AFETLERLE YAŞAMAKAFETLERLE YAŞAMAK

YA DA AFET YAŞAMAMAKYA DA AFET YAŞAMAMAK

OOrta Doğu Teknik Üniversitesi Doğu Teknik ÜniversitesiPsikoloji BölümüPsikoloji Bölümü

14. ULUSAL PSİKOLOJİ KONGRESİ14. ULUSAL PSİKOLOJİ KONGRESİ8 Eylül,20068 Eylül,2006

Nuray KarancıNuray Karancı

KapsamKapsamI:Zarar Azaltmak ve Hazırlıklı OlmakI:Zarar Azaltmak ve Hazırlıklı Olmak

Afet tanımıAfet tanımıAcil Destek Vakfı FilmiAcil Destek Vakfı FilmiAfet Yönetimi-Risk YönetimiAfet Yönetimi-Risk YönetimiHalk katılımı ve eğitimiHalk katılımı ve eğitimi

II.Afet Sonrası DestekII.Afet Sonrası DestekAfet Sonrası Psikolojik TepkilerAfet Sonrası Psikolojik TepkilerPsiko-sosyal destekPsiko-sosyal destek

III. Psikologların YeriIII. Psikologların YeriEFPAEFPAGörevler: Psikologlar Derneği ve Üniversiteler Görevler: Psikologlar Derneği ve Üniversiteler Örgütlenme ve İşbirliği ProtokollarıÖrgütlenme ve İşbirliği Protokolları

IV: ÖnerilerIV: Öneriler

AFET NEDİR ?AFET NEDİR ?

Belirli bir coğrafi bölgedeBelirli bir coğrafi bölgede

nispeten nispeten anidenaniden ortaya çıkan,ortaya çıkan,

kolektif streskolektif stres yaratan, yaratan,

önemli ölçüdeönemli ölçüde kayıp kayıp yaratan veyaratan ve

toplumuntoplumun yaşantısını yaşantısını sekteye sekteye uğratan olaylardır. uğratan olaylardır.

(Tierney, K)(Tierney, K)

AFETLERE AFETLERE SOSYAL BİLİMLERİN YAKLAŞIMISOSYAL BİLİMLERİN YAKLAŞIMI

FİZİKSEL OLAYFİZİKSEL OLAY ÇEVREÇEVRE

Doğal ve yapılandırılmış Doğal ve yapılandırılmış

SOSYAL YAPISOSYAL YAPI

AFETAFET

Risk YönetimiRisk Yönetimi

TehlikelerTehlikelerZarar görebilirlikZarar görebilirlik

×× Afet Yönetimi Afet Yönetimi

ETKİN RİSK YÖNETİMİETKİN RİSK YÖNETİMİ

Çok sektörlü-disiplinliÇok sektörlü-disiplinli

SürdürülebilirSürdürülebilir

Katılımlı (STK-Yerel-Merkezi)Katılımlı (STK-Yerel-Merkezi)

KurumsallaşmışKurumsallaşmış

Halk katılımı afetin boyutlarını ve afet Halk katılımı afetin boyutlarını ve afet sonrası psikolojik sıkıntıları azaltacaktırsonrası psikolojik sıkıntıları azaltacaktır

AFET DÖNGÜSÜAFET DÖNGÜSÜ

Afet öncesi :Afet öncesi :Zarar azaltmaZarar azaltmaHazırlıklı olmaHazırlıklı olma

Afet Sırası ve Sonrası:Afet Sırası ve Sonrası:Arama – Kurtarma-İlk Arama – Kurtarma-İlk YardımYardımGeçici iskanGeçici iskanİyileştirmeİyileştirme

Zarar Azaltma ve Hazırlıklı Olma: Zarar Azaltma ve Hazırlıklı Olma: Genel ÇerçeveGenel Çerçeve

Afetlerin yaratabileceği zararların en aza Afetlerin yaratabileceği zararların en aza indirilmesi (örn: İmar planları revizyonu; indirilmesi (örn: İmar planları revizyonu; Binaların depreme dayanımını arttırmak Binaların depreme dayanımını arttırmak (güçlendirme) ; Eşya sabitleme ; Yasal (güçlendirme) ; Eşya sabitleme ; Yasal düzenlemeler; Sigorta , vs)düzenlemeler; Sigorta , vs)

Afet anı ve sonrası için hazır hale gelinmesi Afet anı ve sonrası için hazır hale gelinmesi (örn: Acil durum planları; ilk yardım becerileri; (örn: Acil durum planları; ilk yardım becerileri; malzeme stoklamak (yiyecek, içecek, fener, malzeme stoklamak (yiyecek, içecek, fener, giysi) gibi giysi) gibi

AFET ZARARLARINI AZALTMAK AFET ZARARLARINI AZALTMAK VE HAZIRLIKLI OLMAK VE HAZIRLIKLI OLMAK

Çok Boyutlu: fiziksel/yapısal; Çok Boyutlu: fiziksel/yapısal; Örgütsel; Yasal; PsikolojikÖrgütsel; Yasal; Psikolojik

Çok Paydaşlı : Çok Paydaşlı : Birey-aileBirey-aile--mahalle-STK-yerel yönetim-mahalle-STK-yerel yönetim-bölgesel-ulusal-uluslararasıbölgesel-ulusal-uluslararası

Paydaşlar arasında Paydaşlar arasında koordinasyon ve işbirliğikoordinasyon ve işbirliği

17 Ağustos, 2006, Radikal17 Ağustos, 2006, Radikal

ZARAR AZALTMA VE HAZIRLIKLI ZARAR AZALTMA VE HAZIRLIKLI OLMA: Bilişsel Davranışçı ModelOLMA: Bilişsel Davranışçı Model

İkincil Değerlendirme: İkincil Değerlendirme: Tehlike ile başa çıkılabilir mi ?Tehlike ile başa çıkılabilir mi ?: : Bir şeyler yapılabilir mi ? Bir şeyler yapılabilir mi ? Kaynaklarım yeterli mi ? Neler ? ; Kimin sorumluluğu ?Kaynaklarım yeterli mi ? Neler ? ; Kimin sorumluluğu ? Bireysel düzey: Başa çıkma becerileri; sosyal destek; Bireysel düzey: Başa çıkma becerileri; sosyal destek; kontrol inancı; öz yeterlilik, vb. kontrol inancı; öz yeterlilik, vb. Hazırlıklı olmaHazırlıklı olma: Tehlike =< Bireysel başa çıkma, kaynak : Tehlike =< Bireysel başa çıkma, kaynak

