Post on 28-Jul-2015
1
บทปฏบตการท 7
เรอง กายวภาคศาสตรของกบ (Frog Anatomy)
ผศ.ดร. จนทรทพย ชวยเงน
บทนา
การศกษากายวภาคศาสตรชวยใหนกศกษามองเหนความสมพนธทางดานววฒนาการของสตวม
กระดกสนหลงแตละกลม นอกจากนนวชากายวภาคศาสตรยงเปนพนฐานของวชาวทยาศาสตรชวภาพทก
สาขา แตการศกษากายวภาคศาสตรในสตวชนสงทาไดยาก ดงนนการศกษาถงความรพนฐานทางดานกาย
วภาคศาสตรและสรรวทยาของสตวมกระดกสนหลงในหองปฏบตการจงใชกบนา (Hoplobatrachus
rugulosus) เปนตวอยาง กบนาเปนสตวมกระดกสนหลงทมโครงสรางพนฐาน และกระบวนการทาง
สรรวทยาหลายประการคลายคลงกบสตวมกระดกสนหลงชนดอน นอกจากนกบยงมขนาดโตพอสาหรบ
การศกษาอวยวะตาง ๆ ไดอยางทวถง กบทใชศกษาในหองปฏบตการควรฆาแลวดองดวยฟอรมาลน 10%
ประมาณ 1-2 สปดาหกอนเพอใหเลอดแขงตว การฆากบใชเขมดามยาวแทงลงไปตรงรอยตอของคอกบ
ลาตวซงจะมแอง (foramen magnum) อย หมนเขมไปโดยรอบเพอทาลายไขสนหลง (spinal cord) และสมอง
หรออาจฆาโดยใหดมยาสลบแลวจงนาไปดอง การฆากบโดยวธการทกลาวมาแลวทาใหกบไมเสยเลอด
เลอดจะคงอยในเสนเลอดงายตอการศกษาระบบวงจรโลหต กอนดองควรเจาะชองทองเพอใหสารละลาย
ฟอรมาลนแทรกซมเขาถงอวยวะภายในอยางรวดเรวเพอปองกนการเนาเสยของอวยวะภายใน
วตถประสงค
1. เพอใหนกศกษาสามารถบอกชอและหนาทของอวยวะภายนอก อวยวะภายใน และบอก
ความสมพนธระหวางระบบอวยวะตาง ๆ ของกบได
2. เพอใหนกศกษาเขาใจกายวภาคศาสตรของระบบตาง ๆ ในรางกายของกบ
3. เพอใหนกศกษาสามารถศกษากายวภาคศาสตรของกบโดยใชเทคนคทถกตอง
2
กจกรรมท 1 ศกษาลกษณะภายนอก (External feature) (ภาพท 1)
ผวหนงของกบมลกษณะบางออนนม ไมมเกลด ทผวหนงมตอมเมอก (mucous gland) ตอมเหลาน
จะสรางเมอกมาหลอเลยงทาใหผวหนงของกบลน ผวหนงทางดานหลง (dorsal) จะเหนเปนจด ๆ กระจายอย
ทวไป จดเหลานเกดจากเมดรงควตถ (pigment granules) รางกายกบแบงไดเปนสองสวนคอ สวนหว (head)
และ ลาตว (trunk) ทงสองสวนตดกนโดยไมมสวนคอ ประมาณกงกลางของลาตวทางดานบนมลกษณะโคง
ลงเรยกวา sacral hump
ตา (Eyes) ตากบมขนาดใหญมองเหนไดดในทมด กบสามารถมองเหนไดรอบตวโดยไมตองหมน
ตว เนองจากตาของกบมลกษณะโปนออกมา กบมหนงตาบน (upper eyelid) ซงเคลอนไหวหรอกระพรบ
ไมได สวนหนงตาลางมเยอบาง ๆ ตดอยทางตอนบนเรยกวาหนงตาทสาม (nictitating membrane) เยอบาง
ใสเยอนจะแผมาคลมตาจนมดเมอเวลากบวายนาเพอปองกนไมใหน าเขาตาและปดตาเมอเวลานอนหลบ
ห (Tympanic membrane) มลกษณะเปนแผนกลมอยถดจากตาไปทางดานลาตว กบไมมใบหหรอ
หสวนนอก หทาหนาทรบคลนเสยงจากอากาศหรอนา แลวสะทอนเขาไปยงหสวนใน
จมก (Nose) มรจมก (nares หรอ nostrils) สองชอง รจมกทะลเขาไปในชองปาก รจมกทอยขางนอก
เรยก external nares สวนรทเปดเขาไปในปากเรยก internal nares
ปาก (Mouth) กบมปากกวาง เมออาปากกบ (ภาพท 2) จะเหนวาทขอบขากรรไกรบนมฟนซเลก ๆ
คลายซเลอยเรยกวา maxillary teeth ถดเขาไปขางในทเพดานปากมฟนอกสองแถวเรยกวา vomerine teeth
บรเวณใกล vomerine teeth มรเปดของ internal nares สองร ตอจากนนเขาไปเปนบรเวณทรองรบลกตาทง
สองขางเรยกวา prominence of eye ball ดานในสดของเพดานปากตอจาก prominence of eye ball จะมรเปด
ของ Eustachian tube ซงเปนทอทตดตอระหวางหสวนกลางกบคอหอย (pharynx) มหนาททาใหความดน
ภายในหกบบรรยากาศภายนอกเทากนเสมอ บรเวณคางทางดานหนาของขากรรไกรลางมลน (tongue) ตดอย
