0 0 2 3 0 2 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 1

บทท 1

อารยธรรมอสานจากหลกฐานโบราณคด

การศกษาทางดานโบราณคด เปนวธวทยาของการศกษาเรองราวในอดตของมนษย ในลกษณะของการศกษาประวตศาสตรวฒนธรรมของผคนจากหลกฐานทยงมหลงเหลออยใหศกษาไดทงบนดนและใตชนดน ทงสงทมนษยสรางขนและทงทเกดขนเองตามธรรมชาต ทงประเภทโบราณวตถ โบราณสถาน เครองมอเครองใชทมนษยเคยคดประดษฐขนในแตละชวงเวลา รวมไปถงซากพช ซากสตว และโครงกระดกมนษย หลกฐานทางโบราณคดทไดจากการสำารวจและการขดคน คอหลกฐานสำาคญทนำาไปสการศกษาวเคราะหตความและอธบาย เพอทำาใหทราบถงสภาพวถชวต ความเชอ สภาพสงคม วฒนธรรม ตลอดจนกจกรรมตางๆ ทผคนในอดตยอนไปไดอยางยาวไกลมาจนถงชวงระยะเวลาอนใกลถงปจจบนหรอกลาวไดอกประการหนงวา วชาการดานโบราณคด คอการศกษาสงคมวฒนธรรมของมนษยในอดตทหางไกล ซงไมมหลกฐานประเภทเอกสารใหศกษาคนควาได หลกฐานทางโบราณคดทงประเภท บราณวตถ โบราณสถานคอหลกฐานสำาคญทนำาไปสการศกษาเรองราวในอดตของแตละทองถน ในแงมม ทเปนประวตศาสตรสงคมวฒนธรรม

การศกษาเรองราวของชมชนโบราณ โดยอาศยการศกษาวเคราะหตความจากหลกฐานโบราณคดทผานมา สวนใหญเปนการวเคราะหในเชงประวตความเปนมาทางวฒนธรรมและกจกรรมในอดตของกลมชนทเคยเปนเจาของวฒนธรรมในอาณาบรเวณของแหลงโบราณคดนนๆ โดยมการกำาหนดอายเวลา หรออายสมยอยางเปนระบบไวเปนประการสำาคญ ชดความรทไดจากการศกษาทางโบราณคดผานโบราณวตถสถานจงมลกษณะเปนชดความรทเนนเกยวกบสงคมวฒนธรรมของผคนในอดตแบบกวางๆ เพราะเปนการศกษาโดยใหความสำาคญกบ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 2

สภาพโบราณวตถสถานทเปนหลกฐานหรอเปนขอมล มากกวาการแสดงความหมายหรอความรทเกยวกบสภาพสงคมและวฒนธรรมของมนษยทเคยเปนเจาของโบราณวตถสถานทพบในแตละแหลงนนได ทผานมามการนำาชดความรจากหลกฐานโบราณคดทมการศกษาวเคราะหแลวนำามาใชประโยชนประกอบการศกษาในประเดนอนๆในลกษณะของการศกษาแบบสหวทยาการ โดยเฉพาะอยางยงการนำาหลกฐานโบราณคดมาใชประกอบการศกษาทเกยวกบประวตศาสตรสงคมวฒนธรรมทองถน กเปนการนำามาใชในลกษณะของการเปนหลกฐานเพอสนบสนนวาเคยมผคนอยอาศยมาแลวในทองถนทพบหลกฐานโบราณคดนนๆ ยอนอดตไปไดอยางยาวนาน

ในเอกสารโบราณคดสภาค ของฝายวชาการ โครงการโบราณคดประเทศไทย (พสฐ เจรญวงศ.2531) รวมทงงานเขยนเรองพลงลาวชาวอสานมาจากไหน ของสจตต วงษเทศ (2549) ไดกำาหนดอายสมยโบราณวตถสถานและแหลงโบราณคดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ในมตของประวตศาสตรสงคมวฒนธรรมวา แบงอยางกวางๆออกไดเปน 4 ชวงยคสมยทางวฒนธรรม คอ 1)วฒนธรรมสมยกอนประวตศาสตร 2)วฒนธรรมสมยทวารวด 3)วฒนธรรมแบบเขมรทพบในประเทศไทย และ 4)วฒนธรรมสมยลานชาง รวมสมยอยธยา–

ภมนเวศนวฒนธรรมและการตงถนฐานชมชนโบราณในภาคอสานความเจรญรงเรองของชมชนในภาคอสาน อาจพจารณาไดจาก

หลกฐานทางโบราณคดและประวตศาสตร กลาวไดวาในเขตภาคอสานเปนบรเวณทมผคนเขามาอยอาศยตงหลกแหลง มาตงแตสมยกอนประวตศาสตรในวฒนธรรมบานเชยง ตอเนองมาถงสมยประวตศาสตรตอนตนในวฒนธรรมแบบทวารวด วฒนธรรมแบบเขมร จนถงสมย

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 3

ประวตศาสตรในวฒนธรรมแบบลานชางทมอายรวมสมยกบสมยกรงศรอยธยา  และตอเนองมาจนถงสมยรตนโกสนทร   การปรบตวของคนกลมตางๆใหเขากบสภาพแวดลอมทำาใหเกดความหลากหลายทางวฒนธรรมดงทมหลกฐานเปนมรดกตกทอดทงประเภทโบราณสถาน โบราณวตถ รวมทงประเพณ ความเชอมากมาย สบทอดมาจนทกวนน ภาคอสานจงเปนอาณาบรเวณทมมรดกทางวฒนธรรมทโดดเดนอกแหงหนงในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ปจจยสำาคญททำาใหภมภาคอสานเปนแหลงรวมของผคนในอดต คอความเหมาะสมของสภาพแวดลอมและความมงคงในทรพยากรธรรมชาต  และการมเสนทางคมนาคมทผคนสามารถใชเดนทางตดตอกนไดทงทางบก และทางนำา ทงภายในอาณาบรเวณใกลเคยงและชมชนทหางไกล รวมงการทมสภาพภมศาสตรทเอออำานวยตอการดำารงชวต ทงยงมความปลอดภย ดงจะเหนไดจากทเทอกเขาภพานเปนขอบแองกะทะเปนแนวยาวนบจากอบลราชธาน มกดาหาร สกลนคร อดรธาน และ กาฬสนธ  เทอกเขาภพานเปนแนวเทอกเขาทมความเหมาะสมทจะใชเปนทอยอาศยในการหลบซอนตวเพอความปลอดภย และยงเปนแหลงอาหารทงประเภทพชและสตวปาทอดมสมบรณ รวมทงมแรธาตทมอยตามธรรมชาต เชน แรเหลกซงนำามาหลอมหลอเปนเครองมอเครองใชและอาวธ จงกอใหเกดพธกรรมตามลทธความเชอในบรเวณเทอกเขาภพาน มการคนพบแหลงโบราณคดเปนจำานวนมาก ทแสดงถงการมชมชนเกดขนมานานนบหลายพนปมาแลว และตอเนองมาจนถงปจจบน   เทอกเขาภพานยงมความสำาคญอกประการหนง คอ เปนแหลงตนนำา หรอแหลงกำาเนดลมนำาหลายสายทไหลลงไปยงพนทราบ สายนำาเหลานนจดเปนองคประกอบทสำาคญประการหนงททำาใหเกดยานชมชนทอยอาศยบนสองฝากฝงทลำานำาไหลผานามแลวตงแตอดต

บรรพชนคนอสานยคเรมแรกในสมยกอนประวตศาสตร

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 4

หลกฐานการอยอาศยของผคนในภาคอสานในชวงแรกสดเปนสงคมกอนประวตศาสตรทมอายถงชวงสมย

หนเกาและหนกลาง กลมชนอสานในยคนนนน จะมความเปนอยอยางงาย ๆ มพนฐานการดำารงชพอยดวยการลาสตวจบปลาและเกบสะสมอาหารโดยอาศยทรพยากรธรรมชาตทอยใกลตว กลาวไดวากลมชนอสานในสมยนเปนทงผผลตและผบรโภคนนไปในขณะเดยวกน โดยเปนผทสามารถควบคมปจจยการผลตไดดวยตวเอง นอกจากการลาสตวและหาอาหารแลวชมชนบางกลมในสมยนอาจจะมความรในการเพาะปลกพชบางชนดไดแลว เชน เผอก และมน ซงเปนพชทปลกงายไมตองการดแลมากนก ทงยงเปนพชทใหอาหารจำาพวกแปงซงเปนสงจำาเปนในชวตมนษย

การตงถนฐานของชมชนโบราณเหลานคงจะมการตงถนฐานในสภาพแวดลอม 2 แบบ คอ มพวกทอาศยอยตามบรเวณถำา หรอเพงผา ซงคงมบรเวณทตงถนฐานสำาคญอยในแถบเทอกเขาเพชรบรณทางตะวนตกของภาคพวกหนง และพวกทอาศยอยตามรมบรเวณแมนำาขนาดใหญ เชน แมนำาโขง แมนำามล แมนำาช รวมทงแมนำาสาขาสายตางๆอกพวกหนงสภาพสงคมของกลมชนโบราณในสมยนนนไมอาจทราบไดแนชด แตอาจสนนษฐานไดวาคงอยในสภาพทมการรวมตวเปนกลมยอย ทำามาหากนรวมกนในเฉพาะกลมของตน การตดตอระหวางกลมชมชน คงไมแพรหลายนกอยางไรกตาม ยงไมสามารถทจะคนหาทอยอาศยของชมชนในสงคมลาสตวไดเลย จะพบกแตเฉพาะเครองมอเครองใชเทานน โดยแหลงทพบไดแก บรเวณรมแมนำาโขง อำาเภอเชยงคาน จงหวดเลย และแหลงนายกองคณ ตำาบลดอนตาล อำาเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร ซงสนนษฐานกนวาแหลงโบราณคดทงสองคงเปนแหลงผลตเครองมอเครองใชเทานน ไมเปนแหลงทอยอาศย แหลงทอยอาศยของกลมชนสมยนนาจะอยบรเวณทสง เชน บรเวณถำา หรอเพงผามากกวา

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 5

ในสวนของอายสมยของยคสงคมลาสตวในอสานนน คงจะมอายประมาณ 14,000 - 12,000 ปมาแลว โดยอาศยการพจารณาเปรยบเทยบเครองมอหนซงมลกษณะเปนเครองมอหนวฒนธรรมโหบเนยน (Hoabinhian culture) กบเครองมอหนแบบเดยวกนกบทพบตามแหลงโบราณคดอน ๆ ซงไดรบการกำาหนดอายแลว สวนการสนสดสมยสงคมลาสตวประมาณวาคงสนสดในราว 5,000 ปมาแลว

ชาวอสานสมยกอนประวตศาสตรเรมตงถนฐานสงคมชาวอสานในระยะตอมา มาจากชวงเรมแรกเปนชวงสมยหน

ใหม เปนชวงทมการตงถนฐานทอยอาศยเปนหลกแหลงมความเปนอยโดยอาศยการเพาะปลก เลยงสตว และการคาขายแลกเปลยนสนคาเปนหลก ลกษณะการตงถนฐานของชมชนในสงคมกสกรรมนนนในชนตน คงจะอยอาศยในบรเวณตะพกลำานำาขนตำา (Low terrace) ใกลแมนำาลำาธาร ตอมาในสมยหลงจงไดขยายตวออกไปตงในฐานอยอาศยบนตะพกลำานำาขนกลาง ขนสง (Middle and high terrace) และทราบนำาทวมถง (Flood plain) เมอมความรความสามารถทางเทคโนโลยสงขน

สภาพทางสงคมของชมชนโบราณในสมยนเรมมการแบงสรรงานในฐานะผผลตผลตผลตาง ๆ กน เกดเปนอาชพ หรอชางฝมอเฉพาะอยางตามแขนงตาง ๆ เชน การทำาภาชนะดนเผา ทอผา โลหกรรม กสกรรม ฯลฯ นอกจากนนกมการกำาหนดระเบยบของกลมชน ระเบยบพธกรรม ความเชอทางศาสนา และแบบแผนทางวฒนธรรม ซงซบซอนมากมาย ทเหนไดชดเจนทสดกคอพธกรรมในการฝงศพของชมชนโบราณสมยน ซงมแบบแผนตาง ๆ เชน ลกษณะการฝง ทศทางการฝง และสงของทฝงรวมกบศพ โดยเฉพาะประการหลงนนรพบวาศพแตละศพแตละหลมจะมสงของเครองใช และอาหารฝงรวมกนซงมจำานวนไมเทากน ทงนอาจแสดงใหเหนวามการแบงระบบชนชนกนมาแลวตงแตในสมยนพนฐานทางสงคมของชมชนในสมยนนนขนอยกบ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 6

องคประกอบสำาคญ 4 ประการ คอ การเพาะปลก การเลยงสตว โลหกรรม และการคาขายแลกเปลยนสงของระหวางชมชนตาง ๆ

ในดานการเพาะปลก ซงมพชหลกไดแก ขาว นน ประมาณไดวาในระยะตนของสมยสงคมกสกรรมคอ ในราว 5,600 - 3,600 ปมาแลว มการปลกขาวแบบเลอนลอย จนเมอถงตอนปลายคอในราว 3,600 - 2,000 ปมาแลว จงเปลยนมาเปนการเพาะปลกแบบมการเกบกกนำา โดยมความและเครองมอเหลกเปนเครองทนแรง อยางไรกตามเรายงไมทราบแนชดวาการเพาะปลกขาวดงกลาวจะมการปกดำาตนกลาหรอใชวธหวานเมลดกนแน และจากการศกษาเทาทผานมาทำาใหเราสรปไดวาอสานนาจะเปนแหงแรกในเอเชยอาคเนยทปลกขาว ทงนโดยทไมไดรบแบบแผนมาจากทางตะวนออกกลางหรอจนอยางทเขาใจกนมาแตเดม

ในดานการเลยงสตวนน จากการวเคราะหของผเชยวชาญทางดานกระดกสตวทำาใหเราสรปไดอยางแนนอนวาชมชนอสานโบราณมการเลยงวว และหมมาตงแตเมอกวา 5,000 ปมาแลว สวนควายและหมานนมการเลยงในสมยตอมา กลาวคอหมาเปนสตวเลยงทถกนำามาจากทอน และควายนนพบหลกฐานวามการเลยงเปนสตวใชงานในแถบนเมอราว 3,600 - 2,500 ปมาแลว ซงสำาหรบควายนนกลาวไดวาเปนตวการสำาคญททำาใหเกดการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมของกลมชนในบรเวณนโดยสนเชง

ทางดานโลหกรรมนน พบวาอายสำารดทพบในอสานนนมอายอยในราว 5,000 - 3,000 ปมาแลว ซงนบวาเกาทสดในเอเชยอาคเนย และเครองมอเหลกทพบอสานกมอยในราว 3,600 - 2,500 ปมาแลว ซงนบวาเกาทสดในประเทศไทยในประเทศไทย ในบางแหง เชนทแหลงโบราณคดบานเชยง จงหวดอดรธาน กยงเกากวาอายของเครงมอสำารดทใชเทคนคแบบเดยวกนทพบในแถบตะวนออกกลาง