Birincil Değerlendirme: Birincil Değerlendirme: Tehlike var mı ? Tehlike var mı ? Deprem olur mu ? ,Ne zaman olabilir ?; Olursa Deprem olur mu ? ,Ne zaman olabilir ?; Olursa can-mal kaybım olur mu ? (KRİTİK can-mal kaybım olur mu ? (KRİTİK FARKINDALIK)FARKINDALIK)

Afetlere Hazırlık ModeliAfetlere Hazırlık ModeliPaton, Smith & Johnston, 2003Paton, Smith & Johnston, 2003

Kritik Farkındalık

Risk: TehditAlgısı

Afet kaygısı 1(Tehlike)

Afet Kaygısı 2(Genel afet)

Genel YeterlilikEtkililik

Öz Yeterlilik

Aktif başa çıkma

Afetlere Hazırlık

Güven(-)

Süre (-)

-

TEHLİKE VAR MI?: Kritik Farkındalık/ Risk TEHLİKE VAR MI?: Kritik Farkındalık/ Risk AlgısıAlgısı

Büyük çoğunluk Büyük çoğunluk EVETEVET

(Erzincan, Dinar ve İstanbul (Erzincan, Dinar ve İstanbul örneklemlerinde)örneklemlerinde)

(Bak(Bakıırkrkööy)y)

İstanbul ‘da Seçilmiş Konutların Takviye İstanbul ‘da Seçilmiş Konutların Takviye Edilmesine Yönelik Fizibilite ÇalışmasıEdilmesine Yönelik Fizibilite Çalışması

İstanbul, 2005 (Bakırköy, İstanbul, 2005 (Bakırköy, 2400 hane): 2400 hane):

Sizce Istanbul'da ne kadar süre sonra yıkıcı bir deprem olabilir? :Kritik Farkındalık (Bakırköy,

2005)

0

5

10

15

20

25

30

Toplam Ev Sahibi Kiracı

Yü

zde

3 ay sonra

Gelecek yıl

2-5 yıl içinde

6-10 yıl içinde

11-20 yıl içinde

Olmaz

Bilmiyorum& cevapsız

Olası bir Depremde zarar beklentisi (Bakırköy,2005)

4,2

4,25

4,3

4,35

4,4

4,45

4,5

4,55

4,6

4,65

4,7

Toplam Ev Sahibi Kiracı

Yüz

de

Aile ve kendine zararlı

Gündelik yaşama sekte

Maddi zarar

Toplam tehlike algısı

Deprem zararlarını azaltmak için, genel olarak, önlemler alınabilir mi ?: Genel

Yeterlilik

0

10

20

30

40

50

60

Toplam Ev Sahibi Kiracı

Yü

zde

Kesinlikle alınabilir

Alınabilir

Ne alınabilir nealınamaz

Alınamaz

Hiç alınamaz

Cevapsız

Öz-yeterlilik: Siz , kendiniz, deprem zararlarını azaltmak için önlemler alabilir misiniz ?

0

10

20

30

40

50

Toplam Ev Sahibi Kiracı

Yüzd

e

Kesinlikle alabilirim

Alabilirim

Ne alabilirim ne alamam

Alamam

Kesinlikle alamam

Cevapsız

Şekil 14. Sizce güçlendirmenin faydaları nelerdir? (Soru 16)

0

10

20

30

40

50

Toplam Ev Sahibi Kiracı

Yüzd

e

Risk azaltma

PsikolojikRahatlamaGüçlendirmeninçeşidine bağlıHiç faydası yok

Emin değilim

Ilgisiz

Şekil 15. Güçlendirmenin zorlukları nelerdir? (Soru 17)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Toplam Ev Sahibi Kiracı

Yü

zde

Maliyet

Binadan taşınma

Binada oturma

Teknik sorunlar

Yapan firmaya güven

Yasal sorunlar

Faydasızdır

Ilgisiz

Bilmiyorum

Bittiğindeki zorluklar

Genel olarak pratik değil

Yıkılıp yeniden yapılmalı

Düzenli bir politik destekeksikliği

Şekil 25. Güçlendirme için apartmandan ne kadar süre için

taşınabilirsiniz? (Soru 20)

0

10

20

30

40

50

60

Total Owners Tenants

Yü

zde

Taşınamam

1 ay

1-3 ay

4-6 ay

Cevapsız

Bakırköy ÖzetBakırköy Özet

Depremi erteleme- “gerçekçi olmayan iyimserlik”Depremi erteleme- “gerçekçi olmayan iyimserlik”

Tehlike/Zarar algısı yüksekTehlike/Zarar algısı yüksek

Genel yeterlilik ( % 83)Genel yeterlilik ( % 83)

Öz yeterlilik (% 50)Öz yeterlilik (% 50)

Güçlendirme faydalıGüçlendirme faydalı

Maliyet ve taşınma en önemli zorluklarMaliyet ve taşınma en önemli zorluklar

Yasal değişiklik (kat malikleri) ve kredi desteğiYasal değişiklik (kat malikleri) ve kredi desteği

ZARAR AZALTMAK İÇİN ZARAR AZALTMAK İÇİN BİR ŞEYLER YAPILABİLİR Mİ ?BİR ŞEYLER YAPILABİLİR Mİ ?

Önlem alınabilirÖnlem alınabilir mi ( Genel Yeterlilik ) ? mi ( Genel Yeterlilik ) ?

(Yordayan: Eğitim)(Yordayan: Eğitim)

Erzincan : % 82Erzincan : % 82

Dinar: % 71Dinar: % 71

Siz bir şeyler yapabilir misiniz ? (Öz -Siz bir şeyler yapabilir misiniz ? (Öz -Yeterlilik)Yeterlilik)

Erzincan: % 47Erzincan: % 47

Dinar: % 46Dinar: % 46

ZARAR AZALTMAK İÇİN ZARAR AZALTMAK İÇİN ÖNLEM ALMAK KİMİN SORUMLULUĞU ?ÖNLEM ALMAK KİMİN SORUMLULUĞU ?