ลนมลกษณะแบน สวนปลายมสองแฉก ลนกบมลกษณะแตกตางจากลนของสตวอน เนองจากมสวนโคน
ลนตดกบขากรรไกรลางและสวนปลายของลนอยภายในปาก เวลากบจบแมลงจะตวดสวนปลายลนออกมา
ทพนขากรรไกรลางถดจากลนเขาไปขางในมชองเรยกวา glottis เปนชองแคบ ๆ อยตรงกลางใกลลาคอ
สาหรบกบทใชศกษานนชองนจะปดอย ถาตองการเหนชองชดเจนใหใชเขมแหวกด ชองนจะเปดเขาส
หลอดลม (trachea) ดานในสดของปากมชองเปดหนงชอง รอบ ๆ ชองนมลกษณะเปนรอยยน ชองนเปนทาง
3
เปดเขาสหลอดอาหาร (Esophagus) ในกบตวผจะมถง (vocal sac) สดา อยบรเวณคางขางละ 1 ถง ถงนมร
ทะลเขาไปภายในชองปากทาหนาทสาหรบบรรจลมขยายเสยงรองของกบใหดงขน เพอรองเรยกตวเมยใน
ฤดผสมพนธ
ลาตว (Trunk) ดานบนม sacral hump ดานลางเปนสวนทอง (abdomen) สวนทองมกจะพองกวาง
กวาสวนเอว เอวของกบตวเมยมกจะพองออกมากกวาของตวผซงมเอวคอดเลก เพราะในตวเมยภายในชอง
ทองจะมไขอยเตม แตการสงเกตดขนาดของเอวมกจะไดผลไมแนนอนนกเพราะถาไมใชฤดผสมพนธสวน
เอวกจะไมแตกตางกนมากนกจงตองพจารณาอยางอนประกอบดวย ปลายสดของลาตวจะมรเปดเรยกวา
cloacal opening ซงเปนทางออกของ ๆ เสยทกอยางรวมทงเซลลสบพนธ
รยางค (Appendages) กบเปนพวก tetrapoda จงมรยางค 2 ค (ภาพท 1)
1. รยางคคแรกคอขาหนา (forelimb) ประกอบดวยโคนแขน (brachium) สวนนจะอยตดกบลาตว
ตอจากโคนแขนเปนปลายแขน (antebrachium) ตอไปเปนสวนของมอ (manus) ซงแบงออกเปน ขอมอ
(carpus) ฝามอ (metacarpus) นวมอ (digit) นวมอกบม 4 นว สวนนวหวแมมอ (pollex) นนมลกษณะเปนตม
เลก ๆ
2. รยางคคหลงคอขาหลง (hindlimb) ประกอบดวยโคนขา (femur หรอ thigh) สวนนจะตดกบลาตว
มขนาดใหญ ถดไปเปนปลายขา (tibia หรอ shank) สวนสดทายคอเทา (foot หรอ pes) ประกอบดวยขอเทา
(tarsus) ฝาเทา (metatarsus) และนวเทา (digits หรอ toes) มอย 5 นว นวหวแมเทา (hallux) สนกวานวอน ๆ
นวทยาวทสดคอนวท 4 หรอนวนาง ระหวางนวเทามแผนหนงบาง ๆ (web) ขงอย เพอชวยพดโบกนา
ในขณะวายนา
4
ภาพท 1 ลกษณะภายนอกทางดานขางของกบ (ทมา: คลม วชโรมล 2518)
ภาพท 2 แสดงลกษณะภายในชองปากและคอหอยของกบ (ทมา: De luliis and Pulerà, 2007)
5
กจกรรมท 2 ศกษาระบบกลามเนอ (Muscular system) (ภาพท 3 และ 4)
การศกษาระบบกลามเนอของกบ จะตองเอาผวหนงชนนอกของกบออกใหหมด เพอใหมองเหน
กลามเนอมดตาง ๆ ไดชดเจน การเอาผวหนงออกใหใชปากคบดงผวหนงขนแลวใชกรรไกรหรอมดเลาะ
ออก หรออาจใชมอดงออกกได เมอเลาะผวหนงบรเวณใตแขนจะเหนเสนเลอด musculo-cutaneous ซงนา
เลอดมาเลยงทผวหนง ในปฏบตการนศกษาเฉพาะกลามเนอรางกาย (Somatic muscle) ทสาคญและสามารถ
มองเหนไดเมอลอกผวหนงของกบออก ไดแก กลามเนอบรเวณหว กลามเนอบรเวณลาตว (Trunk muscle)
และ กลามเนอรยางคขา (Appendicular muscle)
กลามเนอบรเวณหวไดแก (1) Mylohyoideus มลกษณะเปนแผนบางขวางอยใตคาง หนาทชวยใน
การกลนอาหาร (2) Temporalis อยหลงลกตา ทาหนาทหบปาก (3) Masseter ทาหนาทหบปาก (4) Depressor
mandibulae อยดานหลง tympanic membrane ทาหนาทอาปาก
กลามเนอบรเวณลาตว ไดแก กลามเนอหลง (Epaxial muscle) และ กลามเนอทอง (Hypaxial
muscle) กลามเนอหลงไดแก (5) Longissimus dorsi ทาหนาทเหยยดหลง (6) Coccygeo-iliacus ทาหนาทยด
กระดกเชงกราน (7) Pyriformis ทาหนาทดงขาเขาหาตว (8) Sphinctor ani ทาหนาทปดเปดชอง cloaca
กลามเนอทอง (Hypaxial muscle) ไดแก (9) Obliquus externus ทาหนาทหดชองตว (10) Pectoralis ทา