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 7

การตดตอและแลกเปลยนสนคากบชมชนอน ๆ ของชมชนอสานในสมยนกมมาแลวนบเปนพน ๆ ป โดยทชมชนในแถบนมผลผลตทสำาคญทสำาคญไดแก เกลอสนเธาวซงอสานเปนแหลงเกลอขนาดใหญ สวนของทถกนำามาจากชมชนอนเทาทพบพบจากการสำารวจและขดคนแหลงโบราณคดตาง ๆ ในภาคอสานกพบวามแรบางอยาง ลกปดและแกว ลกปดหอยมอเสอ โดยเฉพาะลกปดแกวและหนสตาง ๆ นน แสดงใหเหนวาในชวงเวลาสงคมกสกรรมตอนปลายนน ชมชนในแถบนไดมการตดตอกบกลมชนทรบวฒนธรรมอนเดยอนถอไดวาการตดตอคาขายแลกเปลยนสนคาเหลานไดขยายตวออกไปนอกประเทศแลวสวนการกำาหนดอายอายของชมชนในสงคมกสกรรมในอสานนน ประมาณกนวาเรมขนเมอราว 5,600 ปมาแลว และสนสดลงเมอราว 2,000 ปมาแลว หลงจากนไปชมชนในภาคอสานกไดพฒนาตนเองและขยายตวเขาสการเปนสงคมเมองตอไป

จากหลกฐานการขดคนทางโบราณคดในบรเวณแองสกลนคร พบวามการอยอาศยของผคนทเกาสดมาแลวตงแตสมยกอนประวตศาสตร ในยคหน ตอเนองมาถงยคสำารด และยคเหลก มศนยกลางอยท บานเชยง บานนาด อำาเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน ซงนกโบราณคดไดขดคนระหวางป   พ.ศ. 2513 – 2514 พบวาโครงกระดกของคนยคกอนประวตศาสตรเหลาน มอายไมนอยกวาประมาณ   5,600 – 1,000 ปทผานมา ประกอบกบผลการศกษาจากการขดคนแหลงโบราณคดอกหลายๆแหลงในบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทำาใหทราบไดวามผคนอยอาศยในภาคอสานมาแลวไมนอยกวา 10,000 ปทผานแลว    ซงถอวาเปนชมชนทเกาแกทสดแหงหนงในสมยกอนประวตศาสตร ในเขตภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ความโดดเดนของแหลงโบราณคดบานเชยง คอการขดพบหลกฐานเครองใชในการดำารงชวต ไดแกภาชนะเครองป นดนเผาเนอหยาบหลายลกษณะ มทงชนดผวเรยบ ผวหยาบ ลายขดขด ลายเชอกทาบและชนดเขยนส ซงถอวาเปนภาชนะทใชใสอาหารใหผตายในพธกรรมฝงศพ นอกจากน

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 8

ยงพบเครองมอ เครองใชทเปลยนจากการใชหน มาเปนเครองมอโลหะ ความเจรญทเรยกวาวฒนธรรมบานเชยงนน เกดในชมชนระดบหมบาน ซงมเครอขายสมพนธกนกบชมชนสมยกอนประวตศาสตรหลายแหงในดนแดนภาคอสาน และยงมการตดตอกบชมชนในเขตยนนานทางตอนใตของจน  และเวยดนาม ซงมความรในเรองโลหะวทยาเปนอยางด จงทำาใหชมชนเหลานสามารถผลตและพฒนาเทคโนโลยดานโลหะวทยารวมสมยกน

1. อารยธรรมอสานสมยกอนประวตศาสตรจากการศกษาทางโบราณคดพบวา ในอาณาบรเวณภาคตะวน

ออกเฉยงเหนอหรอภาคอสานนน ไดพบหลกฐานประเภทโบราณวตถทเปนรองรอยพฒนาการทางสงคมวฒนธรรมของผคนมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร ในชวงเวลาประมาณไมนอยกวา 15,000 ปทผานมา การตงถนฐานของคนสมยกอนประวตศาสตรในภาคอสานในชวงแรกๆ นน เปนการอยอาศยตามเพงผาหรอถำาทมอากาศถายเทได โดยเลอกอยอาศยในบรเวณทอยใกลแหลงนำาทแวดลอมดวยปาไม ซงเปนพนททเหมาะกบพฤตกรรมการดำาเนนชวตในลกษณะสงคมแบบนายพรานหรอสงคมเรรอน มการลาสตวและเกบพชพนธจากปาทมอยตามธรรมชาตเพอการบรโภค อกทงยงมการผลตเครองมอเครองใชจากหนกรวดแมนำาทนำามากะเทาะเปนเครองมอหน เพอใชในการสบ การตด ดงทไดพบเครองมอหนกะเทาะอยตามบรเวณรมฝงแมนำาโขง ทอำาเภอเชยงคาน จงหวดเลย รวมทงทพบจากแหลงโบราณคดนายกองศนย อำาเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร

ในชวงระยะเวลาตอมา เปนชวงทคนสมยกอนประวตศาสตรพฒนาเขาสความเปนสงคมเกษตรกรรม เมอประมาณ 5,600 ปทผานมา คนสมยกอนประวตศาสตรในภาคอสานรจกทำาการเพาะปลก โดยเฉพาะการปลกขาว การเลยงสตวทงเพอการใชงานและเพอใชเปนอาหาร ผคนเรมตงถนฐานอยอาศยรวมเปนกลมอยางถาวร โดยเฉพาะการตงถนฐานอยอาศยในบรเวณใกลแมนำา อกทงยงรจกการหลอโลหะทง

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 9

ประเภทโลหะสำารดและเหลก เพอใชเปนอาวธ เครองมอเครองใช เปนเครองรางของขลง รวมทงใชเปนเครองประดบรางกาย ถงแมวาคนกอนประวตศาสตรในสงคมเกษตรกรรมรจกการผลตอาหาร โดยเฉพาะการเพาะปลก เลยงสตวแลว แตการลาสตวและการเกบพชผลตามธรรมชาตกยงคงมอยการทคนกอนประวตศาสตรในภาคอสานรจกการเพาะปลก รจกการเลยงสตวนน ถอไดวาเปนการปฏวตทางวฒนธรรมครงสำาคญของมนษยชาต เพราะทงการเพาะปลกและการเลยงสตวคอปฏบตการดานการเกษตรกรรมอยางสมบรณแบบและเปนพฤตกรรมทเกดขนภายใตความรวมมอของคนหลายๆ คน นนหมายถงการเรมตนของการพฒนาวถชวตไปสการเปนสงคมเมองตอไป

จนถงชวงเวลาประมาณ 2,500 ปทผานมา ภายใตระบบสงคมวฒนธรรมแบบสงคมเกษตรกรรม คนสมยกอนประวตศาสตรมการเดนทางตดตอแสวงหาแหลงทรพยากรตามความตองการ เชน เกลอ และโลหะประเภทตางๆ รวมทงรตนชาต จากแหลงชมชนใกลเคยงและดนแดนทหางไกล ดงทไดพบเปลอกหอยทะเล และลกปดทผลตจากหนสชนดตางๆ ทไดมาจากดนแดนทหางไกล เชน การพบหน อาเกต (Agate) หนคารเนเรยล (Carnelian) และลกปดแกวสตางๆ ทพบจากแหลงโบราณคดเมองเสมา อำาเภอสงเนน จงหวดนครราชสมา ซงหนดงกลาวนนไมเคยมพบแหลงกำาเนดตามธรรมชาตในประเทศไทย แตมพบอยในแถบตะวนออกกลางและในแถบเอเชยใต โดยเฉพาะทอนเดย

ในขณะเดยวกนคนสมยกอนประวตศาสตรยงมภมปญญาในการประดษฐคดคนสงของเครองใชตางๆ เพอเปนสงอำานวยความสะดวกในการดำารงชวต เชน การทำาเครองป นดนเผา การทอผา ทงผาไหมและผาฝาย และทสำาคญคอความสามารถในดานเทคโนโลยโลหกรรม โดยรจกการนำาโลหะตางๆ จากใตชนดนมาถลงและผลตเปนอาวธ เครองมอเครองใช ตงแตเมอประมาณ 4,000 ปทผานมา

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 10

ในสวนของความเชอของคนสมยกอนประวตศาสตรนน ถงแมวาคนในสงคมกอนประวตศาสตรยงไมมศาสนา แตกมความเชอในอำานาจลกลบเหนอธรรมชาต อกทงยงมความเชอเกยวกบโลกหลงความตาย หรอโลกหนา ดงทเหนไดจากรองรอยโบราณวตถทฝงไวรวมกบศพในลกษณะของการอทศใหแกผตาย ภายใตจนตนาการวาใหผตายนำาไปใชในโลกหนาหรอโลกหลง ความตาย

คนสมยกอนประวตศาสตรรจกการผลตเครองมอโลหะในชวงระยะเวลาตอมาอกประมาณ 500 ป คอ ราว 2,500 ปท

ผานมา ศนยกลางการผลตซงเนนเรองเหลกและการผลตเกลอไดเกดขนในบรเวณแองโคราชและลมนำาสงครามแถบสกลนคร ทำาใหผคนในชมชนบานเชยงเคลอนยาย สวนหนงไปสแองโคราช   และสวนหนงเคลอนยายไปอยบรเวณลมนำาระหวางหวยยาม กบหวยปลาหาง ในเขตบานสรางด   บานโนนเรอ บานดอนเของ ในเขตอำาเภอสวางแดนดน และในเวลาตอมากกระจายเขาสพนทรอบ  ๆ บรเวณหนองหานหลวง สกลนคร ดงปรากฏหลกฐานภาชนะเครองป นดนเผา เปนรปแบบวฒนธรรมบานเชยงตอนปลาย ในหมบานหลายแหงรอบ ๆ หนองหานสกลนคร  ซงจดเปนชมชนสมยกอนประวตศาสตรตอนปลาย หรอยคสำารด - เหลก

ในชวงเวลา 3000 ป จนถง 2500 ปทผานมา  มผคนอพยพเคลอนยายลงมาจากจนตอนใตแถบยนนาน และเวยดนามตอนเหนอ เขามาในแองสกลนครและแองโคราช ทำาใหประชากรในภาคอสานเพมขนอยางมาก เหตการณดงกลาวเกดขนนบตงแตราชวงศฮนเปนตนมา ประกอบกบการเคลอนยายของผคนบางสวน ทไปมาหาสกนระหวางชมชนในบรเวณแองโคราชและในบรเวณแองสกลนคร การเคลอนยายของผคนเขาสแหลงทรพยากรแรเหลก ตามเขตลมนำาสงครามตอนบน โดยไดพบแหลงชมชนทเปนแหลงผลตเครองมอเหลกหลายแหงในเขตจงหวด

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 11

สกลนคร อกทงยงมผพบโครงกระดกมนษย เครองประดบสำารด ลกปดแกว เครองมอเหลก ภาชนะเขยนส และภาชนะลายเชอกทาบทชบนำาโคลนสแดงเปนสวนใหญ ซงถอไดวาเปนยคเหลกตอนปลายแลว

จากการศกษาโดย ศาสตราจารยพเศษศรศกร วลลโภดม และ ดร.พรชย สจต พบวาเทคโนโลยเกยวกบเหลกนน เรมขนเมอประมาณไมนอยกวา 2400 ปทผานมา พรอมๆกนนนกมการผลตเกลอ ผลจากการเปลยนแปลงทางการผลต โดยเฉพาะการถลงเหลก และการผลตเกลอซงตองใชกำาลงคนทำางานรวมกน ทำาใหชมชนขยายมขนาดใหญขน มผคนหนาแนนขน จงมความจำาเปนทจะตองมการสรางคนำาและคนดนลอมรอบชมชน เพอกกเกบนำาไวใชอปโภคบรโภคในฤดแลงนอกจากนคนำาและคนดนยงชวยในการปองกนการบกรกของศตรไดอกดวย

สมยกอนประวตศาสตรยคเหลกเปนชวงทชมชนอาศยพนทราบทำาการเกษตรกรรม   ปลกขาวเลยงสตวไวใชงาน แมวาชมชนเหลานจะอาศยทราบทำาการเพาะปลก แตดวยระบบความเชอและเพอความปลอดภย    ทำาใหเกดชมชนในทสงตามบรเวณเทอกเขาภพาน เกดศลปะถำาทมทงการขดเขยนหรอการเซาะรองลงในแผนหนทราย และภาพเขยนสตามเพงผา หรอบนผนงถำา ซงสวนใหญอยในเทอกเขาภพานทงสน

ยคเหลกจงเปนยคสำาคญทเปนรากฐานของการเปลยนแปลงวถชวตชมชนเขาสการผลตเครองมอเหลกทมคณภาพคงทนกวาสำารด และสามารถใชเปนเครองมอในการหาทรพยากร ธรรมชาตโดยงาย

คนสมยกอนประวตศาสตรรจกการผลตเกลอแหลงทรพยากรธรรมชาตเปนปจจยสำาคญ ททำาใหเกดการดงดด

ผคนใหเคลอนยายเขาสบรเวณภมภาคอสาน และเกดการเปลยนแปลงขนาดของชมชนหมบานมาตงแตสมยโบราณไมนอยกวา 3000 ปกอนพทธศกราช หรอเมอประมาณ 3,000 ปทผานมาแลว ในชวงเวลาตอ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 12

มา ทรพยากร ธรรมชาตอกอยางหนงทดงดดความสนใจประชากรใหเขามาตงบานเรอนอยอาศยในเขตเมองสกลนคร ตอเนองมาจากการผลตเครองมอเครองใชดวยโลหะเหลก คอ เกลอ ซงเปนสงทจำาเปนตอการดำารงชวต โดยมเฉพาะ

พนทบางแหงเทานนทเปนชนเกลออยใตดนจำานวนมาก มไดมการพบทวไปภาคอสาน

จากการสำารวจของนกโบราณคดในชวงป พ.ศ. 2538 – 2539 พบวาบรเวณระหวางพนทในเขตทลำานำายามไหลลงลำานำาสงคราม และนำาอน ในเขตอำาเภอนาหวา จงหวดนครพนม และอำาเภออากาศอำานวย จงหวดสกลนคร มโพนเกลอซงเกดจากการทบถมภาชนะดนเผาทใชในการตมเกลอกองสมกนเปนโพนขนาดใหญถง 9 แหง สภาพพนทเหลานเปนพนทดนเคมจด บางแหงมนำาเกลอใตดนพขนมา แตในปจจบนชาวบานยงไดตกเกลอไปตมผลตเกลอขายเปนรายไดในชวงฤดแลง

อยางไรกตามเศษภาชนะเครองป นดนเผาลายเชอกทาบแบบบานเชยงทพบบรเวณน นาจะเปนหลกฐานสำาคญทจะบอกไดวาพนทบรเวณนนาจะเปนชมชนโบราณสมยกอนประวตศาสตร ประกอบกบเศษภาชนะเครองป นดนเผาซงเปนสวนหนงของหมอบรรจเกลออนเปนหลกฐานทแสดงถงกรรมวธการตมเกลอ เชนเดยวกบทพบในแองโคราช ทผลตเกลอสงออกไปจำาหนายยงบรเวณชมชนเขมรโบราณหรออาณาจกรเจนละบก ไมแตกตางไปจากเกลอจากแองโคราชซงมการผลตสงไปขายถงอาณาจกรเขมรโบราณอยางตอเนอง มาจนถงสมยทวารวดและสมยลพบรซงเปนสมยวฒนธรรมเขมรทพบในประเทศไทย

ศลปะถำา : พนทศกดสทธของคนสมยกอนประวตศาสตรมนษยมความเชออนเกดจากศรทธามาเปนเวลาชานานมาทกยค