ErzincanErzincanKarancı ve Karancı ve ark ,1994ark ,1994

( % ) ( % )

DinarDinarKarancı ve Karancı ve ark ,1996ark ,1996

( % )( % )

MarmaraMarmaraKasapoğlu ve Kasapoğlu ve Ecevit, 2004Ecevit, 2004

( % )( % )

DevletDevlet 4949 4646 81.781.7

BelediyeBelediye 3131 3939

VatandaşVatandaş 3333 2626

ValilikValilik 2323 77

MüteahhitMüteahhit 1414 66

HAZIRLIK YAPTINIZ MI ?HAZIRLIK YAPTINIZ MI ?

Erzincan (Karancı ve ark,1993) : % 30Erzincan (Karancı ve ark,1993) : % 30

Dinar (Karancı ve ark, 1996): % 13 Dinar (Karancı ve ark, 1996): % 13

Çankırı (Karancı ve ark, 2005) : % 13 Çankırı (Karancı ve ark, 2005) : % 13

İstanbul (Fişek ve ark, 2002): % 2 - % 30 İstanbul (Fişek ve ark, 2002): % 2 - % 30

İstanbul (Karancı ve Şakiroğlu, 2004): % 19 İstanbul (Karancı ve Şakiroğlu, 2004): % 19 (yeterli hazırlık yaptım)(yeterli hazırlık yaptım)

Neden yeterli hazırlık yapmadınız ?Neden yeterli hazırlık yapmadınız ?(İstanbul ; Karancı ve Şakiroğlu, 2004)(İstanbul ; Karancı ve Şakiroğlu, 2004)

Hazırlık yapmama nedeniHazırlık yapmama nedeni %%

İhmalİhmal 45.445.4

Binama güveniyorumBinama güveniyorum 29.829.8

Yeterli param yokYeterli param yok 25.725.7

KiracıyımKiracıyım 19.719.7

Yeterli zamanım yokYeterli zamanım yok 16.516.5

Bu evden taşınacağımBu evden taşınacağım 14.714.7

Ne yapacağımı bilmiyorumNe yapacağımı bilmiyorum 13.813.8

Tanrı bilir, gerek yokTanrı bilir, gerek yok 11.511.5

Deprem olmazDeprem olmaz 6.46.4

İyimserlik yanlılığı: Yaygın ve yanlış İyimserlik yanlılığı: Yaygın ve yanlış varsayımlarvarsayımlar

Başkalarına olabilir ama bana bir şey olmazBaşkalarına olabilir ama bana bir şey olmazBenim olduğum yerde olmazBenim olduğum yerde olmazOlursa bile bana bir şey olmazOlursa bile bana bir şey olmazBen herkesden daha çok hazırlıklıyımBen herkesden daha çok hazırlıklıyım

(Burger ve Palmer, 1992; Spittal ve ark, 2005)(Burger ve Palmer, 1992; Spittal ve ark, 2005)

Hazırlıklı olma ile ilişkili Hazırlıklı olma ile ilişkili değişkenlerdeğişkenler

Korku/kaygıKorku/kaygı Kontrol algısı ve Kontrol OdağıKontrol algısı ve Kontrol Odağı EğitimEğitim GelirGelir YaşYaş Tehdit algısıTehdit algısı Öz YeterlilikÖz Yeterlilik Afet deneyimi ? Afet deneyimi ? Gelir/Tehdit algısı (Yüksek gelir)Gelir/Tehdit algısı (Yüksek gelir)

(Fişek ve ark, 2002 ;Karancı, Akşit, Dirik, 2002; Karancı ve Rüstemli, (Fişek ve ark, 2002 ;Karancı, Akşit, Dirik, 2002; Karancı ve Rüstemli, 1993; Karancı ve Şakiroğlu ,2004; Sattler ve ark., 2000)1993; Karancı ve Şakiroğlu ,2004; Sattler ve ark., 2000)

HAZIRLIKLI OLMAK NASIL HAZIRLIKLI OLMAK NASIL SAĞLANIR ?SAĞLANIR ?

ÇANKIRI: ÇANKIRI: AFETLERE HAZIR OLMA:Yerel Eğiticilerden AFETLERE HAZIR OLMA:Yerel Eğiticilerden

Halka Halka (Karancı, Akşit & Dirik, 2002)(Karancı, Akşit & Dirik, 2002)

Zarar azaltmaZarar azaltma ve ve hazırlıklı olmahazırlıklı olma bilincini vermek bilincini vermek (Risk kültürü)(Risk kültürü)

Somut eylem planları geliştirtmekSomut eylem planları geliştirtmek

Yerel kapasitenin güçlendirilmesiYerel kapasitenin güçlendirilmesi

Bilinçlenme-hazırlık-eylem planları ve eylemBilinçlenme-hazırlık-eylem planları ve eylem

GENEL AMAÇGENEL AMAÇ

ÇANKIRI DERSLERİÇANKIRI DERSLERİ

Yerel sahiplenmeYerel sahiplenme

GÖNÜLLÜ GÖREVLİGÖNÜLLÜ GÖREVLİ

Yerel katılımcıların ilgisiYerel katılımcıların ilgisi

MOTİVASYONMOTİVASYON

Plaket ve sertifika töreniPlaket ve sertifika töreni

ÇANKIRI’DA EĞİTİM ALANLARINÇANKIRI’DA EĞİTİM ALANLARIN İZLENMESİ-EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ İZLENMESİ-EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Eğitim alanlarda 400 ve Eğitim alanlarda 400 ve

kontrol grubu olarak 400 yetişkinkontrol grubu olarak 400 yetişkin

Eğitim Programından bir yıl sonraEğitim Programından bir yıl sonra

Değerlendirme amaçlı 800 kişiyeDeğerlendirme amaçlı 800 kişiye

anket uygulanmasıanket uygulanması

ÇANKIRI’DA AFET OLMA RİSKİÇANKIRI’DA AFET OLMA RİSKİ

Önümüzdeki Yıl İçerisinde Çankırı’da Afet Olma Riski Ne Kadardır?