หนาทดงแขนเขาหาตว กลามเนอ (11) Rectus abdominis ทาหนาทหดชองตวใหเลกลง และ (12) Cutaneous
abdominis ทาหนาทดงผวหนงทางดานหลง
กลามเนอรยางคขาหนาดานหลง ไดแก (13) Dorsalis scapulae ทาหนาทยกแขนขน (14) Latissimus
dorsi ทาหนาทหมนแขน (15) Triceps brachii ทาหนาทเหยยดแขนออก
กลามเนอรยางคขาหนาดานทองไดแก (16) Deltoideus ทาหนาทยกแขนขน
กลามเนอรยางคขาหลงดานหลง ไดแก (17) Glutaeus ทาหนาทหมนตนขาไปดานขาง (18) Triceps
femoris ทาหนาทเหยยดหวเขาทาใหขาเหยยดตรง (19) Bicep femoris ทาหนาทหดปลายขาเขาหาโคนขา
(20) Semi-membranosus ทาหนาทงอเขา (21) Peronaeus ทาหนาทเหยยดขาตรง และ (22) Gastrocnemius
ทาหนาทเหยยดปลายขา
กลามเนอรยางคขาหลงดานทอง ไดแก (23) Adductor longus ทาหนาทดงขาเขาหาตว (24)
Sartorius ทาหนาทงอเขา (25) Adductor magnus ทาหนาทดงขาเขาหาตว (26) Gracilis major และ Gracilis
minor ทาหนาทงอหวเขา
6
ภาพท 3 แสดงระบบกลามเนอดานหลงของกบนา (Hoplobatrachus rugulosus)
(ทมา: ดดแปลงจาก เชาวนและพรรณ, 2528)
Triceps femoris
7
ภาพท 4 แสดงระบบกลามเนอดานทองของกบนา (Hoplobatrachus rugulosus)
(ทมา: ดดแปลงจาก เชาวนและพรรณ, 2528)
8
กจกรรมท 3 ศกษาลกษณะภายใน (Internal anatomy) (ภาพท 5)
หลงจากศกษาลกษณะภายนอกแลว นากบมาผาทองเพอศกษาลกษณะภายใน วธการผาใหจบกบ
นอนหงายบนถาดผาตด ใชกรรไกรตดผวหนงหนาทองกบออกใหกวางทสด แลวใชมดกรดเบา ๆ ตรง
บรเวณใกล ๆ เสนกลางตว (linea alba) ซงมกจะเหนเปนเสนสดาพาดจากทองขนไปจนถงลนป ใตเสนนจะ
มเสนเลอดดาอยเสนหนงเรยกวา ventral abdominal vein หรอ anterior abdominal vein เสนเลอดนจะนา
เลอดจากทองไปเปดเขาสตบ ดงนนเพอปองกนไมใหเสนเลอดนขาดเมอเวลาผาทอง ใหใชมดกรดใหเยอง
ไปทางซายหรอขวาใหขนานกบเสน linea alba ในการเปดหนาทองกบเมอใชมดกรดเปนชองเลก ๆ แลวให
ใชกรรไกรสอดเขาไปตดกลามเนอหนาทองไปเรอย ๆ จนถงกระดกลนป (xiphoidcartilage) ขณะทตด ควร
ยกปลายกรรไกรใหสงขน เพอไมใหตดถกอวยวะทอยภายในชองทอง เมอถงกระดกลนปแลวใหตดเลยไป
จนถงกระดกอกจงหยด เมอพลกกลามเนอทองจะเหนเสนเลอดดาหนาทอง ventral abdominal vein ตดอย
ตอมาใชเขมหรอปากคบคอย ๆ เขยเยอบาง ๆ ทยดหลอดเลอดดาใหหลดจากกลามเนอหนาทอง ตด
กลามเนอบรเวณหนาทองใตแขนจนถงขาหลงทงไป เปดชองอกโดยแยกกระดกอกทตดแลวออกจากกน
ขณะทเปดชองอกระวงอยาดงแรง เพราะจะทาใหเสนเลอดดา 3 เสนทเปดเขาส anterior vena cava ขาด เสน
เลอดทง 3 เสนน มองเหนพาดอยระหวางขาหนากบชวงไหล เมอเปดชองอกและชองทองแลวจะเหนอวยวะ
ตาง ๆ ดงน
หวใจ (Heart) ตงอยภายในชองอก มเยอหมเรยกวา pericardium ใชปากคบดงเยอหมหวใจใหขาด
ออกจะเหนสวนตาง ๆ ของหวใจซงประกอบดวย sinus venosus มลกษณะเปนรปสามเหลยมอยดานบนของ
หวใจ แตสาหรบกบทศกษาเนองจากกบนอนหงายดงนน sinus venosus จงถกหวใจบงอย ใหจบ ventricle
ขนแลวพลกกลบกจะเหนไดชด หวใจหองบน (auricle หรอ atrium) ม สองหอง ผนงบาง สวนหวใจหองลาง
(ventricle) ม หนงหอง ผนงหนา conus arteriosus อยตอจาก ventricle ไปทางหวอยทางดานลางของ atrium
(ในกบทศกษาจะเหนทบอยขางบนเพราะกบหงายทอง ) ตอจาก conus arteriosus จะมเสนเลอดแยกออกเปน
aortic arch ซายและขวา เสนเลอดนมขนาดใหญ ผนงหนา
ปอด (Lung) มลกษณะเปนถงยน ๆ อยท งสองขางของหวใจ
