ५-५७-१
मुखे दनवदपणःु ३-३६-४
मु य तावदय ं यायः ६-६-१
मुधादौ हणं तव े १-२३-४
मुिनव वचना दित ५-४३-२
मुनीन प हर येते २-१३-३
मृ यतामपरो विनः ६-१७-४
मृितमाहमनी षणःु १-१२-४
यितमम पता बा यात ् ५-१४-३
यित छ दोऽिध ढानाम ् ४-२४-१
य क च का तसामा यात ् २-४४-३
भामहका यालंकारः
115
य ो व दतवे ेन १-८-३
य ोऽ या ंक वना कायः २-८५-३
य त परमाथतः ६-११-४
य तेनैव त य यात ् ३-४५-१
य ा तमा ेण ५-५८-१
य पयायतो भवेत ् ३-३७-२
य ाथा भूतभा वनः ३-५३-४
य ो े ग यतेऽ योऽथः २-७९-१
य ो े जायते मितः १-५०-२
य वश या व ते ६-६-२
यथा कमलप ा ी २-३२-३
यथा ययो षताम ् ३-१०-२
यथा ज द द या द १-५३-१
यथा त दसाधीयः १-५८-३
यथा न येित चा ता ६-४२-४
यथा पटयती या द ६-३३-१
यथा कृतमु यते ४-७-४
यथाबु वधा यते १-१-४
यथािभतो वनाभोगम ् ५-४८-३
यथा म दारकुसुम २-२-३
भामहका यालंकारः
116
यथा वनमुपागमत ् ३-११-४
यथा व ल नग डानाम ् १-५७-३
यथा व ानधीतेऽसौ ६-३५-३
यथा शीतोऽनलो ना त ५-२०-३
यथा शुिच तनु ी ण ५-१८-३
यथास यमथो े ाम ् २-८८-१
यथास य ंतद यतेु २-८९-४
यथाह ग छ ग छेित ४-१४-३
यथाह व णा व ो ६-३२-३
यथेय ंभूः कुमु ती ६-५२-२
यथेववितिभ वना ३-३३-४
यथेवश दो सा यम ् २-३१-१
यथेवानिभधानेऽ प २-३४-३
यथैत याममाभाित ६-६०-३
यथो यतेऽ भसा भासा ६-४१-३
यथो दतं बलिभदा ६-४०-३
यथोपदेश ं मशः ४-२०-१
यथोपप कृितिभः २-४३-३
यदिन ं क पते १-५२-२
यदिभ नाथम यो यम ् ४-१२-१
भामहका यालंकारः
117
यदथ यो दता ते २-७१-२
यदल घतमयादाः ३-२८-३
य द का यशर र य १-२३-१
य द गौ र ययं श दः ६-१७-१
य द चो क ठया य १-४४-१
य द वोपे तं त य ४-४२-१
य द सा यमु यते २-६४-२
यद ंु कार वम ् २-३७-१
यद वीरःु गृह तशा गः २-४१-३
य छाश दम य य े ६-२१-३
य शेषिनदशनम ् २-७५-२
यमक यपदेिशनी २-१९-२
यमकं कृितना ंमतम ् २-२८-४
यमकं त नग ते २-१७-४
यशसाम भसािमित ६-४१-४
य याितशयवानथः २-५०-१
य याथः कृितिभबलात ् १-३८-२
या गुणा तरसं थितः ३-२३-२
या देश े यस भूित ४-२९-१
या त वासाय प णः २-८७-२
भामहका यालंकारः
118
याव क ितरन र १-७-२
या वशेषािभधानाय ३-२५-३
यु ं लोक वभावेन १-२१-३
यु ं व वभावो या १-३०-३
यु ा नो वासव य प १-२८-२
यु यानया म यमया २-७-३
युगादौ भगवा ा २-५५-३
यु कुर वर ज णुचः ६-४८-४
युवयोः ा यर योः ३-५०-२
येनागो ितषेधाय ६-१९-३
येऽिभ ाय ंकवे रमम ् ४-४६-२
योजना ं ितजानते ५-६-४
यो य ंका ये वव हतिधया त देवािभधानम ् १-५९-४
यो वद युपमामेतत ् ३-३५-३
यो वशेषािभिध सया २-६८-२
योऽ थान ेरचना विधः ४-२६-२
