Post on 08-Feb-2019
Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Agaty ArkabusŹródła Informacji w pracy nauczyciela edukacji regionalnej na przykładzie Częstochowy wykonanej
pod opieką naukową prof. dr hab. Elżbiety Gondek
Recenzent: dr hab. Mariola Antczak, prof. UŁ
Podstawa opracowania
Recenzja wykonana w związku z pisemną prośbą samodzielnego referenta
Wydziału Filologicznego mgr Diany Pasek z dnia 25 listopada 2016 roku sformułowaną na
podstawie Uchwały Rady Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego z dnia 22
listopada 2016 roku. Podstawą oceny jest rozprawa doktorska załączona do prośby w
formie piśmienniczej.
Ocena zgodności zawartości rozprawy z wyznaczonym tytułem, struktura pracy
Treść pracy odpowiada tematowi Źródła Informacji w pracy nauczyciela edukacji
regionalnej na przykładzie Częstochowy. Recenzowane dzieło zawarte zostało w jednym
oprawnym tomie, łącznie 217 stronic. Całość została podzielona na dwie części,
poprzedzono je spisem treści oraz wstępem. Część pierwszą: Teoretyczne podstawy i
praktyczne potrzeby dydaktyki regionalnej - na przykładzie Częstochowy i okolic (s. 17162),
która składa się z czterech rozdziałów, wzbogacono podsumowaniem, bibliografią,
streszczeniem w języku angielskim, spisem tabel i wykresów, aneksem, w którym
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGIIUNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGII UŁ WYDZIAŁ FILOLOGICZNY
UL. POMORSKA 171/173, 90-236 ŁÓDŹ, TEL. (48 42) 635-53-86, www.kbin.uni.lodz.pl, E-MAIL: kbin@uni.lodz.plKIEROWNIK KATEDRY: DR HAB. PROF. UŁ MARIOLA ANTCZAK
zamieszczono indeks osobowy; część drugą Przewodnik dla nauczycieli i bibliotekarzy Częstochowy
i okolic po źródłach informacji regionalnej (s. 163-217) uzupełniono uwagami wprowadzającymi
dla użytkowników, ogólną charakterystyką źródeł informacji o Częstochowie i okolicy, wykazem
skrótów użytych w opisach.
Struktura materiału jest opracowana wzorowo, proporcje między pierwszą a drugą częścią
prawidłowe, podział na rozdziały uzasadniony i logiczny.
Wstęp zawiera wszystkie niezbędne elementy. Kandydatka do stopnia doktora zawarła w
nim wprowadzenie w temat i uzasadnienie jego wyboru, omówiła wykorzystaną w podstawowym
zakresie literaturę, opisała strukturę pracy i wyjaśniła przyjęty układ, wskazała na wybrane metody
badawcze wraz z uzasadnieniem ich doboru, zaprezentowała opracowany na potrzeby dysertacji
aparat pomocniczy, który - co należy podkreślić - jest bardzo bogaty. Uzupełnienie materiału
teoretycznego, zaprezentowanego w pierwszej części, przewodnikiem po źródłach informacji
regionalnej dla nauczycieli i bibliotekarzy, jest trafnym i funkcjonalnym rozwiązaniem. Plany
Doktorantki związane z jego publikacją w formie elektronicznej w pełni popieram.
Proponowałabym jedynie uzupełnić podział materiału o - na pierwszym etapie - dokumenty
piśmiennicze i elektroniczne, i dopiero w obrębie dokumentów piśmienniczych wyróżnienie druków
zwartych, artykułów w czasopismach, tak, aby podział był wynikiem jasno zastosowanych
kryteriów (w obrębie dokumentów elektronicznych przecież również można wyróżnić publikacje
zwarte i artykuły z czasopism; ze względów objętościowych jest jasne, że w przypadku
prezentowanego materiału w części elektronicznej w obecnej postaci nie ma takiej potrzeby, chyba,
że jak sugeruję dalej, część ta zostanie rozbudowana).
W toku rozważań za niezbędne uważam rozwinięcie tych zagadnień, które dotyczą analizy
terminu „edukacja regionalna", prowadzonej w podrozdziale 2.1. (s. 37-39). Edukacja regionalna
jest wyznaczonym w tytule rozprawy przedmiotem badań i z tego powodu dokładniejsze, pełniejsze
opracowanie zagadnień teoretycznych związanych
CNre e o
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGII UŁ WYDZIAŁ FILOLOGICZNY
UL. POMORSKA 171/173, 90-236 ŁÓDŹ, TEL. (48 42) 635-53-86, www.kbin.uni.lodz.pl, E-MAIL: kbin@uni.lodz.plKIEROWNIK KATEDRY: DR HAB. PROF. UŁ MARIOLA ANTCZAK
z używaną terminologią wydaje się być potrzebne. Uzasadnione byłoby powołanie się na
takich autorów jak na przykład: Ł. Staniczek, M. S. Szczepański, W. Theiss, P.
Petrykowski.
Podsumowując, struktura pracy jest prawidłowa, logiczna, wskazane niedociągnięcia nie
rzutują na jej ostateczną - pozytywną ocenę.
Merytoryczna ocena pracy
W wyniku wnikliwej analizy całości prezentowanego materiału stwierdzam, że
praca jest bardzo dobrze przygotowana pod względem merytorycznym. Jej koncepcja jest
przemyślana a wyznaczone cele - realizowane starannie. Wybrana tematyka jest istotna ze
względu na zachodzące zmiany w Europie i wejście Polski do wspólnoty europejskiej.
Biblioteki to instytucje, które są odpowiedzialne za gromadzenie zbiorów o charakterze
regionalnym i oprócz funkcji opiekuńczej nad dziedzictwem kulturowym i społecznym
danego regionu pełnią funkcje edukacyjne, a zatem ich rolą jest wspieranie działań
oświatowych w zakresie przekazywania wiedzy o regionie oraz kształcenia umiejętności i
właściwych postaw wzmacniających przynależność lokalną.