ตบ (Liver) มอยสามพ (lobe) ซกซายสองพ ซกขวาหนงพ เมอพลกตบซกขวาขนจะเหนถงนาด
(gall bladder) เปนถงกลมสเขยวแกอยใตตบ (ถาไมมน าดขงอยจะเหนเปนถงเยอบาง ๆ สขาวตดอยทตบ)
9
กระเพาะอาหาร (Stomach) มลกษณะเปนกลามเนอแขง ๆ สขาว อยทางดานบนของตบซกซาย
ตอนปลายของกระเพาะจะแคบและคอด ถาพลกตบขนจะเหน ลาไสเลก (Small intestine) สวนตนของลาไส
เลกทตดกบกระเพาะเรยกวา duodenum บรเวณรอยตอระหวางกระเพาะกบ duodenum ม ตบออน
(Pancreas) ซงมลกษณะเปนรวสขาวคอนขางเหลองตดอย ถดจาก duodenum เปนลาไสเลกสวนทเรยกวา
jejunum และ ilium ลาไสเลกสวนนจะขดไปมา ม mesentery ยดไว บน mesentery มเมดกลม ๆ สเลอดหม
ตดอย อวยวะนคอ มาม (Spleen) การหามามตองหา mesentery ทยดลาไสสวน ileum ใหพบกอน ตอจาก
ileum เปนสวนของ ไสตรง (Rectum) มลกษณะเปนถงใหญ ภายในมกมกากอาหารสดา ดานหนาของ
rectum มถงใส ๆ บงอย ถงนคอ กระเพาะปสสาวะ (Urinary bladder) ถามปสสาวะขงอยถงนจะบางใสม
ขนาดใหญ แตถาไมมปสสาวะขงอยถงจะหดตว มลกษณะยนและมขนาดเลก
เมอยกกระเพาะอาหารขนจะมองเหน ไต (Kidney) เปนอวยวะแบน ๆ สคอนขางแดงตดอยกบ
กระดกสนหลงทงดานซายและขวา ทสวนหวของไตทง 2 ขางถาเปนกบตวผ จะมอวยวะรปไขเลก ๆ ส
เหลองตดอยเรยกวา อณฑะ (Testis) แตถาเปนกบตวเมยจะมเยอบางใสเปนรว ๆ สคอนขางเหลองตดอย
เรยกวา รงไข (Ovary) ถาเปนฤดผสมพนธรงไขจะมขนาดใหญ ภายในมไขเมดเลก ๆ สดาเตมไปหมด
บรเวณใกลกบอวยวะสบพนธมกลบสเหลองคลายนวมอตดอยเรยกวา กลบมน (Fat body) ซงเปนแหลง
สะสมอาหารไวใชในชวงจาศล ขนาดของกลบมนของกบแตละตวจะไมเทากน กลบมนพบทงในกบตวผ
และตวเมย ในกบตวเมยจะพบ ทอนาไข (Oviduct) เปนเสนเลก ๆ ขดอยขางไตทงสองขาง ในฤดผสมพนธ
ทอนมขนาดใหญเชนเดยวกบรงไข ทอนาไขมปากแตร (funnel) ซงตงตนใกลขวปอดและไปเปดทชอง
ทวารรวม (Cloaca)
10
ภาพท 5 แสดงอวยวะภายในของกบ (ทมา: Wodsedalek, 1963)
11
กจกรรมท 4 ศกษาระบบขบถายของเสยและระบบสบพนธ (Urogenital system) (ภาพท 6)
อวยวะขบถายของเสยทเปนของเหลวในกบคอ ไต (Kidney) ไตของกบม 2 ขางอยตดกบกระดกสน
หลง ดานบนของไตมตอมหมวกไต (adrenal gland) เหนเปนทางสเหลอง ตอมหมวกไตเปนตอมไรทอ
(endocrine gland) ทาหนาทสรางฮอรโมน epinephrine (adrenalin) ดานขางของไตมหลอดไต (ureter) ซงจะ
มองเหนเปนเสนเลก ๆ สขาว ทอนจะไปเปดทดานบนของ cloaca นาปสสาวะจะไหลออกจากไตไปส
cloaca และจะถกเกบไวทกระเพาะปสสาวะ
อวยวะสบพนธของกบตวผ (ภาพท 6A) คออณฑะ (testis) มรปรางเหมอนไขปลาชอน มสเหลอง
ขนาดเทาเมลดขาวสาร อณฑะจะยดตดอยบนไตดวยเยอ mesochium และทาหนาทสรางตวอสจ
(spermatozoa) เมอสรางเสรจแลว อสจจะออกจากอณฑะทางหลอดเลก ๆ ทเรยกวา vasa efferentia เขาสไต
ตวอสจออกจากไตทางหลอดไตแลวไปพกอยทถงเกบอสจ (vesicular seminalis) ซงอยทปลายหลอดไตใกล
กบ cloaca ปกตมองไมคอยเหน จะเหนชดในฤดผสมพนธ หลอดไตของกบตวผจงทาหนาทเปนทอนาอสจ
(vas deferens) ดวย
อวยวะสบพนธของกบตวเมย (ภาพท 6B) คอรงไข (ovary) มลกษณะเปนรวบาง ๆ ยดตดกบไตดวย
เยอ mesovarium ในฤดผสมพนธภายในรงไขจะมไข (eggs) ซงมลกษณะเปนเมดสดา ๆ อยภายใน สองขาง
ของไตมทอนาไข (oviduct) เปนเสนขาว ๆ ขนาดเลกขดไปขดมา ทอนาไขตงตนทขวปอด โดยสวนปลายจะ
มลกษณะคลาย ๆ ปากแตร อกปลายหนงของทอนาไขจะไปเปดท cloaca ขาง ๆ บรเวณทเปดของหลอดไต
