พษณวฒน พานารถ นกวชาการสาธารณสข ช านาญการพเศษ

ส านกงานปองกนควบคมโรคท 10 เชยงใหม

ปจจยทมผลตอการแพรกระจายโรคของยงพาหะ ปจจย มาตรการลดปจจย

1. ความชกชมของยงพาหะ (Vector density)

ก าจดลกน ายง เพอลดคา HI,CI

2. อายขยของยงพาหะ (Vector Longivity)

ควบคมยงตวแกทตดเชอโดยการ พนสารเคมก าจดยง 3. การตดเชอในยงพาหะ

(Infection rate)

4. รอบการกดของยงพาหะ (Gonotrophic cycle)

ลดการสมผสระหวางคน - ยงโดยใชมง ยาทากนยง ฯลฯ

มาตรการควบคมยงลายตวเตมวยโดยใชสารเคม

องคประกอบส าคญ

1. สารเคมก าจดแมลง (Insecticide) 2. เครองพนสารเคม - พนหมอกควน (Thermal Fogging) - พนฝอยละออง (Ultra Low Volume) 3. เทคนค และวธการพน - Residual spray - Space spray

Insecticides

การเรยกชอสารเคมก าจดแมลง

• ชอการคา (Trade name) Damthrin, K-Othrine • ชอสามญ (Common name) : deltamethrin • ชอทางเคม(Chemical name) - (IUPAC) : (S)- α-cyano-3-phenoxybenzyl (1R,3R)-3-(2,2-dibromovinyl)-2,2- dimethylcyclopropane carboxylate

องคประกอบของสารก าจดแมลง

• สารออกฤทธ (Active Ingredient)

• ตวท าละลาย/สารไมออกฤทธ (Solvent/Inert Ingredient)

• สารเสรมฤทธ (Synergist)

รปแบบสารก าจดแมลง (Insecticide formulations)

Emulsifiable concentrate (EC) • เปนของเหลว เตรยมโดยผสมสารก าจดแมลงกบตวท าละลายและสารลดแรง ตงผวผสมเปนเนอเดยวกน Permethrin 10% EC

Emulsion oil-in-water (EW)

• เปนของเหลว ประกอบดวยสารออกฤทธ ในตว ท าละลายและ ผสมดวยสารแผกระจาย ซงเหมอน กบละอองน ามนเลกๆ ในน า

Cyfluthrin 5% EW

ฤทธของสารเคมก าจดแมลง

• ฤทธขบไล (Repelling)

• ฤทธระคายเคอง (Irritating)

• ฤทธฆา (Killing)

เครองพนสารเคมทใชในงานสาธารณสข

• Residual spray (พนแบบมฤทธตกคาง) - Compression sprayer • space spray (พนแบบฟงกระจาย) - Thermal Fogger (ใชพลงงานความรอน) - Cold Fogger (ใชพลงลม) * ULV generator < 50 µm * Mist generator > 50 µm

ประเภทเครองพนแบบฟงกระจาย (Space spray)

1. เครองพนหมอกควน (Thermal Fogging)

เปนเครองพนสารเคมทใชความรอนท าให

สารเคมแตกตวกลายเปนไอและควบแนนใน

รปหมอกควน ขนาดละอองน ายา ~ 10 - 30

µm หรอมากกวาครอบคลมพนทไมนอยกวา

300ละออง ตอ 1ตารางเชนตเมตร

Thermal fog

- Most of the droplets are smaller than 20 μm 5–10 litres per hectare maximum of 50 litres per hectare

Puls Fog K –22/10 BIO

2. เครองพนฝอยละออง (ULV = Ultra low volume)

เปนเครองพนสารเคมซงใชกระแส ลมทมความเรวสงประมาณ 200เมตร/วนาทเปาสารเคมผานรพนใหฟงกระจายเปนละอองขนาดเลกไปในอากาศขนาดละอองน ายา < 50 µm ครอบคลมพนทไมนอยกวา 30 ละออง ตอ 1ตารางเซนตเมตร