रिचता र मालेव ३-४९-३
रितखेदप र ा ता ६-४३-३
रितखेदालसे णाम ् ६-४५-४
र व वादगाध वात ् ३-२०-१
भामहका यालंकारः
119
र व तः फला वताः ४-१९-२
रथा गशूल े ब ाणौ ४-२१-३
रमणीयेषु स गता २-१३-२
रमणी येषु स गता २-१३-४
रसदानिनवृ य े ३-९-४
रसव वेऽ यपेशलम ् ५-६२-२
रसव दिशत प ३-६-१
रसै सकलैः पथृक् १-२१-४
र हता स क व वेन १-४-३
राजता राजताभृता २-११-२
राज ते देवदारवः ४-३०-४
राजिम ेयथा दतम ् २-४५-४
रा याय पुन थौ ५-४१-३
राम स यै या तीनाम ् ३-१०-३
रामशमा युतो रे २-१९-४
रामः स ािभन सालान ् ३-३२-१
रासक क धका द यत ् १-२४-२
ण रोदसी चा य १-७-१
षा संर धचेतसः ४-४४-४
ढकालाग मेु ४-३०-२
भामहका यालंकारः
120
पकं द पकोपम े २-४-२
पकं नाम त दःु २-२१-४
पका दमल कारम ् १-१४-१
पका दमल कारः १-१३-१
पकाथन च पुनः ३-४७-३
पमु णः पाकरः ५-२०-४
पाद ना ंयथा यम ् ५-३४-५
रेणु प ज रतालका २-२-४
रोचना या ंतथा च ठक् ६-५१-४
रो दित व पती या द ६-५८-३
ल णेन महा मनाम ् २-४५-२
ल ण ंका यसं यम ् ५-३०-२
ल ण ं पकेऽपीदम ् ३-१५-१
ल म योगदोषाणाम ् ५-३२-१
ल मीः पौर दर यथा ६-५१-२
लघुताम य मा गमः ४-१०-२
ल यते कामम तु ३-१५-२
लाट यम यनु ासम ् २-८-१
िल ग योपप न च ६-४६-३
लोकसीमा च त कृता ४-४८-२
भामहका यालंकारः
121
लोकाित ा तगोचरम ् २-८१-२
लोको यु ः कला ेित १-९-३
लोकं त व वदो वदःु ४-३६-२
युट च कतृ वषयम ् ६-५०-३
व का ती णगित २-९०-३
व चापरव च १-२६-३
व वाचा ंकवीना ंये ६-२३-१
व ािभधेयश दो १-३६-३
व ो यनिभधानतः २-८६-४
व यते चापरः पुनः २-६५-२
व यमाणो वषयः २-६७-१
वचोभेदो वपययः २-३९-२
वचो न फोटवा दनाम ् ६-१२-२
वितना प यासा यम ् २-३३-१
व सेश ंवृ दशनम ् ४-४०-२
वदनं वनज ुित ३-५१-२
वदनं वनजे ण े १-५६-२
वदनं हा र सु दरम ् ६-४७-२
वदे दमिनज त च ६-५४-१
वदे लु हल ंयथा ३-३९-२
भामहका यालंकारः
122
वनं वनजलोचन े ६-६०-४
वनेऽथ त म विनतानुयाियनः २-६३-१
वरा वभूषा संसृ ः ३-४९-१
वणभेदा ददं िभ नम ् ६-२०-१
वणाना ं मवृ वात ् ६-९-३
वणाना ंयः पुनवादः २-१७-३
वणाः वांश वक पतः ६-२०-२
व य तेऽ च ते पृथक् २-४०-४
व तु यसमा य े ३-३९-२
व तुनोऽ य य या तुितः ३-२९-२
वह त िगरयो मेघान ् २-७४-१
वंशवीय ुता दिभः १-२२-२
वा काटवादय ेित १-४९-३
वा यिम याहरपरेु ४-९-३
वाचा स छद माःु २-८२-४
वाचा ंदोष ंचतु वधम ् १-४७-४
वाचा ंवा छ यल कृितम ् १-१४-४
वाचोऽल कु ते यथा ५-६४-४
वाचा ंव ाथश दो ः ५-६६-३
वा यो वा जलजोऽ तु २-५९-४
भामहका यालंकारः
123
वा छ याय वं िछ ध मु ानय वम ् २-१२-४