  Ortalama t p

Eğitim almayanlar (N=395)

2,30 -3,57* ,000

Eğitim alanlar (N=397)

2,45    

* p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Afet olma riski 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir. 1) Afet riski hiç yok, 2) Afet riski biraz var, 3) Afet olma riski çok yüksek

ÇANKIRI’DA AFET OLMASINDAN ÇANKIRI’DA AFET OLMASINDAN DUYULAN ENDİŞEDUYULAN ENDİŞE

Önümüzdeki Yıl İçerisinde Çankırı’da Afet Olmasından Ne Kadar Endişe Ediyorsunuz?

  Ortalama t p

Eğitim almayanlar (N=398)

2,18 -3,80* ,000

Eğitim alanlar (N=398)

2,34    

* p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Afet olmasından duyulan endişe 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1) Hiç endişe etmiyorum, 2) Biraz endişe ediyorum, 3) Çok endişe ediyorum

ÇANKIRI’DA AFET KAYIPLARI ÇANKIRI’DA AFET KAYIPLARI BEKLENTİSİBEKLENTİSİ

Çankırı’da Afet Olması Durumunda Ne Kadar Kayıp Bekliyorsunuz?

  Ortalama t p

Eğitim almayanlar (N=384)

2,19 -2,82* ,005

Eğitim alanlar (N=386)

2,32    

* p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Kayıp beklentileri 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1) Hiç kaybımız olmaz, 2) Biraz kaybımız olur, 3) Çok kaybımız olur

AFETLERE HAZIRLIK YAPABİLMEKAFETLERE HAZIRLIK YAPABİLMEK

Afetlere Hazırlıklı Olmak İçin Bir Şeyler Yapılabilir mi?

  Ortalama t p

Eğitim almayanlar (N=397)

2,08 -3,03** ,003

Eğitim alanlar (N=400)

2,21    

** p<0.01 düzeyinde anlamlıdır. Afetlere hazırlıklı olmak için yapılabilecekler 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1) Hiç bir şey yapılamaz, 2) Bazı hazırlıklar yapılabilir, 3) Kesinlikle hazırlık yapılabilir

OLABİLECEK AFETLERE KARŞI OLABİLECEK AFETLERE KARŞI HAZIRLIK HAZIRLIK

 İleride Olabilecek Afetlere Karşı Hazırlık Yaptınız mı?

  Eğitim Alanlar Eğitim Almayanlar

  Frekans ( % ) Frekans ( % )

Evet 102 25.5 53 13.3

Hayır 298 74.5 347 86.8

Toplam 400 100 400 100 

EĞİTİME KATILANLAR EĞİTİME KATILANLAR ÖĞRETİLENLERİ NE KADAR UYGULADIÖĞRETİLENLERİ NE KADAR UYGULADI

FrekansFrekans ( % )( % )

Bazılarını uygulamaya koydumBazılarını uygulamaya koydum 204204 5151

Hiçbirini uygulamaya koymadımHiçbirini uygulamaya koymadım 178178 4545

Hepsini uygulamaya koydumHepsini uygulamaya koydum 1616 44

ToplamToplam 398398 100100

EĞİTİME KATILANLAR EĞİTİME KATILANLAR ÖĞRETİLENLERDEN HANGİLERİNİ UYGULADIÖĞRETİLENLERDEN HANGİLERİNİ UYGULADI

FrekansFrekans ( % )( % )Ev içi hazırlık (düdük, el feneri, vs, Ev içi hazırlık (düdük, el feneri, vs, aileiçi eğitim)aileiçi eğitim)

186186 8989

Evde ve/veya işyerinde tatbikat Evde ve/veya işyerinde tatbikat yapıldıyapıldı

1010 55

Binamı sağlamlaştırdımBinamı sağlamlaştırdım 44 22

Yeni eve taşındımYeni eve taşındım 55 22

Deprem sigortasıDeprem sigortası 33 11

Sığınak yaptırdımSığınak yaptırdım 11 11

ToplamToplam 209209 100100

ÖĞRETİLENLERİ UYGULAMAMA ÖĞRETİLENLERİ UYGULAMAMA NEDENLERİNEDENLERİ

FrekansFrekans ( % )( % )

Önemsemiyorum, ihmalÖnemsemiyorum, ihmal 5757 3636

Zamanım yok, işlerim yoğunZamanım yok, işlerim yoğun 4242 2626

Ekonomik durumum yeterli değilEkonomik durumum yeterli değil 2121 1313

Eğitim yetersiz olduğundan uygulamaya Eğitim yetersiz olduğundan uygulamaya koyamadımkoyamadım

1818 1212

Ev benim değil, değişiklik yapamıyorumEv benim değil, değişiklik yapamıyorum 77 55

Gerek duymadım çünkü evim uygunGerek duymadım çünkü evim uygun 77 55

Bu uygulamaların faydası olmazBu uygulamaların faydası olmaz 44 2,52,5

Ekonomik kriz her şeyi unutturduEkonomik kriz her şeyi unutturdu 11 0,50,5

ToplamToplam 157157 100100

SONUÇLARSONUÇLAR

Eğitim endişeyi , kayıp Eğitim endişeyi , kayıp beklentisini, hazırlıklı beklentisini, hazırlıklı olma tutumunu ve risk olma tutumunu ve risk algısını etkiliyoralgısını etkiliyorAncak, davranış Ancak, davranış değişikliği daha güç elde değişikliği daha güç elde ediliyorediliyorEğitim yöntemleri, Eğitim yöntemleri, malzemesi, kültürel malzemesi, kültürel uygunluk ve sürekliliği uygunluk ve sürekliliği (Dünya Bankası Projesi)(Dünya Bankası Projesi)İzleme ve değerlendirmeİzleme ve değerlendirme

AFETLERLE BAŞA ÇIKMAKAFETLERLE BAŞA ÇIKMAK

Bireysel ve toplumsal gelişimBireysel ve toplumsal gelişim

Afet öncesi, sırası ve sonrasıAfet öncesi, sırası ve sonrası

Risk belirleme –zarar azaltma kültürüRisk belirleme –zarar azaltma kültürü

Çok disiplinli yaklaşımÇok disiplinli yaklaşım

Örgütlenme : Bireyden-yerel topluma-Örgütlenme : Bireyden-yerel topluma-merkezi idareyemerkezi idareye

