8/3/2019 2012-01-29-ΑΥΓΗ ΕΝΘΕΜΑΤΑ-ΣΕΛ-034 - Κλέων Ιωαννίδης - Πλαστές ταυτότητες που έσωσαν ζωές στην κατεχόμενη Αθήνα

http://slidepdf.com/reader/full/2012-01-29-034- 1/1

Αθήνα, Μάρτιος 1944. Ένα δεκατετρά-χρονο τότε Εβραιόπουλο διηγείται:

«Όταν ακούσαμε στη γειτονιά πως έρ-χονται τα γερμανικά αποσπάσματα πουμάζευαν τους Εβραίους, εγώ και ο Χρι-στιανός φίλος μου κρυφτήκαμε στην αυ-λή του σπιτιού στο οποίο έμενε τότε ηοικογένειά μου. Ο Έλληνας διερμηνέαςμας ρώτησε τα ονόματά μας.— Αριστοτέλης, απάντησα.— Δημήτρης, είπε ο φίλος μου.Ο Γερμανός επικεφαλής έκανε ένα νόη-

μα, και ένας στρατιώτης μας τράβηξεκάτω τα παντελόνια. Ο διερμηνέας πε-ριεργάστηκε τα γεννητικά μας όργανα,και, δείχνοντας εμένα μόνο, έκανε νόη-μα στους στρατιώτες να με συλλά-βουν».1

Η περιτομή «πρόδωσε» το μυστικό τουπαιδιού· το ελληνοπρεπές όνομα που το εί-χαν δασκαλέψει να χρησιμοποιεί δεν ήταναρκετό για να το σώσει. Εάν στην Αθήνα καιάλλες ιταλοκρατούμενες περιοχές το σχέδιοβιομηχανικής εξόντωσης των ΕλλήνωνΕβραίων δεν είχε προχωρήσει ακόμη, αυτόοφειλόταν στην απροθυμία των ιταλικώναρχών. Όμως, μετά την συνθηκολόγηση τηςταλίας, τον Σεπτέμβριο του 1943, ο διοικη-

τής του Sonderkommando Άλφρεντ Ρόζεμ-περγκ, κύριος ιδεολόγος του ναζιστικού κα-

θεστώτος, θα έκλεινε οριστικά το ζήτημα τηςύπαρξης «υπανθρώπων»: ήταν η ώρα ναεφαρμοστούν και στην Αθήνα οι περιβόητοι«Νόμοι της Νυρεμβέργης».

Στην Αθήνα, τις παραμονές του πολέμου,η εβραϊκή κοινότητα αριθμούσε 3.000 άτο-μα. Είναι η μόνη που «σπάει» την καταθλι-πτική ομοιομορφία των «ποσοστών εξόντω-σης» των άλλων περιοχών (89%, 94%, 98%κ.ο.κ.),2 καθώς μετά την Κατοχή αριθμεί4.930 ψυχές. Αυτό οφείλεται στην έλευσηδιωκόμενων Εβραίων από άλλες περιοχέςτης Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης. Στα μέ-σα του 1943, ο αριθμός των Εβραίων πουεπισκέπτονταν τις Συναγωγές έφτανε στις5.000.3

 Όμως, όσο έσφιγγαν τα λουριά τόσο εμ-φανίζονταν μηχανισμοί αλληλεγγύης. Είτε

απλοί άνθρωποι που προσέφεραν κρησφύ-γετο χωρίς να υπολογίζουν τον κίνδυνο τηςπιθανής εκτέλεσης («Όχι, πρέπει να μείνετε.Γιατί, παιδί μου, γιατί οι δικές μας ζωές ναείναι πιο πολύτιμες από τις δικές σας;», είπεστον Αλφρέδο Κοέν ο Χριστιανός γείτονάςτου, που τον έκρυβε), είτε δομές αλληλέγ-γυων που επίσης ρίσκαραν πολλά, όπως ηΑστυνομία του Άγγελου Έβερτ, η Εκκλησίατου Αρχιεπίσκοπου Δαμασκηνού και οι αν-τιστασιακές οργανώσεις, κυρίως το ΕΑΜ.