ตอนปลายของทอนาไขมลกษณะเปนถงบาง ๆ ขนาดใหญคอ ถงเกบไข (ovisac) ซงยดตดกบหลอดไตตลอด
ทาง ปกตไมพบนอกจากในฤดผสมพนธ
12
ภาพท 6 แสดงระบบขบถาย และ ระบบสบพนธของกบ (A) เพศผ (B) เพศเมย
(ทมา: http://www.arthursclipart.org )
A
B
13
กจกรรมท 5 ศกษาระบบไหลเวยนโลหต (Circulatory system) (ภาพท 7)
ระบบหมนเวยนโลหตของกบเปนระบบวงจรโลหตปด (close-circulatory system) ระบบวงจร
โลหตแบบนเลอดทไหลไปยงสวนตาง ๆ ของรางกายจะอยภายในเสนเลอดโดยไมเปดออกไปตดตอกบ
ชองวางของรางกาย ในการศกษาระบบวงจรโลหตของกบควรจะเรมจากหวใจเปนศนยกลาง
ใหศกษาตาแหนงของหวใจ สวนประกอบ และเสนเลอดเสนใหญ ๆ ทตดตอกบหวใจโดยเรมจาก
หวใจแลวตามเสนเลอดไปทละเสน เสนเลอดทนาเลอดออกจากหวใจหองลาง (ventricle) ไปยงอวยวะสวน
ตาง ๆ คอเสนเลอดแดง (artery) ระบบเลอดทนาเลอดออกจากหวใจเรยกวา arterial system สวนเสนเลอดท
นาเลอดกลบเขาสหวใจคอเสนเลอดดา (vein) และระบบเลอดทนาเลอดกลบสหวใจเรยกวา venous system
ในการศกษาระบบเสนเลอด ควรจะศกษาระบบหลอดเลอดดากอนเพราะระบบเสนเลอดนจะอย
ทางดานทอง (ventral) ของกบ ขณะทผากบนนจะผาทางดาน ventral ดงนนระบบหลอดเลอดดาจงเหนอย
ดานบน สวนระบบหลอดเลอดแดงจะอยทางดานลาง อกประการหนงหลอดเลอดดาผนงบางกวาหลอดเลอด
แดง ถาศกษาทหลงเสนเลอดดาจะมโอกาสขาดไดมาก
1. หวใจ (heart) (รปท 8) หวใจกบแบงเปน 4 สวนคอ
1.1 Sinus venosus มลกษณะเปนรปสามเหลยมอยดานบนของหวใจ
1.2 Auricle หรอ Atrium คอหวใจหองบน ม 2 หอง ผนงบาง
1.3 Ventricle คอหวใจหองลาง ม 1 หอง เปนรปกรวยผนงหนา
1.4 Conus arteriosus เปนสวนทตอจาก Ventricle ไปทางหว อยดานลางของ atrium จาก conus
arteriosus จะมเสนเลอดแยกออกเปน aortic arch ซายและขวา
2. ระบบไหลเวยนโลหตดา (Venous system) (ภาพท 9 และ 10)
ศกษาเรมตนจาก sinus venosus (ยก ventricle ขน) จะมเสนเลอดดาใหญ 2 เสนมาเปดเขามมบนทง
2 ดาน เสนเลอดนคอ anterior vena cava หรอ superior vena cava สวนทางดานลางของ sinus venosus มเสน
เลอดดาใหญทรบเลอดเสยมาจากตบและไตมาเปดเขา 1 เสน เสนเลอดนคอ posterior venacava หรอ Inferior
vena cava
14
เรมจาก anterior venacava ขางซายหรอขวากไดใหคอย ๆ ตามเสนเลอดกงตาง ๆ ไป โดยใชเขมและ
forceps คอย ๆ เขยจะพบวา anterior vena cava เกดจากเสนเลอด 3 เสนมารวมกน ซงเสนเลอดทง 3 เสนนจะ
เหนชดตงแตตอนทเปดชองอก โดยอยระหวางหวใจกบชวงไหล
ดานลางของ sinus venosus มเสนเลอดดาใหญมาเปดเขา 1 เสนคอ posterior vena cava เสนเลอดน
จะเรมจากไตผานตอไปยงตบแลวไปเปดเขาส sinus venosus ขณะทผานไตและตบจะรบเลอดเสยจากไตและ
ตบดงน
ชวงทผานตบมเสนเลอด hepatic vein นาเลอดจากตบมาเปดเขา เสนเลอดนม 2 เสน ซาย-ขวา ขนาด
สน ๆ วธหาเสนเลอดคน ใหแยกตบซกซายและขวาออกจากกนจะเหนเสนเลอดเสนนชด ตบไดรบเลอดเสย
มาจากเสนเลอดหนาทอง (ventral abdominal vein) และรบเลอดทมอาหารตาง ๆ ทดดซมจากลาไสและ
กระเพาะอาหารทางเสนเลอด hepatic portal vein เสนเลอดเสนนจะเหนไมคอยชดเจนแตตาแหนงทมาเปด
เขาตบจะเปดเขาตบซกซาย
Posterior vena cava ชวงทตอระหวางตบและไต จะไมมแขนงเสนเลอดมาเปดเขา ถาตองการหา
posterior vena cava ชวงนใหใชเขมเขยเยอบาง ๆ ทบชองทองอยใหขาดออกกจะเหนเสนเลอดเสนนไดชด
posterior vena cava มขนาดใหญ ขณะทผานไตทง 2 ขาง จะมเสนเลอด renal vein ซงมขนาดเลกและสนมา