วธการพน ขนาดเมดน ายา VMD ชนดเครองพน

High volume > 400 450-750 เครองพนทางเกษตร Medium volume 200-400 250-350 เครองพนทางเกษตร Low volume 50-200 75-150 เครองพนแบบใชเครองยนต Very Low Volume 0-100 25-50 เครองพนฝอยทตดตงหวพน ULV Ultra Low volume 0-50 15-20 เครองพนหมอกควน / ฝอยละเอยด ULV

มาตรฐานขนาดละอองสารเคมของ เครองพนแตละชนด

1.ไสกรองอากาศ (Air filter) 2.วาลวลมเขา, วาลวปรบใหลมเขา (Automatic intake, Servo valve) 3.เสอตวนอก-หองเกบน ามน (Oil chamber) 4.หองอดอากาศ (Compression chamber) 5.รงผงระบายความรอนน ามน (Oil cooler) 6.ไสกรองน ามน (Oil filter) 7.ทางคดเคยวเพอแยกน ามน (Labyrinth) 8.อากาศอด (Compressed air 9.ทน (Rotor) 10.ไสกรองแยกไอน ามน (Coalescing) 11.วาลวใหน ามนไหลกลบ (Oil return valve) 12.วาลวกนยอน-รกษาระดบความดน (Minimum pressure non return valve)

แบบหวถอใชไฟฟา (Portable electric atomizer)

แบบเครองยนต (2 จงหวะ) สะพายหลง (Motorized knapsack mistblower)

แบบเครองยนต 4 จงหวะ / ไฟฟา ตดรถยนต (Vehicle-mounted motorized / electric aerosol generator)

6

หลกการพนเคมแบบฟงกระจาย (Space Spray)

ใหละอองขนาดเลกของสารเคมทพน ลอยกระจายอยในอากาศ

ครอบคลมบรเวณทตองการ เพอใหแมลงสมผสกบละอองสารเคม

ในปรมาณทมากพอขณะบนออกหากน

Key Success

* แมลงตองสมผสกบละอองสารเคมมากพอ

* ละอองสารเคมตองลอยอยในอากาศนานเพยงพอ

องคประกอบส าคญทท าใหการควบคมยงพาหะ โดยใชสารเคม มประสทธภาพ

1. ความครอบคลมในการพนทว 2. ความพอเพยงในการพน - ปรมาณละอองสารเคม - ปรมาณสารเคมออกฤทธ 3. ความถในการพน D0 D7 D14

ปจจยส าคญทมผลตอประสทธภาพการพนเคมแบบฟงกระจาย

1. ชวนสยของแมลง 1.1 เวลาออกหากน

- ยงลาย 09.00 - 11.00 น. และ 13.00 - 14.30 น.

- ยงร าคาญ ตงแตเวลาพลบค าถงรงเชา

1.2 ระยะการบน

- ยงลาย ประมาณ 50 - 100 เมตร หรอมากกวา

- ยงร าคาญ บนไดหลายกโลเมตร

2. ประสทธภาพของสารเคม 2.1 มประสทธภาพในการฆายงหรอแมลงไดด (ไดรบการรบรองจาก

WHO หรอหนวยงานทเกยวของ)

2.2 มอนตรายตอมนษยและสงแวดลอมนอย (ไดรบการรบรองจาก อ.ย.)