ทกสมย   ศลปะถำาทเกดจากชมชนยคกอนประวตศาสตร กอนทพทธศาสนาเขามาอาจเชอในระบบภตผ วญญาณ ดวงอาทตย ดวงจนทร ดวงดาว  รวมถงคตในการสรางความอดมสมบรณของเผาพนธ และ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 13

พชพนธธญญาหาร    สงเหลานไดรบการถายทอดออกมาในลกษณะของศลปะถำา การพบแหลงศลปะถำาทอยตามภเขาหลายๆแหงในภาคอสาน ซงมทงประเภทภาพเขยนสลงบนเพงผา หรอบนผนงถำา และการขดขดเซาะเปนรองบนพนผนงถำาใหเปนภาพตามตองการ เชนภาพเขยนสทผาผกหวาน หรอถำาผกหวาน ทอยในเขตบานภตะคาม ตำาบลทาศลา อำาเภอสองดาว จงหวดสกลนคร ภาพทเกดจากการสลกหรอเซาะเปนรองลกทถำาผาลาย ภผายนตซงเปนสวนหนงของเทอกเขาภพาน ทบานนาผาง ตำาบลกกปลาซว ในเขตอำาเภอเมอง สกลนคร ภาพเขยนสบนผนงถำา ทถำาฝามอแดง ถำาตนแดง อยทภอางบก บานสมปอย ตำาบลนาสนวน อำาเภอเมอง จงหวดมกดาหาร ภาพเขยนสทผาแตม อำาเภอโขงเจยม จงหวดอบลราชธาน จากการศกษาทางโบราณคดทราบไดวาผทสรางภาพเหลานนคอคนสมยกอนประวตศาสตร ทมวถชวตเปนแบบสงคมเกษตรกรรม มอายอยในชวงประมาณ 2,000 – 3,000 ปทผานมา

ภาพเหลานมลกษณะเชนเดยวกนกบภาพเขยนสสมยกอนประวตศาสตรอกหลายๆแหงทมพบในประเทศไทย รวมทงทมพบในภาคอสาน คอมลกษณะรปแบบเปนภาพกงนามธรรมและเปนรปสญลกษณ ทำาใหเปนการยากทจะอธบายหรอตความไดวาภาพเหลานนเปนภาพอะไร หรอมความหมายเปนเปนอยางไร เพยงแตอาจจะบอกไดแตโดยสงเขปเทานนวาภาพนน มลกษณะเปนลายเสน เปนลายเรขาคณต อาจเปนภาพคน ภาพสตว ภาพพธกรรม ฯลฯ แตในอดตภาพเหลานยอมมความสำาคญ และเปนทรบรสอความหมายกนไดในสงคมหรอกลมคนทเปนเจาของวฒนธรรมทเปนผประดษฐสรางภาพเหลานน ศาสตราจารยชน อยด ผเชยวชาญโบราณคดสมยกอนประวตศาสตร ไดเคยอธบายไวเปนแนวทางในเบองตนวา ภาพทคนสมยกอนประวตศาสตรสรางขนนน อาจมวตถประสงคหลายประการ หรอเพอจดประสงคอยางใดอยางหนงเปนการเฉพาะนอกเหนอไปจากทจะเปนผลงานการสรางสรรคศลปกรรมมเปนสามญโดยทวไป เชน อาจ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 14

เปนการบนทกเหตการณพเศษทนาจดจำา หรอเพอพธกรรมทเกยวของกบชวตและชมชน หรออาจเปนตวแทนของความคดทจะสอสารหรอสงผานใหผอนรบรได ผอนในทนอาจหมายถงจนตนาการของผคนทอยในยคสมยเดยวกนนน วาอาจหมายถงอำานาจเหนอธรรมชาตตามความเชอของคนสมยกอนประวตศาสตรทนาจะเชอวามพลงหรอมอทธพลตอชวตและสงคมของพวกเขา ซงอาจจะหมายถงภตผ สงศกดสทธ จงมการเขยนภาพเพอใชเปนสอสญลกษณอยางหนงในการประกอบพธกรรม ทงนเพอหวงผลในการดำารงชวตไดอยางปลอดภย การอยอยางมความสข และมความอดมสมบรณ

ในทนจงกลาวไดวา ถำาหรอเพงผาทมรองรอยภาพเขยนสหรอถาพทเกดจากการขดขด จงมความหมายทเปนจนตภาพของคนสมยกอนประวตศาสตรในชวงระยะเวลาทมการสรางภาพเหลานนวา ถำาหรอเพงผานนคออาณาบรเวณทเปนพนทศกดสทธประจำาชมชน หรอเปนพนททเชอวามอำานาจสงศกดสทธเปนผควบคมครอบครองอย รวมไปถงการเปนพนททเปนศนยกลางในการประกอบพธกรรมศกดสทธตามความเชอของกลมคนสมยกอนประวตศาสตรทอาศยอยในบรเวณใกลเคยงนนเมอมคนกลมใหมเขามาพบเหนภาพศลปะถำาทคนสมยกอนประวตศาสตรเคยสรางไวในอดต เมอประมาณไมนอยกวา 2,000 ปทผานมา กอาจจนตนาการเปนเรองราวใหสอดคลองกบความเชอของตน จงมการเลาขานกนตอกนมาเปนวรรณกรรมมขปาถะ และวรรณกรรมลายลกษณขน ดงเชนเรองทเกยวกบภาพสลกทถำาภผายนต สกลนคร ทชาวบานเชอวาถำาภผายนตนนเปนพนทศกดสทธซงเปนทอยของผทใหคณ เพอดแลคมครองผคนทนบถอ

ผคนอสานพฒนาเปนสงคมเมองเมอถงราวพทธศตวรรษท 5 หรอเมอประมาณ 2,000 ปท

ผานมา ชมชนในสงคมเกษตรกรรมบางแหง ไดมการพฒนาตนเองขนมาจนเปนชมชนขนาดใหญมากกวาแหลงชมชน อน ๆ ในสมยนมการ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 15

กอสรางคนดนและคนำาลอมรอบแหลงทอยอาศยของตน ซงเปนการเรมตนเขาสยคสงคมเมองของดนแดนทางแถบน สาเหตของการพฒนาเชนนคงจะเกดมาจากการเพมจำานวนของประชากร ความเจรญทางเทคโนโลยซงมมากขน และการไดตดตอกบอารยธรรมทสงกวาจากภายนอก เชน อารยธรรมอนเดย การไดรบอารยธรรมนเปนไปในหลาย ๆ ดาน เชน การตดตอคาขาย การรบความรทางวทยาการ และการรบคตความเชอทางศาสนาอนไดแก ศาสนาพทธ และพราหมณ เขามาแทนคตการนบถอภตผและบรรพบรษตามแบบเดม อนงมผใหขอสงเกตวาในระหวางระยะเวลาประมาณพทศตวรรษท 5 - 15 นน บรเวณแถบภาคอสานโดยเฉพาะในแถบทราบลมแมนำามลอาจตงอยบนเสนทางการคาทสำาคญระหวางจนและอนเดย สวนบรเวณทางตอนใตคอบรเวณแองโคราชนนชมชนขนาดใหญไดกอตงขนหลงพทธศตวรรษท 15

ทงนในขอทวาชมชนในแถบนไดรบเอาวฒนธรรมอนเดยเขามานน เปนการรบเอาเขามาโดยทชมชนเหลานมความเจรญกาวหนาทงในทางวฒนธรรมและเทคโนโลยอยางสงอยกอนแลว ดงจะเหนไดจากความรในทางเกษตรกรรม โลหกรรม และเทคโนโลยดานอน ๆ ซงชมชนอสานมมาแลวตงแตสมยสงคมกสกรรม คอเมอกอน 2,000 ปมาแลว การรบเอาแบบแผนทางวฒนธรรมบางอยางเขามาจงอยในรปทเปนการเลอกสรรซงเหนวามประโยชนนำามาประยกตใช มใชการรบเอาวฒนธรรมเหลานนเขามาในสภาพทตนเปนคนปาเถอนไรอารยธรรม ดงทเคยเชอกนอยางแพรหลายตามแนวคดของนกโบราณคดและนกประวตศาสตรตะวนตกแตอยางใด

การกอตงเมองตาง ๆ ในอสานนนเปนไปอยางรวดเรว จนมจำานวนเมองโบราณแพรกระจายกนอยอยางมากมาย เทาทไดมการศกษาคนควาเรองเมองโบราณในอสานในขณะนนน พบวาบรเวณแถบนมเมองโบราณอยดวยกนทงสนมากกวา 200 เมอง และพบขอสงเกตวาเมองโบราณเหลานจะมจำานวนหนาแนนมากในเขตลมแมนำาช

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 16

และมลในอสานตอนใต สวนในอสานตอนเหนอนนมจำานวนเมองโบราณอยในหลายพนทเชนกน

ชมชนโบราณในสมยนมการทำานาเกลอ รจกทำาเครองมอเหลกสำารด แตพนฐานทางเศรษฐกจทสำาคญทสดกคอ การปลกขาวและเลยงสตว การตงเมองกคงอยในสภาพทเปนการตงศนยกลางการปกครองอยทามกลางชมชนเกษตรกรรม กลาวคอ ในตวเมองคงมผอาศยเฉพาะชนชนปกครอง ขนนาง นกบวช พอคา และชางฝมอบางประเภทเทานน ประชากรสวนมากคงกระจายออกไปทำาการเกษตรตามหมบานโดยรอบแลวสงผลผลตเขาไปในเมอง

สภาพทางสงคมของชมชนในสมยนเปนสงคมทมการแบงแยกชนชนกนแลวอยางแนนอน คอแบงเปนกลมผปกครอง นกบวช พอคา เกษตรกร ชางฝมอ ฯลฯ อยางไรกตามสงคมเมองในยคแรก ๆ นนแมจะมความเหลอมลำาทางอำานาจและฐานะทางเศรษฐกจ แตกคงไมเปนไปอยางรนแรงเดนชดมากนก กลาวคอ ฐานะของหวหนากลมชนเหลานคงจะอยในสภาพชาวบานมากกวาจะเปนกษตรยอยางในสมยศกดนา ฐานะทางสงคมเหลานจะเหนชดเจนขนในยคหลง ๆ ของสมยสงคมเมอง คอ เมอในราวพทธศตวรรษท 12 - 13 เปนตนมา ซงมวฒนธรรมมอญและเขมรแพรหลายเขามาในดนแดนแถบน

2. อารยธรรมอสานสมยทวารวดกลมชนทใชภาษามอญหรอทรจกกนในชอทางสงคมวฒนธรรมวา

วฒนธรรมแบบทวารวด นนไดเรมขยายแผอทธพลทางวฒนธรรมของตนจนเขามาเจรญรงเรองในดนแดนแถบนในราวพทธศตวรรษท 13 โดยเขามาเจรญรงเรองในบรเวณภาคเหนอตอนลางแถบเมองศรเทพ จงหวดเพชรบรณ จากนนกแพรเขามาสบรเวณทราบสงโคราช จนในราว พทธศตวรรษท 14 กรงเรองในแถบลมแมนำาช หลกฐานทแสดงใหเหนถงอทธพลทางวฒนธรรมของกลมชนนทไดแพรขยายเขามาจนเปนสวนสำาคญในวฒนธรรมของกลมชนอสานโบราณ ไดแก ศลปกรรม โบราณวตถ โบราณสถาน และทสำาคญททำาใหเราทราบถง

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 17

เรองราวตาง ๆ และอายสมยไดดทสด ไดแกศลาจารกตางๆ ดงทมการคนพบศลาจารกภาษามอญในภาคอสานจำานวนไมนอย

วฒนธรรมสมยทวาราวด เขามาเจรญรงเรองในอสานเปนอยางมากนนม 2 เขตพนทใหญ ๆ คอ บรเวณตอนกลางของลมแมนำามล ในเขตจงหวดบรรมยและนครราชสมา ซงพบวาบรเวณนชมชนอสานโบราณไดมการนบถอศาสนาพทธและรบวฒนธรรมมอญมาแลวตงแตราวพทธศตวรรษท 12 - 13 สวนอกเขตหนงอยในบรเวณลมแมนำาช ในเขตจงหวดชยภม ขอนแกน อดรธาน กาฬสนธ มหาสารคาม รอยเอด และยโสธร โดยเฉพาะในเขตหลงนนพบสงทนาสนใจวาในระยะแรกๆเปนเขตทปลอดจากวฒนธรรมเขมรจนกระทงถงสมยพทธศตวรรษท 15 - 16 จงปรากฏรองรอยโบราณวตถสถานทเนองในวฒนธรรมแบบเขมร

วฒนธรรมทวารวดเปนวฒนธรรมทไดรบอทธพลจากการตดตอกบประเทศอนเดยมาตงแตเมอประมาณพทธศตวรรษท 10 แลวพฒนาการขนเปนบานเมองในดนแดนประเทศไทยมาตงแตประมาณพทธศตวรรษท 12 เปนตนมา โดยทบานเมองเหลานเคยเปนชมชนทมวฒนธรรมดงเดมมาตงแตสมยกอนประวตศาสตรในชวงยคโลหะตอนปลายมาแลวเปนสวนใหญ

จากหลกฐานทางโบราณคด สามารถยนยนไดวาระวางพทธศตวรรษท 12-16 บานเมองในภาคอสานมความเจรญขนมากแลว โดยเฉพาะอยางยงความเจรญทางวฒนธรรมดานการศาสนา ซงมการรบวฒนธรรมดานศาสนา การปกครองตลอดจนประเพณบางอยางจากอนเดยทแพรหลายผานทางภาคใตของเวยดนามแถบเมองออกแกว และเขมรขนไปตามลำาโขงทางหนง และอกทางหนงผานทางภาคกลางในบรเวณทราบลมแมนำาเจาพระยาแถบเมองอทอง เมองคบว เมองนครปฐม และเมอง นครชยศร เสนทางการแพรเขามาของวฒนธรรมสมยทวารวดทเขามายงภาคอสานม 2 เสนทาง คอ ผานชองเขาในเขตเทอกเขาเพชรบรณ แถบลำานารายณ ชยบาดาล ในเขต

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 18

จงหวดลพบร เขาสลำานำามล ลำานำาช ทำาใหอทธพลทวาราวดแพรไปยงเขตนครราชสมา ชยภม ขอนแกน มหาสารคาม กาฬสนธ และสกลนคร อกเสนทางหนงผานทางดานชองเขาพนมดงรก ดานตาพระยา อรญประเทศเขาสลำานำามลทางดานจงหวดบรรมย หลกฐานทางโบราณคดทงประเภทโบราณวตถสถาน เชน พระพมพดนเผา พระพทธรป สถปเจดย รวมทงเสมาหน และศลาจารก ทมพบจากแหลงโบราณคดในวฒนธรรมสมยทวารวดนน สวนใหญเปนโบราณวตถสถานทสรางขนเนองในพทธศาสนานกาย เถรวาท จากหลกฐานดงกลาวนน ทำาใหอธบายไดวาชมชนในสมยทวารวดมพทธศาสนานกายเถรวาทเปนศาสนาหลกของชมชน

เนองจากในชวงทอทธพลวฒนธรรมแบบทวารวดเจรญขนในประเทศไทยนน ในชวงตงแตพทธศตวรรษท 15-16 เปนชวงทอทธพลศลปวฒนธรรมแบบเขมรจากเมองพระนครแหงอาณาจกรกมพชาโบราณ กเผยแพรอทธพลเขามาถงในบรเวณภาคอสานดวย จงทำาใหเกดการผสมผสานระหวางวฒนธรรมแบบทวารวดกบวฒนธรรมแบบเขมร ดงทเหนไดจากการปรากฏรปเคารพตามคตในพทธศาสนานกายมหายานในศลปกรรมแบบทวารวด ซงเปนรปเคารพทนยมในวฒนธรรมแบบเขมร เชน ประตมากรรมสำารดรปพระโพธสตวทพบจากปราสาทลมธม อำาแภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย

ทางดานรปแบบของศลปะโบราณวตถสถานทสรางขนในวฒนธรรมแบบทวารวด แบงออกไดตามลกษณะรปแบบเปน 3 กลม คอ กลมแรก มอายราวพทธศตวรรษท 11-13 เปนชวงทศลปกรรมแบบทวารวดไดรบอทธพลจากศลปะอนเดยแบบคปตะและหลงคปตะ ซงสวนใหญเปนศาสนวตถทสรางขนตามคตในพทธศาสนานกายเถรวาท กลมทสองมอายระหวางราวพทธศตวรรษ 13-16 สวนใหญเปนศลปะโบราณวตถสถานทสรางขนตามคตในพทธศาสนา นกายมหายาน ทแพรเขามาในบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ประตมากรรมรปเคารพจงเปนไปตามคตมหายานดงทม

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 19

การขดคนพบรปพระโพธสตวไดเปนจำานวนมากในหลายพนท และกลมทสาม มอายระหวางพทธศตวรรษท 15 -18 ศลปะโบราณวตถสถานในชวงนมลกษณะของการผสมผสานกบศลปะโบราณวตถสถานทเคยมอยแลวในทองถน เชน รปแบบการสรางเสมาหนในภาคอสาน ซงกลายเปนเอกลกษณของศลปวฒนธรรมทวารวดแบบทองถนภาคอสาน

เสมาหน : ศลาศกดสทธทเปนสญลกษณของการบชาพระบรมสารรกธาต

ในเขตภาคอสาน ไดพบวามแผนหนทสลกใหเปนรปทรงทมลกษณะเปนเสมาหนอยในหลายพนท เชน บรเวณวดพระธาตเชงชม รมฝงหนองหานหลวง ในเขตอำาเภอเมอง จงหวดสกลนคร ทบรเวณพระธาตพนม อำาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม ทอำาเภอหวตะพาน จงหวดอำานาจเจรญ รวมทงเสมาหนทพบในเขตจงหวดยโสธร มกดาหาร และอบลราชธาน รวมไปถงเสมาหนทพบในแขวงสะหวนเขต ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว เสมาหนทพบในแถบนสวนใหญ สลกเปนรปสถปเจดยทมลกษณะคลายหมอนำาทมยอดเปนรปกรวยแหลมประดบอยตรงกลางของแผนเสมาหน สวนทสลกเปนเปนภาพเลาเรองนนมพบคอนขางนอย เสมาหนบางหลกบงบอกวาเปนเสมาหนสมยทวารวดตอนปลาย ทงนโดยสงเกตจากลวดลายพนธพฤกษาประดบรปหมอนำาประกอบแกนกลางองคสถปจำาลอง ทมลวดลายประดบตกแตงวจตรเพมมากขนกวาเดม

ศาสตราจารยพเศษศรศกร วลลโภดม นกวชาการดานมานษยวทยาโบราณคด ผศกษาเรองเสมาหนมความเหนวา เสมาหนทสรางขนในวฒนธรรมสมยทวารวด ทมพบในหลายๆพนทในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย มจดมงหมายทางดานคตความเชอในการสรางอยางนอย 3 ประการ คอ ประการแรก เปนการกำาหนดเขตพนทศกดสทธในพทธศาสนา โดยการปกเสมาลอมรอบเขตพธกรรมทางพทธศาสนา ประการทสอง เปนการสรางขนเพออทศถวายเปน

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 20

พทธบชาในลกษณะของการสรางอานสงส แลวนำาไปปกไวในเขตพนทศกดสทธโดยลอมรอบเขตพธกรรมทางพทธศาสนา และประการทสาม เปนการสรางเสมาหนขนาดใหญเพอใหเสมาหนนนทำาหนาทเปนสญลกษณแทนพระมหาสถปเจดย หรอเปนสญลกษณของการอทศบชาพระบรมสารรกธาต ซงเปนคตแบบดงเดมทมการถอปฏบตอยางแพรหลายของชมชนในสมยทวารวด

คตนยมการนำาแทงหนมาสรางเปนใบเสมาเปนเอกลกษณทางวฒนธรรมทมพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย โดยเฉพาะสวนใหญเปนการพบในบรเวณเมองโบราณสมยทวารวด โดยเรมมาจากประเพณการปกหนตงในบรเวณพนทพเศษ หรอพนททกำาหนดวาเปนพนทศกดสทธมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร จนถงราวพทธศตวรรษท 12 – 16 เมอชมชนสมยกอนประวตศาสตรพฒนามาสความเปนสงคมเมองสมยประวตศาสตรตอนตนในวฒนธรรมแบบทวารวดทมพทธศาสนาเปนแกนหลกของสงคม การสรางแทงศลาหรอใบเสมากยงคงเปนการกระทำาสบตอกนมา โดยนยมปกไวรอบเนนดน หรอปกไวรอบฐานสถปเจดยดงเชนทบรเวณเมองโบราณหลายๆแหงในจงหวดสกลนคร ลกษณะการปกแทงศลาหรอใบเสมาดงกลาว จงเปนการกระทำาเพอวตถประสงคทางศาสนา เปนการสรางสญลกษณของความเปนพนทศกดสทธใหสมผสไดทางกายภาพ ทนำาไปสการสรางจนตนาการวาบรเวณทมแทงศลาหรอเสมาหนทปกอยนนเปนสญลกษณทมความหมายของความเปนพนทศกดสทธ เปนพนทเพอการประกอบพธกรรม หรอในลกษณะของสญลกษณทสอความหมายวาบรเวณพนทนนเปนปรมณฑลศกดสทธ รวมถงมความหมายถงพนทบรสทธทควรแกการประกอบพธกรรมตามคตความเชอของผคนในสงคมอดตทผานมา ในขณะเดยวกนใบเสมาเองยงอาจเปนสญลกษณแทนผอบหรอสถปเจดยบรรจพระบรมสารรกธาตไดเชนกน ถงแมจะไมมพระบรมสารรกธาตบรรจไวแตอยางใด เหมอนดงเชนในสงคมของชาวพทธในอนเดยแตดงเดมทนำากลองหรอผอบเปลาบรรจเขาไวภายใน

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 21

องคสถปเจดยเพอใหเปนสญลกษณแทนพระบรมสารรกธาต โดยทำาใหสถปเจดยนนมสถานะวาเปนพระมหาธาตเจดย (Longhurs. 1979. 13 – 14) จากกรณดงกลาว จงทำาใหใบเสมาทพบอยในบรเวณเมองโบราณทสกลนครจงนาจะไดรบการสกการะบชาในสถานะทเปนศลาศกดสทธ อกทงยงสอความหมายวาเปนพระธาตเจดย ในลกษณะของรปสญลกษณแทนสถปเจดยบรรจพระบรมสารรกธาตจำาลอง ในขณะเดยวกนพนทบรเวณทมใบเสมาปกอยนนถอไดวาเปนพนทศกดสทธในจนตภาพของผคนในบรเวณชมชนนนอกดวย

3. อารยธรรมอสานสมยอทธพลแบบเขมรทพบในประเทศไทยกลมชนทไดแผอทธพลทางวฒนธรรมและการเมองของตนเขามา

สบรเวณน อกกลมหนงกคอกลมชนในวฒนธรรมเขมร ซงเชอกนวามชมชนระดบเมองหลายแหงในบรเวณภาคอสานไดรบอทธพลจากลมชนเขมรนมาตงแตพทธศตวรรษท 11 - 16 และยงพบหลกฐานดวยวา ในบรเวณลมแมนำาโขงและลมแมนำามล ในเขตจงหวดอบลราชธาน นครพนม ยโสธร รอยเอด ศรสะเกษ และสรนทร ไดรบอทธพลทางวฒนธรรมของกลมชนเขมรสมยกอนเมองพระนคร หรออาณาจกรเจนละตงแตราวพทธศตวรรษท 12 – 13

ในชวงเวลาประมาณพทธศตวรรษท 13 - 14 ดนแดนในแถบภาคอสานไดพฒนาจากสงคมเมองเขาสสงคมรฐ (City State) ในวฒนธรรมแบบเขมร ซงยงคงอยในสภาพทเมองตาง ๆ ทมจำานวนมากมายนนไดมความเจรญและมการขยายตวขนในดนแดนของอาณาจกรเจนละบก และอาณาจกร เจนละนำา จนเกดเปนรฐใหญขนมาแทน หลกฐานททำาใหเรากลาวไดเชนนกคอ ขอมลจากศลาจารก และบนทกจดหมายเหตของชาวจน ทกลาวถงรฐขนาดใหญในบรเวณภาคอสานในชางเวลาน เชน มลเทสะในจารกเกาะแกร ประเทศกมพชา เชอวาไดแกบรเวณลมแมนำามล ภมประในจารกทพบจากเมองออกแกว ประเทศกมพชา เชอไดวาคอบรเวณเมองพมาย อำาเภอพมาย จงหวดนครราชมา และ ศรจนาศะ หรอจานศประในจารกบออกา ซงพบทอำาเภอ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 22

สงเนน จงหวดนครราชสมา เชอวาคอบานเมองทอยในบรเวณภาคอสานตอนใต

เมอถงในราวพทธศตวรรษท 14 อาณาจกรเขมรไดรวมเขาเปนอนหนงอนเดยวกนในสมยพระเจาชยวรมนท 2 มการสถาปนาศนยกลางราชธาน ซงตงอยบรเวณเมองพระนคร (Angor) ทอยทางตอนเหนอของทะเลสาบเขมรใหเปนเมองหลวง ไดสถาปนา ลทธเทว“ราช และแพรขยายอทธพลทางวฒนธรรมและการเมองของตนไปสดน”แดนทเปนบานเมองใกลเคยง ในชวงเวลานเองทกระแสวฒนธรรมของเขมรไดเขามายงภาคอสานอยางมากมายทำาใหเกดการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม สภาพความเปนอยและการดำารงชวตของชมชนโบราณในทองถนน และนำาความเจรญทางเทคโนโลยเขามาดวย ดงจะเหนไดจากวธการการกอสรางผงเมอง ถนน การชลประทาน ฯลฯ เปนตน

ในราวตอนปลายพทธศตวรรษท 15 ดนแดนในภาคอสานโดยเฉพาะบรเวณลมแมนำามล กผนวกเขาเปนดนแดนสวนหนงของอาณาจกรเขมร โดยเชอวาเมองพมายคงจะสรางขนเพอใหเปนศนยกลางของอาณาจกรเขมรในดนแดนแถบน การทอาณาจกรเขมรกอตงศนยกลางทางการเมองและวฒนธรรมของตนนอกอาณาจกรเขมรอกแหงหนงน คงเปนเพราะตองการควบคมพนทการเพาะปลกขาวและการผลตเกลอ

จากการศกษาของนกโบราณคดโดยพจารณาจากขอมลประเภทโบราณวตถสถาน ทำาใหทราบไดวาชมชนโบราณในภาคอสานมความสมพนธกบอาณาจกรเขมรโบราณ ซงมศนยกลางอยทเมองพระนคร (ปจจบนคอเมองเสยมเรยบ) มาไมนอยกวาตงแตชวงตนพทธศตวรรษท 12 ตอเนองมาจนถงประมาณพทธศตวรรษท 18 โดยไดรบอทธพลทงทางดานสงคม การเมอง การปกครอง รวมทงทางดานศลปวฒนธรรมมาปรบผสมผสานกบความเปนพนบานพนเมอง จงสงผลใหพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอภาคอสานในชวงระยะเวลาดงกลาวมแบบแผนทเปนไปตามแบบอยางวฒนธรรมแบบเขมร สงทเหน

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 23

ไดอยางเปนรปธรรมเปนมรดกตกทอดมาจนถงปจจบนคออาคารสงกอสรางทเรยกกนวาปราสาทหนนน ลวนแตเปนอาคารสงกอสรางใหเปนศาสนสถานทไดรบอทธจากวฒนธรรมแบบเขมรอยางเปนรปธรรม

การขยายอทธพลทงทางดานการเมองการปกครองและดานศลปวฒนธรรมของเขมร นบตงแตพทธศตวรรษท 16 เปนตนไป เปนการขยายอทธพลทเปนไปอยางกวางขวางทงในบรเวณภาคอสานตลอดจนถงภาคกลางของประเทศไทย ดงทมปรากฏหลกฐานทเปนศลปะโบราณวตถสถานทแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมตลอดทงบรเวณลมแมนำามล แมนำาช และแมนำาโขง เชน การวางผงเมองทมลกษณะเปนสเหลยม การสรางเทวาลยใหเปนพนทศกดสทธทเปนศนยกลางของชมชน การขดสระนำาหรอบารายในบรเวณใกลๆกบเทวาลย ลกษณะดงกลาวเกดจากการพฒนาจากชมชนเปนบานเปนเมองตามแบบแผนในวฒนธรรมแบบเขมร ทแตกตางไปจากวฒนธรรม สมยทวารวดทเคยเจรญมากอนหนานน

เมอชมชนขยายตวเปนชมชนขนาดใหญ ปญหาทตามมาประการหนงคอ การแสวงหาแหลงนำาเพอการอปโภคบรโภค ซงชมชนชาวเขมรโบราณไดมการนำาเทคโนโลยดานการชลประทานมาใชแกปญหาเพอกกเกบนำาไวใชในชมชน การชลประทานไดมการนำามาใชโดยอาศยศาสนสถานเปนสงนอมนำาอยางผสมผสานภายใตคตเรองจกรวาล นยมสรางศาสนสถานไวเปนศนยกลางของการปกครอง โดยมผคนตงบานเรอนทอยอาศยอยรอบๆพนทศาสนสถาน มการสรางอางเกบนำาทเรยกวา บาราย อยในบรเวณใกลเคยงชมชนนน นำาในบารายดง“ ”กลาวนอกจากเพอการอปโภคและบรโภคแลว ยงมความหมายของความเปนแหลงนำาศกดสทธประจำาเทวาลยและชมชนอกดวย

นอกจากการสรางปราสาทหนใหเปนศาสนสถานเพอบชาเทพเจาตามคตในศาสนาพราหมณหรอศาสนาฮนดแลว ปราสาทหนหลายๆแหงทมอายอยในชวงพทธศตวรรษท 18 เปนการสรางขนใหเปนพระอารามตามคตพทธศาสนา นกายมหายาน โดยเฉพาะอยางยงคอการ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 24

สรางพระอารามใหเปนทงทประกอบพทธศาสนพธ และยงใชเปนสถานทรกษาพยาบาลประชาชนทเจบไขไดปวยทเรยกอาคารดงกลาวนนวา อ“โรคยศาล หรอทชาวอสานเรยกอาคารนนวา” ก หรอ กฏฤาษ ซง“ ” “ ”ตงอยหางกนเปนระยะๆ ดงเชนในเขตจงหวดนครราชสมาไดพบอาคารศาสนสถานประเภทปราสาทหนทงในสวนทเปนเทวาลย และเปนพทธสถานทสรางขนภายใตแบบแผนวฒนธรรมแบบเขมรอยหลายๆพนท เชนปราสาทเมองเกา ทอำาเภอสงเนน รวมทงปรางคก ทตำาบลมะอ อำาเภอธวชบร จงหวดรอยเอด เปนตน