वाणीबालै वया जताः २-९०-४
वा ामेना ं च ते २-८७-४
वासरश खानुपादानात ् २-४२-३
वासाय वासरः ला तः ३-४८-३
वकारकरणं ित २-७०-४
विच बहाभरणा ब हणः २-६३-३
वज त यु ताः शोकम ् १-४०-३
व जगीषुमुप य य ४-४०-१
व जते यश ुष ु ४-११-२
व ानमा सा यात ् ५-९-३
व ानांशो मतो य द ५-९-२
व ेया त रोिधनी ५-१७-२
व वच व त ल न १-४८-१
वतता भोगर यसः ४-२३-२
वदधानो कर टे द ू ४-२१-१
वदरदेशान पू वः ३-२९-३
व ानां सततमा योऽपरासाम ् ६-६३-१
व ु व त तमालािसतुवपुष इम ेवा रवाहा वन त ४-२५-१
विधनािभमतोऽ यै तु २-५७-३
भामहका यालंकारः
124
वधेयः का यल णः १-८-४
वधेया जलज ेमितः २-६०-४
वनयेन वना का ीः १-४-१
वन रोऽ तु िन यो वा ६-१५-१
वना पु षकारेण ३-३०-३
वना यथैवश दा याम ् २-३२-१
विनिम सु रव जाः २-५५-४
वनैवाथगितयथा ५-५०-४
व यं महािनव घनः समयेऽिभवषन ् ३-५६-३
वप त स शः ५-२५-१
वपययकरं यथा ४-९-४
वपययकृतो यथा ५-५२-४
वपय तं तथैवाहःु ४-३३-३
वपयासा ददं यथा ४-३१-४
व ल भोदया वता १-२७-४
वभाित नार व वद धम डना ३-५८-४
वभाित विनताननम ् १-१३-४
वर हतरमणीकोऽह य ग तुम ् ४-२७-२
व पदम वथम ् ५-६७-१
व ं तूप द यते ४-९-२
भामहका यालंकारः
125
व ा य यािभधा ३-२५-२
व ाथ मतं यथम ् ४-९-१
व ेनोपमानेन २-३०-१
वरोधकरणं यथा ५-१४-२
वरोधं तं वदयथाु ३-२५-४
वरोधं तु ययोिगताम ् ३-२-२
वरोधेऽ प तयोयथा २-३५-४
वल मणा ह का येन १-११-३
वलो या यिनब धां १-१०-३
ववादो वा दनोिमथः ५-१६-४
व व ोन तव यथा २-७२-२
व वधा पदधमण ५-१२-१
ववेद पयसां कणैः ३-१३-४
वशतीव तमोगृहम ् ३-४८-४
विश य यदादानम ् ३-४१-१
वशु या स श ंयशः २-६१-४
वशेष थनायासौ ३-२३-३
वशेष यानुदा तेः ४-१७-२
वशेषादवधायते ६-२२-४
वशेषापादना था २-७५-४
भामहका यालंकारः
126
वशेषण च त े ाः ६-४८-३
वशेषेणेयसु न ः ६-५४-३
वशेषो मता यथा ३-२३-४
वशेषोऽ योऽिभधीयते २-६५-४
वशेषोऽ य वक पना ५-९-४
वशेष ंवेद बालोऽ प ४-४७-३
वषमा भूभृत ते यः ४-१९-३
वषमोपलिभ नोिम २-५३-३
वषय वं तयोः कल ५-५-४
वसगहदय ता १-४८-४
व तरेणो दतो विधः २-६०-२
वहायोपनतं रा यम ् ३-११-३
वृ मा यायते त याम ् १-२६-१
वृ ंदेवा दच रत १-१७-१
वृ ह ता यथो दतः ६-३७-२
वृ प ं यु जीत ६-३१-१
वृ माया त यािम यः ३-४०-३
वेणुदाके रित च ताम ् १-३९-३
वे यावान ् िनिश पी डतः ४-५०-४
वैच यं कलास ुच १-२-२
भामहका यालंकारः
127
वैदभम यद तीित १-३१-१
वैदभिमित कं पृथक् १-३२-२
वैदभिमित ना यथा १-३५-४
वैपर या वपयासम ् ५-६१-३
य येते सा यसाधन े ५-५८-२
य येर न य ते गुणाः ५-३०-२