W rozdziale początkowym Pani Arkabus omówiła zagadnienie kultury i odniosła je
do zagadnień globalizmu. Rozważania teoretyczne posłużyły do wskazania szkoły jako
instytucji reagującej na zmiany w edukacji kulturalnej, a co za tym idzie - również
regionalnej . W dysertacji nie zabrakło analizy terminów bezpośrednio związanych z
wyznaczonym tematem, takich jak: „regionalizm" i „edukacja regionalna", choć tutaj
odczuwalny jest pewien niedosyt. Autorka odniosła się również do historii ruchu
regionalnego, a następnie płynnie przeszła do omówienia roli regionalizmu w polskiej
edukacji. Najważniejsze cele, które powinny nauczycielom przyświecać to przekazanie
uczniom wiedzy dotyczącej wartości kultury regionalnej i jej dziedzictwa, wzbudzenie
zainteresowania jej historią i wytworami, wykształcenie u dzieci i młodzieży umiejętności
wyszukiwania i korzystania ze zbiorów bibliotek oraz dbałość o postawy odwołujące się do
szacunku wobec własnej kultury, „korzeni" oraz dziedzictwa narodowego. Rozdział
re e o b ooKATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGII UŁ WYDZIAŁ FILOLOGICZNY
UL. POMORSKA 171/173, 90-236 ŁÓDŹ, TEL. (48 42) 635-53-86, www.kbin.uni.lodz.pl, E-MAIL: kbin@uni.lodz.plKIEROWNIK KATEDRY: DR HAB. PROF. UŁ MARIOLA ANTCZAK
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGIIUNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO
kończący część pierwszą dysertacji został poświęcony regionalizmowi w oświacie polskiej po 2008
roku, analizie zapisów w podstawie programowej, podkreśleniu wspierającej roli bibliotek w
realizacji treści regionalnych przez nauczycieli oraz źródłom wykorzystywanym przez nich w
edukacji.
Nie wszystkie zasoby o regionie są dostępne online i pomimo rozwoju nowoczesnych
technologii niezbędnym staje się korzystanie z usług instytucji, które takimi zasobami dysponują, w
tym przede wszystkim bibliotek. Podjęty temat wpisuje się w obszar nauk humanistycznych i
dyscyplinę bibliologia i informatologia ze względu na przedmiot badań i wykorzystane metody.
Autorce udało się prawidłowo zrealizować wszystkie postawione cele, po pierwsze poznawcze: 1)
rozpoznanie zagadnień związanych z edukacją regionalną (podstawy teoretyczne, historia,
przeobrażenia, stan obecny, zmiany w zapisach podstaw programowych), 2) zwrócenie uwagi na
rolę bibliotek pedagogicznych i szkolnych w kształtowaniu wśród nauczycieli i uczniów postaw
prioregionalnych oraz przywiązania do małej ojczyzny (część pierwsza); po drugie cel praktyczno-
wdrożeniowy: 3) opracowanie przewodnika po źródłach dla nauczycieli i bibliotekarzy
Częstochowy i okolic (część druga); dodatkowym walorem zgromadzonego przez Panią Arkabus
materiału jest uwzględnienie przy jego opracowaniu zapisów zawartych w aktualnych podstawach
programowych, dotyczących edukacji regionalnej w szkołach.
Pani Magister dobrała do wytyczonych celów różnorodne metody badań, m.in.:
historyczną, analizy i krytyki piśmiennictwa, empiryczną, klasyfikacji formalnej i rzeczowej.
Wszystkie opisała starannie wskazując cel ich wyboru. Nie znajduję żadnych błędów w ich
wykorzystaniu. Podawane informacje są starannie udokumentowane, zgodnie z moją wiedzą
prawidłowe.
Ocena warsztatu metodologicznego i opracowania wyników badań
Autorka zasadniczo poprawnie opracowała metodologię badań, właściwie nakreśliła cele,
omówiła wykorzystane metody, wskazała zasięg chronologiczny
re e o
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGII UŁ WYDZIAŁ FILOLOGICZNY
UL. POMORSKA 171/173, 90-236 ŁÓDŹ, TEL. (48 42) 635-53-86, www.kbin.uni.lodz.pl, E-MAIL: kbin@uni.lodz.plKIEROWNIK KATEDRY: DR HAB. PROF. UŁ MARIOLA ANTCZAK
i terytorialny badań, określiła ich przedmiot i omówiła narzędzie badawcze, którym w przypadku
drugiej części badań był kwestionariusz ankiety. Odczuwalny jest natomiast brak doprecyzowania
problemu badawczego, choć z lektury tekstu go intuicyjnie wyczuwamy, wskazane byłoby napisanie
go wprost.
Sugerowałabym większą staranność przy opracowywaniu wykresów, każdemu został
nadany podwójny tytuł, w programach Word i Excel (w dwóch przypadkach ten sam, w jednym -
drugi (Formy pracy) jest wersją skróconą pierwszego (Formy pracy wykorzystywane w edukacji
regionalnej; wykres. 2, s. 137). Tytuły wykresów nie są doprecyzowane, powinny - zgodnie ze
sztuką ich opracowywania - być czytelne nawet po „wycięciu" z tekstu. Niestety z tytułu wykresu 1:
Zatrudnienie nauczycieli w placówkach nie dowiemy się jakich nauczycieli i że chodzi o placówki ze
względu na poziom nauczania (szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne) oraz, iż
dane dotyczą nauczycieli z Częstochowy i okolic, nie ma też danych o liczebności próby - N=93 w
przypadku wykresu 1, ale już N=62 w przypadku wykresów 2 i 3), nie dodano też dat opracowania
wykresów ani nie zaznaczono zasięgu chronologicznego badań (stan na rok...); w tytułach wykresów
2 i 3 zabrakło doprecyzowania przez kogo wykorzystywane formy pracy i źródła (tutaj brak też
informacji, że chodzi o formy źródeł), (pozostałe uwagi j.w.). Podobnie nieprecyzyjny tytuł nadano
tabeli: Rodzaje Informacji poszukiwanych przez nauczycieli w latach 2002-2004, brak tutaj
wskazówki, że chodzi o poszukiwania na temat publikacji związanych z regionem i o czytelników-
nauczycieli Publicznej Biblioteki Pedagogicznej RODN „WOM" oraz Biblioteki Publicznej im. dra
W Biegańskiego w Częstochowie. Te ostatnie informacje możemy uzyskać z podpisu pod tabelą, ale
wskazane byłoby ich wyeksponowanie również w tytule. Sugerowałabym także dodanie do tabeli
informacji o liczebności próby badawczej N=248, ponieważ zamieszczono w niej wskaźniki
procentowe (ostatnia kolumna po prawej).
Z pierwszej i drugiej części badań, których wyniki zostały poddane analizie w rozdziale 4.3.
wnioski zostały wysunięte poprawnie (por. s. 133-134; 139).
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGIIUNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGII UŁ WYDZIAŁ FILOLOGICZNY
UL. POMORSKA 171/173, 90-236 ŁÓDŹ, TEL. (48 42) 635-53-86, www.kbin.uni.lodz.pl, E-MAIL: kbin@uni.lodz.plKIEROWNIK KATEDRY: DR HAB. PROF. UŁ MARIOLA ANTCZAK
Przy wnioskach prezentowanych na s. 133 sugerowałabym doprecyzowanie, że chodziło
0 badania w konkretnym roku (2006), sytuacja może przecież ulegać zmianom, a zatem nie
wskazane są uogólnienia.