เปดเขาทางดานซายและขวาหลายค นอกจากนยงมเสนเลอดทรบเลอดมาจากอณฑะหรอรงไข และจากกลบ
มน (fat body) มาเปดเขาดวย วธหาเสนเลอดเหลานใหใชเขมเขย mesentery ทยดอยใหขาดออกไป โดยเขย
ตรงกงกลางระหวางไตทง 2 ขาง จะเหนเสนเลอดเหลานไดชด ไตไดรบเลอดมาจากขาและสวนทายของชอง
ทองโดยผานมาทาง renal portal vein เสนเลอดเสนนอยขาง ๆ ไต (ขอบนอกของไต) วธหา ใหเขยเยอบชอง
ทองออก จะเหนเสนเลอดนตดอยกบขอบนอกของไต renal portal vein มเสนเลอดจากโคนขาดานนอกและ
โคนขาดานในมาเปดเขา
15
ภาพท 7 แสดงระบบเสนเลอดดา และ เสนเลอดแดงของกบ (ดานทอง)
(ทมา: Storer and Usinger, 1961)
16
ภาพท 8 แสดงลกษณะหวใจของกบ (A) ดานทอง (B) ดานหลง และ (C) ภาพตดขวางดานหนา (Frontral
section) แสดงการไหลของเลอด (ทมา: เชาวนและพรรณ, 2528)
17
ภาพท 9 แสดงระบบเสนเลอดดา (Venous system) ของกบ (ทมา: De luliis and Pulerà, 2007)
18
ภาพท 10 หวใจกบดานทองแสดง Sinus venosus (ทมา: De luliis and Pulerà, 2007)
3. ระบบไหลเวยนโลหตแดง (Arterial system) (รปท 11)
ศกษาโดยเรมจาก conus arteriosus ขนไปทางหว มแขนงเสนเลอดแยกไปซายและขวา แตละแขนง
คอ aortic arch จาก aortic arch แตละเสนจะมแขนงเสนเลอดแยกออกไปอกแขนงละ 3 เสนดงน
1. Carotid arch (เลอดทอยภายในเสนเลอดนเปนเลอดบรสทธ ) นาเลอดไปเลยงบรเวณหวทงหมด
วธหาเสนเลอดเสนนใหใชเขมและปากคบ (forceps) คอย ๆ แกะตาม aortic arch ขางใดขางหนงไป ตอน
ปลายของ aortic arch จะแยกเปน 3 แขนง แขนงทเปน carotid arch มกระเปาะเลก ๆ เรยกวา carotid gland
ตดอย
2. Systemic arch (เลอดทอยภายในเสนเลอดนเปนเลอดผสม ) เปนเสนเลอดแดงใหญทนาเลอดไป
เลยงรางกาย เสนเลอดเสนนอยถดจาก carotid arch ลงมาเปนแขนงทอยตรงกลางและจะโคงขนานกบ
carotid arch เลกนอยแลวจงวกลงมาทางดานลางไปรวมกบ systemic arch อกขางบรเวณชองทองสวนหวไต
แลวกลายเปนเสนเลอดแดงใหญชอวา dorsal aorta วธหา systemic arch ทงายและมองเหนไดชดเจนอกวธ
หนงคอ ยกปอดขนแลวใชเขมเขยเยอทยดหลอดอาหารตดกบกลามเนอหลงใหขาดออกกจะเหนเสนเลอด
เสนนทงซายขวา พรอมทง dorsal aorta จากจดท systemic arch ซายขวามารวมกนเปน dorsal aorta เลยไป
19
ทางหางเลกนอยมเสนเลอดแดงแยกออกไป เสนนคอ coeliaca-mesenteric artery ซงทาหนาทนาเลอดไป
เลยงกระเพาะอาหาร ตบออน ลาไสเลก ลาไสใหญ และ มาม เสนเลอด dorsal aorta ขณะทผานไประหวาง
ไต มแขนงเลก ๆ ประมาณ 5-6 ค แยกไปยงไตทง 2 ขาง แขนงหลอดเลอดเหลานคอ renal artery วธหาเสน
เลอดทกลาวมานใหพลกไตขนจะมองเหนไดชดเจน เสนเลอด dorsal aorta เมอผานไตไปจนถงสวนเอวแลว
จะแยกออกเปน 2 แขนงซายและขวา แตละแขนงคอ common iliac artery ซงทาหนาทนาเลอดไปเลยงขา
ทางดานหลงและดานทอง
3. Pulmo-cutaneus arch เปนแขนงท 3 ของ aortic arch มตาแหนงอยทางดานลางสดถดจาก
systemic arch ลงมาทางหาง เลอดทอยในเสนเลอดนเปนเลอดดา pulmo-cutaneus arch ทาหนาทนาเลอดไป
ฟอกทปอด และ ผวหนง เลอดบรสทธ (เลอดแดง) ทฟอกจากปอดแลว จะไหลกลบเขาสหวใจทางหองบน
ซาย (left auricle) แลวผานลงไปยง ventricle สวนลางสด สวนเลอดเสยจาก sinus venosus จะเขาสหวใจทาง
หองบนขวา (right auricle) แลวจะผานลงไปยง ventricle สวนบนสด ดงนนเลอดทบรเวณตอนกลางของ
ventricle จงเปนเลอดผสม เมอ ventricle บบตว เลอดเสยทอยดานบนจะถกบบใหไหลเขาส pulmocutaneous