SüreklilikSüreklilik

AFET SONRASI AFET SONRASI PSİKOLOJİK TEPKİLERPSİKOLOJİK TEPKİLER

AKUT DÖNEMAKUT DÖNEM

Fizyolojik uyarılmaFizyolojik uyarılma

Mantıklı düşünememeMantıklı düşünememe

Her şey gerçek dışıHer şey gerçek dışı

Duygularda karmaşa Duygularda karmaşa (kaygı, korku, öfke, (kaygı, korku, öfke, sinirlilik, çaresizlik, sinirlilik, çaresizlik, üzüntü)üzüntü)

ŞokŞok

Suçluluk; kaygı, Suçluluk; kaygı, güvensizlikgüvensizlik

Davranışsal: Yerinde Davranışsal: Yerinde duramama; uyku duramama; uyku bozukluğu; iştahta bozukluğu; iştahta değişim; içki/sigaradeğişim; içki/sigaraBilişsel: bellek ve Bilişsel: bellek ve dikkat sorunlarıdikkat sorunlarıAfet ile ilgili yinelenen Afet ile ilgili yinelenen düşünce ve hayallerdüşünce ve hayaller

PSİKOLOJİK TEPKİLER: PSİKOLOJİK TEPKİLER: AKUT DÖNEMAKUT DÖNEM

TEPKİ DÖNEMİTEPKİ DÖNEMİ

Afeti hatırlatan durum ve uyaranlardan Afeti hatırlatan durum ve uyaranlardan kaçınmakaçınma

Gerginlik, korkuGerginlik, korku

Huzursuzluk-depresyonHuzursuzluk-depresyon

Kendini kopuk ve yalnız hissetmeKendini kopuk ve yalnız hissetme

Korkutucu rüya ve kabuslarKorkutucu rüya ve kabuslar

Suçluluk duygularıSuçluluk duyguları

İYİLEŞMEİYİLEŞME

Tepkilerin şiddeti Tepkilerin şiddeti azalırazalır

Günlük yaşama ilgiGünlük yaşama ilgi

Gelecekle ilgili planlarGelecekle ilgili planlar

Duygusal açıdan Duygusal açıdan toparlanmatoparlanma

TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU (TSSB)(TSSB)

Travmatik bir olayla karşılaşmak: Ölüm/Travmatik bir olayla karşılaşmak: Ölüm/ ölüm tehdidi yaşamak ve aşırı korku-çaresizlikölüm tehdidi yaşamak ve aşırı korku-çaresizlik

Olayı çeşitli şekillerde yeniden yaşamakOlayı çeşitli şekillerde yeniden yaşamakOlay ile ilgili durumlardan kaçınma; Olay ile ilgili durumlardan kaçınma;

tepkisizlik; içe dönmetepkisizlik; içe dönmeAşırı uyarılmışlık belirtileriAşırı uyarılmışlık belirtileri

(öfke/gerginlik; uyku ve dikkat sorunları)(öfke/gerginlik; uyku ve dikkat sorunları)Belirtilerin bir aydan uzun süre görünmesi;Belirtilerin bir aydan uzun süre görünmesi;

% 10-15 % 10-15

RİSK FAKTÖRLERİRİSK FAKTÖRLERİYoğun kayıp-afet etkisine maruz-ölüm korkusuYoğun kayıp-afet etkisine maruz-ölüm korkusu

Kadın olmakKadın olmak

Sosyal destek eksikliğiSosyal destek eksikliği

Yakın geçmişte kayıp yaşamış olmakYakın geçmişte kayıp yaşamış olmak

Psikiyatrik hastalık öyküsüPsikiyatrik hastalık öyküsü

Psiko-sosyal sorunları olmakPsiko-sosyal sorunları olmak

Aile problemleriAile problemleri

Başa çıkma yollarıBaşa çıkma yolları

Kişilik özellikleri (iyimserlik; yeterlilik; Kontrol; Öz Kişilik özellikleri (iyimserlik; yeterlilik; Kontrol; Öz saygı gibi)saygı gibi)

Afet sonrası olumsuz koşullar/olaylarAfet sonrası olumsuz koşullar/olaylar

ANORMALLİK YANLILIĞIANORMALLİK YANLILIĞI

Afetlerin tüm sonuçları olumsuz değildirAfetlerin tüm sonuçları olumsuz değildir

Bireysel ve toplumsal gelişim/güçlenme olabilirBireysel ve toplumsal gelişim/güçlenme olabilir

Afetler sonrası topluluklarda kenetlenme, sosyal Afetler sonrası topluluklarda kenetlenme, sosyal yardımlaşma ve destek artaryardımlaşma ve destek artar

Marmara-Düzce depremi sonrası örnekler Marmara-Düzce depremi sonrası örnekler (STK lar; TPD Kapasite geliştirme; Kızılay ortak (STK lar; TPD Kapasite geliştirme; Kızılay ortak protokolü, Yasal düzenlemeler, vs) protokolü, Yasal düzenlemeler, vs)

TRAVMA SONRASI GELİŞİM TRAVMA SONRASI GELİŞİM

TSG NEDİR ?TSG NEDİR ?

Travmatik bir olayla Travmatik bir olayla mücadele çabaları mücadele çabaları sonucundasonucunda ortaya ortaya çıkan çıkan olumlu olumlu (bilişsel, (bilişsel, duygusal, duygusal, davranışsal) davranışsal) dönüşümdönüşüm..