Część poświęcona analizie zebranych danych pozyskanych z wypełnionych
kwestionariuszy ankiet jest niezbyt obszerna, a szkoda. Potrzebne byłoby omówienie
poruszanych zagadnień problemowo, a nie wskazywanie na konkretne pytanie ankiety.
Odczuwalny jest też brak niektórych spostrzeżeń, które mogłyby wybrzmieć przy okazji
podsumowania, mam na myśli wskazanie instytucji, które najrzadziej współpracują z
nauczycielami w zakresie edukacji regionalnej a wymienione zostały przez autorkę jako te,
które potencjalnie by mogły (tutaj: np. uczelnie wyższe), lub omówienie które z zagadnień
w ramach edukacji regionalnej są realizowane najczęściej przez nauczycieli (Jura
Krakowsko-Częstochowska, kultura, sławni ludzie regionu, Częstochowa jako miasto,
rzadziej gospodarka czy edukacja).
Podsumowując część dotyczącą warsztatu metodologicznego i opracowania
wyników badań należałoby skonkludować, że wskazane niedociągnięcia nie rzutują na
solidność wykonanej pracy i są łatwe do poprawy.
Charakterystyka doboru źródeł i ocena ich wykorzystania
W pracy została wykorzystana większość niezbędnych materiałów źródłowych.
Starannie wyszukano zasoby, które mogły posłużyć do prawidłowego opracowania tematu.
Wśród wziętych pod uwagę publikacji znalazły się książki Stefana Bednarka, Barbary
Olszewskiej-Dyoniziak, Piotra Petrykowskiego, Jerzego Nikitorowicza, Jana Morawskiego,
Marii Michalewskiej i wielu innych. W rozważaniach wzięto pod uwagę zapisy z
obowiązującej podstawy programowej z 2008 roku, ale też - ponieważ rozważania i pracę
badawczą rozpoczęto wcześniej - te z 1999 roku.
Według Ł. Staniczek edukację regionalną rozumiemy jako proces kształtowania
1postaw wobec dziedzictwa przeszłości i problemów współczesnych własnego regionu,
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGIIUNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO
re e o b oo
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGII UŁ WYDZIAŁ FILOLOGICZNY
UL. POMORSKA 171/173, 90-236 ŁÓDŹ, TEL. (48 42) 635-53-86, www.kbin.uni.lodz.pl, E-MAIL: kbin@uni.lodz.plKIEROWNIK KATEDRY: DR HAB. PROF. UŁ MARIOLA ANTCZAK
mający na celu m.in. pomoc w określaniu własnej tożsamości; określenie swojego miejsca, a
także zachowanie ciągłości kultury i włączanie jej do kultury europejskiej (Ł. Staniczek,
Koncepcja edukacji regionalnej na Śląsku. Szkic niektórych problemów [w:] Edukacja
regionalna na Śląsku. Od tradycji do nowoczesności, Katowice 1996). Zabrakło mi kilku
publikacji, do których zaliczyłabym tę, na którą się powołuję, ale również, M. S.
Szczepańskiego (Ludzie bez ojczyzny prywatnej [w:] Wszechnica Górnośląska XI.
Edukacja regionalna, Katowice i in. 1995); P. Petrykowskiego (O edukacji regionalnej [w:]
„Wychowanie na co Dzień" 1997, nr 7 -8); W. Theiss, (Szkoła i edukacja środowiskowa
„Wychowanie na co Dzień" 1999, nr 1 - 2). Oczywiście tego typu publikacji jest więcej i
rozumiem, że Autorka musiała dokonać pewnego wyboru. Wskazane byłoby jednak na
pewno uzupełnienie bibliografii wykorzystanych publikacji o dokumenty w formie
elektronicznej, gdyż mocno zachwiane są proporcje: dokumentów piśmienniczych - 79 w
stosunku do elektronicznych - 7. Skoro Pani Magister podjęła decyzję o ich rozdzieleniu ze
względu na stronę formalną uważam, że powinna wykorzystać więcej dokumentów
dostępnych online zwłaszcza, że w Internecie na temat edukacji regionalnej jest ich bardzo
dużo.
Ocena formalnej strony pracy
Dysertacja została opracowana raczej poprawnie pod względem formalnym,
jednakże Autorka nie ustrzegła się pewnych błędów. Do najbardziej widocznych uchybień
zaliczyłabym brak stron w spisie treści i w spisie wykresów (s. 156) uniemożliwiający
szybkie i sprawne poruszanie się czytelnikowi w prezentowanym materiale.
Drugim mankamentem jest sporządzenie przypisów według własnego klucza, trochę
inspirowanych normą obowiązującą dla bibliografii (nie załącznikowej), trochę panującymi
regułami dla skróconych przypisów. Właściwą normą obowiązującą obecnie w
bibliografiach załącznikowych jest PN-ISO 690:2012 Wytyczne opracowania przypisów
bibliograficznych i powołań na zasoby informacji, Warszawa 2012. Ponieważ Autorka
re e oa
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGIIUNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO
oo
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGII UŁ WYDZIAŁ FILOLOGICZNY
UL. POMORSKA 171/173, 90-236 ŁÓDŹ, TEL. (48 42) 635-53-86, www.kbin.uni.lodz.pl, E-MAIL: kbin@uni.lodz.plKIEROWNIK KATEDRY: DR HAB. PROF. UŁ MARIOLA ANTCZAK
reprezentuje dyscyplinę bibliologia i informatologia uważam, że prawidłowy sposób
dokumentowania wykorzystanych zasobów informacji powinien być jej mocną stroną. Panią
mgr Arkabus broni to, że opisy w przypisach i bibliografii są stosowane konsekwentnie, a to
najważniejsza zasada. Konsekwencja i staranność w powtarzaniu tych samych schematów
powodują, że bezbłędne dotarcie do cytowanych źródeł jest możliwe. Niemniej jednak
sugerowałabym w dalszej drodze naukowej uwzględnianie zapisów z najnowszej normy w
tym zakresie.
Drobnym niedopatrzeniem formalnym po stronie Autorki jest brak wprowadzeń,
które należało zamieścić pod tytułami zasadniczymi głównych rozdziałów pracy: I, II, III,
IV. Tekst zaczyna się dopiero na etapie podrozdziałów 1.1., 1.2. itd. Wspomnieć przy tej
okazji należałoby również o wyborze systemu dziesiętnego na numerację podrozdziałów,
który nie do końca stosowany jest prawidłowo. W systemie tym bowiem należałoby
rozdziały główne ponumerować również wykorzystując cyfry arabskie. System mieszany
jest prawidłowy wówczas, jeżeli na drugim etapie podziału dzielimy rozdziały 1, 2, 3 itd., a
nie 1.1., 1.2., 1.3.