เมอลวงมาถงสมยพระเจาชยวรมนท 7 ดนแดนในภาคอสานมความสมพนธกบอาณาจกรเขมรมากกวายคสมยใด ๆ โดยไดพบรองรอยของอาคารศาสนสถานทสรางขนในสายวฒนธรรมแบบเขมรตลอดทวทงภมภาค จนถงราวตนพทธศตวรรษท 19 อทธพลทางการเมองและวฒนธรรมเขมรในอสานกเสอมลง นบตงแตสนรชสมยพระเจาชยวรมนท 7 เมอป พ.ศ.1761 แลว อทธพลวฒนธรรมแบบเขมรในภาคอสานกลดความสำาคญลงอยางรวดเรว ประกอบกบการเกดขนของอาณาจกลานชางในลมแมนำาโขงทสงอทธพลทงดานการเมองการปกครอง รวมทงอทธพลทางวฒนธรรมดานพทธศาสนานกายเถรวาท จากลงกา ทไดรบการนบถอจากมหาชนอยางแพรหลายเขามาแทนทศาสนาฮนดและศาสนาพทธศาสนา นกายมหายาน

พระธาตภเพก : ศาสนบรรพตศกดสทธทเปนเทววมานแหงองคพระศวะ

พระธาตภเพกอยทบานนาหวบอ อำาเภอพรรณนานคม เปนศาสนสถานทสรางอยบนภเขาสงในภาคอสานตอนบน เรอนธาตของปราสาททกอดวยศลาทรายตงอยบนฐานคอนขางสง ไดพบแทงศลาสลกเปนศวลงค เปนโบราณสถานทสรางขนเนองในศาสนาฮนดลทธไศวนกาย มลกษณะรปแบบเปนสถาปตยกรรมเขมร แบบบาปวน มอายอยในราวพทธศตวรรษ ท 15-16

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 25

องคประกอบทสำาคญของพระพระธาตภเพก คอ เปนอาคารทรงปราสาททสางขนในสายวฒนธรรมแบบเขมร ใหเปนเทวาลยในศาสนาฮนดลทธไศวนกาย โดยมภเขาซงเปนสถานทตงองคปราสาทนนมความหมายในเชงสญลกษณวา มความหมายถงเขาพระสเมรซงเปนภเขาทเปนศนยกลางและเปนแกนแหงจกรวาล สวนอาคารปราสาทพระธาตภเพกทประดษฐานอยบนภเขานนมความหมายถงเทววมานของพระศวะ หรอพระอศวร โดยตามคตในศาสนฮนดพระองคมวมานทประทบอยบนยอดเขาไกรลาส ซงเปนยอดเขาหนงในหายอดของเขาพระสเมร

ภเขาซงเปนสถานทตงปราสาทพระธาตภเพก คอสถานทตามธรรมชาตทไดรบการตความใหมความหมายทางดานความเชอ เปนสถานททสมผสไดทงทางกายภาพ (Physically) และทางจนตภาพ (Imaginationally) และยงเปนสถานททมความหมายในเชงสญลกษณตามความเชอแบบดงเดม ในลกษณะของการสรางความสมพนธระหวางโลกมนษยกบสงเหนอธรรมชาต ซงในทนคอความเชอในอำานาจของภเขาและทสง ซงเปนความเชอแบบดงเดมของผคนชาวเอเชยตะวนออกเฉยงใตในยคแรก ๆ ทเชอวาภเขามอำานาจทจะบนดาลคณและโทษไดและยงเชอวาวญญาณศกดสทธประจำาอยทภเขา

ความเชอในอำานาจของภเขาและทสงวาจะไดรบการพฒนาไปอยางซบซอนมากยงขน เมอผคนในแถบภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตไดรบอทธพลดานความเชอจากอารธรรมอนเดย ซงในกรณพระธาตภเพกกมความหมายของความเปนภเขาศกดสทธภายใตอทธพลดานคตความเชอทไดรบจากเมองพระนครแหงราชอาณาจกรกมพชาเขามาผสมผสานในชวงตอมาอกดวย ดงท สรยวฒ สขสวสด (2536 : 109-132) ไดอธบายถงความหมายและความสำาคญของการสรางศาสนบรรบตในสายวฒนธรรมเขมรวา ทงการสรางศาสนสถานบนฐานสง และการสรางศาสนสถานบนยอดเขาตามธรรมชาตนน เปนสงทแทบจะไมสามารถแยกออกจากกนไดเลย เพราะเปนการสอความหมายทแสดงถงการเปนภเขาศกดสทธ คอเขาไกรลาส ซงเปนทประทบของ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 26

เทพเจาตามคตในศาสนาฮนด และยงเปนการสะทอนใหเหนแนวคดตามราชประเพณดงเดม ของเขมรทพระเจาแผนดนในระยะแรก ๆ ไดแสดงถงพระราชประสงคในการเลอกสรรภเขาเพอเปนสญลกษณอนศกดสทธใหเปนศนยกลางของบานของเมอง ซงตามความเชอแบบดงเดมของชาวเขมรทมตอภเขาวาเปนศนยรวมทมความเปนอนหนงอนเดยวกนกบอำานาจของเทพเจา

ความเปนรปธรรมของความเปนศาสนบรรพตศกดสทธของภเขาซงเปนทตงปราสาทพระธาตภเพก ยงมความหมายถงการเชอมโยงความเปนพนทศกดสทธแหงโลกของเทวศาสนจกรเขากบพนทศกดสทธแหงอาณาจกร ซงในทนคออาณาบรเวณทเปนสถานทตงของชมชนทอยในบรเวณรอบๆเชงเขานน จงเทากบเปนการสรางจนตภาพความเปนศนยกลางจกรวาลครอบคลมพนททมความหมายของการเปนพนทศกดสทธทงในสวนของเทวศาสนจกร กบสวนของอาณาจกรไดอยางเปนรปธรรม

พระธาตนารายณเจงเวง : พนทศกดสทธทเปนเทวจกรวาลบนโลกมนษย

พระธาตนารายณเจงเวงตงอยทตำาบลธาตเชงชม ในเขตอำาเภอเมอง มลกษณะแผนผงเปนปราสาทหลงเดยวหนหนาไปทางทศตะวนออกกอดวยศลาทราย ตงอยบนฐานสงทกอดวยศลาแลง เปนศาสนสถานทสรางขนในสายวฒนธรรมเขมร ทหนาบนทศตะวนออกมภาพสลกเลาเรองพระศวนาฏราช สวนหนาบนดานทศเหนอสลกภาพเลาเรองพระนารายณบรรทมสนธ หรอพระวษณอนนตไศยนปทมนาภะ จากลกษณะรปแบบของภาพสลกและลวดลายประกอบทำาใหกำาหนดไดวาโบราณสถานพระธาตนารายณเจงเวง เปนศลปะเขมรแบบบาปวน มอายการกอสรางอยในชวงประมาณพทธศตวรรษท 16 โดยสรางใหเปนเทวาลยตามคตในศาสนาฮนดลทธไศวนกาย เพอการอทศถวายแดองคพระศวะ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 27

แนวคดดงเดมในการสรางประสาทในสายวฒนธรรมเขมรเปนการสรางเพออทศถวายแดพระศวะ เทพเจาองคหนงในศาสนาฮนดลทธไศวนกาย ซงในคมภรหลายๆ ฉบบทพรรณาเกยวกบองคพระศวะ เชน คมภรศวสงหตา และคมภรศวะปราณะไดกลาวไวอยางสอดคลองกนวา วมานทประทบของศวะหรอพระอศวรอยบนวมานยอดเขาไกรลาส ซงเปนยอดเขาหนงของเขาพระสเมร ท เป นแกนจกรวาล การสรางปราสาทหลงเดยวตงอยบนฐานศลาแลง ปราสาทนนจงมความหมายถงวมานทประทบของพระศวะ คอ วมานไกรลาส สวนฐานปราสาททสรางดวยศลาแลงเปนชนๆนนเปนสญลกษณทมความหมายถงเขาพระเ ม ร ท ร อ ง ร บ ว ม า น ไ ก ร ล า ส

เทวสถานปราสาทพระธาตนารายณเจงเวง ไดรบการออกแบบใหเปนไปตามคตนยมในศาสนาฮนดหรอศาสนาพราหมณ ซงเปนศาสนาทไดรบการนบถออยางแพรหลายในชมชนสายวฒนธรรมเขมร ทงในกมพชาและในทองถนทวฒนธรรมแบบเขมรแพรไปถง ตวอาคารและแผนผงทงหมดของปราสาทนารายณเจงเวง มลกษณะเปนสญลกษณเพอนำามาซงการตดตอระหวางมนษยกบเทพเจา โดยกำาหนดใหเปนสถานทศกดสทธทเชอวาเทพเจาจะมาปรากฏแกมนษย อาคารศาสนสถานทงหมดนนจงเปนความพยายามทจะจำาลองจกรวาลและโลกแหงเทพเจาบนสรวงสวรรค เพอใหเปนเทวาลยทประทบของเทพเจาในยามทเสดจมายงโลกมนษย จงทำาใหพนทซงเปนสถานทตงปราสาทพระธาตนารายณเจงเวงโดยรวมทงหมดนน มสถานะเปนพนทศกดสทธทเปนทตงของเทวจกรวาลบนโลกมนษย โดยมรปเคารพหรอรปสญลกษณสำาคญแทนองคเทพเจา ซงทมพบเสมอๆคอประตมากรรมทเปนรป ศวลงค ทเปนรปสญลกษณแทนองคพระศวะประดษฐานเปนประธานอยภายในหองกลางของอาคารเทวาลย หรอทเรยกวาหองเรอนธาต ห ร อ ค ร ร ภ ค ฤ ห ะ ซ ง เ ป น ห อ ง ท ใ ช ใ น ก า ร ป ร ะ ก อ บ พ ธ ก ร ร ม

อโรคยศาล : พนทศกดสทธ ตามคตพทธศาสนานกายมหายาน

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 28

อาคารศาสนสถานแบบเขมรทเรยกวา อโรคยศาล ซงมลกษณะรปแบบการกอสรางและแผนผงทเปนไปตามแบบแผนของศลปะเขมรแบบบายน มอายการกอสรางอยในชวงพทธศตวรรษท 18 อาคารสงกอสรางศาสนสถานทเรยกวาอโรคยศาล เปนสงทสรางขนตามพระราชประสงคของพระเจาชยวรมนท 7 พระมหากษตรยแหงอาณาจกรเขมรโบราณทมพระชนมอยในชวงป พ.ศ.1724 - 1761 ในการสรางมหากศลประกอบบญกรยาดวยการสรางพระอารามตามคตในพทธศาสนานกายมหายานเปนจำานวนมากกวาหนงรอยแหง ทงในอาณาบรเวณเมองยโศธรประทเปนศนยกลางราชธานแหงเมองพระนครหลวง ตลอดรวมไปถงบานเมองทหางไกลทอยในขอบขณฑสมา โดยใหพระอารามนนๆเปนทงสถานทพำานกของพระภกษสงฆหรอนกบวช และยงใชเปนสถานทในการรกษาโรคภยไขเจบใหแกประชาชนอกดวยอาคารพทธสถานแบบเขมร ทสรางขนตามคตนยมในพทธศาสนาลทธมหายาน ในลกษณะของอโรคยศาล ซงมสถานะเปนพระอารามหรอเปนวดในพทธศาสนาลทธมหายาน และในขณะเดยวกนกยงใชเปนสถานพยาบาลประจำาชมชนอกดวย ลกษณะของผงอาคารทเปนลกษณะ เฉพาะของอโรคยศาลดงกลาวคอ มอาคาร สขตาลย เปนอาคารประธาน กอดวยศลาแลงหนหนาไปทางทศตะวนออก ทางทศตะวนออกเฉยงใตของปราสาทประธาน มอาคารสเหลยมผนผา กอดวยศลาแลงบนฐานเตยหนหนาไปทางทศตะวนตก เรยกอาคารนวา บรรณาลย โดยมกำาแพงกอดวยศลาแลงลอมรอบอาคารทงหมดนน ทกงกลางกำาแพงทางดานทศตะวนออกมซมประตทเรยกวาโคประ ถดจากแนวกำาแพงดานนอกไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอมสระนำารปสเหลยมผนผาทเรยกวา บาราย ลกษณะของแผนผงอาคารดงกลาวนน คอพระอารามทเรยกกนวา อโรคยศาล ซงเปนทนยมกอสรางตามพระราชดำารของพระเจาชยวรมนท 7 เมอราวพทธศตวรรษท 18 โดยมพบไดโดยทวไปในทกททวฒนธรรมเขมรในสมยพระเจาชยวรมนท 7 แพรไปถง ใน

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 29

ประเทศไทยมพบเปนสวนใหญในภาคตะวนออกเฉยงเหนอประมาณไมนอยกวา 30 แหง

หลกฐานสำาคญอกประการหนงคอ การคนพบประตมากรรมรปเคารพทสรางขนตามคตนยมในพทธศาสนาลทธมหายานรวมอยกบอาคารอโรคยศาล คอ ประตมากรรมศลาทรายรปพระไภษชยครไวฑรยประภา เปนเคารพสำาคญทนยมประดษฐานเปนพระประธานอยภายในอาคารอโรคยศาล พระไภษชยครไวฑรยประภาเปนทนบถอในหมพทธศาสนกชนทนบถอพทธศาสนาลทธมหายาน วาเปนพระพทธเจาแหงการแพทย ททำาหนาทรกษาโรคภยไขเจบใหกบสรรพสตวทงหลาย จากศลาจารกทมพบอยตามอโรคยศาลหลายๆแหง ทำาใหทราบไดวา ภายในพระอารามทเปนอโรคยศาล มนกบวชทนอกจากจะทำาหนาทเปนผนำาในการประกอบพธกรรมทางดานการศาสนาแลว นกบวชนนยงอาจทำาหนาทเปนผรกษาโรคใหแกคนปวยทมาขอรบการรกษา โดยใชยาทปรงมาจากสมนไพรชวยในการรกษารวมกบการใชเวทยมนตรคาถาเพอการรกษาอกดวย

4. อารยธรรมอสานสมยลานชาง - รวมสมยอยธยาลานชาง คอชอรฐโบราณของชนชาตลาว มพนทครอบคลมอาณา

บรเวณทงสองฝงแมนำาโขงตอนกลาง ราชอาณาจกรลานชางเจรญขนตงแตราวพทธศตวรรษท 19 ถงชวงตนพทธศตวรรษท 24 มขอบเขตของพนทในบรเวณทเปนประเทศลาวและพนทในหลายๆจงหวดของภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยในปจจบน โดยเฉพาะบานเมองทอยรมฝงแมนำาโขง แถบจงหวดเลย หนองคาย อดรธาน หนองบวลำาภ สกลนคร นครพนม รวมถงบรเวณจงหวดขอนแกน มหาสารคาม ชยภม รอยเอด ยโสธร อำานาจเจรญ และอบลราชธาน

มะหาสลา วระวงส (1946) เขยนไวในเอกสารพงศาวดารลาว ในสวนทเกยวกบการกอตงสรางราชอาณาจกรลาววา พระเจาฟางมเปนผรวบรวมผคนชนเผาในดนแดนลาวใหเปนปกแผนมนคง เมอประมาณ พ.ศ. 1896 โดยมศนยกลางราชอาณาจกรอยทเมองเชยง