Süreç ve sonuçSüreç ve sonuç

Travma Sonrası GelişimTravma Sonrası Gelişim(TSG) Tedeschi, Park & Calhoun(TSG) Tedeschi, Park & Calhoun

TSG Süreç ve SonuçTSG Süreç ve Sonuç

Travmatik Olay (Psikolojik sismik olay)

Varsayımlar:Zarar görebilirlik; Anlam ve amaçlar;

öz saygı-güven

Bilişsel İşlemleme

(Yeniden yapılandırma)

TSG(bilişsel, Duygusal,

davranışsal)”strese bağlı gelişim”

Sıkıntı/ Stres

TRAVMAYA BAĞLI GELİŞİM TRAVMAYA BAĞLI GELİŞİM ALANLARIALANLARI

1.1. Kendilik AlgısıKendilik Algısı: Öz-güven; Öz-: Öz-güven; Öz-yeterlilik; Başa çıkma becerileri; yeterlilik; Başa çıkma becerileri; zarar görebilirlik algısı,anı zarar görebilirlik algısı,anı yaşama,güçlenmeyaşama,güçlenme

2.2. Kişilerarası ilişkilerKişilerarası ilişkiler: Başkalarına : Başkalarına sevgi-şefkat; yakınlık, empati, sevgi-şefkat; yakınlık, empati, fedakarlık, yardım; açılım, destekfedakarlık, yardım; açılım, destek

3.3. Yaşam FelsefesiYaşam Felsefesi: Öncelikler; : Öncelikler; yaşamım kıymetini bilme; yaşamı bir yaşamım kıymetini bilme; yaşamı bir hediye olarak alma; Anlam ve hediye olarak alma; Anlam ve amaçlar; manevi gelişim; bilgelikamaçlar; manevi gelişim; bilgelik

Travma Sonrası Gelişim: Kavramsal Model Travma Sonrası Gelişim: Kavramsal Model Schaefer & Moos, 1992Schaefer & Moos, 1992

I Çevresel sistem

kaynakları

IIBireysel Kaynaklar

IIIYaşam krizleri veya geçişler

Olayla ilgili faktörler

IVBilişsel değerlendirme(kontrol; stres; şiddet)

ve Başa çıkma

VOlumlu sonuçlar ve dönüşümler

Uyumu Yordayıcı Çok Yönlü Risk ModeliUyumu Yordayıcı Çok Yönlü Risk Modeli(Freedy ve Kilpatrick, 1993 )(Freedy ve Kilpatrick, 1993 )

Afet-ÖncesiAfet-Öncesi Afet-SırasıAfet-Sırası Afet SonrasıAfet Sonrası

Ruh Sağlığı Ruh Sağlığı SonuçlarıSonuçları

Hafif/geçici veya Hafif/geçici veya Şiddetli/kalıcı;Şiddetli/kalıcı;Olumsuz/OlumluOlumsuz/Olumlu

Demografik Demografik özellikler (kadın; özellikler (kadın; çocuk; yaşlı; eğitim)çocuk; yaşlı; eğitim)

Ruh sağlığı Ruh sağlığı tarihçesi (kaygı)tarihçesi (kaygı)

Şiddetli yaşam Şiddetli yaşam olaylarıolayları

Düşük şiddetli Düşük şiddetli yaşam olaylarıyaşam olayları

Afete maruz kalma Afete maruz kalma (ani; yaşamsal (ani; yaşamsal tehdit; zararın tehdit; zararın istenerek verilmesi; istenerek verilmesi; dehşet sahneleri)dehşet sahneleri)

Afetin Afetin değerlendirilişideğerlendirilişi(Kontrol; Tahmin (Kontrol; Tahmin edilebilirlik ; edilebilirlik ; Yaşamsal tehdit Yaşamsal tehdit algısı)algısı)

Temel ihtiyaçlarTemel ihtiyaçlar

İlk stres düzeyi İlk stres düzeyi ( Şartlanmış ( Şartlanmış duygusal tepkiler)duygusal tepkiler)

Stresli yaşam Stresli yaşam olayları ((Akut & olayları ((Akut & süregelen)süregelen)

Kaynak kaybı Kaynak kaybı (obje; Durum; kişilik; (obje; Durum; kişilik; enerji)enerji)

Başa çıkma Başa çıkma stratejileristratejileri

Sosyal DestekSosyal Destek

DepresyonDepresyon

KaygıKaygı

Bedensel Bedensel YakınmalarYakınmalar

Madde kötü Madde kötü kullanımıkullanımı

PTSDPTSD

OLUMLU GELİŞİMOLUMLU GELİŞİM

Çalışmalarda kullandığımız ölçeklerÇalışmalarda kullandığımız ölçeklerStrese Bağlı Gelişim ÖlçeğiStrese Bağlı Gelişim Ölçeği

SRGS (Park, Cohen ve SRGS (Park, Cohen ve Murch, 1996) Murch, 1996)

Örnek Maddeler: “Sizin için ne derece Örnek Maddeler: “Sizin için ne derece geçerli ? (Hiç.....Çok)(1-3) (50 geçerli ? (Hiç.....Çok)(1-3) (50 madde)madde)

Düşündüğümden daha güçlü Düşündüğümden daha güçlü olduğumu öğrendimolduğumu öğrendim

Yaptıklarım için daha fazla Yaptıklarım için daha fazla sorumluluk almayı öğrendimsorumluluk almayı öğrendim

Travma Sonrası Gelişim ÖlçeğiTravma Sonrası Gelişim Ölçeği (PTGI)(PTGI)Tedeschi & Calhoon, 1996Tedeschi & Calhoon, 1996

““......” dolayı yaşanan değişikliğin derecesi ?......” dolayı yaşanan değişikliğin derecesi ?““Hiç yaşamadım”____ Çok fazla yaşadım Hiç yaşamadım”____ Çok fazla yaşadım

(0-5) (21 Madde)(0-5) (21 Madde)Alanlar: Alanlar: Başkaları ile ilişkilerBaşkaları ile ilişkiler: “İlişkilerimde gayret : “İlişkilerimde gayret

göstermeyi öğrendim”göstermeyi öğrendim”Yeni OlanaklarYeni Olanaklar: “Önüme daha önce : “Önüme daha önce

karşılaşmadığım fırsatlar çıktı”karşılaşmadığım fırsatlar çıktı”Bireysel güçlülükBireysel güçlülük: “Kendime daha fazla : “Kendime daha fazla

güvenmeye başladım”güvenmeye başladım”Manevi DeğişimManevi Değişim: “Dini inancım daha : “Dini inancım daha

güçlendi”güçlendi”Hayatın kıymetini anlamaHayatın kıymetini anlama: “Yaşamımın : “Yaşamımın

değerini daha iyi anladım”değerini daha iyi anladım”