यित मणतो यथा ४-४८-४
यितरेकं तिम छ त २-७५-३
यितरेको वभावना २-६६-२
यपदेशेन तु यताम ् ३-३१-२
यपवृ दवाकरा ५-५१-२
यवहाराय लोक य ६-१३-३
या याग यािन शा वत ् २-२०-२
या यानेना यथा वदःु ३-१२-२
याज तुितिनदशन े ३-२-४
याज तुितरसौ यथा ३-३१-४
याधय ेद डनाय वा १-१२-२
या ं योमे यवाचकम ् १-४१-२
यायताभी सया यथा ५-६७-४
यालव तो दरारोहाःु ४-१९-१
भामहका यालंकारः
128
यावृ तव यो सन ् ५-२५-२
यावृ त प तः ५-२१-२
यावृ ी ल मसाधुता ५-२५-४
वृ वणा हत मृितः ४-६-२
वृ ंत मको यथा ६-३७-४
श यं कथियतंु मया ३-५२-४
श कामुकवारणाः २-२३-४
श चाप हाद २-४२-१
श खवाताकुला त तिममकर-
कुलाक णवीची तानः ( धराचरणः) ५-६८-३
शतष या वल कृित ६-६५-२
शत दे ायुधवा नशायाम ् २-५८-३
शतांशेना प भवता ३-३२-३
शपथैर प चादेयम ् ६-१२-१
शबला द योऽिततराम ् ६-४४-१
श द इ यिभधीयते ६-८-४
श दता यानुमा ं ित ६-७-३
श द यायानुपा ढ १-३८-३
श दम यमुद रयेत ् ६-२८-२
श दर ं वय ग यम ् ६-३-३
भामहका यालंकारः
129
श द छ दोऽिभधानाथाः १-९-१
श दह नं यित म ् ४-१-३
श दह नं वदयथाु ४-२२-४
श दानाकुलता चेित ३-५४-३
श दाना ंया वचारणा ४-२४-२
श दािभधेयाल कार १-१५-३
श दािभधेय े व ाय १-१०-१
श दाणव य य द क दपैितु पारम ् ६-६२-३
श दाथपदवृ ना १-२५-२
श दाथ स हतौ का यम ् १-१६-१
श दै त ािचिभयथा १-५०-४
श दो दराू नुपा ययम ् ५-३४-२
शमय त ते तापम ् ३-१९-३
श भुना न तं बलम ् ३-२४-४
शरा ढधनुमु ाः ४-४३-१
शरा धनुम डलम यभाजः २-४७-२
श ये य हर ाकृतः ३-७-४
शशा कवदनेित च २-३२-४
शिशका तोपल छ नम ् ३-१३-३
शिशनैवोपमीयते २-४४-४
भामहका यालंकारः
130
शिशनो हणादेतत ् २-५९-१
शंस त वधं यथा २-६८-४
शंिस चो पा व तु च १-१७-२
शाकारौ जागु र ौ च ६-४९-३
शा द वः क पना वृथा ६-११-२
शालातुर यमतमेतदनु मेण ६-६२-१
शा तोऽशा तो वेित ५-१६-१
शा म युपयु जते ५-३-२
शा लोकावपा यैवम ् ४-५६-३
शा ंजडिधयोऽ यलम ् १-५-२
शा ा ब य यमेधसः ५-२-२
शा ेषू दतम यथा ५-३२-४
िशरोऽिचता ेः पृथुक ितिध य ५-६३-२
िश पा य या गोचरः ४-३३-२
िशिशरासारक णकाम ् ६-४५-१
िश योगमा ेण ३-३६-१
शीकरा भोमदसृजः २-२३-१
शीकरा भोमदसृजः ३-१६-१
शुिचर तं िननीषित २-२९-४
शुनेव सार गकुलम ् २-५४-३
भामहका यालंकारः
131
शुभमरकतप रागिच े ५-६५-१
शृ गारा दरस ंयथा ३-६-२
शेषो हमिग र व च ३-२८-१
यामा हमस छवी ४-२१-२
यात ् कः सचेतनः ६-१२-४
ेय ंजगित मतं ह पा णनीयम ् ६-६३-३
य ंनाितसम ताथम ् २-३-१
ीमतो बोधय नरान ् ३-३४-४
ुितक च त दःु १-५३-२
ुितक ंतथैवाहःु १-४७-३