arch กอน เพราะเปนแขนงแรกใกลหวใจทสดเลอดจงผานไปไดงาย ตอมาเลอดผสมชนกลางกจะไหลตาม
ขนไป แต pulmo-cutaneous arch มเลอดอยเตมแลว จงเลยไปยงเสน systemic arch ทอยถดออกไป เลอด
ผสมนจะถกสงไปเลยงรางกาย สวนเลอดแดงบรสทธทอยสวนลางสดของ ventricle นน จะไหลเขาไปใน
เสนเลอดแขนงสดทายทยงเหลออยคอ carotid arch และถกนาไปเลยงสมอง
20
ภาพท 11 แสดงระบบเสนเลอดแดงของกบ (ทมา: De luliis and Pulerà, 2007)
21
กจกรรมท 7 ศกษาระบบประสาท (nervous system) (ภาพท 12, 13)
ระบบประสาทของกบแบงออกเปน 3 ระบบเหมอนกบสตวมกระดกสนหลงอน ๆ คอ ประกอบดวย
ระบบประสาทสวนกลาง (central nervous system) ไดแก สมองและไขสนหลง ระบบประสาทรอบนอก
(peripheral nervous system) และระบบประสาทอตโนมต (Autonomic nervous system) ไดแก เสนประสาท
ซมพาเทตก (sympathetic nerve) และ เสนประสาทพาราซมพาเทตก (parasympathetic nerve)
ระบบประสาทรอบนอกทาหนาทเชอมโยงระบบประสาทสวนกลางกบอวยวะตาง ๆ โดยควบคม
การทางานของกลามเนอไดแก เสนประสาทสมอง (cranial nerves) 10 ค และ เสนประสาทไขสนหลง
(spinal nerves) 9 ค ซงเปนแขนงแยกออกมาจาก spinal cord ในกจกรรมนใหศกษาเฉพาะ spinal nerves และ
sympathetic nerve โดยดงเอาอวยวะภายในของกบออกใหหมดจะมองเหนแทงกระดกสนหลง (9 ชน)
เสนประสาททแยกจากไขสนหลงของกบมทงหมด 9 ค ดงน
เสนประสาทไขสนหลง (spinal nerve) คท 1 ควบคมการทางานของกลามเนอคอและลน คท 2 และ
3 รวมกนเรยกวา brachial plexus ควบคมกลามเนอไหล อก ขาหนา คท 4, 5 และ 6 ควบคมกลามเนอลาตว
และผวหนงคทมองเหนไดชดเจนทสดคอ คท 7, 8 และ 9 ซงรวมกนเรยกวา sciatic plexus จงศกษาตาแหนง
ของเสนประสาททง 9 ค (ภาพท 12) สวนเสนประสาทซมพาเทตก (sympathetic nerve) ม 1 ค ทอดขนานไป
กบ dorsal aorta และ systemic arch ใหสงเกตทดานขางของเสนเลอดทงสอง มลกษณะเปนเสนขนาดเลก ส
น าตาลเขม
22
ภาพท 12 ระบบประสาทของกบ (dorsal view) แสดง spinal nerve (ทมา: Wodsedalex, 1970)
23
ภาพท 13 ระบบประสาทของกบ (dorsal view) แสดง sympathetic nerve
(ทมา: Wodsedalex, 1970)
24
เครองมอทใชในการศกษากายวภาคศาสตร
เครองมอพนฐานสาหรบการศกษากายวภาคศาสตรของสตวไดแก กรรไกร (scissor) ปากคบ
(forceps) ดามสาหรบคยเขย (probe) คมตดกระดก (bone shear) เขม (needle) ใบมด (scalpel blade) และ
ดามมด (scalpel handle)
กรรไกรทนยมใชมหลายแบบ (ภาพท 14) นกศกษาควรเลอกใชใหเหมาะสมกบขนาดของสตวและ
ลกษณะของงานไดแก
(1) Dissecting scissor กรรไกรสาหรบการศกษาทวไป มลกษณะปลายแหลมทงสองปลาย
(2) Mayo scissor เหมาะสาหรบตดเนอเยอเกยวพนทยดระหวางมดกลามเนอ หรอระหวางกลามเนอกบ
ผวหนง สวนปลายของกรรไกรทงสองปลายมลกษณะกงทอกงแหลม (semi-blunt point)
(3) Surgical scissor กรรไกรชนดนจะใหรอยตดเรยบ เหมาะสาหรบการผาตดตวอยาง มลกษณะปลายดาน
หนงแหลม ปลายอกดานทอ
(4) Microdissecting scissor กรรไกรชนดนเหมาะกบงานผาตดทตองการความละเอยด มลกษณะปลาย
แหลมตรง สวนดามมลกษณะเปนฟนเลอยและมแถบสปรงสาหรบควบคม
(5) Iris scissor กรรไกรชนดนมลกษณะบางกวา dissecting scissor สวนปลายอาจตรงหรอโคง
ปากคบ (ภาพท 15) มหลายแบบขนอยกบวตถประสงคการใชงานไดแก
(1) Dissecting forceps ใชสาหรบหยบจบชนเนอ สวนปลายมลกษณะเปนฟนเลอย สวนดามมรอยหยกเปน