Yapılan ÇalışmalarYapılan ÇalışmalarÇalışmaÇalışma ÖrneklemÖrneklem SRGSSRGS

(Park ve ark.)(1-3)(Park ve ark.)(1-3)

KorelasyonlarKorelasyonlar

Stres BelirtileriStres Belirtileri

Güneş, 2001Güneş, 2001 Marmara Depremi Marmara Depremi (336) (336)

Adapazarı (6 ay Adapazarı (6 ay sonra)sonra)

2.36 (.47)2.36 (.47)

(Alfa: .94)(Alfa: .94)

IES ( .26 **)IES ( .26 **)

SCL-40 ( .13SCL-40 ( .13** ) )

Yaşam teh. (.13*)Yaşam teh. (.13*)

Tanrıdağlı, 2005Tanrıdağlı, 2005 MAG/NMAG (200)MAG/NMAG (200)

(Gölcük –İzmit)(Gölcük –İzmit)(4.5 yıl sonra)(4.5 yıl sonra)

2.46 (.04)MAG2.46 (.04)MAG

2.37 (.04) NMAG2.37 (.04) NMAG

(Alfa: .95)(Alfa: .95)

Kayıp algısı(.22 Kayıp algısı(.22 **)**)

Yaşam teh. (.23**)Yaşam teh. (.23**)

Kesimci, 2003Kesimci, 2003 Meme Kanseri Meme Kanseri (100) (ameliyat ort (100) (ameliyat ort :19 ay (1-156):19 ay (1-156)

2.86 (.25)2.86 (.25)

(Alfa: .95)(Alfa: .95)

BDI: -.58**BDI: -.58**

Umutsuzl.( -.60**)Umutsuzl.( -.60**)

Birol,2004Birol,2004 Trafik kazası Trafik kazası (200)( min. 6 ay)(200)( min. 6 ay)

2.18 (.59)2.18 (.59)

(Alfa: .98)(Alfa: .98)

IES (.21**)IES (.21**)

Elçi,2004Elçi,2004 Otistik Çocuk Otistik Çocuk ebeveyn (136) ebeveyn (136) (çoc.yaş: 8.9 (5.2)(çoc.yaş: 8.9 (5.2)

PTGI (0-5)PTGI (0-5)

3.08 Anne; 2.72 3.08 Anne; 2.72 Baba (Alfa: .88)Baba (Alfa: .88)

Tükenmişlik Tükenmişlik F1(kişisel F1(kişisel yetersizlik) (-.22yetersizlik) (-.22*)*)

Travma Sonrası Gelişim’in Travma Sonrası Gelişim’in YordayıcılarıYordayıcıları

ÖrneklemÖrneklem ÖncesiÖncesi SırasıSırası SonrasıSonrası GelişiGelişimm

Marmara Depremi-Marmara Depremi-Adapazarı (336)Adapazarı (336)

+ Problem od/iyimser+ Problem od/iyimser

+ intrusive düşünce(IES)+ intrusive düşünce(IES)

+ SCL+ SCL

SRGSSRGS

RR2 2 =.28=.28

MAG –MAG MAG –MAG olmayan(200)olmayan(200)

+ Problem od+ Problem od

+Kaderci+Kaderci

+ MAG+ MAG

SRGSSRGSRR2 2 =.35=.35

Meme Kanseri (100 Meme Kanseri (100 kadın)kadın)

- Gelir düzeyi- Gelir düzeyi + Problem od+ Problem od

+ Sosyal Destek+ Sosyal Destek

- Depres- Depres

SRGSSRGS

RR2 2 =.61=.61

Trafik kazası (200)Trafik kazası (200) - Sosyal Güvence- Sosyal Güvence + + Yaşamsal Yaşamsal tehdittehdit

+ Problem od/iyimser+ Problem od/iyimser

+Kaderci+KaderciSRGSSRGS

RR2 2 =.53=.53

Otistik Çocuk ebeveyn Otistik Çocuk ebeveyn (136)(136)

-evlilik yılı (b)-evlilik yılı (b)

+ yaş (b)+ yaş (b)

+ Sosyal Destek (b;a)+ Sosyal Destek (b;a)

+ Problem + Problem od/iyimser(b;a)od/iyimser(b;a)

PTGIPTGIRR2 2 =.25 =.25 anne; .3anne; .30 baba0 baba

SonuçlarSonuçlarİyi-Kötü bir arada: Travma sonrası İyi-Kötü bir arada: Travma sonrası gelişim ve travmanın gelişim ve travmanın şiddeti/sıkıntısı şiddeti/sıkıntısı

Depresyon (-)Depresyon (-)

Sıkıntı/stres gelişime giden bir yol Sıkıntı/stres gelişime giden bir yol olarak da yorumlanabilirolarak da yorumlanabilir

Olumsuzluk yanlılığı ?Olumsuzluk yanlılığı ?

Travma yaşayanlarla yapılan Travma yaşayanlarla yapılan çalışmalarda olumluyu dinlemek, çalışmalarda olumluyu dinlemek, duymak, odaklanmak ve duymak, odaklanmak ve güçlendirmekgüçlendirmek

NormalleştirmeNormalleştirmePaylaşımPaylaşımAfet sonrası olumsuz Afet sonrası olumsuz olayların azaltılmasıolayların azaltılmasıBilgilendirmeBilgilendirmeKatılım-kontrolKatılım-kontrolAfet yaşayanların Afet yaşayanların yakınlarıyakınlarıAfet çalışanlarıAfet çalışanları

Psikolojik DestekPsikolojik Destek

Başa çıkma yollarının önemi : Başa çıkma yollarının önemi : Güçlendirme ; toplum/afet Güçlendirme ; toplum/afet yaşayan temelli yaklaşımlaryaşayan temelli yaklaşımlarKatılım, hazırlıklı olma, zarar Katılım, hazırlıklı olma, zarar azaltmaazaltmaSadece afet sonrası değil, Sadece afet sonrası değil, öncesi döneme de öncesi döneme de odaklanmakodaklanmakPsPsikososyal Yaklaşım: Aktif, ikososyal Yaklaşım: Aktif, kendi kaynakları olan afet kendi kaynakları olan afet yaşamış bireyler (Survivor vs yaşamış bireyler (Survivor vs Victim)Victim)Çaresizliği azaltmakÇaresizliği azaltmakTarama çalışmaları ve gerekli Tarama çalışmaları ve gerekli profesyonellere yönlendirme profesyonellere yönlendirme (TSSB, Major depresyon gibi )(TSSB, Major depresyon gibi )

PSİKOLOGLAR OLARAK PSİKOLOGLAR OLARAK HAZIR MIYIZ ?HAZIR MIYIZ ?