ुित ा मता िगरः १-४९-४
ुितद ाथद ेु ु च १-४७-१
ुतेः सामा यधमाणाम ् ४-१७-१
ेयःस ु वनयाधानम ् ४-११-३
ेया वृ ानुिश वात् ५-५७-३
ो ा ो विनयथा ५-१९-४
ौ ा द न तु दब धमु ् ६-२५-१
याथन संयु ः ३-४७-१
ंतदिभधीयते ३-१४-४
ेषादेवाथवचसोः ३-१७-१
भामहका यालंकारः
132
ोकमा ा द त पुनः १-३०-२
षडल कृतयोऽपराः २-६६-४
ष ड या द यथो दतम ् ४-८-४
ष णामृतूना ंभेदेन ४-३१-१
ष या श द य शु ः यात ् ६-६६-१
ष या शर रं िनण तम ् ६-६५-१
स एक ी ण जयित ३-२४-१
स कला यै धो यते ५-२७-४
स कूट थोऽनपायी च ६-१४-१
स ख मान ं ये धे ह ४-१०-१
स मेऽ प मृजेयथा ६-३१-२
स यानिमित मेधावी २-८८-३
स गतं स गतं जनम ् २-११-४
स गितः संहितयथा ६-४९-२
स गमा पा डुश द य १-५६-३
स घाता द न यु यते ४-५-२
स च त यवहारोऽ ४-३६-३
स चाथः पदवा ययोः ४-३-२
सिचवैः वाथिस य े ४-४२-२
सचेतसो वनेभ य ४-४७-१
भामहका यालंकारः
133
सता ं व जनीनानाम ् ३-४२-३
स वादयः माणा याम ् ५-५-१
सदथम प नापरम ् १-३१-४
सदथाल बन च तत ् ५-७-२
स शः सेतुग धवा ६-४५-२
सदश त य सन ् ५-२४-२
स श वमुद वता ३-२०-४
सदोपभु ं सवािभः ६-२-३
स तापयित व षः ३-२६-४
स य यो ानुवा दनः ६-६-४
स द कसमु ादेः २-१०-१
स यो रित यः िस ः ५-२२-१
स योः स श ेिस ः ५-२१-१
स धा द साधन ंिस यै ५-२२-३
स धा युपगमा वना ५-४५-२
स नब ध वधियनाम ् १-६-२
स नवेशा वशोषा ु १-५४-१
स पीतवासाः गृह तशा गः २-५८-१
स या यायिनणयः ६-६५-४
स मेधा वनो दताः २-४०-१
भामहका यालंकारः
134
स यास गमो क ठाम ् २-२७-३
सफलसप लवभू रचा वृ े ५-६५-२
सम गगनायाम ३-३६-१
सम तपादयमकम ् २-९-३
सम तव तु वषयम ् २-२२-१
सम य त बह य पू २-२-२
समाधौ सुलभ ेसित २-७७-४
समानव तु यासेन २-३४-१
स मा ताक पतपीतवासा २-४१-१
समारोपः कलैतावान ् ५-७-१
समासव त भूयांिस २-१-३
समासाितशयो च २-६६-३
समासािभ हता परा २-३२-२
समासेन यथा यायम ् ५-१-३
समासेनो दतिमदम ् २-९५-१
समा हतं राजिम े ३-१०-१
समुदायािभधान य २-८६-३
समुदायाथशू य ंयत ् ४-८-१
समुदायोऽित र यते ६-१०-२
समुदायोऽिभधेयवान ् ६-८-२
भामहका यालंकारः
135
समुदायोऽथवा कथम ् ६-९-२
स ब धेन करो ययम ् ४-४९-४
स ब धोऽथन वा सता ६-१५-२
य यशोधनमा दतः ३-४२-२
सरसा कुसुमावली ६-५-४
सरः शर स ना भः २-५१-३
स रत शु यद भसः २-२९-२
स पवण व यासम ् २-५-१
स पशेष ंतु पुमान ् ६-३२-१
सगब धोऽिभनेयाथम ् १-१८-१
सगब धो महाका यम ् १-१९-१
सव एव तृनादयः ६-४८-२
सव वधा याम ् ५-४४-२
सव ाल कृितः परा ६-४६-२
सवथा पदम येकम ् १-११-१
सवमेवैत द यते १-३०-४
सवश दा यु जते ६-५३-२
