ธรรมาสน

ฝมอชางดอยสะเกด

อานนท นงคยา

ฝมอชางดอยสะเกด

ธรรมาสนเปนศลปกรรมทเกยวเนองดวยประเพณทางพระพทธศาสนาของ

ไทยอยางหนง ซงจดเปนงานประณตศลปทมลกษณะนาสนใจและนาศกษา

โดยเฉพาะธรรมาสนทางลานนา นบวาเปนศลปกรรมทมลกษณะพเศษ แตกตางจาก

ธรรมาสนในภาคอน ๆ ดวยลกษณะรปทรง ลวดลาย การประดบตกแตง ซงแปลก

ออกไป สบเนองมาจากลานนาเปนดนแดนทมขนบธรรมเนยมประเพณดงเดมของ

ตน เพอผสมผสานกบวฒนธรรมทหลงไหลเขามา สงผลใหเปนวฒนธรรมทม

ลกษณะเฉพาะตวธรรมาสน เปนงานสถาปตยกรรมทเกยวเนองในพทธศาสนา เปน

ทสงส าหรบพระใชนงแสดงธรรม บางแหงเรยกวา ธรรมาสนธรรมาสนแกว

อาสนะแกว กระดานด า กระดานทอง มณเฑยรค า แทนธรรมาสน ปราสาทแกว ชอ

เหลานมกจะเรยกตามทองถนลานนา ธรรมาสนในลานนานยมท าเปนรปปราสาท

รปมณเฑยรหรอปรางทองขนาดเลก โดยยอสวนมาจากของจรงหรอจนตนาการวา

พระผเทศเปนผแทนเทพ เรยกวา วสทธเทพ อนหมายถง องคพระสมมาสมพทธเจา

หรออนพทธะ ไดแก พระอรหนต สาวกของพระองค จงควรจะนงทงดงามวจตร

ประหนงวาเปนวมานปราสาทราชมณเฑยรของพระราชาทเดยว

จากศลปกรรมของธรรมาสน ในเขตอ าเภอ ดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม ลกษณะ