สนนนชวยใหจบไดกระชบ
(2) Curved dissecting forceps เหมาะสาหรบหยบจบชนเนอ และเขาถงพนทยาก ๆ ไดด สวนปลายมลกษณะ
โคงและมฟนเลอย
(3) Tissue forceps สวนปลายมฟน เหมาะสาหรบจบชนเนอระหวางการผาตด
(4) Microdissecting forceps เหมาะสาหรบจบชนเนอขนาดเลกภายใตกลองจลทรรศน เขาถงพนทลกและ
แคบไดด มลกษณะปลายแหลม ยาว และแคบ
(5) Hemostatic forceps ใชสาหรบบบเนอเยอตาง ๆ ใหแนน ทาใหผใชสามารถทางานอยางอนไดในขณะทา
การผาตด
25
ภาพท 14 กรรไกรแบบตาง ๆ (ทมา: ธนะกล วรรณประเสรฐ และ นยนา ชยบตร, 2551)
ภาพท 15 ปากคบแบบตาง ๆ (ทมา: ธนะกล วรรณประเสรฐ และ นยนา ชยบตร, 2551)
26
ดามสาหรบคยเขย (ภาพท 16) ทใชงานบอย ๆ ม 3 แบบ ไดแก
(1) Mall probe ใชสาหรบแยกและตดตามหลอดเลอด เสนประสาท หรอ แยกอวยวะจากเนอเยอเกยวพน
สวนปลายมลกษณะท หกทามมกบตวดามเลกนอย
(2) Hooked probe ใชศกษาโครงสรางทเปนทอ มลกษณะสวนปลายงองมและแหลมคม
(3) Seeker probe ใชสาหรบศกษาหลอดเลอด เสนประสาท กลามเนอ มลกษณะคลาย mall probe แตปลาย
แหลมและหกทามมกบตวดามมากกวา
คมตดกระดก (bone shear) ใชสาหรบตดโครงสรางแขง สวน เขม (needle) มทงปลายตรงและปลาย
งอ ใชเสรมการทางานทวไป ใบมด (scalpel blade) ทาจากเหลกคารบอน เวลาใชตองสวมกบดามมดใหแนน
ใชสาหรบตดเนอเยอและชนเนอตาง ๆ
ภาพท 16 ดามสาหรบคยเขย คมตดกระดก ใบมด และดามมด
(ทมา: ธนะกล วรรณประเสรฐ และ นยนา ชยบตร, 2551)
บรรณานกรม
คลม วชโรมล. 2518. สตววทยา ภาคปฏบต.ไทยวฒนาพานช กรงเทพมหานคร
27
จนทรทพย อนธาระ. 2547. บทปฏบตการท 7 เรองกายวภาคศาสตรของสตว (Animal Anatomy). ในคมอ
ปฏบตการวชา 311 106 ปฏบตการชววทยาชวภาพ. ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร
มหาวทยาลยขอนแกน หนา 90-109
เชาว ชโนรกษ และ พรรณ ชโนรกษ. 2515. ชววทยาเลม 2. โรงพมพอกษรประเสรฐ กรงเทพมหานคร
ปรยะวฒ วชรานนท. 2550. ปฏบตการสตวมกระดกสนหลง (Vertebrates Laboratory). ภาควชาชววทยา
คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน หนา 54-79
ธนะกล วรรณประเสรฐ และ นยนา ชยบตร. 2551. กายวภาคศาสตรกระตาย. สานกพมพแหงจฬาลงกรณ
มหาวทยาลย หนา 124-127
อาพา เหลองภรมย. 2552. บทปฏบตการเรอง กายวภาคศาสตรของกบ (Frog Anatomy). ในคมอการอบรม
โอลมปกวชาการ สาขาชววทยา คายท 2. ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน
Bloom, W.W. and Krekeler. 1963. General Biology. London. D. Van Nostrand Company, Inc.
Duellman, W.E. and Trueb, L. 1994. Biology of Amphibians. London. The John Hopkins Press, Ltd.
De luliis, G. and Pulerà, D. 2007. The Dissection of Vertebrates: A Laboratory Manual. London.
Elsevier, Inc.
Orr, R.T. 1976. Vertebrate Biology. 4th ed. Philadelphia. W.B. Saunders Company.
Storer, T.I. and R. L. Usinger. 1961. Elements of Zoology. London. McGraw-Hill Book Company, Inc.
Wodsedalek, J.E. 1963. General Zoology Laboratory Guide. Lowa. W.M.C. Brown Company, Inc.
Wodsedalek, J.E. 1963. General Zoology. Lowa. W.M.C. Brown Co.
Wodsedalek, J.E. 1970. General Zoology Laboratory Guide. 5thed. Lowa.
W.M.C. Brown Company, Inc.
http://www.arthursclipart.org
28