सवसवण सा यम ् २-४३-१
सवशा व वात ् ५-१८-२
सवागम वरोिधनी ५-१८-२
भामहका यालंकारः
136
सव य भृशा द यः ६-३९-१
सववाितशयो तु २-६४-३
स लोलमालालीनािल २-६-३
स शौयाभरणो यथा १-५२-४
सष ज धैवतं मृतम ् ४-३४-२
सस देहमन वयम ् ३-३-४
सस देहं वचः तु य ै ३-४३-३
सस देहं वदयुथा ३-४३-४
स सा यमापादयित २-३५-३
ससंशयमप मम ् ४-१-२
ससंशयिमित ाहःु ४-१८-१
स ह त याित वा यथा ६-२६-४
स हतं स हतं क ुम ् २-११-३
सहेटा सावधातुकम ् ६-५८-४
सहो प रवृ ी च ३-३-३
सहो ः सा मता यथा ३-३९-४
सं ाथतया यथा २-७९-४
संसृ यमान शिशनेव मेघः २-५८-४
संसृ म प चापरे ३-४-२
संसृ रनया दशा ३-५२-२
भामहका यालंकारः
137
सं कृतं ाकृत चा यत ् १-१६-३
सं कृतानाकुल य १-२५-१
सं कृताऽसं कृता चे ा १-२८-३
सा ाद ढं वा येऽथ १-४१-३
सा चासा वी क पना १-३९-२
सा चैवमु दता यथा १-४९-४
सा चैवं क यते यथा ३-२९-४
सा ाते यथसं या ५-३७-४
सा ेया कोपबािधनी ५-४४-४
साधय यचकोरताम ् ५-५४-४
साधीय योजयेत ् १-५८-४
साधुका यिनब धम ् १-२-४
साधुना साधुना तेन १-११-१
साधु वाऽसाधु वाऽऽगािम २-७२-३
साधुः संसारा ब यद मादसारात ् २-१२-१
साधु साधारण वा द २-३५-१
साधु साधारणि यः २-३६-२
सा यधमानुगमतः ५-२४-१
सा यसाधनधमा याम ् ५-२६-१
सा यसाधनयोवृ ः ५-५६-१
भामहका यालंकारः
138
सा येन िल गानुगितः ५-२७-१
सा यः वगेहे वव भतृह नाः २-४६-३
सान ग ंमानभ गुरम ् २-२७-३
सापे ाणा ंपर परम ् ४-४-२
सामा यगुणिनदशात ् २-३८-१
सामा यादपचयतेु ५-२४-४
सावः सव य इ य प ६-५३-४
साल कायननेतृकम ् ४-४१२
साल कारं सदा यम ् १-१९-४
साव यव झयो ह य ६-६१-३
सा समासो ा २-७९-३
सास ा ंमनस शुचम ् २-२७-४
सा या मिनब धनी ५-३६-४
िसतािसता ी ंसुपयोधराधराम ् २-१४-१
िसतािसते प मवती २-७६-१
िस ा सा बु गोचरा ५-८-२
िस ो ा त उ यते ५-२६-२
िस ो य ोपसं यानात ् ६-२९-१
सुकृती वैबुधं पदम ् १-७-४
सुखसे यो जनाना ं वम ् ३-५०-३
भामहका यालंकारः
139
सुग ध कुसुमान ा ४-३०-३
सुग ध नयनान द ३-३८-१
सुजनावगमाय भामहेन ६-६४-३
सुतरा ं य यते यथा २-७३-४
सुिधयाम प नैवेदम ् १-४५-३
सुपां ितङा च यु प म ् १-१४-३
सुि ङ तं पदं पुनः ४-३-४
सुमेधोिभः यु यते १-४४-४
सुरमुिनिस युते सुमे पृ े ५-६५-४
सुराजानो घना इव ३-१९-४
सु चा ं व ुतािमव ६-४०-४
सु पदस ध च २-१८-२
सुस मदा ं य मदा ंललामदाम ् २-१४-२
सू कृ पदकारे ४-२२-१
सू ापकमा ेण ६-३७-१
सू ा भस ंपदाव म ् ६-१-१
सूनुय याहमौरसः ५-१४-४
सूयाशुस मीिलतलोचनेष ु २-४६-१
मु ाकपूरच ाग कमनिशला थासक या तीरः ५-६८-२