Έξι αστυνομικοί,ένας υπάλληλος του Δήμουκαι ο Αρχιεπίσκοπος

Εάν το ΕΑΜ έμεινε στην καρδιά τωνΕβραίων για τις ηρωικές πράξεις διάσωσηςσυνολικά 3.000 διωκομένων, στη λογική

πάντα της κοινωνικής δικαιοσύνης (οιπλούσιοι και ευκατάστατοι Εβραίοι υποχρε-ώνονταν να στηρίξουν οικονομικά τη φυγάδευ-

ση δύο ακόμα φτωχών ομοθρήσκων τους  4), οΔαμασκηνός έμεινε στην Ιστορία, αρχικάγια τις δύο επιστολές («Μνημόνια») δια-μαρτυρίας προς τον πρωθυπουργό Κων-σταντίνο Λογοθετόπουλο και τον πληρεξού-σιο του Ράιχ, Γκίντερ Άλτεμπουργκ, τονΜάρτιο του 1943.5 Κρυφά, η δράση τουήταν πολύ πιο ουσιαστική, όταν φρόντισεπ.χ. να κρυφτούν 250 παιδάκια σε μονα-στήρια.6   Ή όταν, σε συνεργασία με τον

  Έβερτ και έξι ακόμη αξιωματικούς τηςΑστυνομίας (τους αστυνομικούς διευθυντέςΔημήτριο Βρανόπουλο, Μιχαήλ Γλύκα καιΔημήτριο Βλαστάρη7 και τους αστυνόμουςΛουκάκη, Τσενόγλου και Βολταιράκη),8 αλ-λά και τον Παναγιώτη Χαλδέζο, γενικό δι-ευθυντή διοικητικών υπηρεσιών και προ-

 ϊστάμενο του Μητρώου του Δήμου Αθηναί-ων, συνέλαβαν και πραγματοποίησαν το πα-ράτολμο σχέδιο του εφοδιασμού των Εβραί-ων με αυθεντικές αστυνομικές ταυτότητες.

Δεν επρόκειτο για απλή υπόθεση. Οι ταυ-τότητες έπρεπε όχι μόνο να φαίνονται αυ-θεντικές, αλλά και να είναι. Οι Γερμανοί καιοι ντόπιοι συνεργάτες τους ήταν υποψια-σμένοι, γι’ αυτό, έπρεπε να παρθούν όλα ταμέτρα. Τα χριστιανικά ονόματα που εμφανί-ζονταν στα πλαστά δελτία έπρεπε να είναικαταχωρημένα στα μητρώα του ΔήμουΑθηναίων, για την περίπτωση ελέγχου από

τους Ναζί. Αλλά, για να έχει μια οικογένειατην οικογενειακή της μερίδα στα μητρώαέπρεπε να υπάρχουν και τα αντίστοιχα πι-στοποιητικά βάπτισης, τα οποία εκδίδονταναπό την Εκκλησία, με προγενέστερη ημερο-μηνία.

***Γράφει η Ιωάννα Τσάτσου, δεξί χέρι του

Δαμασκηνού, στα Φύλλα Κατοχής , για τα όσασυνέβαιναν στα υπόγεια της Αρχιεπισκο-πής:

«20 Απρίλη 1943Μέσα σε απόλυτη μυστικότητα, βαφτίζομε εβραίους στην Αρχιεπισκοπή. Ο Αρχιεπί-σκοπος, με μεγάλο προσωπικό του κίνδυνο,κάνει μια τεράστια προσπάθεια να σώσηόσους μπορεί. Συνεννοήθηκε με τον Πανα-

γιώτη Χαλδέζο του Δήμου Αθηναίων. Αυτός έχει ανοίξει ιδιαίτερο δημοτολόγιο και μετά τη βάφτιση, τους δίνει πιστοποιητικό ότι εί-