2.3 มความเหมาะสมกบเครองพนทใช

2.4 ราคาไมแพง และผลตจากบรษททไดมาตรฐาน

2.5 มฉลากก ากบ ระบวธใช และวนผลตอยางชดเจน

3. ขนาดของละอองสารเคม

หลกเกณฑของ WHO ในการแบงกลมละอองน ายา

ฝอยละเอยด Aerosols < 50 µm

ฝอยละออง Mists 50 – 100 µm

ละอองขนาดเลก Fine sprays 100 – 250 µm

ละอองขนาดกลาง Medium sprays 250 – 400 µm

ละอองหยาบ Coarse sprays > 400 µm

เปรยบเทยบขนาดของละอองน ายา

ขนาดของละออง 500 µm 1 ละออง เทากบขนาดละออง 50 µm 1,000 ละออง เทากบขนาดละออง 25 µm 8,000 ละออง

หนวยวดขนาดละอองสารเคม VMD (Volume Median Diameter) MVD (Median Volume Diameter) MMD (Mass Median Diameter) ขนาดของละอองสารเคมซงปรมาณ น ายาทพนออกมาจากเครองพนนน ครงหนงแตกตวเปนเมดละอองขนาด เลกกวาคา Median และอกครงหนง ใหญกวา (Percentile 85 - 90)

MND (Median Number Diameter) NMD (Number Median Diameter) ขนาดของละอองสารเคมซงมขนาด กงกลางเมอเทยบกบละอองของ สารเคมทถกพนออกมาทงหมด ทงนโดยเรยงจากเมดเลกสดจนถง ใหญสด (Percentile 50)

4. สภาพภมอากาศ และภมประเทศในพนทท าการพน

4.1 อณหภม ทเหมาะสมไมควรเกน 30 C

พนนอกบาน - ยงลาย 06.30 - 10.30 น.

- ยงร าคาญ 18.00 - 20.30 น.

พนในบาน - ยงลาย 09.00 - 16.30 น.

4.2 ความชน ถามฝนตกไมควรพน

4.3 กระแสลม - ไมควรเกน 8 - 10 ก.ม. / ชม.

- ไมควรพนสวนทศทางลม

4.4 สงกดขวางทางพน ไดแก ตนไม ก าแพง และอน ๆ

5. การเตรยมการกอนการพน

5.1 การเตรยมชมชน ตองด าเนนการกอนการพนทกครง

5.2 การวางแผนการพน - การส ารวจภมประเทศและเสนทาง

- การท าแผนท

- การประชมชแจงเจาหนาท

5.3 การจดเตรยมบคลากรและวสดอปกรณ

6. เทคนคในการพนสารเคม

6.1 ตองรเทคนคในการใชเครองพนแตละชนด 6.2 ตองรวธด าเนนการใชสารเคมอยางถกตองและเหมาะสม - ปรมาณสารเคมทใช (gm - ai / hectare) - อตราการไหลของสารเคม (Flow Rate) 6.3 ตองรวธการผสมสารเคมอยางถกตอง - อตราสวนผสม - ตวท าละลายทใช 6.4 ตองรเทคนคการพนสารเคมใหมประสทธภาพ - พนนอกบาน - พนในบาน

อตราการใชสารเคมตามมาตรฐานความปลอดภยท WHO แนะน า

Malathion อตราการใช 100 - 500 gm-ai / hectare Fenitrothion อตราการใช 200 - 400 gm-ai / hectare Pirimiphos - methyl อตราการใช 230 - 330 gm-ai / hectare Deltamethrin อตราการใช 0.5 - 1.0 gm-ai / hectare Resmethrin อตราการใช 7 - 16 gm-ai / hectare Bioresmethrin อตราการใช 5 - 10 gm-ai / hectare Permethrin อตราการใช 5 - 10 gm-ai / hectare Lambda-cyhalothrin อตราการใช 0.5 - 2.0 gm-ai / hectare

ความถในการฉดพน (Spray Frequency)

1. การพนหมอกควน (Thermal Fogging) ความถทเหมาะสมในการพนคอ Day0 Day1 Day7 และDay14

2. การพนฝอยละอองละเอยด (ULV) ความถทเหมาะสมในการพนคอ Day0 Day7 และ

Day14

พนครงท1 ยงลดลงรอยละ 67.67 พนครงท2 ยงลดลงรอยละ 89.15 พนครงท3 ยงลดลงรอยละ 86.67

ผลการศกษาการพนหมอกควน 1. ความชกชม (Density)