EFPA, Afet, Kriz ve Travma Psikolojisi EFPA, Afet, Kriz ve Travma Psikolojisi KomitesiKomitesi

http://disaster.efpa.be/http://disaster.efpa.be/

Afet, Kriz ve Travma Psikolojisi Afet, Kriz ve Travma Psikolojisi

Çalışma AlanlarıÇalışma Alanları  

Afet zararlarını azaltma ve hazırlıklı olma konularında halkın/STK Afet zararlarını azaltma ve hazırlıklı olma konularında halkın/STK bilınçlendirilmesi ve eğitimibilınçlendirilmesi ve eğitimiAfetler öncesi eğitim çalışmalarıAfetler öncesi eğitim çalışmalarıAfet ve krizlere erken müdahaleAfet ve krizlere erken müdahaleAfet ve kriz durumlarında uygulanacak psikososyal destek Afet ve kriz durumlarında uygulanacak psikososyal destek programları planlanması ve yürütülmesiprogramları planlanması ve yürütülmesiÖzel gruplar için psikososyal destek (engelliler, çocuklar, yaşlılar, Özel gruplar için psikososyal destek (engelliler, çocuklar, yaşlılar, göçmenler, türistler, gibi)göçmenler, türistler, gibi)Akut Stres Bozukluğu ve Travma Sonrası Stres bozukluğu tanıma ve Akut Stres Bozukluğu ve Travma Sonrası Stres bozukluğu tanıma ve tedavitedaviTravma Sonrası Gelişimi hızlandırma teknikleriTravma Sonrası Gelişimi hızlandırma teknikleri

Üye ülkelerde Afet-Travma çalışma gruplarının Üye ülkelerde Afet-Travma çalışma gruplarının oluşturulmasıoluşturulmasıEğitimin psikoloji lisans/Y.Lisans programlarında Eğitimin psikoloji lisans/Y.Lisans programlarında dersler olarak yer alması :” tüm psikologların afet, dersler olarak yer alması :” tüm psikologların afet, kriz ve travma psikolojisi konularında temel kriz ve travma psikolojisi konularında temel bilgilerle donatılmasını sağlamak” bilgilerle donatılmasını sağlamak” Geçmiş afetlerden dersler: İyi-kötü örneklerGeçmiş afetlerden dersler: İyi-kötü örneklerAvrupa afet ağının kurulması ve afetler sonrası Avrupa afet ağının kurulması ve afetler sonrası gözlem/değerlendirmegözlem/değerlendirmeÖlçekler ve araştırma ilkeleri/etik Ölçekler ve araştırma ilkeleri/etik Afet/Travma konusunda eğitimler düzenlemek (Afet/Travma konusunda eğitimler düzenlemek (hedef hedef gruplar;Düzeyler ;Yöntemler ;Standartlar (örn; Finlandiya 50 saat)gruplar;Düzeyler ;Yöntemler ;Standartlar (örn; Finlandiya 50 saat)

Eğitim hedef kitleler ve Eğitim hedef kitleler ve Düzeyler:Düzeyler:

Profesyonel olmayanlara (STK üyeleri, mahalle Profesyonel olmayanlara (STK üyeleri, mahalle gönüllüleri gibi) :Psikolojik ilk yardım; Öz bakımgönüllüleri gibi) :Psikolojik ilk yardım; Öz bakımProfesyonellere : Psikolojik İlk Yardım; Öz Profesyonellere : Psikolojik İlk Yardım; Öz bakım; anlamlandırma toplantıları yönetimi; bakım; anlamlandırma toplantıları yönetimi; Psikososyal destek programları Psikososyal destek programları Travma uzmanlık alanında çalışanlara Travma uzmanlık alanında çalışanlara Afet Yöneticilerine (Zarar azaltma ve hazırlıklı Afet Yöneticilerine (Zarar azaltma ve hazırlıklı olma programları)olma programları)

ÖnerilerÖneriler

TPD Kriz ve Travma Komisyonu : TPD Kriz ve Travma Komisyonu : Güçlendirmek , genişletmek (Sosyal Psikoloji Güçlendirmek , genişletmek (Sosyal Psikoloji gibi) ve Etkinleştirmekgibi) ve EtkinleştirmekŞubeler arası koordinasyon ve örgütlenmeŞubeler arası koordinasyon ve örgütlenmeEğitim düzeyleri, hedef kitlelerin (psikolog; diğer Eğitim düzeyleri, hedef kitlelerin (psikolog; diğer meslek grupları, STK lar; afet çalışanları gibi) ve meslek grupları, STK lar; afet çalışanları gibi) ve Standartların belirlenmesiStandartların belirlenmesiTarama ve takip çalışmaları için değerlendirme Tarama ve takip çalışmaları için değerlendirme araçları paketleriaraçları paketleriÜniversitelerde “Afet Psikolojisi” dersleriÜniversitelerde “Afet Psikolojisi” dersleri

Afetler öncesi zarar azaltma ve hazırlıklı olma Afetler öncesi zarar azaltma ve hazırlıklı olma konularında çalışmalarkonularında çalışmalar

Diğer disiplinlerle işbirliği (Mühendisler, Diğer disiplinlerle işbirliği (Mühendisler, Mimarlar, jeologlar, kamu yöneticileri, Mimarlar, jeologlar, kamu yöneticileri, Belediyeler, gibi)Belediyeler, gibi)

Çalışmaların sistemli olarak tüm afetlere Çalışmaların sistemli olarak tüm afetlere yaygınlaştırılmasıyaygınlaştırılması

Afet sonrası yapılacaklarla ilgili eylem planlarıAfet sonrası yapılacaklarla ilgili eylem planları

Uygulamalar sonrası izleme ve değerlendirme Uygulamalar sonrası izleme ve değerlendirme

TeşekkürlerTeşekkürler