Rozdział 4.3. w tekście został zakwalifikowany jako 4.2. (por. s. 128) - oceniam ten
błąd jako przypadkowy.
Pomimo wskazanych niedociągnięć należy stwierdzić, że pozostałe elementy
składające się na poprawny zapis formalny prezentowanych treści są bez zarzutu. Widoczne
jest staranność Autorki w eliminacji błędów, które w przypadku opracowania obszernego
materiału jakim jest dysertacja doktorska mogą się zdarzać.
Ocena stylu naukowego
Pani Agat Arkabus posługuje się piękną polszczyzną, jasno wyraża swoje myśli,
stosuje terminologię naukową.
W pracy możemy odnaleźć kilka (dosłownie) nieuzasadnionych i - jak mniemam
niecelowych - zabiegów animizacji, np. „przekonania głoszące" s. 18, „Kulturą [...]
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGIIUNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO
re e o b oo
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGII UŁ WYDZIAŁ FILOLOGICZNY
UL. POMORSKA 171/173, 90-236 ŁÓDŹ, TEL. (48 42) 635-53-86, www.kbin.uni.lodz.pl, E-MAIL: kbin@uni.lodz.plKIEROWNIK KATEDRY: DR HAB. PROF. UŁ MARIOLA ANTCZAK
interesuje się wiele dyscyplin naukowych [...]", s. 18, „Dokument ten precyzyjnie określił..." s. 84,
„Badania pokazały [...]" s. 152, „Zachodzące [...] zmiany pokazują" s. 153 itp.
Wymienione przykłady nie przekreślają jednak walorów językowych, które widoczne są w
całej pracy. Sfera prawidłowego wykorzystania języka polskiego i stylu naukowego, oprócz
wskazanych, drobnych uchybień, jest bez zarzutu.
Wnioski końcowe
Rozprawa doktorska mgr Agaty Arkabus jest ważną pozycją w literaturze przedmiotu, jest
indywidualnym osiągnięciem autorskim polegającym na uporządkowaniu wiedzy z zakresu edukacji
regionalnej, zebraniu materiałów przydatnych do tejże edukacji w postaci obszernego spisu
bibliograficznego. Autorka wykazała się dojrzałością w doborze warsztatu badawczego,
umiejętnością analizy i syntezy omawianych zagadnień, ponadto dyscypliną językową i klarownością
przekazu. Gdyby przygotowywano wersję książkową dysertacji - a biorąc pod uwagę jej wartość
poznawczą - składam taki wniosek - należy niewątpliwie rozbudować niektóre jej fragmenty, do nich
należy opracowanie części badań ilościowych.
Rozprawa doktorska Pani mgr Agaty Arkabus pt. Źródła Informacji w pracy nauczyciela
edukacji regionalnej na przykładzie Częstochowy przygotowana pod opieką prof. dr hab. Elżbiety
Gondek spełnia warunki określone w art. 13.1 ustawy z dnia 14 marca 2013 roku o stopniach
naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, stanowi oryginalne
rozwiązanie problemu naukowego oraz jest świadectwem, że Kandydatka w dyscyplinie bibliologia i
informatologia wykazuje ogólną wiedzę oraz samodzielność prowadzenia pracy naukowej.
Praca doktorska może stanowić cenne źródło informacji dla nauczycieli włączających do
zagadnień realizowanych w ramach lekcji te dotyczące regionu,
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGIIUNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGII UŁ WYDZIAŁ FILOLOGICZNY
re e oaoo
UL. POMORSKA 171/173, 90-236 ŁÓDŹ, TEL. (48 42) 635-53-86, www.kbin.uni.lodz.pl, E-MAIL: kbin@uni.lodz.plKIEROWNIK KATEDRY: DR HAB. PROF. UŁ MARIOLA ANTCZAK
co uzasadnia postulowany wniosek o jej publikację, po naniesieniu niezbędnych uzupełnień i
poprawek sugerowanych w recenzji.
W związku z powyższym składam wniosek do Rady Wydziału Filologicznego Uniwersytetu
Śląskiego o dopuszczenie rozprawy mgr Agaty Arkabus do dalszych etapów postępowania
kwalifikacyjnego na stopień doktora nauk humanistycznych w dyscyplinie bibliologia i
informatologia.
Łódź, 9 grudnia 2016 r. . ..................................podpis
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGIIUNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO
O
KATEDRA INFORMATOLOGII I BIBLIOLOGII UŁ WYDZIAŁ FILOLOGICZNY
UL. POMORSKA 171/173, 90-236 ŁÓDŹ, TEL. (48 42) 635-53-86, www.kbin.uni.lodz.pl, E-MAIL: kbin@uni.lodz.plKIEROWNIK KATEDRY: DR HAB. PROF. UŁ MARIOLA ANTCZAK
dr hab. Katarzyna Tałuć Uniwersytet Śląski Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej
Ocena rozprawy doktorskiej mgr Agaty Arkabus Źródła informacji w pracy nauczyciela edukacji
regionalnej (na przykładzie Częstochowy)
napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Elżbiety Gondek
Ocena wyboru problematyki badawczej
Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska podejmuje problematykę mieszczącą się w
obszarze pedagogiki bibliotecznej. Obecnie dziedzina ta charakteryzuje się interdyscyplinarnością,
a modyfikacje jej zakresu definicyjnego stanowią konsekwencje m.in. zmian w postrzeganiu
funkcji biblioteki i bibliotekarza we współczesnym społeczeństwie. Badacze, zajmujący się
organizacją pracy biblioteki, m.in. Jacek Wojciechowski, podkreślają konieczność dopasowania
zadań realizowanych przez bibliotekę do potrzeb konkretnych grup użytkowników. Mgr Agata
Arkbus również jest przekonaną, że biblioteki, zwłaszcza szkolne i pedagogiczne, winny ściśle
współpracować z innymi instytucjami, przede wszystkim z placówkami dydaktycznymi, aby pełnić
wobec nich nie tylko funkcję „służebną", lecz na zasadzie współpartnerstwa uczestniczyć w
organizowaniu procesu edukacji. Biorąc pod uwagę oczekiwania wobec nauczycieli, związane np.
z wprowadzaniem założeń kolejnych reform edukacyjnych oraz zauważalne we współczesnej
kulturze tendencje do kształtowania poczucia tożsamości lokalnej, wybór tematu dysertacji
uważam za celowy.
Ocena struktury pracy
Praca składa się z dwóch części. Pierwsza zawiera wstęp, cztery rozdziały rozbite na
podrozdziały, podsumowanie oraz aparat pomocniczy (bibliografię wykorzystanych źródeł;
streszczenie w języku polskim i angielskim; spisy tabel, wykresów; aneks zawierający wzór
kwestionariusza ankiety). Część druga to wykaz publikacji zatytułowany przez Doktorantkę
Przewodnik dla nauczycieli i bibliotekarzy Częstochowy i okolic po źródłach informacji
regionalnej. Przyjęta kolejność rozdziałów nie budzi większych zastrzeżeń, a uwagi
Katowice, 03 lutego 2017 r.
szczegółowe dotyczące konstrukcji oraz wykorzystanych źródeł zostały zamieszczone w
ocenie merytorycznej pracy.