से ायुधो मेघ इवाबभास े २-४१-४
भामहका यालंकारः
140
सैषा सवव व ो ः २-८५-१
सो वासाऽऽ याियका मता १-२५-४
सोदाहरणल माणः २-४०-३
सौकय दशय यसौ ५-४६-६
सौधेष ुघनमु ानाम ् ४-१६-३
सौ द या वरोधो ौ ३-५५-३
क धवानृजुर यालः २-८०-१
त ध य ववरै षणः १-४१-२
या य च िश यते ६-३२-२
योऽल कु ते मधु २-२८-२
था नुज गमभेदेन ४-३५-१
थरोऽनेकमहाफलः २-८०-२
थेयसीमाभुवः थतेः १-८-२
थौ याद ोपव यते ४-१३-२
फुर ड लियनः ४-२३-१
फुर शनद िधित ३-४६-२
वगुणा व कृितं कुयात ् १-२९-३
वपु प छ वहा र या २-८२-१
वभावा थो यते ४-२९-४
वभावो रल कार २-९३-१
भामहका यालंकारः
141
वभावोऽिभ हतो यथा २-९३-४
वमयादा वल घनात ् ३-२०-२
वय कृतैरेव िनदशनै रयम ् २-९६-१
वयं विन य िधया मयो दतः ३-५८-२
व व मा ा तभुवः २-७०-१
विस ा त वरोिध वात ् ४-१७-१
वः ता ंपितर क् १-४६-२
वादका यरसो म मु ् ५-३-१
वादपाकफलान ाःु २-३६-३
वारोहाः फलदाियनः ३-१८-२
ज ं ब च शोभते ६-५९-४
हत वीरा तभीतपौराःु ३-४७-२
हतोऽनेन ित ाय ४-४४-१
हतोऽनेन मम ाता ५-३७-३
ह त दमधसोु हताः २-२०-४
ह तुमेव वृ य १-४१-१
हरता प तनु ंत य ३-२४-३
हष व मययोर प ४-१४-२
ह य रथवा हनी ४-३७-४
हा रणी तनुर य तम ् ६-४७-३
भामहका यालंकारः
142
हार तशुकवाच २-२८-३
हत करणे ण च ६-५३-१
हमपाता वल दशः ३-४०-१
हमापहािम धरैः १-४१-१
हर यरेताः स बाधः १-४९-१
ह श देना प हे वथ २-७३-१
ह नतास भवो िल ग २-३९-१
ह निम यिभधीयते २-४२-४
ह न ंद चु ने यते ४-२-४
ह न ंद चु व यते ५-१-२
ह नािधक वा स ेधा २-५२-३
तेित मदना या ५-३८-४
हेतु यायलवो चयः ५-२-४
हेतु सू मो लेशोऽथ २-८६-१
हेतु ा तीयते ५-५०-२
हेतु ल णो ेयः ५-२१-३
हेतु ल मैव मतः ४-४७-१
हेतुः द द प वम ् ५-५१-३
हे वाभास यव थितः ५-२३-४
हे वाभासो वपययात ् ५-२१-४
भामहका यालंकारः
144
प रिश म-्3
भामहेन िन द ानां थानां थकाराणा च नामािन
नाम प र छेदः का रका
अ युतो रम ् २ १९
अ मकवंशम ् १ ३३
कणभ ः (कणादः) ५ १७
यासकारः ६ ३६
पा णिनः ६ ६३
पादकारः ४ २२
मेधावी २ ४०
,, २ ८८
र ाहरणम ् ३ ८
राजिम म ् २ ४५
,, ३ १०
रामशमा २ १९
,, २ ५८
शाखाव नः २ ४७
शालातुर यः (पा णिनः) ६ ६२
भामहका यालंकारः
146
वषयसूची
थम-प र छेदः
वषयः पृ ांकः
म गलाचरणम ् 1
का य योजनम ् 1
क व व शंसा 1
ितभा व पम ् 1
कवे ात या वषयाः 1
अ यासः 1
का ये दोषरा ह य याव यकता 1
कुका य-कु सा 2
अल कारवा दनां वग यम ् 2
श दाल कारवाद 2
अथाल कारवाद 2
सम वयः 2
का यसामा यं भेदा 2
सगब धः का यम ् 2
भामहका यालंकारः
147
अिभनेयाथम ् 3