รปทรงธรรมาสนทรงปราสาท ซงมลกษณะแตกตางกนไปในแตละทองถน

ลกษณะงานศลปกรรมของธรรมาสนทรงปราสาทแบงออกเปน 3 สวน คอ สวน

ฐาน สวนกลาง และสวนยอด ในแตละสวนกยงมรายละเอยดปกยอยอกเปนจ านวน

มากและมชอเรยกแตกตางกนไป และมลกษณะงานศลปกรรมในแตละถน การ

ประดบตกแตงธรรมาสน ไดแก การประดบกระจก การทาส การเขยนลายลดน า

ลวดลายฉล วสดทใชในการสรางและประดบตกแตงธรรมาสน ไม รก กระจก

ทองค าเปลว

ธรรมาสนตาง ๆ เปรยบเสมอนกบรปจ าลองของสถาปตยกรรมในทองถน

นนเอง

แบงออกเปน 3 แบบคอ

1.ยอดปราสาท 2.ยอดมงกฎ 3.ยอดเบดเตลด

ฐานสวนใหญ มโครงสรางฐานเปนไม เปนธรรมาสนทมขนาดใหญ ชนลางมฐาน

เขยง 3 ชน เปนฐานเขยงขนาดใหญ 1 ชน ขนาดเลก 2 ชน ตอมาเปนฐานบวคว า

ลกแกวอกไก 2 ชน สวนบนเปนบวหงาย ฐานเขยง และหนากระดานรบเสาของ

ธรรมาสนมการประดบตกแตงโดยใชเทคนค ลงรกปดทอง

สวนกลางของธรรมาสนสวนใหญ โครงสรางเปนไม เสามลกษณะยอมมไมสบสอง

ประกอบไปดวยเสา 12 ตน มแผงกนธรรมาสน 3 ดานเปนลายเทวดา และแผงกน

ชองเลกระหวางเสาเปนลายดอกไมมเครอเถาขดเปนแถว ฐานเสาทกเสาจะม

ลกษณะเปนบวคว า บวลกแกว บวหงาย

ลกษณะของหลงคาประกอบดวยชนหลงคา 6 ชน ชนแรกเปนซมทนแถลง เปน

ลวดลายกนกและใบระกา มการประดบดวยกระจก สวนยอดของบนแถลงไมชอฟา

มมทง 4 ของหลงคาประดบดวยนาค มมละ 3 ตว ชนท 2 เปนซมจรน ามขนาดลดลน

กนขนไป มการประดบชอฟาทกชน สวนบนปลยอดเปนฉตรมลกษณะเปนดอก

พทธตาล 4 ชน เปนดอกบาน 3 ชน และบนสดเปนดอกตม

การประดบตกแตงธรรมาสนทรงปราสาท

การประดบตกแตงธรรมาสนทรงปราสาทของอ าเภอ ดอยสะเกด คอ ประดบตกแตง

ลวดลาย เชนลายนาค การประดบกระจก การทาสและการเขยนลายรดน า ลวดลายท

ปรากฏอยตามโบราณสถานโบราณวตถในภาคเหนอ สวนใหญจะประดบดวยรป

พญานาค พญานาคนนจะไดรบการประดบตกแตงอยางวจตรบรรจงดวยทอง สหรอ

กระจก การปนหรอการแกะสลกพยายามใหใกลเคยงลกษณะจรงประชาชนทาง

ภาคเหนอให ความนบถอ พญานาค มาดวยเหตผล 2 ประการ คอ

1) นาคมความเกยวของกบพทธประวต เชน ขดตวเปนบลลงกและแผพงพาน

เปนรมเงาถวายแกพระพทธเจา พญานาคปลอมตวเปนมานพเขามาบวชเปน

พระภกษ ตอมาความลบถกเปดเผยเพราะเวลานอนจะกลบเปนนาคตามเดม

พญานาคจงตองลาออกจากการเปนบรรพชตเพราะถอวานาคเปนเดรจฉานมใช

มนษยจะบวชเปนพระภกษไมได แตพญานาคขอใหเรยกนามบคคลผทจะเขา

อปสมบทวานาคเพอระลกถงตนจนเรยกมาถงทกวนน เหตดงกลาวนอาจท าให

พญานาคปรากฏยในลวดลายเครองประดบตกแตงตามโบราณสถานโบราณวตถ

ตาง ๆ

2) ความนบถอในอทธฤทธอ านาจของพญานาค ตามต านานเกยวกบการ

กอตงอาณาจกรลานนากลาววา ดนแดนตาง ๆ ภเขา ถ า หวย หนอง คลอง บง แมน า

ทเกดขนในปจจบนนเกดจากอทธฤทธอ านาจของพญานาคราช 2 ตนกบบรวาร

กษตรยหรอบานเมองใดไมตงอยในศลธรรมนาคจะบนดาลใหบานเมองนนพง

พนาศลมจม

การประดบกระจก

การประดบกระจกของธรรมาสนทรงปราสาทของภาคเหนอแตกตางกบภาคกลาง

เลกนอยคอชางของภาคกลางมกจะประดบกระจกแทรกเขาในบางสวนของลวดลาย

ปดทอง สวนชางกระจกภาคเหนอยงประดบกระจกแผนใหญ ๆ สลบสกนหรอเปน

ลวดลาย เกอบพนททงหมดของธรรมาสน ฐานสวนใหญเปนฐานปน วธประดบบน

ผวปนแตกตางจากไม คอตองใชปนขาวทกรองจนละเอยดโขลกคลกกบน ามนตง

อวจนเหนยว ทาพนแลวปดกระจกทบบางแหงใชน าออยเคยวจนเหนยวผสมกบปน