Ocena merytoryczna rozprawyWe wstępie Autorka wyartykułowała cele rozprawy, przedstawiła strukturę pracy,
wskazała najistotniejsze opracowania, z jakich korzystała. Wymieniła także zastosowane
metody, odnosząc się do szczegółowych problemów badawczych podjętych w dysertacji.
Informacje te nie budzą zastrzeżeń. Zastanawia tylko użycie na s. 14 sformułowania „metoda
klasyfikacji formalnej i rzeczowej zastosowana w bibliografii". W literaturze dotyczącej
podziału źródeł, organizacji zbiorów w bibliotekach czy organizacji opisów
bibliograficznych, np. Barbary Sosińskiej-Kalaty {Klasyfikacja struktury organizacji wiedzy,
piśmiennictwa i zasobów informacyjnych, Warszawa 2002) występują zwroty:
„klasyfikowanie" jako jedna z czynności opracowywania materiałów; „ogólna teoria
klasyfikacji" w znaczeniu systemu. Doktorantka, pisząc o metodzie klasyfikacji,
prawdopodobnie miała na myśli metodę bibliograficzną wykorzystaną przy sporządzeniu i
kategoryzowaniu opisów bibliograficznych wybranych źródeł.
Każdy wstęp, zgodnie z zasadami retoryki, powinien m.in. nawiązywać do tematu, a
więc wyjaśniać interlokutorowi główny sens wypowiedzi i jednocześnie akcentować potrzebę
zainteresowania się podjętą problematyką, wynikającą z atrakcyjności, oryginalności tematu.
Mgr Arkabus spełniła większość owych wymogów. Recenzentce zabrakło jednak we wstępie
objaśnienia przyjętego zakresu terytorialnego, który sygnalizuje w tytule przywołana nazwa
miasta - Częstochowa. Chociaż toponim ujęto w nawias, to dla Autorki ma on duże
znaczenie, ponieważ warunkuje założone cele rozprawy. Świadczy o tym fragment ze s. 12:
„Powyższe źródła, zarówno te o wartości historycznej, jak i te o znaczeniu teoretycznym,
stanowiły materiały pomocne w rozpoznawaniu ewolucji poglądów na temat regionalizmu, ze
szczególnym nastawieniem na kierunek zachodzących zmian i dostrzegalnych potrzeb, by
stały się podstawą do ustalenia naukowego, teoretycznego oraz praktycznego celu rozprawy.
Zwłaszcza społeczny aspekt dydaktyki regionalnej wspomaganej przez odpowiednio
ukierunkowaną pracę biblioteki szkolnej oraz pedagogicznej uznano za podstawowe zadanie,
mając na uwadze Częstochowę oraz jej okolice. Dostrzeżono w tym konkretna potrzebę"
(podkreślenie Recenzentki). Dlaczego zatem wytłumaczenie przyjętego zakresu
przestrzennego znajduje się dopiero na s. 143? Zacytowany powyżej wyjątek i rozważania ze
s. 143 w zestawieniu z częścią tematu pracy zamkniętą w nawias nasuwają pytanie o obszar,
który ostatecznie objęto badaniami. Doktorantka zamiennie bowiem używała określeń:
2 kT
Częstochowa, miasto Częstochowa i okolice, ziemia częstochowska, dając w końcu pierwszeństwo
toponimowi ziemia częstochowska (s. 143). Natomiast w konstrukcji tytułu zrezygnowała z tego
określenia na rzecz nazwy miasta. Owych niedociągnięć można było uniknąć, gdyby Autorka większą
uwagę zwróciła na opracowania bezpośrednio odnoszące się do historii ruchu regionalnego w
Częstochowie. Na łamach rocznika „Ziemia Częstochowska" - pisma Towarzystwa Popierania Kultury
Regionalnej w Częstochowie - Kazimierz Kuhn, założyciel towarzystwa, publikował już w latach 30.
XX w. rozważania
0 trudnościach w definiowaniu pojęć region częstochowski, ziemia częstochowska.
Wstęp, jako wprowadzenie do zasadniczych przemyśleń, cechuje się zwięzłością
1 skrótowością, co, szczególnie w przypadku prac naukowych, nie oznacza przyzwolenia na
posługiwanie się stwierdzeniami niepopartymi odwołaniami do literatury przedmiotu lub do wyników
własnych badań. Mgr Arkabus, zapewne śpiesząc się przy finalizowaniu dysertacji, zawarła kilka takich
konstatacji, które bez komentarza przypominają ogólniki, np. na s. 7 pisze: „W pracy dydaktycznej
[bibliotekarze K.T.] łączą metody tradycyjne z wykorzystaniem technologii informacyjno-
komunikacyjnych. Dzięki tym działaniom dzieci i młodzież chętnie uczestniczą w zajęciach i
spotkaniach, w których historia łączy się z nowoczesnością" i nie obudowuje tego stwierdzenia
jakimkolwiek przypisem. Podobnie na s. 9, kiedy dowodzi, że środowiska regionalne angażują się w
dyskusję nad zmianami w edukacji, czego dowodem jest piśmiennictwo. Konstatację pozostawia bez
odesłania do konkretnych dokumentów „owego piśmiennictwa".
Na rozdział pierwszy, zgodnie ze spisem treści, składają się trzy podrozdziały, poświęcone
współczesnemu rozumieniu pojęcia kultura. Doktorantka słusznie w osobnym podrozdziale ujęła opis
czynników decydujących o globalizacji procesów kulturotwórczy. W konstrukcji spisu treści oceniany
rozdział kończy część zatytułowana Szkoła - środowisko zmian w edukacji kulturalnej. W trzonie pracy
ten podrozdział umieszczono natomiast w rozdziale trzecim, zachowując przy tym ciągłą numerację
stron. Trudno zatem stwierdzić, czy w zamyśle autorki rzeczony podrozdział stanowi element rozdziału
pierwszego, czy trzeciego. Mając na względzie zakres poruszanych zagadnień, przystaje on do części
trzeciej pracy, w której omówiono problemy związane z edukacją. Zaskakuje nieco taka niefrasobliwość
u osoby zajmującej się tworzeniem bibliografii - opracowań wymagających przecież rzetelności,
skrupulatności i wielokrotnego weryfikowania informacji.