आ याियका 3
कथा 3
अिनब म ् 3
वैदभगौडमागयोभदः 3
का यदोषाः 4
नेयाथम ् 4
ल म,् अ याथम ् 4
अवाचकम ् 4
अयु मत ् 4
गूढश दािभधानम ् 4
ुितद मु ् 4
अथद मु ् 5
क पनाद मु ् 5
ुितक म ् 5
दोषप रहारः 5
उपसंहारः 5
भामहका यालंकारः
148
तीय-प र छेदः
गुणाः 6
अल काराः 6
श दाल काराः 6
अनु ासः 6
लाटानु ासः 6
यमकभेदाः 6
आ दयमकम ् 6
म या तयमकम ् 6
पादा यास 6
आवली 6
सम तपादयमकम ् 6
यमकल णम ् 6
यमक य वैिश यम ् 6
हेयं यमकम ् 6
अथाल काराः
पकम ् 6
सम तव तु वषयम ् 7
भामहका यालंकारः
149
एकदेश ववित 7
द पकम ् 7
आ दद पकम ् 7
म यद पकम ् 7
अ तद पकम ् 7
उपमा 8
उपमाभेदाः 8
ितव तूपमा 8
अ येषामुपमा भेदानां िनराकरणम ् 8
उपमादोषाः
ह नता 9
अस भवः 10
िल गभेदः 10
वचनभेदः 10
ह न वपययः 10
अिधक वपययः 10-11
उपमानािधक वम ् 11
अस शता 11
आ ेपः 11
अथा तर यासः 11-12
भामहका यालंकारः
150
यितरेकः 12
वभावना 12
समासो ः 12
अितशयो ः 12
अितशयो ः व ो 13
हेतु-सू म-लेशानामल कार व- या यानम ् 13
वाता 13
यथासं यम ् 13
उ े ा 13
वभावो ः 13
उपसंहारः 13
भामहका यालंकारः
151
तृतीय-प र छेदः ेयः 14
रसवत ् 14
ऊज वी 14
पयायो म ् 14
समा हतम ् 14
उदा ः 14-15
म ् 15
भेदाः 15
सहो यु ं म ् 15
उपमायु ं म ् 15
हेतुयु ं म ् 15
अप ितःु 15
वशेषो ः 15-16
वरोधः 16
तु ययोिगता 16
अ तुत- शंसा 16
याज तुितः 16
िनदशना 16-17
भामहका यालंकारः
152
उपमा पकम ् 17
उपमेयोपमा 17
सहो ः 17
प रवृ ः 17
सस देहः 17
अन वयः 17
उ े ावयवः 17
ससृं ः 18
भा वकः 18
आशीः 18
उपसंहारः 18
भामहका यालंकारः
153
चतुथ-प र छेदः
दोषिन पणम ्
अपाथम ् 19
यथम ् 19
एकाथम ् 19
ससंशयम ् 19
अप मम ् 19
श दह नम ् 19
यित म ् 20
िभ नवृ म ् 21
वस ध 21
देश वरोिध 21
काल वरोिध 21
कला वरोिध 21
लोक वरोिध 21
याय वरोिध 22
आगम वरोिध 22
उपसंहारः 23
भामहका यालंकारः
154
प चम-प र छेदः
ित ाह ना ददोषाणां िन पणे योजनम ् 24
माण याव यक वं भेदो वषय 24
य म ् 24
अनुमानम ् 24
ित ा 24
ित ादोषाः 25
तदथ वरोिधनी ित ा 25
हेतु वरोिधनी ित ा 25
विस ा त वरोिधनी ित ा 25
सवागम वरोिधनी ित ा 25
िस धमा ित ा 25
य बािधनी 25
ा तह ना 25
जाितः
ित ा 26
धममूला 26
अथमूला 27
भामहका यालंकारः
155
काममूला 27
कोपमूला 27
धम ितभासा 27
अथबािधनी 27
कामबािधनी 27
कोपबािधनी 27
आथ 27
हेतुः
का यहेतोः दोषाः 28
अ ानं संशय ान च 28
वपययः 28
ा तः 28
शु ा तः 28
दोष य या यता 29
अ ता, अभे ता, अपेशलता 29
व ो ः अपे ा 29
यायतताया हेयता 29
उपसंहारः 29