2. ยงทเคยวางไข (Parous)

พนครงท1 ยงเคยวางไขลดลงรอยละ 70.21 พนครงท2 ยงเคยวางไขลดลงรอยละ 98.51 พนครงท3 ยงเคยวางไขลดลงรอยละ 95.12

พนครงท1 ยงลดลงรอยละ 71.17 พนครงท2 ยงลดลงรอยละ 90.59

ผลการศกษาการพน ULV 1. ความชกชม (Density)

2. ยงทเคยวางไข (Parous)

พนครงท1 ยงเคยวางไขลดลงรอยละ 93.33 พนครงท2 ยงเคยวางไขลดลงรอยละ 97.50

7. การตรวจสอบและตดตามประเมนผลการพนเคม

7.1 เพอปรบปรงวธการท างานเปนระยะ

7.2 เพอแกไขปญหาอปสรรคทอาจลดประสทธภาพของ

การพนเคม

7.3 เพอก าหนดแนวทางการด าเนนงานในโอกาสตอไป

8. ตองรวธดแลรกษาเครองพนเปนอยางด

ขอมลทตองทราบกอนปฎบตการฉดพนเคม

1. ผลตภณฑมสารออกฤทธชนดใด ก % (ทก 100 ซซ มสารออกฤทธก กรม)

2. สดสวนการเจอจางสารเปนเทาใด ดวยสารละลายอะไร น าหรอน ามน

(1:10, 1:100)

3. ปรมาณสารออกฤทธตอขนาดพนท (กรม / เฮกตาร) [WHO]

4. ปรมาณการฉดพน ตอ ขนาดพนท (ลตร / เฮกตาร)

5. อตราการไหลปลอยน ายาของเครองพน (ลตร / เฮกตาร)

6. ผปฏบตการฉดพนตองฝกควบคมการใชสารเคมในขนาดและปรมาณ

ทเหมาะสม

เครองพนฝอยละอองก าจดยง

วตถประสงคในการใชเครองพนฝอยละอองก าจดยง

เพอผลตละอองเคมขนาดเลกจ านวนมากๆ ใหลอยกระจายส

บรรยายกาศ เพอสรางโอกาสในการสมผสและก าจดแมลง

(แมลงบน)

ระบบการท างานในการผลตละออง

เปนการออกแบบใหใชก าลงจากเครองยนต , ไฟฟา หรอ

การจดระเบด ใหเกดพลงงานลม หรอความรอนสง เพอ

น าไปตกระจาย หรอเปลยนรปสารละลายเคมใหเปนฝอย

ละอองลอยกระจายไปสบรรยากาศ

แบบหวถอใชไฟฟา (Portable electric atomizer)

แบบเครองยนต (2 จงหวะ) สะพายหลง (Motorized knapsack mistblower)

แบบเครองยนต 4 จงหวะ / ไฟฟา ตดรถยนต (Vehicle-mounted motorized / electric aerosol generator)

ศกยภาพของเครองพนกบการปลอยไหลสารละลาย (อตราการไหล) และคณภาพการผลตละออง

- ก าลงเครองยนต / ไฟฟา ในการหมนใบพด / rotary

ผลตพลงงานลม

- วาลวควบคมการไหลของสารละลาย

- ขนาดของหวหยดสารละลาย และวสดปรบแตงละออง

1.ไสกรองอากาศ (Air filter) 2.วาลวลมเขา, วาลวปรบใหลมเขา (Automatic intake, Servo valve) 3.เสอตวนอก-หองเกบน ามน (Oil chamber) 4.หองอดอากาศ (Compression chamber) 5.รงผงระบายความรอนน ามน (Oil cooler) 6.ไสกรองน ามน (Oil filter) 7.ทางคดเคยวเพอแยกน ามน (Labyrinth) 8.อากาศอด (Compressed air 9.ทน (Rotor) 10.ไสกรองแยกไอน ามน (Coalescing) 11.วาลวใหน ามนไหลกลบ (Oil return valve) 12.วาลวกนยอน-รกษาระดบความดน (Minimum pressure non return valve)