W rozdziale pierwszym Mgr Arkabus podjęła się niełatwego zadania, polegającego na
syntetycznym zaprezentowaniu sposobów definiowania pojęcia kultura przy uwzględnieniu różnych
perspektyw badawczych. Sprawnie dokonała wyboru określeń, koncentrując się na definicjach
antropologicznych i socjologicznych. Aspekty rzeczywistości kulturowej, akcentowanej przez badaczy
reprezentujących owe dyscypliny, obejmowały bowiem również proces przekazywania wiedzy, w tym
zasad, norm, wartości konstytuujących i dzisiaj istotę edukacji w każdym jej wymiarze. Mgr Arkabus
nie mogła oczywiście uwzględnić wszystkich opracowań dotykających zagadnień terminologicznych w
obrębie kultury, nawet tych eksponujących podejście socjologiczne czy antropologiczne. Niemniej,
należy upomnieć się chociażby o wspomnienie nazwisk ważnych teoretyków, np. Marshall McLuhan,
Manuell Castells, którzy dali podwaliny pod opis przemian prowadzących do ukształtowania nowego
typu społeczeństwa, kreującego zjawiska kulturotwórcze przełomu XX i XXI w. Uwaga ta wydaje się
uprawniona, tym bardziej że Autorka pracy używa pojęć wprowadzonych do dyskursu naukowego przez
owych badaczy, np. słynnego powiedzenia McLuhana globalna wioska w kontekście wymagającym
pojawienia się nazwiska jego twórcy.
Podrozdział o wpływie na oblicze kultury zjawisk głobalizacyjnych kończą rozważania
poświęcone zjawiskom noszącym cechy inwersji (s. 32-36). Zabiegi unifikacji, standaryzacji, będące
konsekwencją globalizacji, przyczyniły się do odrodzenia i pielęgnowania przejawów dowodzących
odmienności, oryginalności zachowań konkretnych grup społecznych. Jednocześnie nie zrezygnowano z
wykorzystania, przy np. promowaniu kultury lokalnej, narzędzi typowych dla globalizacji, w tym
elektronicznych środków komunikowania. Dzięki temu doszło do kolejnych przeobrażeń - do
glokalizacji, polegającej na adaptowaniu treści globalnych, czyli ich indygenizacji. W wymienionym
fragmencie dysertacji, co warto podkreślić, Doktorantka charakteryzuje owe przemiany, chociaż nie
używa terminu glokalizacja, popularyzowanego od lat 90. XX w. przez Rolanda Robertsona, terminu
korespondującego ze współczesnymi działaniami określanymi jako regionalne.
W rozdziale drugim wytłumaczono, czym jest regionalizm, przedstawiono historię
regionalizmu i omówiono główne idee współczesnego ruchu regionalistycznego. Kolejność
prezentowanych rozważań jest prawidłowa i w sposób logiczny wprowadza do lektury następnej części
dysertacji. Niepotrzebnie na początku tego rozdziału Autorka zamieściła również przemyślenia o
edukacji regionalnej (s. 39), skoro problematyką tą zajęła się szczegółowo w rozdziale trzecim. Wydaje
się, że Doktorantka, pisząc tę część rozprawy, zbyt niefrasobliwie podeszła do źródeł, co skutkuje
skrótami, zawierającymi błędy. Czasopismo „Ziemia", wymienione na s. 45 powołano do życia w 1910
r., nie w 1928. Od samego początku było organem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, o czym
oficjalnie poinformowano w stopce redakcyjnej w 1919 r. Polskie Towarzystwo Turystyczno-
Krajoznawcze powstało w wyniku połączenia PTK i Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego dopiero w
1950 r., ustanawiając w sposób naturalny „Ziemię" swoim organem prasowym. Częstotliwość
ukazywania się czasopisma w trakcie jego istnienia ulegała zmianom: od tygodnika przez dwutygodnik,
miesięcznik, dwumiesięcznik, półrocznik do rocznika. Skorygowania wymaga informacja o autorstwie
Snobizmu i postępu podana na s. 47. Książkę napisał nie Aleksander Patkowski, a Stefan Żeromski.
Warto dodać, że sam Żeromski był uznawany za patrona nowoczesnego polskiego regionalizmu a jego
publikację sam Patkowski uznał za jeden z najważniejszych manifestów ruchu regionalistycznego.
Słusznie w podrozdziale o regionalizmie w okresie międzywojennym Autorka wspomniała
nazwisko Patkowskiego i właśnie w tej części, zdaniem Recenzentki, winno się znaleźć przedstawienie
jego sylwetki (Doktorantka czyni to na ss. 73,74). Patkowski bowiem był głównym ideologiem
regionalizmu lat międzywojennych, wskazywał wiele form działań, w tym też edukacyjnych, mających
na celu wszechstronny rozwój regionów przy założeniu, że są one integralnymi częściami jednego
organizmu - państwa polskiego. Niektóre konstatacje Mgr Arkabus, zwłaszcza te mające charakter
podsumowania założeń i celów regionalizmu na ziemiach polskich w wieku XIX i na początku XX w.,
skłaniają do polemiki. Dyskusyjna jest, np. jednoznaczna ocena (ss. 37, 63), właściwie deprecjonująca
dokonania regionalistów z lat międzywojennych. Doktorantka pisze: „Regionalizm [współczesny K.T.]