ναι Έλληνες Χριστιανοί».9

  Ίσως, με την απόσταση του χρόνου, ηπρακτική του Δαμασκηνού να επιμένει ναβαφτίζει στην Ορθοδοξία τους Εβραίους μεόλο το εκκλησιαστικό τυπικό (ολόκληρη τηλειτουργία της Βάφτισης και μέσα σε τερά-στιες κολυμπήθρες για τους ενήλικες), προ-καλεί ερωτήματα. Για ποιο λόγο; Προφανώς,δεν ήταν γενικευμένη πρακτική· μάλλον συ-νέβαινε μόνο στα γραφεία της Αρχιεπισκο-πής. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι οι ορθόδοξοι

κληρικοί φοβούνταν να το πράττουν, σκε-πτόμενοι και την απειλή θανάτου.10 Πάν-τως, έτσι εξηγούνται ίσως και κάποιες μαρ-τυρίες Εβραίων, ότι έζησαν σαν Χριστιανοίστη διάρκεια της Κατοχής, αλλά εξακολου-θούσαν και μετά να ζουν σαν Χριστιανοί,μέχρι το πέρας της ζωής τους.

Από την άλλη, υπήρξαν πράξεις ντροπήςκαι προδοσίας, όπως οι περιπτώσεις 200Εβραίων της Αθήνας που ανασύρθηκαν απότις κρυψώνες τους από Χριστιανούς συμπο-λίτες τους, όχι μόνο ταγματασφαλίτες,11 καιπαραδόθηκαν έναντι αμοιβής στην Γκεστά-πο,12 παρόλο που το ΕΑΜ προειδοποιούσεμε προκηρύξεις ότι όποιος πρόδιδε κρυπτό-μενο Εβραίο θα εκτελούνταν. Ή οι περιπτώ-σεις λίγων Εβραίων που κατέδιδαν ομοθρή-σκους τους13 (αργότερα δικάστηκαν), τηστιγμή που αστυνομικοί και χωροφύλακεςδεν παρέδιδαν τους φυγάδες που ανακάλυ-πταν, παρακούοντας τις διαταγές των κατο-χικών αρχών, αλλά υπακούοντας στις εντο-λές του πολύ δυναμικού ΕΑΜ Αστυνομικών.

Στη Λεωφόροτων Δικαίων των Εθνών

Ο ακριβής αριθμός των Εβραίων που σώ-θηκαν χάρη στις πλαστές ταυτότητες είναιδύσκολο να διακριβωθεί. Το Εβραϊκό Ίδρυ-μα Yad Vashem κάνει λόγο για «50 οικογέ-νειες ». Πολλοί ερευνητές για 1.200 άτομα.14

Ο Μιλτιάδης Έβερτ αναφέρει 7.500 πλαστάδελτία μόνο σε Εβραίους,15 ενώ έχει γραφτείμέχρι και ο αριθμός 18.500.16 Μια τάξη με-γέθους των 560 ατόμων φαίνεται να πλη-σιάζει στην πραγματικότητα.

Στο Yad Vashem, μέχρι σήμερα (Ιανουά-ριος του 2012), έχουν αναγνωριστεί 307

 Έλληνες ως «Δίκαιοι των Εθνών»·17 ανάμε-

σά τους, οι Δαμασκηνός, Έβερτ, Βρανόπου-λος, Γλύκας και Βλαστάρης, ήδη από το1969. Τέσσερα δέντρα, αφιερωμένα στουςτέσσερις πρώτους, έχουν φυτευτεί στην Ιε-ρουσαλήμ,18 στο βουνό που είναι αφιερω-μένο στους Ήρωες και Μάρτυρες του Ολο-καυτώματος, στη Λεωφόρο των Δικαίωντων Εθνών. Όσο έρχονται στο φως περισσό-τεροι μη Εβραίοι ήρωες, τόσα δέντρα φυ-τεύονται· τώρα πλέον αποτελούν ένα δάσοςπου καλύπτει την πλαγιά, για να θυμόμαστεόσους είπαν έμπρακτα «Όχι» στη ναζιστική