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 30

ทองหรอ หลวงพระบาง เฉลมพระนามศนยกลางราชธานวา กรงศรสต“นาคณหตอตมราชธานลานชางรมขาวเชยงทอง พระองคทรงนำาพทธ”ศาสนาจากราชอาณาจกรกมพชาหรอเขมรเขามาประดษฐานเผยแพรใหผคนชาวลาวนบถอแทนการบชาผทนยมมาตงแตดงเดม เหตการณดงกลาวถอไดวาเปนจดเรมตนทสำาคญในการเจรญขนของพทธธรรมในดนแดนราชอาณาจกรลาว นบแตนนเปนตนมาพระพทธศาสนากไดรบการอปถมภจากพระมหากษตรยทกพระองคใหเปนศาสนาหลกประจำาชาตสบมาตลอดระยะเวลาอนยาวนานจนถงป พ.ศ. 2103 ในรชกาลพระเจาไชยเชษฐา พระองคทรงยายเมองหลวงลงมาทนครเวยงจนทน เพราะทรงเหนวา เมองหลวงทเมองเชยงทองนน มเขตแดนตดกบเมองเชยงใหมทมพมาเขามาครอบครองอย การทมเมองหลวงอยทเมองเชยงทองหรอหลวงพระบาง อาจทำาใหเสยทแกพมาไดงายหากมการบกโจมต ประกอบกบเวยงจนทมพนททกวางขวางเหมาะแกการตงเปนศนยกลางราชธาน เมอยายราชธานแลว ทรงเปลยนชอเมองเชยงทอง เปนเมองหลวงพระบาง ตามพระนามของพระพทธรปศกดสทธคบานคเมอง คอ พระบาง ท“ ”ประดษฐานอยทเมองเชยงทอง

ตอมาในป พ.ศ. 2250 ในรชกาลพระเจาไชยเชษฐาท 2 หรอพระเจาไชยองคเว ลานชางไดแบงออกเปนสองอาณาจกร คอ อาณาจกรลานชางรมขาวหลวงพระบาง ปกครองโดยพระเจากงกสราช และอาณาจกรลานชางเวยงจนทน ปกครองโดยพระเจาไชยเชษฐาท 2

ในป พ.ศ. 2257 แขวงจำาปาสกประกาศเอกราชไมขนกบเวยงจนทน ภายใตการนำาของพระครยอดแกวโพนสะเมก ซงอพยพผคนลงมาจากเวยงจนทไปตงบานเรอนอยทจำาปาสก โดยอภเษกเจา หนอกษตรยโอรสของเจาหญงสมงคลา พระราชธดาของสมเดจพระสรยวงศาธรรมกราชกษตรยแหงอาณาจกรลานชางเวยงจนทน ซงครองราชยในชวงป พ.ศ. 2181 – 2238 ขนเปนปฐมกษตรยแหงนครจำาปาสก เฉลมพระนามเจาหนอกษตรยวา พระเจาสรอยศรสมทร

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 31

หลงจากนนอก 64 ป คอราวป พ.ศ. 2321 ราชอาณาจกรลาวทงสามอาณาจกรกตกเปนประเทศราชของไทยในสมยพระเจาตากสนแหงกรงธนบร และยงไดรบการผนวกรวมเขาเปนสวนหนงของราชอาณาจกรสยาม ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 แหงกรงรตนโกสนทร ดนแดนฝงขวาของแมนำาโขงอยภายใตการปกครองของไทย สวนฝงซายของแมนำาโขงเปนอาณานคมของฝรงเศส ซงกคอบรเวณทเปนประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวในปจจบนตลอดระยะเวลาทผานมา ราชอาณาจกรลานชางมความสมพนธกบราชอาณาจกรไทยทมดนแดนอยใกลเคยงอยางใกลชดทงในดานระบบเครอญาตและการเมองการปกครอง เรมตงแตอาณาจกรสโขทย อาณาจกรลานนา กรงศรอยธยาและกรงรตนโกสนทร โดยลำาดบ ความสมพนธโดยรวมทำาใหเกดการสงผานวฒนธรรมซงกนและกน ผสมผสานจนเกดเปนเอกลกษณของทองถน ดงทปรากฏหลกฐานประเภทโบราณวตถสถานอยมากมายในบรเวณพนทภาคอสานของประเทศไทยในปจจบน โดยเฉพาะบานเมองทอยบรเวณรมฝงแมนำาโขง ซงครงหนงในอดตทผานมาบานเมองเหลานนเคยเปนเมองทมความสำาคญในดนแดนแหงราชอาณาจกรลาวลานชาง อกทงยงมสงกอสรางทเนองในพทธศาสนาและศลาจารกในสายวฒนธรรมแบบลานชางอยบนฝงขวาของแมนำาโขงในดนแดนภาคอสานอยหลายแหง สวนใหญมอายอยในราวป พ.ศ. 2063 – 2090 ซงเปนสงทมมาตงแตชวงรชกาลพระเจาโพธสาลราชเจา เชน ซากโบราณสถานและศลาจารกทวดหวยหาว ทอยรมฝงแมนำาเลย อำาเภอเมอง จงหวดเลย ศลาจารกและเจดยพระธาตบงพวน ทอำาเภอเมอง จงหวดหนองคาย เจดยพระธาตพนม บนรมฝงแมนำาโขงทอำาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม พระธาตศรสองรก อำาเภอดานซาย จงหวดเลย พระธาตเชงชม ทอำาเภอเมอง จงหวดสกลนคร และพระธาตหนองสามหมน อำาเภอภเขยว จงหวดชยภม ฯลฯ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 32

การตงถนฐานบานเรอนของของชมชนชาวลาวในบรเวณภาคอสานในระยะแรกๆ สวนใหญเปนการตงบานเรอนในบรเวณทเคยเปนแหลงชมชนเดมทเคยเปนบานเปนเมองมาแลวตงแตชวงกอนพทธศตวรรษท 18 – 19 ในบรเวณสถานทใดทมซากศาสนสถานทงรางอย เชน ก เนนดนทมเสมาหนปกไว มการดดแปลงซากโบราณวตถสถานเหลานนใหเปนพระอารามในพทธศาสนา อกทงยงมการสรางสถปเจดยเพอการสกการะบชาใหเปนศนยกลางของบานของเมองอกดวย

ในระยะเวลาตงแตพทธศตวรรษท 19 เปนตนมา บรเวณพนทภาคอสานกเกดการเปลยนแปลงครงใหญ กลาวคอ บรเวณทราบลมแมนำาโขงทางตอนเหนอของภมภาคอยภายใตแบบแผนทางสงคมวฒนธรรมของอาณาจกรลานชางซงเจรญขนมาใหม สวนดนแดนนอกเหนอจากนนปรากฏวาชมชนตาง ๆ สลายตวไป เมองเกอบทงสนถกทงรางโดยทยงไมทราบสาเหตของความเปนไปอยางแนชด แมในชวงระเวลาระหวางพทธศตวรรษท 21 - 22 ซงอยในชวงสมยอยธยาแลวนน ดนแดนในแถบนยงคงเปนพนทรกรางเปนสวนใหญ จำานวนประชากรมไมมากนก และหมดสนความเจรญและความสำาคญไปโดยปรยายประวตศาสตรในยคสมยใหมของอสาน เกดขนในราวตนพทธศตวรรษท 23 โดยเกดจากกระแสการอพยพของประชาชนชาวลาวและเขมร ซงไดเคลอนยายเขามาจบจองทอยอาศยจนเกดเปนชมชนยอย ๆ ขนมาใหม กลมผอพยพเหลานเพมจำานวนมากขนเรอย ๆ จนรฐบาลกลางทกรงเทพฯ จดตงและยกฐานะใหเปนเมองตาง ๆ ซงตอมาไดเปลยนสถานะมาเปนอำาเภอและจงหวดในปจจบน อาจกลาวไดวาประชาชนในภาคอสานในปจจบนนนนตางกสบเชอสายมากจากกลมผอพยพในสมยพทธศตวรรษท 23 นนแทบทงสน และสวนใหญเปนชมชนทนบถอพทธศาสนา นกายเถรวาท แบบลงกา ซงนบตงแตชวงพทธศตวรรษท 18 เปนตนมา คตพทธศาสนานกายเถรวาทจากลงกาไดรบความนยมอยางแพรหลาย และสงอทธพลใหแกชมชนในภาคพนเอเชย

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 33

ตะวนออกเฉยงใตอยางกวางขวาง รวมทงอาณาจกรเขมร พมา ไทย ลาว ดวยพทธศาสนานกายเถรวาทจากลงกานนมลกษณะเปนพทธศาสนาของมหาชนทผคนสามารถเขาถงไดโดยงาย ซงแตกตางไปจากพทธศาสนานกายมหายานทเคยรงเรองสงสดในรชสมยพระเจาชยวรมนท 7 แหงอาณาจกรเขมรโบราณ ทสวนใหญมเฉพาะองคพระมหากษตรยหรอราชสำานกเปนผนำาในการประกอบพธกรรม สวนผคนระดบชาวบานหรอสามญชนโดยทวไปยากทจะเขาถงได เมออทธพลพทธศาสนา นกายเถรวาททมงเนนใหทกคนปฏบตไดอยางทวถงและไมมพธกรรมทซบซอนแพรมาถง จงไดรบความนยมอยางรวดเรว ประกอบกบการทรากฐานดงเดมของพทธศาสนาแบบเถรวาททเคยมมาตงแตสมยทวารวดกยงคงมอยในชมชนในภาคอสาน

พระมหาธาตเจดย : พนทศกดสทธทเปนศนยกลางจกรวาลตามคตในพทธศาสนานกายเถรวาทแบบลงกาทไดรบการยอมรบ

จากมหาชนในสงคมวฒนธรรมไทย ลาว ทอยในบรเวณสองฝงลม–แมนำาโขงอยางแพรหลาย ตงแตราวพทธศตวรรษท19 เปนตนมานน ใหความสำาคญกบการสรางและการบชาพทธศาสนวตถทสำาคญ คอ การสกการบชาพระบรมสารรกธาต และพระมหาธาตเจดย การบชารอยพระพทธบาท และการบชาตนโพธ อกทงยงเชอวาบรเวณพนททประดษฐานสงเวชนยสถานทเนองดวยองคพระสมมาสมพทธเจา ไดใหความหมายวาพนทนนเปนสญลกษณของการเปนพนทศกดสทธทเปนศนยกลางจกรวาล

ความสำาคญทควรแกการกลาวถง คตนยมในการสรางสถปเจดยในพระพทธศาสนา โดยทวไปแลวสถปเจดยมสถานะเปนเครองหมายของความระลกถงพทธองค และยงเปนไปตามท สนอดกราส (Snodgrass. 1988 : 357 – 358) ไดระบวา สถปเจดยยงเปนสญลกษณของความจรงทเกยวของกบพทธประวตนบตงแตพระพทธองคประสต แลวทรงดำาเนนไปไดเจดกาวอนเปนสญลกษณของการยอนกลบไปสจดกำาเนดของจกรวาล เมอพระพทธองคตรสรทใตตน

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 34

โพธซงเปนสญลกษณทเปนแกนของจกรวาล จนถงเมอพระพทธองคแสดงปฐมเทศนาทปาอสปตนมฤคทายวน ทกรงพาราณส มความหมายในเชงสญลกษณของการหมนพระธรรมจกรใหเคลอนไปสการจดวางภพภมตาง ๆ ลงในพนจกรวาล และประการสดทายในพทธประวตคอ การเสดจสปรนพพานนน เปนสญลกษณของการเคลอนทเขาสแกนกลางของจกรวาล

ในบางกรณหรอในบางแหงกชอกนวาสถปเจดยทสรางขนนน เพอใหเปนทประดษฐานสงทเชอวาเปนสง ศกดสทธทเกยวของกบพระพทธองค โดยเฉพาะทเจดยพระธาตเชงชม ทสกลนครมความเชอทเปนบคลาธษฐานในลกษณะทเปนพทธตำานาน วาเปนพนทศกดสทธบนโลกมนษยทผทจะตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาทกพระองค จะเสดจมากดรอยพระบาทเพอเปนสญลกษณ ใหมวลมนษยทราบไดวา ไดมมานษยพทธเจาจตลงมาตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาในมนษยโลกแลว สถปเจดยทสรางครอบรอยพระพทธบาทสรอย ซงประกอบดวยรอยพระบาทขององคพระอดตพทธเจาสามพระองคคอ รอยพระบาทของพระกกสนธะ พระโกนาคมนะ พระกสสปะ และรอยพระบาทของพระโคตมะพระผเปนปจจบนพทธเจา รวมเปนพระพทธบาทสรอย อยภายใตองคเจดยพระธาตเชงชม และในกาลตอไปเมอพทธศาสนาของพระโคตมะพระสมมาสมพทธเจาองคปจจบนสนสดลง กจะมพระศรอารยเมตไตรยมาตรสรเปนพระมานษยพทธเจาองคตอไป เมอถงเวลานนพระศรอารยเมตไตรยกจะเสดจมากดรอยพระบาทไวภายใตองคเจดยพระธาตเชงชมเปนรอยทหา ซงถอวาเปนพทธประเพณทผทจะตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาทกพระองค ทเสดจลงมาตรสรในโลกมนษยพงถอปฏบตเปนปกตวสยของพระสมมาสมพทธเจาเหมอนกนเชนนนทกพระองค

การบชารอยเทาบคคลสำาคญทไดรบการเคารพวาเปนบคคลศกดสทธเปนสงทมอยในสงคมบรรพกาลในหลายๆแหง ดวยถอกนวาเปนการยกยองคารวะอยางสงสดทมนษยพงปฏบตตอผทควรแกการ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 35

เคารพ ซงนำาไปสประเพณการบชารอยเทาบคคลทควรแกการเคารพทเสยชวตไปแลวอกดวย สวนประเพณการบชารอยพระพทธบาทในหมพทธสาสนกชนนนเปนไปตามคตความเชอวา ในครงทพระพทธองคยงมพระชนมอยไดเคยเสดจไปยงบานเมองของตน และไดทรงกดประทบรอยพระบาทไว รอยพระบาทนนจงไดรบการบชาวาเปนปชนยสถานศกดสทธทเปนศนยกลางบานเมอง กบยงเปนรปสญลกษณทพทธศาสนกชนเดนทางแสวงบญไปกราบสกการะบชา ดวยถอวารปรอยพระบาทนนเปนสงแทนองคพระสมมาสมพทธเจาทพระพทธองคทรงประทานไวแกชาวโลก

เมออทธพลของพทธศาสนาแบบเถรวาทจากลงกาทแพรเขามาในภายหลงจงสามารถปรบผสมผสานและเปนทยอมรบไดโดยงายและยงยนมาจนถงปจจบน นบแตนนหรอตงแตราวพทธศตวรรษท 20 เปนตนมา ปราสาทหนหลายๆแหงทงทเปนเทวาลยในศาสนาฮนด หรอทเคยเปนวด ในพทธศาสนานกายมหายานทเคยสรางมาตงแตเมอครงทวฒนธรรมเขมรรงเรองกหมดความสำาคญลง และถกทงรางไปในทสด แตในขณะเดยวกนกพบวา มปราสาทแบบเขมรบางหลง ดงเชนกรณของปราสาทหนทพระธาตเชงชม จงหวดสกลนคร พระธาตพนม ทอำาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม พระธาตพนขน ทอำาเภอหนองฮ จงหวดรอยเอด กไดรบการปรบเปลยนโดยพทธศาสนกชนทนบถอพทธศาสนานกายเถรวาท ใหเปนสถปเจดยตามคตในพทธศาสนานกาย เถรวาท และทสำาคญคอยงมการนำาวตถทเชอวามความศกดสทธ ซงสวนใหญเชอวาเปนพระอฐธาต หรอ พระบรมสารรกธาตแหงองคพระ“สมมาสมพทธเจา ประดษฐานเขาไวภายในหรอฝงไวภายใตสถปเจดย”นน และผคนใหความเคารพสกการะบชาสถปเจดยนนในความหมายของการเปน พระมหาธาตเจดย และในขณะเดยวกนยงมความหมายทอย“ ”ในการรบรของชาวบาน ชาวเมองวาเปนพระมหาธาตเจดยทเปนศนยกลางของชมชน หรอเปนศนยกลางของบานเมองอกดวย

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 36

ผคนในสมยตอๆมาจนถงปจจบน ทมการตงถนฐานทอยอาศยทบซอนหรออยในอาณาบรเวณเดยวกนกบแหลงโบราณคดทเคยเปนเมองโบราณมากอน รวมทงผคนทมถนฐานทอยอาศยอยในแหลงโบราณคดหลายๆแหง ไดสรางชดความรเกยวกบแหลงโบราณคดในทองถนทตนอยอาศยนนอก ชดหนงทแตกตางไปจากชดความรทมผลจาการศกษาโดยนกวชาการทางดานประวตศาสตร โบราณคดดงทกลาวผานมา องคความรทรบรในกลมของผคนในทองถนทเกยวกบแหลงโบราณคดสวนใหญ เปนการรบรในลกษณะของตำานานทองถน ซงเปนเรองทแสดงความสมพนธของคนกบความศกดสทธและอำานาจเหนอธรรมชาตเกยวของกบแหลงโบราณคดแตละแหง โดยมแหลงโบราณคดทประกอบไปดวยซากโบราณวตถ โบราณสถานเปนฉากของเรองในตำานานทองถน

พระธาตพนม : พนทศกดสทธทเปนชมทางของการแสวงบญพนทสำาคญอกแหงหนงในการรบรของผคนชาวอสาน ทรบรมา

ตลอดระยะเวลาอนยาวนาน วาเปนพนทศกดสทธตามคตในพทธศาสนา คอพนทอาณาบรเวณซงเปนทตงขององคเจดยพระธาตพนม ทตงอยบรเวณฝงขวาแมนำาโขง ในเขตอำาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม ซงเปนเขตแผนดนประเทศไทยปจจบน ตรงกนขามกบฝงซายแมนำาโขงบรเวณเมองหนองบก แขวงคำามวน และเมองไชบร แขวงสะหวนเขต ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว โดยมลำานำาเซบงไฟ จากฝงซายแมนำาโขงไหลมาลงแมนำาโขงทางฝงตะวนออกตรงกนขามกบบรเวณพระธาตพนม

ในชวงเวลากอนพทธศตวรรษท 19 บานเมองทตงอยบรเวณฝงขวาของแมนำาโขงทเปนบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรอภาคอสานของประเทศไทยปจจบน เปนทรบรในประวตศาสตรการสรางบานแปงเมองวาเปนกลมคนสายวฒนธรรมลาว จนถงชวงรชสมยของพระบาทสมเดจพระบรมราชาธราชท 2 แหงราชธานกรงศรอยธยา เสดจขนครองราชยในชวงป พ.ศ. 1967 ไดขยายอำานาจเขามาปกครองในแถบ

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 37

ภาคอสานในบางสวน และนบแตนนเปนตนมาจนถงสมยตนรตนโกสนทรดนแดนภาคอสานทงหมดกอยภายใตการปกครองของราชอาณาจกรไทย แตในดานประวตศาสตรวฒนธรรม การดำารงอยทางดานสำานกของการเปนวฒนธรรมลาวกยงคงมอยในการรบรของชาวอสานมาอยางตอเนอง โดยเฉพาะสำานกทางวฒนธรรมทเกยวกบการเปนพทธศาสนกชนตามแบบแผนในสายวฒนธรรมลาว ทใหความสำาคญกบการนบถอพทธศาสนาตามแนวนกายเถรวาทผสมผสานกบความเชอเรองจตวญญาณทมมาตงแตดงเดม พระธาตพนมคอพทธสถานทผคนในสงคมวฒนธรรมลาวทงทอยบรเวณฝงซายและฝงขวาของแมนำาโขง รจก และใหความสำาคญวาเปนเจดยสำาคญทบรรจพระบรมสารรกธาตสวนทเปนอรงคธาต (กระดกหนาอก) ขององคพระสมมาสมพทธเจา อกทงยงเชอวาบรเวณทตงเจดยพระธาตพนม คอพนททพทธองคเมอครงทยงดำารงพระชนมชพอยไดเสดจมาเผยแผคำาสอนมาถงบรเวณนดวย ดงทมรายละเอยดปรากฏอยในตำานานอรงคธาตหรอประวตพระธาตพนม ทลกษณะโครงเรองทเปนไปตามจารตของการเขยนตำานานในพทธศาสนาผสมผสานกบตำานานประวตศาสตรในลกษณะของพทธเทวะตำานาน (พเศษ เจยจนทรพงษ.2521)

จากชดความรเกยวกบความสำาคญขององคเจดยพระธาตพนมทผคนในสายวฒนธรรมลาวรบรอยางฝงใจมาตลอดระยะเวลาอนยาวนาน และเกดจนตภาพวาพนททเปนสถานทตงองคเจดยพระธาตพนมเปนพนทศกดสทธทางพทธศาสนา ดวยเชอวามพระบรมสารรกธาตประดษฐานอยภายในเจดยพระธาตพนม ทำาใหพทธศาสนกชนในวฒนธรรมลาวพจารณาไดวา แมองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดเสดจดบขนธปรนพพานแลว แตพระธาตของพระองคยงคงมอย จงนยมเดนทางมาบชาพระบรมสารรกธาตทเจดยพระธาตพนมมาอยางตอเนอง พนทบรเวณพระธาตพนมจงมสถานะเปนพนทศกดสทธเพอการแสวงบญของพทธศาสนกชนลาวมาตงแตดงเดม การรบร ความเชอและความศรทธาดงกลาวทำาใหเจดยพระธาตพนมมสถานะเปน

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 38

สญลกษณของการดำารงอยของพทธศาสนา ภายใตการรบรของผคนในสายวฒนธรรมลาว

อยางไรกตาม เมอพจารณาจากลกษณะทางกายภาพของบรเวณตำาแหนงพนททเปนทตงองคเจดยพระธาตพนม ประกอบกบหลกฐานดานศลปะโบราณวตถสถานทยงมใหพบเหนอย ตลอดจนขอมลประเภทโบราณวตถ โบราณสถาน ทพบจากการพงทลายของเจดยพระธาตพนม เมอวนท 11 สงหาคม พ.ศ. 2518 (รปแบบองคเจดยพระธาตพนมทปรากฏในปจจบน เปนองคทสรางใหมตามรปแบบขององคเจดยพระธาตพนมองคเดมทเคยไดรบการบรณะครงใหญเปนครงสดทายเมอป พ.ศ. 2483 โดยกรมศลปากร ซงมหลวงวจตรวาทการ ดำารงตำาแหนงอธบดกรมศลปากร ในขณะนน) ทำาใหทราบไดวาองคเจดยพระธาตพนมนนเคยมการบรณะ และสรางซอนทบผานมาแลวหลายครง สวนรองรอยการกอสรางชนในสดซงเปนการกอสรางในชวงแรกสดนนมลกษณะเปนอาคารเทวาลยในศาสนาฮนด มอายอยในราวป พ.ศ. 1200 – 1400 (พเศษ เจยจนทรพงษ .2519 : 146 - 160) จนถงประมาณชวงป พ.ศ. 2238 – 2257 พระธาตพนมจงไดรบการบรณะปฏสงขรณครงสำาคญ โดยเจาราชครหลวงโพนสะเมก พระเถระผใหญจากเวยงจนทน ซงเปนการบรณะปรบเปลยนลกษณะรปทรงจากอาคารทมลกษณะเปนหลงคาซอนชนตามแบบแผนของเทวาลยในศาสนาฮนด ใหเปนเจดยในพทธศาสนาทมยอดเจดยเปนทรงดอกบวเหลยมตามแบบทไดรบความนยม และมพบอยางแพรหลายในราชอาณาจกรลาว ทงทหลวงพระบาง และนครหลวง เวยงจนทน เชนพระธาตหลวงโลกจฬามณสถป ทเวยงจนทน (Heywood : 2006) จงทำาใหพระธาตพนมมลกษณะรปแบบเปนเจดยในพทธศาสนาอยางเปนรปธรรม การประดษฐานผอบบรรจพระบรมสารรกธาตไวภายในเจดยพระธาตพนม คงไดรบการประดษฐานไวในคราวทเจาราชครหลวงโพนสะเมก ดำาเนนการซอมบรณะพระธาตพนมในชวงป พ.ศ. 2238 – 2257 นน

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 39

ความสำาคญของเจดยพระธาตพนม มความเกยวของสมพนธกบผคนในสงคมวฒนธรรมลาว - อสานมาโดยตลอด ดงจะเหนไดวาจากประวตกงตำานานพระธาตพนม ทำาไหทราบไดวาการรบรเรองราวและการพบพระธาตพนมเปนครงแรกไดเกดขนในราชอาณาจกรลาว ประมาณป พ.ศ. 2070 เมอเจาหญงชาวกมพชามเหสของพระเจาโพธสาลราช ไดนำาเรองพระธาตพนมขนทลถวาย พระเจาโพธสาลราชจงเสดจไปสกการะบชาพระธาตพนม ตลอดจนโปรดเกลาใหมการซอมบรณะ ตลอดจนอทศถวายขาทาสใหทำาหนาทดแลรกษาพระธาตพนม นบแตนนเปนตนมาพระธาตพนมจงเปนทรจกโดยทวไปในสงคมวฒนธรรมลาววาเปนสถปเจดยศกดสทธ ไดรบการสกการะบชาจากมหาชนทกระดบชน อกทงยงมประวตวามพระมหากษตรยแหงราชอาณาจกรลาวอกหลายรชกาลตอๆ มา ทรงมศรทธาประกอบบญกรยาดวยการเสดจไปสกการะบชา ซอมบรณะ และสรางอาคารศาสนสถานอทศถวายพระธาตพนมสบตอมาอกหลายรชกาล (คำา จำาปาแกวมณ. 1974 : 28 - 33) ดวยถอวาเปนพนทศกดสทธอยางแทจรงความเปนพนทศกดสทธทบรเวณเจดยพระธาตพนมมลกษณะทเกดจากการผสมผสาน ระหวางสภาพทางกายภาพทางธรรมชาตของตำาแหนงทตง กบแนวคดทเปนคตความเชอทางพทธศาสนา รวมทงแนวคดทเปนความเชอเรองภมจกรวาล ซงนำาไปสการอธบายไดวาพนทบรเวณพระธาตพนมรวมทงองคเจดยพระธาตพนมมสถานะเปนพนทศกดสทธ ทมลกษณะเปนภมสญลกษณแหงการขามสงสารวฏ ดวยตำาแหนงบรเวณทตงขององคเจดยพระธาตพนมตงอยในบรเวณทมแมนำาสามสาย คอ แมนำาโขงไหลมาจากทางทศเหนอผานองคพระธาตพนมไปทางทศใต ลำานำากำาไหลจากหนองหาน จงหวดสกลนครผานทางดานเหนอและออมไปทางดานหลงพระธาตพนม ไหลไปลงแมนำาโขงทางดานทศใตของพระธาตพนม และลำานำาเซบงไฟทไหลมาจากดนแดนลาวแถบแขวงเมองคำามวนและมาไหลลงแมนำาโขงทางฝงทศตะวนออกตรงกนขามกบพระธาตพนม การไหลมาบรรจบกนของแมนำาทงสาม

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 40

สาย ทำาใหมลกษณะเปนชมทางทเปนเสนทางสญจรทางนำา จากลกษณะทางกายภาพดงกลาวในการรบรของผคนทเดนทางมาจากดนแดนตางๆ มาตามสายนำาทงสามสายนน ยอมอธบายไดวา องคเจดยพระธาตพนมคอตำาแหนงทมลกษณะเปนภมสญลกษณตามการรบร ของผคนทเดนทางมาตามแมนำาทงสามสายนน

ในขณะเดยวกนลกษณะแผนผงตำาแหนงทตงองคเจดยพระธาตพนมดงกลาวนน คอเจตนาใหมความหมายในเชงสญลกษณของการจำาลองพนทใหมสถานะเปนเขาพระสเมร หรอศาสนบรรพตศกดสทธทเปนแกนหรอศนยกลางจกรวาล โดยเฉพาะตำาแหนงทตงของพระธาตพนมทหนหนาไปทางทศตะวนออก โดยมแมนำาโขงไหลผาน จากทางทศเหนอไปทางทศใต ลกษณะทางกายภาพของพนทดงกลาวจงเปนภาพสมมตของจกรวาลทมเขาพระสเมรอยทางทศเหนอ สวนทางทศใตทแมนำาโขงไหลลงไปสนนคอพนทจำาลองของดนแดนแหงชมพทวป ซงหมายถง แดนเกดของพระพทธเจาในพทธศาสนา ลกษณะตำาแหนงพนทดงกลาวมสวนชวยสรางความหมายของความเปนพนทศกดสทธใหเกดแกผคนในทองถนมาตลอดระยะเวลาอนยาวนาน และโดยความหมายดงเดมสายนำาทไหลมาจากทางทศเหนอซงเชอกนวาไหลมาจากเขาพระสเมรทเปนแกนจกรวาล คอสอนำาพรทศกดสทธจากพระผเปนเจามาประทานใหกบชาวโลก (นนทนา ชตวงศ . 2551 : 47 - 75)

ประเดนของความเปนพนทศกดสทธทพระธาตพนมอกประการหนงคอ ทศซงเปนตำาแหนงทตงขององคเจดยพระธาตพนม การทองคเจดยพระธาตพนมตงอยบนฝงขวาของแมนำาโขง หนดานหนาไปหาแมนำาโขงทอยทางทศตะวนออก แตในการรบรของผคนชาวลาวทมบานเรอนอยอาศยบนฝงซายของแมนำาโขงกลบเหนวาพระธาตพนมตงอยบนฝงทศตะวนตกของแมนำาโขง โดยเฉพาะอยางยงชาวบานทมถนทอยอาศยอยบรเวณสองฝากฝงของแมนำาเซบงไฟทมปากแมนำาไหลไหลลงสแมนำาโขงบรเวณทอยตรงกนขามกบพระธาตพนม ซงประกอบดวยชาวลาวจากหมบานดานปากเซ บานหนองผอ แหงเมองหนองบก แขวง

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 41

คำามวน ชาวบานปากเซ บานนาสง และบานหนองเรอทอง แหงเมองไชบร แขวงสะหวนเขต รบรกนวาพระธาตพนมทตงอยบนฝงขวาของแมนำาโขง เปนพระธาตเจดยทอยทางทศตะวนตกของหมบานของพวกเขาทอยบนฝงซายแมนำาโขง ดงนนเมอชาวบานจากหมบานดงกลาวจะเดนทางไปเพอการแสวงบญสกการะบชาพระธาตพนม จงตองเดนทางขามแมนำาโขงไปสพระธาตพนมทอยเบองทศตะวนตกของหมบาน