nie ma charakteru defensywnego, jaki cechował kulturę w XIX i na początku XX w. - wówczas miał na
celu eksponowanie wyłącznie odrębności etnicznej, specyfiki ludowej, tradycji i związanej z tym
zastanej skali wartości. W XXI w. chodzi przede wszystkim o dynamiczny rozwój i wzbogacenie
wartości tkwiących w najbliższym środowisku. Oznacza to eksponowanie nie tyle odrębności, co
różnorodności jako bogactwa życia społecznego" (s. 37). Warto pamiętać, formując takie oceny, o
odmiennych warunkach historycznych w epokach poprzednich. W XIX w. brak państwa polskiego
determinował wszelkie działania obejmujące różne pola aktywności. Jako egzemplifikację wystarczy
przywołać okoliczności powstania już wspomnianego wcześniej czasopisma „Ziemia". Założyciele PTK
właśnie w obawie przed represjami zaborców nie zdecydowali się ujawnić na łamach tygodnika faktu
funkcjonowania organizacji, chociaż, powołując pismo w 1910 roku przyjęli uchwałę, że będzie ono ich
organem prasowym. Zupełnie inne warunki dla rozwoju regionalizmu, co
znalazło odzwierciedlenie w programie ruchu, zaistniały po odrodzeniu państwa polskiego. Zbyt
dużym zatem uproszczeniem jest pisanie w tym samym tonie o regionalizmie
dziewiętnastowiecznym i tym z okresu II Rzeczypospolitej Polski. Biorąc pod uwagę wytyczne
zapisane w Programie regionalizmu polskiego z 1926 r. (przygotowany został przez Radę
Naukową Sekcji Powszechnych Uniwersytetów Regionalnych Związku Polskiego
Nauczycielstwa Szkół Powszechnych i podpisany m.in. przez Zygmunta Nowickiego oraz
Aleksandra Patkowskiego), akcentujące „budzenie inicjatyw", „rozwój energii twórczej",
koordynowanie harmonijnego i wszechstronnego rozwoju „materialnych i duchowych
indywidualności terytorialnych ziem polskich", ale w odniesieniu do nadrzędnej wartości
reprezentowanej przez instytucję państwa, można stwierdzić, że istnieje więcej podobieństw, niż
różnic między regionalizmami międzywojennym oraz współczesnym. Mgr Arkabuz przywołała
w swojej pracy ów dokument (s. 37), lecz zacytowała tylko jego wycinek, sięgając do źródła
wtórnego, co w konsekwencji zaważyło na interpretacji. Można zauważyć, że Doktorantka
często przytacza sądy, podaje klasyfikacje, przy czym nie powołuje się na źródła pierwotne. W
podrozdziale 2.3 na s. 56 zamieściła definicję regionalizmu Krzysztofa Kwaśniewskiego
niepochodzącą z jego publikacji lecz podaną przez innego autora - Piotra Petrykowski. Podobnie
w rozdziale trzecim na s. 80-81, kiedy rozważała zmiany w rozumieniu terminu edukacja
regionalna, wymieniła w tekście głównym tytuły wydawnictw encyklopedycznych, a w
przypisie odesłała czytelnika do jednej publikacji (autorstwa Petrykowskiego).
Podrozdziały składające się na rozdział trzeci rozprawy dotykają problematyki edukacji
regionalnej: rozumienia samego terminu; historycznego rozwoju działań, mieszczących się w
ramach pojęcia edukacja regionalna, na ziemiach polskich, przy uwzględnieniu od 2004 r.
kontekstu europejskiego. Zastosowany porządek chronologiczny pozwala na orientację w
przeobrażeniach zachodzących, zwłaszcza od lat 90. XX w., w procesie nauczania,
ukierunkowanym na przekazywanie treści o najbliższym uczniom środowisku i jednocześnie
nastawionym na kształtowanie oraz rozwijanie poczucia przynależności do danej grupy,
społeczności. Autorka dysertacji umiejętnie, przy wykorzystaniu bogatej literatury przedmiotu,
wyszczególniła i przybliżyła cele edukacji regionalnej oraz funkcje, jakie przypisano jej w
procesie kształcenia. Zapoznanie się z licznymi opracowaniami, powstałymi nie tylko w
środowisku pedagogów na temat poruszanych w tym rozdziale zagadnień, następnie dokonanie
egzemplifikacyjnego wyboru treści wymagało od doktorantki sporo wysiłku oraz czasu.
Niemniej, recenzentka ponownie
6
upomina się o konieczność sięgania do źródeł pierwotnych. Takie postępowanie wskazane jest
szczególnie w tych miejscach, w których Autorka referuje czyjeś poglądy, np. na s. 90-91
parafrazuje rozważania Kazimierza Kossak-Główczewskiego, a powołuje się na artykuł Piotra
Kowolika z pracy zbiorowej Edukacja regionalna. Z historii, teorii i praktyki. Czytając ten fragment,
staje się przed dylematem: Czy Doktorantka prezentuje poglądy Kossak- Główczewskiego, czy
interpretację Piotra Kowolika.
Ostatni rozdział - czwarty - pierwszej części rozprawy przybliża funkcjonowanie treści
regionalnych w podstawie programowej, ogłoszonej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w
2008 r. Nowe rozporządzenie zlikwidowało dotychczasowe ścieżki międzyprzedmiotowe, wpisując
zagadnienia regionalne w wymogi, określające zakres nauczania innych przedmiotów, jak np.
historii, języka polskiego. Mgr Arkabus szczegółowo analizuje podstawę programową na wszystkich
etapach kształcenia pod kątem obecności zapisów, które umożliwiałyby kontynuowanie w szkołach
nauki o historii i tradycji środowiska, w którym uczniowie żyją na co dzień. Słusznym posunięciem
było przybliżenie sądów różnych środowisk, nie tylko nauczycielskiego, na temat wprowadzonych
przez MEN zmian, dzięki czemu pokazano, że szkoła nie stanowi odosobnionej placówki, zwłaszcza
w środowisku lokalnym, a jej prawidłowe funkcjonowanie zależy również od współpracy z innymi
instytucjami, w tym z bibliotekami. Kontynuację rozważań, koncentrujący się już na współpracy
bibliotek różnego typu ze szkołą, Doktorantka zamieściła w osobnym podrozdziale (4.2). Część tę
należy uznać za interesującą, niezbędną w strukturze całej dysertacji. Mgr Arkabuz omówiła
poszczególne formy pracy ukierunkowane na ucznia, jakie mogą prowadzić bibliotekarze
samodzielnie lub w porozumieniu z nauczycielami konkretnych przedmiotów. Autorka, wymieniając
podstawowe, pojemne znaczeniowo, modele zilustrowała je przykładami. Szkoda jednak, że w tym
miejscu nie pojawiła się informacja o prowadzeniu zajęć, odwzorowujących ową typologię, w
bibliotekach z regionu częstochowskiego/Nie chodzi o przywołanie wyników badań uzyskanych
przez Doktorantkę z ankietowania, ale o wskazanie form, które cieszyły się lub cieszą szczególną
popularnością wśród uczniów, o których bibliotekarze-nauczyciele piszą, np. na blogach i traktują je
jako sukces dydaktyczny, czy o zajęciach, którymi „chwalą się" szkoły, np. na stronach
internetowych, uznając je za swoistego rodzaju wizytówkę placówki, odróżniającą ją od innych.
Ostatni podrozdział części czwartej składa się z analizy wyników badań przeprowadzonych
przez Doktorantkę w trakcie przygotowywania dysertacji. Badania
23
polegały na: analizie ksiąg odwiedzin dwóch bibliotek częstochowskich - Biblioteki Publicznej imienia dra Władysława Biegańskiego, Publicznej Biblioteki Pedagogicznej Regionalnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli „WOM" - przeprowadzeniu ankietowania wśród nauczycieli pracujących w Częstochowie i w powiecie częstochowskim. Podjęcie trudu zebrania danych empirycznych, umożliwiających chociażby w ograniczonym stopniu nakreślenie obrazu realizacji treści edukacji regionalnej przez nauczycieli pracujących w regionie częstochowskim, należy docenić. Z pewnością też warto takie badania kontynuować, tym bardziej że przełom 2016/2017 r. przyniósł kolejną reformę szkolnictwa, skutkującą koniecznością przebudowy podstawy programowej. Lektura zaprezentowanych przez Doktorantkę wyników badań nasuwa kilka sugestii, których rozważenie, gdyby Mgr Arkabus zdecydowała się nadal zbierać dane na temat potrzeb nauczycieli-regionalistów, mogłoby okazać się pomocne.