ขาวละเอยด อยางเดยวกบวธแรกแลวทาบนพนปนหรอบางครงกใชรกทากอน

กระจกภาคเหนอสใกลเคยงกบภาคกลาง แตสเขมและสดใสกวามาก นอกจาก

ประดบทฐานแลว ยงน าไปประดบทเสา ผนงหนาบน และชอฟาใบระกาดวย

การทาส

เครองประดบทเปนปนปนบางอยาง ชางภาคเหนอนยมระบายสใหเปนธรรมชาต

หรอตามทศนคตของตน เชน ภาคนาค ดอกไม ใบไม แมแตพระพทธรปบางองคกม

การแตมสทพระขนง พระเนตร พระโอษฐ ตลอดจนจวร สงเหลานอาจไดรบ

อทธพลมาจากพมา เพราะสวนใหญเปนลกษณะงานศลปะของพมา

ลวดลายฉล มกจะเปนลวดลายทเนนเกยวกบธรรมชาตเสยสวนใหญ อาท

เชน ลวดลายเกยวกบใบไม กนกเทวดาหรอนางฟา เปนตน โดยในแตละลายนกม

ความเชอทางดานพนฐานทออกจะแตกตางกน แตโดยสวนรวมแลวมกจะเนน

ทางดานการใหการเคารพแกสงทออกจะเปนสงทไมคอยมเปนตวเปนตนนก มกจะ

เปนตวแทนเสยมากกวา

ลายพนธพฤกษา

อาจจะกลาวออกมาไดวาลวดลายในประเภทน เปนลวดลายทมลกษณะเดนใน

เรองเฉพาะตวของลานนา แรงบนดาลใจทไดรบมาเปนครงแรกอาจเกดการรบเอา

แนวคดและอทธพลทดมลกษณะทางศลปกรรมจากแหลงอน ๆ เขามา แตแลวตอมา

กไดมการท าการดดแปลงน าเอามาใชในรปรางและลกษณะตาง ๆ จนกลายเปน

ตวอยางในลกษณะของความเปนเอกลกษณทองถน โดยมการน าเอาตนแบบหรอแม

ลายทจะสามารถใชในการผลตมาท าการตกแตงหรอท าการประดบดดแปลง เพอให

มความเหมาะสมกบการทจะตองน าออกไปใชงาน

ลายพนธพฤกษาน มกจะปรากฏในรปแบบเครอเถามากกวาทจะมการพบใน

รปแบบของการเปนดอกเดยว ๆ บางครงเรากอาจจะท าการสนนษฐานอยางคราว ๆ

ไดวาเราไดรบอทธพลมาจากจน โดยการสงทตเพอการเจรญสมพนธไมตร จนกบ

สโขทยในป พ.ศ. 1825

ลายเทพ-เทวดา

เปนความเชอเกยวกบต านานทมความเปนทพงทางจตใจ เปนสงทสงทสดใน

บรรดาของลวดลายทท าการฉลหรอท าการแกะสลก หรอเปนตวแทนของสญลกษณ

ในการปกปองคมครอง การใหการปกปกษรกษา ลวดลายประเภทนมกมการพบ

บรเวณแผงกนหนาเวลามการเทศน และสามารถพบไดทงสามดานของธรรมาสน

สรป

รปแบบทางศลปกรรมของธรรมาสน ในเขตอ าเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม

ธรรมาสนเปนเครองใชประจ าวด ทใชส าหรบเปนทนงของพระสงฆในการเทศนา

ธรรม ธรรมาสนจงถกน ามาใชในพธกรรมทเกยวของกบการเทศนตาง ๆ เชน เทศน

มหาชาตหรอทรจกกนในทางลานนาวาพธต งธรรมหลวง ความเปนมาของ

ธรรมาสนแบบมยอดหลงคา และธรรมาสนแบบไมมยอดหลงคา

ลกษณะของธรรมาสนแบบมยอดพบวามอายมากกวา 100 ป จะมยอดทรงสง

มลกษณะเหมอนปราสาท ฐานสวนมากจะเปนสเหลยมยอมม มชนหลงคา 3-5 ชน

เทคนคการตกแตงทนยม คอ ประดบกระจกส เขยนลายทอง และฉลลาย

สวนธรรมาสนแบบไมมยอดหลงคา ลกษณะของรปทรงทพบจะมทงทรง 4

เหลยมตรง 4 เหลยมปากผาย ทรง 8 เหลยม และยอมมไม 12 นอกจากนยงมรปทรง

ธรรมาสนทคลายเกาอมพนกหลงและพนกทายแขน ขานยมท าเปนขาสงห และ

ตกแตงดวยการแกะสลกปดทองลองชาดเขาใจวาคงเปนรปแบบทรบมาจากทอน

นยมเทคนคเขยนลายและทาส ลายทนยมมทงลายพนธพฤกษา และรปสตวตาง ๆ ส

ทใชมสแดง น าเงน ขาว และเหลอง ธรรมาสนจดเปนงานศลปะ เพราะมความงาม

ทงในดานรปทรง การตกแตง และความงามทเกดจากความเชอความศรทธา แตใน

ปจจบนพบวาธรรมาสนฝมอด ๆ และงาม ๆ ไดถกท าลายและปลอยใหทรดโทรม ผ

พงลงตามกาลเวลา จงเปนทนาเสยดายทศลปกรรมทมคณคาจะสญสนไป