θηριωδία.Η υπενθύμιση των ονομάτων των έξι

αστυνομικών και του υπαλλήλου του ΔήμουΑθηναίων είναι αναγκαία, τη στιγμή πουσυγκυβερνά το αντισημιτικό κόμμα τουοποίου ο ιδεολογικός, ουσιαστικά, καθοδη-γητής υποστηρίζει ότι οι ναζί έκαναν χάρηστους Εβραίους, κλείνοντάς τους στα στρα-τόπεδα της φρίκης, διότι έτσι οι Εβραίοι,«σαν δειλοί που είναι ως λαός, δεν συμμετείχαν στον πόλεμο, και έτσι σώθηκαν εκ του ασφα-λούς » (!!!).19 Την ίδια στιγμή, στις συνεδριά-σεις του Δημοτικού Συμβουλίου της Αθήναςπροσέρχεται, συνοδεία μπράβων, ο επικε-φαλής της ναζιστικής συμμορίας, της οποί-ας τα μέλη, όταν δεν μαχαιρώνουν μετανά-στες, βεβηλώνουν τάφους και γράφουν συν-θήματα «Juden Raus». Σε ένα κράτος, που η

πολιτεία κάνει τα πάντα για να μην θυμάταικαι οι πολίτες του, απλά, δεν γνωρίζουν.

ΚΛΕΩΝ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

ιστολόγιο της Βασιλικής Μετατρούλου:http://xyzcontagion.wordpress.com

1 Εκπομπή «Μαρτυρίες» της ΕΡΤ, 1999.2 Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδας, ΤοΟλοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων. Μνημεία καιΜνήμες , 2007.3 Κατά τον Mark Mazower, Στην Ελλάδα του Χίτ-λερ, 1994, ήταν 8.000.

 4 Μπάρμπαρα Σπένγκλερ-Αξιοπούλου, Αλληλεγ-γύη και βοήθεια προς τους Εβραίους της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της Κατοχής 1941-1944, στο συλ-λογικό Οι Εβραίοι της Ελλάδας στην Κατοχή, 1998.5 Ηλίας Βενέζης, Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός. Οιχρόνοι της δουλείας , 1981.6

Δημοσθένης Κούκουνας, Αρχιεπίσκοπος Δαμα-σκηνός , 1991.7 Μιλτιάδης Έβερτ, Άγγελος Μ. Έβερτ, Η Δράσητου στην Κατοχή μέσα από μαρτυρίες , 2007.8 Σαράντης Αντωνάκος, Η Αστυνομία αρωγός στοδράμα των Εβραίων , περ. Χρονικά , τχ. 33, 1980.9 Ιωάννα Τσάτσου,Φύλλα Κατοχής , 198110 Χάγκεν Φλάισερ, Στέμμα και σβάστικα, τ. 2,199511 Στο ίδιο.12 Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδας, ό.π.13 Ι. Α. Ματαράσσο, Κι όμως όλοι τους δεν πέθα-ναν , 1948.14 Michael Molho και Joseph Nehama, In memo-riam, 1976.15 Μ. Έβερτ, ό.π.16 Βλ. την ανασκευή του ισχυρισμού από τονAlexander Kitroeff, On the Jews of Athens inWorld War II: A clarification.17 Βλ. σχετικά στο ιστολόγιό μας, XYZ Contagionhttp://wp.me/p1k8qz-5j18 Steven Bowman, Jews in Wartime Greece , 197819 Κώστας Πλεύρης, Ας μιλήσουμε για Εβραίους ,1990

34ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Η ΑΥΓΗ

ΚΥΡΙΑΚΗ 29 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2012

27 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ: ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΚΑΙ ΗΡΩΩΝ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ

Πλαστές ταυτότητες που έσωσαν ζωές στην κατεχόμενη Αθήνα 

Πλαστή ταυτότητα του «Μανώλη Σελλά» (Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδας)