Post on 06-May-2019
YERALTISUYU ÇEKİMİNİN SEYFE GÖLÜ’NÜN KURUMASINA ETKİSİNİN
YERALTISUYU AKIM MODELLEMESİ İLE ANALİZİ
Barış Can GÜCÜ, Berna GÜNDOĞDU, Cansu Gül ŞEN, Elif DEMİRCİ, Feyza ANIL, Göktuğ ASLAN, Mehmet ALTUNBAŞ,
Mücahit Veysel AYDIN, Özgün Andaç DOĞAN
Proje Danışmanı: Prof. Dr. Serdar BAYARI
R AMSAR kapsamındaki önemli sulak alanlarından birisi olan Seyfe Gölü son 45 yıldır
zaman zaman kuruma riski ile karşılaşmaktadır. Bu durum göldeki sucul ve ilişkili
ekosistemleri olumsuz yönde etkilemektedir. Bu çalışmada bölgedeki yeraltısuyu
kullanımının gölün beslenimi üzerindeki olası etkileri sayısal yeraltısuyu akım modellemesi ile
incelenmiştir. Hesaplamalar sonucunda göl tabanında yer alan düşük hidrolik iletkenlikli
Kızılırmak formasyonunun (çamurtaşı) göle olan yeraltısuyu akışını büyük oranda engellediği, göl
su bütçesinin daha çok yıllık yağış rejimince belirlendiği anlaşılmıştır.
Suyun önemi kafalarda tam olgunlaşmamış bir olgu olarak devam eden büyük bir yanılgıdır.
Bu yanılgılardan en büyüklerinden birisi de Seyfe Gölü’dür.
1994 yılında RAMSAR alanı ilan edilen Seyfe Gölü 45 yıldır kuraklık sorunu ile karşı karşıyadır.
Bölgedeki kuraklığa yeraltısuyu çekiminin etkisinin araştırılması amacıyla MODFLOW akım
modeli kullanılarak kavramsal model oluşturulmuştur.
KAVRAMSAL HİDROJEOLOJİK MODEL
Çalışmada öncelikle MTA tarafından oluşturulan jeoloji raporları incelenerek 6 farklı
litostratigrafi birimi 3 hidro-stratigrafi birimine indirgenmiş, birim sınırları sayısallaştırılarak
model ortamına aktarılmıştır. Hidrolik iletkenlik dağılımı bilgileri DSİ raporlarından derlenmiş ve
model ortamına aktarılmıştır. Su bütçesi hesaplamalarında bitki paterni ve su ihtiyacından
belirlenen yeraltısuyu çekim miktarı, DMİ’den derlenen yağış verileri kullanılmış, gerçek
buharlaşma-terleme TURK yöntemi ile belirlenmiştir. düzenlerek uzun yıllar ortalaması
kullanılmıştır. Başlangıç hidrolik yük dağılımı DSİ’nden temin edilen eş potansiyel eğrileri
kullanılarak IDW yöntemiyle interpole edilmiştir. Derlenen veriler GMS arayüzü ile MODFLOW
2005 modeline aktarılmış, model 1 yıl süre ile kararlı akım koşullarında çalıştırılarak havzadaki
yeraltısuyu yük dağılımı belirlenmiştir.
Şekil 4. Çalışma alanında hidrolik iletkenlik (solda) ve başlangıç yük dağılımı (sağda) haritaları
JEOLOJİ VE HİDROJEOLOJİ
Bölgede en yaygın litolojik birim
örtü tabakası niteliğine sahip
Tersiyer yaşlı çamurtaşıdır
(Kızılırmak Formasyonu). Düşük
hidrolik iletkenliğe sahip olan bu
birimin yeraltısuyu verimi oldukça
sınırlıdır. Ağırlıklı olarak
çamurtaşından türeyen
malzemelerden oluşan alüvyonun
da hidrolik iletkenliği düşüktür.
Havzada verimli akifer niteliği
sergileyen birimler havzanın batı ve
güneybatı sınırını oluşturan
Paleozoyik mermer, şist, gnays ve
kuvarsitlerdir. Havzayı etkileyen
sıkışma rejimi nedeniyle bu
birimlerde kırık-çatlak oluşumuna
bağlı ikincil iletimlilik gelişmiştir.
-300
-200
-100
0
100
200
300
0
100
200
300
400
500
600
1970
1974
1978
1982
1986
1990
1994
1998
2002
2006
2010
2014
Ekle
nik
Sapm
a
Yağı
ş (m
m)
Yağış (mm) Eklenik Sapma
Şekil 3. 1970—2014 yılları için yıllık yağış ve ortalamadan eklenik sapma
grafiği.
Şekil 1. Çalışma alanı yer bulduru haritası
Şekil 2. Çalışma alanı jeoloji haritası
Şekil 5. Çalışma alanında 23 milyon m3/yıl çekimle oluşan (üstte) ve 37 milyon
m3/yıl çekimle oluşan (allta) hidrolik yük dağılım haritaları ve model su bütçeleri.
KAYNAKLAR
Devlet Su İşleri. (1979). Kırşehir Seyfe Ovası Hidrojeolojik Etüt Raporu. Ankara: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü.
ÇEŞMECİ, H. (2010). İklim Değişikliğinin Seyfe Gölü Sulakalanına, İklimine, Ekolojisine ve Yöre Halkının Yaşamına Etkileri. Çanakkale:
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü. (2013). Türkiye'nin Önemli Sulak Alanları, RAMSAR
alanlarımız. Ankara: Orman ve Su İşleri Bakanlığı.
SAYISAL AKIM MODELİ SONUÇLARI
ÖNERİLER
Model hesaplamaları Seyfe Gölü besleniminde yeraltısuyu katkısının dikkate değer düzeyde
olmadığını göstermektedir. Halen 23 Mm3/yıl düzeyinde olan yeraltısuyu çekiminin 37 Mm3/yıl
düzeyine çıkartılmasının da göl dolayındaki yeraltısuyu yük dağılımına önemli bir etkisinin
olmadığı gözlenmiştir.
ÇALIŞMA ALANI
Kırşehir’in 15 km doğusunda,
Mucur’un 11 km kuzeyinde Malya
Çölü olarak bilinen çorak düzlüklerin
en çukur kesiminde, 1110 m kotunda
yer alan, derinliğe 160 cm’ye ulaşabi-
len Seyfe Gölü 1. Derece Doğal Sit
Alanı, Tabiatı Koruma Alanı ve Ramsar
alanıdır.
Tatlı ve tuzlu su ekosistemleri içeren
bir ekosisteme sahip olan göl göç yol-
ları üzerinde 10700 hektarlık önemli
bir konaklama ve üreme alanı
oluşturmaktadır.
Havza yağış
rejimi uzun süreli
yağışlı ve kurak
dönemler
içermektedir.