เมอนำาประเดนการกำาหนดใหตำาแหนงทตงของเจดยพระธาตพนมอยทางฝงทศตะวนตกของบานของเมองมาพจารณาตามแนวคดภมสญลกษณและแนวคดทางพทธศาสนา ทำาใหอธบายไดวาในระยะแรกๆ นนบรเวณพนทพระธาตพนมนาจะเปนการรบรในหมผคนในวฒนธรรมลาววาเปนพระอาราม หรอเปนพนทศกดสทธแบบอรญวาส ซงเปนวดปาทอยหางไกลชมชนเมอง ซงสวนใหญกำาหนดใหอยทางดานทศตะวนตกของบานของเมอง ซงเปนความเชอทผสมผสานกบความเชอในพทธศาสนานกายมหายานทวาดวยจกรวาลพระพทธเจา ดงทมส (Mus.1935 : อางใน Jan J. Boeles.1985 : 30 - 45) อธบายไววาทศตะวนตกเปนทตงของแดนสวรรคสขาวด เปนทศทประทบของพระอมตาภะพระพทธเจา หรอเปนทประทบของพระศากยมนพระพทธเจาตามการรบรของพทธศาสนกชนในนกายเถรวาท โดยคตแลว เชอกนวาสวรรคทางทศตะวนตกหรอแดนสขาวดเปนดนแดนแหงความมงคง อดมสมบรณ สะดวกสบาย เปนดนแดนทอยของเทพและมนษย ไมเปนทอยของสตวเดรจฉาน เปรต อสรกาย หรอสตวทอยในภพภมตำา ในดนแดนสขาวดเตมไปดวยตนไม ดอกไมทมกลนหอม โดยเฉพาะดอกบว ตลอดทงแมนำาลำาธารประดบดวยเพชรพลอย มเสยงดนตรอนไพเราะ นำาในแมนำาลำาธารเปลยนเปนนำารอนหรอเยนไดดงใจปรารถนา ทกหนแหงจะไดสดบแตเสยงพระธรรมของพระพทธเจา แดนสขาวดจงเปนดนแดนแหงความบรสทธและความสข พระอมตาภะพทธเจาทประทบอยในดนแดนสขาวด หรอสวรรคทางทศตะวนตกทรงมความรกความเมตตาตอสรรพสตวอยางไมมทสนสด พระองคทรงตงอฐษฐานวาผใด

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 42

กตามทมความเชออยางแทจรงตอพระองค และตอแดนสขาวด ผนนยอมจะไดไปเกดในแดนสขาวดนนดวย (ทววฒน ปณฑรกววฒน. 2531 : 106 - 113)

ถงแมแนวคดเกยวกบแดนสขาวดทเปนสวรรคทอยทางทศตะวนตก ทมลกษณะเปนบคลาธษฐานตามความเชอในพทธศาสนานกายมหายาน แตนาจะเปนทรบรไดอยในหมพทธศาสนกชนชาวลาวทเปนชาวพทธนกายเถรวาท ดวยพทธศาสนานกายมหายานกเคยเปนทยอมรบอยในกลมผคนในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตมากอนแลว ดงท ผาสข อนทราวธ (2544 : 84 - 138) ไดศกษาคตความเชอของชาวพทธในรฐทวารวด ซงเปนรฐโบราณในประเทศไทยกพบหลกฐานประเภทโบราณวตถทแสดงถงการมอยของพทธศาสนานกายมหายานรวมอยดวย ถงแมพทธศาสนานกายเถรวาทจะเปนศาสนาหลกของชมชนในรฐทวารวดในประเทศไทยกตาม ซงในดนแดนลาวกมหลกฐานประเภทโบราณวตถสถานในพทธศาสนานกายมหายานทแสดงถงการมอยของนกายมหายานกอนทพทธศาสนานกายเถรวาทจะไดรบการยอมรบอยางแพรหลายในเวลาตอมา ดงนนการทชาวลาวทมถนทอยอาศยอยบนฝงซายของแมนำาโขง เดนทางขามแมนำาโขงไปสกการะบชาพระธาตพนมทอยบนฝงขวาของแมนำาโขงทางทศตะวนตกของดนแดนลาว จงเปนสญลกษณของการเดนทางแสวงบญ หรอการเดนทางขามสงสารวฏไปสดนแดนทเปนพนทศกดสทธยงฝากฝงตะวนตก ทมความหมายวาเปนสวรรค หรอเปนดนแดนทประทบของพระพทธองคในจตภาพวาบรเวณพระธาตพนมคอ ภมสญลกษณของความเปนพนทศกดสทธทควรแกการกาวขามสงสารวฏไปสการหลดพน หรอการเขาสดนแดนพทธภม ซงเปนความปรารถนาอนสงสดของชาวพทธ

ประเดนสดทายของการใหความหมายพระธาตพนมวาเปนพนทศกดสทธทมลกษณะเปนภมสญลกษณแหงการขามสงสารวฏ รวมทงเปนชมทางของการแสวงบญ คอการทพทธศาสนกชนในสงคมวฒนธรรมอสานใหความสำาคญตอองคพระธาตพนมวาเปนพทธสถานศกดสทธทเปนสญลกษณเทยบไดกบพระมหาธาตเจดยจฬามณ จาก

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 43

การทเจดยพระธาตพนมตงอยรมฝงแมนำาโขง เมอพทธศาสนกชนทเดนทางมาแสวงบญเดนทางมาถงบรเวณทานำา และเดนทางตอมาตามเสนทางถนนทางดานทศตะวนออกเขามาสบรเวณเจดยพระธาตพนม เสนทางเดนทเปนเสนทางเขามาสบรเวณเจดยพระธาตพนมดงกลาว จงสอความหมายในเชงสญลกษณวาเปนเสนทางเดนไปสสวรรคชนดาวดงส ซงเปนดนแดนทตงของพระมหาธาตจฬามณ ซงพทธศาสนกชนเชอกนวาพระมหาธาตจฬามณ คอสถปเจดยองคแรกๆ ในพทธศาสนา ทพระอนทรสรางขนในเทวโลกบนสวรรคชนดาวดงสทยอดเขาสเมร เพอประดษฐานพระเมาฬของพระพทธองคในคราวเสดจออกมหาภเนษกรมณ และภายหลงเมอพระพทธองคเสดจปรนพานแลวไดมการแบงพระบรมสารรกธาตไปประดษฐานไวภายในเจดยจฬามณนนดวย (สวาท เหลาอด. 2544: 28) ซงในทนคอเจดยพระธาตพนมไดสอความหมายในเชงสญลกษณตามจนตภาพของพทธศาสนกชนวาเปนพระมหาธาตเจดยจฬามณอกประการหนงดวย

การทผคนจากดนแดนตางๆ เดนทางมาตามสายทงแมนำาโขง ลำานำากำา และลำานำาเซบงไฟ ซงเปนสายนำาทไหลมาจากฝงซายและฝงขวาของแมนำาโขง ไปถงยงบรเวณทแมนำาเหลานนไปบรรจบกนทบรเวณชมทางของสายนำาใกลกบองคเจดยพระธาตพนมซงมลกษณะเปนภมสญลกษณแหงชมทางของสายนำาทงสามสาย ทำาใหเกดตำาแหนงของพนททมลกษณะเปนทานำาอยตามตำาแหนงตางๆ ของแตละสายนำา ทผคนเดนทางจะตองกาวขามขนไปสกการบชาทองคพระธาตพนม การเดนทางของผคนขามสายนำาไปยงอาณาบรเวณพนทศกดสทธเพอการแสวงบญ หรอประกอบบญกรยา ซงในทนคอบรเวณองคพระธาตพนม ตามความหมายดงเดม การเดนทางขามนำาคอสญลกษณของการขาม สงสารวฎ ตำาแหนงบรเวณของทานำาทพทธศาสนกชนเดนทางขามไปสกการะพทธสถานจงมสถานะเปนทานำาทเปนยานศนยรวมทผคนจะขามไปสพนททเปนพทธสถาน เมอนำาลกษณะทางกายภาพดงกลาวมาพจารณาตามแนวคดทวาดวยความหมายของความเปนพนทศกดสทธท

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 44

มการกำาหนดขนใหแตกตางไปจากพนทอน ทานำานนยอมมสถานะเปนพนทเชงสญลกษณทมความหมายวาเปนทานำาศกดสทธในจนตภาพของผคน

ความเชอเรองทานำาศกดสทธเปนความเชอดงเดมทรบอทธพลมาจากศาสนกชนชาวอนเดยทเดนทางเขามายงรฐโบราณในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตตงแตชวงสมยตนพทธกาล พรอมกบการนำาพทธศาสนาและศาสนาพราหมณมาเผยแพรในบรเวณพนทแถบภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทรจกกนในชอสวรรณภม ซงรวมทงบรเวณภมภาคตาง ๆ ของประเทศไทย ( ผาสข อนทราวธ. 2548 ) และจากการศกษาของ ซงห ( Singh. 2003 : 183 –186 ) เกยวกบพนทศกดสทธทมประวตเกยวของกบองคพระสมมาสมพทธเจา ในบรเวณพนทหลายๆแหงในอนเดย พบวาสถานททไดรบการตความวาเปนพนทศกดสทธ คอพนททมประวตในเชงตำานานวาในสมยพทธกาลพระพทธองคเคยเสดจไปยงบรเวณพนทนนๆ มาแลว ตอมาพนทเหลานนเปนทยอมรบของพทธศาสนกชนวาเปนพนทศกดสทธ และเปนพนทแหงการแสวงบญสบตอมา กบยงพบวาพนททไดรบการตความวาเปนพนทศกดสทธหลาย ๆ แหงในอนเดย ตงอยในตำาแหนงทมสายนำาไหลผาน ทงประเภทแมนำาสายหลก แมนำาสายรอง ลำาคลอง ลำาธาร ตลอดทงแหลงนำาตามธรรมชาต ทำาใหเกดบรเวณทานำาทผคนเดนทางขามไปสพทธสถาน ซงถอไดวาเปนการสรางระบบตรถะ (Tirtha) ตามแบบแผนทเคยมอยในประเทศอนเดยมาแตดงเดม ในทนจงกลาวไดวาความเชอเรองระบบตรถะ หรอทานำาศกดสทธนาจะเปนทรจกกนในหมพทธศาสนกชนมาตลอดระยะเวลาอนยาวนาน

ตามความเชอดงเดม ตรถะหรอทานำาศกดสทธ มความหมายถงสถานทสำาหรบการลยนำาขามฟากของผเดนทางไปแสวงบญ สวนความหมายในดานจตวญญาณ ตรถะ มความหมายในเชงจนตภาพทหลากหลาย ทสำาคญคอ เปนพนทของโลกมนษยและสวรรคมาบรรจบกน เปนพนททบรรจไวดวยพลงอำานาจและความบรสทธ เปนพนททม

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 45

สถานะเปนประตทตงอยระหวางสวรรคกบพนโลก เปนพนททเหมาะแกการทะลไปสสวรรคโดยการสวดขอพร โดยพระผเปนเจาจะรบรคำาสวดนนไดเรวกวาการสวดในพนทอน ๆ ในขณะเดยวกนยงเชอกนวาตรถะคอ ตำาแหนงสถานททสำาหรบการกาวขามลงมาสพนทเบองลางของบรรดาทวยเทพ ( Singh. 2003 : 183 - 186)

จากความเชอดงกลาว บรเวณทานำาทมสถานะเปนตรถะ จงมสถานะเปนพนทศกดสทธทเปนภมสญลกษณของการกาวขามสงสารวฏ การเดนทางไปแสวงบญ ไปประกอบบญกรยา รวมทงไปสกการะศาสนสถานผานทานำาทเชอวาเปนทานำาศกดสทธ ถอไดวาเปนสรมงคล พงไดรบความสข ความเจรญ และไดรบบญบารมเพมมากยงขน และโดยจนตภาพทสำาคญคอความเชอทวาพนททเปนทานำาศกดสทธคอสถานททผคนพงจะขามผานสายนำา จากองคประกอบทงทางดานกายภาพทมอยโดยธรรมชาตตลอดจนตำาแหนงทตงองคเจดยพระธาตพนม รวมทงการใหความหมายวาเจดยพระธาตพนมทรบรดานคตความเชอวาเปนเจดยทประดษฐานพระบรมสารรกธาต เทยบไดกบพระมหาธาตเจดยจฬามณในแดนสวรรคชนดาวดงสบนยอดเขาพระสเมร รวมทงสายนำาและทานำาทอยบรเวณองคพระธาตพนม คอองคประกอบรวมททำาใหสรรพสงตาง ๆ เหลานน นำาไปสการอธบายความหมายและความสำาคญของพระธาตพนม ในมตดานสญลกษณและวฒนธรรมทางพทธศาสนาไดวา พระธาตพนมคอสญลกษณของความเปนพนทศกดสทธทมลกษณะเปนภมสญลกษณของการกาวขามสงสารวฏ ตามจนตภาพของพทธศาสนกชนชาวอสาน ซงเปนความเชอในมตดานสญลกษณวาเปนการกาวขามสงสารวฏไปสการหลดพน ซงเปนเปาหมายสงสดของพทธศาสนกชน

ชมชนอสานในชวงรฐชาตไทยนบตงแตชวงหลง พ.ศ. 2000 พวกลาวจากฝงซายแมนำาโขง

เคลอนยายหนความขดแยงทางการเมองมาตงหลกแหลงในอสาน แลวกอบานสรางเมองขนใหม ทบซอนลงในบรเวณเมองเกาทรกรางไปแลว

0 0 2 3 0 0 3 อ า ร ย ธ ร ร ม อ ส า น | 46

ขณะเดยวกนทางรฐลาวแยกเปน 3 เขต คอ หลางพระบางเปนลาวเหนอ เวยงจนทนเปนลาวกลาง จำาปาสกเปนลาวใต

อำานาจของเวยงจนทนขยายเขามาถงบรเวณลมนำาช แตทางลมแมนำามลอยในอำานาจทางการเมองของรฐละโว-อโยธยา มเมองนครราชสมาเปนศนยกลางทไมอยในวฒนธรรมลาว แตอยในวฒนธรรมลมแมนำาเจาพระยา เชน กนขาวเจา นงโจงกระเบน เลนเพลงโคราช ฯลฯ

ในชวง พ.ศ. 2300 พระเจากรงธนบร แผอำานาจถงอสานและเวยงจนทน รวมสองฝงโขง ครนสถาปนากรงเทพฯ แลวราชวงศจกรใหความสำาคญอสานและบานเมองสองฝงโขง ไดจดตงบานเมองขนใหมหลายแหงแลวกวาดตอนผคนทงลาวและอน ๆ ลงไปเปนประชากรกรงเทพฯ

จนถงชวงหลง พ.ศ. 2400 ฝรงเศสยดฝงขวาแมนำาโขงไวทงหมด และกำาหนดเสนกนอาณาเขตมแมนำาโขงเปนเสนแบงเขตแดนโดยตลอด อสานถกผนวกเปนราชอาณาจกรสยาม แตคนอสานเรยกรองตนเองวาลาว ขณะเดยวกนคนกรงเทพฯ กเรยกคนพนเมองอสานสวนมากกวาลาว บางกลมถกเรยกสวย แลวเรยกบรเวณนวาลาวดวย เชน ลาวพวน ตอมาถกกำาหนดใหเปนไทยเมอเปลยนชอประเทศสยามเปนประเทศไทยเมอ 24 มถนายน พ.ศ. 2482