Analiza ksiąg odwiedzin objęła dwie biblioteki w Częstochowie i ich wybór jest oczywisty.
Czy nie należało jednak sprawdzić, jak przedstawia się struktura zapytań czytelniczych, w ramach
interesującego Doktorantkę problemu, w świetle dokumentów, np. gminnych bibliotek publicznych
działających w powiecie częstochowskim. Może frekwencja w badanych bibliotekach, o której pisze
na s. 134, to efekt zaspokajania potrzeb nauczycieli spoza Częstochowy przez biblioteki
funkcjonujących w ich miejscach zamieszkania czy pracy? W zamieszczonym kwestionariuszu
ankiety wątpliwości budzi kafeteria pytania 5, zbudowana z dwóch głównych typów odpowiedzi: 1.
odpowiedzi odnoszące się do konkretnych obszarów działalności ludzkiej, jak np. kultura,
gospodarka, literatura itd. 2. odpowiedzi będące toponimami, jak: Jura Krakowsko-Częstochowska,
Częstochowa, Jasna Góra. Czy respondent, który prowadzi zajęcia dotyczące regionu
częstochowskiego, bez względu na eksponowaną problematykę, nie będzie zawsze zaznaczał
odpowiedzi odnoszących się do topografii? Wątpliwości te znajdują odzwierciedlenie w uzyskanych
wynikach: najwięcej osób wskazało odpowiedź „Jura Krakowsko-Częstochowska".
Zastanawia wniosek Doktorantki, zawarty w podsumowaniu analizy zebranych danych:
„Analiza ankiety pozwała stwierdzić, iż nauczyciele - mimo zniesionej przez Ministerstwo Edukacji
Narodowej ścieżki edukacja regionalna - nadal z wielkim zaangażowaniem realizują treści służące
promocji i upowszechniania wiedzy na temat miasta i regionu" (s. 139). Stwierdzenie tego typu
musiałoby wynikać z porównania wyników uzyskanych, np. przy zastosowaniu takiej samej techniki
badań. Mgr Arkabus używała tymczasem różnych technik. W latach 2002-2004, kiedy w szkołach
realizowano edukację
24
UJ
regionalną jako osobne zajęcia, było to badanie wyselekcjonowanego dokumentu, a próba objęła tylko nauczycieli korzystających z dwóch bibliotek w przeciągu dwóch lat (wskazano 248 osób). Wyniki drugiego badania uzyskano za pomocą ankietowania, przeprowadzonego w jednym roku - 2008. Mgr Arkabus podała liczbę 49 osób, które oddały wypełniony kwestionariusz. Wyniki uzyskane z przebadania tak dobranych prób trudno ze sobą zestawiać, zatem w formułowaniu konstatacji, podobnej do tej wcześniej zacytowanej, należy wykazać dużą ostrożność.
W podsumowaniu Mgr Arkabus mocno akcentowała rolę biblioteki w procesie edukacji
obejmującej zagadnienia regionalne. Postulowała, i nie sposób nie zgodzić się z tym, żeby zasoby
biblioteki, szczególnie szkolnej, stanowiły podstawowe źródło informacji o regionie, z którego
mogliby korzystać nauczyciele.
Jednym z przejawów działalności biblioteki, właściwie jej pracowników, świadczących o
zaangażowaniu w sprawnie organizowanie nauczania o regionie jest przygotowywanie spisów
bibliograficznych, ułatwiających dotarcie do potrzebnych materiałów. Mgr Arkabus, dostrzegając
taką potrzebę, sporządziła spis (nazwała go: Przewodnikiem dla nauczycieli i bibliotekarzy
Częstochowy i okolic po źródłach informacji regionalnej) różnego rodzaju dokumentów, mający na
celu ułatwienie przygotowywania zajęć przez nauczycieli-regionalistów ziemi częstochowskiej -
część II dysertacji. Należy docenić trud przejrzenia przez Doktorantkę publikacji, których opisy
znalazły się w przewodniku. Spis ma przemyślany układ, gwarantujący w przyszłości możliwość
uzupełniania o kolejne pozycje, czy nawet rozbudowy o nowe działy, np. ekonomia. We
wprowadzeniu do głównej części wykazu warto doprecyzować kryteria selekcji materiałów. Brak
informacji, np.
0 zakresie chronologicznym czy doborze źródeł, nasuwa następujące pytania: Jakimi przesłankami
kierowała się Autorka, pomijając artykuły z czasopism: „Ziemia Częstochowska", „Rocznik
Muzeum Częstochowskiego", „Niedziela", których zresztą tytuły wymienia (s. 167). Jaką przyjęła
datę początkową dla rejestrowanych przez siebie materiałów
1czym było to umotywowane?
Ocena formalna rozprawy
Dysertacja została napisana poprawną polszczyzną. Lekturę nieco utrudnia brak numeracji
stron w spisie treści. O niekonsekwencjach w kolejności podrozdziałów napisano w części
oceniającej stronę merytoryczną pracy.
25
Podsumowanie
Praca Mgr Arkabus łączy w sobie wymiary teoretyczny i praktyczny. Stanowi próbę
zsyntetyzowania informacji o edukacji regionalnej na przykładzie ziemi częstochowskiej, co było
przedsięwzięciem niełatwym. Doktorantka musiała bowiem zapoznać się z obszerną literaturą
przedmiotu, zmierzyć się z problemami terminologicznymi, rozstrzygnąć dylematy związane z
interpretacją materiału empirycznego. Cele, jakie przyświecały jej przy pisaniu pierwszej
(teoretycznej) części rozprawy, znalazły praktyczną realizację w przygotowanym Przewodniku dla
nauczycieli i bibliotekarzy Częstochowy i okolic po źródłach informacji regionalnej. Rozprawa Mgr
Arkabus, mimo zasygnalizowanych niedociągnięć, stanowi interesującą próbę zestawienia treści o
charakterze teoretycznym z materiałem, któremu przypisano funkcję scricte użytkową.
Rozprawa doktorska Źródła informacji w pracy nauczyciela edukacji regionalnej (na przykładzie
Częstochowy) autorstwa Mgr Agaty Arkabus spełnia warunki określone w art. 13.1 ustawy z
dnia 14 marca 2003 r. o stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule z zakresu sztuki.
Wnoszę zatem o dopuszczenie Mgr Agaty Arkabus do dalszych etapów przewodu
doktorskiego.
26
dr hab. Katarzyna Tałuć