การจ าแนกประเภท การฉดพนปลอยไหลสารละลายเคม(อตราการไหล) ของเครองพน

High Volume (HV) > 30 ลตร / ชวโมง

Low Volume (LV) 10 - 30 ลตร / ชวโมง

Ultra Low Volume (ULV) 10 ลตร / ชวโมง

Droplet Classification (Equipment for Vector Control 1990)

TYPES DIAMETER (m)

FINE AEROSOL COARSE AEROSOL

MISTS FINE SPRAYS

MEDIUM SPRAYS COARSE SPRAYS

< 25 25 – 50

50 – 100 100 – 200 200 – 300

300

ขนาดละอองทเหมาะสมกบเปาหมายการฉดพน (Mathew, 1979 )

เปาหมาย ขนาดละออง

(ไมครอนเมตร)

แมลงทบนอยในอากาศ เชน ยง แมลงทอยบนในพช เชน หนอนเจาะสมอฝาย

ใบพชทวไป ดน (วชพช)

10 - 50 30 - 50

40 - 100 250 - 500

ขนาดละออง

(ไมครอน) เปาหมาย

15 - 30 30 - 80

100 - 250

ฉดพนฟงกระจายบรเวณชกชม ฉดคลมบรเวณเกาะพก

ฉดสารเคมก าจดลกน าลงในแหลงเพาะพนธยง

ขนาดละอองและการฉดพนควบคมยง / แมลงวน บรเวณเปาหมายทแตกตางกนตามชวนสยของแมลง

ปจจยทมผลกระทบตอคณภาพการผลตและการคงสภาพของขนาดละออง

1. ศกยภาพของเครองพน (ก าลงเครองยนต, วาลว ควบคมการไหล, ขนาดหวฉด) 2. ความหนดขนของสารละลายทใช (Viscosity) 3. สภาพแวดลอมบรเวณฉดพน (อณหภม, ลม, ความชน)

FOMULATION VISCOSITY

(cP) FLOW RATE

(ml / min)

MALATHION (96%) RESIGEN (1:10 โซลา)

AQUA-RESIGEN (1:10 น า) BAYGON (KEROSENE)

40.0 3.5 1.0 0.8

7.0 17.7 27.7 34.0

- เครองยนต 2 จงหวะ - ใชน ามนเชอเพลงผสม เบนซน : น ามนเครอง (20 : 1 , 25 : 1 , 50 : 1 ,…….)

ระบบเครองยนต

- สายสตารท หวเทยน จานจาย คารบเรเตอร ไสกรองอากาศ ถงน ามน ทอไอเสย

ระบบตดเครองยนต

- ถงบรรจสารละลายเคม - ตะแกรงกรองผง - สายสงสารละลายเคม - วาลวควบคมการไหล - หวหยดสารละลายเคม

ระบบสงสารละลายเคม

- พดลม / rotary - สายแบงแรงดนเขาถงสารละลายเคม - ทอลม - วสดปรบแตงละอองปลายทอลม (ใบพด, จาน, จานหมน, ฟนเฟอง, กรวย, อโมงคลม)

ระบบสงพลงงานลมผลตละออง

- เบาะ, สายลด

อปกรณกระชบหลง

ศกยภาพของเครองพนฝอยละอองประเภทตางๆ

NO. FR (L/hr) VMD (m)

A

B

C

D

E

F

1.8

2.1

2.2

2.3

3.0

9.0

21

31

22

33

19

60 (mist)

ประเภทเครองพนขนาดเลกหวถอใชไฟฟา

ศกยภาพของเครองพนฝอยละอองประเภทตางๆ ประเภทเครองยนต 2 จงหวะสะพายหลง

NO. FR (L/hr) VMD (m) HP

A

B

C

D

E

F

G

H

I

0.9

1.5

2.5

2.7

3.2

3.3

3.3

4.2

6.0

44

47

20

21

52(mist)

18

55 (mist)

23

42

-

2.5

1.8

2.2

>3

-

1.5

-

-

ศกยภาพของเครองพนฝอยละอองประเภทตางๆ

NO. FR (L/hr) VMD (m) A

B

C

D

23.1

27.3

30.0

30.0

21

13

19

18

ประเภทเครองยนต 4 จงหวะ / ไฟฟาตดรถยนต

คณลกษณะเฉพาะของเครองพนฝอยละอองสะพายหลง กรมควบคมโรค

VMD 30 ไมครอน วดทอตราการไหล 2 ลตร / ชวโมง ระยะ 3 เมตร

ควบคมอตราการไหลได 2 ลตร / ชวโมง

ถงน ายามความจ 2 ลตร

ถงน ามนมความจ 0.9 ลตร

น าหนกเครองเปลา 14 กโลกรม

ไมใชเครองดดแปลง

ผานการทดสอบรบรอง จากหนวยงานทไดมาตรฐาน

การใชและบ ารงรกษาเครองพน

1 ตรวจสอบความสะอาดของระบบหวเทยน ทอเดนน ายา / น ามน และหวฉดพนทกครงกอนปฏบตงาน

2. ใชกรวยตะแกรง (ละเอยด) ตวงน ายา / น ามนทกครง 3. ไมเตมน ายาหรอน ามนใหเตมปรมถง 4. ระมดระวงการเตรยมสดสวนน ามนเชอเพลงส าหรบเครองสะพายหลง 5. ปลอยน ายาเฉพาะบรเวณพนทเปาหมาย (ไมสนเปลอง, ปลอดภย) 6. หากไมไดใชนานๆ ใหถายลางน ายา - น ามนออกจากเครองใหสะอาด 8. เกบในทแหง ไมชน

การเตรยมเครองพนกอนใชงาน

ตรวจสอบระบบไฟ หวเทยน ทองขาว

เตมน ามนเชอเพลงผสมน ามนเครองยนต 2 จงหวะ (25 : 1)

1 : 25 (1 + 24)

40 : 1,000 (40 + 960)

80 : 2,000 (80 + 1920)

ใชหวควบคมการไหลของสารละลายเคมทไดผาน

การทดสอบแลว ใหสอดคลองกบความถนดของผพน

การตดเครอง

1. ปรบคนเรงทต าแหนงสงสด หรอตามทระบในคมอ

2. ปมน ามนพอสมควร

3. ดงสายสตารท

4. วอรมเครองและคอยๆ ผอนคนเรงลงมาระดบทใหเครองเดนเรยบปกต

การดบเครอง

• ปดวาลวสารเคม

• ลดคนเรงต าสด

• ปดวาลวน ามน

• หวเทยน ทองขาว สกปรก

• ไสกรองอากาศสกปรก

• เศษผงอดตนระบบทอสงน ามน

ปจจยเกยวของทท าใหเครองตดยาก

ขอพงปฏบตขณะท าการฉดพนสารเคม

1. เตรยมพนทลวงหนา ปดชองลม ใหคนออก 2. เปาหมายหลก ในหองน า หรอบรเวณทมแหลงเพาะพนธของแมลง 3. ระมดระวงอนตรายขณะปฏบตงานทงแกตนเอง และผอน เชน แรงลม เปลวไฟและความรอนจากเครองพน ความเปนพษของสารเคม 4. ด าเนนการทกหลงคาเรอน และเตมพนททกหองชนบน ชนลาง รอบบาน 5. เรมฉดพนตงแตทายบานทระยะฉดพนหางจากผนง 3 -5 เมตร และถอยหลงออก 6. วธฉดพน ใหขยบหวฉดขนลงชาๆ เพอไลยงออกมาจากทหลบซอน และท าการก าจด